DIFICULTADES DE APRENDIZAXE

DIFICULTADES DE DIFICULTADES DE APRENDIZAXEAPRENDIZAXE

MMªª Pilar MartPilar Martíínez Rodrnez RodrííguezguezMMªª Teresa Busto DomTeresa Busto Domííngueznguez

DEFINICIDEFINICIÓÓN DE DIFICULTADES N DE DIFICULTADES DE APRENDIZAXEDE APRENDIZAXE

Dificultades que poida presentar un neno/a que, sen causa aparente, lles leva a obter uns resultados anómalos nas aprendizaxes escolares (instructivos, sociais e madurativos), con respecto ó seu grupo de idade/nivel educativo.

Estes nenos soen manifestar:capacidad intelectual, aparentemente, dentro da normalidadedificultades nun ou varios dominios da aprendizaxe escolardificultades comprensivas das tarefas escolares a realizarerros frecuentes que afectan á base da comunicación e, polo tanto, ócontido do aprendidoprocesamento cognitivo anómaloatención inestableillamentoactitude neutra ou negativa ante as tarefas escolares

ETIOLOXETIOLOXÍÍA DAS DIFICULTADES DE A DAS DIFICULTADES DE APRENDIZAXEAPRENDIZAXE

Distintas teorías:Centradas no Centradas no suxetosuxeto (neurofisiolóxico, xenético, déficits na percepción ou no procesamento da información, …)AmbientalistasAmbientalistas (inadecuación do sistema escolar, código lingüistico familiar restrinxido)Centradas no modelo acadCentradas no modelo acadéémicomicoTeorTeoríías as interaccionistasinteraccionistas (interacción das anteriores)

CLASIFICACICLASIFICACIÓÓN DAS DIFICULTADES N DAS DIFICULTADES DE APRENDIZAXEDE APRENDIZAXE

Dificultades na adquisición da linguaxe oral

Dificultades na lecto-escrita

Dificultades de aprendizaxe das matemáticas

Dificultades por déficit de atención

DIFICULTADES NA ADQUISICIÓN DA LINGUAXE ORAL

DIFICULTADES NA DIFICULTADES NA ADQUISICIADQUISICIÓÓN DA N DA LINGUAXE ORALLINGUAXE ORAL

Trastornos da Trastornos da linguaxelinguaxeTrastornosTrastornos da da falafala

Dificultades Dificultades nana adquisiciadquisicióón da n da linguaxelinguaxe oraloral

afectan á calidade da producción sonora ou ásúa fluidez.

fan referencia ao aspecto máis mecánico oufónico da linguaxe.

múltiples causas: orgánicas, funcionais, psíquicas, afectivas, psicolingüísticas, etc.

DIFICULTADES E TRASTORNOS DIFICULTADES E TRASTORNOS DA FALADA FALA

ClasificaciClasificacióónn

Disfonías

Dislalias

Disglosias

Disartria

Disfemias

perturbación no desenvolvemento e producción da voz, de orixe fisiólóxico ou psicolóxico.

alteración na articulación dos fonemas: ausencia, alteración ou substitución por outros, por causas funcionais, perceptivas, físicas, ou orgánicas.

alteración nos órganos periféricos da fala, ben por anomalías anatómicas ou malformacións.

dificultade ou imposibilidade para articular fonemas a consecuencia dunha lesión cerebral.

disfluenza ou dificultade no fluxo normal (tartamudez), ocasionando repetición de sílabas ou palabras, ou paros espasmódicos que interrumpen a fluidez verbal, debido a factores fisiolóxicos, psicosociais e psicolingüisticos.

AvaliaciAvaliacióónn

historia persoal e familiar

avaliar se hai problemas articulatorios nalinguaxe repetida, dirixida e espontánea

motricidade bucofacial e conducta respiratoria

DIFICULTADES E TRASTORNOS DA DIFICULTADES E TRASTORNOS DA LINGUAXELINGUAXE

aspectos que afectan á estructuración da linguaxe

non sempre se deben a causas orgánicas

ClasificaciClasificacióónn

Retrasos da linguaxe

Disfasias

Non aparición da linguaxe á idade en que normalmente se presenta ou permanencia de patróns lingüísticos propios de idades previas debido a factores hereditarios, neurolóxicos, socio-culturais, afectivos e relacionais.

Trastorno severo da linguaxe que non se explica por problemas intelectuais, sensoriais, motores ou lesións neurolóxicas que persiste pasados os 5 anos de idade. A forma máis severa é a afasia conxénita (audiomudez).

Afasia Alteración da linguaxe debido a lesións cerebraisno proceso de adquisición da linguaxe ou despois.

AvaliaciAvaliacióónnProcesos de producciProcesos de produccióón e comprensin e comprensióón da n da linguaxelinguaxe

Estudio dos procesos cognitivos necesarios:Estudio dos procesos cognitivos necesarios:

Requisitos previos á linguaxe (atención, imitación, simbolización)

Requisitos formais (vocalizacións espontáneas, discriminación auditiva, seguimento de secuencias rítmicas)

Requisitos sociais (interacción social, contacto social, sonrisa social)

Conducta

Probas audiométricas e neurolóxicas

Probas psicométricas (aspectos espacio-temporais, esquema corporal, expresión xestual)

No caso da disfasia, diagnosticar a partir dos 7anos

DIFICULTADES NA ADQUISICIDIFICULTADES NA ADQUISICIÓÓN N DA LINGUAXE ORALDA LINGUAXE ORAL

IntervenciIntervencióónnEn tódolos casos é necesaria a intervención logopédica

Disglosia: é importante valorar a necesidade de intervención cirúrxica ouprotésica

Signos de alertaSignos de alerta

66--8 meses8 meses – ausencia de xogos vocálicos, falta de resposta a sons e á voz

18 meses18 meses – non aparece ningunha palabra

2 anos2 anos – non fai frases de 2 palabras (holofrase)

3 anos3 anos – non é entendido con claridade polos demáis

4 4 ½½ anosanos – non hai boa estructuración da frase

5 anos 5 anos - dificultades para certos fonemas

problemas de comprensión en calquer idade

falta de contacto ocular ou dificultade para establecer comunicación cos demais

presencia de tartamudez, disfonía …

DIFICULTADES NA LECTO-ESCRITA

DIFICULTADES NA DIFICULTADES NA LECTOLECTO--ESCRITA ESCRITA

escritaescritalecturalectura

Dificultades Dificultades nana lectolecto--escritaescrita

dislexiadislexia

DIFICULTADES NA LECTURADIFICULTADES NA LECTURAExactitudeExactitude lectoralectora

CCóódigodigo linglingüíüísticostico:: inadecuada correspondencia entre sinadecuada correspondencia entre síímbolos grmbolos grááficosficos--sonoros.sonoros.••Causa: Dificultades articulatoriasCausa: Dificultades articulatorias

Falta de consolidaciFalta de consolidacióón das n das regrasregras por por similitudesimilitude fonfonéética tica ouou espacial.espacial.Le Le polapola vvíía visual en vez da a visual en vez da fonolfonolóóxicaxica

••SustitucSustituc: dato/dado.: dato/dado.••OmisOmis: : matelmatel/mantel./mantel.••AdicAdic: : camicamióónsns/cami/camióón.n.••RotaciRotacióón: peso/beso.n: peso/beso.••InversiInversióónsns: sol/los ;: sol/los ;ractaracta/carta./carta.

MecMecáánicanica:: Atascos, Atascos, VacilaciVacilacióónsns, , RepeticiRepeticióónsns..••Silabeo (Silabeo (caca--mimi--óónn) lectura a golpe de palabras.) lectura a golpe de palabras.••FragmentaciFragmentacióón (n (separaciseparacióónsns incorrectas de sincorrectas de síílabas, palabras ...labas, palabras ...••ContaminaciContaminacióón (unin (unióón de 2 n de 2 ouou mmááisis palabras de modo incorrecto.palabras de modo incorrecto.••RectificaciRectificacióón (plato/plata)n (plato/plata)••DetecciDeteccióónsns (respecto (respecto aosaos signos ortogrsignos ortográáficos, ficos, ÉÉnfasenfase incorrecto.incorrecto.••Saltos de Saltos de liliññaa

VelocidadeVelocidade lectoralectora:: Relacionados Relacionados coacoa exactitudeexactitude lectora.lectora.••Limitado vocabulario visual.Limitado vocabulario visual.••PoucaPouca amplitudeamplitude do campo visual.do campo visual.

ComprensiComprensióón lectoran lectora:: Relacionada Relacionada coascoas anteriores.anteriores.••CaptaciCaptacióón da n da menxasemenxase explexplíícita e implcita e implíícita.cita.

DIFICULTADES NA ESCRITADIFICULTADES NA ESCRITADificultades Dificultades grafomotricesgrafomotrices: DISGRAF: DISGRAFÍÍAS:AS: dificultadedificultade nana escrita.escrita.

NENO DISGRNENO DISGRÁÁFICO: cando as dificultades residen FICO: cando as dificultades residen nana producciproduccióón de palabras escritas quen de palabras escritas que

poden estar asociadas poden estar asociadas ouou non con problemas de non con problemas de execuciexecucióónn motora.motora.

Tipos:Tipos:••DisgrafDisgrafíías Adquiridasas Adquiridas: consecuencia : consecuencia dunhadunha lesilesióón cerebral/n cerebral/neuromotorasneuromotoras. (propio . (propio suxeitosuxeito))

Poden ser PerifPoden ser Perifééricas (graforicas (grafo--motriz) motriz) ouou CentraisCentrais ((danodano nasnas rutas rutas fonolfonolóóxicaxica///superficial/profunda/sem/superficial/profunda/semáánticas)nticas)

••DisgrafDisgrafíía Primaria a Primaria ouou funcionalfuncional: debida a : debida a unhaunha aprendizaxeaprendizaxe inadecuada (inadecuada (sinistrsinistróófivosfivos, presi, presióón,n,prensiprensióón, n, direccionalidadedireccionalidade, grafismo, espacio gr, grafismo, espacio grááfico ...fico ...

Dificultades ortogrDificultades ortográáficas: DISORTOGRAFficas: DISORTOGRAFÍÍAS:AS: erroserros sistemsistemááticos ticos nana escrita que escrita que disminuendisminuen ouou impiden a impiden a lexibilidadelexibilidade do texto: do texto: procesamentoprocesamento fonolfonolóóxicoxico, , procesamentoprocesamento sintsintááctico, memoria operativa ...ctico, memoria operativa ...

••OrtografOrtografíía naturala natural: grafemas (relaci: grafemas (relacióón visual, espacial, auditiva)n visual, espacial, auditiva)••OrtografOrtografíía visual:a visual: fonemas (doble graffonemas (doble grafíía)a)••OrtografOrtografíía reglada:a reglada: uso inadecuado de uso inadecuado de regrasregras nana escrita.escrita.

((nana DisgrafDisgrafíía a disldislééxicaxica, o s, o sííntoma bntoma báásico sico éé a a DisortografDisortografííaa, pero , pero nunnun cadrocadro de dislexia).de dislexia).

Dificultades Expresivas e de ComposiciDificultades Expresivas e de Composicióón:n:

••PlanificaciPlanificacióón da n da mensaxemensaxe..••ConstrucciConstruccióón sintn sintááctica.ctica.••Coherencia, orden de ideas, lCoherencia, orden de ideas, lééxico, precisixico, precisióón.n.••TTéécnicas de expresicnicas de expresióón: descripcin: descripcióón...n...

DISLEXIADISLEXIA

– Retrasos na fala.– Dificultade na pronunciación de palabras.– Dificultade para adquirir vocabulario propio da súa idade.– Dificultade para aprender rimas, cancións, letras do abecedario.

– Para aprender a ler.– Para deletrear palabras.– Para recordar sons.– Baixa comprensión lectora.

– Escrita desorganizada.– Copia con dificultade.– Errores na exactitude fonográfica.– Dificultade para imaxinar – expresar.– Lentitude nas súas elaboracións (moito tempo).– Sintáxe extraña (omiten néxos, palabras de función ...)– Discrepancia entre a lenguaxe escrita-oral.

– Para contar.– Memorizar conceptos.– Resolver problemas.– Vocabulario pobre.

– Problemas de ansiedade –Autoconcepto-Autoestima baixa.– Déficits na memoria inmediata e a curto plazo.– Torpeza motriz.– Confusións espaciais/temporais.– Impulsividade (hiperactividade – desgana (hipoactividade).– Trastornos no esquema corporal

Dificultades na linguaxe oral

Dificultades na lectura

Dificultades na escrita

Dificultades para as matemáticas

Sintomatoloxía asociada

Trastorno específico lecto-escritor

ClasificaciClasificacióónn

D. AdqD. Adquirida:irida: lectores que tilectores que tiññan esta an esta habilidadehabilidade e e perdperdééronarona a consecuencia a consecuencia dunhadunha lesilesióón cerebral.n cerebral.

D. EvolutivaD. Evolutiva: : dansedanse durante o proceso de durante o proceso de aprendizaxeaprendizaxe da lectura (da lectura (lerler por por debaixodebaixodo nivel esperado) e non concurren do nivel esperado) e non concurren outrasoutras posibles causas que posibles causas que poideranpoideran contribucontribuíírr a a unhaunha lectura deficitaria (lectura deficitaria (baixobaixo C.I., C.I., ddééficitsficits sensoriaissensoriais, pobre , pobre escolaridadeescolaridade, , ambiente de ambiente de deprivacideprivacióónn sociosocio--cultural, problemas cultural, problemas emocionaisemocionais, danos , danos neurolneurolóóxicosxicos...)...)

D. Auditiva D. Auditiva ouou DisfonDisfonééticatica: : recepcirecepcióón e n e ananááliselise auditivo.auditivo.D.D. Visual Visual ouou DiseidDiseidééticatica: recepci: recepcióón visual.n visual.

DificultadesDificultades –– vvíías as ouou rutas (rutas (fonolfonolóóxicasxicas –– llééxicas).xicas).

••Diferenciar /segmentar a Diferenciar /segmentar a linguaxelinguaxe / establece correspondencia / establece correspondencia grafema/fonema ,secuencia...grafema/fonema ,secuencia...

••Memoria secuencial visual / discriminaciMemoria secuencial visual / discriminacióón /n /difdif. . visoespaciaisvisoespaciais ......

DIFICULTADES NA LECTODIFICULTADES NA LECTO--ESCRITAESCRITAFactores que incidenFactores que inciden

Habilidades Perceptivas: Visuais, Auditivas e Motrices. . Coordinación audio-motriz.Discriminación, Comprensión, Integración . Coordinación visomotora.

. Inhibición e control neuromuscular.

. Independencia segmentaria.

. Presión / Prensión.

. Sinistroxiro do trazo.

. Organización espacio-temporal.

Habilidades Cognitivas: Simbolización, Análise e Síntese, Memoria, Atención,...

Habilidades Lingüísticas: Función Comunicativa, Vocabulario, Articulación, Conciencia Fonolóxica, Silábica, Léxica, Frasesval.

Ambiente familiar, profesorado, didácticos...

Neurolóxicos (no caso das Dislexias).

AvaliaciAvaliacióónnProcesos lectores:

Rexistro observacional de Exactitude lectora.Proba de nivel de comprensión lectora.Proba de velocidade lectora.

Obxéctivo: Analizar os erros /fase do proceso / estratexias que empregaAnalizar a situación educativa onde xurden os problemas

Procesos escritores:Rexistros observacionais que recollan os aspectos: motrices, gráficos, ortográficos, expresivos,...

Non pasar por alto:Discriminación Auditiva.Memoria Visual, de secuencias.Análise e Síntese de sons.Estudio silábico.Rimas,...

IntervenciIntervencióónn

Preventiva, Procesual e Contextual: Multisensorial. Sobreaprendizaxe. Sobreensinanza.

Medidas de Adecuación do P.A.

Medidas de Reforzo Individual – dentro da A.O. Deseño de medidas individuais(axudas).

Intervencións Individuais (Terapéuticas ou Correctivas) Programa de Apoio Específico tralo Informe Psicopedagóxico (P.T., A.L.)

DIFICULTADES DE APRENDIZAXE DAS

MATEMÁTICAS

DIFICULTADES DE DIFICULTADES DE APRENDIZAXE DAS APRENDIZAXE DAS

MATEMMATEMÁÁTICASTICAS

ClasificaciónDificultades comúns Aprendizaxe Matemática

Dificultades Específicas na ÁreaDiscalculia – Alteración na capacidade do cálculo (noción de nº, ordeación e seriación)

- Dificultades significativas no desenvolvemento das habilidades matemáticas

Non comprenden:Tipos: Verbal: conceptos matemáticos e relacións presentadas verbalmente..

Léxica: signos matemáticos ou números.

Operacional: operacións básicas (verbal ou escrita).

Acalculia: trastorno relacionado coa Aritmética, tras unha lesión cerebral.

na

AvaliaciAvaliacióónnAvaliación inicial ou preventiva (6-7 anos)

• Dos procesos psicolóxicos básicos: Memoria, Atención, Percepción, Razoamento,...• Destrezas na orientación espacio-temporal, conceptos básicos.• Estilo de aprendizaxe• Hábitos de traballo.• Rasgos de personalidade.• Aspectos sociofamiliares.

Probas psicopedagóxicas: • Aptitude numérica (Badig, Wisc,….)• Percepción visual (Bender,….)• Memoria e Atención Visual (Figura de Rey,…).• Conceptos básicos (Boehm,...)

Educativa – 1ºA.O. – Plan de Apoio Específico (tras o Informe Psicopedagóxico) PT/AL.

IntervenciIntervencióónn

DIFICULTADES POR DÉFICIT DE ATENCIÓN

DIFICULTADES POR DIFICULTADES POR DDÉÉFICIT DE FICIT DE ATENCIATENCIÓÓNN

D. A. POR DD. A. POR DÉÉFICIT DE ATENCIFICIT DE ATENCIÓÓN N CON HIPERACTIVIDADECON HIPERACTIVIDADE

TDAH: trastorno de conducta / trastorno neurobiolóxico innato e cunha carga xenética importante.

• Non remata as tarefas que comeza, distraído, perde cousas a cotío.

• Comete moitos erros, non se centra nos xogos...

• Movementos constantes de pés, mans, levántase da cadeira a menor oportunidade, corretea por tódolos lados, fala en exceso, pode presentar dificultades na coordinación motriz e na estructuración perceptiva.

• Precipita a resposta antes de que remate a pregunta.• Dificultades para gardar quenda (interrumpe ou entrométese

na actividade dos outros).• Propenso a accidentes (impulsividade, falta de conciencia de

risco).

Conductas desatentas

Conducta Hiperactiva e falta de Autocontrol

Conducta Impulsiva

D. A. POR DD. A. POR DÉÉFICIT DE ATENCIFICIT DE ATENCIÓÓN N CON HIPERACTIVIDADECON HIPERACTIVIDADE

• Dificultade de procesamento de información por falta de atención. (mellor procesamento automático – requira esforzo).

• Dificultade de procesar varios estímulos simultáneamente.• Dificultade de distinguir estímulos relevantes – irrelevantes.• Falta de estratexias de solución de problemas.

• Dificultade na comprensión e fluidez lectora.• Dificultade no cálculo e resolución de problemas

matemáticos.(para pasar do pensamento concreto-abstracto).• Dificultade na escritura e coordinación ( letra ou grande ou

pequena, excesiva presión sobre o boli, cansa antes). O seupensamento vai máis rápido ca súa man.

• Dificultade perceptivo espaciais.

• Comportamentos inestables e con frecuentes cambios de humor.• Necesidade de chamar a atención.• Pouca tolerancia á frustración, cústalle aceptar os seus erros,

bótalle a culpa ós demáis.• Autoestima: baixa (Rendemento Escolar) ou falsamente inflada.

A nivel Académico

A nivel socioemocional

A nivel cognitivo

AvaliaciAvaliacióónnMomento de detección oportuno: entre os 5/6 anos. (O desaxuste aínda non ésevero).

Historial (desarrollo evolutivo, sintomatoloxía actual, clima familiar, pautas educativas,...).

Avaliación neurolóxica.

Avaliación psicolóxica: BADIG, EVALÚA, EDAH, Escala Conmers, Percepción de Diferencias THURSTONE, Bender (Integración Motriz),...

Avaliación Educativa (da situación de ensinanza/aprendizaxe).-Observación das conductas.-Avaliación directa das habilidades académicas e dificultades.-Comentar os resultados co orientador/a escolar- EOE, planificar un

programa de intervención escolar coa axuda dun profesor complementario se fose necesario. (Informar ós pais: casa).

IntervenciIntervencióónnMultidisciplinar (médico, psicolóxica, educativa,...).

Programa de modificación de Conducta

Modificación do ambiente escolar/Intervención familiar.

Se cursa un trastorno específico de Aprendizaxe – Asistencia Psicopedagóxica.

Adestramento Atencional (Programa de Meta-atención e Programa para o control da Impulsividade-Reflexividade)

Programa de Habilidades Sociais.

Adestramento Autoinstruccional de Meichembaum,….

CONCLUSIÓNSCONCLUSIÓNS

PREVENCIPREVENCIÓÓNN

Débese realizar desde as 1as idades, favorecendo o desenvolvemento da linguaxe, cognitivo, motor, emocional, social,…. do neno.

RITMO EVOLUTIVORITMO EVOLUTIVO

Debemos estar atentos ós diferentes ritmos evolutivos e no momento en que se detecte algunhadificultade intervir se se considera necesario.

INFORMACIINFORMACIÓÓN E APOION E APOIO

Os profesionais debemos dar información ás familias e servir de apoio a estas en todo momento. No caso de necesidades permanentes é importante servir de apoio emocional.

ETIOLOXETIOLOXÍÍAA

É importante intentar determinar as causas que poidan producir unha dificultade e as variables que poidan incidir (ambiente familiar, características persoais e educativas, situacións traumáticas, etc…)

DIAGNDIAGNÓÓSTICOSTICO

Débese realizar un diagnóstico o máis preciso posible e no momento oportuno.

INTERVENCIINTERVENCIÓÓNN

Comezar o máis pronto posible, facendo partícipes do proceso ás familias.

COORDINACICOORDINACIÓÓNN

É necesaria a coordinación entre os distintos profesionais implicados, tanto para o diagnóstico como para a intervención, tendoclaros os obxectivos en cada caso e cunscriterios de intervención unificados.

MOITAS GRAZAS MOITAS GRAZAS