PRECEDE – PROCEED

Model

ผศ.ดร.สรยพนธ วรพงศธร

1

น าเสนอในการประชมวชาการสขศกษาแหงชาต ครงท 17 อภปรายหวขอ ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรกบการพฒนาพฤตกรรมสขภาพ

วนท 16 พฤษภาคม 2558

PRECEDE – PROCEED Model

เปนเครองมอส าคญของนกสขศกษา

ทน ามาประยกตใชวางแผนและ

ประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและ

สขศกษา

2

PRECEDE – PROCEED Model ไดรบการพฒนาขนมาโดย นกพฤตกรรมศาสตรและนกสขศกษา 2 ทาน คอ Lawrence W. Green และ Matthew W.

Krueter

3

ความเปนมาของ PRECEDE – PROCEED Model

PRECEDE–PROCEED Model ไมใชเปน

ทฤษฎ แตเปนโมเดลในการวางแผนและ

ประเมนผล ทน ามาประยกตใชในการวางแผน

และประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและสข

ศกษา 4

โมเดลนมลกษณะเปนพหปจจย

รวมกนซงมรากฐานมาจาก

- สงคมศาสตร

- พฤตกรรมศาสตร

- ระบาดวทยา

- การบรหาร

- การศกษา 5

แนวคดวา ปญหาสขภาพมสาเหตมาจาก

หลาย ๆ ปจจยจงจะตองไดรบการประเมน

อยางถกตองจงจะสามารถก าหนดกลวธ

และวธการแกปญหาไดอยางถกตอง

6

PROCEED

าพท 4.16 PRECEDE – PROCEED Model . .1991 . .1999 ( 2 Diagnosis 1991

Assessment 1999 Organazational Diagnosis 4 1991 Ecological Assessment 1999)

การส สรมสข าพ Health

Promotion

Health

Education

Enabling Factors

Health

Environment

Behavior and Lifestyle

Predisposing

Factors

Reinforcing Factors

Quality of Life

Policy Regulation Organization

ระยะท 9

Phase 9 Outcome Evaluation

ระยะท 8

Phase 8 Impact Evaluation

ระยะท 7

Phase 7 Process Evaluation

ระยะท 6

Phase 6 Implementation

ระยะท 1

Phase 1 Social

Assessment (Diagnosis)

ระยะท 2

Phase 2 Epidemiological

Assessment (Diagnosis)

ระยะท 3

Phase 3 Behavioral and Environmental

Assessment (Diagnosis)

ระยะท 4

Phase 4 Education and

Ecological Assessment

(Organazational Diagnosis)

ระยะท 5

Phase 5 Administrative and Policy Assessment

(Diagnosis)

PRECEDEE

7

โมเดล PRECEDE-PROCEDE ฉบบ

ปรบปรงป ค.ศ.2005

PRECEDE – PROCEED Model เปน

โมเดลส าหรบวางแผนโดยประยกตศาสตรตาง ๆ

หลายศาสตร เชน ระบาดวทยา สงคมวทยา

พฤตกรรมศาสตร การศกษา จตวทยา แพทยศาสตร

และการบรหารสาธารณสข เขามารวมในการวางแผน

ในแตละระยะของการท างาน 8

PROCEED

าพท 4.17 PRECEDE – PROCEED Model . .2005

ท มา : Green , & Krueter (2005)

การส สรมสข าพ

Health Promotion

Educational Strategies

Enabling Factors

Health

Environment

Behavior

Predisposing

Factors

Reinforcing Factors

Quality of Life

Policy Regulation Organization

ระยะท 8

Phase 8 Outcome Evaluation

ระยะท 7

Phase 7 Impact Evaluation

ระยะท 6

Phase 6 Process Evaluation

ระยะท 5

Phase 5 Implementation

ระยะท 1

Phase 1 Social Assessment

ระยะท 2

,

Phase 2 Epidemiological, Behavioral and Envivonmental

Assessment

ระยะท 3

Phase 3 Education and

Ecological Assessment

ระยะท 4

Phase 4 Administrative and Policy

Assessment and Intervention Alignment

Genetics

PRECEDE

9

PRECEDE – PROCEED Model : ววฒนาการ

1970 Green: พฒนา PRECEDE ม 5 ระยะ

1991 Green & Kreuter: เพม PROCEED อก 4 ระยะ รวมเปน 9 ระยะ

1999 . เปลยน “Diagnosis” “Assessment”

. เปลยน “Organizational Diagnosis” “Ecological Assessment”

2005 . ยบ PRECEDE จาก 5 ระยะ เหลอ 4 ระยะ

. รวม ระยะท 2 และ 3

10

ใหม 2005

Phase 2 : Epidemiological, Behavioral and

Environmental Assessment)

เดม 1999

Phase 2 : Epidemiological Assessment

Phase 3 : Behavioral and Environmental Assessment

2005 . ระยะท 2 เพม “พนธกรรม” (Genetic)

. ระยะท 4 เพมกจกรรมของโครงการสงเสรมสขภาพ คขนานไปกบการประเมนดานการบรหารและ นโยบาย

11

PRECEDE ยอมาจากค าวา Predisposing,

Reinforcing, and Enabling Constructs in

Educational/ Ecological Diagnosis and Evaluation แปลวากระบวนการของการใชปจจยน า ปจจย

เสรม และปจจยเออ ในการวนจฉยโครงสรางทางการศกษา/นเวศวทยา และการประเมนผล (Green, & Krueter, 1999, p. 1)

12

PROCEED ยอมาจากค าวา Policy,

Regulatory, and Organizational

Constructs in Educational and

Environmental Development หมายถง นโยบาย กฎระเบยบ และโครงสรางของ

องคกรในการพฒนาการศกษาและสงแวดลอม (Green, & Krueter, 1999, p. 1)

13

ระยะท 1 การประเมนดานสงคม (Social Assessment)

จดประสงคของการประเมนในระยะน เพอคนหา

ขอมลและประเมนปญหาดานสงคมทสงผลกระทบตอ

คณภาพชวต (Quality of Life: QOL) ของประชากร

เปาหมาย

14

PRECEDE

าพท 4.18 1, 2 PRECEDE–PROCEED Model ท มา: Green, .& Krueter (1999, p. 39; 2005, p. 14)

พฤตกรรม

ส แ ดลอม

- - - -

- - -

สข าพ

- - - - - - -

- - - - -

ค าพ ต

-

- - - -

- -

- - -

-

- -

-

ระยะท 1

Phase 1 Social Assessment

ระยะท 2

Phase 2 Epidemiological, Behavioral, and Environmental Assessment

- - - - -

- - - - -

-

15

ระยะท 2 การประเมนดานระบาดวทยา พฤตกรรม

และสงแวดลอม (Epidemiological, Behavioral

and Environ mental Assessment)

16

2.1 การประเมนดานระบาดวทยา (Epidemiological

Assessment) เปนการศกษาขอมลทางการแพทย

และวทยาการระบาด เพอวเคราะหปญหาสขภาพของ

กลมเปาหมาย เพอการวเคราะหหาความสมพนธระวาง

ปญหาสขภาพและปญหาสงคม โดยศกษาดชนชวดทาง

สขภาพ ไดแกอตราปวย อตราตาย ความพการ ภาวะ

สขภาพ และอบตการณของโรค เปนตน เพอเปนขอมล

ส าหรบวางแผนงานสขศกษา

17

2.2 การประเมนดานพฤตกรรมและสงแวดลอม

(Behavioral and Environmental Assessment)

เปนการวเคราะหหาสาเหตของปญหาสขภาพ ซงเกดจาก

พฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค และองคประกอบทางดาน

สงแวดลอมทสมพนธกบปญหาสขภาพ เปนการศกษาปจจย

ตาง ๆ ทมอทธพลตอสขภาพและคณภาพชวต รวมถงการ

วเคราะหเหตการณสงแวดลอมรอบตวซงเปนเงอนไข ทท าให

เกดพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค หรอมอทธพลท าใหเกด

พฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค (พรสข หนนรนดร, 2545)

18

สรปการประเมนในระยะท 1 – 2 ชวยใหสามารถก าหนดจดประสงคทตองการใหบรรลตาม

เปาหมาย ภายหลงการด าเนนงานตามแผนงาน

โครงการแลว

19

ระยะท 3 การประเมนการศกษาและนเวศวทยา (Education and Ecological assessment)

ระยะนเปนการประเมนสาเหตของพฤตกรรมสขภาพท

ระบไวในระยะท 2 สาเหตของพฤตกรรมสขภาพ

ประกอบดวย 3 กลมปจจย ดวยกน คอ ปจจยน า

(predisposing factors) ปจจยเสรมแรงใหเกดพฤตกรรม

ตอเนอง (reinforcing factors) และปจจยเออใหเกด

พฤตกรรม (enabling factors)

20

1. ปจจยน าหรอปจจยโนมนาว (Predisposing

Factors) หมายถง คณลกษณะของบคคลหรอ

ประชากรทตดตวกบบคคลเหลานนมากอนแลว

เชน ความร ความเชอ คานยม ทศนคต เปนตน

21

2. ปจจยเสรมแรงหรอปจจยสนบสนน (Reinforcing

Factors) หมายถง รางวลหรอผลตอบแทนหรอการ

ไดรบการลงโทษ ภายหลงทไดแสดงพฤตกรรมตาง ๆ

ออกมา ซงจะชวยใหเกดความมนคงของการเกด

พฤตกรรม การเสรมแรงจะไดรบจากครอบครว เพอน

คร บคลากรทางการแพทย และสาธารณสข หรอ สอมวลชน เปนตน

22

3. ปจจยเออ (Enabling Factors)

หมายถง คณลกษณะของสงแวดลอม ทงดาน

กายภาพ และสงคมวฒนธรรม ทกษะสวนบคคล

และหรอทรพยากรทจะชวยเกอกลใหเกด

พฤตกรรมทพงประสงค

23

าพท 4.19

ระยะท 3

Phase 3 (Education and

Ecological Assessment)

ป ยน า - - - -

ป ย สรมแร - / - - / - - -

-

-

ป ย ออ - - - -

ระยะท 2

Phase 2 Epidemiological, Behavioral, and Environmental Assessment

24

ระยะท 4 การประเมนดานการบรหารและนโยบาย และการสรางกจกรรมในโครงการสงเสรม

สขภาพ (Administrative and Policy Assessment and

Intervention Alignment)

เปนการประเมนความสามารถของการบรหาร

และนโยบายของการจดการโครงการสงเสรมสขภาพ

เพออธบายถงแหลงทรพยากรขององคกรทตองการ

สรางแผนงานและด าเนนงานตามแผนงาน ท าให

โครงการสงเสรมสขภาพประสบความส าเรจ 25

การประเมนดานบรหาร : เปนการวเคราะหนโยบาย ทรพยากร และสถานการณตาง ๆ ซงจะมผลตอการ

พฒนาแผนงานโครงการสขภาพ

26

การประเมนดานนโยบาย : เปนการประเมนวาเปาประสงค วตถประสงคของแผนงานโครงการวา

สอดคลองเหมาะสมกบภาระกจ กฎระเบยบของ

องคกรหรอไม

27

ระยะท 5 การด าเนนงานตามแผนงานโครงการ

ด าเนนงานตามกลวธ วธการและกจกรรม โดย ผรบผดชอบในแตละเรองและประเดน

ทก าหนดไวตามตารางการปฏบตกจกรรม

ระยะท 6 การประเมนผลกระบวนการ เปนการประเมนกระบวนการทใชใน

การด าเนนงานตามแผนงานโครงการ

28

ระยะท 7 การประเมนผลกระทบ เปนการวดประสทธผลของแผนงาน

โครงการตามวตถประสงคระยะสนทสงผลตอการ

เปลยนแปลงปจจยน า ปจจยเออ และปจจย

เสรมแรง (predisposing, enabling , and

reinforcing factors)

29

ระยะท 8 การประเมนผลลพธสดทาย เปนการประเมนผลรวบยอดของ

วตถประสงคทมการเปลยนแปลงเกดขนและ

ประโยชนทไดรบดานสขภาพหรอคณภาพชวต ซง

อาจจะใชเวลานาน ผลเหลานจงจะเกดขน ซง

อาจจะเปนป ๆ จงจะสามารถประเมนคณภาพชวต

ของกลมเปาหมายได

30

ในระยะท 5 – 8 เกยวของกบ การด าเนนงานและการ

ประเมนผลระดบตาง ๆ ของโครงการตามความ

จ าเปนและเหมาะสม ซงเปนกจกรรมทตองกระท า

อยางตอเนอง

31

การประยกตทฤษฎในระดบตาง ๆ ในแตละขนตอน

ใน PRECEDE – PROCEED Model

Gielen, et al. (2008) ไดเสนอแนะการประยกต

ทฤษฎในระดบตาง ๆ ในแตละขนตอนใน

PRECEDE – PROCEED Model ไวดงน

32

ตารา ท 4.3 PRECEDE – PROCEED Model

1

2

-

3

4

- (participation and relevance) - (community organization) - (organizational change) - (diffusion of innovation)

- -

- -

- -

คคล - (social cognitive theory) - (interpersonal communication)

- -

-

-

- (health belief model) - (stages of change theory) - (theory of reasoned action) - (theory of planned behavior)

- - - -

- -

- - - -

ท มา: Glanz, & Rimmer, 1995. ( Gielen, 2008, p. 413)

33

ทฤษฎทใชในระยะท 1 เชน ทฤษฎองคกรชมชน (community organizing theory) สามารถน ามาใช

ในกระบวนการวางแผน โดยใหประชาชนมสวนรวม

ในการชวยคนหาปญหาสขภาพในชมชน ชวยคด

กลวธในการแกปญหา และการด าเนนการเพอให

บรรลวตถประสงคของโครงการสงเสรมสขภาพ

34

ทฤษฎทใชในระยะท 2 ในการก าหนดปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมและสงแวดลอม สามารถใช

ทฤษฎระหวางบคคลในการเปลยนแปลงพฤตกรรม

(interpersonal theories of behavioral change)

มาอธบายในขน ตอนน เพราะเปนการคนหาปจจยทมปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม ทฤษฎท

ใช ไดแก

35

1) ทฤษฎปญญาสงคม (social cognitive theory) เนนใน

เรองความสมพนธระหวางพฤตกรรมการเรยนร บคคล

และสงแวดลอม นกวางแผนควรใชทฤษฎนชวยคนหา

ปจจยพฤตกรรมและสงแวดลอม ทมบทบาทตอปญหา

สขภาพทสนใจ ตวอยางเชน ในชมชนมปญหาเดกแรก

คลอดมน าหนกต ากวาเกณฑมาตรฐาน นกวางแผนได

สรางโปรแกรมอบรมความรในการฝากครรภใหกบสตร

ตงครรภในหมบาน โดยใหผน าในหม บานและเจาหนาท

สาธารณสขมบทบาทเขารวมสนบสนนในโครงการน 36

2) ทฤษฎการเปลยนแปลงองคกร (organizational change

theories) ทฤษฎเหลานสามารถน ามาใชไดในกรณทม

นโยบายและการปฏบตขององคกรเปนปจจยสงแวดลอมท

ท าใหเกดการเปลยนแปลง ตวอยางเชน ในสถานทท างาน

ทมนโยบายเขมงวด หามสบบหร นกวางแผนทดควรใช

ความคดเหนหรอมตสวนใหญของสมาชกในองคกรหรอใน

ชมชนในการเปลยนแปลงปจจยสงแวดลอมเพอสงผล

กระทบโดยตรงและโดยออมตอพฤตกรรมสขภาพ

37

3) ทฤษฎการเผยแพรนวตกรรม (diffusion of innovation

theory) ทฤษฎนอธบายกระบวนการทชมชนยอมรบ

แนวคดใหม ๆ เชน การประเมนผลการสวมหมวกกนนอค

ของผขบขรถจกรยานยนต โดยใชทฤษฎการเผยแพร

นวตกรรม โดยใชสอเผยแพรในเรองประโยชนของการสวม

หมวกกนนอคใหแพรกระจายในชมชน ใหสมาชกชมชน

สวนใหญยอมรบแนวคดในเรองประโยชนของการสวม

หมวกกนนอคจนเปนบรรทดฐานทปฏบตในชมชน

38

ทฤษฎทใชในระยะท 3 ในขนตอนนสามารถใชทฤษฎได

ถง 3 ระดบ คอระดบบคคล (individual-level theories)

ระดบระหวางบคคล (interpersonal-level theories)

และระดบชมชน (community-level theories)

1) ทฤษฎระดบบคคล (individual-level theories)

เหมาะสมกบการคนหาปจจยน า (predisposing factors)

ทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพ เชน คนหาวธการสอสาร

โดยตรง การใหความรตวตอตว

39

2) ทฤษฎระหวางบคคล (interpersonal-level

theories) เหมาะสมกบการคนหาปจจยเสรม

(reinforcing factors) ทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพ

โดยใชชองทางสอสารทางออม เชน ผานเครอขายสงคม

การสนบสนนทางสงคม ผานตวแบบ เปนตน

40

3) ทฤษฎระดบชมชน (community-level theories) เหมาะสม

กบการคนหาปจจยเออ (enabling factors) ในการเปลยนแปลง

สงแวดลอม เชน การบรการในองคกร ผลตภณฑในชมชน

นโยบาย กฎหมาย กฎระเบยบ ทมอทธพลตอพฤตกรรม ตวอยางเชน ในชมชนมปญหาการตงครรภของวยรนและ

โรคตดตอทางเพศสมพนธ (sexual transmitted disease; STD)

ซงวยรนไมไดมโอกาสเขารบบรการปรกษาในเรองการคมก าเนด

การใชทฤษฎการเปลยนแปลงองคกร จะชวยชแนะวธการทชวย

น าการบรการเขาไปสคลนคในโรงเรยน หรอสถานทอนทสามารถ

อ านวยความสะดวกในการเขารบบรการไดงาย 41

ทฤษฎทใชในระยะท 4 คลายกบทฤษฎทใชในระยะ

ท 3 คอทฤษฎในระดบชมชน ทฤษฎการเปลยน แปลงองคกร ทใชอธบายกระบวนการ กลยทธ

วธการ และนโยบายทมอทธพลตอความส าเรจของ

โครงการสงเสรมสขภาพ

42

สรป PRECEDE–PROCEED Model เปนโมเดล ทน ามาประยกตใชในการวางแผนและประเมนผล

โครงการสงเสรมสขภาพและสขศกษา โดยเฉพาะ PRECEDE Model ใชเปนกรอบในการวางแผนสข

ศกษาและการมสวนรวมของกลมเปาหมายทจะ

น าไปสการมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคตอไป

43

สงทตองค านงในการน า PRECEDE – PROCEED Model

มาประยกตใชในการปฏบตงานดานโครงการสงเสรม

สขภาพในชมชน กคอ การวางแผนในเรองการจดท า

งบประมาณ ทรพยากรมนษย ทกษะความช านาญ และ

ระยะเวลาในการปฏบตงานตองเหมาะสมกบโครงการ

มฉะนนจะท าใหทมปฏบตงานในชมชนมปญหาและม

อปสรรคในการท างานเปนอยางมาก

44

RECEDE – PROCEED Model เปนสหปจจยทก าหนด

สขภาพและคณภาพชวตของกลมประชากรเปาหมาย

เปนโมเดลทชวยใหนกสขศกษา สามารถวางแผน

งานสขศกษา โดยมจดเนนทเขาถงแตละกลม เปาหมาย เพอก าหนดกลวธทางสขศกษาไดอยาง

ชดเจน

45

ขอควรพจารณาในการเลอกทฤษฎและโมเดล

ส าหรบงานสขศกษา

1. ผวจยตองเขาใจวตถประสงคของงานวจยนน ๆ

วาจะน าทฤษฎหรอโมเดลมาใชท าอะไร

2. ตองเขาใจระดบและคณลกษณะของทฤษฎหรอ

โมเดลทจะน ามาใช

46

3. ตองรคณลกษณะของตวอยางทเหมาะสมกบ

ทฤษฎหรอโมเดลทจะน ามาใช

4. ทบทวนวรรณกรรมเกยวกบทฤษฎหรอโมเดลท

เกยวของหลาย ๆ ทฤษฎหรอโมเดล แลว

พจารณาทฤษฎหรอโมเดลทมผน ามาใชแลว

ไดผลดทสด

47

ค าถามทถกถามบอยครง

1.เลอกใชทฤษฎใดด ดอยางไร เลอกตวไหน?

2.ตองน ามาครบไหม?

3.ไมมทฤษฎ ผดไหม? ไมใชผดไหม?

4.ท าวจยเลก ๆ / IS ตองใชใหม?

5.ยงไมร ยงไมไดเรยน จะใชถกไหม?

6.สหทฤษฎ ใชไดไหม?

48

• ไมมทฤษฎใดหรอกท … ดพอ ไมม วจย ใดหรอกท … พอด

• ถารจกเลอกใชทฤษฎท… ดพอ

คงสรปผลวจยไดท … พอด

49

Thank You

50