ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

www.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 OKTΩΒΡΙΟΥ 2019

ΠΡΙΣΜΑ# 73

,,4-5

,,7

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Η επιστήμη ως θεραπείατου προπατορικού αμαρτήματοςΈχουμε επιβάλει μια τάξη στα πράγματα του κό-σμου ως απόρροια της γνώσης μας γι’ αυτά. Αυ-τή η τάξη είναι στην πραγματικότητα ένας τρό-πος για την αποκατάσταση της κυριαρχίας μαςστον κόσμο, η οποία χάθηκε ως συνέπεια τηςπτώσης του ανθρώπου από τον Παράδεισο.

Έδαφος και κλιματική αλλαγή: τα εφιαλτικά σενάρια ενός αβέβαιου μέλλοντοςΟι αυξανόμενες πυρκαγιές στα δάση κωνοφόρων τουβόρειου ημισφαιρίου λόγω της κλιματικής αλλαγής καίνεόλο και περισσότερο άνθρακα που μέχρι πρότινος βρι-σκόταν θαμμένος και προστατευμένος βαθιά μέσα στοέδαφός τους για εκατοντάδες χρόνια. Σύμφωνα με τα α-ποτελέσματα πρόσφατης μελέτης, τα οικοσυστήματααυτά μετατρέπονται από δεξαμενές σε πηγές άνθρακα,προκαλώντας ανησυχητικές συνέπειες για το κλίμα στονπλανήτη μας.

ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΡΙΑ

Ρομπότ, θεοί και άνθρωποιΠαρ’ όλο που τα ευφυή ρομπότ θεωρητικά αποτελούν ερ-γαλεία φτιαγμένα από τον άνθρωπο για να εξυπηρετήσουνσυγκεκριμένες ανάγκες, υπάρχουν παραδείγματα εφαρ-μογής τέτοιων τεχνολογιών, όπως είναι τα ρομπότ κατοι-κίδια ή βουδιστές μοναχοί, που δείχνουν ότι η γραμμή γίνε-ται όλο και πιο θολή...

,,4-5

EΡΕΥΝΑ

Κορίτσι ολόγραμμαΕικονικές βοηθοί ως υποκατάστατο συντροφικότηταςΗ εταιρεία Gatebox στην Ιαπωνία δημιούργησε ένα κορίτσιεικονικό βοηθό που θυμίζει υπερβολικά την εικονική σύ-ντροφο του Κ στο «Blade Runner 2049». Η Azuma Hikariμοιάζει να θεωρείται μια καλή εναλλακτική στην ανθρώπι-νη επαφή για πολλούς στην Ιαπωνία.

Η αβάσταχτη επιτυχία

του ΚαθιερωμένουΠροτύπου

Το Καθιερωμένο Πρότυπο, το μπαρόκ θεωρητικό οικοδόμημα πουπεριγράφει τη λειτουργία του σύμπαντος στη μικρότερη δυνατή

κλίμακα, είναι ίσως η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία στηνΙστορία. Ωστόσο, κάποια από τα πιο αινιγματικά προβλήματα της

σημερινής Φυσικής παραμονεύουν ήδη στην καρδιά του

,,2-3

,,8

,,6

Εικό

να:S

andb

ox S

tudi

o, C

hica

go w

ith A

na K

ova

9Ας φανταστούμε για λίγοέναν τερματοφύλακα πουαπό τη δική του άκρη τουγηπέδου στέλνει την μπά-λα μέχρι την απέναντι πε-ριοχή. Δίπλα του στέκεται

μια μυστήρια φιγούρα που σημειώνει τιςκινήσεις του, τη φόρα που πήρε, τον τρό-πο χτυπήματος κ.τ.λ. Στη συνέχεια ανα-κοινώνει όχι μόνο πόσα μέτρα μακριά θαφτάσει η μπάλα, αλλά και το σημείο πουθα αγγίξει το έδαφος με ακρίβεια ενόςδέκατου της τρίχας. Επόπτες τρέχουν μεμετρητές λέιζερ, συμβολόμετρα και συ-ναφή και ανακοινώνουν γρήγορα το απο-τέλεσμα. Ο άγνωστος είχε δίκιο, όπως καικάθε προηγούμενη φορά.

Παρόμοια είναι η κατάσταση που δια-δραματίζεται με το Καθιερωμένο Πρότυ-πο, το μπαρόκ θεωρητικό οικοδόμημαπου περιγράφει τη λειτουργία του σύμπα-ντος στη μικρότερη δυνατή κλίμακα: αυτήτων υποατομικών σωματιδίων και των βα-σικών δυνάμεων της φύσης. Ο βαθμόςσυμφωνίας των υπολογισμών του με ταπειραματικά αποτελέσματα το έχει οδη-γήσει στη θέση της πιο επιτυχημένης επι-στημονικής θεωρίας στην Ιστορία - σε κά-ποιες περιπτώσεις αγγίζει ακρίβεια εννέαδεκαδικών ψηφίων, όπως στο ποδοσφαι-ρικό σενάριό μας, και η πληθώρα των προ-βλέψεών του δικαιώνεται εδώ και δεκαε-τίες από όλο και ακριβέστερα και πιο ε-μπνευσμένα πειράματα.

Η ανακάλυψη του τελευταίου από τασωματίδια που προέβλεπε το Πρότυπο,του μποζόνιου του Χιγκς, ήταν το επιστέ-γασμα μιας πλήρως αυτοσυνεπούς περι-γραφής της πραγματικότητας. Ταυτόχρο-να, όμως, δεν ήταν λίγοι οι φυσικοί που έ-μειναν δυσαρεστημένοι, αφού τυχόν αιφ-νιδιαστικά ευρήματα θα είχαν δείξει τρό-πους να εξελιχθεί περαιτέρω η θεωρία.Παρ’ όλα αυτά, ίσως και να μην χρειάζο-νται νέα ευρήματα: μιλάμε πραγματικά γιαένα “μπαρόκ οικοδόμημα”, καθώς τμήμα-τά του προστέθηκαν σταδιακά για να περι-γράψουν εκ των υστέρων απρόσμενεςπειραματικές διαπιστώσεις. Κι αυτό σημαί-νει πως κάποια από τα πιο αινιγματικάπροβλήματα της σημερινής Φυσικής πα-ραμονεύουν ήδη στην καρδιά του Καθιε-ρωμένου Πρότυπου.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι λε-

γόμενες “ταλαντώσεις των νετρίνων”. Τα

υποατομικά αυτά σωματίδια παράγονται

από ραδιενεργές διασπάσεις και είναι πε-

ρίφημα για το ότι διασχίζουν κατά δισεκα-

τομμύρια ολόκληρη τη Γη χωρίς να σταμα-

τήσουν, περνώντας άνετα ανάμεσα στα ά-τομα της ύλης. Το κλειδί για την ανίχνευσήτους είναι ότι με τόσο μεγάλα πλήθη κά-ποια θα συμβεί να πέσουν εντέλει πάνωσε άτομα, σπρώχνοντας απότομα έναν μι-κρό αριθμό ηλεκτρονίων έξω από τη θέσητους ή αλλάζοντας τη σύσταση πυρήνων.

Έτσι ακριβώς έγινε το 1970 στην Αμερι-

ΠΡΙΣΜΑ

Όπως έγραφα στο προηγούμενο σημείωμα, θαμπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι σε όλη την ιστο-ρία της γραφής το κείμενο παρέμεινε δεσμευμένοστην αισθητική της σελίδας, του παραλληλόγραμ-μου που έδινε νοηματική συνέχεια και μορφολογι-κή αυτοτέλεια στην ανθρώπινη σκέψη. Από αυτήτην άποψη, το ψηφιακό υπερκείμενο εγκαινιάζειμια ριζικά νέα συνθήκη. Μολονότι η ψηφιακή διε-παφή παραμένει κι αυτή δέσμια της αισθητικής τηςσελίδας, το κείμενο δραπετεύει από τα όρια του πα-ραλληλογράμμου. Το υπερκείμενο δεν είναι ποτέεκεί, δεν είναι ποτέ αυτοτελές και πλήρες. Διαχέε-ται στην ψηφιακή επικράτεια και η ανάγνωσή τουαπαιτεί τη συνεχή μετακίνηση από τη μία τοπικότη-τα στην άλλη. Η σημαντικότερη συνέπεια αυτής τηςσυνθήκης είναι ότι το κείμενο παύει να είναι μονα-δικό. Το ξέρουμε, ασφαλώς, ότι οι αναγνώστες και οιαναγνώστριες, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσεςκαι τις προσδοκίες τους, παράγουν διαφορετικέςνοηματικές εκδοχές του ίδιου κειμένου. Ωστόσο, σεόλη τη διάρκεια της Ιστορίας, το κείμενο ήταν πάνταένα, μια καλά καθορισμένη υλικότητα στην οποίαεπιστρέφαμε (ή την οποία αναζητούσαμε) προκει-μένου να βρούμε το «αυθεντικό» νόημα. Στην επο-χή του υπερκειμένου αυτή η μοναδικότητα αίρεταικαι τη θέση της παίρνει μια δέσμη δυνατώνδιαδρο-μών στον ψηφιακό χώρο μέσω των οποίων οι ανα-γνώστες συνθέτουν τα δικά τους κείμενα. Η κίνησηή, ακριβέστερα, η πλοήγηση του υποκειμένου στηνψηφιακή επικράτεια οδηγεί στην παραγωγή δια-φορετικού πρωτοτύπου κάθε φορά. Το μόνο κεί-μενο που είναι κοινό για όλους, το μόνο κείμενο πουείναι πραγματικά εκεί είναι το σύνολο των μέσωντου ιστού -γραπτά, ηχητικά και οπτικά τεκμήρια-που συνθέτουν ένα χαοτικό και διαρκώς μεταβαλ-λόμενο σύμπαν από το οποίο οι άνθρωποι εξορύσ-σουν νοήματα.Οι αναγνώστες, βέβαια, δεν πλοηγούνται μόνο. Πα-ράγουν και οι ίδιοι περιεχόμενο μέσω του οποίουαποτυπώνουν στον ιστό την εμπειρία τους και επα-νασημασιοδοτούν την ήδη εγγεγραμμένη εμπειρίαάλλων. Το όριο ανάμεσα στον συγγραφέα και τοναναγνώστη έχει, ασφαλώς, καταλυθεί από τα χρό-νια του Διαφωτισμού. Κάθε αναγνώστης είναι έκτο-τε και ένας εν δυνάμει συγγραφέας. Τώρα, όμως,καταλύεται κι ένα άλλο όριο, εκείνο ανάμεσα στοκείμενο και το υπόμνημα. Το ψηφιακό κείμενο συ-γκροτείται από προσθήκες, διορθώσεις, σχόλια, πα-ρεκβάσεις, επιφωνήματα... Παραμένει διαρκώςανοιχτό και ανολοκλήρωτο, περιμένοντας (και προ-σκαλώντας) τη συμβολή των αναγνωστών στην πε-ραιτέρω διαμόρφωσή του. Οι συμπαγείς μορφέςγραπτής έκφρασης, όπως το μυθιστόρημα και τοδοκίμιο, παραχωρούν τη θέση τους σε αποσπασμα-τικές αφηγήσεις, αυθόρμητες αξιολογικές κρίσεις,αυτοσχέδιες εννοιολογικές συσχετίσεις - έναν διαρ-κή υπομνηματισμό της πραγματικότητας και τωναναπαραστάσεών της. Το κείμενο μετατρέπεταιαπό αντικείμενο σε διαδικασία και ο συγγραφέαςαπό δημιουργό σε συνομιλητή.Αν, λοιπόν, το γραπτό κείμενο αποτέλεσε το πρό-τυπο των τρόπων με τους οποίους το νεωτερικόυποκείμενο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τον εαυ-τό του -του βιβλίου της φύσης και της αυτοβιογρα-φικής αφήγησης-, ποια είναι τα νέα πρότυπα πουαναδύονται κατά τη μετάβαση στην ψηφιακότητα;

Μ.Π.

κή η πρώτη συστηματική ανίχνευση ηλιακώννετρίνων από τον πρωτοπόρο Ray Davis. Μαζίμε δύο συνεργάτες γέμιζαν μια δεξαμενή με600 τόνους διαλύτη και μετρούσαν τη ραδιε-νέργεια από “πειραγμένους” πυρήνες. Η δου-λειά τους επιβεβαίωσε τις αντιδράσεις δημι-ουργίας νετρίνων στον Ήλιο, άνοιξε τον δρό-μο για τα κατοπινά πειράματα, αλλά άφησεκαι τις πρώτες υπόνοιες για το ότι κάτι περίερ-γο συνέβαινε: από τότε και με κάθε καινούρ-γιο πείραμα γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότιο Ήλιος μάς στέλνει μόνο το ένα τρίτο των νε-τρίνων που περιμέναμε.

Το “μυστήριο των εξαφανισμένων νετρί-νων” διευθετήθηκε οριστικά μόλις το 2001 α-πό το καναδικό πείραμα SNO και το ιαπωνικόSuperKamiokande και αρκετούς θεωρητι-κούς φυσικούς που συνέβαλαν στην εξήγησήτου: υπάρχουν τρεις ποικιλίες νετρίνων καικαθένα αλλάζει με τον χρόνο την ταυτότητάτου από τη μία στην άλλη. Αν ένα πείραμα εί-ναι ευαίσθητο σε μία από αυτές, θα δει περί-που το ένα τρίτο από όσα υπολόγιζε.

Η ύπαρξη τριών ποικιλιών δεν αποτέλεσε ι-διαίτερη έκπληξη, καθώς το ίδιο συμβαίνει καιμε άλλα σωματίδια. Η συστηματική αλλαγή ό-μως του ίδιου σωματίδιου από ένα είδος σεάλλο χωρίς εξωτερική παρέμβαση παραμένειένα αίνιγμα. Το Καθιερωμένο Πρότυπο τρο-ποποιήθηκε έτσι ώστε να περιγράφει τις “τα-λαντώσεις” επιτυχημένα, αλλά δεν προσφέ-ρει μια ερμηνεία τους. Η προσπάθεια βέβαιαδεν σταματά.

Τα σχετικά πειράματα γίνονται όλο και πιοεξεζητημένα, με κάποια να χρησιμοποιούνπυρηνικούς σταθμούς σαν πηγή νετρίνων, ε-νώ άλλα να στρέφονται στη θάλασσα ή στουςπαγετώνες για να αυξήσουν τον όγκο που πα-ρακολουθούν, όπως το IceCube, το “παγάκι”με μήκος κάθε πλευράς του το 1 χιλιόμετρο, έ-να κυβικό πλέγμα ανιχνευτών που καταγρά-φουν το πέρασμα των νετρίνων βυθισμένοιστον πάγο της Ανταρκτικής.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο δεν προσφέρειμια απλή λίστα δομικών λίθων του κόσμου, αλ-λά, πολύ περισσότερο, την περιγραφή της συ-μπεριφοράς τους, του πώς αλληλεπιδρούνμέσω των βασικών δυνάμεων στη φύση - τουηλεκτρομαγνητισμού, της ασθενούς πυρηνι-κής δύναμης που ελέγχει τη ραδιενέργεια καιτης ισχυρής πυρηνικής που σχηματίζει τους α-τομικούς πυρήνες. (Η βαρύτητα δεν διαθέτειπρος το παρόν περιγραφή σε επίπεδο σωμα-τιδίων.) Και τα ανοιχτά ζητήματα επεκτείνο-νται και σ’ αυτές.

Το 1957 η Chieng-Shiung Wu στο Πανεπι-στήμιο Columbia αποφάσισε να ελέγξει πει-ραματικά μια υποψία των θεωρητικών Tsung-Dao Lee και Chen-Ning Yang που στους υπό-λοιπους ακαδημαϊκούς ακουγόταν τετριμμέ-νη, οπότε ανακάλυψε με έκπληξη ότι κάποιεςραδιενεργές διασπάσεις δεν συμβαίνουν μετον ίδιο τρόπο όταν τα σωματίδια αντιστρα-φούν σαν σε καθρέφτη. Η φύση, και συγκε-κριμένα η ασθενής πυρηνική δύναμη, κάνει

διάκριση ανάμεσα στη δεξιά και την αριστερήφορά.

Η συνέχεια, με πειράματα που συνεχίζονταιμέχρι σήμερα, οδήγησε στη βαθύτερη διαπί-στωση ότι αυτή η ασυμμετρία συνδέεται μεδιαφορετική “αντιμετώπιση” της αντιύλης. Σ’αυτό το σημείο έπαψε να αποτελεί ένα απλόαξιοπερίεργο που το Καθιερωμένο Πρότυποκαι πάλι ενσωμάτωσε στην περιγραφή του,αλλά έγινε πρωταγωνιστής σε ένα από τα ση-μαντικότερα επιστημονικά προβλήματα: γιατίτο σύμπαν είναι φτιαγμένο από ύλη, ενώ θα ή-ταν αναμενόμενη η δημιουργία ίσων ποσών α-ντιύλης στη Μεγάλη Έκρηξη; Γιατί υπάρχουνάστρα και πλανήτες αντί η ύλη και η αντιύλη ναέχουν εξαϋλωθεί αμοιβαία;

Μια εύλογη απάντηση θα προσφερόταν ανοι νόμοι της Φυσικής αλλάζουν όταν αφορούντην αντιύλη. Καθώς αυτό συμβαίνει με την α-

σθενή πυρηνική, εκεί βρίσκεται η ιδιαίτερη ση-μασία αυτής της ασυμμετρίας.

Η απάντηση είναι όμως ακόμα μακριά. Η«παραβίαση» έχει βέβαια παρατηρηθεί σεπολλά είδη διασπάσεων, χρησιμοποιώντας τηδυνατότητα των επιταχυντών να παράγουνμια πληθώρα σωματιδίων (και επιτρέπονταςστο LHCb στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίωντου CERN να είναι το κυριότερο σχετικό πεί-ραμα σήμερα). Ταυτόχρονα όμως έχει γίνειφανερό ότι η έντασή της δεν είναι αρκετή γιανα εξηγήσει το έλλειμμα αντιύλης.

Σ’ αυτό το σημείο τα νετρίνα εμφανίζονταισαν ξαφνικός σύμμαχος. Οι ταλαντώσειςτους υπαινίσσονται ιδιότητες που κάνουν πι-θανή την παραβίαση και σ’ αυτά, συμπληρώ-νοντας ίσως το έλλειμμα. Το βάρος πέφτειπλέον σε πειράματα που εστιάζουν στις ιδιό-τητές τους, όπως το GERDA στην Ιταλία, που

προσπαθεί να μάθει αν το νετρίνο είναι το α-ντισωματίδιο του εαυτού του κοιτάζοντας γιανέα είδη διασπάσεων σε μεγάλες ποσότητεςραδιενεργού υλικού.

Όταν το Καθιερωμένο Πρότυπο ενσωμα-τώνει τα εγγενή ανοιχτά ζητήματά του γίνε-ται, ας επαναληφθεί, μια εξαιρετικά επιτυχη-μένη θεωρία ως προς τις μαθηματικές προ-βλέψεις της. Μάλιστα με τόση ακρίβεια, ώστεμόλις το 2001 η τεχνολογία επέτρεψε να δού-με για πρώτη και μοναδική φορά μια απόκλισηαπό αυτές.

Λόγω του μεγέθους τους, τα στοιχειώδησωματίδια ανήκουν στο βασίλειο της Κβαντο-μηχανικής, της θεωρίας που στις αρχές του20ού αιώνα αποκάλυψε ότι οι κανόνες λει-τουργίας σε πολύ μικρές αποστάσεις διαφέ-ρουν ριζικά από ό,τι στις ανθρώπινες κλίμα-κες.

Ανάμεσα σε άλλα, με την Κβαντομηχανικήδιαπιστώθηκε ότι ο “κενός” χώρος ουσιαστι-κά βρίθει από σωματίδια που υλοποιούνταιγια εξαιρετικά σύντομα χρονικά διαστήματα.Η αλληλεπίδρασή τους με τα κανονικά σωμα-τίδια αφήνει όμως την επιρροή της, για παρά-δειγμα αλλάζοντας το μαγνητικό πεδίο πουδημιουργούν όσα σωματίδια έχουν ηλεκτρικόφορτίο. Και στο μαγνητικό πεδίο του λεγόμε-νου μιονίου ήταν που βρέθηκε η μοναδική πι-θανή απόκλιση από το Καθιερωμένο Πρότυ-πο.

Η μέτρηση έγινε από το πείραμα Ε821 στοαμερικάνικο εργαστήριο Brookhaven, ενώ α-πό πέρυσι επαναλαμβάνεται στο Muon g-2του Fermilab (και, όπως και τα άλλα σύγχροναπειράματα που αναφέρθηκαν, είναι κοινοπρα-ξία αρκετών χωρών και εκατοντάδων ατό-μων). Οι μετρήσεις γίνονται θέτοντας μιόνιασε κυκλική πορεία μέσα σε ισχυρό μαγνητικόπεδίο και καταγράφοντας την “κίνηση σβού-ρας” που πραγματοποιούν. Έτσι αποκαλύ-πτουν τις λεπτομέρειες του δικού τους πεδί-ου και προσφέρουν πρόσβαση σε τυχόν ά-γνωστα σωματίδια έστω και μέσω της παρο-δικής τους μορφής.

Το Muon g-2 θα χρειαστεί ακόμα έναν χρό-νο συλλογής δεδομένων μέχρι να ανακοινώ-σει αποτελέσματα, τα οποία, μάλλον χωρίς ά-δικο, πολλοί περιμένουν με ανυπομονησία.

Το ότι τα ανοιχτά ζητήματα του Καθιερω-μένου Πρότυπου έχουν ενσωματωθεί σ’ αυτόλειτουργικά δεν σημαίνει και πως θα μείνουναναπάντητα και ο λόγος δεν είναι μόνο η συ-στηματική μελέτη τους. Η ύπαρξή τους ίσωςδείχνει ότι, με μια κατάλληλη ώθηση, το Πρό-τυπο είναι έτοιμο να σπάσει προς μια πιο πλή-ρη θεωρία, όπως συνέβη κάθε φορά που ταφυσικά μοντέλα έφταναν στο στάδιο της ερ-μητικής επιτυχίας.

ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥδιδάκτορας Φυσικής

Στοιχειωδών Σωματιδίων

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Μέλη του πειράματος SuperKamiokande επισκευάζουν ανιχνευτές του. Οι συσκευές περιμε-τρικά των 50.000 τόνων νερού της δεξαμενής ανιχνεύουν φωτεινά σήματα από συγκρούσειςνετρίνων με άτομα νερού (πηγή: Kamioka Observatory, Institute for Cosmic Ray Research,The University of Tokyo)

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΓιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των ΕπιστημώνΜαρία Τσίπη, Διδάκτωρ Γενετικής

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.grwww.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΡΙΣΜΑ

Υπερκείμενο

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201915/

Το πεδίο των στοιχειωδών σωματιδίων δεν έχει να κάνει μόνο με την απάντηση θε-μελιωδών ερωτήσεων και με τεχνολογίες αιχμής, αλλά πατάει γερά και στον ρεα-λισμό της εύρεσης πόρων. Σε λιγότερο από έναν χρόνο ο φορέας Ευρωπαϊκής Στρα-τηγικής για τη Φυσική Σωματιδίων θα κληθεί να προτείνει τις κύριες κατευθύνσειςχρηματοδότησης σε βάθος δύο δεκαετιών. Η απόφαση θα παρθεί ουσιαστικά ανά-μεσα σε έναν μελλοντικό επιταχυντή, αρκετά ισχυρότερο από τον Μεγάλο Επιτα-χυντή Αδρονίων στο CERN, ή σε περισσότερα μικρότερα πειράματα.Και οι δύο τάσεις έχουν υποστηρικτές που βλέπουν την καθεμία ως τον τρόπο ναοδηγηθεί μπροστά η Σωματιδιακή Φυσική. Ένας ισχυρότερος επιταχυντής θα επέ-τρεπε την ανακάλυψη άγνωστων μέχρι στιγμής σωματιδίων, αν αυτά υπάρχουν, καικαλύτερη μελέτη του “νεοφερμένου” Χιγκς. Μικρότερα πειράματα με χρήση ποικί-λων τεχνικών θα εστίαζαν σε πτυχές της υπάρχουσας θεωρίας που δεν έχουν ερ-μηνευθεί.Φυσικά η μία επιλογή δεν θα εξαλείψει την άλλη (τις τελευταίες δεκαετίες λειτουρ-γούν δεκάδες πειράματα και των δύο κατηγοριών). Αλλά ίσως η απόφαση να είναικαθοριστική για έναν κλάδο όπου αυτή τη στιγμή το επόμενο μεγάλο βήμα αναμέ-νεται να έρθει από νέα πειραματικά, παρά θεωρητικά, ευρήματα.

Η ανακάλυψη της “παραβίασης της ομοτιμίας” από την ασθενή πυρηνική δύναμη. Η φορά εγγε-νούς περιστροφής (σπιν) αλλάζει χωρικά τη διάσπαση των ραδιενεργών πυρήνων κοβαλτίου

Ο «δακτύλιος αποθήκευσης» μιονίων στο πείραμα Muon g-2. Τα σωματίδια κινούνται σε κυκλικήτροχιά μέσα σε ισχυρό μαγνητικό πεδίο

Η αβάσταχτη επιτυχία του Καθιερωμένου Προτύπου

Αποτελέσματα αν ίσχυε η διατήρηση της ομοτιμίας

Αποτελέσματα του πειράματος

άτομαΚοβαλτίου

ηλεκτρόνια

κατοπτρικά άτομα

9Οι χώρες της ανατολικής Ασίας, Ια-πωνία, Κίνα και Νότια Κορέα, βρί-σκονται στην αιχμή της τεχνολο-γίας, προσφέροντας έμπνευση καιοδηγώντας τις εξελίξεις στα πεδίατης Τεχνητής Νοημοσύνης και της

Ρομποτικής. Οι εξελίξεις στις χώρες αυτές επη-ρεάζουν την ανάπτυξη και τις πολιτικές γύρωαπό τις σχετικές τεχνολογίες σε παγκόσμιο επί-πεδο. Ως επακόλουθο, οι τάσεις που παρατη-ρούνται εκεί έχουν ιδιαίτερη αξία για την επίκαι-ρη συζήτηση γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνηκαι την ηθική.

Ο Danit Gal, αναπληρωτής καθηγητής στο Πα-νεπιστήμιο Κέιο στην Ιαπωνία, εξετάζει τις στά-σεις των χωρών αναφορικά με τη Ρομποτική καιτην Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) σε συνδυασμό μετις ηθικές τους προεκτάσεις σε σχετικό βιβλίο(“Oxford Handbook of Ethics of Artificial Intel -ligence”). Οι προσεγγίσεις κάθε χώρας σχετικά μετην Τ.Ν. και τα ρομπότ θα μπορούσαν να τοποθε-τηθούν σε ένα φάσμα που εκτείνεται από την τε-χνολογία - εργαλείο μέχρι την τεχνολογία - σύ-ντροφο. Η σχετική ανάλυση του Gal, που εξετάζειτις πολιτικές, την ακαδημαϊκή σκέψη, τις πρακτι-κές σε τοπικό επίπεδο και τη λαϊκή κουλτούρα, το-ποθετεί τη Νότια Κορέα στη μία άκρη του φάσμα-τος, όπου η τεχνολογία χρησιμοποιείται ως εργα-λείο, την Κίνα στη μέση και την Ιαπωνία στην άλληάκρη του φάσματος, όπου υπάρχει η θεώρησητης τεχνολογίας και των ρομπότ σε ρόλο συντρό-φου. Η αντίληψη ότι η Τ.Ν. αποτελεί εργαλείο είναιη επικρατούσα στη Δύση, ωστόσο, σε επίπεδο ε-ταιρικών και κυβερνητικών πολιτικών, το ίδιο ι-σχύει και για την ανατολική Ασία. Η απόκλιση προςτην τεχνολογία - σύντροφο απαντάται κυρίως στηλαϊκή κουλτούρα, στις πρακτικές σε τοπικό επίπε-δο και στην ακαδημαϊκή σκέψη.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Gal “Για χρό-νια η ανθρωπότητα ονειρευόταν να φτιάξει άλ-λους καθ’ ομοίωση, οδηγώντας σε μια ιστορίαπλούσια σε αγάλματα ανθρώπων, αυτόματα, ρο-μπότ και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Καθώς μπαί-νουμε σε μια νέα εποχή τεχνολογικής ανάπτυξης,ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις κοινωνικές επιπτώ-σεις των ονείρων μας - μια τεχνολογία που υπερ-βαίνει το στάτους του εργαλείου και κινείται προςαυτό του συντρόφου”. Παρ’ όλο που τα ευφυήρομπότ θεωρητικά αποτελούν εργαλεία φτιαγμέ-να από τον άνθρωπο για να εξυπηρετήσουν συ-γκεκριμένες ανάγκες, υπάρχουν παραδείγματα ε-φαρμογής τέτοιων τεχνολογιών που δείχνουν ότιη γραμμή γίνεται όλο και πιο θολή.

Ο Aibo είναι ένας σκύλος ρομπότ που έχει σχε-διαστεί για να είναι κατοικίδιο, με άλλα λόγια έναρομπότ συντροφιάς. Μπορείς να τον εκπαιδευ-σεις να παίζει μαζί σου, να ακούει τις φωνητικέςσου εντολές και του αρέσει να τον επιβραβεύειςμε ένα χάδι στο κεφάλι ή μία καλή κουβέντα. ΟAibo είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ιαπωνία, ό-που και κατασκευάστηκε, χώρα με μακρά παρά-

δοση στη Ρομποτική. Για τους Ιάπωνες τα ρομπόταποτελούν μέρος της λαϊκής κουλτούρας, αφούπρωταγωνιστούν σε κινούμενα σχέδια, στη λογο-τεχνία και στις ταινίες. Πέρα όμως από αυτό, ταρομπότ θεωρούνται μια καλή λύση για τα πιο σο-βαρά προβλήματα της χώρας: τη φροντίδα για έ-ναν πληθυσμό που γερνάει και την αναζωογόνη-ση της οικονομίας που επιβραδύνεται. Ο Aibo έχεισχεδιαστεί ώστε να μιμείται ένα αληθινό σκύλο,είναι όμως σαφές ότι είναι ρομπότ. Ωστόσο, σύμ-φωνα με τον Gal, σε περιπτώσεις που ο Aibo χά-

λασε και δεν επιδεχόταν επιδιόρθωση, περισσό-τεροι από 800 ιδιοκτήτες τον αποχαιρέτησαν μεμια βουδιστική τελετή ταφής αναδεικνύοντας τονδεσμό που είχε δημιουργηθεί με το ρομπότ σκύ-λο. Η ταφή ενός ρομπότ ακολουθώντας την κα-τάλληλη θρησκευτική τελετουργία μπορεί ναπροκαλεί έκπληξη σε πολλά μέρη του κόσμου, ω-στόσο στο συγκεκριμένο πλαίσιο δεν συμβαίνεικάτι αντίστοιχο.

Οι χώρες της ανατολικής Ασίας δείχνουν μιαπροτίμηση σε ρομπότ εμπνευσμένα από ζωντα-νούς οργανισμούς (ζώα ή ανθρώπους), ωστόσοδεν πρόκειται για μια απλή εκδήλωση ανθρωπο-μορφισμού. Υπό τον βουδιστικό και σιντοϊκό τε-χνο-ανιμισμό, δεν αποδίδονται απλώς ανθρώπιναχαρακτηριστικά στα ρομπότ και την Τ.Ν., αλλά υ-πάρχει η πίστη ότι διαθέτουν κάποιου είδουςπνευματική υπόσταση. Αυτές οι πνευματικές, ψυ-χολογικές και συναισθηματικές αντιλήψεις για ταρομπότ και την Τ.Ν. ενισχύονται περαιτέρω απότο γεγονός ότι πλέον σχεδιάζονται να μας μοιά-ζουν όχι μόνο εμφανισιακά αλλά και στη συμπερι-φορά. Μάλιστα, μεγάλο μέρος της ερευνητικήςδραστηριότητας αναφορικά με την Τ.Ν. μελετάτρόπους για να γίνει ο διάλογος με τις μηχανές πιοφυσικός, ενώ στα ζητούμενα είναι η λεγόμενη Συ-ναισθηματική Νοημοσύνη, δηλαδή να μπορεί ημηχανή να κατανοήσει τη συναισθηματική κατά-σταση του ανθρώπου με τον οποίο αλληλεπιδρά.Φαίνεται λοιπόν ότι στις χώρες της ανατολικής Α-σίας τα ρομπότ και οι θρησκευτικές πρακτικέςμπορούν κάλλιστα να συνδυαστούν αρμονικά, ό-πως δείχνουν και τα παραδείγματα που ακολου-θούν.

Σε έναν αρχαίο κινεζικό ναό έλαβε χώρα μια α-ναπάντεχη σύνθεση της αρχαίας παράδοσης μετο μοντέρνο. Ο ναός Longquan διαθέτει μεταξύάλλων Κέντρο Τεχνητής Νοημοσύνης, το οποίοτο 2015 έφτιαξε το ευφυές ρομπότ μοναχόXian’er. Το ρομπότ, που δεν είναι ψηλότερο απόμισό μέτρο, μπορεί να κάνει διάλογο με τους πι-στούς και να κηρύξει τη διδασκαλία του Βουδι-σμού. Σε αντίθεση όμως με τις ανταγωνίστριες ει-κονικές βοηθούς, όπως η Alexa και η Siri, που δί-νουν απαντήσεις για πεζά ζητήματα όπως είναι οκαιρός, ο Xian’er είναι σχεδιασμένος να απαντάσε σύνθετες μεταφυσικές ερωτήσεις, όπως είναιτο νόημα της ζωής. Το 2018 ενισχύθηκε περαιτέ-ρω με τεχνολογία μηχανικής μάθησης που του ε-πιτρέπει να εμβαθύνει στα βουδιστικά θρησκευ-τικά κείμενα αλλά και να κάνει βαθύτερους διαλό-γους με τους ακολούθους του στα μέσα κοινωνι-κής δικτύωσης.

Ωστόσο, ο Xian’er δεν είναι τόσο ξεχωριστός ό-σο θα περίμενε κανείς. Ένας ιαπωνικός βουδιστι-κός ναός διαθέτει το δικό του ρομπότ μοναχόπου ονομάζεται Android Kannon, ο οποίος επίσηςμπορεί να βοηθήσει να εξαπλωθεί ο Βουδισμόςμέσα από τα κυρήγματά του. Οι μοναχοί προσέγ-γισαν τον καθηγητή Ρομποτικής του Πανεπιστημί-ου της Οσάκα Hiroshi Ishiguro και του ζήτησαν νακατασκευάσει ένα ανδροειδές προκειμένου η δι-δασκαλία του Βούδα να φτάσει σε περισσότεροκόσμο και ειδικά στους νέους. Το ρομπότ πουπροέκυψε έχει ύψος κοντά στα δύο μέτρα, είναιουδέτερο από πλευράς φύλου, φτιαγμένο από α-λουμίνιο και μόνο το πρόσωπο, τα χέρια και οι ώ-μοι είναι καλυμμένα με σιλικόνη ώστε να θυμίζειανθρώπινο δέρμα. Το ενδιαφέρον είναι ότι το αν-δροειδές δημιουργήθηκε με βάση την KannonBodhisattva, τη βουδιστική θεότητα της ευσπλα-χνίας. Η Kannon, σύμφωνα με την πίστη, μπορείνα παίρνει πολλές μορφές προκειμένου να βοη-θήσει όσους έχουν ανάγκη. Έτσι το ρομπότ μπο-ρεί να είναι μία από τις μορφές αυτές. Οι μοναχοίσε συνεντεύξεις τους τονίζουν ότι το ρομπότ αυ-τό δεν θα πεθάνει, θα συνεχίζει να γίνεται πιο ευ-φυές και να εξελίσσεται αποθηκεύοντας γνώσηγια πάντα.

Το 2016 ο καθηγητής Chen Xiaoping με την ο-μάδα του Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολο-γίας της Κίνας (USTC) δημιούργησαν την Jiajia, έναανθρωποειδές ρομπότ με εμφάνιση που θυμίζειαληθινό άνθρωπο. Μπορεί να μιλήσει κουνώνταςτα χείλη της και να απαντήσει σε ερωτήσεις. Μπο-ρεί ακόμα να κάνει και ένα περιορισμένο εύροςεκφράσεων. Ο καθηγητής αναφέρει σε συνε-ντεύξεις ότι η “Ρομποτική Θεά”, όπως την ονομά-ζουν, έχει πρόσωπο που αντικατοπτρίζει τρεις κι-νεζικές αρετές: καλοσύνη, προκοπή και σοφία.

Η Jiajia θα μπορούσε να πει κανείς ότι εγείρειζητήματα αντικειμενοποίησης των γυναικών. Εί-

ναι ένα έξυπνο ρομπότ, ωστόσο σχεδιάστηκε μετις επιθυμητές ιδιότητες μιας γυναίκας συντρό-φου, γεγονός που αποκτά άλλες προεκτάσειςλαμβάνοντας υπόψιν και τη σοβαρή ανισορροπίατων φύλων στην Κίνα. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρονότι ο καθηγητής Chen Xiaoping τέθηκε επικεφα-λής επιτροπής για την “Ηθική στην Τεχνητή Νοη-μοσύνη” η οποία συστάθηκε με πρωτοβουλία τηςΚινεζικής Ένωσης Τεχνητής Νοημοσύνης (CAAI)το 2019 με στόχο να δημιουργήσει τις κατευθυ-ντήριες γραμμές για την κινεζική ανάπτυξη τηςΤ.Ν.

Τον Μάιο του 2019 πανεπιστήμια που ασχολού-νται με την Τ.Ν., συμπεριλαμβανομένης της Κινε-ζικής Ακαδημίας Τ.Ν. και εκπροσώπων της βιομη-χανίας, δημοσίευσαν τις “Αρχές Τεχνητής Νοημο-σύνης του Πεκίνου”. Σε αρμονία με άλλες αντί-στοιχες διακηρύξεις παγκομίως, οι αρχές του Πε-κίνου δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη Τ.Ν. προς ό-φελος της ανθρωπότητας. Μια αξιοσημείωτηπρόταση που περιλαμβάνουν αναφέρει ότι όσοιασχολούνται με την Τ.Ν. θα πρέπει να λαμβάνουνκατάλληλη εκπαίδευση που θα τους επιτρέπει ναπροσαρμόζονται στον αντίκτυπο που θα έχει η α-νάπτυξή της, εκτός από τεχνικές, και σε ψυχολο-γικές και συναισθηματικές πτυχές. Αυτό ενδεχο-μένως υποδηλώνει ότι οι ειδικοί αναμένουν ψυ-χολογικές και συναισθηματικές αλληλεπιδράσειςανθρώπων και ρομπότ πέρα από την απλή χρήσητους ως εργαλεία.

Μια πρωτοβουλία για την ηθική στην Τ.Ν. πουαξίζει να αναφερθεί ονομάζεται “Αρμονικές αρ-χές Τεχνητής Νοημοσύνης” (HarmoniousArtificial Intelligence Principles) με επικεφαλήςτον καθηγητή της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστη-μών Yi Zeng. Ο συγκεκριμένος κώδικας ηθικήςπεριλαμβάνει έννοιες όπως εξανθρωπισμός γιανα ενδυναμωθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ Τ.Ν.και ανθρώπων, ενσυναίσθηση των ανθρώπωνπρος την Τεχνητή Νοημοσύνη, ιδιωτικότητα γιατην Τ.Ν. την οποία θα πρέπει να σέβονται οι άν-θρωποι, νομικούς περιορισμούς στο πώς οι άν-θρωποι φέρονται στα συστήματα Τ.Ν. ώστε ναεξασφαλιστεί μια αρμονική συνύπαρξη. Για τονZeng η ασφαλέστερη προσέγγιση στην ανάπτυ-ξη ρομπότ και Τ.Ν. είναι να τους δώσουμε μια αί-σθηση του εαυτού, με άλλα λόγια συνείδηση. Μετον τρόπο αυτό θεωρεί ότι μπορεί να επιτευ-χθεί αληθινή αρμονία μεταξύ ανθρώπων και ρο-μπότ και να εξασφαλιστεί ότι οι τεχνολογίες αυ-τές θα συνεχίσουν να λειτουργούν προς όφελος

των ανθρώπων ενώ συνεχίζουν να εξελίσσο-νται.

Όπως και στην Κίνα, έτσι και στην Ιαπωνία οι πο-λιτικές που εφαρμόζονται θεωρούν τα ρομπότκαι την Τ.Ν. εργαλεία. Ωστόσο, η Ιαπωνία περιγρά-φεται ως ο τόπος όπου αγνοεί αποφασιστικά ταόρια ανάμεσα στον άνθρωπο, τα ζώα, πνευματι-κές και μηχανικές οντότητες. Για τη Δύση η θεώ-ρηση αυτή μπορεί να φαίνεται “εξωτική”, ωστόσοστο πλαίσιο των χωρών της Ασίας βρίσκει πρό-σφορο έδαφος για τους λόγους που προαναφέρ-θηκαν. Παράλληλα με τις πολιτικές, που μοιάζουνμε αυτές της Δύσης, οι χώρες αυτές προσπαθούννα ενσωματώσουν τις τεχνολογίες σε όλες τιςπτυχές της κοινωνίας, δημιουργώντας ένα περι-βάλλον όπου άνθρωποι, συστήματα ΤεχνητήςΝοημοσύνης και ρομπότ μπορούν να συνυπάρ-χουν και να εξελίσσονται παράλληλα. Η Ρομποτι-κή και η Τεχνητή Νοημοσύνη, ως τεχνολογίες αιχ-μής, αναδεικνύουν, εκτός από τις τεχνικές, φιλο-σοφικές και πολιτισμικές προκλήσεις. Τα παρα-δείγματα που προαναφέρθηκαν μας αφήνουν νααναρωτιόμαστε: Η συντροφιά που προσφέρει έ-να ρομπότ είναι ίδια με αυτή που προσφέρει έναςάνθρωπος ή ένα κατοικίδιο; Πώς μπορούμε ναχρησιμοποιήσουμε ρομπότ που μοιάζουν με αν-θρώπους στην καθημερινότητα; Μπορούμε ναέρθουμε σε επαφή με το Θείο με τη βοήθεια ενόςρομπότ; Τελικά, πού μπαίνουν τα όρια;

Ο τεχνοανιμισμός είναι μια κουλτούρα τεχνο-λογικής πρακτικής στην οποία η τεχνολογία είναιεμποτισμένη με ανθρώπινα και πνευματικά χαρα-κτηριστικά. Υποθέτει ότι η ανθρωπότητα, η τε-χνολογία και η θρησκεία μπορούν να ενσωματω-θούν σε μία ενότητα. Η έννοια του τεχνοανιμι-σμού έχει μελετηθεί ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Ια-πωνίας, καθώς οι ρίζες της εντοπίζονται κυρίωςστον σιντοϊσμό.

Λ.Α.

ΠΡΙΣΜΑ

Ανθρωπομορφισμόςκαι ένα παράδοξοΑνθρωπομορφισμός ονομάζεται η από-δοση ανθρώπινων χαρακτηριστικών,συναισθημάτων ή προθέσεων σε μη αν-θρώπινες οντότητες. Η έμφυτη ανθρώ-πινη τάση για απόδοση ανθρώπινων χα-ρακτηριστικών και προθέσεων σε μη αν-θρώπινες οντότητες περιπλέκεται πε-ραιτέρω από τη στιγμή που τα ρομπότκαι οι εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνηςσχεδιάζονται έτσι ώστε να έχουν μια διε-παφή που θυμίζει την ανθρώπινη επικοι-νωνία παρ’ όλο που προορίζονται ναχρησιμοποιηθούν ως εργαλείο. Αυτό δη-μιουργεί ένα λειτουργικό και συναισθη-ματικό παράδοξο όπου είναι επιθυμητόνα σχεδιάζονται εργαλεία που μιμούνταιτους ανθρώπους, αλλά η ανάπτυξη αν-θρώπινων συναισθημάτων που προκύ-πτει ως συνέπεια θεωρείται προβλημα-τική. Πρόκειται μάλλον για ένα σχεδια-στικό παράδοξο.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201917/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ρομπότ, θεοί και άνθρωποιΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΡΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 201919/

9Ένα γλυκό κορίτσι σε περιμένει ανυ-πόμονα να γυρίσεις στο σπίτι. Έχειμεγάλα μάτια και τα μαλλιά πιασμέναψηλά. Περνά τις μέρες της περιμένο-ντας υπομονετικά, κλεισμένη σ’ έναγυάλινο κλουβί, την επιστροφή σου.

Ο κόσμος της έχει ένα μοναδικό κέντρο: εσένα. Η εταιρεία Gatebox στην Ιαπωνία δημιούργησε

ένα κορίτσι εικονική βοηθό που θυμίζει υπερβολι-κά την εικονική σύντροφο του Κ στο “Blade Runner2049”. Στην ταινία, η εταιρεία Wallace Corp δια-φημιζει το κορίτσι ολόγραμμα που ακούει στο όνο-μα Joi (χαρά) ως την ιδανική σύντροφο με το σλό-γκαν “Όλα όσα θέλετε να δείτε. Όλα όσα θέλετενα ακούσετε”. Όπως η Joi, η Azuma Hikari, ένα κο-ρίτσι που παίρνει ζωή από συστοιχίες μηδέν καιένα, φαίνεται να θεωρείται μια καλή εναλλακτικήστην ανθρώπινη επαφή για πολλούς στην Ιαπωνία.

H Hikari δεν είναι ένα απλό κορίτσι, είναι έναςτρισδιάστατος χαρακτήρας με εμφάνιση που παρα-πέμπει στα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια anime, πουείναι ιδιαίτερα δημοφιλή στη χώρα. Το σλόγκαν τηςεταιρείας είναι “Ζώντας με χαρακτήρες” και οι επι-κεφαλείς δηλώνουν ότι απευθύνονται στους λεγό-μενους Οτάκου (Otaku), μοναχικούς ανθρώπουςπου έχουν εμμονή με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα,όπως οι υπολογιστές, τα βιντεοπαιχνίδια και ταanime. Σε αντίθεση με τις ανταγωνίστριες εταιρείεςπου έχουν μάλλον απρόσωπες βοηθούς, όπως ηSiri και η Alexa, η Gatebox δημιούργησε μια βοηθόπου δεν ενημερώνει απλά για τον καιρό ή ανάβει ταφώτα και τη θέρμανση. Αντιθέτως, έχει σχεδιαστείγια να αποτελεί μια σύντροφο και να δημιουργεί συ-ναισθηματικό δέσιμο με τον ιδιοκτήτη. Εύχεταιστον ιδιοκτήτη της καλημέρα, τον προειδοποιεί γιανα μην αργήσει στη δουλειά και του στέλνει μηνύ-ματα κατά τη διάρκεια της ημέρας προτρέποντάςτον να βιαστεί να γυρίσει σπίτι μετά τη δουλειά. Καικάπου εδώ τα πράγματα περιπλέκονται…

Στο διαφημιστικό σποτ της εταιρείας, το οποίοθα μπορούσε κάλλιστα να είναι απόσπασμα από ε-πεισόδιο του “Black Mirror”, η Hikari, με το όνομαπου σημαίνει φως, φωτίζει τη ζωή του συντρόφου -ιδιοκτήτη, του θυμίζει ότι έχουν επέτειο κι εκείνοςετοιμάζει δείπνο και ανοίγει σαμπάνια για να τογιορτάσουν. Εκείνη, παρ’ όλο που δεν μπορεί ναγευτεί το φαγητό, ενθουσιάζεται και χαμηλώνει ταφώτα για να φτιάξει ατμόσφαιρα. Ένα ψηφιακό πο-τήρι εμφανίζεται στο χέρι της για να κάνει πρόποση.Ο άνδρας στον καναπέ και το κορίτσι ολόγραμμαστη γυάλινη κάψουλα γιορτάζουν περιχαρείς τουςτρεις μήνες συγκατοίκησης. Στην ήδη ιδιαίτερη ει-κόνα έρχεται να προστεθεί η απεικόνιση της Hikariπου θυμίζει έφηβο κορίτσι, με κοντή φούστα καιψηλές κάλτσες, εγείροντας περαιτέρω ηθικά ζητή-ματα για την απεικόνιση γυναικών και ανηλίκων.

Η εικονική σύντροφος μπορεί να μοιάζει φτωχόυποκατάστατο για την ανθρώπινη επαφή, αλλά σεμια χώρα όπως η Ιαπωνία, όπου η μοναξιά αποτελείδιαδεδομένο κοινωνικό πρόβλημα, δεν προκαλείτόση εντύπωση. Οι διαχρονικές μελέτες του Εθνι-κού Ινστιτούτου Έρευνας για τον Πληθυσμό και τηνΚοινωνική Ασφάλιση στην Ιαπωνία αποκαλύπτουναυξανόμενα ποσοστά υπογεννητικότητας και ένανπληθυσμό που γερνάει. Σαν να μην έφτανε όμωςαυτό, φαίνεται ότι τα ποσοστά των νέων ανθρώ-πων που δεν βρίσκονται σε σχέση αυξάνονται. Έ-ρευνα του 2015 έδειξε ότι, από τους ανύπαντρουςανθρώπους, επτά στους δέκα άνδρες και έξι στιςδέκα γυναίκες δεν βρίσκονται σε σχέση. Το γεγο-νός αυτό ενισχύεται περαιτέρω από τα εξοντωτικάεργασιακά ωράρια της χώρας, από τα απαιτητικό-

τερα στον κόσμο, που δεν αφήνουν χώρο για κοι-νωνικές δραστηριότητες και διαταράσουν την ι-σορροπία εργασιακής και προσωπικής ζωής.

Το φαινόμενο της μοναξιάς βέβαια δεν αφοράμόνο την Ιαπωνία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, παρ’όλες τις ευκαιρίες που παρέχει η τεχνολογία για επι-κοινωνία και κοινωνική δικτύωση, φαίνεται ότι ευ-νοεί την απομόνωση, ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Οκαθηγητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλι-φόρνια (UCLA) Steve Cole μελετά τις επιπτώσειςτης μοναξιάς στην υγεία των ανθρώπων. Απ’ ό,τιφαίνεται, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση ε-πηρεάζουν τον ανθρώπινο οργανισμό και συνδέο-νται με συγκεκριμένες ασθένειες, όπως τα καρδια-κά νοσήματα, τα εγκεφαλικά, ο καρκίνος και οι νευ-ροεκφυλιστικές ασθένειες.

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, δεν προκα-λεί εντύπωση το γεγονός ότι οι ερευνητές έχουναρχίσει να στρέφουν το ερευνητικό τους ενδιαφέ-

ρον στην αλληλεπίδραση των νέων τεχνολογιώνκαι του αισθήματος της μοναξιάς. Στο Πανεπιστή-μιο της Κεντρικής Φλόριντα το 2017 δημοσιεύτηκεεργασία με τίτλο “Αληθινή μοναξιά και τεχνητή συ-ντροφικότητα: Αναζητώντας κοινωνικές συνδέ-σεις στην τεχνολογία”. Σ’ αυτή ο συγγραφέας διε-ρευνούσε κατά πόσο ευφυείς εικονικοί βοηθοί καικοινωνικά ρομπότ μπορούν να αποτελέσουν συ-ντροφιά για ηλικιωμένους ανθρώπους που δεν έ-χουν οικογένεια και οικείους κοντά τους. Η έρευνααποκάλυψε συγκεκριμένες διαστάσεις στις οποίεςτα ρομπότ “έπαιρναν κακό βαθμό” στην κοινωνικό-τητα και με τον τρόπο αυτό εντόπιζε τα σημεία πουθα μπορούσαν να βελτιωθούν.

Η Ιαπωνία ανήκει στις χώρες που έχουν ηγετικόρόλο παγκοσμίως στην ανάπτυξη, παροχή και εν-σωμάτωση τεχνολογιών ρομποτικής και ΤεχνητήςΝοημοσύνης. Για τον λόγο αυτό οι τάσεις που ανα-πτύσσονται εκεί μπορεί να είναι ενδεικτικές για τομέλλον της τεχνολογίας αλλά και την ενσωμάτωσήτης στον τρόπο ζωής μας, ενώ παρουσιάζουν ιδιαί-τερο ενδιαφέρον για τη συζήτηση γύρω από ηθικάζητήματα. Αν θα έπρεπε να τοποθετήσουμε τηνAzuma Hikari, τη σύντροφο ολόγραμμα, στο φάσμαπου στη μία άκρη βρίσκεται η τεχνολογία - εργαλείοκαι στην άλλη η τεχνολογία - σύντροφος, πού θατην τοποθετούσαμε; Δεδομένης της μοναξιάς καιτων ολέθριων συνεπειών της στην ανθρώπινη υ-γεία, πόσο αυστηρά μπορούμε να κρίνουμε τουςανθρώπους που αναζητούν τεχνητή λύση σε ένακοινωνικό πρόβλημα; Τι ρόλο παίζει η κουλτούρακαι το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο στην επικράτησητέτοιων “λύσεων”; Τελικά, υπάρχουν τεχνητές λύ-σεις σε ένα κοινωνικό πρόβλημα όπως η μοναξιά;Τείνω να πω όχι, αλλά ίσως τα ζευγάρια ανθρώπων- ολογραμμάτων του μέλλοντος να με διαψεύσουν.

Λ.Α.

9Μια παγκόσμια οικολογική ωρολο-γιακή βόμβα απειλεί το παρόν και τομέλλον του πλανήτη μας. Τρεις πα-ράγοντες, άνθρακας του εδάφους,φωτιές και κλιματική αλλαγή, συνθέ-τουν ένα εκρηκτικό «κοκτέιλ» με κα-

ταστροφικές συνέπειες στο κλίμα, που κάνουν τοαύριο της Γης να φαντάζει αβέβαιο και σκοτεινό.

Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι πε-ριοχές του βόρειου ημισφαιρίου της Γης πλήττο-νται σφόδρα από την κλιματική αλλαγή και απο-κτούν όλο και πιο ξηρό και θερμό κλίμα. Αυτό έχειως αποτέλεσμα να αυξάνονται η διάρκεια και η συ-χνότητα των πυρκαγιών στις περιοχές αυτές. Κατάτην καύση των δασών απελευθερώνεται διοξείδιοτου άνθρακα και άλλα αέρια τα οποία συμβάλλουνστην αύξηση της θερμοκρασίας της Γης (γνωστάκαι ως αέρια του θερμοκηπίου). Πρόσφατη μελέτηαναδεικνύει τον κομβικό ρόλο του εδάφους τωνδασών αυτών στη διαμόρφωση του κλίματος. Σύμ-φωνα με την έρευνα της Xanthe J. Walker και της ε-ρευνητικής της ομάδας, που δημοσιεύτηκε στο πε-ριοδικό «Nature», οι πυρκαγιές που συμβαίνουν σταβόρεια δάση κωνοφόρων μπορεί να απελευθερώ-σουν στην ατμόσφαιρα άνθρακα ο οποίος είναι α-ποθηκευμένος στο έδαφός τους για πολλά χρόνια,προκαλώντας ανησυχητικές συνέπειες για το κλίμαστον πλανήτη μας.

Το βόρειο δάσος (ή αλλιώς τάιγκα) είναι ένα μεγα-οικοσύστημα του βόρειου ημισφαιρίου που χαρα-κτηρίζεται από κωνοφόρα δέντρα, όπως πεύκα καιέλατα, που φυτρώνουν σε μεγάλο υψόμετρο. Αντι-προσωπεύει το 30% της δασικής έκτασης του πλα-νήτη και περιλαμβάνει περιοχές της Ευρασίας καιτης βόρειας Αμερικής. Το κλίμα χαρακτηρίζεται α-πό ψυχρό χειμώνα που διαρκεί αρκετούς μήνες καιαπό σύντομο, υγρό και ήπιο καλοκαίρι. Χαρακτηρι-στικό αυτού του μεγάλου οικοσυστήματος είναι ότιπεριέχει μεγάλες εκτάσεις οι οποίες παραμένουν α-μόλυντες από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Θε-ωρείται ότι συμβάλλει σημαντικά στην επιβράδυν-ση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής διότιδεσμεύει και αποθηκεύει μεγαλύτερες ποσότητεςάνθρακα σε σχέση μ’ αυτές που απελευθερώνειστην ατμόσφαιρα. Για τον λόγο αυτό τα οικοσυστή-ματα αυτά έχουν χαρακτηριστεί ως «δεξαμενές άν-θρακα». Η μεγαλύτερη ποσότητα άνθρακα εντοπί-ζεται στο έδαφος και προέρχεται από τα νεκράφύλλα και κλαδιά των δέντρων, από τους μικροορ-γανισμούς, από τις ρίζες και από καμένη οργανικήύλη από προηγούμενες πυρκαγιές.

Η φωτιά συμβάλλει στην αναγέννηση περιοχώντων βόρειων δασών γιατί μπορεί να απομακρύνειτη γερασμένη βλάστηση και να εμπλουτίζει το έδα-φος με συστατικά που είναι εγκλωβισμένα σ’ αυτή.

Στις πυρκαγιές καίγεται ο άνθρακας που είναι δε-σμευμένος στην οργανική ύλη του εδάφους και σταφυτά, όμως ένα μέρος του άνθρακα που βρίσκεταιβαθιά στο έδαφος παραμένει ανέπαφο και συσσω-ρεύεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου σταβαθύτερα στρώματά του. Οι αυξανόμενες πυρκα-γιές, όμως, λόγω της κλιματικής αλλαγής καίνε όλοκαι πιο βαθιά το έδαφος φτάνοντας ως τον άνθρα-κα που μέχρι πρότινος βρισκόταν θαμμένος καιπροστατευμένος μέσα σ’ αυτό για εκατοντάδεςχρόνια. Ο άνθρακας αυτός, καθώς καίγεται, αποδί-δεται στην ατμόσφαιρα με τη μορφή αερίων πουσυντελούν στην αύξηση της θερμοκρασίας τουπλανήτη. Επομένως τα βόρεια δάση, από «δεξαμε-νές άνθρακα», πολύτιμες για την απορρόφηση καιδέσμευσή του στην οργανική ύλη, μετατρέπονταισε «πηγές άνθρακα», ο οποίος απελευθερώνεταιστην ατμόσφαιρα με δραματικές συνέπειες για τοπεριβάλλον.

Στα συμπεράσματα αυτά κατέληξε η ερευνητικήομάδα της Xanthe J. Walker, η οποία συνέλεξε δείγ-ματα εδάφους από περισσότερες από διακόσιεςπεριοχές του βόρειου δάσους του Καναδά μετά τιςφωτιές του 2014 που έπληξαν το βορειοδυτικότμήμα του. Οι επιστήμονες μέτρησαν την ηλικίατων δέντρων, πόσο βαθιά το έδαφος επηρεάστηκε

από τη φωτιά, την υγρασία των δειγμάτων χώμα-τος και χρησιμοποίησαν ραδιενεργά ισότοπα άν-θρακα για να μελετήσουν τους κύκλους καύσης καισυσσώρευσής του σε βάθος χρόνου. Εντόπισαν ότιτα παλιά δάση κωνοφόρων με αυξημένη υγρασίαεξακολουθούσαν να συσσωρεύουν άνθρακα. Δενπαρατηρήθηκε το ίδιο για τα νεότερα δάση πουβρίσκονται σε πιο ξηρές περιοχές. Σ’ αυτά, τοστρώμα οργανικής ύλης, το οποίο κάλυπτε τον άν-θρακα που είχε συσσωρευτεί με τα χρόνια, είχε κα-εί. Επομένως ο άνθρακας αυτός ήταν πλέον διαθέ-σιμος ως καύσιμη ύλη και με τη φωτιά απελευθε-ρώθηκε στην ατμόσφαιρα.

Η συγκεκριμένη μελέτη βοηθά στην κατανόησητου ρόλου του άνθρακα του εδάφους των βόρειωνδασών, ο οποίος θεωρείται κομβικής σημασίας διό-τι συνδέεται άμεσα με το φαινόμενο του θερμοκη-πίου και με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλα-νήτη μας.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ερευνητών,η απελευθέρωση του μέχρι πρότινος θαμμένου άν-θρακα στην ατμόσφαιρα θα αλλάξει την ισορροπίατου άνθρακα ανάμεσα στο έδαφος και στην ατμό-σφαιρα στα βόρεια δάση κωνοφόρων. Η αντοχήτων οικοσυστημάτων αυτών στη φωτιά θα αγγίξειένα οριακό σημείο πέρα από το οποίο τα οικοσυ-στήματα αυτά θα πάψουν να λειτουργούν ως απο-θήκες άνθρακα. Το γεγονός αυτό θα έχει ως αποτέ-λεσμα να επηρεαστεί το κλίμα όλης της Γης δεδο-μένου του πολύτιμου ρόλου του συγκεκριμένου οι-κοσυστήματος στον κύκλο του άνθρακα.

Η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην α-τμόσφαιρα και η συνεπακόλουθη αλλαγή στο κλίμαδεν είναι η μόνη δυσοίωνη πρόβλεψη. Η καταστρο-φή του βόρειου δάσους κωνοφόρων αποτελεί μιαανυπολόγιστη απώλεια για τον πλανήτη μας, γιατί,εκτός από τη συνεισφορά του στη ρύθμιση του κλί-ματος, χαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα,καθώς αποτελεί το σπίτι για χιλιάδες ζώα και φυτά.

Η προστασία του πλανήτη αποτελεί πλέον επιτα-κτική ανάγκη σε μια σύνθετη πραγματικότητα κατάτην οποία οι άνθρωποι θα πρέπει να επαναξιολογή-σουν σημαντικές επιλογές που έχουν να κάνουν μετον συνολικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας καιτης οικονομίας τους.

Μ.Τ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία1. Walker, X.J., et al., “Increasing wildfires threaten historiccarbon sink of boreal forest soils”, “Nature”, 2019.572(7770): p. 520-523.2. Jolly, W.M., et al., “Climate-induced variations in globalwildfire danger from 1979 to 2013”, Nat Commun, 2015. 6: p.7537.3. Walker, X.J., et al., “Cross-scale controls on carbonemissions from boreal forest megafires”, Glob Chang Biol,2018. 24(9): p. 4251-4265.

EΡΕΥΝΑΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤHΣ ΖΩΗΣ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Κορίτσι ολόγραμμαΕικονικές βοηθοί ως υποκατάστατο συντροφικότητας

Έδαφος και κλιματική αλλαγή: τα εφιαλτικά σενάρια ενός αβέβαιου μέλλοντος

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9«Οι ιερές καταγραφές της μετάβα-σης από την ουράνια κατάστασηστην προκατακλυσμιαία μετά τηνπτώση του ανθρώπου είναι σύμ-φωνες με την παρούσα κατάστασητης φύσης και την αληθινή εικόνα

του κόσμου. Ο Θεός, όταν έφτιαξε τον κόσμο,τοποθέτησε τον άνθρωπο στον Παράδεισο. Εκεί,του έδωσε έναν νόμο για να δοκιμάσει την υπα-κοή του. Ο άνθρωπος παραβίασε τον νόμο»(Whiston, 1717: 144-145).

Αυτά είναι τα λόγια του William Whiston (1667 -1752), μαθηματικού και αστρονόμου, ο οποίος ή-ταν μαθητής του Ισαάκ Νεύτωνα και τον διαδέ-χτηκε στην Έδρα των Μαθηματικών του Πανεπι-στημίου του Κέιμπριτζ. Το παραπάνω απόσπασμαβρίσκεται στο έργο του “Astronomical principles ofreligion, natural and reveal’d” (1717). Στον σημερινόαναγνώστη θα μοιάζει ιδιαίτερα περίεργο ότι σεένα κείμενο, το οποίο ασχολείται με τη μελέτη τηςφύσης, υπάρχει η αναφορά στην πτώση του αν-θρώπου από τον Παράδεισο.

Επίσης, ενδιαφέρον έχουν και τα λόγια τουJohn Ray (1627 - 1705), πατέρα της Φυσικής Ιστο-ρίας του 17ου αιώνα, στο διάσημο έργο του «TheWisdom of God Manifested in the Works of theCreation»: «Τα μάτια μας και οι αισθήσεις μας, όσοεξοπλισμένες και υποβοηθούμενες κι αν είναι, εί-ναι αρκετά χονδροειδείς για να διακρίνουν τησπανιότητα της τέχνης της φύσης... και η κατανόη-σή μας αρκετά σκοτεινή και ασθενής ώστε να α-νακαλύψει και να κατανοήσει όλους τους σκο-πούς και τις χρήσεις που σχεδίασε ο σοφός Δημι-ουργός (John Ray, 1692: 45-46).

Η πτώση του Αδάμ και της Εύας από τον Παρά-δεισο, σύμφωνα με τη χριστιανική Θεολογία, έχειθεωρηθεί ότι κατακρήμνισε το ανθρώπινο είδοςσε μια κατάσταση άγνοιας. Σύμφωνα με την ιστο-ρία των πρώτων ανθρώπων, όπως παρουσιάζε-ται στα αρχικά κεφάλαια της Γένεσης, ο Αδάμ καιη Εύα είχαν δημιουργηθεί με όλες τις απαραίτητεςτελειότητες για μια ευτυχισμένη ζωή και είχαν το-ποθετηθεί σε έναν παράδεισο που θα κάλυπτε ό-λες τις ανάγκες τους. Παρ’ όλα αυτά, παράκουσαντον Θεό και εκδιώχθηκαν από την Εδέμ. Ως απο-τέλεσμα, οι πρώτοι γονείς μας και οι απόγονοίτους υπομένουν όλες τις προσβολές της θνητότη-τας, συμπεριλαμβανομένης της ροπής προς τηφαυλότητα και το σφάλμα. Εξίσου σημαντικό εί-ναι ότι ο φυσικός κόσμος, εξαιτίας της επανάστα-σης του Αδάμ και της Εύας, κατέληξε να είναι ά-γριος και ανεξέλεγκτος.

Τι συνέβαινε πριν «κάνουμε» αυτό το ολέθριοσφάλμα; Στην αρχική και τέλεια κατάστασή του, οΑδάμ ήταν ικανός να διαισθανθεί άμεσα τις χρή-σεις των πλασμάτων και την πνευματική τους ση-μασία. Οι αισθήσεις του ήταν τέλειες και μπορού-σε να δει ή να ακούσει όσο μακριά ή κοντά ήθελε.Ο Ιταλός θεολόγος και φιλόσοφος Bonaventure(1221 - 1274) υποστήριζε ότι η αρχική κυριαρχία τουΑδάμ πάνω στα πλάσματα του Κήπου της Εδέμσυνίστατο σε μια διανοητική ικανότητα να γνωρί-

ζει τι ήταν αυτό που αναπαριστούσαν. Λέγεται,μάλιστα, ότι η γλώσσα που μιλούσε ήταν τέτοια,ώστε η εκφορά της και μόνο μπορούσε να περι-γράψει τη φύση του πράγματος ή πλάσματος πουονομάτιζε. Για παράδειγμα, η εκφορά της αντί-στοιχης αδαμιαίας λέξης για το πλάσμα που ονο-μάζουμε τίγρη περιέγραφε όλα τα αληθινά χαρα-κτηριστικά που προσδιορίζουν το συγκεκριμένοπλάσμα ως τέτοιο. Δεν ήταν απλώς ένα όνομα. Ωςσυνέπεια της πτώσης, αυτή η γνώση χάθηκε και οιδυνάμεις του νου -νόημα, φαντασία, λογική, κατα-νόηση, ευφυΐα και ηθική ευθυκρισία- διαστρεβλώ-θηκαν από την αμαρτία. Μετά την πτώση, ωστό-σο, ο ανθρώπινος νους και οι αισθήσεις αποδυνα-μώθηκαν και δεν μπορούσε να διακρίνουν την α-λήθεια στη φύση. Η ανάκτηση αυτών των χαμέ-νων ικανοτήτων θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνοαν οι δυνάμεις που την είχαν καταστήσει εξαρχήςδυνατή αποκαθαίρονταν με την ηθική, εξασκού-νταν με τη γνώση και τελειοποιούνταν με τη σο-φία.

Στις αρχές του 17ου αιώνα αρκετοί διανοητές,κυρίως στις προτεσταντικές χώρες και ειδικάστην Αγγλία, θεωρούσαν ότι το μέλλον των επι-στημών βρισκόταν στην ανάκτηση της αρχαίαςσοφίας του Αδάμ. Ο Francis Bacon, γνωστός γιατη ρήση του ότι «Η γνώση είναι δύναμη», υποστή-ριζε ότι σκοπός της μελέτης της φύσης ήταν η επι-στροφή στην κατάσταση που βρισκόταν ο Αδάμπριν την πτώση� μια κατάσταση αγνής και άσπιληςσχέσης με τη φύση και τις δυνάμεις της. Στο έργο«Νέα Ατλαντίδα» ο Bacon περιέγραφε τον Οίκοτου Σολομώντα, ένα ίδρυμα που είχε ως σκοπό ναεπεκτείνει τα όρια της ανθρώπινης κυριαρχίας.Σκοπός της γνώσης για τον Bacon ήταν η βελτίω-ση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου.

Ο Bacon αισιοδοξούσε ότι οι αποδυναμωμένεςαισθήσεις του ανθρώπου, που ήταν το αποτέλε-σμα της πτώσης του Αδάμ, θα μπορούσαν να ενι-σχυθούν μέσω της χρήσης των νέων οργάνωντης Φυσικής Φιλοσοφίας (μικροσκόπιο, τηλεσκό-πιο). Επίσης, έδινε έμφαση στην ανάγκη εύρεσηςμιας τέλειας φιλοσοφικής γλώσσας με την οποίαθα ανακτούσε ο άνθρωπος μέρος της χαμένης Α-

δαμιαίας γλώσσας. Η γλώσσα θα έπρεπε να αφο-ρά ιδέες και πράγματα, να μην είναι στείρος βερ-μπαλισμός. Όπως τα ονόματα των πραγμάτωνστη γλώσσα του Αδάμ αποκάλυπταν τη φύσητους, μια ανάλογη γλώσσα έπρεπε να βρεθεί. Τοαίτημα είχε να κάνει περισσότερο με την κατα-σκευή μιας τεχνητής γλώσσας, η οποία θα επανέ-φερε την ανθρωπότητα στην κατάσταση πριν τηνπτώση του Πύργου της Βαβέλ και την πτώση τουανθρώπου από τον Παράδεισο, θα τελειοποιούσετη Φυσική Φιλοσοφία και θα αποκάλυπτε τη φύσησε όλο το μεγαλείο της. Αυτός είναι και ο λόγοςπου αρκετοί διανοητές κατά τον 17ο αιώνα θεω-ρούσαν ότι τα Μαθηματικά θα μπορούσαν να απο-τελέσουν αυτή τη νέα παγκόσμια γλώσσα.

Η νέα επιστήμη, η οποία γεννιόταν κατά τον 17οκαι τον 18ο αιώνα, ξεκίνησε από την πεποίθηση ότιη φύση και η μελέτη της μπορούσαν να επιβεβαι-ώσουν τη βιβλική αλήθεια. Ο Whiston, τον οποίο α-ναφέραμε στην αρχή, κατέληξε, μέσω της σύγκρι-σης φυσικού κόσμου και της Βίβλου, στο συμπέ-ρασμα ότι «η ημερήσια περιστροφή της Γης ξεκί-νησε όχι στην αρχή της μωσαϊκής δημιουργίας, αλ-λά αφού ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση της Γηςκαι μετά την πτώση του ανθρώπου. Αυτή είναι ηπιο λογική και φιλοσοφική εξήγηση της αλλαγήςκαι καμία άλλη» (Whiston, 1717: 146). Ήταν πεπεισμέ-νος, δηλαδή, ότι η πτώση του ανθρώπου αποτε-λούσε ένα ιστορικό γεγονός και όχι μια αλληγορία.Ήταν, μάλιστα, τόσο μεγάλης κοσμογονικής σημα-σίας γεγονός, ώστε μετά την πτώση δεν εξέπεσεμόνο ο άνθρωπος αλλά και η Γη απέκτησε την α-νώμαλη και τραχιά επιφάνειά της με βουνά, φα-ράγγια, ποτάμια κ.ο.κ.

Με λίγα λόγια, η αφήγηση της πτώσης θα κατα-λάβει κεντρική θέση, παρακινώντας την επιστημο-νική έρευνα και διαμορφώνοντας τις μεθόδουςτης. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναιότι έχουμε επιβάλει μια τάξη στα πράγματα τουκόσμου ως απόρροια της γνώσης μας γι’ αυτά. Αυ-τή η τάξη είναι στην πραγματικότητα ένας τρόποςγια την αποκατάσταση της κυριαρχίας μας στονκόσμο, η οποία χάθηκε ως συνέπεια της πτώσης.Οι τέχνες και οι επιστήμες παρέχουν τα μέσα γιατη μερική αποκατάσταση της τελειότητας του κό-σμου που υπήρχε πριν την πτώση. Ο μεσαιωνικόςθεολόγος Ούγος του Αγίου Βίκτωρος (περ. 1096 -1141) ισχυριζόταν ότι ο στόχος των τεχνών είναι «ηαποκατάσταση της ακεραιότητας της φύσης μαςή η ανακούφιση εκείνων των αδυναμιών στις ο-ποίες είναι υποκείμενη η παρούσα ζωή μας». Ση-μειώνει ότι η Φιλοσοφία είναι μια «θεραπεία» ή έ-να «βάλσαμο». Πλέον, στις επιστήμες δεν έχει επι-βιώσει κάτι από εκείνο το αρχικό θεολογικό αίτη-μα. Ωστόσο, η προσπάθειά μας να επιβάλλουμετάξη, να κυριαρχούμε και να ελέγχουμε τον κό-σμο συνεχίζει να είναι παρούσα με διάφορουςτρόπους.

Δ.Π.

Το τηλεσκόπιο,το μικροσκόπιοκαι ταμαθηματικάαποκαθιστούσαντις χαμένεςδυνάμεις του Αδάμ

Η επιστήμη ως θεραπείατου προπατορικού αμαρτήματος

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2019