Post on 13-Jul-2020
Populazioaren hazkundea
1. Hazkundearen neurketa metodoak
2. Populazioaren analisi proiektiboa
3. Munduko populazioaren bilakaera: iragana, orainaldia eta etorkizuna
4. Populazioaren presioak eragiten duen arazoak
Helburuak
k d d f k Hazkunde demografikoa neurtzen ezagutzea
Etortzeko populazioaren bilakaera aurre ikustea
Populazioaren hazkundea munduko mailan aztertzeaaztertzea
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Malthus. An Essay on the Principle of Population
“La Población cuando no se ejerce un control sobre ella “La Población, cuando no se ejerce un control sobre ella, incrementa en progresión geométrica. Los medios de subsistencia aumentan sólo en progresión aritmética” (Malthus, 1970 {1798}, vol. 1, p. 9)
“Tomando la población mundial en un número cualquiera, mil millones, por ejemplo, la especie humana incrementará en un ratio 1 2 4 8 16 32 64 128 256 512 etc y los en un ratio 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512, etc. y los medios de subsistencia en 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, etc. En dos siglos y cuarto, la población representará sobre los medios de subsistencia un ratio de 512 sobre 10; en tres siglos de 4096 sobre 13; y en dos mil años la diferencia sería casi incalculable” (Malthus, 1970 {1798}, p. 13).
Munduko populazioaren hazkundea 2006 Estimazio bat.
Iturria: CIA Factbook 2002
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Populazioaren hazkundearen osagaiak
H k d ki l d d k k Hazkundearekin lotuta dauden neurketak:– Hazkunde naturala/begetatiboa edo berezkoa. Erreferentzi aldian
emandako jaiotza eta heriotzen arteko diferentzia.
– Hazkunde erreala (osagaien formula):
nttnttntt HJBH ,,,
– Migrazio saldoa:
nttnttnttntttnt EIHJPP ,,,,
nttntttntntt HJPPMS ,,,
Berezko Hazkunde Tasa
Berezko hazkunde tasa: Berezko hazkunde tasa:
– Edo:100
ttt
HJBHT
10
ttt
HTGJTGBHT
– Non
30/06/
tP
2
130/06/
ttt
PPP
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Hazkundearekin lotuta dauden neurketak
U k h k d (h k d li l ) Urteko hazkunde‐tasa (hazkunde lineala):
Urteko batez‐besteko hazkunde‐tasa edo
100
2
,
ntt
tnt
nttPPn
PP
r
hazkunde tasa metakorra:
1001
1
,
n
t
ntntt
P
Pr
Biztanleriaren hazkundea
P l i h k d i di Populazioaren hazkundearen indizea
Non:
100indizea Hazkunde
t
nt
P
P
Pt= Aldi hasierako populazioa
Pt+n= Aldi bukaerako populazioa
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Bikoizketaren denbora
Z b d b k i l i b i Zenbat denbora kostatzen zaion populazio bati bikoiztea jakiteko formula errazak daude, adb.
– Hirurogeita hamarreko araua: 70 zati berezko hazkunde tasa edo hazkunde tasa begetatiboa (jaiotzen eta heriotzen arteko tartea) ehunekotan adierazita.
BHTaren tasaBizkoizket
70
Proiekzioak eta prospektibak
P i k i k l i b t t t k Proiekzioak: populazio baten etortzeko bilakaera zehaztea– Aurreikuspenak: etorkizunaren errealitatea asmatunahi dute.
– Perspektibak: agertoki batzuk planteatzen dituzte.
Prospektiba: etorkizuneko egoerak definitzenProspektiba: etorkizuneko egoerak definitzendute, eta bilatzen du ailegatzea egoera onenera. Bitartekoak ematen dira egoera horriailegatzeko.
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Etortzeko hazkundearen kalkulua
H k d t tik ik k i Hazkunde tasatik aurreikuspenak egin daitezke:– Haggetten formula:
rntnt ePP
‐ Pt+n= populazio finala
‐ Pt= hasierako populazioa
‐ e = 2,71828
‐ r= hazkunde tasa %tan
‐ n= epea urteetan
Populazioaren analisi proiektiboa
f k k k d Demografi‐proiekzioak egiteko metodo erabiliena osagaiena da:
– Epe zehatz batean eta eremu jakin bateko populazio egoiliarra abiapuntu bezala izanez eta hilkortasunei, jaiokuntzei eta migrazio mugimenduei buruzko hipotesi batzuen azpian, etortzeko populazioa jakitean datza.
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Proiekzio demografikoak
H lb k Helburuak: – Hipotesi batzuen azpian, populazio baten bilakaerari buruz aurreikuspenak egin:• Hipotesi formulatzea zaila da:
– Hipotesi batzuk eman ohi dira
– Garatuago dauden beste eremu batzuen informazioa b l d d b l k k kbilatzea gomendagarria da bilakaera aurreikusteko.
– Herrialde garatuetan heriotzari buruzko hipotesiak ugalkortasunarenak edo migrazioarenak baino errazagoak dira adierazteko.
– Migrazioak oso zaila dira aurretik sumatzekoak.
Proiekzio demografikoak
P i i k it k t it d j kit Proiezioak egiteko garrantzitsua da jakitea hurrengo datuak:– Populazioaren sexu eta adin egitura.
– Aurreikuspenaren epea.
– Populazioaren eboluzioa (hilkortasuna, ugalkortasuna,…).
– Inguruan kokatzen diren herrialdeen populaketen eboluzioa.
– Proiekzio metodologia zuzena erabili.
– Hilkortasuna, ugalkortasuna eta migrazioen tasak aurreikusi.
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Proiekzioen motak
P i k i t ki k bil k d t i i Proiekzio: etorkizuneko bilakaera determinazioa– Perspektibak: zenbait agertoki zehazten dira eta erantzuten da egoera batean edo bestean zer gertatuko litzatekeen galderari
– Aurreikuspenak: etorkizuna iragartzen duen asmoa du eta gehiago gerta daitekeen agertokia eskaintzen dda.
Prospektiba: balizko etorkizuneko egoerakdefinitzen ditu eta enfasia ipintzen du agertokihori lortzeko baliobideetan.
Proiekzioen motak
E i i b i b k i k i k di Eremu itxi bati buruzko proiekzioak: ez dituzte migrazio mugimenduak kontuan hartzen.
Eremu ireki bati buruzko proiekzioak: migrazio mugimenduak barne sartzen dituzte.
Datu osorekin proiekzioak
Adinen eta sexuen araberako proiekzioak
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
12
Milioiko miletan
Hazkunde demografikoa
8
7
6
5
9
10
11
2000
2100
Etorkizuna
K.o.2000
K.o1000
K.o.1
1000K.a.
2000K.a.
3000K.a.
4000K.a.
5000K.a.
6000K.a.
7000K.a.
1+ milioi urte
2
1
4
3
Izurri Beltza
K.o.3000
K.o.4000
K.o.5000
18001900
1950
1975
Iturria: Population Reference Bureau; and United Nations, World Population Projections to 2100 (1998).
9.000
10.000
Hazkunde demografikoa
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
Mili
oie
tan
Iturria: United Nations, World Population Prospects: The 2002 Revision (medium scenario), 2003.
0
1.000
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Herrialde garatuak Garapen bidean herrialdeak
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Populazioa 2000 2050
Gaurko populazioa 6 100 milioi 9 400 milioi Gaurko populazioa 6,100 milioi 9,400 milioi
Herrialde garatuetako populazioa 1,200 milioi 1,200 milioi
Garatugabeko herrialdeko populazioa 4,900 milioi 8,200 milioi
60 urte baino gehiago dituenak 606 milioi 2,000 milioi
60 urte baino gehiago dituen ehunekoa %10 %21
Haurren ehuneko (adina <16 urte) %30 %21Haurren ehuneko (adina <16 urte) %30 %21
Batez-besteko adina 26,5 urte 36,2 urte
Iturria: NBEko Populazioa Dibisioa
Populazioaren hazkundea: hiru joera
Bilakabidea altua
Bilakabidea erdia
a m
ila m
iloitan
Iturri: NBE
Bilakabidea baxuaPopulazioa
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Trantzisio demografikoa
k b h d Europako zenbait herritan XVIII. mendean trantzisio demografikoaren prozesua hasi zen.
Lurralde arteko ezberdintasun nagusienak erritmoak eta prozesuaren intentsitatea dira:erritmoak eta prozesuaren intentsitatea dira:
– Herrialde azpigaratuetan askoz beranduago eta intentsitate handiagoz gertatu da.
Trantzisio demografikoa
1 garaia: Oreka demografiko zaharra: 1. garaia: Oreka demografiko zaharra:– JT eta HT: ‰30‐40 – Emakumezko bataz besteko umeak: 5– Haur heriotza‐tasa oso altua: jaiotakoen erdia hiltzen zen– Heriotza altuaren arrazoiak:
• Erditzerakoan arazoak • Gosea eta azpinutrizioa p• Higiene ezak eta ezjakintasunak areagotzen zuten gaixotasun infekziosoak
• Gerrateak eta txikizioak
– Bizitza‐itxaropena 35 urte inguru
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Trantzisio demografikoa
i D fi i i 2. garaia: Demografi trantsizioa
– Jaiotza‐tasak altuak.
– Heriotza‐tasa jaisten hasi zen. Arrazoiak:• Nekazaritzan eman ziren aurrerapenak
• Biztanleriaren elikaduran hobekuntza
• Zenbaiten bizi‐baldintzak hobetu ziren
• Gerrateak gutxitu egin ziren eta ejertzitoen artean
– Hazkunde demografikoa gertatu zen.
– Baliabide eskasak guztientzat Biztanleriaren zenbait talderen egoerak txarrera egin zuenMigrazioak
Trantzisio demografikoa
i k fik b i 3. garaia: Oreka Demografiko berria
– Bizitza maila eta bizi kalitatea asko igo ziren
– Haur heriotza tasa balore txikietan kokatu zen
– Umeen balioa aldatu zen jaiotzak kontrola
– Hazkunde naturala negatiboa izan daiteke Hazkunde naturala negatiboa izan daiteke Zahartze prozesua
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Euskadiko Trantzisio Demografikoa
Iturria: EUSTAT
Trantzisio demografikoa munduan
Iturria: Population Reference Bureau (2011)
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Ezaugarri demografiko desberdinak
Trantsizio‐ondoko herrialdeak Trantsizioan dauden herrialdeak
Hazkundea Oso baxua (Mediterraneoko edo
Mendebaldeko Europan
batzuetan negatiboa) Inmigrazio
dela eta, positiboan mantentzen
da (ad. EEBB etan)
Altua, murrizten ari da asko
herrialde batzuetan
Ugalkortasuna Oso txikia, ez da ailegatzen Handia baina jaisten ari dag g
ordezkapen indizera (2,1)
j
Hilkortasuna Txikia da adinkako, bizi‐itxaropena
oso altua da, emakumeek 5‐7
urte gehiago bizi dira
Oraindik altua da, baina murrizten
ari da eta herrialde askotan bizi‐
itxaropena igotzen ari da asko.
Haur‐
hilkortasuna
Oso txikia Nahiko altua da, murrizten ari da.
Ezaugarri demografiko desberdinak
Hilk t dit k O t iki Ald h di d h i ld tHilkortasun erditzerakoan Oso txikia Alde handia dago herrialdeen artean
emakumeak jokatzen duen rola gizartean
Ezkonkortasuna Gero eta gutxiago, gero eta
beranduago, elkarbizitzako modu
desberdinak
Oso gazteak ezkontzen dira, batez ere,
emakumeak
Dibortzioak Altua Baxua
Populazio zaharkitua Populazio zaharra Populazio gaztea
Dependentzia tasa Igotzen ari da, zaharrengatik Oso altua da, gazte asko daude –eta
Errenta Errenta maila altua, nahiko
banatua
Errenta maila txikia edo erdi‐altua,
banaketa txarra (muturrak, ia ez dago klase
ertainarik)
Nekazaritzan laneskua Oso baxua Oraindik oso altua da
Urbanizazio maila Altua (batez ere, Europan) Hiri handiak asko handitzen ari dira
Emakumeen parte‐
hartzea gizartean
Oraindik desberdintasun batzuk
aurki daitezke
Parte‐hartze txikia eta lan munduan
presentzia gutxi
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Teoria epidemiologikoa (Omran, 1971)
Hi f d b di t dit hilk t k i Hiru fase desberdintzen ditu hilkortasunaren kausa nagusien arabera:– Goseen eta izurriteen garaia: hilkortasun altua eta aldakorra, bizi‐
itxaropena 20‐40 urteren artean. Aro luzeena da, ia historia osoa iraun du.
– Pandemieen atzerapenaren garaia: bizirik zirautenen kopurua igotzen da eta bizi‐itxaropena 50 urtetara ailegatzen da.
– Endekapen‐gaixotasun eta gaixotasun auto‐kausatuen garaia: Hilkortasuna oso txikia da eta kausa nagusiak zahartzaroarekin lotuta daude edo bizimoduarekin (ad., istripuen ondorioz, tabakoaren ondorioz, alkoholismoa, suizidioak). Hilkortasuna ez da aldagai erabakigarria.
Bigarren trantsizio demografikoa
H i ld ld k d fik k Herrialde garatuetan aldaketa demografikoak ere gertatzen ari dira:
– Ezkonkortasunaren murrizketa eta elkarbizitzaren hazkundea.
– Atzerapen‐sindrome orokorra
– Ezkontzatik kanpoko jaiotzen hazkundeaEzkontzatik kanpoko jaiotzen hazkundea
– Dibortzioen hazkundea
– Familia‐mota aniztasuna
– Familien tamaina murrizketa
– Familia berriz‐eratuak
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Gainpopulazioa
l h k b d d d Biztanle gehienak garapen‐bidean dauden herrietan biziko dira.
– Jaiotza‐ eta heriotza‐tasak.
– Adinaren araberako biztanleriaren banaketa.
– Migrazio mugimenduak.Migrazio mugimenduak.
– Hirien hazkundea.
– Haurren eta amen hilkortasuna.
– Nekazaritzako lurren murriztea.
Giza Gararapenaren Indizea
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Giza Garapenaren Indizea
GarapenAltua Garapen baxua
Alemania Andorra Afganistán MalíAustraliaAustriaBélgicaCanadáDinamarcaEslovaquiaEspañaEstados Unidos de AméricaFinlandiaFrancia
BahreinBarbadosBrunei DarussalamChipreEstoniaEmiratos Árabes UnidosEsloveniaHong Kong, China (RAE)IsraelLiechtenstein
AngolaBangladeshBeninBhutánBurkina FasoBurundiCamboyaChadComorasDjiboutiEritrea
MauritaniaMozambiqueMyanmarNepalNígerRepública CentroafricanaRepública Democrática del CongoRepública Democrática Popular LaoRepública Unida de Tanzanía
GreciaHungríaIrlandaIslandiaItaliaJapónLuxemburgoNoruegaNueva ZelandiaPaíses BajosPolonia
LiechtensteinMaltaMónacoQatarSan MarinoSingapur
EtiopíaGambiaGuineaGuinea‐BissauGuinea EcuatorialHaitíIslas SalomónKiribatiLesothoLiberiaMadagascar
pRwandaSamoaSanto Tomé y PríncipeSenegalSierra LeonaSomaliaSudánTimor‐LesteTogoTuvaluUganda
Haurren‐hilkortasuna
5 urte baino gutxiagoko hilkortasun tasa192
140
164155
196
106
141
115
92
72
109
64
Zambia 2001-2002 Bangladesh 1999-2000 Haití 2000 Camboya 2000
Kintil txiroena Kintil ertaina Quintil más rico
Iturria: D.R. Gwatkin, S. Rutstein, K. Johnson, E.A. Suliman, y A. Wagstaff, Initial Country-Level Information about Socioeconomic Differences in Health, Nutrition, and Population, Volumes I and II (Washington, DC: Banco Mundial, noviembre 2003).
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Alfabetizazio-tasak, sexuaren arabera, 2000Ehunekotan
88 90
Alfabetatugabeko helduak
74
51
88
68
48
85
69
9083
72
Mundua Afrika AmerikaLatina / Karibe
Asia EstatuArabiarrak /Ipar Afrika
Emakumezkoak Gizonezkoak
Iturria: Instituto de Estadísticas de UNESCO (www.uis.unesco.org).
1950 2000 2015
Munduko hiri handienak
11 12
17 18
34
2123
361950 2000 2015
8
Londres Tokio Nueva York
Sao Paulo
Ciudadde México
Tokio Delhi Mumbai(Bombay)
Tokio
Iturria: Naciones Unidas, World Urbanization Prospects: The 2003 Revision (escenario medio), 2004.
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Zahartze‐prozesua
65 urte baino gehiago populazioa 21
Ehunekotan
7
3
6 6
14
11
4
10 10
3
Mundua Afrika Asia Amerika Latina/Karibe
Eskualdegaratuagoak
2000 2025
Iturria: ONU, World Population Prospects: The 2002 Revision (escenario medio), 2003.
Bizi-itxaropena jaiotzean
76
Bizitzaren luzatzeko joera
44
5459
71
56
49
6770
76
65
Afrika Asia Amerika Latina /Karibe
EskualdeGaratuagoak
Mundua
1965-1970 2000-2005
Iturria: Naciones Unidas, World Population Prospects: The 2002 Revision (escenario medio), 2003.
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Populazioa eta baliabideak
P i d fik k i i d Presio demografikoak eragina izaten du ingurugiroan eta baliabideetan:
– Lurrak: gero eta erabilgarritasun gutxiago dago
– Ur geza: 2050. urterako ¼k ez du nahikoa izango
– Elikagaien produkzioa: 2009an, 1.000 miloi pertsonak gosez sufritu zirengosez sufritu ziren.
– Baliabide mineralak eta energetikoak
Gainpopulazio dela‐eta, ingurugiroaren karga‐ahalmen gainditzen ari da.
Ingurugiroa
CO2 isuriak
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Aztarna ekologikoa
b b b l f k “Denbora mugagabez bizi‐maila espezifiko batekin bizi den biztanleria jakin batek erabiltzen dituen baliabideak ekoizteko eta sortzen dituen hondakinak asimilatzeko behar den lurralde‐eremua, ekologikoki , gproduktiboa dena (laboreak, larreak, basoak edo ur‐ekosistemak)” (Ress & Wackernagel, 1996)
Aztarna ekologikoa
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo
Ur aztarna
Iturria: US Infraestructure
POPULAZIOAREN GEOGRAFIA – OCW Itziar Aguado Moralejo