02(3)

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................

Antolatu zeure ideiakAntolatu zeure ideiak1

1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin. 2 Adierazi eskeman zer faktoreen mende dagoen neurgailu baten zehaztasuna.

NaturaZientziak

FenomenoNaturalak

honako hainbat ditu

Behaketa......................

......................

....................................

izan daitezke

Esperimentazioa

beharrezkoak dira

Neurketak

Ondorioztapenak

hauen bidez

adierazten dira

Formula fisikoak

beti dauzkate Honako hauenak

Magnitudeak

ondorioz, hauxeeragiten du

Horretarako hauexekbehar ditugu

...........................

ondorioz, hauxe

Erroreak

hauentresna bat da

.........................

Hauxe adierazterabehartzen gaitu

Emaitzakbiribiltzea

.......................

.......................

Nazioarteko unitate-sistemamagnitudeetan antolatzen da

......................

......................

horiek egitekobeharrezkoak dira

Metodo zientifikoa

Etapak

hauek aztertzea ahalbidetzen du

bi motatakoak dira

...................... ......................

Funtsezkoak .....................

291

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

1

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................

Egiaztatu zer aurreratu duzunEgiaztatu zer aurreratu duzun1

1 Esan zer desberdintasun dagoen aldaketa fisikoen eta kimikoen artean. Ipini bakoitzetik adibide bat.

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

2 Zer esan nahi du Fisika eta Kimika zientzia esperimentalak direla?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

3 Lan zientifikoaren lehenengo etapa intereseko fenomenoari buruzko informazioa bilatzea da. Zer tresna erabiliko zenuke etapa horretan?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

4 Ordenatu denboraren arabera zientzialari batek bere lanean egindako ekintzak, eta jarri dagokion ordenaren zenbakia eskuineko zuta-bean.

EKINTZA ORDENAREN ZENBAKIA

Esperimentu bat diseinatzea

Fenomeno natural bat behatzea

Emaitzak egiaztatzea

Emaitzak argitaratzea

Hipotesia birformulatzea

Datuak jasotzea

Hipotesi bat formulatzea

5 Bete taula, eta adierazi honako ezaugarri hauek magnitude fisikoak diren ala ez: ikusle kopurua, gelako tenperatura, soinuaren bolumena, gela-ren erosotasuna, interpretazioaren musikalta-suna, kontzertuaren iraupena.

MAGNITUDE FISIKOAK DIRA

EZ DIRA MAGNITUDE FISIKOAK

6 Abiaduraren SIko unitatea m/s da; alabaina, ibilgailu baten abiadura neurtzeko km/h edo mph erabiltzen da, herrialdearen arabera. Azaldu zergatik.

7 Adierazi nola idatziko zenukeen 14 kilogra-moko masa (markatu gurutze batez erantzun zuzena).

14 kgs 14 kg

14 Kgs 14 Kg

Esan zergatik baztertu dituzun gainerako eran-tzunak.

8 Metroaren zer multiplo edo azpimultiplo erabi-liko zenuke honako neurri hauetan?

NEURRIAMULTIPLOA EDO AZPIMULTIPLOA

Dilista baten diametroa

Laku baten zabalera

Zizare baten luzera

Paperezko orri baten lodiera

292

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


9 Adierazi honako neurri hauek notazioaren neu-rrietan eta SIko unitateetan:

a) 0,000 07 dm .................................................

b) 407 000 g .....................................................

c) 1 750 000 000 000 s ......................................

10 Eman honako adierazpen honetarako aldeko edo aurkako argudioak: «Neurgailu bat oso sentikorra da neurtzen duen pertsonaren ara-bera neurri desberdinak adierazten baditu».

..........................................................................

..........................................................................

11 Lotu gezien bidez ezkerreko zutabeko neurriak dagozkien eskuineko zutabeko neurgailuekin:

NEURRIA TRESNA

Arbelaren luzera

Bulego-erregela

50 ml-ko probeta

Txitxirio baten masa

Sukaldeko balantza

Neurketa-zinta

Botila batek daukan olio bolumena

1 l-ko probeta

Laborategiko balantza

12 Honako neurri hauetatik zein da egokiena, arkatza baten luzera 17 ± 1 cm-tan adierazita, edo hiri biren arteko distantzia 740 ± 1 km-tan adierazita?

13 Adierazi honako neurri hauen zifra adierazgarri kopurua:

a) 35,06 g ............ d) 25 000 000 s ...

b) 2,5 · 10–5 kJ .... e) 0,0107 m .........

c) 3,00 l ............... f) 1 050 °C ...........

14 Ikasle-talde batek kronometroarekin neurtzen du bola batek plano makur baten irritsatzeko behar duen denbora neurtzeko, segundoaren hamarrekoak neur ditzakeelako. Batez besteko balio, eta beraz, neurri-balio gisa 5,14 segundo izan daitezke? Zergatik?

15 Kalkulatu honako neurri hauen errore absolutua eta errore erlatiboa: 23 s, 25 s, 22 s, 24 s, 23 s.

16 Zientzialari bat gorputz baten mugimendua neurtzen ari da. Horretarako, denbora zehatz batean mugitzen den espazioa neurtzen du, eta honako taula honetako balioak irten zaizkio:

Adierazi honako grafiko hauetatik zeinek iru-dikatzen dituen taulako balioak:

17 Irakurri honako testu hau, eta erantzun galderei:

Emakumeak sexuagatiko diskriminazioa gain-ditu behar izan du historian zehar arlo zienti-fikoan egindako lana aitor diezaioten.

a) Marraztu kartel bat emakumeak zientzian duen zereginaren alde zaudela erakusteko.

b) Bilatu Marie Curieren lanari buruzko infor-mazioa, bereziki, zergatik lortu zituen bi Nobel sari.

ESPAZIOA (M) 0 4 9 25 100

DENBORA (S) 0 2 3 5 10

e (m)

t (s)

e (m)

t (s)

e (m)

t (s)

e (m)

t (s)

e (m)

t (s)

e (m)

t (s)

mazioa, bereziki, zergatik lortu zituen bi

293

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

2

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiekin. 2 Non txertatuko zenituzke eskema honetan gas bat deskribatzeko erabiltzen diren magnitudeak?

......................

......................

Adierazpena Adierazpena

...........................

Ondorioz,

Egoera-aldaketak

...........................

...........................

....................

....................

......................

bi mota daude

Aurrerakorrak

gertatu ahalatenperatura

......................

Solidoa

...................... ......................

honen bitartezarrazoitzen da

Teoriazinetiko-molekularra

izan daitezke

......................

Propietateak

honako hauek ditu

lau oinarri ditu

Orokorrak

......................

adibidez

...................

...................

......................

Intentsiboak

adibidez

......................

......................

hainbat modutan aurkezten da

Agregazio-egoerak

Materia

izan daitezke

Likidoa Gasa

Elkar alda dezakete honako hau aldatuta

legeen bitartez deskribatzen da

294

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


a) b)

1 Materiaren zer propietate motak ahalbidetzen digu substantziak elkarrengandik bereiztea?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

2 Adierazi litroaren azpimultiploetan honako dimentsio hauek dituen prisma huts baten edu-kiera: 10 mm × 1,2 cm × 3 mm.

3 2 cm-ko diametroa eta 5 cm-ko altuera duen meta-lezko zilindro batek 169,6 g-ko masa du. Kalkulatu bere dentsitatearen balioa SIko unitatetan.

4 Aluminioa metal arina da, eta 2,70 g/cm3-ko dentsitatea dauka. Ezaugarri hori dela eta, beste metal batzuekin egindako aleazioetan erabiltzen da arlo aeronautikoan aplikatzeko.

Zer bolumen izango du 1 g-ko masa duen alu-minio-txirbil batek?

5 Masa ezberdineko bi gorputzek oreka termikoa dute. Nolakoa izango da masa handiena duen gorputzaren tenperatura beste gorputzarekin alderatuz gero? Markatu erantzun zuzena:

Masa handiena duen gorputzak tenperatura handiagoa izango du.

Masa handiena duen gorputzak tenperatura txikiagoa izango du.

Gorputz biek tenperatura bera izango dute.

6 Zein da 298 K-ren balioa °C-an?

7 Azaldu zergatik konprimitzen den gas bat eta zergatik ez den konprimitzen solido bat.

8 Arrazoitu honako baieztapen hauek egia ala gezurra diren:

a) Burdina solidoa da tenperaturaren edozein baliotan.

b) Airea konprimitzea oso zaila da.

c) Likidoek berezko forma eta bolumena dute.

9 Adierazi honako presio hauek SIko unitatetan:

a) 725 mmHg ..................................................

b) 1024 mb ......................................................

c) 0,88 atm ......................................................

10 Irudiak une desberdinetako gas kantitatea era-kusten du. Arrazoitu a) edo b) kasuetako zeine-tan den tenperatura handiagoa.

295

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

3

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................

Egiaztatu zer aurreratu duzunEgiaztatu zer aurreratu duzun

11 Zertarako erabiltzen da gas idealaren sinplifika-zioa?

..........................................................................

12 Kalkulu matematikorik egin gabe, arrazoitu zer gertatzen zaion gas baten bolumenari tenpera-tura konstantearen ondorioz hasierako presioa heren batera murrizten bada.

..........................................................................

..........................................................................

13 Grafikoak gasen lege bat irudikatzen du. Adie-razi zein den, eta azaldu labur.

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

14 Zenbat balio du gas baten tenperaturak presio konstantearen ondorioz bere bolumena laurden batera murrizten bada?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

15 Kalkulatu zenbat balio duen gas baten presioak bolumen konstantearen ondorioz 100 K-tik 200 K-ra berotzen bada.

16 Gas batek 298 K-ko tenperatura badu, 22,4 l-ko bolumena hartzen du. Presioa aldatzen ez badugu, zer bolumen hartuko du 323 K-ko tenperaturan? Adierazi zer lege erabili duzun kalkulatu ahal izateko.

17 Zein da fusioaren aurkako egoera-aldaketa atzerakorra? Eta zein da kondentsazioari dago-kion egoera-aldaketa aurrerakorra?

18 Honako grafiko honek substantzia baten berotze-kurba irudikatzen du. Adierazi agregazio-egoera honako kasu hauetan: 7 °C, 55 °C eta 120 °C.

19 Adierazi honako esaldi hauek egia (E) ala gezu-rra (G) diren:

Likido bat hoztean ez da zertan tenperatura txikitu.

Ur puruaren irakite-tenperatura 100 °C-koa da Lurreko edozein tokitan.

20 Azaldu zergatik agertzen den ur-lurrina sutan dagoen lapiko baten estalkian ura 100°C-ra iritsi baino lehen.

21 Bilatu zer den kamera hiperbarikoa bat, baita zertarako erabiltzen den ere.

2

Presioa (atm)

4,0

2,0

1,0

V 2 · V 4 · V Bolumena (dm3)

Tenperatura (°C)

110

200

Energia

B C

D EF

–10A

296

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

1 Bete eskema eten-puntuetan falta dena idatzita. 2 Txertatu eskeman disolbagarritasun kontzep-tua, eta horrek tenperaturarekin duen erlazioa.

Materia

..............................

......................Homogeneoa(disoluzioa)

...................... ......................

honako hauetan agertzen da

Metodo kimikoen bidezbereizi badaiteke

Metodo kimikoen bidezezin bada bereizi

Uniformea bada Ez bada uniformea

...................

kontzentrazioaren arabera

Osagaiak bereizteko honako hauek behar dira

.........Bolumenaren

%

Diluitua

Masaren %

Kontzentrazioa honela

adierazten da

Bereiztekometodofisikoak

Bere osagarriaksailkatzen dira

Disolbatzailea

.........................

.........................

desberdinadu oinarri

Disolbagarrita-suna

desberdinadu oinarri hau

Destilazioa......................

Nahaste homogeneoetarako metodoak honakoak dira

Dentsitatea .........................



Partikulentamaina


...................... Zentrifugazioa......................

................

.................

Nahaste heterogeneoetarako metodoak honakoak dira

.......................

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


.........................

297

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

3

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


1 Azaldu zer desberdintasun dagoen elementu baten, konposatu baten eta nahaste homoge-neo baten artean.

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

2 Marrazkian bi materia mota irudikatzen dira:

Sailkatu horietako bakoitza substantzia purua, konposatua, nahastea, eta abar den kontuan hartuta.

..........................................................................

..........................................................................

3 Zertan oinarritzen dira bereizteko metodo fisikoak? Izendatu ezagutzen dituzunak.

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

4 Adierazi honako baieztapen hauek egia ala gezurra diren:

Iragazketa nahaste homogeneoak bereiz-teko teknika egokia da.

Dekantazioak nahasteko osagaiek dituzten partikulen tamaina desberdina hartzen du oinarri.

Destilazioa nahaste heterogeneoetan era-biltzen den bereizteko teknika da.

Airea hainbat substantziako nahastea da.

5 Iragazketaren bitartez gatz eta azukre nahaste bat bereiz dezakegu? Arrazoitu zure erantzuna.

6 Zer esan nahi du bi likido nahastezinak direla? Eta nahasgarriak direla? Eman adibideren bat.

7 Adierazi honako disoluzio honetan zer substan-tzia den solutua eta zein den disolbagarria:

a) 10 ml alkohol 5 ml urekin.

b) 10 ml alkohol 50 ml azetonarekin.

c) 20 g kobre eta 2,5 g eztainu.

8 Azaldu labur nola justifikatzen duen teoria zine-tiko-molekularrak tenperaturak disoluzio-proze-suan duen eragina.

9 Azaldu zergatik bizkortzen den disoluzio-proze-sua eragitean.

a) b)

298

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


10 Adierazi honako baieztapen hauek egia ala gezurra diren:

Tenperatura murriztean, solido baten ure-tan duen disolbagarritasuna errazten dugu.

Oro har, gasen disolbagarritasuna uretan areagotu egiten da tenperaturak igo ahala.

11 Arrazoitu disoluzio saturatua eta disoluzio kon-tzentratua gauza bera diren.

..........................................................................

..........................................................................

12 Arrazoitu honako adierazpen hau egia ala gezu-rra den:

«Disoluzio saturatu batek solutu kopuru handiago har dezake bortizki eragiten badiogu».

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

13 Zenbait gatzen disolbagarritasun-kurbak iru-dikatzen dituen grafikoa aintzat hartuta, adierazi:

a) Zer tenperaturatik aurrera disolba daiteke KBr baino KNO3 kantitate handiagoa uretan?

.....................................................................

b) Zenbat gramo NaNO3 disolba daitezke 20 °C-an dagoen ur litro batean? Zer beste datu behar dugu galdera horri erantzuteko?

.....................................................................

14 Bete honako paragrafo honetako hutsuneak falta diren hitzekin:

…................……. baten kontzentrazioak horren

bolumen zehatz batean dagoen …...........…….

-aren kantitatea adierazten du. Kontzentrazioa

adierazteko modu bat da ............................., eta

disoluzio litro bakoitzean dagoen solutuaren

…...........… adierazten du.

15 Disoluzio baten dentsitatea 1,087 g/ml-koa da, eta solutuaren kontzentrazioa masan % 4 da. Kalkulatu 7 g solutu izateko hartu behar den disoluzioaren bolumena.

16 1 m-ko radioa eta 1,5 m-ko altuera duen ontzi zilindriko batek 5 g/L-ko kontzentrazioa du sodio kloruroko disoluzioa uretan. Kalkulatu ontzi horretan dagoen gatzaren masa.

17 Irakurri honako testu hau, eta erantzun ondoren azaltzen diren galderei:

Astrofisikariek esaten dutenaren arabera, uni-bertsoak hauteman dezakeguna baino materia gehiago dauka. Oraindik ez dugunez horren osaeraren berri, «materia iluna» deritzo.

Materia ilunak unibertsoaren guztizko masari «materia ikusgaiak» baino ekarpen handiagoa egiten du. Egungo datuei esker, espazioan existitzen den materiaren % 90 eta 99 bitarte materia arrotz (oraindik) gisa azaltzen dela kalkulatu dute zientzialariek.

Bilatu beharrezko informazioa, eta azaldu zer esanahai duten testuan agertzen diren honako termino edo esaldi hauek:

a) «Astrofisikariek esaten dutenaren ara-bera…».

b) Materia iluna eta materia ikusgaia.

c) «… materia arrotz (oraindik) gisa...».

299

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


300

1 Kopiatu honako eskema hau zure koadernoan, eta bete hu tsuneak.

2 Txertatu eskeman atomo-zenbakia eta masa-zenbakia kon tzeptuak.

Honako hauen bitartez osatuta dago

honako hauek dituzte

...............

Nukleoa

Bertan daude

..................................

Honelako karga dauka

Positiboa

Eta honako bakoi tza

karakteriza tzen du

Elementukimikoa

Nukleoa etagainazala dituen

atomoa da

Elektroidunatomo

uniformea da

Azterketa historikoa hasi zen

abiapuntua izan zen lehenengo

Ereduatomikoak

atomobanangai tza

da

................ eredua

................ eredua

................ eredua

–

–

–

–

Filosofo greziarreketa, ondoren,

Daltonek

bere izaera da

.................

Izan ere, bere barnean

Karga elektrikoak

bi mota daude

.................

honako hauen bidez eratuta dago

Elektroiak

Atomo batekelektroiak

irabazi edo galduegiten dituenean,

Ioia

Konfigurazio elektronikoa

deri tzo

................

honen arabera antola-

tzen dira

elektroiakirabazi baditu,

..........

elektroiakgaldu

baditu,

..........

...............

...............

Materia

4

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


301

1 Osatu honako paragrafo hau:

Daltonek materia .............................-ez eratuta zegoela uste zuen. Elementuen …....…….-ek ............................ eta ......................... desber-dinak dituzte. Konposatuak atomo desberdinen ...............................-ekin ..............................-ta era tzen dira. Erreakzio kimikoak atomoen ......................... dira.

2 Identifikatu honako marrazki hauek aztertu ditu-gun eredu atomikoetatik abiatuta.

–

–

–

–+

a) …………….……..… b) …………….…….....

Zer adierazten dute bigarren lerroko marrek?

..........................................................................

..........................................................................

3 Zer izen dute deskarga-hodiko izpiek?

..........................................................................

Karga positiboko xafla batetik igaro tzean, zerga-tik desbidera tzen dira izpi katodikoak?

..........................................................................

..........................................................................

4 Unitate honetan ikasitakoaren arabera, esan zer aurkikun tza, eredu edo teoria dagokion honako data hauetako bakoi tzari:

a) 1897: ............................................................

b) 1904: ............................................................

c) 1911: ............................................................

d) 1932: ............................................................

5 Lotu unitate honetan ikasitako eredu atomikoak egileek horiek proposa tzea ahalbidetu zuten esperimentuekin. Horretarako, honako eskema hauek erabili.

a) …………........................................………...…

b) …………….....................................………...…

6 Lotu atomoari buruzko Rutherforden ideiak bere saiakun tzan behatutako egitateekin:

a) Atomoaren nukleoa oso txikia da.

b) Atomoaren karga positiboa nukleoan kon-tzentra tzen da.

7 Unitate honetan ikasitako eredu atomikoetako bat «opil mahaspasaduna» gisa da ezaguna, eta bestea eredu «planetario» gisa. Esan bakoi tza zeri dagokion, eta azaldu analogiak honako esaldi hauek osatu ostean:

Opil mahaspasaduna ......................-en ereduari

dagokio. Izan ere, …………….……........ .

Eredu planetarioa .......................-en ereduari

dagokio. Izan ere, …………….……........ ..

4

–

–

+

+

+

+

+

+

+

+

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


302


Partikula subatomiko ba tzuk dira honako hauek:

............, karga ............-koa; .............., ...........-

rik gabekoa; eta elektroia, karga .............-koa

eta hain masa ..........-koa, ezen ............- tzat jo

daitekeela.

9 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala gezurra (G) diren:

a) Deskarga-hodi batean gas partikula bakan ba tzuk sar tzen dira.

b) Izpi katodikoak deberdinak dira deskarga-hodiko gasaren arabera.

c) Izpi katodikoek karga positiboa dute, karga mota hori duen xafla batera desbidera tzen direlako.

d) Elektroiaren karga positiboa da.

10 Osatu honako taula hau:

PARTIKULA MASA (u) KARGA MOTA

Baztergarria Negatiboa

1

Neutroa

11 Atomo baten masa-zenbakia 12 da; bere atomo-zenbakia 20 izan daiteke? Arrazoitu zure eran-tzuna:

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................


ATOMOAK PROTOIAK NEUTROIAK

2311Na

238U92

146C

13 Zer zenbaki berdin dute elkarren isotopoak diren bi atomok?

14 Adierazi irudiko atomoaren atomo-zenbakia, masa-zenbakia, eta protoi, elektroi eta neutroi kopurua.


ATOMOAK PROTOIAK ELEKTROIAK NEUTROIAK

2311Na+

199F–

3517Cl–

21H+

16 Adierazi honako atomo talde hauek elkarren artean isotopoak diren ala ez, eta arrazoitu zure eran tzuna:

a) 2311Na, 22

11Na .....................................................

b) 167X, 16

8X, 166X .................................................

c) 3517Cl, 35

17Cl– ......................................................

d) H-2, H-3 .........................................................

17 Zer-nolako banaketa dute atomo hauen gainaza-leko elektroiek?

ATOMOAK ZELEKTROI KOPURUA

K L M N

Cl–

Si

K+

–

–

+

+

...................................................

...................................................

...................................................

5

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................

Antolatu zeure ideiakAntolatu zeure ideiak

303

5


2 Zer arauren mende dago bi atomo elkarrekin lo tzea?

3 Txertatu eskeman elementu kimiko metalikoen eta ez-metalikoen sailkapena.

4 Txertatu eskeman dagozkion formula kimikoak.

Elementu kimikoak

honako honen araberaantola tzen dira

Honako substan tzia hauen arabera mul tzoka tzen dira

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

atomoak hauen bitartezlo tzen dira

izan daiteke

propietate desberdinekin,adibidez

(aipatu bat)

...................

18...................

7...................

elementuak honako hauetanbanan tzen ditu

elementuekhonako hauek

dituzte

...................

...................

elementuekhonako hauek

dituzte

...................

...................

................... ...................

Sistema...................

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


304


............-zenbaki bera duen ............. guztien

mul tzoari dei tzen diogu ................... kimikoa.

Salbuespenak salbuespen, 92 baino Z

............. duten ............. guztiek jatorri

................ dute.

2 Adierazi honako elementu hauei zein talde eta periodo dagozkien:

ELEMENTUA B F Li Ca Si Bi O Ne

TALDEA

PERIODOA

3 Osatu taulako informazioa.

ELEMENTUA IKURRA TALDEA

C

Silizioa

Germanioa

Mg

Kal tzioa

Sr

N

P

As

4 Zer esan nahi du elementu bat oligoelementuen artean sailka tzen dela?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

Ida tzi bost oligoelementuren izena.

..........................................................................

..........................................................................


a) Oligoelementuak izaki bizidunengan dauden elementu kimiko bakarrak dira.

b) Sistema periodikoko elementu guztiak naturan daude.

c) Kal tzio gabeziak anemia eragiten du.

d) Lurraren gainazalean ugarien dagoen elementua sufrea da.


a) Substan tzia atomiko guztiak elkarrilotuta daude.

b) Substan tzia ioniko guztiek sare ordenatuak edota kristalak osa tzen dituzte.

c) Molekula oso xumeak eta atomo ugari dituztenak daude.

d) Kristal ionikoek, ioiz eratuta dauden heinean, karga elektrikoa dute.

7 Adierazi zer informazio atera tzen den honako substan tzia kimiko hauen formuletatik abiatuta:

a) Metano molekula, CH4.

b) Kal tzio kloruroaren formula enpririkoa, CaCl2.

c) Argon gasa, Ar.

d) Kloro gasa, Cl2.

5

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


305

8 Marraztu, liburuko kolore-kodeari jarraikiz, Cl2 molekula bat eta CO2 molekula bat.

Zer informazio gehigarri dute marrazki horiek

enun tziatuko formula kimikoan azal tzen ez dena?

..........................................................................

..........................................................................


Naturan elkarri ................. ez dauden ............

bakarrak ................ ..................-etakoak dira,

.........................-n ....................... elektroi dituz-

telako.

10 Honako ezaugarri hauek ain tzat hartuta, esan zer substan tzia motaz ari den:

a) Uretan disolbatu daitekeen solidoa, egoera likidoan elektrizitatea eroaten duena.

......................................................................

b) Uretan disolba ezin daitekeen eta elektrizita-tea eroaten ez duen sare kristalinoa.

......................................................................

c) Elektrizitatea eroaten duen solidoa.

......................................................................

d) Lotu gabeko atomoez eratutako gasa.

......................................................................


Atomo batek gas noblearen ......... izatera iri ts

dadin, elektroiak ........... edo ............ behar ditu.

............ baten eta ez-metal baten arteko elek-

troien lagapenak lotura ................ dakar, eta

metal ...........-eko bi atomo elkar tzen badira, lo-

tura .......... sor tzen da.

12 Atomo-zenbakien balioetatik eta elektroi-geruzen eskematik (osatu egin behar duzu) abiatuta, marraztu honako atomo pare hauen lotura kimikoaren eraketari dagokion eskema.

a) Hidrogenoa eta kloroa (ZH = 1; ZCl = 17).

b) Nitrogenoa-nitrogenoa (ZN = 7).

c) Fluorra eta fluorra (ZF = 9).

d) Kloroa-magnesioa (ZCl = 17; ZMg = 12).

5

+ +

Kloruro ioia, Cl– Hidrogeno ioia, H+

N N

+ +

–

F F

++

+ +

Kloruro ioia, Cl– Sodio ioia, Mg2+

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


306


2 Ida tzi energiaren iraupenaren prin tzipioa, eta txertatu eskeman.

Materia

aldaketak izaten ditu

......................................

horietan ez da alda tzen

substan tzia hauek

abiadura han -ditu egiten da

honako hautruka tzen da

Eraldatu egiten dirahonako hauetara

honako honekazal tzen du hori

Eta erreakzio hauetan

sailka tzen dira

Izan ere, erreaktiboen molekulak

eta edozein erreakziokimikotan irauten

du

................... ...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

gerta tzen bada gerta tzen bada

................... ...................

...................

...................

industriahauetan daude

Petrokimikoa

.......................

.......................

Ingurumenerako kaltegarriak diren fenomenoak saihestu

behar dituzte, adibidez

...................

...................

Erreaktiboak

...................

...................

esaterako

Errekun tza

................... ................... ...................

6

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


307


a) Eraldaketa fisiko bat gertatu baino lehen eta gertatu eta gero, substan tziak berberak dira.

b) Erreakzio kimikoak laborategian baino ez dira gerta tzen.

c) Erreaktiboak eta produktuak gezi baten bidez banan tzen dira erreakzio kimikoetan.

d) R. Boyle kimikariak masaren iraupenaren legea enun tziatu zuen 1980an.

2 Esan honako aldaketa hauek erreakzio kimikoak diren ala ez; eta baiezko kasuetan, identifikatu bakoi tzaren erreaktiboak:

a) Krispetak egitea.

......................................................................

b) Jaki bati ga tza egitea.

......................................................................

c) Bron tzezko teilatuak kolorez alda tzea.

......................................................................

d) Biho tzerrea antiazido batez bare tzea.

......................................................................

3 Adierazi zein diren erreaktiboak honako erreakzio kimiko hauetan:

a) Metala + oxigeno atmosferikoa 8 oxido metalikoa.

......................................................................

b) Azukrea + ura + beroa 8 karamelua.

......................................................................

c) Gasolina + oxigenoa + txinparta 8 karbono dioxidoa eta oxido metalikoak.

......................................................................

d) Hidrogenoa + oxigenoa 8 ura + korronte elek-trikoa

......................................................................

4 Adierazi zer lotura hausten diren eta zer sor tzen diren honako erreakzio kimiko hauetan:

a)

b)

c)

d)


..................... kimiko batean, tenperatura

...................., .....................-etako molekulen

......................... areago tzen da, eta horrekin

batera horien energia. Ondorioz,

..........................-en arteko ...................... han-

diagoak eta eraginkorragoak dira, eta erreakzioa

abiadura ......................-an gertatuko da.

6 Zer alde dago erreakzio exotermiko baten eta endotermiko baten artean?

6

H

O

Cl

Cu

HO

H

N

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


308


Izaki bizidunengan, .....................-iturri garran-

tzi tsuena ...................-ren ........................-tik

dator, hau da, ................-en metabolismoko

........................-tik.


a) Petroliotik eratorriak baino ez dira erregai fosilak.

b) Errekun tzan, erreaktiboetako bat oxigenoa da.

c) Erregai fosilak berriztagarriak dira, baina ez dira ku tsakorrak.

d) Hidrogenoa erregai alternatiboa izan daiteke.


a) Substan tzia guztiak azidoak edo basikoak dira; ez dago substan tzia neutrorik.

b) pH eskala 0tik hasi eta 14an buka tzen da.

c) Gure organismoa osa tzen duten substan tzia guztiak neutroak dira.

d) Korrosioa saihesteko, metala olioz estal tzen da.

10 Adierazi zer kolore duen honako hauen pHa neur tzeko erabil tzen den paperak, oro har:

a) Disoluzio azidoa ...........................................

b) Disoluzio neutroa .........................................

c) Disoluzio basikoa .........................................

11 Sailkatu honako disoluzio hauek azidoak edo basikoak diren kontuan hartuta: amoniakoa, odola, i tsasoko ura, euri-ura.

..........................................................................

..........................................................................


a) Industria petrokimikoak automozioan erabil tzeko soilik aprobetxa tzen du petrolioa.

b) Plastikoak petroliotik lortutako makromolekulak dira, eta beraz, polimero naturalak dira.

c) Petroliotik lortutako erregaiak denak likidoak dira, hala nola gasolina eta gasoila.


Ku tsadura ...................... eragiten duten ara-

zoetako ba tzuk honako hauek dira: ..........

..........., basoak, ibaiak eta lakuak azido tzea eta

.......... eta ........... kalte tzea dakarrena;

...............-geruza, planetan bizia egon dadin

behar-berrezko, ................; eta negutegi efektu

anomaloa, ................-ren eragilea dena.

…....…....…. .

14 Zer ku tsadura motarekin lo tzen duzu honako irudi hau?

7

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


309

7


2 Nola adierazten dira masa molekularra eta masa atomikoa? Txertatu eskeman.

Erreakzio kimikoak

Kalkuluak

.....................

erabilgarriak dira

..................Erreaktiboak

Horretarako magnitudea defini tzen dugu

Horietan honako hauek ager tzen dira

Formulak

.....................

Aurrean honako zenbaki hauek dituzte

..................

..................

beraz, honako lege hau bete tzen da

Horiek antola tzeada

.....................

.....................

Horren unitatea da

Masarekin erlaziona tzen da

honako honen bitartez

eta honako hauen bidez

adierazten da

honako hauetan oinarritutakalkula tzen

da

..................Masa

molekularrak eta masa atomikoak

Honako honen bidez adierazten dira

..................

..................

..................

..................

..................

masa molarra

..................

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


310

1 Kalkulatu nikelaren batez besteko masa ato-mikoa, taula honetako datuetan oinarrituta:

ISOTOPOA UGARITASUNA (%) MASA (U)

Ni-58 68,3 57,94

Ni-60 27,2 59,93

Ni-62 4,5 61,93

2 Kalkulatu honako konposatu hauen masa mole-kularra:

a) Fe2O3.

ELEMENTUAMASA

ATOMIKOA (u).ATOMO

KOPURUA

MASA MOLEKU-

LARRA (u)

55,845

15,999

b) C2H6.

ELEMENTUAMASA

ATOMIKOA (u).ATOMO

KOPURUA

MASA MOLEKU-

LARRA (u)

12,011

1,0080

3 Esan honako hauetatik zer nitrogeno oxidori dagokion 26 u-ko masa molekularra.

a) NO2.

b) NO.

c) N2O5.

4 Kalkulatu honako hauen masa molekularrak:

a) SO2.

b) CO2.

c) H2O.

d) Cl2.

5 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala gezurra (G) diren; horretarako honako datu hauek erabili: masa atomikoak: C = 12 u; O = 16 u; H = 1 u; S = 32 u; NAV = 6,022 1023 .

a) Azido karbonikoaren (H2CO3) masa molekularra 29 u da.

b) Sufre atomoz osaturiko mol batek 32 g pisa tzen du, gutxi gorabehera.

c) Masa molarrak eta masa molekularrak esanahi berbera dute.

d) Azido karbonikoaren (H2CO3) masa molekularra 1,74638 · 1025 g-koa da.

6 Kalkulatu 360 g uretan (H2O) elementu kimiko bakoi tzak duen mol, molekula eta atomo kopurua.

Datuak: masa atomikoak H = 1 u; O = 16 u;NAV = 6,022 · 1023.

MOLAK MOLEKULAK H ATOMOAK O ATOMOAK

7 130 mg magnesio kloruroan (MgCl2):

a) Zenbat mol ga tz daude?

b) Zenbat mol kloro daude?

c) Zenbat gramo kloro daude?

DATUAK: MCl = 35,5 g/mol; MMg = 24,31 g/mol.

7

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


311

8 Kalkulatu honako ekuazio kimiko hauetan dau-den erreaktiboen eta produktuen elementu bakoi tzeko atomo kopurua guztira:

a) 2 KOH + H2CO3 8 K2CO3 + 2 H2O

K:

O:

H:

C:

b) 2 C2H6 + 7 O2 8 4 CO2 + 6 H2O

C:

H:

O:

c) 3 HCl + Al (OH)3 8 AlCl3 + 3 H2O

H:

Cl:

Al:

O:

9 Doitu honako erreakzio kimiko hauek:

a) Zn + CuSO4 8 ZnSO4 + Cu

b) Ni + HCl 8 NiCl2 + H2

c) C3H8 + O2 8 CO2 + H2O

d) Al + O2 8 Al2O3

10 Interpretatu honako ekuazio kimiko hauetako informazioa:

a) Fe (s) + 5 CO (g) 200 °C, 100 atm

Fe(CO)5

b) C12H22O11 (s) H 2 SO4 kon tzentratua

12 C(s) + 11 H2O (l )

11 Potasioa (K) urarekin (H2O) erreakzionaraziz gero, potasio hidroxidoa (KOH) sor tzen da, eta hidrogeno-gasa (H2) aska tzen du. Ida tzi eta doitu honako erreakzio hau.

12 Kalkulatu hidrogeno-gasaren zenbat masa atera tzen den aurreko erreakzioan, 78 g pota-siok erreakziona tzen dutenean (masa atomikoak K = 39 u; H = 1 u).

13 Aurreko erreakzioan 20 g potasiok 9,21 g urekin erreakzionatuz gero, zenbat produktu lortuko ditugu guztira?

7©

AN

AY

A / H

AR

ITZ

A.

Fis

ika

eta

Kim

ika

DB

H 3

. B

aim

endu

riko

mat

eria

l fot

okop

iaga

rria

.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


312


2 Ida tzi Coulomben legearen adierazpidea, eta txertatu eskeman.

Elektrizitatea

honako honen propietatea da

izan daiteke

.....................

gorpu tz bat elektrizatu egiten da

.....................

.....................

eta lor tzen da

NegatiboaPositiboa

gorpu tzak honako hau egiten badu

gorpu tzak honako hau egiten badu

.....................

Elektroiak

.....................

Elektroiak

Kargaren unitatea SIn da

.....................

eragiten ditu

Erakargarriak

kargen artean

................

ikur

Matematikoki honela

deskriba tzen da

.....................

................

ikur

Indarrak

kargen artean

.....................

.....................

...................

...................

...................

8

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


313

1 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala gezurra (G) diren, eta arrazoitu zure eran tzuna:

a) Gorpu tz batek protoiak har tzen baditu, karga positiboa eskura tzen du.

......................................................................

......................................................................

b) Elektroia da isolatu daitekeen gutxieneko kar-ga.

......................................................................

......................................................................

c) Elektroiaren karga coulomb batekoa da, hau da, Nazioarteko Unitate-sistemaren karga-unitatea.

......................................................................

......................................................................

d) Kontrako ikurra duten kargak elkar erakar tzen dute.

......................................................................

......................................................................


Marruskaduraren bitartez ........ diren gorpu tza

ikur ..........-eko karga dute, eta ukipen bitartez

karga tzen direnak ikur ...............-eko kargekin

egiten dute.

3 Arrazoitu zer elektrifikazio motari dagokion honako irudi hau:

4 Osatu honako testu hau:

Gorpu tz batek ...... garbia eskura tzen du .......-

ak hartu edo .......... egiten baditu. Isolatu daite-

keen gutxieneko karga ............-arena da, eta

horren balioa SIko kargaren unitatea,

.................., baino nabarmen ........-agoa da.

5 Erlazionatu fenomenoak dagozkien elektrifikazio motekin:

a) Gorpu tz batetik bestera elektroiak igaro tzea.

b) Karga mota bera eskura tzea.

c) Gorpu tz baten elektroiak erakar tzea edo al-daraztea.

6 Ida tzi Coulomb-en legea, eta ondorioztatu K konstanteari dagozkion unitateak.

7 Eran tzun galderei aurreko ariketako informazioa erabilita:

a) Zer indarrek eragiten du 2 mCko karga baten gainean –7mC-ko beste karga batetik 10 cm-ra badago hu tsean?

b) Noran tz mugituko da karga hori indar elek-trikoaren eraginaren pean badago?

8

...........................................

...........................................

...........................................

...........................................

...........................................

...........................................

+ + + + +++

+

+ +

– ––

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


314

c) Kargak 1 m-ko distan tziara urrunduz gero, in-darraren noranzkoa aldatu egingo da?

......................................................................

......................................................................

d) Kargak 1 mm-ko tartea izan arte hurbil tzen badira, zenbat balio izango du indarrak?

8 Elkarren artean berdinak diren 2 karga ditugu, bat bestearengandik 2 metrora; elkarren arteko tar-tea 4 metrora handituz gero (aukeratu zuzenak diren eran tzunak, eta arrazoitu zure eran tzuna):

a) Karga baten gainean eragina duen indarra beste kargaren gainean eragina duen indarra-ren berdina da.

......................................................................

......................................................................

b) Indarraren inten tsitatea gutxitu egiten da.

......................................................................

......................................................................

c) Indarraren inten tsitatea erdira murrizten da.

......................................................................

......................................................................

d) Indarraren inten tsitatea ez da alda tzen.

......................................................................

......................................................................

9 Adierazi irudian q eta Q kargen gainean eragiten duten indarren norabidea eta noranzkoa (karga horiek hu tsean daude, eta balioa K = 9 · 109 da SIn), eta kalkulatu indar horien inten tsitatea.

10 Zuzendu honako irudi hauek, eta arrazoitu zure eran tzuna:

a)

b)

11 Berdinak diren bi kargaren gainean aldarazpen-indar bik dute eragina, bakoi tza 3 N-koa; 1 dm-k alden tzen baditu, zenbat balio du karga bakoi-tzak hu tsean badaude (K = 9 · 109 N · m2/C2)?

12 Zer gertatuko li tzateke honako zirkuitu elektriko hone-tan erregela material erdieroale batekin ordeztuko bagenu? Bonbillak argia egingo luke gela ilun batean?

13 Honako material hauen artetik, aukeratu zein erabiliko zenukeen tximistorra tz gisa, eta esan zergatik: kortxoa, aluminioa, al tzairua, egurra, papera, giza gorpu tza, silizioa.

Q = 1 C

1 mm

q = 0,01 C

F+q –Q

F

F+q

F+q

9

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


315

9


2 Ida tzi eskeman korronte elektrikoa ezaugarri-tzat dituen magnitudeen lege matematikoa.

Korronte elektrikoa

honako ezaugarri hauek ditu

honako hainbat ditu

Honako hauetan

ekoizten da

.....................

.....................

eta honako hauek dira

................

................

honako honen bidez

adierazten da

honako hauetan

adierazten da

................

Honako hauei

honen bidezerlaziona tzen dira

.....................

.....................

honako honen bidez

adierazten da

honako hauetan

adierazten da

Voltak

................

................

................

honako honen bidez

adierazten da

honako hauetan

adierazten da

................

................

................

.................

.................

................

Efektuak

aplikazio

honako efektu honetan

oinarri tzen da

................

Adierazpidematematikoa

................

aplikazio

................

aplikazio

Bateria

Termikoa Argizkoa ................

................

Energiaberriztagarriak

................

................

................

Termikoak

................

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


316


................ ................ bat sor tzen da .............

bati konektatutako ............... baten barruan

................... era ordenatuan mugi tzen dire-

nean.

2 Zein da korronte zuzen eta korronte alternoaren arteko aldea?

..........................................................................

..........................................................................

..........................................................................

Zer inizial dagozkio honako korronte hauetako bakoi tzari?

..........................................................................

3 Zer an tzekotasun eta desberdintasun dituzte marrazkiko ikurrak dituzten zirkuituko elemen-tuek?

4 Erlazionatu ikurrak zirkuituko elementuekin:

Erresisten tzia.

Har tzailea.

Etengailua.

5 Esan zein elementu konekta tzen diren seriean eta zein paraleloan honako zirkuitu hauetan:

a)

b)


a) Denbora-unitate batean eroale bat zeharka-

tzen duen ................-unitatea ...................

da. Horren SIko unitatea ................. da, hau

da, .................... zati ...................... .

b) Poten tzialaren unitatea SIn ......................

da, hau da, ................... zati .................. .

c) Eroale baten erresisten tzia handiagoa da

bere ......................... handiagoa denean, eta

txikiagoa da bere .................... txikiagoa de-

nean.

7 Adierazi nola alda tzen den zirkuitu bateko inten-tsitatea honako hauek gerta tzen badira:

a) Eroalearen luzera handitu egiten da.

b) Sorgailuaren indar elektroeragilea murriztu egiten da.

c) Eroalearen sekzioa murriztu egiten da.

d) Erresistibitate urriagoa duen beste eroale batekin ordezten da.

....................................

....................................

....................................+ –

V

+ –

9

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................

Ikasturtea: .............................................................. Data: .......................................................................


317

8 Kalkulatu 20 m-ko eta 10–5 m2 sekziozko kobrezko kable baten erresisten tzia, pcu = = 1,7 · 10–8 Z · m bada.

9 Elektrizitatea eroaten duen material bateko

ten tsioa 9 mV-koa denean inten tsitatea 20 mA-koa da.

a) Kalkulatu eroalearen erresisten tzia.

b) 100 m-ko luzera eta 10–5 m2-ko sekzioa

badu, kalkulatu materialaren erresistibitatea.


a) Material bereko eta sekzio bereko eroale biri ten tsio bera aplika tzen bazaie, luzera handiena duenak erresisten tzia urriagoa izango du

b) Sorgailu baten poten tzialaren diferen tzia areago tzen bada, zirkuituko ten tsioa areago tzen da

c) Erresisten tzia murriztean, korronte inten tsitate bera manten tzeko beharrezko ten tsioa areago tzen da.

d) Sorgailuak eragiten duen ten tsioa murrizten bada, korrontearen inten tsitatea txiki tzen da, erresisten tzia konstante manten tzen bada.

11 Kalkulatu tresna elektriko batek 24 ordutan kon-tsumi tzen duen energia kantitatea bere erresisten-tzia 200 Z-koa bada eta bertatik doan korronteak 0,5A baditu. Zer-nolako poten tzia kon tsumituko du egun batean?

12 Adierazi zein den honako zentral elektriko haue-

tako bakoi tzari dagokion energia primarioa;

a) Nuklearrak. ..................................................

b) Termikoak. ...................................................

c) Hidroelektrikoak. .........................................

d) Eolikoak. ......................................................

13 Adierazi honako baieztapen hauek egia (E) ala

gezurra (G) diren:

a) Zentral termikoa eta zentral hidroelektrikoak hozte-dorrea bakarrik dute komunean, eta bertatik karbono dioxidoa isur tzen da. Horregatik dira hain ku tsakorrak.

b) Aerosorgailuek atmosferako energia termikoa energia elektriko bihur tzen dute material erdieroaleen bitartez.

c) Zentral termikoetan, hidroelektrikoetan eta nuklearretan dauden elementu berak turbinak, sorgailua eta transformadorea dira.

14 Zerrendatu etxebizi tza bateko instalazio elek-trikoak dituen oinarrizko elementuak.

9©

AN

AY

A / H

AR

ITZ

A.

Fis

ika

eta

Kim

ika

DB

H 3

. B

aim

endu

riko

mat

eria

l fot

okop

iaga

rria

.

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

10 Baieztapen hori gezurra da; tresna oso sen-tikorra da neurtzen ari den magnitudearen zifra oso txikiak neurtuz gero.

11 Arbelaren luzera neurtzeko, neurketa-zinta erabiliko dugu; txitxirio baten masa neur-tzeko, laborategiko balantza aukeratuko dugu; eta botila batek daukan olio bolumena neurtzeko 1 l-ko probeta erabiliko dugu.

12 Egokiena errore erlatibo txikiena duena da, hau da:

er (arkatza) = 1 cm

17 cm · 100 = % 5,9

er (hiriak) = 1 km

740 km · 100 = % 0,14

Hortaz, egokiena (kalitate handiena duena) hiri bien arteko distantzia neurtzen duena da.

13 a) 4 zifra adierazgarri.

b) 2 zifra adierazgarri.

c) 3 zifra adierazgarri.

d) 2 zifra adierazgarri.

e) 3 zifra adierazgarri.

f) 3 zifra adierazgarri.

14 Ez; izan ere, emaitzak ezin du eduki erabili-tako neurgailuak emandako zifra adierazga-rriak baino gehiago. Balio zuzena 5,1 s da.

15 Neurri bakoitzaren errore absolutua kalkula-tzeko, lehenik eta behin benetako balioa lor-tuko dugu batez besteko neurria aterata; balio hori 23,4 s da, eta bi zifra adierazgarrira biri-biltzen badugu, 23 s da. Ondoren, neurri bakoitzaren errore absolutua neurriarekin zatitu eta 100ekin bidekatuko dugu errore erlatiboan ehunekoetan (%) adierazteko. Emaitzak honako taula honetan daude:

t (s) 23 25 22 24 23

ea (s) 0 2 1 1 0

er (%) 0 8,7 4,3 4,3 1,7

16 Taulako balioak irudikatzen dituen grafikoa eskuinekoa da.

17 Erantzun zabala.

1. UNITATEA

Antolatu zeure ideiak

1 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.

2 Sentikortasuna eta fidagarritasuna kon-tzeptuak txertatu behar dira Neurtzeko tres-nak laukiaren azpian.

Egiaztatu zer aurreratu duzun

1 Aldaketa kimikoak sistemaren izaera alda-tzea dakar; aldaketa fisikoak, berriz, ez. Aldaketa kimikoaren adibide bat da eragile atmosferikoen ondorioz burdina oxidatzea. Izan ere, burdinaren izaera aldatzen da bur-din oxidoa izateko. Aldaketa fisikoa, adibi-dez, uraren lurrunketa da; kasu horretan substantzia bera da, ura, baina lurrin-egoerara alda tzen da.

2 Horrek esan nahi du garapena esperimenta-zioan oinarritzen dela.

3 Internet, entziklopediak, etab.

4 Ekintza bakoitzari dagokion zenbakien ordena honako hau da (goitik behera): 3, 1, 5, 6, 7, 4 eta 2.

5 Magnitude fisikoa dira ikusle kopurua, gelako tenperatura, soinuaren bolumena eta kon-tzertuaren iraupena; gelaren erosotasuna eta interpretazioaren musikaltasuna, aldiz, ez dira magnitude fisikoak.

6 Horiek kalkulatzeko neurri aproposagoak dira. Izan ere, autoko joan-etorrietarako km erabiltzen da, eta denboran, ordua. AEBetan, luzerak neurtzeko unitatea milia da.

7 Erantzun zuzena 14 kg da. Gainerakoak ez dira zuzenak, s sobera dagoelako edo unita-tearen ikurra gaizki idatzita dagoelako (lehe-nengo letra larriz idatzita).

8 Neurri bakoitzerako metroaren multiplo edo azpimultiplo egokienak honako hauek dira (goitik behera): milimetroa (mm), hektometroa (hm), zentimetroa (cm) eta mikrometroa (µm).

9 a) 0,000 07 dm = 7 · 10–6 m

b) 407 000 g = 4,07 · 102 kg

c) 1 750 000 000 000 s = 1,75 · 1012 s

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

c) 1 750 000 000 000 s = 1,75 · 10

318

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

7 Gas bat konprimitu egin daiteke bere partiku-len arteko tartea handia delako; horri esker, presio handiagoa eginez gero, hurbildu egin daitezke, eta bolumena murrizten da. Soli-doen kasuan, aldiz, partikulak elkarrengandik oso hurbil daude, eta presioa eginagatik ere, ez dira hurbiltzen, hortaz, bolumena ez da urritzen.

8 a) Gezurra. Tenperaturaren araberakoa da.

b) Gezurra. Gasak aise konprimi daitezke.

c) Gezurra. Likidoek ez dute berezko forma-rik, horiek edukitzen dituzten ontziaren forma hartzen dute.

9 a) 725 mmHg = 96 658,72 Pa

b) 1 024 mb = 102 400 Pa

c) 0,88 atm = 89 166 Pa

10 b) kasuan tenperatura handiagoa da, partiku-len abiadura ere biziagoa delako.

11 Gas ideala gasen azterketa sinplifikatzeko era-biltzen den kontzeptua da. Horiek sortzen dituzten molekulek ontziaz bestelako bolu-mena okupatzen dutela dute ezaugarri, baita horien arteko erakarpen-indarrik ez egotea ere.

12 Boyle eta Mariotteren legea aplikatzen badugu, hasierako presioa heren batera murriztuz gero, bolumena proportzioa berean handituko da; hau da, hasierako bolumena-ren hirukoitza izango da:

V 4 = 3 · V

13 Boyle eta Mariotteren legea da: horren ara-bera, gasaren masa bera lortzeko, eta tenpe-ratura aldatu ezean, presioaren produktua bider bolumena konstantea da.

14 Charles eta Gay-Lussacen legea aplikatzen badugu, bolumena laurden bat murrizten bada (presio bera konstante mantenduta), propor-tzio berean murriztuko da tenperatura. Azken bolumena hasierakoaren hiru laurden izango da, hortaz, tenperatura honako hau izango da:

T 4 = 0,75 · T

15 Charles eta Gay-Lussacen bigarren legea aplikatzen badugu, tenperaturak balio bikoi-tza hartzen badu (bolumen konstantea man-tenduta), presioa ere bikoiztu egingo da:

p 4 = 2 · p

2. UNITATEA


1 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.

2 Gas baten portaera deskribatzeko erabiltzen diren magnitudeak honako lau hauek dira: kantitatea, bolumena, presioa eta tenpera-tura, eta gasa laukiaren ostean txerta dai-tezke.


1 Materiaren propietate espezifikoek.

2 Lehenik eta behin, prismaren dimentsio guztiak unitate berean adieraziko ditugu:10 mm x 12 mm x 3 mm, eta ondoren, pris-maren bolumena kalkulatuko dugu:

V = 10 · 12 · 3 = 360 mm3

Emaitza dm3-tan adieraziko dugu.

V = 360 mm3 · 1 dm3

106 mm3 = 3,6 · 10–4 dm3

Hori da, halaber, litroetan duen edukieraren balioa: 3,6 · 10–4 l, edota:

V = 0,36 ml

3 Zilindroaren bolumena honako hau da:

V = oinarria · altuera = π · (1 cm)2 · 5 cm = 15,7 cm3

Eta SIko unitatetan, honako hau da:

V = 1,571 · 10–5 m3

Masa 0,1696 kg da, beraz, zilindroaren den-tsitatea honako hau izango da:

d = 0,1696 kg

1,571 · 10–5 m3 = 1,080 · 104 kg/m3

4 Dentsitatearen balioa kontuan hartzen badu-gu, honako hau izango da:

V = m

d =

1 g

2,70 g/cm3 = 0,370 cm3

5 Erantzun zuzena; gorputz biek tenperatura bera izango dute.

6 T (°C) = T (K) – 273 = 298 – 273 = 25 °C

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

319

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

16 Presioa aldatzen ez denez, Charles eta Gay-Lussacen lehenengo legea aplikatuko dugu, alegia:

V1

T1

= V2

T2

8 22,4 L

298 K =

V2

323 K 8 V2 = 24,3 L

17 Solidotzea. Lurruntzea.

18 Solidoa, likidoa eta gasa, hurrenez hurren.

19 Lehenengo esaldia egia da; izan ere, egoera-aldaketaren ondorioz ez da tenperatura al-datzen, sistemak beroa galdu arren.

Bigarren esaldia gezurra da; izan ere, irakite-tenperatura (edozein egoera-aldaketatan be-zala) presioaren araberakoa da, hortaz, itsas sestran balioak ez dauka Everest gailurrean duen balio bera, esaterako.

20 Lurrina lurrunketatik dator, hau da, gainaza-leko fenomenoa da, eta irakite-tenperaturatik beherakoetan gertatzen da.

21 Ontzi hermetiko bat da, oro har zilindrikoa; airearekin edo oxigenoarekin presuriza-tzen da, ur azpian sakonera zehatz batean dauden baldintzak simulatzeko. Deskonpre-sioaren gaitza tratatzeko erabiltzen da, bes-teak beste, urpekariek gainazalera igotzean duten gaitza tratatzeko.

3. UNITATEA


1 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposamen Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate ho-nen hasierako orrian.

2 Saturatua laukitik aurrera txerta daiteke, eta honako hau esan daiteke: «kontzentrazioa Di-solbagarritasun balioaren parekoa denean, eta hori,Tenperaturaren arabera aldatzen da».


1 Elementu bat substantzia purua da, eta ezin daiteke deskonposatu metodo fisikoen eta kimikoen bitartez; konposatu bat, berriz, metodo kimikoen bitartez deskonposatu dai-tekeen substantzia purua da, baina metodo fisikoen bidez deskonposatzea ezinezkoa da; nahaste homogeneoa beste substantzia puru batzuetan deskonposatu daitekeen

substantzia da, baina substantzia puru horiek begiratu batean edo mikroskopioaren bidez hautematerik ez dago.

2 a) Substantzia purua da, konposatu bat.

b) Nahaste bat da, hiru substantzia puruz osatua: konposatu bat eta bi elementu (substantzia sinpleak).

3 Nahastearen osagaietako propietate fisikoetan oinarritzen dira. Iragazketa, dekantazioa, zen-trifugazioa, kristalizazioa eta destilazioa dira.

4 Lehenengo hiru esaldiak gezurra dira. Azken esaldia soilik da egia.

5 Ez, partikulen tamaina antzekoa delako.

6 Nahastezina hitzak nahaste homogeneoa sortzerik ez dagoela esan nahi du, esaterako urak eta olioak; nahasgarria hitzak, ordea, nahasi daitezkeela esan nahi du, adibidez ura eta alkohola.

7 a) Solutua alkohola da (ura disolbatzaile har-tuko dugu).

b) Solutua alkohola da.

c) Solutua eztainua da.

8 Tenperatura areagotzean, solutu-partikulek energia handiagoa dute, eta hobeto sakaba-natzen dira disolbatzailean.

9 Disolbatzaile-partikulak biziago mugitzean, solutuaren partikulak errazago inguratzen dituzte.

10 Biak dira gezurra. Oro har, solido baten disol-bagarritasuna uretan areagotu egiten da ten-peraturak igo ahala; gasen disolbagarrita-suna, berriz, murriztu egiten da.

11 Ez. Disoluzio kontzentratuak kontzentrazio handiagoa ahalbidetzen du, ez delako disolba-garritasunaren baliora iristen; disoluzio satura-tuak, aldiz, ez du solutu gehiago onar tzen.

12 Gezurra da. Disoluzioari eragiteak prozesua bizkortzea baino ez dakar.

13 a) 50 °C-tik aurrera.

b) 20 °C-an urak duen dentsitatea jakin behar dugu.

14 Disoluzio baten kontzentrazioak horren bo-lumen zehatz batean dagoen solutuaren kantitatea adierazten du. Kontzentrazioa adierazteko modu bat da gramoak litroko, eta disoluzio litro bakoitzean dagoen solutua-ren masa adierazten du.

320

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

15 Proportzio bat aplikatuko dugu 7 g solutu duen disoluzioaren masa kalkulatzeko, hau da:

4 g solutu

100 g disolu. =

7 g solutu

m disolu. 8 m = 175 g

Dentsitate horretatik aurrera, disoluzioaren bolumena kalkulatuko dugu:

V = m

d =

175 g

1,087 g/ml = 161 ml

16 Ontziaren bolumena honako hau da:

V = oinarria · altuera = π · (1 m)2 · 1,5 m = 4,71 m3

Kontzentrazioa 5 g/L-koa denez, solutuaren (gatzaren) masa honako hau da:

msolutua = C · Vdisoluzioa

msolutua = 5 g/L · 4,71 · 103 L = 23,55 g

17 Erantzun zabala.

4. UNITATEA


1 eta 2 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposa-men Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.


1 Daltonek materia atomoez eratuta zegoela uste zuen. Elementuen atomoek tamaina eta masa desberdinak dituzte. Konposatuak atomo desberdinen elementuekin elkartuta eratzen dira. Erreakzio kimikoak atomoen berrantolaketa dira.

2 a) Thomson. b) Rutherford. Elektroien ibilbi-deak.

3 Izpi katodikoak. Karga negatiboa dutelako.

4 a) 1897: elektroiaren aurkikuntza.

b) 1904: Thomsonen eredu atomikoa.

c) 1911: Rutherforden eredu atomikoa.

d) 1932: neutroiaren aurkikuntza.

5 a) Rutherford. b) Thomson.

6 a) Alfa partikulak desbideratu gabe igarotzen dira.

b) Alfa partikula batzuek beren ibilbidea pixka bat desbideratzen zuten.

7 Opil mahaspasaduna Thomsonen ereduari dagokio. Izan ere, bertako elektroiak alde positiboan txertatuta zeuden, mahaspa-sak opilean bezalaxe.

Eredu planetarioa Rutherforden ereduari dagokio. Izan ere, bertako elektroiek nukleoaren inguruan bira egiten dute, planetek Eguzkiaren inguruan beza-laxe.

8 Partikula subatomiko batzuk dira honako hauek: protoia, karga positibokoa; neutroia, kargarik gabekoa; eta elektroia, karga nega-tibokoa eta hain masa txikikoa izanik bazter-garritzat jo daiteke.

9 a) E. b) G. c) G. d) G.

10 PARTIKULA MASA (u) KARGA MOTA

Elektroia Baztergarria Negatiboa

Protoia 1 Positiboa

Neutroia 1 Neutroa

11 Ez; atomo-zenbakia beti da masa-zenbakia baino txikiagoa. Izan ere, protoi kopurua adie-razten du. Masa-zenbakia, aldiz, atomo-zenbakiaren eta neutroi kopuruaren batuketa da.

12 ATOMOAK PROTOIAK NEUTROIAK

2311Na 11 12

238U92 92 146

146C 6 8

13 Protoi kopurua.

14 Z = 2; A = 4; 2 protoi, 2 elektroi eta 2 neu-troi.

15

321

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

ATOMOAK PROTOIAK ELEKTROIAK NEUTROIAK

2311Na+ 11 10 12

199F– 9 10 10

3517Cl– 17 18 18

21H+ 1 0 1

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

16 a) Bai, elementu bera eta masa-zenbaki des-berdina dutelako.

b) Ez; elementu desberdinak dira, atomo-zenbaki desberdina dutelako.

c) Ez; horietako bat ioi bat da.

d) Bai, elementu bera eta masa-zenbaki des-berdina dutelako.

17

5. UNITATEA


1, 2, 3 eta 4 Kontsultatu kontzeptu-eskema Pro-posamen Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.


1 Atomo-zenbaki bera duen atomo guztien multzoari deitzen diogu elementu kimikoa. Salbuespenak salbuespen, 92 baino Z txi-kiagoa duten elementu guztiek jatorri natu-rala dute.

2 ELEMENTUA B F Li Ca Si Bi O Ne

TALDEA 13 17 1 2 14 15 16 18

PERIODOA 2º 2º 2º 3º 3º 6º 2º 2º

3 ELEMENTUA IKURRA TALDEA

Karbonoa C 14

Silizioa Si 14

Germanioa Ge 14

Magnesioa Mg 2

Kaltzioa Ca 2

Estrontzioa Sr 2

Nitrogenoa N 15

Fosforoa P 15

Artsenikoa As 15

4 Organismoaren funtsezko elementua dela esan nahi du, eta proportzio txikian dagoela.

Burdina, kobaltoa, zinka, fluorra eta iodoa.

5 Esaldi guztiak gezurra dira.

6 a) E. b) E. c) E. d) G.

7 a) Metano molekula bat atomo karbono batez eta lau hidrogeno atomoz eratuta dagoela.

b) Kaltzio kloruroan, kaltzioarekiko kloroak duen proportzioa bi batekoa dela.

c) Argona lotu gabeko atomodun gasa dela. d) Kloro molekula bat bi atomo kloroz osatuta

dagoela.

8

Atomoen arteko lotura, hau da, horietako zein dauden elkarri lotuta ere adierazten du.

9 Naturan elkarri lotuta ez dauden atomo bakarrak gas nobleetakoak dira, azken geruzan zortzi elektroi dituztelako (He-k izan ezik, bi baititu).

10 a) Ionikoa. b) Kristal kobalentea. c) Metala. d) Gas noblea.

11 Atomo bat gas noblearen konfigurazioa iza-tera irits dadin, elektroiak irabazi edo laga behar ditu. Metal baten eta ez-metal baten arteko elektroien lagapenak lotura ionikoa dakar, eta metal bereko bi atomo elkartzen badira, lotura metalikoa sortzen da.

12 a) – –

– –

– –

– –

–

–

–

–

––

––

– –

+ +

Kloruro ioia, CI– Hidrogeno ioia, H+

b)

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

N2 N N 6 elektroi partekatu

++

c)

–

–

–

–

–

–

–

–

– ––

–

–

–

–

–

– –

F2 2 elektroi partekatu F F

++

d) – –

– –

–

–

–

–

– –

– –

– –

– –

– –

–

–

–

–

––

––

– –

+ +

Kloruro ioia, CI– Sodio ioia, Mg2+ 6 6

322

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

ATOMOAK ZELEKTROI KOPURUA

K L M N

Cl– 17 2 8 8 0Si 14 2 8 4 0K+ 19 2 8 8 0

Kloroa Karbono-dioxidoa

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

6. UNITATEA




1 a) E. b) G. c) E. d) G.

2 a) Ez da erreakzio kimikoa.

b) Ez da erreakzio kimikoa.

c) Erreakzio kimikoa da; erreaktiboak teila-tuak eta aireko oxigenoa dira.

d) Erreakzio kimikoa da; urdaileko azidoa eta azidoaren kontrako botika dira erreaktiboak.

3 a) Metala + atmosferako oxigenoa.

b) Azukrea + ura.

c) Gasolina + oxigenoa.

d) Hidrogenoa + oxigenoa.

4 a) H-H bi lotura askatzen dira, eta lau lotura O-H sortzen dira.

b) Cu-CI bi lotura askatzen dira, eta CI-CI lotura bat sortzen da.

c) H-O lau lotura eta O-O bi lotura askatzen dira, eta lau lotura O-H eta O-O lotura bat sortzen dira.

d) Hiru lotura H-H eta N-N lotura bat askatzen dira, eta sei lotura N-H sortzen dira.

5 Erreakzio kimiko batean, tenperatura area-gotzean, erreaktiboetako molekulen abia-dura areagotzen da, eta horrekin batera horien energia. Ondorioz, molekulen arteko talkak handiagoak eta eraginkorragoak dira, eta erreakzioa abiadura handiagoan gerta-tuko da.

6 Erreakzio exotermiko batean inguruari beroa lagatzen zaio; erreakzio endotermikoan, aldiz, inguruko beroa hartu egiten da.

7 Izaki bizidunengan, energia-iturri garrantzi-tsuena glukosaren errekuntzatik dator, hau da, jakien metabolismoko produktutik.

8 a) G. b) E. c) G. d) E.

9 Baieztapen guztiak gezurra dira.

10 a) Gorria. b) Berdea. c) Urdina.

11 Amoniakoa: basikoa.

Odola: basiko samarra.

Itsasoko ura: basikoa.

Euri-ura: azido samarra.

12 Esaldi guztiak gezurra dira.

13 Kutsadura atmosferikoa eragiten duten ara-zoetako batzuk honako hauek dira: euri azi-doa, basoak, ibaiak eta lakuak azidotzea eta flora eta fauna kaltetzea dakarrena; planetan bizia egon dadin behar-berrezkoa den ozono-geruza suntsitzea; eta negutegi-efektu ano-maloa, berotze globalaren eragilea dena.

14 Kutsadura atmosferikoaren ondorioetako bat ozono-geruza suntsitzea da; horren eraginez, jasotzen dugun UV erradiazio kantitatea are-agotu egiten da.

7. UNITATEA




1 Isotopoen masei dagokien neurri haztatua kalkulatuz gero, nikelaren batez besteko pisu atomikoa 58,66 u da.

2 a) ELEMENTUA

MASA ATOMIKOA (u).

ATOMO

KOPURUA

MASA

MOLEKULARRA (u)

Fe 55,845 2 111,690 ++ 47,997 =

= 159,687 uO 15,999 3

b) ELEMENTUAMASA

ATOMIKOA (u).ATOMO

KOPURUA

MASA

MOLEKULARRA (u)

C 12,011 2 24,022 ++ 6,0480 == 30,070 uH 1,0080 6

3 Erantzun zuzena b) da.

4 a) 64,063 u

b) 44,009 u

c) 18,015 u

d) 70,90 u

5 a) G. b) E. c) G. d) G.

323

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

6

7 Lehenik eta behin, gatzaren masa mola-rra kalkulatuko dugu kloroaren eta magne-sioaren masa molarretik abiatuta:

MMgCl2 = MMg + 2 · MCl = 95,21 g/mol

a) Gatzaren substantzia kantitatea honako hau da:

nMgCl2 =

mMgCl2

MMgCl2 =

0,13 g

95,21 g/mol =

= 0,0014 mol

b) Kloro atomikoaren kantitatea gatz kantita-tearen bikoitza izango da (moletan, hots, 0,0028 mol.

c) Masa gramotan kalkulatzeko, masa mola-rra biderkatu beharko dugu:

mCl = nCl · MCl = 0,0028 mol · 35,5 g/mol = = 0,0994 g

8 a) K: 2; O: 5; H: 4; C: 1

b) C: 4; H: 12; O: 14

c) H: 6; Cl: 3; Al: 1; O: 3

9 a) Zn + CuSO4 8 ZnSO4 + Cu

b) Ni + 2 HCl 8 NiCl2 + H2

c) 2 C3H8 + 7 O2 8 6 CO2 + 8 H2O

d) 4 Al + 3 O2 8 2 Al2O3

10 a) Burdin solidoaren mol batek karbono mo-noxido gasaren 5 molekin erreakzionatzen du 200 °C-an eta 100 atm-ko presioaren pean, eta Fe(CO)5 mol bat sortzen da.

b) Sakarosa mol bat azido sulfuriko kontzen-tratuarekin 12 mol karbono dioxido eta 11 mol ur likidotan deskonposa tzen da.

11 2 K + 2 H2O 8 2 KOH + H2 (g).

12 Potasio molak kalkulatuko ditugu:

nK = mK

MK =

78 g

39 g/mol = 2 mol

Doitutako ekuazio kimikoari jarraikiz, 1 mol hidrogeno sortuko da, eta masa molarretik (2 g/mol) abiatuta aterako dugu horren masa:

mH2 = nH2 · MH2 = 1 mol · 2 g/mol = 2 g

13 Masaren iraupenaren legea aplikatuta, produk-tuen masa eta erreaktiboen masa berdinak izango dira, hau da, 20 g + 9,21g = 29,21 g.

8. UNITATEA



Egiaztatu zer aurreratu duzun 1 a) Gezurra; elektroiak hartu behar ditu, ez

protoiak.

b) Egia.

c) Gezurra; bere kargaren balioa coulomb bat baino txikiagoa da.

d) Egia.

2 Marruskadura bidez elektrifikatzen diren gor-putzak ikur desberdineko kargekin kargatzen dira, eta kontaktu bidezkoak, aldiz, ikur berdi-neko kargekin.

3 Indukzio bidezko elektrifikazioa. Barrako karga positiboek karga sakabanatzea eta xaflak askatzea eragiten dute.

4 Gorputz batek karga garbia eskuratzen du elektroiak hartu edo laga egiten baditu. Isola daitekeen gutxieneko karga elektroiarena da, eta horren balioa SIko kargaren unitatea, coulomba, baino nabarmen txikiagoa da.

5 a) Marruskadura. b) Ukipena. c) Indukzioa.

6 Hona hemen Coulomben legearen adierazpena:

F = K · Q · q

d2

Bertan, F indarra da; K, konstantea; Q eta q, kargak, eta d, azkenik, distantzia.

Aurreko adibideko magnitudeen unitateak ordeztu eta bakantzen baditugu, honako K unitate hauek lortuko ditugu:

N = [K] · C · C

m2 8

[K] =

N · m2

C2

7 a) Datu guztiak SIko unitateetan adierazten baditugu, eta Coulomben legea aplikatzen badugu, indarra 1,26 · 108 N da.

b) Beste kargarantz mugituko da. c) Ez, indarraren noranzkoa kargen ikurraren ara-

berakoa delako, eta ez distantziaren araberakoa. d) 1,26 1011 N

8 a) Egia; horixe gertatzen da beti.

b) Egia, Coulomben legearen arabera.

c) Gezurra; laurden batera murrizten da.

d) Gezurra; indarraren intentsitatea distantzia-ren araberakoa da, beraz, aldatu egiten da.

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

MOLAK MOLEKULAK H ATOMOAK O ATOMOAK

20 1,2022 · 1025 2,4088 · 1025 1,2022 · 1025

324

© A

NA

YA

/ HA

RIT

ZA

. F

isik

a et

a K

imik

a D

BH

3.

Bai

men

durik

o m

ater

ial f

otok

opia

garr

ia.

9 Indarren intentsitatea 9 · 1013 N da, eta kar-getan eragina duten indarren norabidea eta noranzkoa honako irudi honetan azaltzen da:

10 a) Bigarren kargaren (–Q) gaineko indarra aurkako noranzkoan jarri behar da jazo den fenomenoa, hau da, erakarpen-inda-rra izan dadin.

b) Indarren norabideak karga biak lotzen dituen zuzenaren berdina izan behar du; izan ere, mugitzean ibilbide horixe egingo lukete.

11 Coulomben legek karga bakantzean, honako hau gertatzen da:

Q = ’F · d2

K Datuak ordeztu eta kalkulatu. Ondoko hau

lortzen da:

Q = ’ 3 · 0,12

9 · 109 = 1,83 · 10–6 C = 1,83 mC

12 Material erdieroaleek argiaren eta tenpera-turaren gaineko baldintza batzuk betetzean bakarrik eroaten dute elektrizitatea. Gelako argia erdieroalerako egokia izango balitz, bonbillak argia egingo luke; bestela, ez.

13 Eroale bat aukeratu, hala nola, aluminioa edo altzairua, eta lurrean konektatu beharko litzate-ke; hala, tximistaren elektrizitatea eroango luke-te modu kontrolatuan.

9. UNITATEA

Antolatu zeure ideiak 1 eta 2 Kontsultatu kontzeptu-eskema Proposa-

men Didaktikoan edo liburu digitaleko unitate honen hasierako orrian.


1 Korronte elektriko bat sortzen da sorgailu bati konektatutako metal baten barruan elektroiak era ordenatuan mugitzen direnean.

2 Korronte alternoan elektroien mugimendu ordenatua noranzkoa aldatuz doa era erri tmi-koan. Korronte zuzena k.z. letrekin adierazten da, eta korronte alternoa, k.a. letrekin.

3 Korronte-sorgailuetako ikurrekin bat datoz biak. Lehenengoa korronte alternoko (k.a.) sorgailua da; bigarrena, berriz, korronte zuzenekoa (k.z.).

4 Erresistentzia:

Hartzailea:

Etengailua:

5 a) Bi hartzaile paraleloan konektatzen dira pila batekin.

b) Voltmetro bat paraleloan konektatzen da hartzaile batekin; hartzaile hori seriean konektatuta dago bi pilarekin eta erresis-tentzia batekin.

6 a) Denbora-unitate batean eroale bat zeharkatzen duen karga-unitatea inten-tsitatea da. Horren SIko unitatea amperea da, hau da, coulomba zati segundoa.

b) Potentzialaren unitatea SIn volta da, hau da, joulea zati coulomba.

c) Eroale baten erresistentzia handiagoa da bere luzera handiagoa denean, eta txikia-goa da bere sekzioa txikiagoa denean.

7 a) Luzera handitzean, erresistentzia ere han-ditu egiten da eta, beraz, tentsioaren balio-rako intentsitatea jaitsi egin behar da.

b) Indar elektroeragilea jaitsiz gero, voltak ere jaitsi egiten dira eta, ondorioz, intentsi-tatea gutxitu egiten da.

c) Sekzioa murriztean, erresistentzia handitu egiten da eta, beraz, tentsioaren balio bera izateko, intentsitatea jaitsi egiten da.

d) Erresistibitatea murriztean, erresistentzia txikitu egiten da eta, beraz, tentsioaren balio bera izateko, intentsitatea jaitsi egiten da.

8 Hurrengo adierazpidean datuak ordeztuz gero, emaitza honako hau da:

R = p ·

L

S = 1,7 · 10–8·

20

10–5 =

= 0,034 Z = 3,4 · 10–2 Z

9 a) R = 0,45 Z b) p = 4,5 · 10–8 Z · m

10 a) G. b) E. c) G. d) E.

11 F = 4,32 · 106 J. P = 50 W

12 a) Nuklearra.

b) Kimikoa.

c) Mekanikoa.

d) Mekanikoa.

13 a) G. b) G. c) E.

14 Etxebizitza bateko instalazio elektriko baten oina-rrizko elementuak dira: hartunea, babes-kaxa nagusia, kontagailua, kaxa elektrikoa eta eroaleak.rrizko elementuak dira: hartunea, babes-kaxa nagusia, kontagailua, kaxa elektrikoa eta eroaleak.

325

SOLUZIOAKSOLUZIOAK

Q = 1 C 1 mmq = 0,01 C

FQq

FqQ

02(3)

Documents

Transcript of 02(3)