A DIVERSIDADE DOS SERES VIVOSA DIVERSIDADE DOS SERES VIVOS

Carmen Cid Manzano/ Mª José Camba Seara

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense. Departamento Bioloxía e Xeoloxía.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Vertebrados amenazados http://www.fecyt.es/especiales/vertebrados/index.htm

A TAXONOMA TAXONOMÍÍAA

A Taxonomía é a ciencia encargada de estruturar e organizar en grupos aos seres vivos.

Cada grupo de organización recibe o nome de taxón.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

AS CATEGORAS CATEGORÍÍAS TAXONAS TAXONÓÓMICASMICAS

Os taxones créanse atendendo ás semellanzas e diferenzas existentes entre os individuos.

Actualmente, ademais, intenta reflectir a historia natural e as relacións evolutivas entre seres vivos de distintos grupos mediante un sistema xerárquico de taxones.

EspecieEspecie→→ XXééneronero →→ FamiliaFamilia →→ OrdeOrde →→ ClaseClase →→ Filum (DivisiFilum (Divisióón) n) →→ Reino Reino →→ DominioDominio

Ademais das categorías principais indicadas, en ocasións resulta necesario usar outras categorías intermedias cos prefixos super- , sub- e infra-.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Dominio: EucariaReino: Animal

Phylum: Cordados Clase: Mamíferos

Orde: PrimatesFamilia: Hominidae

Xenero: HomoEspecie: sapiens

ClasificaciClasificacióón taxonn taxonóómica ser humanomica ser humano

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

http://fai.unne.edu.ar/biologia/biodiversidad/clasif.htm

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Orangután

Pongo pygmaeus (Borneo) Pongo abelii (Sumatra)

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A especie é unha entidade creada polo home e, como a natureza é moi complexa, existen moitas dificultades áhora de definila.

Ó longo da historia houbo numerosos conceptos de especie, todos eles válidos no momento no que foron enunciados, pero que foron quedando desfasados polo paso do tempo ou están actualmente en discusión. A continuación imos enumerar unha serie de definicións para o devandito concepto.

CONCEPTO DE ESPECIECONCEPTO DE ESPECIE

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

As diferenciacións morfolóxicas para separar especies son subxectivas e préstanse a interpretacións diferentes.

Ata finais do século XIX predominou o concepto concepto morfolmorfolóóxico de especiexico de especie, e dicir, pertencen a mesma especie os grupos de individuos con características morfolóxicas propias que os diferencian doutros grupos próximos.

Pongo pygmaeus Pongo abelii

¿Pertencen a mesma especie?I.E.S. Otero Pedrayo.

Ourense

Por iso, xorde o concepto biolconcepto biolóóxico de especiexico de especieideado por T. Dozbzhansky (1935) e E. Mayr (1942) e que di: unha especie é o conxunto de poboacións naturais capaces de cruzarse unhas con outras e que está illado reproductivamente (xeneticamente) doutros grupos similares por barreiras fisiolóxicas ou de comportamento.

O problema desta definición aparece cando se consideran organismos que dependen case exclusivamente da reproducción asexual, como os procariotas e protoctistas, ou cando existen poblacións que presentan certo grao de reproducción entre elas.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Actualmente manéxase o concepto filoxenético de especie, Cracraft (1989), de Queiroz & Donoghue (1990)

A especie é un grupo irreducible de organismos que é diagnosticablemente distinto doutros grupos, e dentro dos cales hai un patron parental de asdendencia e descendencia (Cracraft, 1989).

Unha especie é o grupo monofiletico máis pequeno con ascendencia común (de Queiroz & Donoghue 1990)

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A taxonomía baseada na evolución denomínase Sistemática.

Durante moitos séculos nomeáronse ás plantas e animais con nomes populares propios de cada rexión do planeta.

A medida que se ían estudandomáis e máis organismos púxose en evidencia que había que utilizar algún sistema universal.

¿¿COMO SE NOMEANCOMO SE NOMEANOS SERES VIVOS?OS SERES VIVOS?

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Foi Carl von Linné no século XVIII, quen ideo un sistema de nomenclatura binomial que se segue utilizando actualmente con todos os seres vivos, excepto cos virus.

Así, calquera científico, independentemente do idioma que utilizase, podería referirse a un determinado organismo e o resto da comunidade científica recoñecelo.

Nomenclatura Nomenclatura binomialbinomial

Crocothemis erythraea Brullé, 1832

Libélula roja

Canis lupus Lobo Ibérico

Canis familiarisPerroI.E.S. Otero Pedrayo.

Ourense

O nome científico é unha combinación de dúas palabras en latín, a primeira corresponde ao xénero e escríbese con maiúscula; a segundo é nome da especie e escríbese con minúscula. Ambas palabras débense escribir subliñadas ou en letra cursiva.

O devandito binomio, que constitúe o nome científico dunha especie, adóitase engadir, segundo o tipo de estudo, o nome da "autoridade" ou científico que o describiu por primeira vez e o ano.

O castiñeiro común éCastanea sativa M. (Miller)

Pinus pinea L, (Linneo) refírese o piñeiro piñoneiro

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

http://www.elpais.com/articulo/sociedad/Descubierto/Mozambique/bosque/atesora/nuevas/especies/elpepusoc/20081224elpepusoc_2/Tes

http://www.elpais.com/articulo/sociedad/Novedades/fauna/iberica/elpepusoc/20061126elpepisoc_2/Tes

http://www.elpais.com/articulo/sociedad/Novedades/fauna/iberica/elpepusoc/20061126elpepisoc_2/Tes

CLASIFICACICLASIFICACIÓÓN DOS SERES VIVOSN DOS SERES VIVOS

Os criterios de clasificación cambiaron ó longo da Historia en función dos coñecementoss que se tiñan sobre os seres vivos.

O filósofo grego Aristótelessostivo que hai organismos máis perfectos que outros e organiza os seres nunha escaleira, colocando na parte superior a Deus e na escala máis inferior aos minerais. O home estásituado a metade da escaleira, xusto debaixo dos anxos e por encima dos animais.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Esta idea pasou á Europa cristiá, polo que foi tomada en conta polos primeiros naturalistas que traballaron na clasificación dos seres vivos. Debido á influencia de "a gran cadea do ser" xerouse a crenza que hai organismos "máis evolucionados" que outros.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A Taxonomía moderna foicreada no século XVIII polo naturalista sueco CarlLinneo, quen clasificou miles de especies, utilizando como criterios:

- A xenealoxía, é dicir, a ascendencia común.

- O grao de similitude, édicir, a cantidade de cambios evolutivos acumulados.

Carlos Linneo

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A partir de 1960 propuséronse dous métodos novos de clasificación dos organismos:

-Fenético ou numérico, baseado no estudio das relacións entre un grupo de organismos tomando como base o grado ou número de similitude entre eles. A similitude pode ser molecular, anatómica ou do fenotipo.

-Cladístico ou cladificación, baseado exclusivamente naxenealoxía, sin ter en conta o grao de similitude.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Fenético Cladístico

A análise cladístico forma a base da maioría dos sistemas modernos de clasificación biolóxica.

Os novos esquemas clasificatorios propugnados polo cladismo, chamados sistemas filoxenéticos, mostranas relacións entre os grupos mediante:

- arbores filoxenéticos as ramas representan linaxesreais do pasado, é dicir indica quen está máisevolucionado que quen.

- cladogramas (a modo de arbore xenealóxicofamiliar). Un cladograma establece as relaciónsfiloxenéticas dos grupos que aparecen ó final das ramas. Informa de quen está máis emparentado con quen.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

As árbores filoxenéticos son a expresión gráfica que mostran a diversidadebiolóxica e a súa evolución

Fonte:MONASTERSKY, R. & MAZZATENTA, O. L.; 1998.- El origen de la vida sobre la Tierra. National Geographic, vol. 2, nº 3 (marzo): 50-77.

ÁÁRBOL FILOXENRBOL FILOXENÉÉTICOTICO

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Todas as filoxenias, especialmente as dos microorganismos, son provisionais pois non se coñece ningunha historia evolutiva de modo definitivo.

Un cladograma parécese a unha árbore xenealóxica en que a base da árbore representa un antepasado común para os organismos ou grupo ubicados ó final das ramas.

-Cladogramas: establecen as relacións filoxenéticas dos grupos que aparecen ó final das ramas. Informa de quen estámáis emparentado con quen. Non se ten en conta os tempos evolutivos.

Baseados no anterior cladograma podemos afirmar tamén que un rato está máisemparentado cunha lagartija que cun peixe

Na imaxe anterior móstrase o parentesco entre unha bacteria, un fungo, unha bolboreta, un peixe, unha lagartixa e un rato. Xunto á liña do cladograma nótanse uns cadros que indican as características compartidas. A característica que está máis na base é o de estar formado por célula(s) eucariota(s), todas as liñaxes que se derivaron desde este punto, os que conducen aos fungos, as bolboreta, os peixes, as lagartijas e os ratos posúen esta característica; A segunda característica sinalada neste cladograma é a presenza de tecidosanimais, todas as ramificacións que hai logo deste punto, as que conducen ás bolboretas, os peixes, as lagartixas e os ratos, posúen esta nova característica. Tamén podemos facerunha lectura das características que teñen os organismos tendo en conta a información proporcionada polo cladograma, así pois podemos dicir baseados neste cladograma que un rato posúe: células eucariotas, tecidos animais, cranio, pulmóns e pelo.

O cladograma non é equivalente a unha árbore filoxenético. Para obter unha árbore filoxenético débese engadir ao cladograma información sobre os antecesores, duración de liñas evolutivas ou a cantidade de cambio evolutivo. O cladograma úsase como unha primeira aproximación da árbore filoxenético.

L'albero della vita di Ernst Haeckel, 1866

CLADOGRAMA

ÁRBORE

FILOXENÉTICA

-

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Morfolóxicas

Paleontolóxicas

Embriolóxicas

Bioquímicas

Inmunolóxicas

FONTES DE INFORMACIFONTES DE INFORMACIÓÓN PARA A N PARA A CLASIFICACICLASIFICACIÓÓN DOS SERES VIVOSN DOS SERES VIVOS

-- A A AnatomAnatomíía e morfoloxa e morfoloxíía comparadasa comparadas, as cales serven para extraer as similitudes e as diferencias entre os organismos. Neste sentido convén diferenciar entre:

Órganos homólogos: son morfoloxicamente diferentes pero cunha orixe común nun antepasado a partir do cal ocurreu unha evolución diverxente;

Órganos análogos: son parecidos na súa forma pero teñen unha orixe totalmente distinta, coincidindo na función por un proceso de converxencia evolutiva.

-

FONTES DE INFORMACIFONTES DE INFORMACIÓÓN PARA A N PARA A CLASIFICACICLASIFICACIÓÓN DOS SERES VIVOSN DOS SERES VIVOS

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Os órganos homólogos son os adecuados para establecer clasificacións filoxenéticas.

Os órganos análogos teñen a mesma función e forma similar pero distinta orixe. Estes órganos non son adecuados para establecer clasificacións filoxenéticas.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A Paleontoloxía ou estudo dos fósiles.

O fósil Archaeopterix, antecesor das aves, presenta características intermedias entre as aves e os réptiles (garras nas alas, dentes de réptil, plumas, etc)

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A Embrioloxía comparada: estudia o desenvolvemento(ontoxenia) dos diversos grupos e realiza unhacomparación a diversos niveis: xenes, células, tecidos, anatomía e morfoloxía.

Embrioloxía comparada de mamífero (1 humano), ave (2 polo), réptil (3 tartaruga), anfibio (4 salamandra) e

peixe (5 salmón)

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

A Bioloxía molecular comparada: Probas de ADN oude ARN e semellanza entre as proteínas.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Probas inmunolóxicas que utilizan a resposta dunha especie fronte ós antíxenos doutrasespecies diferentes.

A Citoloxía comparada, baséase no estudo das variaciónsen número, forma e tamaño dos cromosomas e os seusfragmentos.

Esquema obtido por comparación do ARN de diversas

especies dos principais grupos

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

L. L. MargulisMargulis

Clasificación seres vivos

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

El sistema de los 5 Reinos quedó desfasado pues en 1977, Carl Woese descubrió que dentro del grupo de los procariotas se habían incluidos organismos que, a nivel molecular, eran bastante divergentes.

En 1990, Woese et al, plantearon la necesidad de definir un nuevo taxón, el Dominio, que estaría por encima del Reino y reagrupar a los seres vivos en 3 grandes dominios:Archaea, Bacteria, y Eukarya(que englobarían a los clásicos 5 reinos). Las arqueas son muy diferentes a las auténticas bacteria, a maioría son extremófilas (viven en ambientes extremos: muy ácidos, muy calientes, de salinidad alta o en anaerobiosis estricta).

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

http://www.elpais.com/articulo/futuro/Arqueas/tercer/dominio/vida/elpepusocfut/20071205elpepifut_1/Tes

Versión simplificada e modificada da Árbore filoxenético Universal establecido por Carl Woese e o seu discípulo Gary Olsen que mostra os tres Dominios: Archaea, Bacteria e Eucaria. En liña descendente seguen seis Reinos I-Moneras, II-Arqueobacterias (obviamente separadas de Moneras), III-Protistas, IV-Fungos, V-Plantas e VI-Animais.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

http://www.elpais.com/articulo/futuro/biologos/revisan/ultimos/hallazgos/redibujar/arbol/vida/elpepufut/20060208elpepifut_4/Tes

“Árbore filoxenético Universal do mundo celular" xa que non inclúe os virus.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

CARACTERCARACTERÍÍSTICAS DOS REINOSSTICAS DOS REINOS

BACTERIASBACTERIAS PROTOCTISTASPROTOCTISTASs

FUNGOS PLANTAS ANIMAIS

Tipo de células Procariotas Eucariotas Eucariotas Eucariotas Eucariotas

ADN Circular Lineal Lineal Lineal Lineal

Nº de células Unicelulares Unicelulares Pluricelulares

Unicelulares Pluricelulares Pluricelulares Pluricelulares

Nutrición Autótrofos Heterótrofos

Autótrofos Heterótrofos Heterótrofos Autótrofos Heterótrofos

Enerxía que utilizan

Química Luminosa

Química Luminosa

Química Luminosa Química

Reproducción Asexual Asexual /Sexual Asexual /Sexual Asexual /Sexual Sexual

Tecidosdiferenciados NoN existen Non existen Non existen Existen Existen

Existencia de parede celular Existe Existe /Non existe Existe Existe Non existe

Movilidade Sí / Non Sí / Non Non si si

A identificación (chamada más técnicamente determinación) é o proceso de nomear ou de recoñecera un organismo en relación a un sistema clasificatorio. Cando se descubre unha nova especie que non encaixaen ningunha clasificación procédese a o seunomeamento e descripción con arreglo ás normas da nomenclatura.

Para identificar un determinado organismo pódese utilizar as denominadas claves dicotómicas.

DETERMINACIONDETERMINACION

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

Secuencia temporal aproximada da aparición da vida na Terra e algúns dos organismos que apareceron despois.

http://www.elmundo.es/papel/2008/05/08/ciencia/2387583.html

http://www.elpais.com/articulo/sociedad/Novedades/fauna/iberica/elpepusoc/20061126elpepisoc_2/Tes

CONCEPTO DE BIODIVERSIDADE

No termo biodiversidade englóbanse:

- a) Variedade de especies que hai sobre a Terra. Tanto a variedade como o número.

- b) Diversidade de ecosistemas no nosoplaneta.

- c) Diversidade xenética. Os diferentes xenes que posúen os individuos permítenllesevolucionar, enriquecerse por cruzamento e adaptarse ás diferentes condicións ambientais.

Un ecosistema diverso é máis estable, debido ógran número de relacións alimenticias que se establecen entre as especies.

España é o país europeo con maior biodiversidade, debido a:

a) Situación xeográfica, b) b) Relevo montañoso. c) As illas Canarias. d) Retraso no desenvolvemento económico ata hai unhas

décadas; o que permitiu manter grandes extensiónsnaturais mellor conservadas que noutros paiseseuropeos.

a) IndustriaIndustria:

- Obtención de materias primas: madeira, graxas, aceites, tecidos, coiro,…

- RealizaciRealizacióón de n de procesos procesos industriaisindustriais: producción de viño, queixo, pan, iogurt,…

IMPORTANCIA/BENEFICIOS/VALOR DA BIODIVERSIDADEIMPORTANCIA/BENEFICIOS/VALOR DA BIODIVERSIDADE

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

b) En medicina. Case a metadedos fármacos que se utilizan no mundo proceden das plantas e outros seres vivos; sin duda existen outras moitas especies, algunhas aínda descoñecidas, que poderían ser vitais para curar ouprevir enfermidades.

c) En alimentaciEn alimentacióónn. Só unha mínima parte das especies son utilizadas actualmente polo ser humano como alimento; outrasmoitas ainda non son bencoñecidas pero poderían ser de utilidade no futuro para obterdelas alimentos.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

d) Como reserva Como reserva xenxenééticatica. Xa que existe un banco xenético natural de especies silvestres de enorme interese para mellorar os cultivos oupara producir novas variedades resistentes ós climas cambiantes oua novas plagas e enfermidades(mediante a enxeñería xenética).

e) Como valor estComo valor estééticotico: ocio, recreo, turismo. Cada vez se obteñen máis ingresos neste campo.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

f) Como valor Como valor ecolecolóóxicoxico. Todos os seres vivos teñen unha función nos ecosistemas. Non se deben romper as cadeas alimenticias.

g) Como valor Como valor ééticotico: dereito de todo os seres vivos a existir.

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

CAUSAS OU FACTORES CONDICIONANTES DA PERDA DA BIODIVERSIDADE

a) Sobreexplotación dos ecosistemas:

- Deforestación, que implica a desaparición de especies propias do bosque.

- Sobrepastoreo.

- Comercio de especies protexidas.

- Coleccionismo.

- Caza e pesca abusivas.

- Venta de especies como mascotas

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

I.E.S. Otero Pedrayo. Ourense

b) Contaminación: do solo, da auga e do aire.

c) Destrucción dos ecosistemas:

- Incendios forestais- Cambio climático- Cambios nos usos do solo para agricultura, gandería, industria, urbanizacións,…- Construcción de infraestructuras

d) Introducción e substitución de especies:

- Introducción de especies foráneas (doutrosecosistemas distintos).

- Substitución de especies naturais por outrasobtidas por selección artificial.

- Transxénicos

- MonocultivosI.E.S. Otero Pedrayo.

Ourense

Departamento Bioloxía e XeoloxíaI.E.S. Otero Pedrayo. Ourense.