Filosofía e Cidadanía, 1º Bac

Tema 1

O saber filosófico

Guión• 1. A orixe da filosofía

– O coñecemento mitolóxico– O paso do mito ao logos

• 2. Especificidade do saber filosófico– Que é a filosofía?– Filosofía e ciencia– Filosofía e relixión– As ramas da filosofía

• 3. A filosofía e a súa historia– Grandes periodos da historia da filosofía– As mulleres na historia da filosofía

• 4. Sentido e necesidade da filosofía– O escándalo da filosofía (críticas)– Vixencia da actitude filosófica

1. A ORIXE DA FILOSOFÍA

Introdución

• Case todas as culturas comparten este desexo. Non obstante, a busca dun saber racional, sistemático e crítico da filosofía (= filosofía) deuse nun lugar e momento concreto: – En Xonia (colonia grega de Asia Menor)– No século VI a.C.

• Nese momento prodúcese o abandono dunha explicación mitolóxica da realidade e se substitúe por unha explicación propiamente filosófica.

– A palabra filosofía provén do grego e significa literalmente “amigo ou amante (filos) da sabedoría (sofía)”

= desexo de coñecer

= paso do mito ao logos

• Na mesma época (VI a.C.) xurde en Oriente a denominada Filosofía oriental

– China: Confucio (551-479 a.C.), chegou a ter máis de trescentos seguidores e fundou a Escola dos letrados

– India: as Upaninshads son unhas composicións filosóficas escritas en sánscrito cara ao 500 a. C.

• Upa- ni-sad = alumno sentado fronte (ao mestre)

Confucio

Upaninshad

… PERO NON SON PROPIAMENTE FILOSOFÍA; SON EXPLICACIÓNS MÁIS CERCANAS AO MITO

1.1. O coñecemento mitolóxico• Os mitos constitúen un dos primeiros intentos de ser humano de explicar o mundo que lle rodea: a natureza e tamén el mesmo.

• Mythos = discurso, narración

• Aparecen en case todas as culturas

Moais, illa de Pascua

Ganesha, deus hindú

Cupido e psique, deuses da mitoloxía grega

O banquete dos deuses (Hendrick de Clerck, 1570-1630)

1.1. O coñecemento mitolóxicoTRAZOS dos mitos:

• Recorren a personaxes lexendarios. Personifican e divinizan ás forzas da natureza Ex. Eolos, deus do vento.

• Son relatos imaxinativos que dan por suposto que o mundo é un caos (non ordenado), e consecuentemente non hai leis precisas e comprobables).

• O autor é sempre anónimo e colectivo.

• Posúen carácter tradicional e acrítico. Transmitíanse oralmente dunha xeración a outra.

1.2. O paso do mito ao logos• A filosofía xorde como un tipo de coñecemento distinto

e oposto ao mitolóxico, arredor do século VI a.C. en Mileto (Xonia, Asia menor).

• A filosofía (o saber do logos) xurdiu de forma lenta e gradual evolucionando a partir dos mitos gregos.

• Logos = razón• Filosofía = aparición dun pensamento racional e reflexivo.

Ordenado, rexido por leis fixasCaótico e caprichosoConcepción do mundo

• Racional• Baseada en causas naturais (leis)• Crítica

• Irracional• Baseada en deuses e heroes• Tradicional

Tipo de explicación

LOGOSMITO

2. ESPECIFICIDADE DO SABER FILOSÓFICO

2.1. Que é a filosofía?

• É unha cuestión problemática, que se pode responder de variados modos. En calquera caso, hai certas características propias da actividade filosófica:

– É racional (argumenta loxicamente)

– É sistemática (coñecementos ordenados e coherentes)

– É crítica (o coñecemento debe ser revisado e, se hai razóns para iso, debe rexeitarse)

2.2. Filosofía e ciencia

• Durante moitos séculos non se distinguiu entre filosofía e ciencia. Ambas:

– Son racionais e sistemáticas– Comparten o mesmo obxecto de estudo

• Pero, a partir do XVI a ciencia moderna comeza a separarse.

• As ciencias experimentais formulan as súas leis e teorías en linguaxe matemática e han de ser comprobables experimentalmente.

2.3. Filosofía e relixión• A relación entra ambas

variou bastante ao logo da historia. En calquera caso hai coincidencias e diferenzas entre elas:

• SEMELLANZAS: – Posúen intereses similares: o

sentido da existencia, a transcendencia do ser humano, a existencia de Deus

- Pretenden ensinarnos a levar unha vida boa, e para iso nos dan normas ou preceptos.

2.3. Filosofía e relixión

• DIFERENZAS: – A filosofía é un tipo de saber

racional e crítico, que implica con frecuencia incertidume e dúbida.

- A relixión é unha forma de saber que se basea na fe e caracterízase pola crenza en verdades reveladas por Deus.

2.4. As ramas da filosofía

• A filosofía pretende ocuparse de toda a realidade. Mais, como isto é tan amplo, ao longo do tempo foi especializándose e dividíndose en distintas ramas:

◙ Metafísica: Estuda a realidade e as propiedades de todo o que é ou existe.

◙ Lóxica: Ocúpase dos razoamentos expresados lingüisticamente. Estuda a súa estrutura, forma e

corrección para chegar á certeza da súa validez.

2.4. As ramas da filosofía

◙ Epistemoloxía: reflexiona sobre as orixes, a validez e os límites do coñecemento.

◙ Ética: Estuda os códigos morais e analiza as normas, a súa fundamentación, validez e universalidade.

◙ Estética: analiza a natureza da beleza e das creacións artísticas.

◙ Política: Ocúpase dos aspectos comunitarios do ser humano (orixe social, formas de goberno, poder…)

◙ Antropoloxía: analiza aos seres humanos desde distintas perspectivas como a biolóxica, a social, a humanista ou a cultural.

◙ Filosofía de… linguaxe, cultura, dereito, mente, ciencia, tecnoloxía, educación etc.

3. A FILOSOFÍA E A SÚA HISTORIA

3.1. Grandes periodos da historia da filosofía

• a) FILOSOFÍA ANTIGA (s. VI a. C. - V d. C.)

- Presocráticos (Tales, Pitágoras, Parménides). Explican a natureza (o cosmos) de forma racional

- Sócrates. Trata sobre o ser humano e a ética. Vive na época de máximo esplendor de Atenas- Só sei que non sei nada

- Platón. Escribe numerosos diálogos don gran profundidade filosófica. É coñecido sobre todo pola súa Teoría das Ideas.

a) FILOSOFÍA ANTIGA (s. VI a. C. - V d. C.)

- Aristóteles. A súa teoría é realista ou empirista fronte ao idealismo de Platón

- Epicureísmo e estoicismo. A súa preocupación é de tipo ético ou moral. Para os estoicos a vida debe consistir na imperturbabilidade ou serenidade ante a dor; para os epicúreos, en alcanzar a felicidade a través da vida sinxela e pracenteira.

Aristóteles

A escola de Atenas, de Rafael

Apolo, deus da razón

Minerva, deusa da sabedoría

A escola de Atenas, de Rafael

Sócrates

Epicuro

Pitágoras Heráclito

Sócrates

Epicuro

PlatónAristóteles

Euclides

Pitágoras Heráclito

Sócrates

Epicuro

Hipatia

Parménides

1: Zenón de Citio o Zenón de Elea – 2: Epicuro – 3: Federico II Gonzaga – 4: Boecio o Anaximandro o Empédocles – 5: Averroes – 6: Pitágoras – 7: Alcibíades o Alejandro Magno – 8: Antístenes o Jenofonte – 9: Hipatia (pintada como

Margherita o el joven Francesco Maria della Rovere) – 10: Esquines o Jenofonte – 11: Parménides – 12: Sócrates

– 13: Heráclito (pintado como Miguel Ángel) – 14: Platón sosteniendo el Timeo (pintado como Leonardo da Vinci) – 15: Aristóteles sosteniendo la Ética – 16: Diógenes de Sinope – 17: Plotino? – 18: Euclides o Arquímedes junto a un grupo de estudiantes (pintado como Bramante) – 19: Estrabón

o Zoroastro? – 20: Claudio Ptolomeo – R: Apeles como Rafael – 21: Protógenes como El Sodoma

b) FILOSOFÍA MEDIEVAL (s. V- XV)

• Santo Agostiño de Hipona (s. V. d. C.): supedita a fe á razón

• San Tomé de Aquino (s. XIII): intenta harmonizar fe e razón. Para el, fe e razón son distintas, aínda que compatibles e ás veces complementarias.

• Guillerme de Occam (s. XIV)

- Unha das cuestións máis debatidas foi a relación entre razón e fe

- Foi unha época moi relixiosa; conflúen múltiples culturas e relixións (grecorromana, árabe, xudía e cristiá

c) FILOSOFÍA MODERNA (s. XV – XVIII)

• Humanismo, revolución científica

• Descartes: racionalismo (a razón é a única fonte de coñecemento)

• Penso, logo existo

• Hume: empirismo (a experiencia é a primordial fonte de coñecemento)

-A preocupación fundamental é polo tema do coñecemento (epistemoloxía)

Descartes Hume

d) FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA

Século XIX :

• Marx: materialismo histórico

• Nietzsche: crítica da cultura occidental.

- Diversidade de correntes e tendencias.

-En xeral, caracterízase polo talante crítico e actitude de denuncia e sospeita.

K. Marx

F. Nietzsche

d) FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA

Século XX:

• Ortega y Gasset: perspectivismo

• Eu son eu e a miña circunstancia

• Sartre: existencialismo

• Simone de Beauvoir: o segundo sexo

• Non se nace muller; chégase a selo

J. Ortega y Gasset

S. de Beauvoir

3.2. As mulleres na filosofía

• Antigüidade– Hipatia de Alexandría.

Matemática, astrónoma, filósofa neoplatónica. Morreu asasinada por defender as súas ideas.

3.2. As mulleres na filosofía

• Idade Media– Hildegarda de Bingen

• Idade Moderna– Cristina de Pizán, Olympe de Gouges,

Mary Wollstonecraft

M. Wollstonecraft

3.2. As mulleres na filosofía

• Contemporánea– Simone Weil– Edith Stein– Hannah Arendt– Simone de Beauvoir– María Zambrano

M. Zambrano

H. Arendt

S. Weil (1909-1943)

4. SENTIDO E NECESIDADE DA FILOSOFÍA

4.1. O escándalo da filosofía (críticas)

As críticas máis fortes que se teñen feito á filosofía son polos seguintes motivos:

Pola falta de acordo entre as diversas teorías. Non parece haber progreso significativo entre os autores, nin se chega a resultados positivos como na ciencia.

Polo seu carácter residual (só é o que vai quedando sen se converter en ciencia...).

Pola futilidade dos seus problemas, os problemas filosóficos son acusados de ser pasatempos carentes de importancia.

Polo seu hermetismo; emprega unha terminoloxía moi especializada e ocúpase de cuestións irresolubles.

4.2. Vixencia da actitude filosófica (valor e actualidade)

As razóns para xustificar o seu sentido proveñen das funcións que cumpre:

É problematizadora. O valor da filosofía non reside nas resposta que proporciona, senón, sobre todo, nas preguntas que formula.

É universalista e interdisciplinaria. Trata de abarcar toda a realidade.

É crítica. Cuestiona todo, sen dar nada por suposto.

É clarificadora. Axuda a desfacer problemas creados por unha comprensión deficiente da nosa linguaxe.

É práctica. Aínda que é abstracta, a súa función é orientarnos na vida.

Recursos

• www.webdianoia.com• www.filosofia.com• www.cibernous.com• www.ite.educacion.es/pamc/pac_2009/viaje_grecia/

fin