1

2

1789 - 1848 denboraldian (gutxi gorabehera), gizakiok ezagutu dugun eraldaketa nagusienetako bat gertatu zen. Nekazaritza, metalurgia, idazkera, hiria asmatu eta sortu zirenetik ez zen halako eztanda gertatu historian. !Industria kapitalistaren arrakasta izan zen, erdi mailako, gizarte “burgesa” eta “liberalaren” askatasun eta berdintasun idealen arrakasta, zenbait lurraldeetako ekonomia modernoaren arrakasta ere (Europako eta Ipar Amerikako zenbait lurraldeetakoa). !Frantzia eta Britainia Handia, ezaugarri ezberdinekin, izango dira protagonista nagusiak. Beraien eraldaketatik, aldaketa mundura zabalduz. !!IRAULTZA horrek, mundua aldatu zuen, eta aldatzen jarraitzen du.

1

1 bertatik moldatua - HOBSBAWM, ERIC: LA ERA DE LA REVOLUCIÓN, 1789-1848, Barcelona: Crítica, 1997, p. 9

Ondorio zuzen eta garrantzitsuena, mundu osoan Europako burgesiak, herrialde gutxi batzuk, ezarritako dominazioa izan zen (Britaniar Inperioa batez ere), aurretik historian ez zuena parekorik izan. Merkatarien aurrean, lurrun makinen, itsasontzi eta Mendebaldeko kainonei aurrean, inperio eta zibilizazio zaharrak erautsi egiten ziren erremediorik gabe, !

!Britaniar Inperioa

Sarrera

1)Erregimen zaharraren krisia

1)Egoera ulertzeko: Ondorengotzaren gerra 1701-1713. 2)Iraultza Liberal Burgesen garaia. 3)Karlos IV.aren agintaldia, Godoy eta Iraultzaren eragina 4)Independentzia gerra eta iraultza liberala 1808-1814 5)Fernando VII.aren agintaldia.

Karlos IV.a

Godoy

Napoleon Bonaparte3

Sarrera moduan: 5`-ko laburpena bideoan

Zabaltzeko: Pilotalekuko zina Borboi familia

Jacques-Louis David Pilotalekuko Zina - 1789

Gatazka, Utrechteko itunarekin amaitu zen (1713), Felipe V.ak lortzen duelarik Espainiako tronua. Frantziak, hala ere, bere nagusitasuna galtzen du Europan, eta I. Mundu Gerra bitartean nolabaiteko oreka lortzen da kontinentean. Espainiak Europan zituen lurralde guztiak galdu zituen (Gibraltar eta Menorca barne). !!

1)Ondorengotza gerra 1701-1713 (oso, oso labur)

Karlos II.a hiltzean (1700) ez du oinorderik eta ondorengotzaren auziak Europako nazio garrantzitsu guztiak inplikatuko ditu. Ez da soilik ondorengotza izango, Europako botereen arteko oreka egongo da eztabaidagai. !Frantzia eta Gaztela (Euskal Probintziak barne), Felipe Borboikoaren alde jarriko dira, Frantziako Louis XIV.aren biloba. Inperio Santua (Austria, Prusia, Hannover), Britania Handia eta Aragoiko koroa, Leopoldo Iaren alde egin zuten.

http://eu.wikipedia.org/wiki/Espainiako_Ondorengotza_GerraZabaltzeko:

Iturria: wikipedia

Oin berriko dekretuak (1707-1716): Aragoiko koroaren jarrerak, Feliperen aurakoa, alegia, ondorio handiak izan zituen, erresuma honen instituzio, lege propio, ohitura eta foruak ezabatu baitziren, Gaztelakoak ezarriz. Monarkiaren absolutoaren irudira eraikitzen hasten da Espainia berri bat. !!

Euskal Probintziak eta Nafarroako Erresumak, Borboiaren alde aritutakoak, beraien Foru eta Instituzioak mantenduko dituzte (oraingoz), eta hori garrantzi handiko gertakizuna izango da.

Zabaltzeko:

Bartzelonako setioa4

Espainiako monarkia Utrecht ondoren1713

5

6

2)Iraultza liberal burgesen garaia (oinarrizko ideia batzuk)XVIII eta XIX. mende bitartean, mendebaldeko zibilizazioan (Britania Handian lehenago), Iraultza liberal-burgesak deritzonak gertatu ziren herrialde gehienetan. !Oso modu laburrean adierazita, sistema feudaletik (Antzinako Erregimena) sistema liberalerako aldaketa suposatu zuten, gizartearen alderdi guztietan (Gizarte antolakuntza, Estatuaren antolakuntza, ekonomia, harremanak, eskubide eta betebeharrak, …).

!

http://datu-basea2.wikispaces.com/file/view/frantziako+iraultza.+apuntetxoak.pdfZabaltzeko:

Erregimen Zaharra, feudalismoan oinarritzen zen, gizarte alderdian, baita ekonomian ere. Iraultza hauek kolokan jarriko dituzte mende luzeetan funtsezkoak, sakratuak izandako ideiak, estrukturak, ohiturak, legeak, instituzioak, etab. Prozesu iraultzaile hauen ondorioz, gizarte liberal kapitalista sortuko da, eskeman agertzen diren ezaugarri nagusiekin. Hirietako burgesia izango da, hasiera batean, bultzatzaile nagusia. Aldaketa sozialak eta ekonomikoak beste gizarte klase batzuk sortuko ditu (langileena), eta beraien interesak eta prozesu propioak bultzatuko dituzte hauek (langile mugimendua).

!Gogoratzeko:

7

Aro Modernoa Aro Garaikidea

Iraultza prozesu desberdinak

Erregimen Zaharra

Aldaketa honetan

Sortzen dira

Guztiz desegiten dute

Sakratuak ziren oinarri sozialakKolokan jarri

Sistema feudaletik Sistema kapitalistara(Nobleak) (Burgesak)

Iraultza sozialistakBeste arazo eta iraultza berriak

Britainia Handia

Frantzia

Estatu Batuak

Espainia

(1640-1688)

Erregimen liberala(1776)

(1788-XIX.m)

Herriaren burujabetasuna

Aginte banaketa

Jabetza eskubidea

Zapalkuntzaren aurkako erresistentziarako eskubidea

Estatu laikoaren sorrera

Politika ekonomiko liberala

Deuseztatu

Absolutismoa Gizarte estamentala

Jauntxoen erregimena

Pribilegioak

(1789)

… I. Mundu Gerra arte

Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple!

Gizakiaren eta hiritarren eskubideak

Iraultza liberal burgesa

Latinoamerika(1810-XIX.m)

8

3)Karlos IV.aren agintaldia, Godoy eta Iraultzaren eragina (Erregimen Zaharraren krisia)

Karlos IV.a

Floridablanca-ko Kondea

1792an Floridablanca ordez Aranda-ko kondea jartzen du erregeak. Bere helburu nagusia, Frantziako Luis XVI.a salbatzea da. Urte horretan bertan Iraultzaren erradikalizazioa bere gorena jotzen du eta Errepublika aldarrikatzen da Frantzian.

Floridablanca ondoren Manuel Godoy izango da Espainiako Lehen Ministro. Ideologia eta borondate erreformista zeukan arren, Frantziako gertakizunek baldintzatu zuten bere gobernu garai osoa. !1793an Luis XVI.a gillotinan hil zuten iraultzaileek eta Europa osoko monarkiek Frantziaren aurkako gerra hasi zuten, Konbentzioko gerra. Gerra ez zen ondo joan Espainiarentzat eta 1795ean Godoyk Basileako bakea sinatu zuen. !1796an, Espainia eta Frantzia aliatu bilakatzen dira, San Ildefonso-ko Tratatuaren bidez. Bi nazioek Britania Handia dute etsai nagusiena, Amerikako nagusitasuna kentzeko estrategian zebilen azken hau.

Carlos IV., Borboia, 1788 igo zen tronura. Hasierako politika erreformismo moderatuarena izan zen, aurretik jada Estatu Idazkari zegoen ilustratua, Peñafloridako kondea, karguan mantenduz. Baina 1789. urtean Frantziar Iraultzak guztiz aldatu zuen bere politika. Frantzian sortu diren ideia iraultzaileak Espainiara ez zabaltzeko isolamendua dirudi modu zuzenena, baita ideia erreformista guztiekin amaitzea eta ideia kontserbadoreetara itzultzea, errepresioa (inkisizioaren eskutan batez ere) alderdi ideologiko guztietara zabalduz.

9

Napoleon Bonaparte

Napoleon 1799 Frantziako buruzagitza lortzen du eta 1804. urtean Enperadore izendatzen du bere burua. Gertakizun honek gehiago sendotzen ditu Frantzia eta Espainiaren arteko aliantza, 1800ean Aranjuezeko hitzarmena sinatuz eta Napoleonen agindupean utziaz Espainiako itsas armada. !Ondorio nagusienetako bat Trafalgar (1805) izango zen, Nelson almirantearen garaipen handia Frantziar eta Espainiar armaden a u r k a . B r i t a i n i a H a n d i a r e n i t s a s nagusitasuna erabatekoa izango da hortik aurrera, eta Espainiaren inperioaren krisia oso nabarmena.

1807an Fontainebleauko hitzarmena sinatu zen. Honen arabera, Espainia eta Frantziaren (eta Godoy, hegoaldea beretzat izango baitzen) artean banatuko zuten Portugal behin Frantziarrek konkistatu. Horretarako Godoyk frantziar tropak Espainiatik zeharkatzea baimentzen zuen. !Tropak Portugal inbaditu zuten, baina Espainiako beste hainbat hiritan ere agertu ziren, gelditzeko asmoz: Donostia, Iruña, Burgos, Salamanca, Bartzelona, etab. !Hau ikusita, Godoy eta errege familiak Amerikara ihes egiteko planak egiten hasi ziren, baina aurrerago ikusiko dugun bezala, ezinezkoa izan zen.

Trafalgar - 1805

10

Erregimen Zaharraren krisia

1789

1792

arduraduna

ondorioz estrategia aldatu

2 helburu

modua

porrota porrota

1792/081793/01

Frantziar Iraultza

GodoyAranda1792-1808

Erreakzioa

Floridablanca

Bakantzea

Lortu ez

Hurbilketaarduraduna

Iraultza gelditu Luis XVI. salbatu

Konbentzioa eta

ErrepublikaGillotinan hil

Lortu ez

ondorioz gobernua aldatu

Manuel Godoy11

1792-1808

1795

1799an

1805

1807

1808

1808

12

Godoy

Konbentzioko gerra

San Ildefonsoko Itunak

Espainiaren makaltasunak

Fontainebleauko itunak

Aranjuezeko matxinada

Luis XVI. hilketaren aurka

Erregimen Zaharraren defentsan

Frantzia - Espainia aliantza

Espainia ahuldu

Frantziaren politikaren menpe uzten du

Karlos IV.ak abdikatu Fernando VII.aren alde

Portugal Frantzia eta Espainiaren artean banatzeko ziriarekin

Espainia inbaditua Konbentzioko gerra

Portugal eta ESPAINIAREN inbasioa

Inglaterra

TRAFALGAR

Itsasoko merkataritza

Basileako bakea

San Vicenteko itsas batailanvs. porrota

babesik gabe utzi

Frantziaren politikaren menpe uzten du

Napoleonek boterea bereganatu

Godoyren aurka

Fernandoren alde egiten dute askok

Oposizio handia

Baionako Abdikazioak Jose Bonapartebaina errege berria

Zabaltzeko: Trafalgar

1808ko maiatzaren 2a Madrilen Francisco de Goya

Frantziarren jarrera eta exijentziak, erregeekin gertatutakoa, herritarren altxamendua eragingo du, hasiera Madrilen (maiatzaean), eta ondoren beste hainbat lurraldeetan. !Momentu horretan hasten da independentzia gerra.

Fointanebleau-ko (1807) ituna sinatu ondoren eta Portugalen aurkako gerra Espainia eta Frantzia elkarrekin aldarrikatu ondoren, Napoleonen tropak muga zeharkatu eta Espainiako eremu estrategikoetan kokatzen hasi ziren. Kontuan izan behar da Espainian zegoen egoera sozio-politikoa ez zela batere ona, herria ez zegoen pozik ez egoera ekonomikoarekin, ezta gerra eta gerraren ondorioekin eta Godoy hartzen zuten erantzule nagusi moduan. Noble asko ere ez zegoen pozik eta Godoy zuten etsai, nolabait errege eta erregina kontrolatzen zituelakoan zeuden, beraien interesen aurka. Fernando, Karlosen semak, erregetzara iristeko presa zuen jada eta egoera horretan. !Fernandoren hurbileko noble batzuk, herria erabiliz eta manipulatuz, Aranjuez-eko altxamendua bultzatu zuten zen (1808ko martxoaren 17-19 bitartean), Godoy harrapatu eta presio honen menpe, Karlos IV.ak Fernandorengan abdikatzen du. !Ez du asko iraungo bere erregetza, Napoleonen aginduz aita eta semea, baita Godoy bera ere, Baionara eramango baitituzte iruzurren bidez eta bertan, bai Fernando, baita Karlos ere, abdikatu egingo baitute.

13

4)Independentzia gerra eta iraultza liberala 1808-1814

Junot generala, tropa frantsesen burua

Hiru fasetan zatitzen dugu gerra eta ondoren, eskemetan, agertzen da labur honen nondik-norakoa.

14

Gerra honen eragina itzela izan zen, oso nahasia eta sakona izan zen gizarte aldaketa baten barruan, Erregimen Zaharraren eta Ideia liberalen arteko gatazkaren eszenatokia izan zen, baita Espainiarren nazio sentimenduaren sorreraren eragile garrantzitsua. Alor sozioekonomikoan, 200.000 eta 375.000 pertsona inguru hil ziren gerra eta goseteen eragin zuzenez. Galera demografiko osoa 600.000 eta 900.000 bitartekoa izan zitekeelarik. !Espainia ekonomikoki birrindua gelditu zen, Estatua, sosik gabe, Amerikako lurraldeetan independentzia prozesuak sortu ala bizkortu egin ziren eta gerra ondorengo nazioarteko akordioek, Espainiak munduan zeukan papera bigarren mailako potentziara beheratu zuen.

Y no hai remedio (desastres de la guerra 15) Francisco de Goya

Etapa zail honek, Espainiaren lehen Konstituzio liberala ikusiko du ere, bi testu ezberdinetan, Baionako Estatutua eta Cadizko Konstituzioan. !Ondorengo garai berriak, Erregimen Zaharraren defendatzaileen eta Liberalen arteko gatazka piztuko du.

Frantsestuak

Independentzia gerra (1808-1814)

1808ko maiatzaren 2an

Altxamendua

Madrildarrak

Gerra (1808-1814)

Nazio-gerra Nazioarteko-gerra

NazioaErlijioaMonarkia

Nazio-sentimendua bultzatu

Iraultza liberala

Gutxiengo liberalak

bultzatu

CADIZ - 1812

Penintsulan

PortugalInglaterraEspainia

Probintzia-batzordeak Batzorde Goren Zentrala

Erregearen absentzian boterea

Floridablancak

Gutxi batzuk

Atalaren laburpena bideoan: 1808-1814 Independentzia gerra

16

Gerraren  faseak

Erresistentzia okupazioari

Frantziarren erreakzioa

Frantziarren armadaren porrota

1808 maiatza-urria

1808-1812

1812-1814

1808ko ekainean

170.000 soldadu

José Casado del Alisal - La Rendición de Bailén

17

Erresistentzia okupazioari

Hiriak ezin konkistatu

Zaragoza

Girona

Andaluzia ezin konkistatu Bailén Frantziarren lehen porrota

Portugal askatu Wellington

Uztailak 19

Josef I.a Gasteizera erretiratu Frantziako armada Ebrora

1808 maiatza-urria

Zabaltzeko: Bailén

Wellington

18

Gerraren bataila garrantzitsuenak

19

Frantziarren erreakzioa1808-1812

Napoleón Espainian 250.000 soldadu

1808ko azaroan

Aurrerapen handiak konkistan

Batzorde Zentrala Cadizera

Urtebete pasatzean Mendi-gunean bakarrik

aske

Britania Handia Portugaletik gerran

ondorioak

Gerrilla

Erabakiorra

sartu

Frantziaren inperioa eta estatu “sateliteak” 1812an

Grande Armée

20

Frantziarren armadaren porrota1812-1814

Napoleón Errusiako kanpainan behar zituen tropak

Wellington

Arapiles (Salamanca)

Espainian sartu

1812ko uztailean

Ciudad Rodrigo

Badajoz

1813an Gasteiz

DonostiaG

errilla etengabe erasoan, eragin handiagoz

Juan Martín Díez, El Empecinado Gerrillaria

Goyaren erretratoa

Zabaltzeko: Donostiako setioa Gasteizeko gudua Donostia 1813-2013

Donostiako setioa eta erreketa 1813/08/31

21

22

Napoleón Europa osoan atzera

Amaiera

Valençay-ko ituna

Fernando VII. errege

1813ko abenduan

1813

Zabaltzeko: Napoleon Bonaparte Waterlooko gudua, 1815 Fernando VII.a

Napoleon Santa Helenako uhartean bertan hilko da 1821ean

Napoleon Bonaparte

Fernando VII.a errege 1813-1833 bitartean

Gehio zabaltzeko: Waterloo filma (ingelesez) Napoleon Bonaparte filma (gazteleraz)

4)Gerra garaian Iraultza Liberala, Cadizko Konstituzioa 1812

Ulertu eta zabaltzeko: Konstituzioa Konstituzioa estatu baten arau juridiko gorena da. Batetik, estatu horrek bere boterea nola erabili eta antolatu behar duen arautzen duten arau- eta erakunde-multzoa zehazten du; bestetik, herritarren oinarrizko eskubide eta askatasunak bermatu eta ezagutzeko balio duen nahitaezko tresna da.

Independentzia gerra, oso garai nahasi eta konplikatua noski, bi bultzakada liberal indartsuren garaia ere izan zen. Espainiako herritar gehienak ez zuten ideologia liberalik oraindik eta lehenengo planteamenduen aurrean kontrako erreakzioa izango dute. Lehenengo bultzakada frantziarren eskutik iritsi zen: !Jose Bonapartek, Baionako Estatutua ezarri zuen, nolabaiteko Konstituzio modura. Zenbait Espainiarren laguntza jaso zuen (frantsestuak izendatuko direnak), batzuk interes pertsonalengatik (karguak ala pribilejioak lortu nahian), beste batzuk, liberalak izanda, aukera bezala ikusi zutelako frantziarren inbasioa, ideia eta erreforma berrien iturri moduan. Lege liberala izanik, nahiko moderatua zen bere planteamenduetan. Orokorrean, eta gerra garaia zelako, bere eragina txikia izan zen. !Bestalde, frantsesen aurka borrokatzen ziren Espainiarren artean bazeuden ere liberalak eta erreformistak. Espainian sortuko den botere hutsunea (erregeak Baionan), Batzorde Zentral Gorenak beteko du. Gerraren nondik-norakoak direla eta Batzorde hau Cadiz hirian amaituko du (armada ingelesaren babesean), oso hiri liberala, eta bertan Gorte berri batzuk antolatzen direnean, liberalen presentzia handia izango da. !Gorte hauen legislazio lana handia izango da, erreforma sakonak ezarri nahian. Lege garrantzitsuena Estatu berria aldarrikatzen duena izango da, 1812ko Konstituzioa (La Pepa), Espainiako lehen Konstituzioa. Testu eta planteamendu benetan iraultzailea izango da,

Zabaltzeko: Cadizko Gorteak Cadizko Konstituzioa 1812

Salvador Viniegra 1812ko Konstituzioaren aldarrikapena

23

24

Iraultza liberala frantziarren eskutik

Jose I.a

Ideia Erreformistak politika erreformista Erregimen Zaharra

Baionako Konstituzioa

Ezarri nahi

deuseztatu

Lehenengo Espainiar Konstituzioa

Liberala Liberal-moderatuaBaina

Sufragio murriztua

Pribilegioak deuseztatu

Torturaren abolizioa

Foru sistemaren erreforma

Erregearen boterea mantendu

Erlijio katolikoaren nagusitasuna

Gerran daude Eragin txikia

Laguntzaile batzuk

Frantsestuak

Pentsalari eta noble ilustratuak

Hirietan batez ere

Traidoreak

Herriarentzat

Ikastetxe publikoak

Inkisizioa desegin

Jauntxoen erregimena ezereztu

Euskal foruak kendu

Gauzatutako erreformak

Hala ere Ondorioz

1808/06 - 1813/12

Espainiako lehen Konstituzio liberala

Iraultza liberala espainiarren eskutik

Cadizko Konstituzioa

1810

Batzorde Zentral Gorenak

Gorteak

antolatu

nonCadizen Hiri liberala

Liberalismoa nagusitzen da

Parte hartzaileak

Erdi mailako klaseak

Noble eta kleroko batzuk

Absolutistak

Erreformistak

IlustratuakLiberalakhala ere

Burujabetasun nazionala

Erregimen berri eta liberala

Berdintasun juridikoa

Inprimatzeko askatasuna

Hezkuntzarako eskubidea

Jaun eta elizaren pribilegioak desegin

Barneko muga zergak deseginGremioak deuseztatu

Inkisizioa bukatu

Estatu konfesionala

Noble eta elizaren jabetzak mantendu

Baina baita ereEspainiako Herria Katoliko sutsua Erreforma liberalen aurka

Vs.Gizartearen gehiengoa

Aginpide banaketa

Sufragio unibertsala*

Foruak ez ukitu

hala ere

Botere hutsunearen ondorioz

1812

boterea hartzen du

Sevillan

Batzorde Gorenaren presidentea Francisco de Saavedra

1812La Pepa

25

26

5)Fernando VII.aren agintaldia.

Valençay-ko itunaren ondorioz (1813/12) eta Independentzia gerra osoa Frantzian preso igaro ondoren, Fernando VII.a Espainiara bueltatzen da errege moduan. Berehala noble askok absolutismoaren berrezarpena eskatzen diote (Pertsiarren Manifestua) eta berak indarrez heltzen dio Erregimen Zaharraren sistema politikoari. Orokorrean esan daiteke bere politika guztia bere boterea mantentzera bideratu zuela, eta herriak ez zuela batere maite. 1814 eta 1820 bitartean absolutismoa berrezarri zuen, Cadizko Gorteak deseginez, Konstituzioa ezabatuz eta liberalak ziren guztien aurkako jazarpen gogorra ezarriz. Gerra ondoren, Espainia birrinduta zegoen, bai demografikoki, baita ekonomikoki ere. Fernandoren politika eta gobernuek ezin izan zuten egoera hobetu. !1820an pronuntziamendu militar bat egon zen, Rafael de Riegorena (aurretik beste batzuk ere egon ziren arrakastarik gabe), eta Fernando, erregetza mantendu nahian, berehala 1812ko Konstituzioa zin egin zuen. Hirurteko liberala hasi zen, eta estatua berritu eta modernizatzeko saioa. Berehala liberal asaldatuak egingo dute aurrera, eta hauekin batera gatazka eta krisia sakondu egin zen. Fernando Europako beste monarkiei babesa eskatu eta hauek armada bat bidaliaz erantzun zioten, San Luisen 100.000 semeak. !Fernandok mendekuz erantzun zuen, zorigaiztoko hamarkada izena hartuko zuen etapa ezarriz. Liberalen aurkako jazarpena areagotu egingo zen, nahiz eta politikoki bere absolutismoa moderatu egin zen eta zenbait erreforma ezartzen saiatu, alor ekonomikoan batez ere. !Bere azken urteetan eta hil bezain pronto, gatazka sakona sortu zen bere ondorengotzaren inguruan. Bere alaba Isabel eta anai Karlosen arteko gerra eztanda egin zuen, lehenengoaren inguruan liberalak batu zirelarik, absolutistak, Karlosen alde agertuz. Hurrengo urteetan Espainiak jasango zuen gerra zibil ugarien lehenengoa izango zen (Gerra Karlista), erregimen zahar eta liberalismoaren arteko gatazkaren espresio zuzena.

Fernando VII.a

27

Laburpena

Fernando VII(1814-1833)

Seiurteko absolutista Hirurteko liberala Hamarraldi Gaitzesgarria(1814-1820) (1820-1823) (1823-1833)

Gizartea krisi larrian

Absolutismoaren berrezartzea

Liberalen oposizioa

Vs.Konstituzionalismo

liberalaKontrairaultza mugimendua

Foruen abolizioa Ondorengotzaren auzia

Gerra Karlistak

Errestaurazio absolutista

Absolutismoaren porrota

Matxinadak: -Espoz y Mina - Milans del Boch - Riego

Vs.

Ulertu eta zabaltzeko: Foru Herri edo herrialde bateko usadio eta ohiturak idatzita batzen zituen araudi-multzoa, hein batean, herrialde horretako zuzenbide edo lege-bilduma osatzen duena. 2. Hiri edo leku bati ematen zitzaizkion exentzio edo pribilegioen multzoa, leku horretako zuzenbide konkretua arautzen zuena.

Atalaren laburpena bideoan: 1814-1833 Fernando VII

Seiurteko absolutista(1814-1820)

Gizartea krisi larrian aurretik

Absolutismoaren berrezartzea

Liberalen oposizioa

1814/05/04

Aldarrikatu

Herriaren zati bat

Laguntzarekin

Kezka nagusia

nahiz eta

Absolutismoa

Estatu kolpeaPertsiarren Manifestua

Kleroa

Lurjabeak

Gizarte estamentala Euskal Foruak

Inkisizioa

Gorte liberalen legeak-erreformak indargabetu

Berre

zarri

Absolutismoaren

Krisia Areagotu

ondorio zuzena

Neka

zarit

zan

Ogas

un pu

bliko

an

Amerikaren arazoa

gainera

Independentzia prozesuak

(1808-1825)

Zapalkuntza gogorra

Indartu eta Matxinatu

baina

Espo

z y M

ina

Milan

s del

Bosch

Rieg

o eta

Quir

oga

1820/01/01 Sevillan

Arrakasta

Hirurteko liberala

Zabaltzeko: Riego

Rafael de Riego

Fernando VII.ak, nahiz eta altxamendua arrakasta itzelik ez izan eta nahiko tropak eduki zapaltzeko, beldurtu eta “Manifiesto del rey a la Nación española” argitaratzen du martxoaren 10ean, Konstituzioa onartuz eta leial izango zaiola zin eginez.

28

29

Hirurteko liberala oso garai nahasia izan zen. Alde batetik erregea eta liberalen arteko ezinikusia agerikoa zelako, bestetik, liberalen artean ere banaketa sortu zelako: moderatuenak, erregearen papera zaindu nahi zuten, herriarekin batera mantenduz nazioaren subiranotasuna; aurrerakoiak berriz, erregearen paperari garrantzia eta boterea kendu nahi zioten, garbi azalduz subiranotasuna herriarena zela, eta horren menpe zegoela aurrekoa (batzuk errepublikanismoaren alde ere egingo dute). Parlamentuan eta gobernuan aurrerakoiek izango dira gehiengoa. Zenbat lurraldeetan absolutismoaren aldeko gerrillak altxatu ziren, nekazariak gehienak, liberalismoaren erreformen aurka altxatuak, baita fede eta Elizaren defentsan. !Erregearen azpijokoak, estatuaren hondamendi ekonomikoak, liberalen arteko zatiketak, Elizaren presioak eta oposizioaren bultzakadak (askotan armatua), erreformak zapuztu zituen. Hirurtekoaren amaiera Fernandok Europako monarkiei eskatutako laguntza iritxi zenean gertatu zen. Monarkien arteko “Alianza Santuak”, eta Frantziatik bidalitako “San Luisen 100.000 semeak” penintsulan sartu eta Absolutismoa berrezarri zuten 1923ko apirilean.

Viena-ko Kongesua 1814-1815

Zabaltzeko: Vienako Batzarra San Luisen Ehun Mila Semeak

30

1820-1823

1823

Hirurteko liberala

Erreformak OposizioaBanaketa

Inkisizioa desegin

Sistema fiskal berria

Jaurerriak desegin

Elizaren aurkako jarrera

Jesuitak kanporatu

Eskubideak bermatzen zituen legeria berretsi

Desamortizazio erlijiosoa

Liberal Moderatuak Liberal Aurrerakoiak

Sufragio mugatua

Bi ganberetako gorteak

Herri - subiranotasuna mugatua

Sufragio unibertsala

Ganbera bakarra

Herri - subiranotasuna

Ulertu eta zabaltzeko: Subiranotasuna ala Burujabetza nazio, herrialde nahiz herri bateko lurraldea eta herritarrak gobernatzeko ahalmena, eskumena eta eskubidea da. Burujabetza duen nazio, herrialde nahiz herria burujabea dela esaten da

Talde armatuen presioa

Elizaren presioa

San Luisen Ehun mila semeak

Gizartean ez du benetako babesa ideologia berriak eta erreformak beldurrez ikusten dira. Gobernu liberalak ez du benetan aukera askorik erreforma sakon eta eraginkorrak egiteko. Oposizioa indartsuegia da eta Erregea ez da Konstituzioari leial.

PORROTA Fernando VII.a Kadizko Konstituzioa zin egiten 1820

31

1823-1833Zorigaiztoko Hamarkada

Zapalketa Elkonomian aldaketak Etengabeko krisi politikoa

Liberalen garbiketa odoltsua

Pentsamenduan atzerapena

Zientzian atzerapena

Erbesteratzeak

Elizaren eragina berrindartu

Fernando VII.aren lehen erreakzioa

Erregimen Zaharraren berrezarpena

eta

EskasakBeharrezkoak baina

Ministroen kontseilua

Ogasuna berrantolatu

Merkatari kodea

Madrileko burtsa

modernizatzaileak

Nekazaritza atzeratua

Zorra ikaragarria

Administrazioan nahaspila

Komunikazio sare traketsa

Ekonomia krisi larrian eta makalaldi sakonean

Gizarte mehatxu larriak

Liberal asaldatuak

Erregetiar ultrak

Ekonomiak eragindako atsekabea herritar

askorengan, militarrak barne

Torrijos eta bere lagunen fusilamendua Antonio Gisbert Pérez

!Historialarien artean “azpisuge” (Felón) ezizenez ezagutua izan da Fernando VII.a: Gazte gaztetik bere aitaren aurka konspirazioetan sartuta, berehala makurtu zen Napoleonen boterearen aurrean. Espainiara bueltatzean absolutismo zorrotz eta atzeratuari heldu nahi izan zion, mehatxatua sentitu eta, benetan sinistu gabe, Konstituzioa zin egin eta ahal bezain laster bere juramentua traizionatu zuelarik. Azken urteetan, liberalen aurkako jazarpenarekin batera, absolutismo moderatua ezartzen saiatu zen, absolutisten artean ere atsekabea sortuaz. Azken hauek Fernandoren anaiaren inguruan, Don Carlos, bilduko dira.

32

Ondorengotzaren auzia

Berrespen Pragmatikoa

1830eko martxoaren 31ean

Absolutistak

Foruzaleak

Ulertzeko: Berrespen pragmatikoa 1789an onartutako legea zen, aplikatu gabekoa. Erregeak semerik ez izatekotan, alaba zaharrenak hartuko zuela erregetza zioen. Praktikan, Fernandoren anaia, Don Carlos, tronutik kentzen zuen. Aurretik zegoen “lege salikoa” indargabetzen zen (soilik gizonezkoek izan zitezkeen errege).

Isabel

1830eko urriaren 31ean jaio

ematen dio Don Carlos

Fernando VII

ONDORENGOTZA kentzen dio

GATAZKA eta

GERRA

Liberalak

laguntza laguntza

ERREGIMEN ZAHARRA

ESTATU LIBERALA

lortu nahian mantendu nahian

Gerra zibila = Gerra karlistak

Don Carlos Maria Isidro Borboia

Isabel II.a

33