2015eko uztailaren 23a, osteguna ::: 5.090 zk. ::: www.kronika.eus

ARANZADI Zientzia ElkartekoEtnografia Saileko kidea daJavi Castro. 1946an sortu zensail hau, euskal gizartearenhainbat alderdi ikertzeko as -moz: bizimodu tradizionala,pa trimonioa eta honen fun tzi -oa egungo gizartean, baserrieneta artzainen kultura, topo -nimia, etnolinguistika, erli jioa,ermitak... Eta tartean, ha rro -biak, errotarriak eta errotak.

Hain zuzen, errotarriakegiteko harrobiak ikertzen arida orain Javi Castro, Greno -bleko Unibertsitatearen (Fran -tzia) proiektu batekin kola -borazioan. EAEn eta Nafarroanikertzen ari da, eta aurki kun -tza guztien infor ma zioa bil -tzen dute Atlas Meu lie res web -gunean. Azken aurki kuntza,Goizueta inguruan egin du.

Euskal Herrian, eta Urumea

bailaran, errotarrien harrobi

asko egon daitezke?

Urumea baialarako geologiaoso ona da zereal eta arto irinerroten errotarriak egiteko,edota beste errota zahar ba -tzuetarako; paper pasta edotamineralenak, adibidez. Erro -tarrietarako harrobiak egondaitezkeela nahiko ziurra deningurune geologikoetan mu gi -tzen naiz bereziki; NafarroakoPirinioetan edo Gorbeian, adi bi -dez. Saiatzen naiz lokalista ezizaten, eta daukadan infor -mazioaren arabera mugitzen;dokumentuetan agertzen de na -rekin edota nerekin harre -manetan jartzen den nor baitekemandakoarekin. Uru meabailaran, eskubialdea gehiago

aztertu dut, eta ez kerraldeaikertzeko daukat. Dagoeneko 4harrobiren da tuak bildu ditut,tartean, Goi zuetakoa, abisubaten bidez aur kitutakoa.

Zergatik dira bereziak

harrobi hauek?

Errotarrietarako harrobien be -re zitasuna harri mota da, eho -tzeko balio baitute. Harriarenontasuna elementu eraba ki ga -rria da. Irina egiteko bada,eho tzea igurtzi bidezkoa izan -go da, eta horretarako, harriakez du gastatu behar, bestela,harri apurrak jango baike ni -tuzke. Horretarako onenakdira, kuartzita, hareharria

edota konglomeratua. Paperpasta egiteko edo mineralakehotzeko garai bateko erro -tetarako, berriz, harriek ezdute igurtzi behar; zapalduegin behar dute. Beraz, harrimota ez da garrantzitsua; pi -sutsua izan behar du; adibidez,granitoa, ondo lantzen dena.Artikutzan asko dago. Harririktxarrena, berriz, kareharria da,eta Gipuzkoan asko dago.

Nolakoa da Goizuetan

aurkitutakoa?

Goizuetako harrobiko harriaBehe Aroko Triasikokoa da,duela 245 milioi urte ingurusortua, baina, noski, orain

gutxi landutakoa. Neolitikoazgeroztik badira erro tetarakoerrotarriak, txikiak, baina ErdiAroan hasten dira haun di a go -ak egiten; metro bat pasatxokodiametrokoak. Nor malena daaur kitzea 1,2 eta 1,5 metro ar te -ko diametroko harri boro bil du -ak. Badakigu harro biak etaerrotak garai be retsukoak di -rela. Izan ere, errotek erro ta -rriak behar zi tuzten, eta hauekharginek ate ratzen zituztenarroketatik. Be raz, logikoa da;XIII. men dean errota bat baldinba ze goen, gertu egongo zen ha -rro bi ren bat. 1388an da goe nekoba ziren errotarrien ha rro biakAn datza inguruan, ha rri kon -glo meratukoak. Orrea gakoErre ge Kolegiatakoarenak zi -ren, eta bertatik ateratzen zi -ren errotarriak inguruko erro -te tan erabiltzen ziren; Donos -tiara ere eramaten ziren itsa -sotik, eta Urumea baila rara,ibaian zehar.

Nola egiten zuten lan harrobi

horietan?

Tresna bereziak erabiltzen zi -tuz ten harginek. Adibidez, al -ma dena izeneko pikotxak era -biltzen zituzten; 5 kiloko buruazu ten, kirten luze baten pun -tan. Utzitako markei esker ja -kin dezakegu erro ta rrien har gi -nek nola egiten zuten lan. Ha -

reharria erraz lantzen da, etaarrastoak uzten ditu te rre noan;konglomeratua lan tzekozailagoa da, ertz borobilduakondo zementatuta baitaude, etakuartzitazkoak dira, oso go -gorrak. Harroka lantzen erra zabada, errotan erraz gas ta tukoda, eta hori ez da ona. Ha rrobibakoitzak bere fama iza tenzuen. Ziri txikiak era bil tzenziren harria ate ratzeko. Ba -tzuetan, izo tzaldi baten on do - rioz harria puskatzen zi tza ien,eta han geratu dira erro ta rri ak.Errotarriak mendian utzi behardira, arbasoek egin dako langogorraren testigu, eta ez etxeraeraman, jardin batean jartzeko.

Nola iritsi zara Goizuetako

errotarriraino?

Aranzadiko Herpetologia Sail e -ko Iñaki Sanz Azkue herna nia -rrak harremanetan jarri nin -duen Urumea bailarako Bakerofamiliarekin. Jose Javier Etxe -berria medikuak lagunduzigun Organbideko harrobira.Dagoeneko bidali dut fitxaFrantziara, wegunean arigi ta -ratu dezaten, eta Aranzadinere uzten dut kopia bat.

Harrobi gehiago aurkitzea

espero duzu? Nola lagundu

dezake jendeak?

40 bat tokitako datuak dauz kat.Pixkanaka ari naiz. Jose Ja viermedikua bezalako jen de a renlaguntza azpi ma rra tze koa da;ahaztutako kul tura za tiakberreskuratzen la gun tzen dute.Jendeak Aran zadira deitudezake. Urumean sor pre sagehiago aurkitu ditzakegu! yy

Goizuetan aurktiu du Javi Castrok errotarri bat, Iñaki Sanz Azkue hernaniarraren eta Goizuetako Bakero familiaren pistei esker.Organbiden dago harrobia, Enekoelorrieta muinotik gertu, Loizatera bidean. «Urumean sorpresa gehiago aurkitu ditzakegu!».

Javi Castro Organbiden, 121zm-ko diametroko hareharrizko errotarriarekin.

z ERROTARRIEN HARROBIAK JAVI CASTRO

«Errotarriak mendian utzi behar dira, arbasoek egindako lan gogorraren testigu»

Bukatu gabeko errotarria, 18zm-ko begiduna.

Arg

azkia

: Iñ

aki S

an

z A

zku

e.

«Urumea bailaranerrotarrietarako 4harrobiren datuakbildu ditut; tartean,Goizuetakoa»

Uztailak 23_astean zehar.qxd 22/07/2015 20:09 Página 1