01 Etxebarri OK:Maquetación 1 · PDF fileUnitate didaktikoa 3 Aurkibidea Hitzaurrea...

LABAYRU IKASTEGIA ETXEBARRIKO UDALA

Idoia Alzibar

HURBILDUETXEBARRIRA

Unitate didaktikoa

© Labayru Ikastegia

Edizioaren arduraduna:Idoia Alzibar

Lege GordailuaBI-????

ISBN??????????

Unitate didaktikoa

3

AurkibideaHitzaurreaHaur Hezkuntza

SarreraAriketak

Lehen HezkuntzaSarreraArmarriaBanderaHerriaAuzoak

AriketakErrotakElizak eta ermitakJauregiakEtxebarriko berezitasunak

Ariketak

Derrigorrezko Bigarren HezkuntzaSarreraHistoria eta ezaugarriak

AriketakAuzoak

Sarrera Ametzola

Historia laburraAmetzola jauregiaSanta Ana ermitaSan Esteban elizaFrontoiaUdaletxeaHiltegiaZezen-plazaZinema-aretoaAriketak

KukullagaHistoria laburraKukullagaerrotaPaduako San Antonio ElizaTxakolindegiakHilerriaKukullagako frontoiaBaserriakAriketak

LegizamonHistoria laburraLegizamon jauregiaZubiondo errotaPuentenuevoBaserriak eta etxeakAriketak

UribarriHistoria laburraUribarriko baserriak

Ariketak

Antzinako ogibideak. AriketakMintzamena lantzeko ariketak

Lehengo ogibideakEmakumeak eta gizonakEskoletako bortizkeriaJaiakEtxebarriko euskara

Kale-izendegiaIturriak

4

Hurbildi Etxebarrira

Unitate didaktikoa

5

HitzaurreaEtxebarriko toponimia batu ondoren, ikerketa lan horri behar bestekoetekina ateratzea izan da lan honen asmorik garrantzitsuena. Altxor horiirakaskuntzara zabaldu nahian eta Etxebarriko umeek eta gazteek ez ezik,gurasoek eta irakasleek ere herriari buruzko informazioa jaso dezaten,unitate didaktikoa batzen duen liburua eta DVD interaktiboa prestatu dira.

Liburua

Unitate didaktiko idatzia hiru zati nagusitan banatu da. Lehenengo zatiaHaur Hezkuntzan diharduten umeek ikas dezaten prestaturik dago. Osounitate bisuala da, argazkiz horniturik. Umeek irakasleen laguntzaezinbestekoa izango dute unitatea erabili eta ulertu ahal izateko. Galderaerrazak egiten zaizkie umeei, helburua inguruko bazterrak ezagutarazteabaita. Azalpenik gabeko zatia da Haur Hezkuntzari dagokiona, umeek ezbailukete azalpenik irakurriko. Beraz, jakin beharreko horiek argazkienbitartez eskaini dira, ingurune fisikoa identifika dezaten.

Lehen Hezkuntzari dagokionez, informazioa atalka aurkeztu zaie umeei,beti lexiko ulerterraza erabiliz. Herriko armarria erakutsi, eta herriarenezaugarri nagusiak azaldu, errotak, jauregiak, elizak eta ermitak ahaztugabe. Honetan ere, argazkiek leku inportantea betetzen dute ingurunefisikoa identifikatzeko. Askotan irakasleei leku batera txangoa egitekoproposatzen zaie, ikasleek ingurunea zuzenean ezagutu eta azter dezaten.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako askoz ere unitate landuagoaprestatu da. Lehenengo atal batean herriaren historia eta ezaugarriakazaltzen dira. Bigarren atalean, auzoz auzo ikus daitezke herriarenezaugarriak, auzoaren mapa zatia eta argazkiak ere eskaintzen direlarik.

Liburuan, antzinako ogibideei ere lekutxoa gorde zaie. Gure aitona-amonek sasoi batean bizimodua aurrera ateratzeko erabiltzen zituztenogibideen berri ematen zaie ikasleei, argazkiz hornituz.

Mintzapraktikak leku garrantzitsua du gure ikasleen ikas-prozesuan. Horilantzeko, Joseba Perez etxebarritarrak 1999an Etxebarriko biztanle

euskaldun batzuei egin zizkien grabazioak aprobetxatu dira. Grabaziohorietatik zatitxoak atera, eta paperera ekarri dira, batez ere ikaslehelduenekin erabiltzeko, antzinako gauzei buruzko informazioa jasotzenduten bitartean. Transkripzioa modu literarioan egin da, esan bezala, zatihonetako helburua ez baita Etxebarriko euskara entzutea, mintzapraktikalantzea baizik. Informanteak hauexek izan ziren:

Carmen Gerrikabeitia, 1936. urtean jaioa.

Joseba Andoni Larrabe, 1945. urtean jaioa.

Jose Luis Dobaran, 1937. urtean jaioa.

Eusebio Egiguren, 1917. urtean jaioa.

Atal bakoitzeko ariketak prestatu ditugu azaldutako guztia ondo ulertu delaziurtatzeko.

Liburuan hainbat argazki agertzen dira, argazkilariak hauexek izan

direlarik:

Labayru Ikastegia:1, 3, 4, 10, 11, 13, 22, 23, 30, 38, 39, 42, 43, 47,59, 61, 63, 64, 65, 66, 72, 73, 74, 77

Etxebarriko Udala:2, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21,24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37,46, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 56, 57, 58, 67, 68,69, 70, 71, 76

Juan Arbizu: 41Jose Miguel Aramburu: 44 Trinidad Colina: 45, 81, 83Lekue familia: 55Maria Isabel Elorriaga: 62Jesus Mari Elorriaga: 60Jose Iturriaga: 40, 75Jose Julian Iturriaga: 80Rafa Altuna: 79, 82Angel Garcés: 78

6


DVD interaktiboa

DVD interaktiboan liburuan bertan dagoen informazio osoa ezezik, ariketa interaktibo berriak ere sartu dira. Honetan, liburuanbezalaxe, hiru atal nagusitan banatu dira jakin beharreko guztiak,hau da, Haur Hezkuntza, Lehen Hezkuntza eta DerrigorrezkoBigarren Hezkuntza. Haur Hezkuntzarako puzzleak dira gehienaurkituko dituzunak. Ume txikiek hurbil duten ingurune fisikoapuzzleetara ekarri dugu, modu errazean egin ahal izateko.Puzzleak ez eze, ariketa errazak ere agertuko zaizkizu. LehenHezkuntzarako, denbora-pasak eta mota guztietako galderakdaude, batzuetan argazkiekin, beste batzuetan argazkirik gabe.Eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako, liburuan bezalaxe,askoz ere galdera sakonagoak prestatu dira, edozein gurasok edoirakaslek ere egin ditzakeenak. Dena dela, eta jokoen bitartez ereasko ikas daitekeenez, letra--zopak eta puzzleak egiteko aukeraere aurkituko duzu.

Euskarri honek beste aukera eder bat eskaintzen du, etalibururako aprobetxatu diren Joseba Perez etxebarritarrarengrabazioak ere sartu dira, baina oraingo honetan entzumenalantzeko. Gaur egun hain gutxitan entzun dezakegun Etxebarrikoeuskara garbia entzuteko aukera dago DVD honetan. Ulermenalantzeko, eta ikasleek ulertu duten ziurtatzeko, entzundakoariburuzko galderak egiten zaizkie.

DVDak duen beste berezitasun bat argazki galeria da.Etxebarriko lehen eta oraingo argazkiak ikus ditzakezu, auzozauzo antolatuta, koloretakoak eta zuri-baltzean. Argazkiok,liburuan agertzen direnak baino gehiago dira.

Unitate didaktikoa

7

8


Etxebarri lehen (2)

Unitate didaktikoa

9

11

HAURHEZKUNTZA

13

SarreraHaur Hezkuntza 0 eta 6 urte bitarteko umeak hartzen dituen

derrigorrezkoa ez den hezkuntza-etapa da, hiru urteko bi ziklotan banatua.Helburu nagusienetako bat, ume hauen gizarte beharrak asetzea da. Etapahonek umeen eboluzio integralari laguntzen dio, eta horretarakoezinbestekoa da, besteak beste, umeek ingurune soziala, familiarra etanaturala behatzea eta aztertzea.

Irakasleak ikasleari grina piztu behar dio ingurunean moldatzekobaliabideak eskura ditzan, izan ere, ikasleak ingurunearen ezaguerari aurreegin behar dio. Adin horretako haurrek beren buruari buruzko kontzientziahartutakoan, inguruko guztia ezagutzeko jakin-mina erakusten dute. Etapahonetan, ikasleak ingurune hurbilean dauden gauzei buruzko intereshandiagoa agertzen du. Ikaskuntza-prozesuak norberaren esperientziarenbitartez bideratzea oso garrantzitsua da, sarbiderik onenak jolasa etaerrepresentazio sinbolikoa izanik.

3 urtetik 6 urte bitarteko zikloan, lehen zikloan eskuratutakotrebetasun guztiak finkatzen eta areagotzen dira. Haur Hezkuntzaren etapahau bukatu ondoren, ingurunea interpretatzeko eta aurrerantzean kulturajakin batean antolatuta dagoen gizarte-mota zehatz baten partaide izatekomodua emango dioten oinarrizko trebetasunak eskuratuko ditu.

1992ko abuztuaren 11ko 226/1992 Dekretuak1 Euskal AutonomiaErkidegorako Haur Hezkuntzako curriculuma ezartzen du, eta laugarrenatalean 1990eko urriaren 3ko 1/1990 Lege Organikoaren zortzigarren atalakaipatutako gaitasunak garatzearren, ikasleek etapa horretan zehar lortubeharreko helburuen artean ingurune hurbilari dagozkionak azaltzen dira:

Ingurune hurbila jakin-minezko eta ardurazko jarreraz behatzea etaaztertzea, berau osatzen duten elementuen ezaugarri adierazgarrienakidentifikatuz, baita horien arteko harremanak ere.

Ingurune zein ingurune hurbileko kultur adierazpenak ezagutzea,begirune, interes eta parte-hartze jarrerak azalduz.

1 HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1992), Oinarrizko curriculum diseinua. HaurHezkuntza, Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

Arlo honen ardatza umearen inguruan parte hartzen duten elementu,espazio, baldintza, egoera eta harremanak dira, horiek guztiak eraginabaitute umearen garapenean.

Gainerako helburuak:

Eguneroko espazioetan autonomikoki orientatzea eta jokatzea etadenbora zein espazioaren antolaketari dagozkion oinarrizkoterminoak erabiltzea.

Inguru fisikoaren ezaugarriak eta inguru horretan dauden bizitza-moten artean erlazioak ezartzea.

Inguruko elementuek dituzten aldaketak behatzea eta honetan eraginaduten faktore batzuk ezagutzea.

Hau guztia kontuan hartuz, unitate honen helburua HaurHezkuntzako umeek beren ingurune fisikoa ezagutzea. Horretarako, osounitate bisuala aurkezten dugu. Irakasleen lana ezinbestekoa izango daumeek uler eta ikas dezaten. Irakasleek, argazkiz baliaturik, umeei herrikoeraikinak eta gauza bitxiak ezagutaraziko dizkie. Galdera zuzenak egingozaizkie ikasleei, kasu batzuetan argazkiak erakutsiz.

14

Hurbildu Etxebarrira

15

ARIKETAK

1. Etxebarrik lau auzo ditu: Ametzola, Legizamon, Uribarri eta Kukullaga.Zein auzotan bizi zara zu?

2. Zer da gehien gustatzen zaizuna zure auzoan? (Irakasleak auzo bakoitzeangehien gustatzen zaizkien leku eta gauzen zerrenda egingo du).

3. Eta zure eskola zein auzotan dago?

4. Badakizu zein den argazkian duzun abadetxea?

5. Zein auzotan dago?

6. Galde ezazu zure etxean zein den Ametzola auzoa izendatzekoerabiltzen diren izenak.

7. Galdetu etxean zergatik deitzendioten horrela.

8. Ezetz jakin zein den irudi honetanagertzen den eraikuntza.

9. Nola du izena etxe horrek?

1

2

10. Zergatik da jauregia? (Esan irakasleari azaltzeko)

11. Zein auzotan dago?

12. Hurrengo hau ere Etxebarrin dagoen jauregi bat da. Nola du izena?

13. Jauregi hau antzina ala oraintsu eraiki da? Galdetu gurasoei eta aitona-amonei.

14. Zertarako erabiltzen da gaur egun jauregi hau? Zer dago bertan?

15. Eliza hauek Paduako San Antonio eta San Esteban elizak dira. Zeinda zein?

16. Zein auzotan dago bakoitza?

17. Orain pentsa zein den zure herriko lekurik politena. Zergatik dapolitena? Zer dago bertan? Galdetu ikaskideei zein gustatzen zaiengehien.

16


3

4 5

18. Hemen ikusten duzun etxe hau Zubiondo errota da. Gaur errota horiez dabil, baina irakasleak azalduko dizu zertarako erabiltzen zengarai batean.

19. Eta zer da etxe aurrean daukan gurpil hori?

20. Zein da iturri hau? Zein plazatan dago?

Haur Hezkuntza

17

6

7

8

21. Ezagutzen duzu hemen dagoen plaza hau?

22. Zuk ondo dakizunez, Txiki-Otaegi plaza da. Joaten zara zu bertarajolastera? Begiratu orain nolakoa zen plaza hori antzina, gure aitona-amonak txikiak zireneko garaian.

23. Txiki-Otaegi plazan Etxebarrin garrantzi handikoa den eraikuntzadago. Zein da?

24. Nor egoten da Udaletxean?

18


10

9

25. Zer egiten dute Alkateak eta zinegotziek?

26. Zenbat plaza gehiago dago Etxebarrin?

27. Badakizu zer den hurrengo hau?

Mugarri honek Bilbo, Etxebarri, Zamudio eta Galdakao herriak banatzenditu. Oraingo mugarria, berrogeiko hamarkadan ipini zen. Esan irakaslearitxangoa egiteko hara ikusi ahal izateko.

Haur Hezkuntza

19

11

21

LEHENHEZKUNTZA

23

SARRERA

Lehen Hezkuntza bina urteko hiru ziklotan antolatuta dago.Derrigorrezko hezkuntzarako lehen etapa da eta sei urtetik hamabi urterabitarteko neska-mutilak batzen ditu. Etapa erabakigarria da pertsonarenheziketan. Izan ere, oinarrizko trebetasunak ondo ikasteko oinarriakjartzen dira, balioak bereganatzen dira eta jarrerak garatzen dira.

Lehen Hezkuntza osoan, garrantzi handikoa da familiaren eta eskolarenarteko lotura kontuan hartzea, hezkuntza-irizpideak bateratzeko etajarduerak koordinatzeko. Lehen zikloko neska-mutilek hurbilekoerrealitatetik ikasten dute, eta jakin-min handia dute apurka-apurkaezagutzen ari diren mundu berriarekin. Momentu honetan duteningurunerik hurbilena Etxebarri herria da, eta hau da garairik egokiena bereinguruko ezaugarriez jabetzeko.

8 eta 10 urte bitartean, ikasleek aurreko urteetan landu dituztenbaliabide intelektualak finkatzen dituzte eta errealitatea logikoki ulertzekogaitasuna dute. Objektuen iraunkortasunaz, ezaugarriez eta aldaketezohartzen dira, eta haien kontzientzia hartzen dute.

237/1992 Dekretuak1, abuztuaren 11koak dioenetik nabarmenditzakegun puntuak hauexek dira:

Norberaren hurbileko inguru naturaleko eta sozialeko gertaeren etafenomenoen arteko harremanik soilenak ezagutzea.

Denboraren joanaz ohartzea, eta denboran eta espazioan kokatzekokontzeptuak erabiltzea.

Ingurumena defendatzeko eta errespetatzeko jarrera izatea.

Inguruko kultura-ondareko elementu nagusiak ezagutzea, balioesteaeta gozatzea.

Kultura ondareko elementuak zaintzeko jarrera izatea.

1 HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1992), Oinarrizko curriculum diseinua. Lehen Hezkuntza,Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

Etxebarriko armarria

Herri eta hiri guztiek dute beren ezaugarriakirudikatzen dituen ezkutu modukoa. Hori daarmarria. Herri guztietan bezala, Etxebarrin erebadaukagu geurea.

Urdinean haritza dago zelai berdean, eta bi otsoikus ditzakegu zuhaitzera igota, zutik. Haritzarenadaburuan gurutze gorri bat dago.

Etxebarriko bandera

Euskadiko ikurriña guztiok ezagutzen dugu, bainaezagutzen al dugu gure herriko bandera?

Herri eta hiri bakoitzak, armarriarekin gertatzenden bezala, bere bandera dauka. Hau bakarra da,hau da, ez da egongo berdin-berdina beste inon.

Etxebarriko bandera errektangularra da, karmin kolorekoa, eta erdianherriko armarria dauka.

Herri bakoitzeko bandera Udaletxeko balkoitik dago zintzilik. Bertan,herriko bandera eta ikurriña ikusiko dituzu.

Etxebarri herria

Mapa honetan Etxebarriren koka penaikus daiteke. Herriaren inguruan Gal -dakao, Basauri, eta Bilbo daude. Herrihonetan 7.300 pertsona bizi dira, etabatez ere, herri industriala da, hau da,Etxebarriko biztanlerik gehienek indus -trietan lan egiten dute.

24


Etxebarriko auzoak

Gaur eguneko Etxebarriko auzoak honela ezagutzen ditugu:Ametzola, Legizamon, Uribarri eta Kukullaga. Baina garai batean ez zirenorain deitzen diren bezala izendatzen.

Ametzola auzoa izendatzeko, hiru izen erabili dira: Egetiaga, Santa Ana etaAmetzola. Egetiaga esaten zioten, auzoaren erdigunea Egetiaga baserrikolurretan eraiki zelako, eta Santa Ana esaten zioten, bertan Santa Ana ermitazegoelako eraikita. Eta denbora luzez horrela deitu izan zaio auzoari,baina orain erabiltzen den izen ofiziala Ametzola da.

Biztanle gehienek Kukullaga auzoa San Antonio izenez ezagutzen dute.Auzo honek aldaketa garrantzitsuak izan zituen XX. mendearen bigarrenerdian.

Legizamonek beste auzune garrantzitsu batzuk izan ditu historian zehar,besteak beste, Zubialde, Bokete eta Pedro San Martin.

Eta azkenik, Uribarri auzoa da hegoalderengo dagoena. Uribarribekoaauzunean 50eko hamarkadara arte baserriak baino ez zeuden. Harrezkero,industria ezarri da eta zeuden baserri eta ortu guztiak desagertu egin dira.Goiko alderdian, aldiz, etxebizitzak dira nagusi.

Lehen Hezkuntza

25

26

ARIKETAK1. Begiratu Etxebarriko mapa. Zeintzuk dira Etxebarritik hurbilen daudenherriak? Aipa itzazu pare bat edo bi.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Zein da Etxebarritik hurbilen dagoen herri edo hiririk garrantzitsuena?Zergatik da garrantzitsuena? Zer dago bertan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zeintzuk dira Etxebarriko banderaren koloreak? Marraz ezazu.

4. Ezagutzen duzu beste herriren bateko banderarik? Aukeratu ingurukobi herritako banderak eta marraz itzazu.

5. Zertarako balio du armarriak? Zergatik dago armarria herri eta uriguztietan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Zeintzuk dira armarrian agertzen diren irudiak? Zer adierazten dute?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Zenbat biztanle dago Etxebarrin?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Non egiten dute lan Etxebarriko biztanle gehienek?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Aztertu ondo gurutzegrama hau, eta bila itzazu Etxebarriko auzoenizenak.

Pareka ezazu izen bakoitza berarekin identifikatzen duzun hitzarekin.

Lehen Hezkuntza

27

A G A L L U K U K

I M M O E U N R A

R E E T G F I F L

R A A T I V K R I

A G F D Z A R A G

B J A X A O E F A

I A Z S M A L O M

R O A T O I P A E

U I A K N A R A K

Haritza 1 A Legizamon

Gurutze gorria 2 B Armarria

Karmin kolorea 3 C Egetiaga

Kukullaga 4 D Bandera

Ametzola 5 E San Antonio

Bokete 6 F Armarria

A- B- C- D- E- F-

28


2 Iturria: TANGUIANE, S. eta PEREVEDENTSEV, V. (1997), Actividades de educación ambiental para la enseñanzaprimaria, Bilbao, Los libros de la catarata.

Errotak

Ikusi duzu inoiz errota bat? Ba, Etxebarrin aspaldi errota bat bainogehiago egon ziren, bi Kukullaga auzotik gertu, errekatik behera.

Baina zuk badakizu nola dabilen ur-errota? Errota ibiltzeko era batbaino gehiago dago. Guk hemen bat ikusiko dugu2. Egizu zuk zeuk,irakasleak lagunduta, ur-errota bat.

Materialak

Plastikozko arrautzontziaArtaziakKartulina plastifikatuaTamaina desberdinetako klipakGrapak edo kolaBurdin hari gogorra

Konpasa

Pausuz pausuJarrai itzazu pausu hauek:

1. Moztu arrauntzontziko kopak.

2. Kartulinaz bi borobil berdin egin.

3. Kopak kolatzen hasi, Banan-banan.

4. Biribilen erdian zulotxo bat egin, eta hortik burdin haria pasatu.

Utzi lehortzen.

5. Ipin ezazu noria txorrota baten azpian. Ura erortzean zure errota mugitu egingo da.

BESTE AUKERA BAT

Kortxo bat eta plastiko zati bat behar dituzu.

Kokatu marrazkian dagoen moduan, eta gero sar ezazu edalontzihandi baten barruan, orratz pare batetik zintzilikatuz.

Hau da errotak ibiltzeko dagoen modu bat. Ba, horren antzeko zerbaitda Etxebarriko errotek egiten zutena. Horrela zebiltzan. Baina, zertarakoegiten zuten hori? Etxebarriko biztanleak errotara joaten ziren artoaehotzera, gero arto horrekin elikagai desberdinak egiteko.

Lehen Hezkuntza

29

Zubiondo errota

Etxebarrin zutik dagoen errota bakarra Legizamon auzoan dagoenZubiondo errota da. Baina 1982ko uholdeak direla eta, gaur egun ez dabil.Errotak, kanpoaldean, gurpila du.

Iturrikoerrota Kukullaga auzoan zegoen. Baina hau ez da izendatzekoerabiltzen zen modu bakarra. Batzuek Jagakoerrota edo Jaga izenezezagutzen zuten.

30


14

15

Elizak eta ermitak

Paduako San Antonio eliza Kukullaga auzoan dago. 1962. urtean inauguratuzen Zintuduri izeneko zelaigunean. San Esteban eliza Kukullaga auzoanzegoen, eta gaur egun Ametzolan dago. Elizaren aurrez aurre kanposantuazegoen, bere aldamenean Eleizondo eta Eleizakoetxea baserriak zeudelarik.Eleizondo baserria benta, ospitale eta eskola izan zen, eta Eleizakoetxeabaserria, abadetxea. XIX. mendean elizak zeukan egoera tamalgarria zen, etahorregatik lekuz aldatzea erabaki zuten. Eliza berria Bilbotik Durangorakotrenbidetik hurbil eraiki zen eta 1895. urtean inauguratu zen.

Bi eliza eta bi ermita egon ziren Etxebarrin garai batean.

San Pedro ermita Bilbotik Basaurirako errepidearen ondoan zegoen,Legizamon auzoan. Gerra zibila amaitu zenean bota egin zuten.

Santa Ana ermita XVIII. mendean eraiki zen. Txikia zen, baina hala etaguztiz ere, Etxebarriko gune nagusia bilakatu zen. Beranduago, gainera,San Esteban eliza eraiki zuten bere inguruan, eta horrek garrantzitsuagoegin zuen herriaren erdigunea.

Lehen Hezkuntza

31

San Antonio Parrokia San Esteban Parrokia

16 17

Santa Ana ermita lehen Santa Ana ermita orain

18 19

Jauregiak

Jauregia eraikin handia eta bikaina da, lehen errege, printze eta goimailakoerlijioso eta handikien bizileku izan ohi zena. Gaur egun, erakunde nahizegoitza handia eta dotorea da. Etxebarrin baditugu horietariko bi, Ametzolajauregia eta Legizamon jauregia.

Ametzola jauregia

1905. urtean eraiki zen Manuel Maria Smith arkitektoaren gidaritzapean.

Legizamon jauregia

XVIII. mendekoa.

Gaur egun jatetxe dotorea da.

32


20

21

Etxebarriko berezitasunak

Kurubiolanda

Hemen duzun hau Kurubiolanda mugarria da. Mugarri honek Bilbo,Zamudio, Etxebarri eta Galdakao herriak banatzen ditu. Informanteekdiotenez, Kurubiolandan dagoen mugarri hau hogeigarren hamarkadanipini zen, baina hau egon aurretik beste bat egon zen.

Aretxiturri

Aretxiturri deritzon iturri hau Galdakaoko lurretan dago. Baina azpiazpiandoan bidea, izen berekoa, Etxebarriko lurretan dago. Hortik datorkio,beraz, izena Etxebarriko Aretxiturri bideari.

Lehen Hezkuntza

33

22

23

34

ARIKETAK

1. Etxebarrin egon da inoiz errotarik? Non?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Zertarako balio dute errotek? Zertara joaten ziren hara etxebarritarrak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zelan dabil errota bat? Zer da ezinbestekoa ibil dadin?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Zubiondo baserrian Lezama-Legizamon ur-errota dago. Har ezazuatsedentxoa eta eskatu irakasleari txangoa egiteko hara.

5. Esan egia ala gezurra diren hurrengo esaldiak.

Paduako San Antonio eliza Ametzolan dago.

San Esteban eliza Kukullagan dago.

Garai batean Eleizondo baserria ospitalea izan zen.

Garai batean Eleizakoetxe baserria eskola izan zen.

Santa Ana ermita duela gutxi eraikita dago.

Santa Ana ermitaren inguruan San Esteban eliza eraiki zuten.

6. Orain zuzen itzazu gezurrak direnak, eta esan zein den egia.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

E/G

7. Zer da jauregi bat? Nor bizi zen jauregietan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Zeintzuk dira Etxebarri herrian dauden jauregiak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Ezagutzen duzu zubi hau? Zubi hau Legizamongo zubia da. Hauantzinako erretratua da. Zer ikusten duzu desberdin orain dagoenmoduarekin konparatuta? Esan irakasleari txangoa egiteko hara, etakomentatu ikaskideen artean zertan aldatu den.

10. Bila itzazu hizki-saltsa honetan Etxebarrin dauden eraikin, auzo,berezitasun... batzuen izenak. Guztira, bost daude.

Lehen Hezkuntza

35

J A H U A S F A U O X S

A T O R R E O K A G A J

J O I P E R T A J G S H

A G N O T F D I A T U E

P D O P X F S G F E J H

E V T A I W F E B K V R

I J N D T E B R L S O R

U G A T U J C U G X D U

A L N S R N X A R I T P

P A A P R D E J G P E T

S G S H I A H W Y A U F

I T F Z O K U G O T J B

24

37

DerrigorrezkoBIGARRENHEZKUNTZA

39

SARRERA

213/1994 Dekretua1, ekainaren 21ekoa, Euskal Autonomia ErkidegokoDerrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren curriculuma ezartzeari buruzkoakdioen arabera, etapa honetan ikasleen erabateko garapena bultzatu nahi da,errealitatearen gaineko azterketa kritikoak nahiz esku-hartze aktiboakburutzeko aukera emango dien gaitasun autonomoak landuz.

Ikasleek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza 12-16 urte bitartean dituztelaburutzen dute. Derrigorrezko Hezkuntzaren azken etapa da hau. Horihorrela, neska-mutil guztiei gizartean aktiboki eta beren gaitasunen araberaparte hartzeko modua emango dien erabateko garapena bultzatu nahi dueskolako ikaskuntzen bitartez.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza Lehenengo Hezkuntzaren jarraipena da.Bien arteko harremana estua izan behar da. Etapa honek, besteak beste,ondoko gaitasunak bultzatuko ditu ikasleengan:

Gizarteen funtzionamendua gidatzen duten mekanismo eta balioakaztertzea, hiritarren eskubide eta betebeharrei dagozkienak bereziki;horrez gain, eskubideei eta betebehar horiei buruzko iritzi pertsonalakeratzea.

Ingurune fisikoaren funtzionamendua zuzentzen duten oinarrizkomekanismoak aztertzea, giza jarduerek ingurunean duten eraginabaloratzea eta, bizi-kalitate egokia izateko ezinbesteko elementua denez,hori babesteko, zaintzeko eta hobetzeko norbere esku dagoena egitea.

Kultura-ondarea ezagutzea, preziatzea eta gozatzea eta hori zaintzeneta hobetzen ahalegintzea. Era berean, hizkuntza- eta kulturaaniztasuna herrien eta norbanakoen eskubide direla ulertzea etaeskubide horren aurrean nahiz hizkuntza normalkuntzarako prozesuakdirela eta, interesa izatea eta errespetuzko jarrera hartzea.

Unitate didaktiko honetan, curriculumak dioen bezala, kultura-ondarea etaingurune fisikoa ezagutzen eta errespetatzen ahalegindu gara. IkasleekEtxebarriko ezaugarri fisikoak eta kulturalak ezagutu eta errespeta ditzatenprestatu dugu unitatea.

1 HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1994), Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza: CurriculumGarapenerako Dekretua, Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

40

HISTORIA ETA EZAUGARRIAK

Etxebarri

Etxebarri herria Uribeko merindadeko elizatea da. Bertan, Erdi Aroan,Etxebarri oinetxea zegoen, eta hortik dator herriaren izena. Herriariburuzko lehen aipamena Diego Lopez de Harok egin zuen Bilboko hiriafundatzeko izenpetu zuen gutunean. Euskal Herrian kristautasunarenlehenengo urteak ziren (XI. mendea) eta tokiko jendea Galdakaoko SantaMaria parrokia nagusiaren menpe zegoen, baina XVI. mendearenlehenengo erdialdean ekonomiak hobera egin zuen, eta hori dela eta,parrokia berria eraiki zuten Kukullagan.

1704. urtean, ehun bat biztanle bizi ziren elizatean, bertotik barreiatutakohogeitabost baserrietan. 1797. urtean bikoiztu egin zen biztanle kopuruaeta 232ra heldu zen, hogeita hamazazpi etxeetan bizi zirelarik.

Bilboko hiri-eskualdeko udalerri honek 3,38 km karratu eta 7.300 biztanleditu. Etxebarrik urteetan zehar aldaketa ugari jasan ditu, eta horren eragilerik

25

Bigarren Hezkuntza

41

handiena Etxebarri Bilbo ondoan egotea izan da. Duela gutxi arte landa-herrixka zen eta jendeak inguruko herrietako industrietan egiten zuen lan.Bilbo hazten zihoan, eta industriak ezartzeko lurra behar zen. Hori dela eta,Etxebarrira zabaldu zen gune industriala, eta horren ondorioz, populazioaeta lurzoru industriala handitu egin ziren. Populazio hazkunderiknabarmenena 1950etik aurrera izan da, eta 1950 eta 1975 bitartean lau aldizbiderkatu da. Gorakada hori hainbat etorkinek eragin zuten. XX. mendearenerdialdera, baserrian oinarritutako ekonomia tradizionala izatetik herriindustriala izatera pasatu zen eta horrek inmigrazioa eragin zuen. Kanpotiketorritako auzokide horiek legez kanpo ezarri ziren gaur egun San Antonioesaten zaion auzoan; lehen inguru hori basoa zen.

Etxebarri, gehienbat, herri industriala da. Industriaren hedapena 1950-1960 bitartean gertatu zen. Herrian lantegi garrantzitsuak ezarri zituzten:Metacal (1956), Funquímica (1957), Garay (1958) eta Bandas (1959).Industriaren garapen horrek eragina izan zuen biztanlerian. Hamar urteanpopulazioa lau bider gehitu zen, eta 1977 urterako 6.358 lagun bizi zirenherrian. Horien ondorioz, soro eta esplotazio ugari kendu ziren etaetxebizitza eta lantegien gune berria jaio zen. Gaur egun, industriasektoreak metalurgia arloan bi enpresa handi dauzka: Metacal etaAceralia. Beste instalazio industrialak tailer txikiak dira. Nekazaritzasektoreak, berriz, beste sektoreekin konparatuz gero, oso garrantzi txikiadauka. Nekazaritza-lurzoru osotik zatitxo bat baino ez da landatzen,gainontzekoa abereentzako larreak dira. Merkataritza eta zerbitzu-sektoreak enpresa txiki eta ertain ugari biltzen du. Bilbo Handiaeskualdearekin dauka lotura zuzena.

Euskarari dagokionez, 1996ko datuen arabera, hizkuntzaren ezagutzamaila ondokoa da:

65% (erdaldunak)

21% (euskaldunak)

14% (ia euskaldunak)

1981 urtetik 1996 urte arte hizkuntza-ezagupenak jasandako bilakaerahonako hau da:

Ikus dezakegunez erdaldun kopurua gutxitu egin da, eta euskaldunena etaia euskaldunena gehituz joan da urteetan zehar. Horrek biztanleria apurka-apurka euskalduntzen doala adierazten du. Gaur Etxebarrin B eta Dereduetan irakasten da, eta hori duela urte batzuk pentsaezina zen. Gaurkoikaslerik gehienak euskaldunak dira edo euskalduntzeko bidean daude.

Hurrengo irudiak Etxebarrin besterik ez dituzu aurkituko:

Udal batek ezinbesteko dituen bi ezaugarri dira hauek. Alde batetik Etxebarrikobandera duzu, karmin kolorekoa, eta erdian herriko armarria daramana.Armarri hori goian duzun eskuineko irudia da. Armarria leinu edo hiri batenezaugarriak irudikatzen dituen ezkutu modukoa da, bereziki harrizkoa izatenda. Urdinean haritza dago zelai berdean, eta bi otso ikus ditzakegu zuhaitzeraigota, zutik. Haritzaren adaburuan gurutze gorri bat dago.

42


Hurrengo irudi hau Etxebarri eta bere inguruko herrien mapa da. Ikustenduzunez, bere inguruan gune garrantzitsuak daude, Gadakao, Basauri,Arrigorriaga eta Bilbo, besteak beste.

Bigarren Hezkuntza

43

44

ARIKETAK

1. Noren menpean zegoen Etxebarri XI. mendean?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Zein mendetan banandu zen?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zenbat biztanle du herriak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Nondik datorkio Etxebarriri izena?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. Zein herrik izan du eragin zuzena aldaketa nagusiak gerta ditzaten?Zergatik?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Deskriba ezazu lehengo Etxebarri. Nolakoa zen?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Noiz jasan du Etxebarrik populazio hazkunderik handiena? Zergatikgertatu zen hori?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Zergatik esaten dugu Etxebarri herri industriala dela?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Beti izan da herri industriala? Nolakoa zen duela urte batzuk? Zergertatu da ordutik?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

10. Zeintzuk dira Etxebarriko sektoreak? Aipatu banan-banan, eta ipinezazu bakoitzeko adibide bat.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Bigarren Hezkuntza

45

ETXEBARRIKO AUZOAK

Sarrera orokorra

Etxebarrin lau auzo daude; Ametzola, Kukullaga, Legizamon eta Uribarri.Gaur egun izen hauek erabiltzen dira auzoak izendatzeko, baina ahozkoeta idatzizko bilketetan begiratuz gero, beste izen batzuez ere ezagutzendira auzoak: Egetiaga, San Antonio, Ajengastegi...

Hemen duzun mapa hau Etxebarrikoa da. Bertan, gutxi gorabehera, 1930urteko Etxebarri ikus dezakezu. Ikus daitekeenez, mapa honetan Etxebarrinzeuden etxe eta baserriak daude kokatuta.

Hurrengo orrialdeetan Etxebarriko auzoak aztertuko ditugu, banan-banan.Bakoitzeko ezaugarriak aipatuko ditugu, urteetan zehar jasandakoaldaketez ohartzeko.

46

Bigarren Hezkuntza

47

AMETZOLA

48


Ametzola lehen

Ametzola orain

Bigarren Hezkuntza

49

27

26

Historia laburra

Historian zehar Ametzola auzoa hiru izen desberdinez ezagutu izan da: Egetiaga,Santa Ana eta Ametzola. Egetiaga, bertan zegoen izen bereko eta antzinadesagertutako baserrian Etxebarriko gunerik garrantzitsuenetarikoa zegoelako,eta Santa Ana, izen bereko ermita hortxe eraiki zelako. Gaurko izen ofizialaAmetzola auzoa da, Jose de Amezola y Viriga herriko semearen omenez.

Auzoak jasandako aldaketarik garrantzitsuena XX. mendean gertatu zen, garaihartan eraiki baitziren San Esteban eliza, Vistalegre hilerria eta Udaletxeberria. Era berean, joan-etorrirako ziren ohiko bideak hustu, bidexkaizandakoak zabaldu eta errepiderik ez zegoen tokian berriak eraiki ziren.

Ametzola auzoan, garai batean benetako etxe ederrak zeuden, bainadenboraren poderioz, desagertuz joan dira, eraikin modernoak nagu sitzendirelarik. Garai bateko etxeen izenak hauexek dira: Ametzola, Azkue,Barrondonagusia, Barrondotxikerra, Bidekurtze, Birginetxe, Egetiaga,Erdikoetxe, Goikoetxe, Goiri, Kerexakoetxe, Kotxero, Lopategi,Plazakoetxe, Santana eta Vistalegre.

Auzo honetan abadetxea, eliza eta hilerri berria daude. Abadetxea SanEsteban elizari dautsala dago. Lehenago, abadetxe izan ziren Eleizakoetxe,Kukullagatorre eta Santa Ana plazako Udaletxe zaharra.

Ametzola jauregia

Dudarik gabe, auzo honetako gune garrantzitsuenetariko bat Ametzolajauregia da.

50


28

Smith arkitektoaren lehen obretako bat da. 1905. urtean eraiki zuen. Ikusdaitekeenez, sarreran puntadun arku bat dago, eta jauregiaren izena irakurdaiteke bertan.

Santa Ana ermita

Lehenengo Santa Ana ermita 1740. urtean eraiki zen Egetiaga izenekolandan. Eraikin txikia zen, baina denbora gutxian Etxebarriko gunegarrantzitsua bilakatu zen. San Esteban eliza eraiki zen Santa Ana ermitazaharretik hurbil, eta horrek ere, herriaren erdialdea sendotu egin zuen.1963an bota zen ermita, eta 1990. urte arte ez zuten berria eraiki. Gaureguneko Santa Ana ermita eraikitzeko, ermita zaharretik eta Kukullagatorrebaserritik kendutako harriak erabili zituzten.

Bigarren Hezkuntza

51

1740 urteko Santa Ana ermita

Gaur eguneko Santa Ana ermita

29

30

San Esteban Eliza

1895. urtean egin zen Amezola eta Lezama Legizamon familien babespeaneraiki zen eliza honen inaugurazioa. Dorreko bi kanpaietan hauxe dagoidatzita: “Sancta Barbara ora pro nobis, año de 1806”.ko bi kanpaietanhauxe dago idatzita: "Sancta Barbara ora pro nobis, año de 1806".

Frontoia

Lehenengo frontoia 1915ean eraiki zen. Ordukoa frontoi txikia zen eta,antza, udaletxeko eskolako umeentzat eraiki zuten. Baina eraiki etagutxira, egoera txarrean zegoela eta, bigarren bat eraiki zuten. Bigarrenaere bota egin zuten 1973an eta leku berean gaur eguneko Udaletxea etahorri dautsala kiroldegia eraiki zituzten 1976an.

52


Etxebarriko frontoia Gaur eguneko kiroldegia

3332

33

Udaletxea

Udaletxea hiru lekutan egon da kokatuta. Lehenengo Udaletxea bideondoan zegoen, Plazagana eta Etxepinto baserrien inguruan, etahirugarrena Egetiagan.

Hiltegia

1917an eraiki zen Legizamon zubiaren ondoan. Herriak 1950 urtean batezere, jasan zituen aldaketen ondorioz, itxi egin zen, industria nagusitu

Bigarren Hezkuntza

53

Lehenengo Udaletxea Gaur eguneko Udaletxea

36

3534

zelako eta ganadu gutxi zegoelako.

Zezen-plaza

Kukullaga eta Ametzola auzoen mugan zezen-plaza zegoen garai batean.Ez dugu zezen-plazaren argazkirik aurkitu, eta testu idatzietan daudenaipamenak ere gutxi dira.

Zinema-aretoa

Gaur egun ez dago zinema-aretorik Etxebarrin, baina garai batean,Ibarbengoa baserrira zihoan bidearen kontran zegoen bat.

54


37

Ametzola auzoa, Etxebarri guztia bezala, garai batean etxez eta baserrizbeterik zegoen. Hauek dira horietako batzuen argazkiak:

Bigarren Hezkuntza

55

Azkuena Birjinetxe

Leire

4342

41

3938

Kotxeruena

56


Etxepinto Ibarbengoa

Medikuena

Iturrarte

47

46

4544

57

ARIKETAK

1. Ametzola auzoa beste izen batzuez ezagutu izan da beti. Zeintzuk diraizen horiek? Zergatik deitzen zioten horrela?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Izan du auzoak aldaketa nabarmenik urteetan zehar? Zeintzuk izan diragarrantzitsuenak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zer gertatu da Ametzolan zeuden etxe eta baserri ederrekin? Zergatikgertatu da hori?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Zeintzuk dira Ametzolan zeuden eraikinak? Aipatu batzuk.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. Zein da gaur egun zutik dirauen garrantzitsuenetariko bat? Nork eraikizuen?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Gaur eguneko Santa Ana ermita antzinekoa zegoen leku berean dagokokatuta?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Zer du bitxia oraingo ermitak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Zenbat frontoi izan ditu, guztira, Ametzolak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Zein da gaur eguneko frontoiaren ondoan dagoen eraikina?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

58


10. Beti egon dira bata bestearen ondoan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

11. Badago hiltegirik Ametzola auzoan? Antzina bazegoen bat, bainazergatik itxi behar izan zuten?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

12. Esaguzu hauetariko zeintzuk dauden zutik, eta zeintzuk ez. Zutikdaudenak, zehaztu zein lekutan dauden.

Bigarren Hezkuntza

59

BAI EZ NON

Hiltegia

Ametzola jauregia

Zinema-aretoa

Frontoi txikia

Zezen-plaza

Udaletxea

Santa Ana ermita

KUKULLAGA

60


Kukullaga lehen

Kukullaga orain

Bigarren Hezkuntza

61

49

48

Historia laburra

Gaur egun, gutxi baino gutxiago erabiltzen da Kukullaga izena, horrenordez, San Antonio erabiltzen dute biztanleek. Auzoaren muga historikoakhauexek dira: Iparraldean, Elorritxuetako bidea (Galdakao eta Etxebarriherrien arteko muga); hegoaldean, Ibarbengoa-Kukullaga errepidea(Ametzola eta Kukullaga auzoen arteko muga); ekialdean, Jagako erreka(Galdakao eta Etxebarri herrien arteko muga) eta mendebaldean, Azkaraikoerreka (Bilbo eta Etxebarri herrien arteko muga).

San Antonio auzoko lehengo etxeak eta txabolak berrogeita hamarreko etahirurogeiko hamarkadan eraiki ziren Zintuduri goragunean. Bigarrenhamarkadetan, hasierako eremua zabaldu egin zen eta eraikuntza berriakN-634 eta Zintuduri goragunearen bitarteko lur-sailetan eraiki ziren.Azkenengoak Jaga inguruan eraiki dira.

Kukullagaerrota

Kukullaga auzoan errota bat baino gehiago egon da beti, eta gehienetanKukullaga edo Etxebarri izenez ezagutzen ziren. Dena dela, errotokizendatzeko erabilitako beste izen batzuk ere batu dira, Jagakoerrota etaJaga, besteak beste.

62


50

Paduako San Antonio Eliza

1962. urtean, Zintuduri izeneko zelaigunean Paduako San Antonioeliza eraiki zen. Elizaren alboan eskolak zeuden. Bertan Maestroetxederitzon etxeak oraindik ere zutik dirau. Maestroetxen lehen maisu-maistrak bizi ziren.

Txakolindegiak

Etxezarreta eta Etxebarrigoiti base -rrietan, bata bestearengandik hurbilzeuden txakolindegiak eduki zituenEtxebarrik. Etxebarriko jendea ezezik, Bilbokoa ere joaten zen txa -ko lindegietara arratsaldeak lagunartean pasatzera.

Bigarren Hezkuntza

63

Maestroetxe

Etxebarrigoiti

55

54

5251

53

Hilerria

Etxebarriko kanposantua hiru lekutan egon da. Lehenengoa Kukullagaauzoan zegoen, eliza zaharraren aurrez aurre. Baina biak, eliza etakanposantua, egoera txarrean zeudela eta, bota egin zituzten. Bidekurtzeraeraman zituzten. Hirugarrena, eta gaur egun zutik dirauena, Kukullagaauzoan dago, Errekarten.

Kukullagako frontoia

Auzo honetako frontoia Kukullagako goiko partean dago. Bere itxuraaldatu egin da, eta frontoi handiagoa eta dotoreagoa eraiki zen duela urtebatzuk.

64


Antzinako frontoia (57) Gaur eguneko frontoia (58)

5857

79

Kukullagako baserriak

Sasoi batean Kukullagan ere hainbat baserri zeuden, baina denborarenpoderioz batzuk bota behar izan dituzte. Kukullagako baserrien batzuenartean, hauek ditugu:

Basconia zubiaren ondoan, hirubaserri egon ziren elkarren ondoan.Gaur egun bakarra dago zutik,baina hori ere ez dago egoeraonean. Hiru baserriok Kukullagaizenez ezagutu dira, edo bertan biziizan zirenen goitizenez:

Elorriaga(na) eta Ereño(na).

Elorriagaena ez ezik, Eleizondo,Ospital eta Eskolaetxe izenak ereerabili izan dira baserri hau izen -datzeko. Baserria Etxebarriko Uda -la rena izan zen, benta ere izan zeneta agian Etxebarriko lehe nengoUdaletxea.

Bigarren Hezkuntza

65

Kukullaga

Ellorriagaena

60

59

66


Gomezena Kukullagatorre

Plazagana Tortasena

Larragan Olaetagana

6261

64

7965

79

67

ARIKETAK

1. Egon da errotarik inoiz Kukullaga auzoan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Zeintzuk ziren errotak izendatzeko gehien erabiltzen ziren izenak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zintuduri izeneko zelaigunean hiru eraikin zeuden. Badakizu eraikinhoriek izendatzen?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Non dago kokatuta gaur egun Etxebarriko kanposantua? Zenbat hilerriegon dira, guztira, zuen herrian?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. Zertan aldatu da Kukullagako frontoia? Aipa itzazu desberdintasunak.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Kukullagako zein partetan dago frontoi hura? Lekuz aldatu da ala betiegon da leku berean?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Nondik datorkie baserriei Ereñona eta Elorriaganaren antzeko izenak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

8. Hartu Kukullagako baserrien argazkiak eta erakutsi zure gurasoei etaaitona-amonei. Ezagutu zituzten haiek baserri horiek? Galdeiezu nonzeuden kokatuta eta azaldu ikaskideei eta irakasleei.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Esan irakasleari txangoa egiteko Kukullagatik eta batu itzazue zutikdirauten baserrien izenak.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

68


Bigarren Hezkuntza

69

LEGIZAMON

70


Legizamon lehen

Legizamon orain

68

67

Historia laburra

Legizamon auzoak erabat aldatu du bere itxura azken mende honetan.XIX. mendearen erdira arte malkartsua zena laua da orain. Bi goragunebereiz zitezkeen. Lehenengoa, Errotaburu izenekoa, Zubiondo errotatikhurbil zegoen eta bertan eraiki ziren Legizamon auzoko baserriak. Bigar-rena, ostera, berdindu egin dute, baina gorenean dagoen Legizamonpalazioak bertan dirau oraindik.

Boluetako zubi inguruari Legizamonbekoa deitzen zaio, eta bidegintzaneta meatzaritzan egiten zuten lan. Zubiondo errota eta Legizamon Palazioingurua, berriz, Errotaburu izenez da ezaguna, eta nekazaritza da nagusibertan.

Legizamon jauregia

Jauregi hau XVIII. mendekoa da. Izenak dioen bezala, Lezama-Legizamonfamiliarena zen. Legizamondarrak Etxebarriko biztanle boteretsuak ziren,ganboinoen taldekoak. Gaur egun jatetxe dotorea da.

Bigarren Hezkuntza

71

69

Zubiondo errota

Legizamon zubiaren inguruan Zubiondo errota zegoen, eta errekan be-herago, Azkarai zeritzona. Baina Etxebarritar gutxik eramaten zuten artoaerrota honetara. Gehienek Zubiondo errotara eramaten zuten. Duela urteasko irina egiteko errota zen, baina ez da hori izan duen zeregin bakarra.XIX. mendean, paper lantegia ere izan zen. 1972. urtean ikaragarrizkouholdeak egon ziren, eta hortik aurrera ez da gehiago erabili paper-lantegi legez.

Puentenuevo

XVIII. mendean Etxebarri, Basauri eta Begoña herrien arteko harremanaksendotzeko, Boluetako zubi berria eraiki zen. Zubi horrek hainbat izenizan ditu, Piedad, puente (Nuevo) de Bolueta, puente de Zubialdea, puentede Santa Ana edo puente del Boquete. Baina guztien artetik ezagunenaPuentenuevo da. Zubi hau eraikitzearen ondorioz, tabernak eraiki zirenalbo bietara. Legizamoneko taberna Legizamonbekoan zegoen eta venttadel Puentte Nuevo edo El Boquete deitu zitzaion.

72


Zubiondo 1930 urtean

70

Legizamoneko baserriak eta etxeak

73

Landakoetxebekoa (72) Landakoetxegoikoa (73)

Vistalegre (74) Legizamonbekoa (75)

Bigarren Hezkuntza

71

7574

7479

74

ARIKETAK

Zertan aldatu da Legizamon auzoa urteetan zehar?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Nola deitzen zaio Legizamon auzoko baserri bakanak zeuden goragun-eari?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Zenbat goragune gehiago zegoen Legizamonen?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Zein da Legizamonbekoa izenez deitzen zaion aldea?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

5. Zertan egiten zuten lan alde horretan?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Zein da, berriz, Errotaburu izenez ezagutzen dena?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Zertan egiten dute lan Errotaburun?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Zergatik uste duzu Errotaburu deitzen zaiola?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

9. Zein da auzo honetako eraikinik garrantzitsuenetarikoa?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

10. Zertarako erabili da jauregia bere historian?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

11. Zer eraiki zen Legizamonen XVIII. mendean?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

12. Zertarako egin zen Puentenuevo?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

13. Zer gertatu zen zubia eraiki ostean?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

14. Zenbat izenez ezagutzen zen Legizamonbekoan zegoen taberna?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

75

Bigarren Hezkuntza

76


URIBARRI

Bigarren Hezkuntza

77

Uribarri lehen (76)

Uribarri orain (77)

76

77

78


Historia laburraUribarrik aldaketa ugari jasan ditu. Auzo honek, gaur, ez dauka zerikusiriklehen izan zuen itxurarekin. 50. hamarkadara arte baserriak eta ortuariakzeuden. Ordutik aurrera industria ezarri da bertan. Auzoko baserriak botaeta haien ordez pabiloiak eraiki dira.

Auzoaren gaur eguneko izen ofiziala Uribarri da, baina lehen bi izenezzen ezaguna. Nerbioi ibaitik Matiko-Azbarren trenbide bitarteari,Uribarribekoa esaten zitzaion. Gainontzekoari, Ajengastegi edo Uribarri.

Uribarribekoko baserriak hauexek ziren: Etxatxu, Etxatxubekoa,Etxatxugoikoa, Ibitago, Ibitagogoikoa, Uribarribekoa, Uribarrietxebarriaeta Uribarrigoikoa. Gainerakoak, Ajengastegi, Aretxalde, Etxetxikerra,Etxezuri, Lekanda eta Lopategi.

Uribarriko baserriak

Ajengastegi

Ibitagogoikoa

Etxezuri

7978

80

79

ARIKETAK

1. Zer geratzen da antzinako Uribarritik?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

2. Bazegoen Uribarrin baserririk edo etxerik? Aipa itzazu horien izenak.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

3. Nola deitzen zitzaion lehen auzoari?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

4. Zein alde zen Uribarribekoa?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

80


5. Zeintzuk dira alde horretan zeuden baserriak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

6. Eta zeintzuk ziren Ajengastegiko baserriak?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

7. Nola ikusten duzu zuk gaur egun Uribarri auzoa? Deskriba ezazu.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Bigarren Hezkuntza

81

Antzinako ogibideak

Gure aitona-amonen garaian ez zegoen orain beste lantegi. Lehen, ortukolanak egiten ziren, eta baserriek ukuilua zuten ganadua gordetzeko. GaurEtxebarri lantegiz beterik dago, eta lehengo ogibide horien berri gurenagusien eta argazki zaharren testigantzetan baino ez zaigu geratzen. Gauregun, baserri bakar batzuetan baino ez da lurra lantzen, eta biztanlegehienek lantegietan egiten dute lan. Arraroa da baserri hutsetik bizi denfamilia aurkitzea.

1. Zertan dabiltza argazkiko baserritar horiek?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

81

82


2. Galdetu etxean eurek belarra batu duten inoiz, eta azal dezatelazertarako erabiltzen zuten belar hori.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

Lehen normala zen etxe bueltan behiak eta bestelako piztiak erabiltzea etxekozereginetarako. Zuk ezagutu duzu inoiz ganadua etxean? Eta zure gurasoekedota aitona-amonek? Zertarako eta zergatik egoten zen ganadua etxean?

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

82

Bigarren Hezkuntza

83

Zertan ari da argazki horretako amama? Galdetu etxean zelan landatzendiren kipulak, eta batu ondoren nola prestatzen diren urte osoa irauteko.

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

83

84

MINTZAMENA LANTZEKO ARIKETAKJoseba Perez etxebarritarrak 1999an batu zituen etxebarritarren testigantzakdira orain irakurriko dituzunak. Jatorrizko hitzak Etxebarriko euskaraz dira,baina hemen batuko erara eraman ditugu, ariketa hauen helburua antzinakoohiturei eta gertaerei buruzko solasaldia eragitea baita. Esan bezala, 1999. urtean batu ziren hitz hauek Etxebarriko informa -tzaileengandik. Informatzaileok hauexek izan ziren:

- Carmen Gerrikabeitia, 1936. urtean jaioa.- Joseba Andoni Larrabe, 1945. urtean jaioa.- Jose Luis Dobaran, 1937. urtean jaioa.- Eusebio Egiguren, 1917. urtean jaioa.

Ariketon helburua mintzamena sorraraztea da. Beraz, zatiak irakurri ahalaelkarrizketa sortuko da irakaslearen laguntzaz. Hemen proposatzen direnpuntuak gaia bideratzeko besterik ez dira. Ikasleen eta irakaslearen eskuegongo da gaiari buruzko jakin-mina piztea.

Lehengo ogibideak

“Etxebarriko andrak arropa hartu eta errekara joaten ziren garbitzera”.(C.G.1936)

“Behar asko egiten genuen ortuan, eta gizonak fabrikan...” (C.G. 1936)

“Soroan patatak ereiten, indabak eta dena, labrantzan. Hiru edo laubehi ere edukitzen genituen. Etxerako esnea ateratzen genuen, ezgenuen saltzen. Gero txahalak saltzen genituen ferietan edo harakinei”(J.A.L. 1945)

“Ortuan labrantzan, eta behiak ere, beti eduki ditugu, orain ere baduttxahal bat, baina orain ezin naiz ferietara joan, indarrak ez dit uzten eta.Semeak eramaten nau feriara zerbait erostera joan nahi dudanean, konejubatzuk, oiloak eta... etxerako” (E.E. 1917)

85

“Hemen erein egiten genuen eta batzen zenaren parte bat Udaletxeraeraman behar zen” (J.L.D. 1937)

Mintzamena bideratzeko puntuak

• Ortuko lanak. Zertarako landu ortua? Zure etxetik joaten al ziren bendejasaltzera plazara? Nora? Zer saltzen zuten?

• Ganadua. Etxerako esnea eta saltzeko esnea.• Ganadu feriak. Zertarako joaten dira hara gure baserritarrak?• Emakumeen betebeharrak eta gizonen betebeharrak. Aldeak eta pare -

ko tasunak.• Lehengo eta gaur eguneko ogibideen aldeak.

Emakumeak eta gizonak

“Lehen neskatoak egoten ziren desiatzen ezkontzeko, lanari uzteko, etaorain alderantziz gertatzen da, orain lan egin nahi dute...” (E.E. 1917)

Mintzamena bideratzeko puntuak• Lehengo emakumea eta gaurkoa.• Emakumearen eta gizonaren arteko aldeak.• Emakumeen garrantzia gizartean.• Emakumeenganako bortizkeria. Genero-indarkeria.• Sexu berdintasunerako hezkuntza.

Eskoletako bortizkeria

“Ni eskolara ere joan nintzen, eta maisuak holako palu handi bat zeukan”(E.E. 1917)

Mintzamena bideratzeko puntuak• Lehengo hezkuntza sistema eta oraingoa. • Eskoletako bortizkeria, irakasleen aldetik edota ikasleen aldetik.• Mobbing-a

Mintzamena lantzeko ariketak

86


Jaiak

“Lehen jaietan, erreka bazterretan egoten ginen danak meriendatzen, bete-bete egon arte. Lehen zeuden taberna guztiak ere topera egoten ziren” (E.E1917)

“Lehen jaiak oso onak izaten ziren. Jaietara jende asko etortzen zen, ez zengauza askorik egoten, baina dantzatzera etortzen zen jendea. Hemendikkaletik, mugidu ere ezin zenuen, zegoen jendetzarekin” (J.A.L. 1945)

Mintzamena bideratzeko puntuak• Dibertitzeko erak. Gure aitona-amonen garaia.• Nola dibertitzen dira gazteak gaur egun?• Garai bateko jaiak eta oraingoak.• Herrietako jaiak ala hiri handietakoak.• Beharrezkoa ote da alkohola ondo pasatzeko?• Larunbat arratsaldean ondo pasatzeko proposamenak.

Etxebarriko euskara

“Baserrian eta, beti egiten dut euskaraz, lehen, nik hemezortzi hemeretziurte nituela Bilboko Somera kalean bota zidaten hogeita hamar pezetakozigorra euskaraz egiteagatik kalean. Baserritik eskolara joan bainolehenago, zortzi urterekin joan nintzen, eta ez nuen jakin gaztelerarik. Nireaitak eta nire amak ia-ia ez zekiten gaztelerarik. Eta gero, eskolan, denagaztelera, eta euskaraz baserrietan egin ezean... beste toki guztietangaztelera, eta pena da baina Etxebarrin galdu egin da euskara” (J.A.L. 1945)

“Hemen, euskara, Arratiatik jende asko etorri zelako mantenidu zen”(J.A.L. 1945)

Mintzamena bideratzeko puntuak• Zure etxean hitz egiten duzue euskaraz? Lehen egiten zuten? Zure

aitona-amonek badakite eta seme-alabek edo ilobek ez? Zergatikgertatzen da hori?

• Zer egin dezakegu euskara mantentzeko? Proposamenak.

87

ITURRIAK

ARRIETA MENDIZABAL, Donato (1978), Etxebarri maitea, Bilbao, DonatoArrieta Mendizabal eta Grupo Gazte “Herriaren Hotsa”.

BIDART, Asier eta APRAIZ, Ainara (2006), Etxebarriko toponimia, Bilbao,Labayru Ikastegia eta Etxebarriko Udala.

Euskal Hiztegi Entziklopedikoa, Donostia, Klaudio Harluxet Fundazioa, 1995.Etxebarri, Bilbao, Ayuntamiento de Etxebarri eta EDYFOAT S.L., 2002.GAMINDE, Iñaki eta BILBAO, Begoña (2005), Lezama gure herria,

Lezama, Zorrizketan Euskera Alkartea.— (2002), Bakio bazterrik bazter, Bakio, Bakioko Udala.Labayru Hiztegia: Bizkaiera eta Batua (b)uztarturik, Bilbao, Labayru

Ikastegia, Bilbao Bizkaia Kutxa eta Ibaizabal, 2003.MALO ANGUIANO, Fernando (1997), Galdakao, Etxebarri y Zarátamo,

Bilbao, Diputación Foral de Bizkaia.SAN NIKOLAS, Maria Begoña (2005), Karrantzara goaz, Karrantzako

Udala.TANGUIANE, Sema eta PEREVEDENTSEV, Viktor (1997), Actividades de

educación ambiental para la enseñanza primaria, Bilbao, Los librosde la catarata.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1994), Derri go rrez koBigarren Hezkuntza: Curriculum Garapenerako Dekretua, Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1992), Oinarrizkocurriculum diseinua. Haur Hezkuntza, Vitoria-Gasteiz, EuskoJaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA (1992), Oinarrizkocurriculum diseinua. Lehen Hezkuntza, Vitoria-Gasteiz, EuskoJaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusia.

88

KALE- IZENDEGIA

01 Etxebarri OK:Maquetación 1 · PDF fileUnitate didaktikoa 3 Aurkibidea Hitzaurrea...

Documents

Transcript of 01 Etxebarri OK:Maquetación 1 · PDF fileUnitate didaktikoa 3 Aurkibidea Hitzaurrea...