ERRIA

BILBAO ATZERRITARREN BIZITOKIA

Mundu zahalean erri batzuk errez biurtzen dira ospe-tsu, edo kai eder bat daukelako edo ardao onagaitik edoEderti-Etxe egokiakaitik edo jakintza zahala daukelako...

Olako errietan edo urietan bizitokiak edo ostatu aundita ederrak bear izaten dira, erbestetik etorten diranak nonjan eta non lo egin izan dagien.

Gure Bilbao onetan, batez be orain Erriarteko Azokeadala-ta, gero museo barria, ostatuak eta hizitoiak ez diranaikoa, ez daukaguz bear diran beste jatetxe etorriai txeraona egiteko.

Azokearen eratzailleak Europa guztian egiten danaegiteko ustea dauke: Gelak eta etxe-maillak alogoreanartu. Orretarako eskintza lez itun-gai hat eskiñi dautseetxeak utsik eta alogorean emon barik daukezenai etaorain onein eskintza itxaroten dagoz eta eskariak zelako-ak diran, arduradunen erantzuna alakoa izango da.

Ander Beldarrain Zuzendari-Ordeak, urte birako tres-na eta langaien Erriarteko Azoka iragarri dauanean, besteau be jakin-erazoten dau: Bizkai'ko Uriburuan diran osta-tuak, baita inguruko urietakoak, ez dirala naikoa ikustal-diak egitera datozenentzat. Bilbao, Gasteiz eta Do-nosti'koak ezin dabe geiago artu eta orregaitik. ez dagobeste biderik Burgos, Laredo ta Logroño'ra hialtzeabaiño.

Jakiña da, geienai ez jakela izaten atsegin orrelakobide luzeak egunero egitea. Gaiñera urrin dagozan ostatu-etxeak artzen dabez azokara egiten diran ikustaldien onu-rak.

ETXE-MAILLAK

Laterriarteko Azokearen Eratzailleak alegin guztiakegin ditu, adibidez, eskintza on hat egiteko: Ikastekosasoia ez danean, ikastetxeak, bizilekuak eta beste urten-bide batzuk eskintzen. Danak hearko dira.

***

ITXAS-ONTZIAK

Beste asmo bat dago: Itxas-ontziak artu orretarako,300 gelatxu daukezan itxas-ontziak. Olako ontziakBilbao'ra ekarri hearko litzakez, baiña Elorrieta'tik aurre-ra olako ontziak ezin ekarri.

Edozelan be, Bilbao'n dagozan ostatuak, esan dogunlez, ez dira naikoa eskariai erantzuteko, era egokianerantzuteko beintzat.

Emen ez dago oiturarik, baiña bai beste laterri batzu-tan, Alemania'n esaterako. Oraingoz etxeak eta hizile-kuak utsik daukezanai eskintza egiten jake. Asko diraBilhao'n bizilekua dauken Bilbao'tar eta euskaldunak.Olakoak alogorean emoteko gogorik ba'Ieukie, dim apurbat irahazteko ametsa egin leikee.

Eta zeintzuk dira hizi-leku orreik izan hear dabezanhaldintzak?

Ez dint asko eta ez gaitxak he: Bilbao-banruan, obetoerdian, izan daitezela, ez da hearrezkoa ondo apainduakizatea, naikoa da gela bat eta bustialdia egiteko lekua iza-tea bakoitxarentzat. Ez da hearrezkoa uguztegi an gelea-ren barman egotea.

Erbestik datozenak ondo artzeak garrantzi aundiadauka, aide askotatik begiratuta.

Orregaitik, kalean naiz etxean eurak ondo zaintzenalegindu bear gara, geu he erhestera joaten garanean ondobegiratuak izaten zaleak gara-ta. Zertan esan he ez, gizalegeak berak eskatzen dauan gauzea data ori.

Euskaldunak lurralde askotan ibilliak gara eta heti izangara ondo artuak, geuk he alegiña egin hear dogu antzekoerantzuna emoten, hatez he orain Europa-bidean aurki-tzen garan ezkero.

LETONA' k

ENTZUN

Zuk nai dozu EUSKERAZALEAK ALKARTEA'ren 25n. urtean maite dozun erakunde oneri oparitxu hat egi-tea?

Geuk esaten dautsugu zein dan oparirik ederrena: Bazkide barri bat eta batera ZER aldizkari onen arpidedunizango dana aurkitu egizu. Bat haiño geiago al ba'dozu obeto.

Ez da ori ain gauza gaitxa.Egin zuk be zerhait EUSKERAZALEAK ALKARTEA'ren jai aundi au ospatzeko.Opariagaitik, aurretiaz, gure eskerrik beroena agertzen dautsugu.

EUSKERAZALEAK

ZER

OSPAKIZUNA GERTATZEN

Ogei ta host urte dira EUSKERAZALEAK ALKARTEAsortu zala eta urte onetan ospakizun berezia egitea erabagidau Alkarteak.

Ozei ta host urte kondaira labur hat dira Euskalerriarenhizitzan eta epe luze hat gure alkartearen aurrera-bidean.

Gauza egokia dala uste dogu ha, ospakizun au egitea,lenengo egindako lana gogoratu ta aztertzeko eta, bigarren,egiteko daukaguna gertatzeko.

Gaur he hizi dira oraindiño Alkarte onen sortzaille izanziran batzuk, beste hatzuk joan jakuz, baiña gizalegeakeskatzen dauan gauzea da jai au egitea.

BILBAO EUSKALDUNI)U

Ori izan zan sortzailleen amets hat, amets utsa edo uto-pia. Eurak ondo ekien Bilbao dana euskalduntzea eziñezkogauzea zala, baiña orrantza joateko bideak artu ebezan:Euskera irakasteko liburuak, ikastaldiak, itzaldiak, antzer-kiak, eres-mintz edo diskoak eta ahar.

Eta olako ametsakaz, beti jazoten dan Iez, ez zan danalortu, baiña bai alegin aundi bat egin, eta auxe da balio daua-na. Egingo dan astean gogoratuko dira Ian oneik eta lorpenoneik. Or agertuko da ez dala Ian urria ta ezereza egin dana.

EUSKEREA ERABILLI TA INI)ART'U

Euskerarik Bilbao'n iñon be entzuten ez zan aldi aretan,euskerea egiteko lotsea ta bildurra egozan aldi aretan, artueben elburua ausarta izan zan: euskerea erabilli.

Orduan Iotsa zan jentea euskeraz egiten, euskerak izentxarra eukalako, ez-jakiñen eta atzeratuen berbeta Iez artzenzalako.

Orduan bildur zan jentea euskeraz egiten, euskera egitea-gaitik zigorrak ezarten ziralako.

Eta euskerarik erabilten ez zan aldi aretan, EUSKERA-ZALEAK elhuru tez euskerea erabiltea artu eban. Gaur beha -dago onetan naikoa zeregin. Oraindiño askoz geiago en-tzun bear da Bilbao'n euskerea.

LENGOAK ETA BARRIAK

Gaur EUSKERAZALEAK alkartean Ian egiten dabenakez dira, guztiak ez beintzat, sortzaille areek: Batzuk joandira, beste batzuk emen jarraitzen dabe, baiña langillebairiak sartu dira alkarte onetara, gaur be sartzen dira. '

Gaur, gaiñera, arazo barri bat daukagu, orduan ez egoana,Bizkai'ko euskerea baztertuta eta zapalduta ikusten dogulaeta ado onctan ba-daukagu zer egin. Geurea geuk zaintzenez ba'dogu iñork ez dau zainduko-ta.

Ospakizunean, kondairan izan diran gizonik ezagunenaizorjaken omena eskiñiko jake.

AURRERA HEGIRA

Sortzailleen gogoa beteten data, arazo barriai erantzunaemoten jakela, gaurko Euskerazaleak Batzordekoak aurrerajarraituko dabe eta hazkide diran guztien laguntzaz adoretutaikusten dabe curet) burua.

Gazte hatzuk be urreratu jakuz Ian onetan laguntzailleizateko. Ondo dakigu gaur gazteak olako arazoetarako astigitxi izaten dabela, baiña asko poztu gara batzuk urreratujakuzanean.

Ez da zertan esan be, gazte geiago bear dogula eta deiegiten dautsegula.

EUSKERAZALEAK - 25 URTEEUSKAL-ASTEA

Non: Eskolapioetan.Noz: Ekainillaren I S'etik 19'ra. Arratsaldeko 8'retan.Gaiak: Aurkezpena: Zubiri'tar Iñaki ' k.15. Astelena: Euskerazaleak alkarteko langille ospetsuak. (Etxenagusia'tar Karmelok)16. Asteartea: Euskerea Bilbao ' n (Berrojalbiz'tar Julita'k)17. Eguastena: Alkartearen argitalpenak (Olazar'tar Martin ' ek)I8. E.guena: Alkartearen egutegia (Zubikarai'tar Augustin'ek)19. Barikua: Alkartearen ekintzak (Zubiri'tar Iñaki'k)

OSPAKIZUNA

20'an. Larunbata: 12'/2'etan mezea San Anton'en14'etan Hazkaria, iragarriko dan jatetxe baten (Dei-txartela eskatu bear da)

1

LUTELESTIA

SANTA GADEA, LARRATE TA ORDUN~ A

Orduñan jaio nazan ezkero gogo-onez irakurri dot AitaSantiren artikuloa, irailleko zenbakian agertutakoa. Nirejaioterriaren ondoan dagozan lurrak ezaguten dodaz; baitabere euren edestiaren puntu batzuk.

Bilbao ' tik-Pankorbo'rako bizabaletik sarkalderantzLosa, Gohea ta Tobalina ibarrak dagoz. Orduña'tik urte-naz, mendatea igo bat-10 len, Araba'n sartuten da.Mendateko gallurra Burgos da. Zazpi kilometro aruntza-go Osma (antxiñañ Uxama) dago; Araba'ri dagokio.Orduña'ko mendate ta Osmaren artean Berberana.Berberana Losa ibarrari dagokio, Burgos da.

Osma'tik Larrate'raño ogetairu hat kilometro dira.Bizabala, naiz ta Bizkaiak egindakoa berreun urte dirala,Araba'ko lurretatik zear doa. Larrate'n Burgosko lurretansartuten gara.

Lurren batasuna bi prohintzitan zatiturik dago: Burgoseta Araha. Orduña, Bizkaitar uria, ez dogu aipatuten,mendate-pean dago ta. Antxiña ez egoan onelako zatike-tarik.

Lur oneek IX eta X gizaldietan euskaldunak ziran.Lekuko izen batzuk aitortuten dabe: Murita (len Murieta)Astulez ("aitz" edo) Berherana (aldi areetan Berheja)Zaballa, Hozalla ta abar.

Espejo'tik sarkalderantz bidea artuten ha'dogu.Balpuestan (Burgos) sartuko gara. Gizaldi areetan Eliz-barrutiko uriburua zan. Moroak ia España osoa arrapatuebenean, Aukako Elizaulkia Balpuestara eroan ehen.

Gaztela zaarra, oraingo Burgos probintziako iparralde-ko lurrak IX gizaldian jendeztuak ziran. Urbel'go PerezPrai Justok, edesti-idazle jakintsua, beneditarra, onelanedestuten deusku: "Los inmigrantes proceden de diversasregiones: unos hajan de Lizbana, otros del corazon de lamontaña, otros de la Autrigonia o de las Vascongadas. Laparte oriental (au da. aipatuten doguzan eta egoaldeagoandagozan lurrak) caia especialmente bajo la influencia delos vascos". Beste leku batean dirausku: "Valpuesta fueun foco de irradiacion vasca". Beraz, Aita Santi'k heretxangoan igaro ebezan lurrak euskaldunak izan ziran.

Birritan aipatu dot LARRATE. Zer da Larrate?Larrate, Puentelarra da. Ez dot leku-izen on asmatu bestebatzuk Zubilarra, mapa ofizialetan ipinteko, asmatudaben lez. Ez dogu asmatu bear. Prai Justo berak diñosku:"Vemos a Rodrigo actuando en toda la Castilla primitiva,desde Amaya hasta Larrate o Puentelarra".

Nondik atara eben beneditar pralleak LARRATE on?.Bere burutik ez, jakiñal. Edozein antxiñako idatznarrutanizan bear da berbea.

Aldi aretan Zid'en Santa Gadea uria Terminus eritxon.Geroago erritarrak aldatu ehen izena ta gaur daukona artu

eben. Zergaitik?. Izen barri au belarrirako polia zalako.Onelan ziraustan Prai Justok 1973ko epaillean berakinneukan berbaketa laburrean.

Aita Santik diñoskun gizaldietan (XIV, XV'an) SantaGadeak garrantzi aundia eukan. Merkatari uria zan. Anbertan judutegi edo aljama egoan. Ortik sortuko ete zansantagadearrak bustana eukela guzurrezko ipuiña.

Nire aita zanak, ango eleizako banko zar batzueanzuoloak,a bustana sartuteko, egozala, esaten eustan txan-txetan.

Gaztelako arilbidea Santa Gadea'tik igaroten zan.Gero Orduña'tik, Ugao-Miraballes'tik Bilhao'ko portura-ño. Emetik urez Flandes'era.

Ugao-Dorre ondoan eraiki zan Miraballes uri barria.Bilbao'ra joaten ziran merkatarientzat atzedenerako.

Bilbao'rako erregebidea Orduña'ko mendatetik igarozan. Gaur mendatehidea dagon leku heretik. Errege hideaburdirako ez zan gauza. Orregaitik zamarien bizkarretaneroaten ehezan zamak.

Mendiko egaletik, orain Andra Mariren santutegiadagonetik igaroten zan. Andik "la Muera" igerlekuakdagozanera joan ',an. Joan zan eta doa, ha bide onekoraindiño irauten dau ta "camino real" izenagaz ezagutu-ten dogu.

Bide au jarrai hear ehen Gaztelako erregeak Bizkaiansartzeko. Bestea. Aita Santi'k here artikuloan aipatutendauena, Txarlazorako hidea, geroago zahaldu zan; XVIIgizaldian. Orduña'ko uriak iriki ta andik igaroteagaitikzerga hat jaso eban. Burditarako egokia zan. Baña tastertxikia gelditu zan.

Orregaitik Jaurerriak bide harria egitea erahagi eban.XVIII gizaldiaren amaieran ogetamar oñeko bizabalaBilbao'tik Pankorboraño. Gaztelako Kontseillu baimenaz,Bizkaiko Jaurerriak bere lepotik egin eban. Bide harria,Pankorbo'n. Madrilletik Prantziarako bizabatakin, batuzan.

Bide au larogei kilometroko luzea da. Bizkai'ko lurre-tan ogetabost edo dagoz. Besteak Araba'n eta Burgos'en.Orduko bizkaitarark hide au egiteko aña adoretsuak ziran.Bilbao'ko porturako bearrezkoa zan eta. Gaur here,Bilbao'ko portuak burdinbide barria bear dau. Baña gurepolitikariak eztaibadetan dabiltz ia Madrilgo alaGazteizkoak egin bear ete daben. Bai, denborak aldatudira!

IBAÑEZ KARLOS

2

ERITXIAK

GIZONA, LEEN-GAIA

EUSKAI, GIZONA

Esku-artean daukot Barandiaran jaunaren idaztiñoa,"LEEN EUSKAL GIZONA". Baso, mendi, leize, arpeeta bazter basatietan bizi izan arren, bere burua ederegiten jakin daki. Eta bere jatorrizko bikaintasuna ego-kiro adierazten dau.

"Nun -nai, beraz, jainko izeneko zerbait edo norbait,eta "animismo" delakoari dagozkion sinismenak. Alaiere leenagoko aroetan susmatu dogun erlijioaren muiñazebillan or: giza galde bereziari dagokion erantzuera,eta giza ezieraren esoiña, gizakiari eragiten dion orobi-ran gogorki oñarritua eta indartua, naiz eta eraskinugariz erdoildua eta astundua egon".

. * *

Ara emen, erne-miñ gure asaha zaarren bizikizunak.Eusko gizona heti izan da Jainko-zale eta aundi-zale.Zein ederrak diran zaletasun oneik!

GAROA eleberria berba onekin asten da. "Ura zangizona ura! Zazpi oiñ ta erdi luze, makal zugatzarenirudira zuzen, pagorik lodiena haizen zabal, arte gogo-rrena bezela trinko, eta gorosti antzera zimel".

Baña gorputzaren izakera onen gaiñetik Eusko gizo-nak baditu barru-barrutiko baliotasunak: adimen argia,biotz leiala, gogo bizia eta asmo sendoa. "Nora gogoa,ara zankoa" esaten da gure artean. Eta Euskal gizona-ren gogoa ekintza aundienetara doanean, nork etenhere asmo-bideak, eta gure erriaren aldeko eginkuzu-nak? Zelako zura alako ezpala.

Eusko Jaurlaritzak begiz jo dau gure gizona eta araemen here jardunaldi bikaña. "Euskadi prest jarrikodogu. Euskal leen-gaia: gizona. Gurea bezelako jendeaez da edonun aurkitzen. Gizona da izan be gure lurra-ren emaitzik onena, sendo aritzen dalako, kementsuadalako, aalengitzeko eta arpegia emoteko dauan era-gaitik, lanerako dauan gaitasunagaitik".

Zorioneko jokabidea. Lenengo maillan gizona, etagero aberriaren etorkizuna. Egin-nai oneri danok arpe-gi emon bear dautsogu.

LENENGO, IZAN

Gizonaren arazorik beiñena eta goragarriena hereburua da, here izatea, eta gero bere izakera eta egikerea.

Giza- izatearen leentasuna zaindu eta aldeztu beargenduke guztion artean, bera dalako beste egikera guz-tien sorburua. Giza- izateari bum belarri jokatu ezkero,andik etorriko dira, iturburutik ur gardena lez, gurelurraren guritasuna, gure lantegien aurrerapena eta gurebizi-biderako ondasun guztiak.

Aintzakotzat artzeko dira gaurkoan gizonen aideegiten diran egiñalak. An eta emengo bururakizun etaerabakiak goiburu batera datoz: gizona, bere nortasuna,bere eskubideak eta gaitasunak. Iñoiz baño geiagoastintzen dira gaur gizonari dagokiozan eskubide taeginbearrak. Gizona jartzen da gauza guztien gaiñ, etazer guztien erdi-gunean.

Nork ez dau on ondo ikusten? Baña ez da aski.Ortik ezer gutxi dator gizonaren onerako. Gizona berajabetu bear da here huruaz, berak arakatu, landu etajorratu hear dau here baratza, edertasunaren lorak artunai ba'ditu. Eta here barruan josi bear dau bere jatorta-suna. Gizonaren arazorik kostagarriena here izatearenaunditasuna da. Ekin, ba, su ta ke. "Egizu alegiña etaJainkoa lagun izango duzu".

GERO, EKIN

Gaurko munduaren lasaikeriak ez dautso gizonarilaguntasun aundirik emoten. "Zenbat eta geiago ibilligizonakin, gizatasun gitxiago izan dot" (Seneka).Inguru txarrean bizi gara. Pentsakera nasaiak eta oituranabarmenak bultz eragiñik, or gabiltzaz, ez gitxi, udaz-keneko orbela aizean bezela.

Eta, au txarrena, sarri askotan, gizona here huruazaztuta ibilli ez ezik, here nortasunaren aurka ekiñalakegiten diardu. Eta gizonak gizontasuna baztertu daroa-nean ez dago bururik ez oiñik, ezaren ondo ondokoada.

Gizarte nabarmen ontan ona eta garbia, leiala tazuzena izatea, gaiñ-gaiñeko miraria dozu. Eta Euskal-erriak, larrialdi ontan, munduan bateko gizonak bearditu, giz-urenak, gizandiak. Ortarako makiña bat buru-ukatze hearko ditu mundu labanari aurrez-aurre egiteko.Ainbat eta ainbat erosotasun eta nasaikeri artean buruaerne eta tente izateko, gogo beroz jokatu bearko dau.

Gizona: Ieen-gaia.'"Guztiok ondo biziko gara on-tzen danean gizona".

URIGUEN'TAR ZENON

3

FORUA

FORUA / ERRI-ESKUBIDEAK(PUJANA'REN IDAZTITIK LABURPENA)

Forua Erri bateko usarioak eta oiturak dira; idatzi aurretikERRIAREN erraietan menderik mende sarturikoak eta gorde tabete izan diranak.

Bizkai'ko Forua Bizkai'ko erriko usario ta oitura zaarrakdira.

Usario ta oitura areik geroko baten legetan ipiñi ebezan.Forua da oiturazko legea, edo lege idatzi bagea.

Geroago oitura oneik Gernika'ko Zugaitz-pean batzarreNagusietan legetzat ezarri ta idatzi egin ebezan. Foruari be esandakioke esangua "zabal" baten: Lege Zaarra.

Erri-eskubideok, legetzat ezarrita gero, idazti baten doguz.Orixe da, Bizkai'ko Forua deritxan idaztia. Ondoren agintariakonartu, Bizkai'ko Jaunak he hai, Erregek berak be bai. Erria daba agintedun eta agintari. Au da demokrazia edo erri-agintea.

NOIZTIKOA DOGU BERA?

Foru zaarra. Lege hilduma au Gernika'n aurkeztu zan1452'ko Garagarrillaren 21'an.

Lau Erregek, ziñ egiñez, onartu eben:

1452 - IV Endrike'k1473 - Isabel Erregingaiak1476 - Fernando "katolikuak"1512 - Doha Joana'k

FORU BARRIA

Foru zaarraren lege batzuk alperreko egin ziran eta besteusario ta oitura batzuk agertu errian. 1526'an gagoz. Batzordebat izendatzen da; 12 gizonek osotzen dabe. Oneik azkenezbeste biren gaiñean Ian osoa ipintzen dabe ta, bi oneik, egunbitan lana burutu. Berez, egun baten esan lei, ta legeak 268 izanziran. 1527'an Valladolid'en Carlos V Enperadoreak onartueban eta irarteko baimena emon be bai. 1528'an Burgos'en ira-rri zan lenengoz Bizkaiko Foru Barriztatua. Onartu ebenakoneixek dira:

1575'an, II Felipe'k1602'an, 111 Felipe'k1621'an, IV Felipe'k1667 ta 1681'an, II Carlos'ek1702'an, V Felipe'k1751'an, VI Fernando'k1760'an, III Carlos'ek1789'an, VII Fernando'k

FORU GALTZEA

1839'an, II Isabel'ek emon eban lege hat, Foruaren aurka.1876'an, ostera, Canovas'ek beste lege bat emon ondoren,

guztiz galdu zan.Foru barrian ez datoz Bizkai'ko usario ta oitura guztiak,

garrantzitsuenak baño.

LURRALDE LAUAK EDO "TIERRA LLANA"K EGIÑA.

Foru Barria Bizkaia'ren zati batez bakarrik osoturiko lege-bilduma da. Lurralde Lauak egiña. Au da menditsu izan arren,baserriak eta elizateak edo elizaldeak osoturikoa.

Bizkaia'n iru erri-erakunde izan dira.Lenengoa: Auzoa. Antxiñako euskaldunak "auzoan" kon-

pontzen zituen euren arazoak batzarren bidez. Geroago,Kristaualdiak eraginda, elizaren inguruan alkartzen ziran ingu-ruetako auzoak. Batzarrak elizpean egiten ehezan. Orixe da eli-zatea edo "anteiglesia" gazteleraz.

Urrengo, XVI mendean-edo, Udalak agertzerakoan,Udaletxean egingo dira batzarrak.

Irugarren erri-erakundea Erribilduak edo Villa'k dira, eli-zate bateko lurraldean Erregek edo beste Jaun batek sortuak.

Lurralde lauko edo "tierra llana"n 58 elizatek artu ehenparte, Bizkai'ko errietako ordezkari lez.

Ez eben parterik artu, ez Erribildu edo "Villa"k, ezDurangaldeak, ezta Enkartaldeak he.

Orrela ez eben parterik artu Bilbao'k, Gernika'k, Bermeo'k.Lekeitio'k, etab... Erribildu edo "Villa"k ziralako.

Lurralde laua edo "Tierra liana" sei merindaldetan egoanbananduta: Busturia, Uribe, Zornotza, Arratia eta Markina.

Foruaren izena emon dakioke Erregeak edo JaunakErribilduai edo "Villa'i ezarritako erri-erakundeari be. Auxe daForuak daukan bigarren esangurea: ta geienetan Logroño'koForua ezarri eutseen.

BIZKAIKO FORUAREN EUSKERAZKO LEEN-ITZUI,-PENA

Emen era bitako lanak dagoz: Bata Foruaren euskeratze-lanaPujana Jaunak egiña; bestea Adierazte-lana Jose EstornesLasa'rena. Biak garrantzi aundia dauke ta 1981'ean kaleratuziran batera. Bertan be ba-etorren Gaztelarazko testua.Euskerazkoa bizkaieraz dator.

Argitaraldiak guztiz amaika izan dira. Foru barriari gagokio-zala. Lenena, Burgos'en 1528'an. Azkena Bilbao'n 1981'an,euskeraz eta gazteleraz argitaratua.

ARREGI'TAR JOSU'K

4

EUSKEREA

BA -DIRA IRUZUR LARREGI

Orain gitxi dala GAZTEENTZAKO BIGARRENLITERATURA LEIAKETA Bizkaieraz agertu zan eta,oba ez! ikusteak asko poztu ninduan baña poztuz gañera,amorratu here egin ninduan edo obeto esaterako, kezkatu.Bai, onelako gauzak kezkatzen nabe.

Eta zergaitik ori? Eusko Jaurlaritzak eta Bizkai'koForu Aldundiak Bizkai'ko euskereagaitik eta bere irakas-kuntzagaitik ain gitxi edo ezer ez dabelako egiten eta arri-garria dalako Bizkai'ko gazteek Bizkaieraz ikasi ezin etaleiaketa onetan zelan parte artu. Zelako aukera emotenjako edozein gazteri parte artzeko?

***

Gipuzkoan egingo ba'litz eta Gipuzkoeraz antolatukobalebe, egoera bardiñean aurkituko lirake? Olan ba'dazelako kultura saila daukagu Eusko Jaurlaritzan?

Au ez da dana. Ondiño Bizkaieraz irakasten danIkastetxe eta ikastola batzuk badira eta euretariko batzukEleiz -barrutiko babespean dagoz. Eleiz -barrutiko ezilege-tariko bat, Bizkaieraz irakastea da, ken gitxienez orrelazan, baña orain ez, nik Ortuella'ko baten ikusten dodanezez da orrela.

Orain urte batzutatik ona, bigarren etapan batua sar-tzen asi ziran eta aurten, (eta au bai lotsagarria) eskola-

arrekoei bere, batuaz irakasten deutsee. Aitzakiaz,'U.B.I.rako kaltegarria dala diñoe irakasleek baña on ez da egia.

Gazteek amar edo amaika urte Bizkaiko gramatikaikasten ba'dabe, gero batuaz moldatzeko iru illebetebaño, ez dabez bear izango eta orrez gañera, danok ezdira U.B.I.'ra joango, ez eta Euskal ikaskuntza geiagorikegin. Zer bear dabe ba?

Euren Errialdean erabilaten dan euskerea ondo ezagu-tzea, orixe da gazte guztiok bear dabena.

Eusko Jaurlaritzak, Foru Aldundiak, Euskaltzaindiaketa beste erakundeek onetaz arduratu arte, noizean beinantolatzen dabezan Leiaketak, Daialektologia -biltzarraketa euren laguntzapean egiten diran ekintzak, ez dira ziribat baño izango.

Erriko euskeraren aldeko emaitz onuragarriak lortzekolenengo, erein egin bear da eta ereintza batuaz bakarrikegiten edo ezartzen ba'da, ez dagoz Erriataz izeka egiten?

PALMI

IRAKURLEAI OARRA

ZER aldizkariak eta EUSKERAZALEAK ALKARTEA'k ba-dauke Bilbao inguruan urteko arpidetza eskuratzekoerea. Etxerik etxe joaten da kobratzaillea. Baiña gauzea ez da ain erreza errietan. Orregaitik eskari au egiten dau-tzuegu: Bialdu eiguzue txartel edo txeke bat. EUSKERAZALEAK ALKARTEA'ren izena ipiñita eta 1.200 pezetadirala idatzita. Txartel ori sartu karta-azal baten eta gaiñean zuzenbidea ipiñi: EUSKERAZALEAK ALKARTEA.Colon de Larreategi, 1 4, 2°, eskoia. 48001 BILBAO.

EUSKERAZALEAK(25 URTE)

OSPAKIZUNA: BAGILLAREN 20'anBERBALDIAK: 15'etik 19'ra ESKOLAPIOETAN (BILBAO'n)

(EGIN IRRINTZI ETA AURRERA)

5

EUSKEREA

"COCA COLA"REN BIDETIK?

Oar bi, Coca-Cola idazlan onen sarrera Iez:Coca-Cola bazan ni ume nintzala ere, baiñan ez eban iñork

erosten. Munduko negozioriok txarrenetakoa san.Gaur, ordea, munduko onenetakoa da. Munduan bigarrana.

Bat bakarrik dago here gaiñetik: "Jesey-Petroleum". Besteak,"General Motors", "Duglas, Aviation", "Ford", "Texako"...Coca-Colaren azpitik dagoz. -

EMAKUMEAK

Gure emakumezkoek ez dabe euskerarik egiten. Ez bekitiñor, "nik beti euskeraz egiten dot" esanez etorri. Nere esku-muiñik maitetsuenak euskeraz egiten daun emakurnezko orren-tzat. Ez naz berarekin ari. Beste guztiekin ari naz: euskeraz egi-ten ez dabenekin. Eta, oiek, gure emakumerik geienak dira.Euskera, izkera arlotea iduritzen yake. "Elegante" itza maizedabe gure emakumezkoek, eta orregaitik, sarri erabiliko dotemen itz ori. Gure emakuntezkoak, euskeraz itzegitea gauza"elegantea" ez dala, gauza zatarra data, usterik dagoz, zori txa-rrez.

ZER-1KUSIA

Baiñan, euskerak, Coca-Cola, gure emakumeek... alkarrekinzer ikusirik bai al dabe?

Bai. Euskera salbatu nai ba'dogu. Eta salhatu bear dogu,Jainkoaren legea bete nai ba'dogu beintzat. Elizaren dotriña bada, "Pacen in Terris" entziklikak erakusten dauskunez, euskerabezala egoera larrian arkitzen diran izkuntzen biziaren aurkaegin daitekean guztia, era astunean, —"graviter"—, justizi edozuzentasunaren aurka doan gauza dala.

EREDUA-

MIRARIA?

"Milla aldiz errezago", esan dot, eta ez dot gezurrik esan.Izan ere, Coca-Cola salbatzeko, zabalkundegintzarako erakunde

orrek, gezurra esan bear izan eban. Coca-Cola ez bait da edarigozoa, berez oso zakarra baizik. Euskera salbatzeko ordea, ezleuke gezurrik esan bearko. Euskera berez bait da mundukoizkuntzarik "eleganteena".

Coca-Cola salbatzeko, mirari bat, "milagro" bat, egin bearizan eban: zakarra dena goxoa dela sinistarazi jendeari.Euskera salbatzeko ez leuke orrelako miraririk egin bearko. Ezleuke, berez zakarra denik polita dala iñori sinistarazi hearrikizengo. Naikoa leuke, gure emakume euskaldun maitagarriei,gure euskera, munduko izkuntzarik ederrena, delaikustaraztea. Ederrena... eta polittena;apaiñena, dotoreena, txu-kunena, "eleganteena".

MUNDUKO JAKINTUNAK

GIZONEZKOAK

Ta gizonezkoak, ez'? Baita gizonezkoak ere, bail-la euskerasalbatzeko, emakumezkoak bear doguz, amaren izkuntza ikas-ten bait dabe seme-alabek. Gizonezkoek itzegin daikee japone-sa nai ba'dabe. Emakumezkoek euskera itzegiten ba'dabe, sal-batu yaku euskera!

Gure emakumeak "elegantziared' maitaleak doguz. Baiñanmunduan lortu daikeen elegantzirik aundiena euskera dala, ezdabe ikusten! Ori errez ikusterezi leikioe zabalkundegintzarakoerakinde batek. Bañan... izen bedi ona, oso-oso ona, erakundeori; onena al ba'da!, naiz ortarako Coca-Cola salbatu eban YorkBerri'ko enpresa ura ekarri bear!

Bestela, alperrik urtuko geunke dirua, eta okerragoa, millaaldiz okerragoa dana, Euskerari, salbatzeko gelditzen yakonbide bakarra ondatuko geunskio.

LATIEGI'TAR BIXENTE

Agoa berotu yatala euskeraren goratzarrea egiterakoan'? Ezeizue orrelakorik uste. Nik esandako on guztia esateko, mundu-ko jakintsuek ez bait leukee kezka aundiegirik izango. Gureemakume euskaldun laztan maitagarriek ordea aztu egin dabeori. Edozein erdera, gaztelera adibidez edo frantzera, elegante-goak iduritzen yakez.

Ni ez nago eredera oien aurka. Oiek jakitea, oietako bat jaki-tea beintzat, bearrezkoa bait dogu gaur-egun. Baiñan ez dagi-gun aztu, "elegante" bezala, askoz "elegantegoa" dala gure eus-kera, eta askoz "elegantegoak" hiurtzen dauzala euskerak gureemakumezko maitagarrien ezpain ederrak; eta, españiar ezjai-ñen artetik kanpo, nortasun bereizia ematen dautsela gure ema-kume dotoreei, mundu "eleganteko" jende "elegante" guztienaurrean.

Euskera galdu ezkero, gure emakumeak beste edozein ema-kumezko bezalakoak dira. Ez dahe, hesteen aurrean dotoretasunbereizirik.

Ai, ordea, euskeraz mintzatzeko gauza ha'dira! Miresgarrieta inbirigarri hiurtzen dira mundu zabal guztian kulturazko

Eta, Jainkoaren lege ori betez, euskera salbatzeko Coca- jende guztientzat.Cola dugu maixu. Maixu bakarra. Euskarari hizia itzultzeko,naitanaiez Coca-Cola'k ibilli daun bidea beste biderik ez baitdogu.

Coca- Cola'k garaille ibilli daun bide on, euskerak millaaldiz errezago erabilli daike. Baiñan bide ori garaille ibiltzeko,aingeru zaintzaille gidari egoki bat bear dau.

Aingeru gidari ori, bai al dakizute zer dan? Zabalkunde edopropagandagintzarako enpresa oietako bat. Ez ordea edozein,dirua alper-alperrik gastatu ez dagigun. Onenetako bat baizik.Kosta ala kosta, enpresa oietan onenetako bat billatu bear dogu.Munduko enpresarik onena, aal izen ezkero.

Coca-Cola, ezerezetik, munduko industririk aundienetakoa—"Jersy Petroleum"en atzetik munduan industririk aundiena-biurtu daun zabalkudegintzarako erakunde orrek, milla aldizerrezago biurtuko leuke izkuntza osansuntsu bizia, ia illikdagoan gure euskera gaixoa.

6

BIZIA

BIZIA EDERRA DA, ZAINDU EGIZU

Lui7-eko izadi guztia, edertasunez, zoragaria da.Mendiak, errekak, arkaitzak, gallurrak, ezin esanbeste eder-gallu ditu ta guztien erdi -erdian, jaunantzo, adimendun gizon eta andrak, sorturiko guz-tien zuzendari.

Eginkizun aundia lenengo arbasoak, biziarensorreran, artu eben ardurea... menperatu egizuelurra. Ta agindu bikain ori, urrezko katei batenantzera, iñungo ta iñoizko urratzerik barik, gure-gana, oso osoan, eldu da. Odoletik datorren ondo-rena da, ta oroz goitik, jainkozko agindu batenitzalpean.

Gizona, here jakituriari eder eretxirik, arrotuegiten da ainbeste edertasunaren aurrean. Egiz,gizontasunik ba-da, giza semea poztu egin beardau, ta adorez eskuak laneratu, ta orrek osotu bearditu giza bum argi ta biotzaren adore bere-bizi-koak.

Mendiak gora doaz artzain ata artzaiñorakardiak zaintzera. Eguzkia urrez eriotan dago,zabaldia ameskor, aizea garbi, ta zerua urdin...Txomin eta Patxi eder-miñez zoraturik dagoz iza-diaren aurrean. Txomiñek, pozarren, ler bearrez,Patxiri dirautso: Au dok zoramena...! Lurrean baete dok onegaz bardintzeko ingururik...?

Patxi'k izadiari begira, zugatzak erne - miñetandakus ta mendi egalak bedarrez orlegi... ta ardiakan aurrerago, mauka mauka, pozez, bedarrari eki-ñez... Mendiaren ederrez zoratuta, Txomini dirau-tso...

Munduan ez jagok onako tokirik. Egiz, biotzakez jok, iñun, aurkitzen onango atsedenik, eta begiaezin asetu dok ederraren ederrez. Arbasoen eskuaagiri dok, ondorengoei esaten, atxurtu ta zaindugure bizi-iturri diran mendi mamintsuak. Basetxe,erri ta urietan dagozen ol bitxizko kutxak, ortxe,izan juen euren sorrera abia. Ume, mutil ta neska-til ta andre ta gizon, noiz nai, joiezak, zankoakbizkorturik, aize osasuntsuaz bizia indartzera.

Mendiak danantzat dituk eder... ardi, auntz,aker, bei ta goi egalari diran txori bizkorrentzat.Berezko deia jaukek mendi gain aspertu eziñak.

Norkeriak aide batera itzi ta mendiak dana opaka -jaukek, goi urdiña zabaldia, aize garbia ta irudi-menak sortu leikezan amets soraarrienak.

Ta mendiak baiño gorago agiri ditut izadia tagizadia arritzen ditun arkaitzak lurraren ezkon-senar antzera. Izadiaren nagusi ditut ta gizadiarenamets. Giza- semeak, an, jabiltzak munduarenguna gozartu ta izadiaren gangorra, adiskidetasu-nez, menderatu nairik. Udako orduetan urrezkomaindiraz jagozak, dizdiz, printzetan ta neguanedur txapel zuriaz zidar dizdizetan.

Ederra dario aitzarte zoragarriari ta aitz artetikaitz-arteetara bera, ur-jausiak datoz saltari gizabegien amesgarri. Urak egin ditu olako bear ede-rrak ta aizeak ta eguzkiak apaindu.

Mendiak, arkaitzak ta urak, guztiak zelai tasoloetara begira dagoz irripar panpotsetan. Urakumeltzen ditu lurrak eta eguzkiak arnas -barritu tabizia sorterazi. Ta udabarrian soloa, zelaia ta lurbizkarra ibaiaren inguruan loraz jantzi dira. Ernen,dator biziaren itxaropena ta gizadiaren poza...Ederrez eta janariz lurra beteko da berbetan giza-diagaz bere gogo ona, ederra ta arnari barriakeskeiniagaz.

Bosteko eun emongo deutzudaz dirautso lurrakgizonari. Neguan zaindu nagizu lar eta ota, nireetsaietatik. Alperkeriak ez zagizala nagitu ta zurelurraldeak, bertan bera, itzirik, ondatu. Arto, garisagar, lur-sagar, porru, bear dozun guztia emongodeutzut ta zure biziari poz barriak ezarriko deutso-daz.

Gizonak, gogoz, entzun ta onartu eutson deiaama lurrari. Ta udabarrian agertu zan lanarenondorena garitzan, artotzan, sagasti ta maztietansoiñeko orlegiz ta loraz jantzirik. Itxaropena onegiñaren eztia da.

PAULIN

* * *

7

KONDAIRA

EUSKAL ETXEGINTZA

GURE ETXEA

Euskalduna, antxina baten, artzuloetan bizi izanzan, lastozko, zurezko ta arrizko etxeak jaso arteño.Oneik muiño-gain, lau, ibar t a bakartadeetan eregizituan geienetan. Lenengo uri ta erriak, txikiakziran: euskaldunaren egoitza, bizilekurik egoki tabeiñena baserria izan da. Bakotxak dau bere etxea,bizitza bateko naiz biko. Etxe dotoreak, biotzez mai-tatuak. Amerika aurkitzean eta ostean, euskalduniknaiko joan lurralde areitara, baiña biotzak beti, erri-miñez, berezko jaiotetxera saka egiten.

Euskaldunak maite izan dau, ta maite izango, hereaberria, aurretikoen lur-zatia. Sendia dogu aberriarensorburu. Euskaldunak, naiz txapelez naiz kapelazjantzi, baserria dau jatorri. Ezta, ba, mirestekoabarne sentidu oi dauan sorterriganako su joria. Etabeiñola Ulises, atzerri zear ibilli ostean, Itaka bereaberriko kea ikusi-miñez etxerantza ba'etorren,askoz be geiago, edo bardintsu, euskalduna be.Euskaldunak, izan be, maite dau askatasuna, bereburu-jabetasuna; famili barik ez legoke, baiña, aska-tasunik ez buru-jabetasunik.

Gaur daukaguzan baserri ta etxerik geienak,Pizkunde garaian ain zuzen be, pixkaka pixkakajasoak dira. Gaur -egunean lengo erri ta uri txikiakazi ta nagusitzen diardugun lez, garai aretan mendi-ertz, erreka ondo, muna eguzkitsu, bazter ixil, trokaaiñube naiz aitzzuri arteetan jaso oi ebezan; beti be,jakiña, euren bei, ardi, auntz eta ostantzeko etxe-abereak zer jana eben lekuetan.

ZELAKO EGIKERAZ

Edergille danak bere eder -antzea agertu bear.Euskalduna, ez gara aspertuko esatez, antxiña txiru-lak, adarrak, makiñak egitean, naiz geroago gazte-luak eta jauregiak, erri ta uri zabalagoak antolatzean,beti agertu izan yaku artista. Begira euskal-lur gai-ñez, zenbat olako. Kastro'tik Baiona'ra, edo-taAraba, Naparru, Baxenabarra ta Zuberoa'n zear.Erbestean ezta onakorik aurkitzen.

Egikera berezia dabe oroigaillu ta eraiki guztiok;ez gero danetan estilo bat bera dalako, bakotxak zer-

tan edo artan ezbardintasunen bat daroalako baiño.Euskal egikera, estiloa dala esan bear naitaez; euskalkultura dago gaiñezka. Zoaze beste toki batera, ta ezdozue olakorik idoroko; zoaze, bai, esate baterako,beiñola euskaldun artzaiñak bizi izan zirala esan oidan Aran ibarrera; oso politak dozuez ango etxeak,baiña ez daukie emengoen antzik. Gure arima zarrabizi da oraindik euskal sutaldean.

Begira gure etxe bat. Garai aretako geienak,Bizkaia'n, Gipuzkoa'n eta Lapurdi'n, au da,Kantauri aldekoak, arrizkoak dira orma - azurrak, zur-besoz gurutzatuta; teillatuak ura aide bietara doala,gaillur jagiz eta, iñoiz, aurrekaldean txapel ederrezjantzirik. Zegaz egiten ziran? Amabostgarren men-derarte basetxerik geienak zurezkoak ziran; baiñasarritan suak artzen zitualako, orduko agintariak, gaiobea, seguroagoa, arria adibidez, erabiltearren, era-gilleai sariak emoten eutsiezan. Garabai'k bere"Oroipenetan" Bilbao erre zanekoa edesten dausku.Bilbao'n ordurarteko etseak, ia danak, surezkoak eiziran, eta arrezkero ladrillu edo arlandu ederrez jaso-ten ei ebezan. Orduantxe asi ei ziran, gaiñera, kaleraemoten eben etxe aurreetan leio urratuak eta leiarrakjarten.

Etxerik geienak, gaur dakusgunez, lau ormaeukiezan, arrizkoak, etziran aundiak, ez goi ezsendo. Onein gaiñean jarten zan erakiñaren zatinagusia, gorantz doazan zutoiñak eta abar, eta zutoi-ñen artean beste aga meeago batzuk, zearkako eun-dura edo bilbea egiñaz: aga mataza aonetan tinkot-zen ziran kanpotiko orma ta barruko zur-besoak.

Estilorik naiko erabilli eben gure etxegille azka-rrak garai artarako, aurrekalde, atari, arku, balkoi,leio, albo -egoitz eta abarretan; gaur be arrigarriakdira arein aga - lantze ta gurutzatzeak. Oin bi daukiezbaserririk geienak; lenengoan sukaldea, eskaratza, lo-gelaren bat eta etartea, atzean kortak izanik; bigarre-nean, lau, bost-sei logela aurretik eta sabaia atzean,elbitza, garaunak, igaliak, lastoa ta olakoak eukiteko.

Basetxeok, naiz-ta Euskalerri osoan bardiñak ezizan, danak dabe bateratzen ditun zerbait apartekoa.Gaiñerantzekoan, esan dogunez, ezbardin edo beste-lakotasun izugarria daukagu euskal estilo barruan,amalau-amabost-amaseigarren mendeetan jasotari-koen artean batez be.

8

KONDAIRA

Etxez aaiñera, eleizaz ta torre-etxez, gazteluz tajauregiz beterik daukagu Euskalerria. Torre -etxeasko erdi -arokoak dira, uritik kanpora jasoak, gain-txo ta muiñoetan batez be: Muxika, Foru'koUrdaibai, Oñati'ko Zumeltzegi, Irurita'koa,Elgeta'ko Jalotza ta abar; beste batzuk arresiz ingu-ratuta ageri dira, Urtsua, Mendoza, Muñatones etaabar. Oneitatik asko, Aide Nagusien burrukak zirala-ta, eratxiak izan ziran, edo beintzat, naikoa moztuak.Enrike IV'garrernaren aginduz.

Guztiok zeazteak luze egingo gindukezan ezkero,eleizak eta etxe - torreak aitatuko doguz bakar-baka-rrik.

EI,EIZAK

Oso aberatsa da Euskalerria monastegi ta eleize-tan, napar-lurraldea batez be. Erdi - Arokoak doguzgeienak, bertoko etxegille trebeak eregiak. Iruña,Lizarra, Olite, Tudela, Gares, Olazagutia, Obanos,Oliba, Orreaga, ez dozuez eredu eskasak.

Amaseigarren mendea be ez da urria, pizkundearoa baita. Eder-gai klasikuak eta gotikuak erabilliziran, bai etxegintzan eta bai eleizak jasotzean.Orduantxe asia dogu plateresku estiloa be. Ordukoeredu billa asten ba'gara, or daukagu Oñati'ko SanMigel eleizan Merkado gotzaiñaren illobia; orGazteiz'ko ta Donosti'ko Santo Domingo komen-tuak; or Bilbao'n Enkartazio eleizea, San Anton'ekota Begoña'koaren aurrekaldeak; Eibar eta Itziar elei-zetako altara batzuk. Ez dituzue eredu txarrak piz-kinde garian, plateresko ta txurrigeresko giroan be.

Gizaldi artan eleiz-arkitektura saillean zelan gen-biltzan jakin gura izan ezkero, ez daukagu Bizkai'tikurten bearrik. Or Lekeitio; ango eleiza ederra, etxe-koak eta arrotzak goretsia, gaur daukaguna, amasei-garren mendearen asieran eregia da. Suak erre eban1422'an itxas -ertzeko uri pertxenta, baiña ordukoeleiza be. Zar-zarra zan au; Konpostela'ra joiazanakbertan egiten eben oiturazko egotaldia. 1488'an asiziran barria egiten, eta 1508'an amaitu zan.Antxiñakoa egoan lekuan bertan jaso eben barria be,lur geiago artuaz. Gotik -egikerakoa dozue, barru takanpo eder -ederra. Erretaula batez be, ezin obea,Juan Gartzia Krial'ek 1510'an amaitua.

Garai artakoak doguz, baita, beste askoren artean,Orduña'ko barriztua, Bilbao'ko San Nikolas1576'an jasoa, Elorrio'koa aurreratxoago egiña, Be-goña'koa 1519'tik aurrera barriztatua, Zornotza'koa,1 566'an jasoten asi ta 1608'an bedeinkatua.

Durango'ko Andra Mari, ta abar. Gernika'ko auxeberau, Iturritza'k diñoskunez, 1418'an asi ta 1715'anamaitua: gizaldi osoko lana. Gauzak patxaraz egite-ko, gure aurretikoak ez erabillen esturarik.

Euskalerri osoan, baiña Bizkai onetan berariz,ermitaz josirik daukaguz bazter guztiak. Sei-zortzierrez idoro geinkez erri bakotxean. Ennita oneik be,asko beintzat, garai artakoak diranik ezin ukatu. Artealdetik begiratuta, alan be, ez darakuskue eder-litsjakingarririk, ez ennitak ez bertako irudiak.

TORRE -ETXEAK

Ugariak eta esku -ederrez jasoak ditugu, mugazonunzkoak batez be, andikoai ezer kendu barik; ain-bat basetxe, erri-etxe, jauregi, gaztelu ta torre-etxeeuskaldun arkitektu erneak jasotakoak. OrGipuzkoa'n Zarautz'eko Torre Luzea, Berastegi,Legazpi ta Oñati'koak; or Naparroa'n eta Ba-xenabarra'n Zozaia, Irurita, Gallano, Xabier; or Ara-ba'n Mendoza'n, Argomanitz'en. Apainketari soezkero, barriz, or Urola ondoan Lilil torretxea, taOñati'n Ikastetxe Nagusia, bertako seme Merkadogotzaiñak amaseigarren gizaldian eregitakoa.

Gaztelu ta torre-etxeetan ez gara azkenengo biz-kaitarrok. Iru gaztelu daukaguz, gaur be ederrak:Muñatones, Butroi ta Arteaga. Torreak, ostera, kontaezin-ala. Ibarra'k eta P. Madariaga'k iru ale aunditanzeaztu ta edesten dauskuez euron kondaira, armarrita jatorriak; 1 46 olako aitatzen dauskuez, merin-aldeetan bananduta.

Espaiña'ko erregeak, Naparroak here jabetasunagaldu ebanean angoak eta Enrike IV'garrenak besteiru probintzietakoak moztuteko agindu eban1457'gneko apirillaren 21'an Santo Domingo de laKaltzada'n emon eban aginduz; geroago FernandoKatolikuak be, Okaña'n izenpetu eban idazki batenbitartez, galazo egin eban gaztelu ta torre-etxeakjasotea. Arrezkero, beraz, leen militar torreak zira-nak, garaia ezkero, etxe baketsu egokiak dira, leio taatez aberatsak, ipuin zarrez be, bear bada, noikougariak.

AITA ONAINDIA

Larrea, 1977 - 2-2'an

9

ELEIZA

MUNDUA ETA GIZAKIAJAINKOAREN LANA DA

Fisikako Nobel-saria irabazitako AnthonyHewish jakintsuak onela zion Donostia'an 1988'an(El Correo Español - III -10):

"Zero puntutik aruntzago? Gauza guztiak zergatikasi ziren galdetzean, fisikak ez du erantzunik.Zeintzilari batzuk, neuk ere bai, gorengo maillakoadimen bat bearrezkoa dela uste dugu... Jainkoaoiñarrizko dela pentsatzera iritxi naiz... Zientzian ezdago ezer ere neure sinismen personalaren aurkadagoenik".

BIBLIAREN ZAZPI EGUNAK

Gauza asko eta eder daude mundu zabalean etaguztien sorrera eta asieran Jainkoa dagoela dioteBibliaren liburu santuak. Berak egin zituela guztiakzazpi egunetan. Onela:

1.- Zeruak eta Lurra egin zitun. (Zeruak utzi etaLurrarekin asiko da).

2.- Argia (eguna), urak eta legorra.3.- Legorreko mendietan, belarrak eta arbolak.4.- Eguzkia eta Illargia agertu ziran (laiño arte-

tik).5.- Uretan arraiñak, aidean egaztiak eta mendie-

tan, piztiak.6.- Guztiak prestatu ondoren, egin zitun gizona

eta emakumea, lurrez eta espirituz.7.- Ez zuan ezer egin, gizonak zazpigarren egune-

an atsedena artzen ikasi zezan.

***

Igandeetan lanari utzi eta deskansua artzenMoises'ek irakatsi zion bere Israel erriari.Orretarako Jainkoaren lan osoa sei egunetan banatuzuen eta zazpigarrenean Jainkoa deskansu egitenipiñi zuen. Jainkoak ez du deskansu bearrik; baiñaerriak larunbatetan ere jai egiten dute. Garai aretara-ko igandean jai egitea aurrerapen aundia izan zan,Bibliari eskerrak.

Biblia ez da zienzi-liburua, erlijio-liburua baizik.Gizaki eta Jainkoa'ren arteko ar-emanak ditu azter-

gai. Literatur motak desberdiñak daude Biblian:pedagoji-gaiak, kontaerak, olerkiak, erri-oiturak,parabolak, profeziak, otoitz-gaiak... Moises'ek etabeste idazleak ez zuten zienzia-libururik egin, baiñaLurraren sorrera berak esan bezelatsu gertatu zan.Berak azpimarratu nai izan zuena auxe da: Zerkiguztiak, Uniberso osoa, baita gizakia ere Jainkoakegiña da; Gizakia lurra eta espiritua da eta here sor-tzaillearen esanetara egon bear du. Eta zazpi egune-tik bat, gutxienez, jai egin hear du. Jainkoak egiñikoguztia ona da berez baiña gizakiak okerra egin zuenasiera-asieratik.

Kredoa: Sinisten det Aita aalguztidun zeru-lurrenegillea.

JAINKOAK GIZONARI DEI EGIN ZION:ABRAHAM

Gizakiak here kabuz, here jakinduriz eta bereindarrez, oso gaizki ezagutzen du Jainkoa. Jainkobezala gurtu ditu Izakien indarrak: Eguzkia, illargia,zeru urdiña, tximistak, aizea... eta sorginkeriak.

Gafiera gizakia Jainkoaren aurrean okerra egindazegoen. Oker on zuzentzeko eta jainkoaren berrizuzenak emateko, Berak erri bat aukeratu zuen. Erriorretatik jaioko zan Jesus, Jainkoaren Semea etagure Salbatzaillea. Eta erri orreri emango zion Bibliaderitzan liburu-sorta.

Erri on sortzeko, Abraham zeritzan gizon bateridei egin zion. Artzaia zan eta ibiltaria, here artaldee-kin batetik bestera zebillena. Deia onelakoa zan:Irten zure erritik eta ingurutik eta beste lurralde batemango dizut eta erri ugari baten aita egingo zaitut.Eta gero Jesus jaioko zan lurraldera, eraman zuen.

***

Lurralde artan zegoela Jainkoak Abraham'ekinItzarmen bat (Testamentu edo Itun bat) egin zuen.Auxe: "Ni zuen Jainko izango naiz eta zuek nereerri". Eta Itzarmen on animali baten odolakin siñatuzuten.

Abraham'ek seme bakar bat zuen, Isaak izenekoa,zaartzaroan sortua. Egun batez, onela esan zion: "Ar

10

ELEIZA

zure seme Isaak eta nik esango dizudan mendianeskeiñiko didazu animalien ordez". Abraham txundi-tuta gelditu zan, oso larriturik. Zaarra zan, bestesemerik ez zeukan eta, nola sortuko zan bere zañeta-tik erri berezi ori?

Baña Jainkoa'ren esanetara makurtu zan etaeskeintzera zijoan une artan bertan, Jainkoa'k onelaesan zion: "Geldi eta ez ikutu zure semerik. Nerenaia bete dezulako eta neregan sinismena izan dezu-lako, begira izarretara, zure ondoren sortuko danerria zeruko izar oiek baiño ugariagoa izango da..."

***

ABRAHAM'ek seme bat izan zuen: Isaak.ISAAK'ek bi seme izan zitun: Esau eta Jakob.Jakob'eri Jaunak izena aldatu zion ISRAEL dei-

tuaz. Aurrera Jacob eta Israel, biak dira Jakob'enizenak.

JAKOB (ISRAEL)ek amabi seme izan zitun etaalaba hat.

Amahi seme oiek izango dira Israel'go amabileñuen sortzeilleak. Amabi tribuen sortzailleak.Amabi oien artean hat zan JUDA eta onen ondoren-goak dira JUDUTARRAK eta amabi taldeen ondo-rengoak, guztiak dira (Judutarrak ere bai) ISRAEL-DARRAK.

Berri auek Bibliaren lenengo liburutik dakizkigu:Genesis liburutik. Itzarmen, Testamentu edo Itunzaarreko Biblia - liburuak 45 dira. Oien artetik lenen-goa, esan degun GENESIS liburua.

MOISES BERE ERRIAREN ASKATZAILLE

Israeldarrek, Jakob'eren seme eta illoba, 72lagun, Ejipto'ra jaitxi ziran. Gosen deritzan lurralde-ra. Artalde eta ganaduentzat leku erosoak eta belar-tsuak ziran Gosen'goak, Nilo ibaiaren inguruan.Toki artan errez ugaritu ziran, bai eurak eta baieuron artalde eta bestelako abereak...

Ejiptotarrek, nekazariak izanik, artzaien etsaiziran eta erri aren ugaritasuna ikustean, kezkaturik,indarrez menpean artu zituzten urte luzeetan zear.Ladrillugintzan eta, gari -zulodun erriak eraikitzen,erabilli zituzten, nekez eta naigabez. Ori asko ezzala, Erregeak, Israeldarren seme jaioberriak erailt-zeko agindua, zabaldu zuen Gosen'go lurraldean.

***

Aurra izanberria zuen andre batek, pikeaz kanpo-tik igurtzitako saskitxo batean semetxoa kokatu, eta

Nilo ibaian ipiñi zuan, Ejipto'ko Erregearen alabaigari egiten zuen lekuan. Andre onek aurkitu zuene-an, etxera eraman, eta erregekuma baten antzera ezizuen. Moises izena jarri zion, "udetatik atera zuela-ko".

Berrogei urte zituela, israeldar bateri laguntzaematean, ejiptotarra erail zuen, eta aide egin bearizan zuen desterrura eta an eskondu zan artzai batenalabarekin.

Sinai mendian artzantzan zebillela, larrak ikusizitun sutan eta erretzen ez ziranak. Ikustera gertaratuzanean, Jainkoa'k ots egin zion suartetik:

"Zoaz Ejiptora berriro eta nere Erria askatu".Joan zan Ejipto'ra eta, gora-beera asko pasa

ondoren, lortu zuen Israel erriaren askatasuna. Etaatera zituen Ejipto'tik Sinai'ko basamortura.

***

Askatasunerako bidea artu zuten gauari, Pazko-gaua deitu zioten. Arrezkero, gaur ere bai,Israeldarrek Pazko-jaia ospatzen dute mundu osoan,askatasunerako bidea gogoratuz.

Kristauok ere ospatzen degu Pazko -eguna, gureaskatzaille Jesus egun orretan illen artetik piztu zala-ko.

Moises'ek Jakob-Israel'en ondorengoak, erri osougaria, Ejipto'tik askatu eta, basamortuan zear,esklabu zana, erri aske baten antzera eratu zuen, erribatek bear dituen antolamentu guztiez. Berrogeiurteen buruan, eldu ziran Jainkoa'k Abraham'i agin-du zion Kanaan lurraldera: "Esnea eta eztia darionerrira" .

JAINKOA BERE ERRI ISRAELEKIN ITUNAEGITEN

Moises'ek berak askatutako erria, basamortuandarama Sinai mendirarte. Mendi aretan artu zuenJainkoak emandako agindua: Moises, askatu nereerria.

An daudela, berriro ere Jainkoa'ren deia: Etorrigora. Igo zan eta 40 egunez jainkoarekin egon zanmendian. Eta, bertan egin zuten, biok, Itun edoElkargo bat: "Zuek izango zerate nere erri eta niizango naiz zuen Jainko". Eta, erriaren buru Moisesbera zanez, berak siñatu zuen Ituna, Elkargoa edoTestamentu Zaarra.

***

11

ELEIZA

Ituna aurrera eramateko, Amar Agindu eman ziz-kien (eutsoezan) Jaunak Moises'ek menditik ekarrizitunak. Elkargo edo Itun on siñatzeko aldara batjaso zuen eta abereak erail zituzten aldara gaiñeaneta odolakin Moises'ek aldara eta erria odol-zipristi-ñez buzti zituen.

Berrogei urteen zear, Moises'ek, Jainkoa'rekikoartu emanetarako bear ziran antolamentuak eginzitun, bai tresna eta bai liturgiak: Aldara, apaizenjantziak, ogiak eskeintzeko maia eta zazpi besokokandelero edo argi-mutilla. Baita Elkargo-Kutxa ereAmar Mandamentuak gordetzeko, eta BilletarakoOial-etxe berezia, Jainko'aren bizi-lekua etaBerarekin alkartzeko tokia.

***

Amar Mandamentuak justizia edo zuzentasunagordetzeko dira: gure eskubide guztien defensarako.Amar Mandamentuak onela banatzen dira:

1RU Jainkoarentzat: 1.- Bera maitatu.2.- Bere Izena ondo erabilli.3.- Bere Eguna, igandea, jai-egin.

BOST gizakientzat: 4.- Gurasoak maitatu.5.- Bizia zaindu: Ez iñor il.6.- Ezkontzarik ez naastu.7.- Iñori, berea danik, ez ostu.8.- Egia zaindu eta iñori gezurrik ez esan.Beste BI: 9 eta 10.- Gure barruko gogo okerrak

zuzendu.

Amar Mandamentuak BI auetan biltzen dira:

1.- Jainkoa danak baiño geiago maitatu.2.- Lagunurkoa geure burua bezala maitatu.

Amar Mandamentuak betetzen diranean, guztiokgabiltza obeto.

PROFETAK, JAINKOAK SORTUTAKOPREDIKATZALLEAK DIRA

Moises'ek askatasun-lurrera eraman zuan hereErria, eremutik irtetean. Baiña, Erria ondo bizi zane-an, Jainkoarekin eginda zeukan Ituna eta Elkargoaaztu zitzaion, eta jainko-txikien billa joan zen.Orduan Jaunak gizon eta emakume profetak aukera-tzen zituen, eta here espiritu-indarra ematen zien,okerkeri oiek salatuta, Jainkoarengana Erria biurtze-ko, barkamena Jainkoari eskatuz eta ErrianJaunarekiko itxaropena sortuz.

***

Artzai gazte bat, Dabid, aukeratzen du Jainkoakhere Erriaren errege, eta erregetza on ez zutela hereondorengoek menderen mendetan sekulan galduko,agintzen dio... Agintza on Jesus'engan bete zan,bera bait da Dabid'en ondorengo eta betiko Jainkoerrege.

***

Dabid'en semearen ondoren, erreinu on bi zatiegin zan: Israelgo erreinua iparraldean eta Judeakoaegoaldean. Israelgo erregeek ez zuten Jainkoarekin,eta Berarekin egindako Itunarekin, leial jokatu etagezurrezko jainko-txikietara jo zuten. Jainkoa'k pro-fetak bialdu zizkien (eutsoezan); baña, alperikakoakizan ziran Elias, Eliseo, Amos eta Oses profetenlanak...

Aizkenean, 721 urte Jesus jaio aurretik, Asiria'koErregeak burrukan menperatu eta israeldarrak presoeraman zitun Ninive'ra.

***

Andik 150 urteetara, Nabukodonosor erregeakbeste orrenbeste egin zion Judea'ko erriari: menpe-ratu eta Babilonia'ra preso eraman. Judeatarrek ereizan zituzten euren profeta predikatzalleak: Isaias,Jeremias, Ezakiel, beste Isaias, Zakarias...

Irurogei urte desterruan igaro ondoren, izan zutenberriro askatasuna Judea'ra biurtzeko. Nai izan zute-nak Jerusalem'era etorri ziran Erria eta ElizaNagusia berriz ere jasotzeko.

***

Profetek biotz-berritzea eskatzen ziotenJainkoa'ren Erriari, [tuna edo Elkargoa gordetzeko.Elkargo orren inguruan sortu ziran liburu bereiziaketa Liburu Santu (Biblia) oietatik edaten zutenJainkoa'rekiko jakinduria, eta, Salmoak abestuz,otoitz egin.

***

Itun edo Elkargo aren aizken profeta JoanBataiatzaillea izan zan. Jesus'en etorrera prestatzekosortu zuan Jaunak. Eta, alaxe egin zuan esanez:

"Orra or pekatua kentzen duen Jainkoa'renBildotsa".

MARIA NAZARET'EN

Bere agintzariak betetzeko, Jainkoak jende xeeeta apalen artean aukeratzen zituen here profeta eta

12

ELEIZA

igarleak. Mundoko okerkeriak zuzentzeko eta eurenordañak emateko, Mesias bat agindu zion Jainkoakhere Erriari.

Maria, arotz baten emaztea, Nazaret erri apalekoalaba zan. Palestinak iru erri-alde zituen: Galileaifar-aldean; Judea egoan eta Samaria bien erdian.Nazaret Galilea'ko errixka bat zan.

Maria'k Jainkoaren mezua artzen dun aingeruextraterrestre baten bidez. Onela diotza Gabirel'ek: -Nai al dezu Mesias'en ama izan'?- Bai, nai det.

Orduan, Jainkoaren indarrak, Maitasun-Espirituaren bidez, Maria'ren sabelean, Mesias sal-batzallea sortu zuen Nazaret'en.

Nazaret Galilean dago eta Belen, Mesias jaiokodan tokia, Judean eta hien biartean, 120 kilometro.Maria eta Jose here senarrak kilometro oiek eginzituzten aurra jaio aurretik. Belen'en ez zuten ostatu-rik aurkitu eta koha-zulo batean aukeratu zuten beu-rentzako bizi-lekua. An jaio zan Jesus, eta aurraaskatxo batean ipiñi zuten.

Inguru artan artzaiak zeuden ardi-zainJainkoaren mezularia, aingeru extraterrestrea, ager-tu zitzaien, onela esanez:

"Mesias jauna jaio zaizue Belen'en. Askatxobatean topako dezute, oialetan bildua".

Jesus, gure Salbatzallea, gure anaia da eta hereAma, guretzat ere ama da.

k*~,

Gabriel aingeruak Maria'rengana gerturatu zane-an, onela agurtu zuen:

AGUR MARIA, GRAZIAZ BETEA, JAUNADA ZUREKIN, BEDEINKATUA ZERA ZUANDRE GUZTIEN ARTEAN.

Eta here lengusiña Isabel'ek onela amaitu zitunaingeruaren itzak:

BEDEINKATUA ZURE SABELEKO FRUTUA.

Eta Elizak erantsi zion: JESUS.Orra nola eratu zan AGUR MARIA otoitza.

JESUS'EK DAKAR JAINKOA'REN ERREINUA

Jainkoaren Erreinua Jesus'ek berak dakar mun-dura. Jainkoa'k Biblian itz egin digu, idazle eta pro-

feta-igarleen bidez; baña, here Semea mundura bial-du ondoren, Semea da igarle eta profeta, Semea daJainkoa'ren Itza eta ao ortatik itz egin diguJainkoa'k.

Jesus Belen'en jaio zan. Eguberritan ospatzendegun bezala; Nazaret'en azi zan Jose arotzarenetxean, eta, 30 urte bete zituenean, irten zuen etxetikJainkoa'ren Erreinua predikatzera eta erakustera.

Bere lenengo lana auxe izan zan: Jorda'n ibaianjendea bataiatzen zebillen Joan Bataiatzallea etaarengana Joan zen. Joan'en bataioa artu nai zuen eta,artu zuenean, Jainkoa'ren Espiritua agertu zan etaJesus'engan kokatu. Orduan abots bat entzun zanzeruan: Auxe da nere Seme kutuna; entzun egiozue.

Andik asi eta Galilea guztian ekin zionJainkoaren Erreinua etorri zala esaten. Eta, bitarte-an, gaixoak sendatzen zitun seiñale bezala, eskuakgaiñean ipiñita... Pekatariak onartzen zitun eta peka-tuak barkatzen. Parabola edo pi-sail bat ere asmatuzuen Jainkoa-erreinuaren berri emateko:

Jainko -erreinua mostaza azia bezelakoa da: osotxikia eta arhola egiten da, txoriak etorri eta bertankabiak egiten dituzte, azi txiki orretatik sortutakoarbol an.

Baita ere, lurrean gizonak ereiten duen azia beze-lakoa. Ereiten du eta joaten da lotara. Gero azia herekasa erneko da gizona lo dagoen bitartean...

Jainko'aren Erreinua emen lurean dago, gure arte-an, iñor konturatu gabe... Jesus'ekin batera, eta bera-ren bidez, etorri zan jainkoa'ren Erreinua lurrera.

Jesus'ek esaten digu, Jainkoa here Aita dala, etaberak bakarrik ezagutzen duela Jainkoa, Jesus ereJainkoa dalako.

Jesus Jainkoa'ren Seme izatea, orixe da misterio-rik aundiena eta sakonena. Berak esanda dakigu;baña, gure kabuz eta gure arrazoi-bidez, ezin ge.ne-zake egi ori lortu. Fedea bear da.

Jesus Jainkoa'ren seme dalako eta gu Jesus'enanai -arreba, gu ere Jainkoa'ren nolabaiteko seme-alaba egiten gaitu; orrela, guztiok familia aundi batosatzen degu. Gure anai nagusi clan Jesus'ek erakutsizigun Jainkoari GURE AITA esaten.

13

LATERRIAK

"SOBIET BATASUNA: ERRALDOIBATEN AGURRA"

ALDAKUNTZAK

Gizaldiz gizaldi ludi edo mundu au aldatuz doa.Aldaketa batzuk jazoten dira eta len indartsu edo nagu-si zana, urte gitxi batzuk igaro ondoren, guztiz aienatu-ta dago; eta, alderantziz, len ezezagun lez genduana,orain jarraitzeko eredu ta arazo guztiak konpondutendauzan gauza miragarri bat lez biurtu jaku.

Gizaldi edo mende onetan be, aldakuntzak naikoaizan dira, baiña azken-urteotan ikusi doguzanak lako-rik ez. Ikusi egizue, bestela iru urtetik ona zer gertatudan ludian eta bereziki sorkaldeko errialdeetan, adibidebat ipintearren.

***

ASKATATUNA

Orain dirala lau edo bost urte, nork esango ebanAlemania biak bananduten ebazan Orma ospetsu onberatua izango zala, zorotzat artua izan barik, edo-taormaz bestaldeko errietan, "komunismoa " pikutarajoatea? Ba, egia esateko, ez iñok!

Alaz eta, guzti on ta geiago gertatu eta ikusi dogu-zan aldaketak arrigarriak izan dira: Polonian asi ziranaskatasuna eskatzeko lenengo agerraldiak eta bertatikaide guztietara zabaldu ziran. Esaterako, Txekos-lobakia'ra, I-lungria'ra, Bulgaria'ra, Rumania'ra (emenmatxinada odoltsu baten bitartez), Alemania'ra (Ber-lingo Ormaren jauskeraz) eta jakiña, Sobiet Batasunera(emen askatasunari bidea emon jakolako).

***

IRAULKETA

Beraz, ille gitxitan, Kondairak erabarritze sakon batjasan dauala esan lei.

Baiña, gaur Sobiet Batasuna zanari buruz zeozertxoidatzi gura neuke, batez be, bere nortasun berezia etabere Laterri-Ereduagaitik.

Egin dagigun edesti labur bat: Errusiarrak eta bereinguruko erriak luzaro bizi izan ziran jauntxo batzuenmenpean eta zeatz-meatz esanda, errege edo "Zar"ennagusikerien aurrean makurtuta.

1917garren urteko Urrillaren 25 ' ean jazoeragarrantzitsu bat gertau zan, mundu osoan ospe ta en-tzute andia lortu ebana. Egun orretan iraultza hat sortuzan eta iraultzailleak agintea lortu eben, bertatik botazlengo jauntxoak, Errege edo "Zar"en aldezleak eta beretaldekoak.

Agintari barriak (euren artean Lenin eta Trotskyzirala) goitik bera aldatu ehen indarrean egoan erahi-dea edo "sistema" . Euren pentsakeran, Laterria zanjaun eta jaube eta gidari nagusia eta berari dan-danageratuko jakon menperatuta.

***

Orregaz, gizakien askatasuna guztiz txokoratutageratu zan.

Urteak joan eta urteak etorri, agintariak aldatu ziran,beste batzuk agertu (Stalin odolzale eta ankerra, esate-rako) eta jauntzargoa edo "dictadura " aurrera joian,geroago ta sendoago.

Orrekin batera, "Urrilleko Iraultzak" eragin itzelaizan eban mundu osoan zear, lurralde txiro eta bear-tsuetan batez be, eta errialde oneik asi ziran urreratutenerabide orretara, orretan ikusten ehelako curet) itxaro-pen bakarra txirotasun orretatik urten al izateko.

***

MUNDUA ZATI BI

Gauzak orrela, mundua banatuta agertu zan, komu-nismoaren aide eta aurka_egozanen artean.

Sarkaldeko errialdeak kezkaz eta ardura aundizikusten eben komunismoaren eragiña eta indarra. Etaalkartuten asi ziran. Orrelan, agertu zan O.T.A.N.(gudako erakundea), Laterri Batuak buru zirala. Orrerierantzun nairik, Sorkaldeko erriak batu ziranBarsobiako Ituna izeneko alkartean.

Era orretan, guda otsezko aldiak eldu ziran etagudak jazo be toki askotan. Ori bai, Laterri Batuak etaSobiet Batasunak alkar jo barik.

***

14

LATERRIAK

IZKILLUGINTZA TA GOSEA

Bitartean, zer jazoten zan Sobiet Batasunean?Emen, baliabide guztiak erabilten ziran izkillugin-

tzarako, euren almenari eutsiaz eta Laterri Batuai aurreegitearren. Baiña ori egitean, barruan arazo ugari ager-tuten asi ziran: Euren gintza edo industria oso zarra zaneta bere egiturak oso antziñekoak. Olan ha, ez zanarritzekoa gosea agertzea Laterri zabal eta aundi orre-tan.

Edozelan be, guztia estalduta geratzen zan agintemilitarrarren aurrean. Orrek ez dau esan gura arazoaaztu edo bigunduko zanik. Ezta pentsatu be, geroagoikusiko dogun legez.

Urteak igaro eta orrela elduko gara 1985 urtera.Urte orretan gizon berezi bat agertu zan, munduarialdaketa aundia ekarriko cutsan gizona. MijailGorbachov zan bere izena.

,,: ,~ :,:

ASKATASUNA BARRIRO

Onek, here Errialdea egoera txarrean ikusita, eraharriak sartu gura izan ebazan, askatasuna zahalduz etaharuko egiturak eraharrituz. Orixe da gaur egunean"Perestroika" lez ezagutzen doguna. Barrikuntza arri-garria, henetan.

Erriarteko artuemonetan, ten here etsai amorratuaAran Latcrri Batuekaz adiskidetu Aran eta hide batez,guda nuklearraren arrisku itzela uxatu be hai. BaitaBakearen Nobel Saria jaso be, berak bakearen aldeegindako alegin guztiakaitik.

Bitartean, Sobiet Batasunctik zabaltzen zan askata-sun giroa ustiatuz, here inguruko errialdeak here eragi-ñetik aldenduten joiazan. Idazki onen asikeran aitatudoguzanak dira: Polonia, Hungria, eta gaiñontzekoak.

Atzerri aldean, gauzak ondo ba'joakozanGorbachov'eri, ezin lei esan gauza bera gertauko jako-nik here errialdeko barruan. Emen be, erri batzuk bana-tu gura ehen Sobiet Batasunetik. Onein artean urrengo-ak aitatu leiz: Lituania, Letonia, Estonia, gaur eguneuren buruen jabe dakusguzanak, eta beste batzuk be,Azerbaiyan, Moldavia, esaterako.

GOSEAREN ARAZOA

Eta guzti orreri batu jakon gosearen arazoa.Geroago ta andiagoa zan eta ondorio lez, jendearenasarrea eta artegatasuna. Giroa naspilduz joian eta ezeban gauza onik iragarten.

Au ikusita, Mijail Gorbachov ' ek eskatu eutsenSarkaldeko Errialdeai laguntza (jangaiak, batez be)baita alkartasuna be, Perestroika eta Errialde berberabat-bateko matxinada batetik salbatuteko.

Azkenean, orrelako egoeretan jazoten dan lez, itzakugari eta ederrak, baiña ezelango laguntza barik, etajazo bear zana jazo zan.

AGINTARI BARRIA

Igazko Dagonillaren 19'an eta 20 ' an matxinada batizan zan agintetik Perestroika botateko. Ordu luze talarriak igaro ziran egun bi orreitan gauzak konponduarte. Egoera orretan, gizon bat ospetsu egin zan herekemenaz: Boris Yeltsin. Emendik aurrera, garrantziaundia izango dau here Laterrian eta mundu osoan be.

Bere agertzeagaz batera, Gorbachov baztertuta gera-tu zan eta ordutik gaur arte ezkutau edo ostenduta lezdogu.

Gauza tamalgarria benetan, berak Sobiet Bata-sunaren eta mundu guztiaren aide egin ebana gogoratu-ten badogu. Baiña mundu au olangoxea da: Orain men-di tontorrcan, eta hiar lurperatuta.

Gaur egun, Yeltsin agintean dogula, len SobietBatasuna zana, orain ez dogu bizirik. Orain LaterriBurujabetzadunen Alkartea (C.E.I.) da bera ordezkatu-ten dauana.

ORAIN NORANTZA?

Era orretan, ba, urte askotan munduan zear eragineta almen aundia izan ebazan Errialde au joan eginjaku goizetik gabera eta here eragiña he bai. Ikusibaiño besterik ez dago, here inguruko errialdeen joka-bidea.

Alaz eta, itaun asko geratzen dira aidean. Esaterako,Boris Yeltsin gizon egokia ete dan Errusiako lendaka-ria izateko edo-ta oraintsu sortutako Alkarte barri o rreknundik joko ete dauan emendik au rreruntz.

Egunak aurrera igaro-ala, jakingo doguz erantzunak.Bitartean, erraldoia beti erraldoi eta banatuta egon

arren, txarto egingo genduke aztuta eukitea.

Bilbao. 1992ngo Martiaren 9an.

MALAX-ETXEBARRIA'TAR JON -KALAMUA-

15

IZKIRIMIAK

IKASLE BARRIENTZAT

2

3

4

5

6

7

8

9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ZURE IZTEGIA BARRIZ IKASI EIZUGURUTZ-ITZAK EGITEN

ZEARKA1.- Perro, beso (voz infantil). 2.- Vocal, vocal, es. serio.3.- Campa, pues. 4.- Grueso, muchacha. 5.- Los amigos.6.- Consonante, diez, vocal. 7.- Instante, consonants, con-sonantes repetidas, consonante. 8.- Vocal, i ,donde? (alrevēs) sucio. 9.- Debajo de, (al revēs) la medula.

ZUTUNIKl.- Tejado, vocal. 2.- Consonante, (al revēs) va, soy. 3.-Grande, vocal, consonante. 4.- Consonante, reflejo (repe-tido), yo. 5.- Verano. el gato. 6.- A un lugar, (al revēs)lengua, consonantes repetidas. 7.- Hierha. 8.- El caserfo.9.- Debajo de (sufijo), (al revēs) los, las, bueno. 10.- En(sufijo), aguijon.

n

1

l

n

N

0

V

1

d

d

d

V

N

N

IN

V

n

1

V

I

N

d

3

Z V

V

N

N V 3 0 I N S I 0

V

N

V

N

3

d

S

V

8

3

8

N

V

d

V

0

n

I

0

N

0

N

n

V

0

V

X

ZORTZI ALDAKETAK

•o2eia, 1r,g Jamul `ur.amo r.uu0 -'8•eynt:p ezllr.q Ohl'I. .yr.tmnl , -•L

•.ycatoq(q uaar,a~a~ag q•o2t;ta,'i try ramu `ur.a11ilnun~aV S

•eIyzR.In `ur.i~aln~g '1'tr.q r,a.zeui •uro.uoZ -•~

r.ztl>~ uaat;.myr.x .L -'Z•ar,y (drz `ur.aaan-I 1

dNI3d'IVZV

KARMELE

16

SARIKETAK

KULTUR ETXEAONDARROA

IDAZ SARIKETAK

Oiturari jarraituz, Ondarroako Kultur Etxeaksail ez-hardiñetako idaz leiaketak eratzen dauz1992 urte onetarako.

Edozeiñek parte artu leike.

BALDINTZAK

Gaiak, al dala Ondarroari ikututen dautsenakizanarren, inguruko heste edozein erritan kokatuleitekez.

Lan guztiak, izenordez bialduko dira, eta oi danlez, heste kartazal haten egillearen izen-abizen,zuzenbide eta abar.

Lanak makiñaz idatziak izango dira, folio orrie-tan, lerro artean tarte hi itxiaz. Lan hakoitzeko irukopia.

Lanak zuzenhide onetara bialdu bear dira: Kul-tur Etxea, Artabide 13, Ondarroa (Idaz sariketa)

Kultur Etxeak aukeratuko ditu bertako Epai-maikoak. Oneik euren eskubideko eukiko dabesariak aldatzen, baiña alegin egiñaz iragarritakodirutzak hanatzen.

LANAK BIALTZEKO SPEAK

Barre to Irri eta Gatz lodia (txisteak), Uz-tailla'ren 15 arte bialdu leitekez.

"Ondarroa aizetzen eta aztertzen" lanak.Irailla'ren 30 arte.

JAKINGARRIAK

Saritu barik gertatu leikezan lanak, egilleak,epaia emon eta illabete ondoren eskatu ezik,Kultur Etxean geratuko dira.

Saritutako lanak ONDARROA aldizkarian naibeste agerpen herezien baten argitaratu leikezKultur Etxeak.

SAILLAK

BARRE TA IRRI IV

Kontakizun alai, umoretsuak. Laburrak. Iciazlebakoitzak bost foliolik gora bialdu bearko dauz,folio bakoitzean kontakizun bat haiño geiago sartuleikezaka.

Sarlak: 35.000 pta25.000 pta15.000 pta12.000 pta10.000 pta

Gatz lodia (Txisteak)lzkirimiri erraz, bizi, barre eragilleak. Orrialde

bakoitzean lau txiste.Sariak: 5.000 ptako amar sari, bakoitzak

orrialde bi gitxienez bialduta3.000 ptako amar sari, bakoitzakorrialde bakarra bialduta

ONDARROA AIZETZEN ETA AZTERTZEN

Sail onetako lanak azterlan sakonagoentzakoargibide antzeko izango dira. Bakoitzak, gitxienez20 orrialde.

Gaiak: Ondarroa ta gizonak 100.000 ptaArrain gertapen ta merkataritza 100.000 ptaGai onetan gaur erdi galduta dagon beste lan-

gintzaren bateri buruz ere idatzi leike.

EUSKERAZALEAK Colon de LarredteQui, 14 - 1.0 dcha. BILBAO-1

IZKUNTZA BATBERA DAUKAGU

Auxe dozu zure betiko

Kutxa. Bere berbea bete

eta zure bear- izanak

ulertzen dauzan Kutxa.Etorkizunera zabalik dagoan

Erakundea, etenbako

gora -gogoagaz

bere erriko jenteari

laguntza-gai osoak

eskintzen dautsozana.

Beti dago zugandik ur

izkuntza bakar baten

alkar ulertu daikegun.

&,ABilbao Bizkaia Kutxa

1 20 PEZETA