1. Uluslararas1 Ahilik Kiiltiirii ve Kir§ehir

Sempozyumu

The 1 sr International Symposium

on Culture of Akhism and Kirsehir

15-17 EKiM I OCTOBER 2008 ~EH~R

- BiLD iRiLER -Cilt II

AHi AHLAKININ OLU~UMUNDA HZ. PEYGAMBER HADiSLERiNiN ROLU VE ETKiSi THE ROLE AND EFFECT OF THE TRADITIONS OF THE PORPH THE FORMATION OF THE ETHIC OF THEAKIU

Doc;:. Dr. Saffet SANCAKU in6n0 Oniversitesi hahiyat Fakuttesi

5Sa[lcakli@inonu.edu.tr

I. Uluslararasz Ahilik Kiiltilril. ve Kzr§ehir Sempozyumu • Cl1t-U ·

1

899

* Alii Allkikmm O!~unda Hz. Peygamber Hadislennin Rolii ve Etkisi

OZET

Ahiligin k6keni ne olursa olsun ahi ahlakt, temelde Kuran ve Hz. Peygamber'in hadislerin~ dayanmaktadtr. Ahiligin ahlaki degerlerini ve insani ilifkilerini detaylt olarak tahlil ettij;imizde onemli derecede Hz. Peygamber ahlakma dayandtgzm, Hz. Peygamber'in hadisleriyle bire bir ili{kili oldugunu miijahede etmekteyiz. Hal-hareket. davramJ olarak Hz. Peygamber o derece ornek almmtJ ki, bu etkileJim giyim­kUfama kadar kendini gostermiftir. Ornej;in hadislerde kzrmzzt ve sa­n renkli giysilerin kullamlmamaszyla ilgili hususlar dahi giindeme geldij;i ve bu yonde uygttlamalarm oldugu tesbit edilmektedir. Yine ahilij;in en onemli olan kurallarz zikredilirken yani comert olmak, misafirperver olmak, ba;kalarma yemek yedirmek kimseye kotit gozle bakmamak, kimsenin ayzbzm takip etmemek kimseye kotit soz soyle­memek, kimsenin zrzzna namuszma, haysiyet ve Jet·eflne goz dikme­mek gibi hususlar hep Hz. Peygamber ahlakmda var olan fOk iinemli ilkelerdir. Buradan anlzyoruz ki, ahilij;in ahlak konusunda beslendij;i en onemli kaynak, Hz. Peygamber'in hadisleridir. Yine ahi ahlakmda kmct olmak gzybet, iftira, kibit~ yalan, haset. kzskanfltk, kin tutmak, intikam, soziinde durmamak emanete hzyanet, gibi kotti. huylardan da kapnmayz hedef alan prensipler de hadislerde fOk net bir 1ekilde yer almakta ve zikredilmektedir. Dolaymyla pmu rahatlzkla soyleye­biliriz ki, ahi ahlakt birinci derecede din kayhaklz olup, Hz. Peygam­bet· ahlaktdtr.

Anahtar Siizciikler: Hz. Peygamber, ahi ahlakz, hadis, ahilik, rol

ABSTRACT

It is not matter the origin of the Akhi, but the ethic of it is originated .from the Quran and the traditions of the Prophet. When we investi­gate the ethical rudimets and the humanely conections in detailed, we see that it is hang on the Prophet's ethic and connected with the tradi­tions in one-to-one relation. It is so referenced the behaviors and acti- . ons of the Prophet that this interaction has been seen in the clothing. For example, since it is stated in the traditions, it is seen that the sub­ject related to the not wem·ing the clothes with red and yellow color has been considered and it has been applicated Again, when stated the important rules of the Akhi such as be generous, be hospitable, not be bed care for the others, not say the bed saying, not bed thinking for the others' honor and dignity, all of them are the very important prin­ciples of the ethic of the Prophet. We see from this that the roots of the

900 II. U!uslararasl Ahilik Kiiltiiril ve K1r~ehir Sempozyumu • Cilt-U

!Jof. Dr. Sqffet SANCAKU ~

ethic of the Akhi comes from the traditions of the f!rophet. Also; the other principles of the Akhi mch as not be unkind, slander, arrogance, hollow, grudge, jealausy, reverge have been placed and stated in the traditions. Therefore, we can say that the ethic of the Akhi which ori­ginated from the religion is the ethic of the Prophet.

Keywords: The Prophet, the ethic of the Akhi, the tratjitiorz, the Akhi, the role

GiRi~

Ahilik XIII-XIX. yiizyillar arasmda Anadolu'da y~ayan halkm sanae ve meslek alanmda yeti~melerini saglayan, onlan ahlaki yonden yeti~tiren, ~~ma hayatmda iyi insan meziyeclerini esas alarak diizenleyen ~ir orgiiclenmedir. iyi ahlakm, dogni­lugun, kard~ligm, yard.unseverligm losacast biirii.n giizel meziyeclerin birl~tigi bir sosyo-ekonomik diizen olan Ahilik, ahlak, egitim-bilim, organ.izasyon, kalite­standardt, iiretici-tiiketici ~kisi, denetim gibi konularda y~adt~ donemin toplum­sal yaptsmt diizenleyen yetkin bir sisremdir.1

Ahilik; hem sosyo-ekonomik yaptya hem de kiiltiirel yaptya ait bir kavram olarak birbirini seven, birbirine saygr duyan, yardtm eden, fakiri gozeten, yoksu­lu barmdtran, i~ini. s:alt~mayt bir ibadet sayan, din, ahlak ve meslek kurallarma, toplum s:tkarlarma, stlo stloya bagh esnaf ve sanatkarlarm meydana getirdigi saglam bir t~kilat manastm t~u.2 Ahilik Tiirk insaruru Anadolu'daki bin ytllik tarihi i<;:erisinde en fazla etkileyen sosyo-kiiltiirel miiesseselerden birisidir.3 Top­lumun ayakca kalabilmesi i<;in gerekli sosyal adalet ve ahlalon yerle~mesinde tartl~tlmaz oneme sahip bulunan Ahilik, ahlak ile sanattn ahenkli bir birle§imi olarak, Anadolu insanmm sosyal ve ekonomik hayatmm diizenlenmesinde bii­yiik rol oynamt§tlf.4 DolaylSlyla birinci derecede Ahlligi i.isciin ve erdemli hale getiren esaslar ahlaki esaslardu. Ahi ahlalonm kokenlerini de Hz. Peygamber'in hadislerinde bulmak rniimkiindiir.

1 Yalkm Suat, "Esoaf-Sanatlclr Kesiminin Tarihinde Ahlligin Onemi", l Uluslaram Ahilik Kiilt!ini Stmpozyumu Bildirileri, KiiJriir Bakanhgt Yay., Ank., 1978, sh. 177-181; Mar~ap Alan, "Ahi Evran-1 Veli ve EvrenseJ 4 Eriginde Yeni Ge~mder", AM/ik Arll{ttrmalan Dugisi, GOAKAM., c. I, Sayt:2, 2005, sh. 70.

2 Erart Ferbat, "Ahllik ve Ahllik KiiJriiriiniin iktisadi HayaWIU7.daki Anlarn ve Onerni H IJ. Ulrularari1SI Ahilik Ktiltiini Snnpozyumu Bildirikri, KBY., Ank., 1999, sh. 118.

3 Artct Kadir, "Bir Sivil Toplum Kurul~u Olarak Anadolu Alidigi (Ahiyan-1 Rum)~ IJ. Ulrulararasz Ahilik Krilnini s~mpozyunm Bildirikri, KBY., Ank., 1999. sh. 38.

• Eker Giilin Ogfu, "ileti~irnde Yiiklendigi Fonksiyonla TUrk KiiJtiirii l~inde ~oaf Diikkanlarmdaki Levhalarda Ahllik GelenekJeri", Il. Ulrulararasr Ahilik Kiilt1lni s~mpozyrmm Bildiriltri, KBY .• Ank., 1999, sh. 113.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Klr~ehir Sempozywnu • Ct1t-n 1901

~~M_z_·M __ l~_m_m __ o_l~~-~-@ __ n<._._R~~~~-wM __ ~_H<_a_~_-~,_am_·_m_R_o_m_~_eE_~_m_··-------------------

1-Ahiligm Ortaya <;Ilo~1

Arap's:a "kardefi.m" manasmdaki Ahi kelimesinden gden bu adm Tiirk<;edeki 'akz'Cian (comerr; eli a~tk yigit) tiiretilcligini ileri sfuenler de vard.tr. Temdde Kur'an'a ve Hz. Peygamberin sfumerine dayandmlan prensipleriyle islam.t anlayt§a dogrudan bagh alan Ahiligin, tasavvufta onernli bir yeti bulunan "uhuvvet'l hanrlarmasmdan dolayt da kolayca yaytlmas1 ve kabul gormesi mi.imki.in olmll§tur. Bu t~kilatm Ana­dolu' da kurulmasmda futiivvet t~kilanrun bi.i.yiik tesiri vard.tr. islam' m ilk asnndan itibaren goriilmeye b~layan futiivvet t~ekki.i.lleri i<;:inde hicri m. (IX.) yiizytldan itiba­ren de esnaf birlikleri ortaya <;t.knu§nr. Ttirkler, islam.iyeti kabul ermderi ve Anado­lu'ya yerl~melerinden itibaren futiivvet iilki.i.si.i.ni.i. benimseyip kenclilerine has yigiclik, c6mertlik ve kahrarnanltk vastflanyla si.i.slemi§lerdir. Bununla birlikre Ahiligin remel belirleyicisi alan islarru-casavvu.fi di.i.§i.i.nil§ ve y~aYl§ her devirde ve bolgede ge~erliligi­ni korumll§tuf.5

Anadolu' da Ahiligm kurucusu olarak bilinen ve iran' m Hoy §ehrinde dogan ~eyh Nas1ruddin Mahrnud (6.1262), sonralan Ahi Evran isrniyle arulml§tlr. Ozellikle I. Alaeddin Keykubad'm biiyi.i.k destek ve yardrm1yla, bir taraftan islimi-tasavvuR di.i.§i.i.nceye ve futi.i.vvet ilkelerine bagh kalarak tekke ve zaviye­lerde §eyh-miirid ili§kilerini, diger taraftart i§ yerlerinde usta-kalfa ve <;:1rak mii­nasebeclerini ve buna bagh olarak iktisadl hayan di.i.zenleyen Ahiligin Anado­lu'da kurulup geli§mesinde Ahi Evran'm bi.i.yi.i.k rolii olmu~tur.6 Tefsir, hadis, fik.J.h, kelam ve tip ilimlerinde derin llim olm Ahi Evrm, Anadolu' da once Kayseri'ye yerle§mi§ ve burada debbaghk yaparak ge~irnini temin etmi§tir. Bil­hassa sar~at erbab1 arasmda ~ok sevilen Ahi Evran bugiinki.i. mar~ada esnaf te§ki­lan diyebilecegirniz Ahilik (karde§lik) mi.i.essesesirll kurarak bin;:ok §ehir ve kasa­bada te§kilaclanmasmt saglamt§tlr. Aynca Ahilik mensuplarmm toplamp sohbet edebil_ecekleri, birbirlerinin ilimlerinden faydalar~acaklar1 ve gelen rnisafuleri agrrlayabilecekleri dergahlar/zaviyeler kurulrnu§tur.7 Ahi te§kilau aym zamanda bir egitifn ve ogretirn ocagtdrr. Bu ocakta sadece sanatkar yeti§tirmek amac1yia egitim ve ogretim si.i.rdi.i.riilmez. Ayrn zamar~da mal i.i.rermek ve copluma hizmet

sunmarnn usul ve erlci.ru da ogretilirdi. 8

XIV. yiizyu ortalarmda Orhangazi doneminde Anadolu'yu gezen i.i.nlii sey­yah ibn Batura, Ahi birliklerinin §ehir ve koylerde te§kilaclanan zanaat ve ziraat ehli zi.i.rnreler oldugunu belirtir ve casavvuR hayacla olan yakmhklarma· temas

s l<az1ct Ziya, "Ahilik", DiA., ist., 1988, I, 540; Ocak.Ahmet Y~ar, "Fiirlivvec'; D/A., ist., 1996, XIII, 262-263.

6 KazJct, agm., I, 540. 7 Dikici Recep, "Ahl Evran ve <;:ag~1 Bazt Alim ve Edipler'; l Aht Evran-t Veli ve Ahilik

Arfl[ttnnalarz Sempozyumrt I, Ktqehir, 2005, sh. 300. 8 Bayram Mikail, "Bir Egitim ve Ogretim Ocag1 Olarak Ahi Te§kilau" jslam'da Aile ve r;ocuk

Terbiyesi-2, Ensar Ne§r., Istanbul, 2005, sh., 143.

90l l 1. U!uslararasl Ahilik Kiiltiirii ve .Klr§ehir Sempozyumu • Cz1t-Il

/}of. Dr. Sqffet SANCAKL/ ~

edip misafir oldugu Ahi zaviyelerinin isimlerini verir.~ Ahilik, ihtiva ettigi hiz­mecler bakurundan comerclik, merclik ve miiriivvet manalanna gelen fiiriivvet te~kilatmm daha da geli~mi~ bir §eldi olarak goru.lmektedir. 10

T erim olarak Ahilik: Anadolu' da XIII. Ylizytlda kuru.! up belli bir sfue ic;inde belli kurallarla i§lemi§ esnaf ve sanaclcirlar birligini ifade eder. Ahilik, orcac;agda Anadolu'nun sosyal ya§antlsmm diizenlenmesinde biiyiik rol oynamJ§ttr. XIII. Ylizytlm ortalarmdan ba§layarak Tfuk Genc;lerini ba§Jbo§ kalmaktan ve tfulu kotii akJmlarm etkisinden kurtarmak, aym zamanda o zamanlar devletin c;ok ihciyac1 bu.lunan asked giice katluda bu.lunmak ic;in organize edilmi§ olan Ahi kuru.lu~u c;ok yon.lii sosyal bir yap1ya sahiptir. Ahilerin toplantt yeri ve konuk evi olarak kullandtl.dar1 Ahi zaviyelerine i§c;! ve <;Jraklardan ba§ka ogretmenler, miiderrisler, kadtlar, hatipler, vfuler, emirler yani bolgenin fazilecli, saygm ve u.lu k.i§ileri de devam ederdi. Ahilige kabul §artl iyi ahlaklilik, yarrumseverlik.ve comerclik oldugundan bu orgHte girenler, temiz, ahlakl! ve iyiliksever k.i§ilerdi. 11

<;iinku onlarm anlaYJ§Ina gore, ahlak olmadan hic;bir §eyin klymeti /degeri soz konusu degildir. Ah.lak her §eyin temeli ve esasidlf.

2-Ahilik ve Futiivvetnameler

Yukanda gec;tigi iizere Ahilik hem meslege hem de sosyal ya§ama yonelik amac; ve i.lkeleri alan bir te§k.ilaclanma tiirii olarak dikkat c;ekmekcedir. Ornegin mesleki yaptlanmada her meslegin bir pili olup ve meslek iiyelerinin ona kar§l sorumlu.luklar1 bu.lunmaktadu. Nitekim Ahilikre ki egirim sisremi de buna gore yaptlarurken, i~ ba§l ve i§ ID§mda yaptlan egitim olmak iizere iki temele dayan­maktadlf. Buna gore i§ d!§mda yaptlan egitim ic;eriginde ahlak esaslar1, okuma yazma, orgiirsel kural ve gelenekler, temizlik, dogruluk ve dfuiiscliik gibi gene! konu ya da kurallarm yarn sua §iir, ilahi, silah kullanma, ata binme gibi sanarsal, edebi ve sporrif etkinlikler yer almaktad!r. 12

Biitiin prensiplerini dinin astl kaynagmdan alan Ahiligin nizarnnamelerine Fiiriivvemame ad! verilir. Ahiligin esaslar1, ahlaki ve ticari kaideleri bu k.itaplar­da yazwd!r. Fiitiivvem:lme.lerde Ahilerin hayara ve insana bala~ rarzlan, inan~la­n, diinya gorii§leri, edepleri, davranJ§larJ hatta yeme-ic;me, giyim ku~arnlar1 hakklnda dahi bir takrm bilgiler yer almaktadu. Te§kilaca girecek k.imse ilk once bu kitaplarda belirtilen dini ve ahlak.i ernirlere uymak zorunda idi. Furiiv­vecnamelere gore, te§kilat mensuplarmda bu.lunmas1 gereken vasillar v~fa, dog-

9 Kazlcl, agm., I, 541. 1° Czaydtn Murat, "Furiivver ve Furiivver Ahlakt", l Ahi Evran·l Vtli vt Ahi/ik Arapmnalan

Snnpozyttmtt, II, Ahilik Kiilriiriinii Ar~orma Merkezi Yay., Klqehir, 2005, sh. 699. 11 <;:agaray Nqer, Bir Tiirk IVmmm Olarak Ahi/ik, Sel~uk Dnv. Yay., 2. bsk., Konya, 1981, sh.

52, 101-102. . 12 Dogan Hulusi, Ahilik vt Ortrilii Bilgi, Ekin Kitabevi, Ank., 2006, sh. 4.

I. U/us/ararast Ahi/ik Kii/tilrii ve Ktr§ehir Sempozyumu • Cilt-U 1903

£ AhiAhlakzmn Ol~unda Hz. Peygamher HadisleTinin Rolli ve Etkisi ~~--~----~------------------

ruluk, emniyet, comerdik, revazu, ihvana nasihar, onlan dogru yola sevk erme, affedici olma ve tovbe idi. $arap ic;:me, zina, yalan, g1yber, hile gibi davraru§lar ise meslekren anlmaY' gerektiren sebeplerdi. 13 Buna gore Ahilik re§kilannda kalabilmenin §affi birinci derecede ahlaki kurallar1 uygulamaya baghdir. insaru degerli ve listiin k.Uan nirelikler de, ahlaki ve manevt ozelliklerdir. Nirekim Hz. Peygamber'in "Allahtm dtj gorii.niiyumit gilzel yarattzgzn (gibi) ahlaktmt da gilzel­leftir. '14 §eldind~ki ifadeleri anlarnhdir. Yine bir hadiste "$iphesiz Allah, sizin bedenlerinize ve st"tretlerinize bakmaz. Ancak kalplerinize ve amellerinize bakar. "15

buyrulmakradir. Aym zamanda mii'rninlerin en olgunu ahlaki en giizel olaru oldugunu vurgulanu§nr. "Mu'minlerin iman bakzmmdan en kamili ahlakz en giizel olanzdzr. "16 Biitiin bu hadisler, Ahilere yon verrni§ ve ahlakh olmaya onlar1 re§Vik errni§cir.

Ahilerin vizyonunun temel belirleyicileri Kitap ve Siinner'ren ne§et eden Fii­ri.ivvemamelerdir. Dolaytstyla Ahilik te§kilarmm vizyonunu kavrayabilmenin yolu fiiriivvemameleri dogru okumak ve anlamaktan gec;:er. Fi.iriivvemameler Ahilige kanlanlarm ellerinden dli§iirmedikleri ve giinliik hayatlarma tarbik er­meye c;:ah§uklan ilkelerin izah edildigi eserlerdir. Onlarm giinliik hayatlarmda uyduklart ve uygulad.Iklar1 ilke ve kurallar1 ihciva eden Fiiriivvemameler17 tasav­vuf a~rhkh ve Ahiligin ahlak ve faziler egicimiyle lli§kili o1up18 ideal insan mo­delini olu§turrnay1 hedefleyen eserlerdir. K!Saca diyeblliriz ki, esnaf ve sa­natkarlar birligine eleman yeti§tirrne, i§leyi§ ve kontrollerini diizenleyen kurum­lar diye bilinen Ahlligm kokeni, fiiriivvet re§kilatlarma dayan1r. 19

Ahllikre ilrne ve irfana son derece onem verildlgi ic;:in Ahi zaviyelerinde Ahi Evran'm kiraplar1 yanmda Fi.iriivvetname denilen Ahiligin ahlaki ilkelerini ic;:e­ren kiraplar okutulurdu. Bu eserler yalmz bir kesirnin degil, coplumun tamarru­nm uy1Dasl istenilen ahlaki kurallar1 ic;:erirdi.2° Siilemi'nin Fiiriivvet isirnli ese­rinde gec;:en ve insant ili§kileri tanzirn eden §U hususlar dikkat c;:ekmekredir: Koriiliige_ iyilikle kar§ilik vermek, yapng1 i§ten kar§Lhk beklememek, giici.i var­ken affermek, ba§kalarlD.lil kusurlarm1 buakip, kendi kusuruyla ugra§mak, §ef-

IJ Kaztct, agm., I, 541. Fiiriivvemamelerle Ugili geoi~ bUgi ic;in bk. Ocak, agm., XIII, 264-265. 14 Ahmed b. Hanbel, Miisned, VI, 68; ibn Sa'd, Tabakdtii'l-Kiibra, Beyrur, 1985, I, 377.

u Miislim, Birr. 33-34; ibn Mace, Z1ihd, 9. 16 Ebu Davlid, Szinnet, 16; Tirmizi, Rttda', 11. 17 Erken Veysi, "Ahllik T~kilaorun Vizyonun, Il Ulu.slararast Ahilik .Kzi/tiini Sempozyumu

Bi/diri/eri, KBY., Ank., 1999, sh. 125. 18 Alruner Nuran, "Siileymaniye Kiiriiphanesinde Oc; Yazma Fiiriivvemamen, l Ahi Evran-1 Ve/i

ve Ahilik Ar11fttT711alan Sempozyumu I, Ahilik Kiilriiriinii ~orma Merkezi Yay., ~ehir, 2005, sh. 79.

19 <;:agatay, age., sh. 14. 20 Oz.aydm, agr., sh. 700.

904 11. Uluslararasz Ahilik Kiiltiinl ve Kzr~ehir Sempozyumu • Cilt-U

/Jof. Dr. Sqffet SANCAKU ~

kacli olmak, b~kalanm kendine cercih ermek, hic;bir dururnda yalcaklanmamak, zengin ise fakiri hic;bir sebeple hizmecinde kullanmamak, halka cenezziil erme­mek, yi.izsuyu dokmemek, verenin de, alarun da Allah oldugunu bilmek, kerem sahibi olmak, alc;ak goniilli.i olmak, kendini begenmi§likten kac;mmak, hie;: kim­seyi azarlamamak, su saklamak, hizmerte ve vermede aynm yapmamak. 21 Ahiler bi.iti.in bu alanlarda Hz. Peygarnber'i ornek almakcac:hrlar. Nitekim Hz. Pey­gamber'in peygamber olmadan onceki halini vahyin geli§inden sorua e§i Hz. Hatice' nin, onun ic;in "Sen muhta;lara yardtm eder, zayif olanlart agt.rla1~ zorda kalanlara destek olur, yardzmma kojarsm. " §eklindeki ifadelerinden22 bunu anh­yoruz.

Birc;ok Fi.iti.ivvernamede bir cakim kori.i ahlaki harekeclere sahip olanlarm bu davram~larmdan vazgec;:inceye kadar Ahilige almmayacakJari ifade edilir. Bu kotli vasillara sahip olanlar §unlarc:hr: cimriler, gururlu ve kibirliler, kin rucanlar, yalan soyleyenler, ki§inin aYiblru orrmeyip }riizi.ine vuranlar, soziinde durmayan­lar, fahi~ flyacla mal satanlar, husu.lar, sert, merhamersiz ve zalimler, zina yapan­lar, hainler. Gerek C::obanoglu Fi.iti.ivvecnamesi, gerekse el-Radavi'nin Fi.iti.iv­vernamesi veya digerleri, Suhraverdi'nin fi.iti.ivvemamesi yahut ''Avarifo'l­Maarif' isimli casavvu.fl eserle kar§Il~cmlrugmda bu ilke ve kaidelerinin birbirle­rinin benzerle.ci olduklar1 goriiliir. Fi.iti.ivvet ve Ahiligin lasa bir zamanda birbiri ic;inde kayn~IDl§ olduklar1 ve Ahiligin fi.iti.ivver esaslart ile beslendigi goriiliir. Ahiligin ahlaki ve terbiyevi ilkelerini, daha once tasavvufc;ularm geli§cirip for­miille§cirdigi Flirlivvemamelerden alrugt §liphesizdir.23

SUf"Uere gore fi.iti.ivver, peygamberlerin ahlalac:hr. Fliti.ivver konusunda ilk eseri yazan Siilemi'ye gore Hz. Adem'den, son peygamber Hz. Muharnmed'e kadar tiim peygamberler, fi.iti.ivvet ahlakmm temsilcileridir. Flitiivvet insani derecelerin en i.isriini.idiir. Fi.iti.ivvet sahipleri, yapt1klarmt yalruz Allah ic;in ve Allah sevgisi ic;in yaparlar. Dolaytsiyla fi.iti.ivvet meslegini benimsemek, aym zamanda diru ve ahlaki ilkeleri de yerine gecirmeye talip olmak anlamma da gelmektedir.24

Flitiivvemameleri baz alarak Ahiligi §Oyle tanrmlayabiliriz. Ahi, vicdanrm kendi iizerine gozcii koyan adamc:hr. Helalinden kazanan, yerinde ve yecerince harcayan, olc;ii ram ehli olan, yararh §eyler iirecen ve yardtm edendir. Kalbi Allah'a, kap1s1 yetmi§ iki millece ac;tk olan; miirlivvet ve merhamet iizere olup comertligi esas alan, ahlala ana sermaye edinip, aktl yolundan yi.iriiyen, ilim

21 Bk. Sillemi, Kltabu'l-Fiitiivvet, Kahire, 1989, sh. 11-27; Ozaydm, agr., sh. 707-708. u Taberi, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerir, Millecler ve Hiikiimdarlar Tarihi (Tarih d-Omem

ve'I-MiiJUk), ~v., Zakir Kadiri Ugan-Ahmer Temir, MEBY., lsr., 1991, IV, 93. 23 Anadol Ccmal, Ahi/ik IVI/tiint ve Fiitrlvvetnamekr, KBY., Ank., 2001, sb. 41, 47, 62. 24 Ozayclm, agr., sb. 688-691. Fiiruvveclc ilgili ge~ bilgi i~in bk. Uludag Silleyman Uludag,

wFuruvver", DlA., 1st., 1996, XIII, 259-260.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii v,e Klr§ehir Sempozyumu • Cilt-D 1905

~ Ahi Ahldkmm O!u~umunda Hz. Peygamber Hadislerinin Rolli ve Etkisi

isreyen ve ilmiyle amel edip yararh c;ah§rnayt elden btrakmayan ki§iler Ahiler­dendir. Futiivver er.kanmca yigiclik niteliklerine ula§mt~, aynca bir sanat ogren­rni§, Allah'm varltgma ve birUgine inanmt§, yi.ice islam peygamberinin elc;:iligini kabul edip ve siinneclerine uym~, din ehilleri ile sohber ve muhabbece yonelrni§ ki§iler Ahilikte ilerlemi~ olanlardtr. l5

Fiitiivvemamelerin hedef kiclesi roplum ic;:inde ya§ayan insandtr. Sadece fii­riiwer ehlini, Ahileri terbiye etmez, aym zamanda roplum ic;:indeki biitiin ya§a­yanlart ic;:ine alan ahlaki ilkeleri Ahilerin goziiyle ve Ahilerin 6rneldigi ile anla­nr.26

3-Ahi Ahlakmm islam Ahlalayla Olan ili§kisi

Asl.tndaAhilik te§kilan meslek ilkelerine sahip olmast yarunda, birinci derecede ah­laki esaslara dayanan bir kurumdur. Ahilik anlayt§ma gore, yukanda gec;:tigi iizere bir ki§ide ahlaki. degerler a§1I1Jlll§Salahlaki degerlere onem vermiyorsa 0 ~i, istedigi kadar mesleginde iisriin ve ba§arili olsun bunun hic;:bir layrnerildegeri olrnamakla beraber o ki§i bulundugu meslekten ihrac;: edilirdi. DolaytStyla Abilikte iistiin bir ahlaka sahip olmarun ne kadar 6nernli ve vazgec;:ilmez bir unsur oldugunu bilmek gerekir. Ahilige kabul edilmenin onde gelen §afU, ahlaki degerlere sahip olmaknr. Dolaytstyla Ahilik t~kilannda ah1aki za.a.Ban bulunan ki§iler bannamaz. Bu ac;:tdan Ahilik te§kilan yiiksek ahlaka mensup ~ilerin roplandtgt bir yer olarak gotiiliir.

\=all§rnayt, ibadeci ve diiriiscliigii bir biitiin olarak ele alan, esnaf ve sanatkar­hgm geli§rnesini amac;:layan bir sistem olarak degedendiren Ahilik, ahlaka biiyi.ik 6nem vermi§tir. Ahiligin ahlaka verdigi 6nem, ahl'akm her yerde ve her zarnan ba§ta gelmesinden anla§tlmaktadu. Nitekim Ahilik, ahlak sahibi olmayan bir i~ adarmmn asia ba§artya ula§a.lllayacagtru, Wa§Sa bile bu ba§arffitn uzun 6miirlii olmayacagmt benimsemi§tir. Aynca Ahilige gore ahlakm oldugu yerde karde§lik, ~iclik, 6zgiirlii.k, sevgi ve adalet gibi 6zellikler ile dirlik ve di.izenlikten soz edile­bilir.27 Nitekim Hz. Peygamber, gi.izel ahlakl ~u ifadeleriyle ovmii§tiir: "!riniz­den en sevdiklerim, ahlakz en gzizel ol.ttnl.ttnmzdzr. "28 "!Gyamet gii.nii.nde mit'minin

zs Anadol, age., sh. 61. 26 $eker Mehme[, "Fiiriiwemameler ve Ahllik", l Ahi Evra11-1 Veli ve Ahilik Arf1ltmnabtn

Sempozyrmmlf, Ahilik Ki.ilriirii.nii Ar~urma Merkezi Yay., Klr~ehir, 2005, sh. 850. v Gi.ilerroan A.- T~rekil S., Ahi Te.§kilaurun Tiirk Toplumunun Sosyal ve Ekonoroik Yap!St

Dzerindeki Erkileri, Ank., 1993; Erdem Ramazan, ".Ahllik Sisreroinin Yonersel Sonuc;lan", I. Ahi Evran-1 Veli ve Ahllik Ar~urmalan Sempozyumu I, Ahilik Kiiltiiriinii ~urma Merkezi Yay., Klr§ehlr, 2005, sh. 375-376.

28 Buha.ri, Fedailu's-Sahabe, 27.

906 1J. Uluslararasz Ahilik Kiiltiinl ve Kir~ehir Sempozyumu • Cilt-11

Do~. Dr. Sqffet SANCAKL! <i>

terazisinde giizel ahlaktan daha aj;zr bir Jey bulunmaz. '~29 "Sizin en hayzrlmzz ahlakz en giizel olanznzzdzr. "30

Ahi ahlakmm temel ilkeleri olarak §U hususlar on plana ~tkm.aktadir: 1-Dogru sozlli olmak, 2- Emanete ruyinet etmemek, 3- Comert olmak, 4- Gozii­nli kotli §eylerden sakmmak, 5- ikiyiizlli ve yiyicilerden uzak durmak, · 6- Kotii­lerden uzak durmak, 7- Ofkelenmemek. Dikkat edilirse b.ll hususlarm her biri-· nin hadislerde zikredildigi mli§ahede edilmektedir. Ahi ocaklan ve Ahi dli§iince­si, roplumsal ahlak kurallarmm yaparak ve ya§ayarak kazantldigt egitim kurum­lartyru.31 Ahiler tasavvuf ehli gibi diinyayt di§larnaytp roplum ic;:inde ve hayatm akt§ma uyarak ya§arlardi. Bu tiir anlayt§ dogal olarak Ahi giysilerinde de kendini gosrermi§tir. Ornegin, kendini rasavVufa verenlerin rurka giymelerine kar§ilik Ahiler §alvar giyerler, ku§ak ve pe§tarnal ku§antrlardi. 32

Fiitiivvetnamelerde onernli Ahi kurallart olarak §unlar yaztlmaktadir: Ahinm" lie;: §eyi a~tk, lie;: §eyi kapah olmahdir. Ac;:tk olanlar: ·1- Eli ac;:tk olmalt: yani co­mere olmah. 2- Kaptst ac;:tk olmalt: yani konuksever olmalt. 3- ·sofrasr ac;:tk olma­lr: yani ac;: geleni doyurmalr. Kapah olanlar: 1- Gozli kapalr olmah: kimseye kotii bakmarnah ve kimsenin aytbmt gormemeli. 2- Dili baglr olmah: yani kimseye kotii soz soylememeli. 3- Beli baglr olmalr: yani kimsenin trzina, narnusuna, haysiyet ve §ereflne goz dikmemeli. Ahiyi Ahilikten c;:tkaran hususlar arasmda §arap ic;:mek, gammazltk, dedikodu, iftira, miinafi.kltk, gururlanmak, kibirlen­rnek, sert ve merharnetsiz davranmak, haset, kin, affetmemek, sozlinde durrna­mak, yalan, ruyanet, emanete ihanet, ki§inin aytbmr gizlerneyip onu ac;:tga c;:r­karrnak, cirnrilik, koguculuk, gtybet, husrzhk gibi kotii ahlaki davraru§lar yer alrnaktadtr.33 Ahiler, iyi Mlisliirnan olrnakla beraber yttkartda ge~tigi lizere bazt sUftler gibi diinyadan el etek c;:ekerek kendilerini tarnarnen din ve ibadete vermi§ dervi§ler olmaytp, ibadet kadar yeme, ic;:me, eglenrneden de ho§lanan insanlar­dir. Hayat felsefeleri ve ya§ayt§ tarzlart c;:alt§rnaya, dostluga, yardunla§rnaya da­yarur. Ahi toplumunda dilenen, yoksul ve baktma muhtac;: kirnse yoktur. Onlar ic;:in c;:ah§rnaktan maksat mf para kazanmak degil, hem kendi gec;:imini temin ermek hem de ba§kalanna yardun etmektir.34

Bu ac;:tklarnalardan anla§illyor ki, Ahiler, ben ve c;:tkar merkezli bir diinya an­layt§mdan yarra degillerdir. Onlar, cirnri ve egoist insanlar da degildir. Onlar iyilik yapmaktan, ikrarn etmekten, infak etmekten bliyiik haz duyan insanlardir.

29 Ahmed b. Hanbel, Miisned, XI, 442. 30 Buhari, Edep, 39. 31 Giilvahaboglu Ad.il, Ahi Evran Veli ve Ahilik, Memleker Yay., Ank., 1991, sh. 210, 241. 32 <;:agaray, age., sh. 141. 33 <;:agaray, age., sh. 182-183. 34 Giilvahaboglu, age., sh. 42-43, 45.

1. Uluslararast Ahilik Killtiirii. ve !<Ir~ehir Sempozyurnu • Cilt-11 1907 ·

&.. Ahi Ahltiklnm 0/~unda Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Eckisi ~------=---=-=------------

Verecegimiz §U hadisler onlar ic;:in ilham kayna~ olmu§tur: "Bir iyilige onciiluk eden kimseye o iyiligi yapanm ecri gibi sevap vardtr. '85 "Allah a ve ahiret giiniine imtin eden kimse komptstma iyilik etsin. Allah ave ahiret ~'tnune iman eden kimse misafirine ikram etsin. Allah 'a ve ahiret gii.niine iman eden kimse ya foydalt soz soylesin veya SllSsrtn. '86 "Ey mttsliiman kadmlar! Koln/zt koln/ttya (hediyele;me ko­mtstmda) bir koyun pttftiSt olsa bile {sadaka vermeyi) kr'tfiimsemesin. '87 Onlar, siirekli ba§kalarm1 dii§iinen ve ba§kalar1yla kazancWdarm1 payla§an insanlarrur. <;iinkii onlar, gonlu rok insanlar olup §U hadisi esas almi§lardJr: "Gerrek zengin­lik, mal roklugu ile degil, goniil toklugu iledir. '58

Ahilikteki ahlak ve gorgii kurallarma bakuguruzda, ne derece hayao kapsa­dt~; dolayrs1yla hayaun biiriin alanlartru koncrol ettigi anla§uaCakor.39 Fi.iriiv­vemamelerin onak ilkeleri; nefsine hakim olmak, iyi huylu olmak, Allah'm buyru.klarma uymak, Allah'm yasaklarmdan salunmak, iyi kalpli, iyiliksever ve comerr olmak, konuk sevmek ve ~rlamak insanlar1 sevmek, bile yapmamak yalan soylememek, ifrira ve dedikodudan sakmmak aleyhce konll§mamak, hak ve adalec sever olmak, zulme, zalime ve haksJ.Zllga kar§l koymak, hakh giic;:siiziin hakkiru, haks1z giic;:liiden almaya yardtm ermekcir. Onlarda diizen, intizam ve cedbir onemliydi. Ornegin, her esnafin bir bekc;:isi vardJ. <;ar§lYl siipiiriir, ak§am kapanan diikkanlarm komroliinii yapar kilidenmeden unurulmU§ olanlar1 sahi­bine haber verir, geceleri c;:ar§lYl bekler. Her esnafm bir de duaciSl vard1r. Sabah namazmdan sonra miirevellinin dairesi oniinde coplanan esnafa dua eder, bun­dan sonra herkes di.ikkaruna dagilirdJ. Duadan once hic;:bir diikk.an ac;:ilmazru.40

Resmen olmasa da giiniimiizde Anadolu' nun birc;:ok yerinde de benzer dualarla pazarlarm, c;:ar§Liann ac;:Lidtgm1 gormekreyiz. Ornegin Urfa'da her sabah Ahi c;:ar§lSlfllfl, Ispana' da pazarlarm dua ile ac;:ilmas1 bu gelenegin ne kadar kokl ii old~gu gosrermekcedir. 41

4-Ahi Ahlakmm Esas1 insan Merkezli Bir Anlayt§a Dayan.tr

Aliilik te§kilao, insan odakl! bir te§kilarur bu te§kilacca en onemli husus, in­sana ve insani degerlere onem verilmesidir. insan merkeze oturrulma.ktadu.

3l Miislim, !mare, 133; Ebu Davl!d, Edeb, 115; Tirmizi, !lim, 14. 36 Buhari, Nikdh, 80, Edeb, 31, 85, Rikak, 23; Muslim, lman, 74-75. Aynca bk., Ebu Davl!d,

.&kb, 123; Tirmizi,!Vyamet, 50; Ibn Mace, Edeb, 4. · 37 Buhan, Hibe, 1, .&kb, 30; Miislim, Zekat, 90. 3B Buhari, Rik!tk, 15; Miislim,.Zeknt, 120; Tirmizi, Zrihd, 40; Ibn Mace, Zrihd, 9. 3' Tekin Mustafa, "Bir Sosyal Kontrol Arac1 Ola.rak Ahllik ve Toplumsal Oinamikleri •; I. Ahi

Evran-z Veli ve Ahilik Arll{flmzakm Sempozyumu II, Ahllik Kiiltii.riinii ~ruma Merkezi Yay., ~ebir, 2005, sh. 868.

4o <;:agaray, age., sh. 146, 178.

~~ Kaz•c• Ziya, Mikall Bayram'm "Bir Egirim ve Ogrecim Ocag. Ola.rak Ahi T~kilao" isimli rebliginin miiz.akeresi,ls!nm'daAile ve c;ocuk Terbiyesi-2, Ensac N~r., lstanbuJ, 2005, sh., 152.

9081'· Uluslararasz Ahilik Kiiltihii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-U

___________________________________________ Do_f_. D_r._.s_~~~_s_~-~-----~

<;iinku her §ey insan is;in yaraulrru§ ve onun hizmetine sunulmu§tur. Amas; insarun saadet ve muclulugudur. Nitekim Hz. Peygamber, "Allah katmda insa­mn saygm!tgt., vallahi Kdbe-i muazzamanm saygmlzgmdan daha yucedir. ''~2 §ek­linde buyurarak insarun ne kadar degerli bir varhk oldugunu dile getirir. Buna gore bir perspektif getiren Hz. Peygamber, insanm kiis;iik goriilmesini, alay ve hakaret edilmesini ho§ kar§tlamaz. "Mitsluman karde;ini hor gormesi kijiye kot:U­!uk olarak yeter. '>13 Dolaytstyla bu riir hadisler, bu kiiltiiriin temel referanslarmi olu§turmaktadu. Mevlana, bir beytinde §oyle der: ''!abe, Azer oglu ibrahim'in yapttgz bir binadzr. Gonii.lse Cenab-z Hakkzn nazar ettigi yerdir. " Ahi ahlakmm hedefi; bencil ve egoist olmayan, ba§kalarrm dii§iinen, payla§an, kendisiy­le/toplumuyla bart§Ik, erdemli, olgun, iyi ahlakh, faydah insan yeti§tirmektir. Bugiinkii uygar diinya, ticar! ve sosyal hayatta bu tip insan prototipini olu§tu­ramarnarun sanctsmt, actsmt, stktnusmt c;:ekmekte ve bunun c;:ok pahaltya mal olan olumsuz neticeleriyle kar§t kar§tyadtr. .

Ahiligin temelinde ins an ve ins ana hizmet esast yaunaktadu. Hatta Ahilikte insana hizmet Tannya hizmet olarak kabul goriir. K.i§i ancak insana hizmet ~ttigi siirece her iki diinyada da gerc;:ek mucluluga ula§abilecektir. Bir giiliimse­me, bir selam da yeri geldiginde bireye hizmet, yardtm ozelligi ta§tr. DolaylSlyla Ahilikte ki "insan odaklzlzk" giiniimiizdeki "mii.jteri odaklzlzk" anlayt§tyla ktyas­lanamayacak derecede geni§ ve zengindir.44

Hic;:bir §eye, e§ref-i mahlukat olarak kabul edilen insandan daha fazla deger verilmez. Bu anlayJ§ Ahiligin tiim faaliyeclerinde hakim olan bir unsurdur. Ahi­lik te§kilau yonetiminden, usta ve <;:tragma kadar ornek bir insan modeli geli§­tirmi§tir. "insan-z kamil" olarak ifade edilen bu ideal insan profilinin temel nite­likleri dogruluk, diiriiscliik ve giivendir.45 ibn-1 Baruta, Ahilerin bu olurnlu ve takdire §ayan dururnlarma §ahit oldugunu §oyle dile getirir: "Ben diinyada on­lardan daha giizel davranan kimse gormedim."46 Ahiler, olduks;a insani olan hareket tarzlartyla "itst insan "veya "model insan" den:ilebilecek hir arJayJ§I hllim ktlmt§lardtr. 47

Ahiligi ayncahkh ktlan en onemli unsurlardan bir tanesi bu kiiltiirde "ben" veya "benim" kelimelerine pek fazla rasclanmamastdu. Oyle .ki esnaf ve sa­natkarlar "Ben bugiin sat!§ yapt!ID, siz kom§umdan alm, o heniiz siftah yapma-

42 ibn Mace, Siinen, Fiten, 2. 43 Miislim, Birr, 32; Ebu Davlld, Edeb, 35; Tirmizi, Bin~ 18; ibn Mace, Ziihd, 23. 44 Dogan, age., sh. 42. 45 Ekinci Yusuf, Ahi/ik, Sistem Ofset, Ank., 1991, sh. 17, 19. 46 Kaplan Mehmet, Tiirk Edebiyan OzerindeArtl{tmnalar, Dergah Yay., ist., 1991, sh., 133 .. 47 Saghk $aban, "Kemal Tahir'e Gi:ire Ahllik ve Ahller", Ahilik Arll{tmnalan Dergisi, GUAKAM.,

c. I, sayi:2, 2005, sh. 122.

1 . .Uluslararasl Ahilik Kiiltiint ~e Klr§ehirS.empozyumu • Cilt-11. 1-909 ·

~ Alii Alzkikuun Ol~lDIWlda Hz. Peygamher Hadislenilin Rolil ve Etkisi

dt." diyecek derecede fedalcir, erdem ve fazilec sahlbidir. Pazar paymt arrnrma, ralcipleri ale eunede tiirlii strateji ve politikalarm geli§tirildigi blr diinyada Ahllik felsefesine damgastm vuran bu ozverili yakl~un bugiin hepimize hayal gibi gelmekredir. Ancak bilinmelidir ki, Ahiligin ozii feda.ka.rbkttr. Nirekirn Ahl eli, yiizii, gonlii, sofrast ac;tk olan ki§i olarak carurnlanmakradtr.48 Bu noktada §U hadisleri zikrecmek gerekir: "Bir kimse kardejinin yardzmmda bulundugu siirece Allah da o kimsenin yardzmmda olur. "19 "Sizden biriniz kendisi ifin istedigini kardeji if in de istemedikfe imdn etmij olamaz. 50 Siyer kiraplarmda Hz. Peygam­ber §U vastflarla zikredilir: "Kavml arasmda en men, en iyi huylu, soyca en asil, kom§uluk haklart baktmmdan en iyi, en uysal, en dogru sozlii, en yiice bir ahlak sahibi, en giivenilir, koriiliikren ve insanlart alc;:alcan huylardan em uzak olan klmse idi."51 Hz. Peygamber, insaru ili§kileri insana deger verme, ho§gorii, anla­YI§, affecrne ve diiriisdiik ilkeleri iizerlne kurmu§tur. O'nun amact erdemll insan tipinl/modelini yeti§tirmektir. Ahller de, Hz. Peygamber'in bu vasill.artm kendi­lerine §iar ed.inrnl§ ve bunu uygulamada gosrermeye gayrec gosrerml§ ki§ilerdlr.

5-Ahl Ahla..k.t.O.m iktisadl ve Ticlri Hayata Getirdigi Giizellikler

Giiniimiiz diinyast veya insanmm bugiin en c;:ok ihtiyac;: duydugu degerlerin b~mda ahlalci degerler gelmekcedlr. Ahlalci yozl~ma veya c;:okiintii coplumlarm ticari, iktisadl ve sosyal hayatta git gide c;iiriimelerini hiZiandtrmakcadtr. Dolayt­styla ahlaki degerler, coplumlart siiill hayattan kurtartp saygm blr yere c;:Ikaran c;ok onemli unsurlardtr. Ahlak olmadan coplurnlarm sosyal hayacca erdemll olmalart da miimkiin degildir. Ahlaka dayanmayan iktisadl ve ticart bir hayann sagbklt bir §ekilde yiiriimesi ve ayakta kalmast da miimkiin degildir. Yalanctltk, aldarmak, rii§Vet, yalan yere yemin, haram kazanc;:, kaliresiz/defolu mal iirermek, b~kasmm malmalmiilkiine goz dikmek, ktskanmak, hile yapmak, karaborsact­ltk, tembellik, fahi§ fiyada mal sacrnak, cimrilik gibi ticari hayacca ki§ileri olum­suz yonde etkileyen hususlar hep ahlaki erdernlilikle ~uacak ve bu yolla bertaraf edilecek §eylerdlr.

Malm kalitesiz~c;Uri.ik-aytpli iiretilmesi yasakur. Para htrst olmadtgt ic;in c;ok para kazanmak amactyla ucuza mal ecrne gibi zaytf blr iktisadl ahlak gelenegi yokcur.52 Ahllik kiiltiirii ve felsefesi; diiriisdiik, giivenilirlik, i§ ahlaktna ve mes­legin etik degerlerine saygt gosterme, hakka-hukuka riayet etme, §efkatli, comert ve giiler yiizlii olma gibi insaru degerleri temsil ecmektedlr. Bugiin uygar diinya

48 Dogan, age., sh. 76 . ., Miislim, Zikir, 38; lbn Mke, Mukaddime, 17. so Buhari, lmtin, 7; Miislim, !man, 71. Sl lbn Ishak, Siyent lbn Ishak, Konya, 198, sh., 57; lbn Hi~am, SFretii'n-Nebeviyye, Beyrut, 1992,

I, 123. sz Giilvahaboglu, age., sh. 261.F

910 ,/. Ulus/ararasz Ahilik Kfjftflrii ve ~ihir Sempozyumu • Olt-11

/Jof. Dr. Sqffet SANCAKJJ ~

iilkeleri, ticar1 ve sosyal y~amda bu degerleri ol~rurmaya ve hikim k.tlmaya s:alJ§makta, ancak isrenilen olwnlu geli§meler yecerince saglanamamaktadJr. 1§te bu yonii.yle Ahilik kii.ltii.rii. ve felsefesi; asulardJr esnaf, rii.ccar, sanaclcir ve s:ok s:e§icli ticari i~lecmecilik yapan insanlara daima ilham kaynag1 olmu§tur.53

Ahiligin ahlaka verdigi onem, ahlakm her zaman, her yerde ve her i~re ba§ta gelmesindendir. Ana sermayesi ahlak olmayan his:bir i§te ba§art uzun sii.reli de­gildir. Ahlakm oldugu yerde karde§lik, e§irlik, ozgii.rliik, bagunS!Zhk, sevgi, ada­let, dirlik, dii.zenlik, gii.zellik, yararlllik gibi yii.ce vaslflar varchr.54 Ahilik; i§ birli­gi is:inde, muclu i§ ve ya§arn anlayt§r; daha dii.rii.st, daha sade, daha sakin, daha ozgii.n tempoyla evrensel etik ilkelere sabuh bir yakl~1mdJr. Saghkh aile, kom­§uluk W§kileri, is:ren doscluklar, sosyal. ileti§im, dayaru§ma, gii.s:lii. gii.ven duygu­lart ve roplumsal baglar bii.tiinlii.gudii.r. Kaliteli bir ya§am ve i§ is:in evrensel etik ilkeler oncii.lii.gunde kalkmma ve geli§me ic;in yeni bir uygarL.ga onderlik etmek­tir. 55

Ahi yonecmeligi konumunda olan Fii.rii.vvemamelere gore; Ahi, helalinden kazanmaL.dJr. Hepsinin bir sanan olmaL.du. Yoksul ve dii.§ki.inlere yardJm ecmeli, comerr olmaL.du. Alimleri sevmeli, ho§ rurmaL.dJr. Fakirleri sevmeli, als:aJ< gonii.llii. olmaL.du. lyi kimselerle sohber ermeli, namazrru kazaya buakmarnah, haya sahibi olup, nefsine hakim olmah, dii.nyaya dii.§kii.n olanlarla beraber dii.§ii.p kalkmamaL.dJr. Bunlar, asularca Osmanh insarurun ahlakuun temel ta§l alan haslecler haline gelmi§tir.56 Ticirer ahlakmda yasaklanan hususlar da §unlardu: 1-Hileli ve c;ii.rii.k mal sarmayacaksm 2- Mii.§reriden fazla para almayacaksm 3- Bir ba§kaslll1n malm1 taklit ecmeyeceksin 4- Noksan tartmayacaksm ve bozuk terazi kullanmayacaksm 5- Sahre ve kalitesiz mal fuecmeyeceksin.57 Ahilerin ticari ve iktisadl hayacla ilgW getirrni§ oldugu prensiplerin hadislerde de aynen var oldugunu bilrnekreyiz. <;:ii.nkii onlarm, bu ilkeleri belirlerken hadisleri goz ardJ ecmediklerini dii.§ii.nmekreyiz. Bu hadislerden bir kac;1n1 vermek istiyoruz: "Dogru siizlu ve kendine giivenilir tdcir (dhirette) peygamberler, szddtkler ve jehidlerle beraber olacaktzr. ·~s "Aldatan bendenlbizden degildir''5<J "()f sznif insan vardzr ki, kzydmet giinii.nde Allah onlara bakmayacaktzr. Bunlardan birisi, ticaret malmz yalan yeminle

Sl Giirdal Mehmet, "Ahllik Kiiltiir ve Felsefesinin Meslek Ecigi ve 1§ Ahla.lo A9smdan Turiz.m Sektoriine UyguJanabilirligi Konusunda Bir Ara§orma", I. Ahi Evran-1 V~li v~ Ahilik Arllftlnnalnn Snnpozyumui;AhilikKiiltiiriinii~Merkc:zi Yay., l<Lcyehir, 2005, sh. 513.

S4 Soykuc Refik, Ona Yo/Ahi/ik, ESKEY., Ank., 1971, sh. 91; Mar§ap, agm., sb. 71. ss Mar~ap, agm., sb. 85. S6 Ozaycl.m, age., sh. 700. 57 Oz.ayci.m, age., sh. 706.

sa Tirmizi, Btt.ytl, 4; Aynca bk., ibn Mice.,Ticarat, l.

s' Miislim,/man, 164; Ebti Davild, Btt.yfi, 50; Tirmizi, Btt.yli, 74; lbn Mace, Ticarat, 36.

I. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Ktr§ehir Sempozyumu • Ctlt-U 1911

~ AJri Ahldkmm 0/~.omuula Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Eckisi

sanp tiiketendit: "60 ''Karaborsactftk yapan kimse, hatadmlzr (gUnahkardzr). "61

"Miisliiman miisliimamn kardepdir. Bir miisliimanm, kardejine ayzbmt tlftk!tzmadtkfa ·ayzpft bir malt satmasz hetal olmaz. "62 "Biriniz kardqinizin alt.fVerifine artzncz o!tzrak mudahale etmesin. " 63 "KiJi, kardejinin satljzna kendininkini satmak ipn mudahale etmesin. '61 "(Namuslu, duriist) tUccar kazanflz, karaborsaa ise meliindttr. •r>5 "Alw ve sana dogru sayler, her jeyi apkfa ortaya .koyar!tzrsa, altj-verijleri hayzrlz ve miibarek olttr. Gerfefj. g;izleyip yalan siiyleyerek .yaptlan altj-verijin bereketini Allah yok eder. '66

6-Ahi Ahlalorun Hadislerle Clan ili§kisi ve Hadislerdeki Uzanttlan

Turk~e Fiitiiwecnamelerin en eskisi olarak kabul edilen ~obanoglu Futiiv­vetnamesinde eserin kaynaklar1 zikredilirken en ba§ta cefsir-i Kur'an'dan ve hadis-i Mustafa' dan isrifade edildigi zikredilmektedir. 67 Dolay1Slyla Ahiligin kokeni ne olursa olsun Ahi ahlakt, cemelde Kur' an ve Hz. Peygarnber'in hadisle­rine dayanmaktarur. Ahiligin ahlaki degederini ve insani ili§kilerini. detayh ola­rak cahlil etrigimizde onemH derecede Hz. Peygamber ahlaktna dayand.Igm1, Hz. Peygarnber'in hadisleriyle hire bir ili§kili oldugunu mu§ahede etmekteyiz. Ha­diste de "Ben fiiul ahlakz tamamlamak ifin gonderi/dim. "68 buyrulmakcad.Jr. Hal-harekec, davraru§ olarak Hz. Peygamber o derece ornek almmJ§ ki, bu etki giyim-ku§arna kadar kendini gostermi§tir. "Futiivvecnamelerde Ahilerln neler giyecegi, neler giymeyecegi, yani giyecegi §eylerin §ekli, rengi ve cinsinin nas1l olacag1 gosterUmi§tir."69 Ornegin hadislerde ipek, larmJZJ ve sar1 renkli giysilerin kullanJlmamasJyla ilgili baz1 hususlar1 esas al~ak bu yonde uygulamalarmm oldugu tespit edilmekcedir. Futiiwemamelerin bir maddesinde: "Ahiler ipek giysi giymeyeler." diye yaz1hd.Ir. Ahilerde sar1 ve larm1Zl renk begenilmezdi. Fu­tiiwemamelerde: "Hifbir peygamber kzztl ve sarz g;iymedi." denilmektedir. Gok, ak,- kara ve ye§il renkler Ahiler kaonda begenilen renk.lerdi. Onlarm giydikleri donlar lasa ve s;ok temizdi?0

60 Tirmizi, Bttyfi, 5. 61 Muslim, Miisnkitc, 130. 6~ tbn Mace, Tiairizt, 45. 63 Buhari, $unit, 8; Ebu Oavud, Nikn!J, B. 7, 17; Tirmizi, Niknh, 38. 64 Tirmizl, Brtyti, 57. 65 lbn Mace, Ticizrtit, 6. 66 Buhari, Brryrl. 19. 67 f:;obnnoj,lu Fritiivvm111mesi, AU. Oil ve Tarih-Cografjra Fak. Kicaphgmdaki yazma, nr. 46458,

varak 3b, vd., naklen Anadol Cemal, Ahilik Kiiltiini ve Ftitrivvemnmeler, KBY., Ank., 2001, sh. 31.

68 Malik, el-Muvnttn, Hrimri'J-Hulk, 8; Ahmed b. Hanbel, Miimed, n, 381. 69 <;:ag:uay, age., sh. 182. ;o <;:agacay, age., sh. 141.

912 ·1 1. O/U$larara:sr Ahr7ik Kiiltiirii ve K~ehir Sempozyumu • Cilt·ll

[}of. Dr. Sa.ffec SANCAKLJ c®>

Ahilerde ahlaki esaslar o derece onerolidir ki, daha Ahilige giri~ce bu esaslar gi.indeme gelmekced.ir. Ahi olmak ve p~camal ku~anmak is;in mlispec ve menfi yedi§er §artln yerine geririlmesi gerekir. Once yedi kocli hareketi baglamak ve sonra yedi giizel bareketi as;mak lazun. Ahilik nazarmda bu yedi~er fazilec ve rezilec ~unlard.tr: 1- Hasislik (cimriligi) baglamak ve lutuf kaptsmt as;mak, 2-Kalur ve zuliim kaptstm baglamak, bilim ve miilayemec kaptstm as;mak, 3- Hus . kaptsmt baglayarak kanaac ve n za kaptstnt as;mak, 4- T okluk ve lezzet kaptstm baglaytp as;hk ve riyazec kaptsmt as:mak, 5- Halkcan yana alan kaptsmt baglaytp, Hakcan yana kaptstru as:mak, 6- Herze ve hezeyan kaptsmt baglamak, marifet kaptsmt as:mak, 7- Yalan kaptstnt baglamak ve dogruluk kaptsmt as:mak. Flitliv­vemameye gore ancak bu yedi fazileti·kazanan insan Ahi olabilir. Ahilige incisab bir nevi ahlaki, dint ve iktisadi mertebe nizarmna girmek demektir.71

Ahi babalart, esnaf ve sanarkarlara ~u oguclerde bulunurlard.t: "Sananmzt· Uerlecin, yiikseltin, birbirinize karde§ sevgisi ve saygtsl Ue baglarun. Yolsuz i§lere, hakstz huslara sapmaym, insariligtntZr, mlisliimariligmlZl unutrnaym. Goni.il iizmeyin, canltya ceza vermeyin, cemaati cerk ermeyin. Seha ve kerem sahibi muhcas:lart aytrt ermeden, hizmec ve yard.tm ehli olun."72 Ahi tipi, s;~icli i§ kol­larmda organizeyi yaratan bir tiptir. Askeri, dinl, stna!, iktisadi, sosyal, ticari zorluklart yenmek, insanlara yon vermek ve yol goscermek, biitiin halktn bir diizen is;erisinde ya§amasmt saglamak; c;:apulculugun, hayat ve mal glivensizligi­nin online ges:mek gibi coplumsal sorunlarda Ahi cipi sosyal bir ~ahsiyec olarak kendini goscermi~tir. Ahilikte ruh egitimine oldugu kadar davran1~ egitimine de onem verilmi~ ve her ciirlli davraru§ bir kurala baglanrnt~m.73 Giindiiz meslegin incelikleri ogretilirken ak§arnlar1 copland.tklart salonlartnda ahlak ve cerbiye uygulantyordu. Aralarmda yaygm bir egitim-ogreci,m siireci soz konusuydu. Boylece yeti§tirilen esnaf ve sanarkarlar aralannda glis;lli bir dayant§ma ve yar­d.tmla§ma kurmu§lardt.74

Flitilvvecnamelerdeki ba§ka bir oneroli nokcada, insan hayacmm 740 kurala baglanrnJ§ olmastd.tr. Bunlardan ne kadarmt hangi derecede olanlann bilmesi gerektigi kaydedilmi~tir. Enbiya, evliya ve pacli~ahlarm 740 edebi bilrneleri, fakat Ahilige intisab etml§ herkesin bu edeplerden 124'linli bilmesinin gereklili­gi iizerinde de durulmaktad.tr. Bu asgari 124 edep; yemek, is;mek, konu§mak, giyinmek, evden cU§art gitmek, mahallede yiiriimek, orurdugu yerden ba§ka bir yere seyahac etmek, pazara girmek, orada alt§Veri§ etmek, eve bir ~ey gotiirmek,

71 Giilvahaboglu, age., sh. 342-343.

n Bayram Sadi, "Tilrklerde EsnafT~kilau", Ahilik v~ Loncalar, Milli Kiiltiir D~rgi.si, c. I, 1997, say1?.

n Giilvahaboglu, age., sh. 251, 259. 7~ Tezcan Mahmur, "Ahilik <;er\evesinde Ol~an Turk Kii.lruriini.in Temel T~lan", IL

Uluslararasz Ahilik Kiiltiini Sempozyumu Bildirilm, KBY., Ank., 1999, sh. 286.

1. Uluslarari1Sl Ahilik Kiiltiini ve K_lr~ellir Sempozyumu • Cilt-[1 1913

,/&.. Alzi Ahkikmm 0/U§U!nunda Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Etkisi .,,__ _ _____:._ _ _ c:....::....__ _ ___ _ _ __ _

misaflrlige girmekle ilgilidir ki bunlardan birinin de belli saytda edepleri var­chr.75

Ahi olan ki~ihin gayesi; Allah'rn kendisine ihsan buyurdugu ylice insanhk ni­teliklerinden ve !slam dininin ylice ilkelerinden yararlanarak ruhen ve bedenen yararl.t ~ekilde c;:al.t~arak diinyada insanca y~arnak ve c;:evresindekileri de y~at­makttr. Bu amac;:la Ahiligi (y~a-y~at) felsefesine gotiirmli§tiir. Boylece "Heni.iz diinyada iken ahiretini kazanmak" arnacrndadrr. Ahi olan ki§i; fiitlivvet erkanm­ca ahlaka, alalL. olmaya, en geni~ anlam1 ile bllime ve yararl.t c;:ah§maya biiyiik deger veren ki§idir. Ahi ki§i ~ml.tklara iltifat etmez, yiiklenemeyecegi kadar biiyiik i§lerin altrna girmez. Ahi ki§iler, toplumdaki yerini bulan ve haddini bilen ki§ilerdir. Ahiligin gayesi; zenginle fakir, iiretici ile ti.i.keciCi, emek ile ser­maye, balk ile devlet arasrnda iyi ili§kiler kurarak sosyal adaleti gerc;:ekle§tirmek ve ahlaki bir toplum diizeni meydana getirmektir.76 Ahilikteki bu amac;:lara sag­lam bir te§kilat ve koklli bir egitim ile ul~Ilml§nr.n Ahi te§kilatma odenen ru­daclarrn, esnaf tasarruf sand!grnda biriktirilerek te§kilat liyeleri ic;:in evlenme, dogum, hascal.tk, oliirn gibi hallerde ku11anilmas1, esnafa sanae ahlakr, hedefleri, gelenekleri, tore ve nizammm ogretilmesi, Ahiligin onemini ve sosyal yoniinli orcaya koyar.78 Onlar1 bu tiir iyiliklere sevk eden di.ni mesajlard!r: "Her kim bir iyilik yaparsa ona, ondan yedi yiize kadar sevap yaztlzr. 'IJ9 '1yilik giizel ahlaktan ibarettir ... '60 "Her iyilik sadakadzr. '61 ibn Abbas' dan gel en bir rivayene onun comercligi §U §ekilde anlanhr: "Peygamber iyilik yapma bakzmzndan insanlarzn en comerdi idi. En fOk ciimert daVJ·andzgz zaman Ramazan ayz idi. '82

Flitiivvetnamelerde ges;en, Ahiligin temel &gerlerini olu§ruran ve her biri hadislere dayanan §U ahlaki kurallar1 ~oyle sualayabiliriz: 1yi huylu·ve giizel ah­laklt olmak, i§inde ve hayaanda kin, haseclik ve gtybenen kac;:rnmak, ahdinde, sozii.nde ve sevgisinde vefal.t olmak, gozli, gonlii. ve kalbi tok olmak, §efkacli, merharnecli, adalecli, fazilecli, iffecli ve diiriist olmak, comert, ikram ve kerem sahibi 9lmak, kiic;:ii.klere sevgi, biiyiiklere kar§I edepli ve sayglli olmak, alc;:ak goniillii olmak, bii.yiiklii.k ve gururdan kac;:rnmak, aytp ve kusurlarilll orunek, gizlemek ve affetmek, hatalar1 yiize vurmamak, dost ve arkad~lara tath sozlii, sarnimi, giiler yiizlii ve giivenilir olmak, gelmeyene girmek, dost ve akrabay1 ziyaret etmek, herkese iyilik yapmak, iyiliklerini istemek, yapuan iyilik ve yar-

7~ Anadol, age., sh. 39. 76 Anadol, age., sh. 65. n Soykur, age., sh. 86-87. 78 Anadol, age., sh. 78. 7' Miislim, imnn, 204. 80 Miislim, Birr, 14-15; Tirmizt Ziihd, 52. 81 Buhari, Edeb, 33; Muslim, Zek!tt, 53. Aynca bk. Ebu Davl!d, Edeb, 60. 82 Bk. Buhari, Bedii'L-Vahy, 1.

914 11. Uluslararasr Ahl'lik Kiiltiirii ve Klr§ehir Sempoz.yumu • Cilc-U

Dof. Dr. Sqffet SANCAKJJ ~

d.unlan ba§a kakmamak, hakka, hukuka, hakkaniyere .riayet ermek, insanlann i§lerini ic;:ten, goniilden ve giiler yi.izle yapmak, daima iyi kom§ulukta bulun­mak, kom~usunun eza ve cahilligine sabretmek, yaratandan dolay1 yarat:tlaru ho§ gormek, hata ve kusurlart daima kendi nefsinde aramak, iyilerle dost olup, kotii­lerden uzak durmak, fakirlerle doscluktan, oturup kalkmakran §eref duymak, zenginlere, zenginliginden dolaYI itibardan kas:mmak, Allah ic;:in sevmek, Allah ic;:in ne&et ermek, Halk ic;:inde hakkt soylemek ve hakkt soylemekren korkrna­mak, maiyetinde ve hizmetindekileri korumak ve gozermek, ac;:tkta ve gizllde Allah' m emir ve yasaklarma uymak, kotii soz ve harekeclerden sakmmak, ic;:i­cL~t, ozii-sozii bir olmak, hakkt korurnak, hakka riayecle haksiZhgt onlemek, kotiiliik ve kendini bilmezlige iyilikle kar§Utk vermek, bela ve musibeclere sabu ve taharnmiillii olmak, Miisliimanlara liitufkar ve ho§ sozlii olmak, dii§mana dii§manm silahtyla mukabelede bulunmak, inane;: ve ibadeclerinde ihlash olmak, fini diinyaya air §eylerle oviinmemek, bobt¥lenmemek, yapuan iyilik ve haytrda halkm ho§nuclugundan ba§ka bir §ey gozetmemek, ilimlerle dost olup, dosclara daru§mak, her zarnan her yerde yalmz Allah' a giivenrnek, orf, adet ve torelere uymak, su rutmak, strlar1 ac;tga vurmamak, aza kanaat, c;:oga §iikrermek ve da­gttmak, feragat ve fedakarhgt daima kendi nefsinden yapmak, namazt buakma­mak, haya sahibi olmak, diinya hayauna esir olmamak, nefsin esiri olmamak, helil kazanc;: sahibi olmak. 83

7- Ahi Ahla.kmtn Hadislerle Olan ili§kisi Baglammda Bazt Konu1arrn Kar­~U3.§t1nlmast

Ahilik sadece basit bir ticart ya da sanat orgiiclenrnesi olmaYJp, ahlak ve so­rumluluklart olan bir ya§am tarztcLr. Bireye ahlakh olmayt oncelikle tavsiye eder. Erdemli insan tipi, olgun insan prototipi olU§turmayt hedefler. DolaYJstyla Miisliiman bir c;:evrede olu§tugu ic;:in islam ahlakmt esas almt§ru. Ahiligin en onemli olan kurallart zikredilirken yani comert olmak, misafirperver olmak, ba§kalarrna yemek yedirmek, kimseye kotii gozle bakmamak, kirr>..senin aYJblnt rakip etmemek, kimseye kotii soz soylememek, kimsenin uzma namusuna, hay­siyet: ve $erefine goz d.ikmemek, ozii-sozii bir olmak gibi gii.zel huylar hep Hz. Peygamber ahlakmda/hadislerinde var olan c;:ok onemli ilkelerdir. Yine onlarm, dedikodu, gtyber, iftira, gttrur, kibir, iki yiizliiliik, yalan, haser, kiskanc;:hk, kana­arsizlik, kin rurmak, intikam, koguculuk gibi korii huylardan kac;:mmay1 hedef · alan prensipleri de yine hadislerde c;ok net bir ~ekilde yer almakta ve zikredil­mektedir. Buradan da anliyoruz ki, Ahiligin ahlak konusunda beslendigi en onemli kaynak, Hz. Peygamber'in hadisleridir. Ahl ahlakmda yer alan ilke ve prensipleri hadislerle kar§Ila§urcLglilllZda bunlarm hadislerle ozde§le§tigini ve hadislerden ne§et ettigini rahacltkla gorebilmekteyiz. Onlar, biitiin bu hususlar1

83 Bk. Erken, agr., sh. 127-129, Bir Sivil Orgiitl.enme Modeli Ahilik, Seva Yay., Ank., 1998, sh. 91-93; Ekinci Yusuf, Ahilik, 1988, sh. 12; Giilvahaboglu, age., sh. 248-249.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-U 1915 ·

& Ahi Ahkikmm Oll$011unda Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Etkisi ~~----~--~--------------------

hirer huy haline getirerek hayatta uygulama safhastna getirmi§lerdir. Onlartn bu vastflarml baz1 hadislerle kaqtla§nrmak istiyoruz.

Dogruluk ve Diiriistlii.kten Aynlmamak

Ahilik dogrulugun, diiri.isclugun, i§ ve meslek ahlakmi, meslek ve zanaat sahibi olmarun, olgunlugun, karde§ligin, dosclugun, ban§m, sosyal adaletin, sosyal giivenli­gm, toplumsal dayaru§ma ve ho§gi:iriiniin genel adt olarak bilinmektedir. Ahi tipi insan ornek insandrr.84 Bu ilkeler ve prensiplerin uygulanmas1 sonucunda b~oiin yaygm olarak i§lenen pek <;ok su<; bettaraf eciilrni§tir.

Dogrulugu ongoren ve oven hadisler: "Muhakkak ki, dogruluk iyilige gotii.rii.r. iyilik de jii.phesiz cennete iletir. Ki;i dogru soyleye soy/eye Allah kattnda suldik ola­rak yazzlzr. YalanctLzk da (insanz) focU.ra gotii.riir. Fii.cU.r da cehenneme gotii.riir. Kifi yalan soy/eye soyleye Allah katmda kezzab (fok yalanct) diye yaztfzr. '85 "Dogru sozfu ve kendine gii.veniLir tdcir (!thirette) peygamberler, stddikler ve jehidlerle bera­ber olacakttr. '86 "Bir kimse yalan soylemeyi ve yalanla ij yapmayz terk etmiyorsa, Aflah'm omm yemesini ifmesini terk etmesine ihtiyact yoktur. '87

Nefsine Hakim Olmak

Ahilikte nefsini rerbiye etmek, nefsin esiri olmamak, nefsine hakim olmak esasnr. Fi.itiivvetnamelerde nefse hakim olunmasmdan bahsedilmektedir. Hadis­te de "Aktflz insan, nefiini hesaba feken ve olii.mden sonrast ifin faltjandzr. Aciz ise, nefiini hevasma tabi kzlan ve Allah 'tan bdttL JeyLer arzu edendir. '88 ifade edilmek­cedir. Nefsin kolesi olan insanlar arasmda her '.tiirli.i <;irkinliklerin ya§anmast ka<;mtlmazdir. Mevlana §Oyle der: '1finde pusu kurmzq olan nefis, kibir ve kin bakzmmdan insanlardan beterdir." Erdemlerle dolu ulvi bir hayau ya§ayan mii­kemmel bir insan, kendini begenmi§ligin dar ka11plart i<;erisinde kalmay1p, yara­tiD§Illf ve oliirniini.i mi.idrik olan insandtr. Hayata mecafizik boyuruyla bakar ve kendi kendine yecerliligiyle magrur olmaz.89 Fi.itiivvet, ayru zamanda ba§kalanm kendi nefsinden i.istiin rucarak; comert, yigir, kahraman olarak insanltgm hayn i<;in <;al1~maknr.90

S4 Giilvahaboglu, age., sh. 250.

ss Buhiri, Edeb, 69; Miislim, Birr, 103-105. 86 Tirmlzi, Brryii, 4. Aynca bk. ibn Mace, Ticdrdt, 1. "'Buhiri, Savm, 8; Edeb, 51. 88 Tirmizl, Klydmet, 25; Ibn Mace, Ziihd, 31. 89 Sancakl1 Saffer, "Mevlana'run Ulvi-Sufli Hayat Baglammda Ongordtigu insan Prototipi",

Ulmlarartw Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu Bildirileri I, HOtF., $anl1 Urfa Mevlihanesi Y~arma Kiilttir Dernegi, 26-28 Ekim, $anh Urfa, 2007, sh., 143.

W Banarlt Nihat Sami, Resimli Tiirk Edebiyatz Tarihi, 1971, I, 296-297.

9!6 11. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Kir~ehir Sempozyumu • Cilt-1!

Do9. Dr. SCJ!fet SANCAJ<LI ~

<;alt§mak

Ahilik ruhu, rembelligi ve hazu yiyiciligi ho~ gormez. 0, c;alt~mayt, iiretme­yi, aulimct olma}'l ongoriir. Ama en onernlisi o, sadece amel ve i§in adamt degil, Kur'an'm tsrarla iizerinde durdugu "salih amel"in adamt olmay:t ister ve bunun i~in ilkelerini belirler.91 Ahili.k, "imintn ilirnle beslenmesi ve c;alt~ma ile ~ekil­lenmesi" dir.92 <;ah~mak ve iiretmek, aim teri ile kazam:nak Ahilikte bir ahlak kurahdtr. Bunun is;in herkesin mutlaka bir meslegi ve i§i olmaltdtr.93

Ahilikre comertlik, fakirlere yardtm esasar. Bundan dolayt Ahinin hem ken­di ge<;:imini temin edecek, hem de b~kalarma yardtm saglayacak bir i~e, bir zanaate sahip olmast ~armr.94 Meslek sahibi olmayan bir Ahi dii§iirtiilemez. Her Ahi, kabiliyetlerine gore bir meslegin maharec ve hiinerlerini kazantr, i~ sahibi olur ve sosyal hayata katktst soz konusu olur. <;iinkii meslegi olmayarun ne kendisii'!-e ne de b~kalarma faydast olmaz. Bilakis zaran dokunur. Toplurmin muclulugu ve giic;:liiliigii ancak her ferdin bir meslek sahibi olarak toplumsal hayata katkt saglamastyla miimkiirtdiir.95

Ahi, gerc;:ek bir miisliimanda bulunmast gereken biitiin vasillara haiz olacak, dinin biitiin icablarmt yerine getirecektir. 0 c;:alt~an, kazanan ve fakirlere yardtm eden iman sahibi bir insandtr.96 Bu konuda da ~u hadisleri verebiliriz: "Hifbir kimse elinin emeginden d4ha haytdt lokma yememijtir. Allah'm peygamberi Davud aleyhisselam d4 kendi elinin emegini yerdi. •tJ7 "En temiz kazanf hangisidir?" som­suna Hz. Peygamber, "Kljinin kendi elinin emegi bir de duritst ticaretin kazanct oldugunu" saylemi§tir. 98 "Ktwvetli mit 'min, zayif mii 'minden d4ha hayzrlt ve d4ha sevimlidir'IJ9

Ahilere gore, din! olan gorevlerden b~ka, ki~ilerin Allah't ho~nut etmek ic;:in yapttgt her fill de bir ibadettir. Bu amac;:la fert ve toplum yararma gerc;:ekl~tiri­len her olumlu davrant§ dini ve manevi bir anlam kazantr. Bu anlayt~ sebebiyle i§ yerleri, onlarm ibadet yerleri olarak bilinir. Ahinin i~ yeri Hak kaptstdtr. Bu

9 1Akpmar Ali, "Futiivver Ruhunun Dini TemeUeri", f. Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arapmnalan Snnpozy11mt1 ], Ahilik Kiilrilriinii ~rna Merkezi Yay., ~eh.ir, 2005, sh. 55-56.

92 Akpmar, agt., sh. 53; Soykur Refik H., insan!tk Bilimi Ahilik, Ank., 1980, sh. 17. 93 <;alt~kan Nihat - Y~il Ru~tii, "Evrensel Degcrler Ac;tsmda Ahi Evran'm Didakrik Anlayt§l ve

Tiirk Mesleki Egitim Sistemine Yansnnalart", 1. Ahi Evran-t Veli ve Ahilik Arti[ttmzalan

Sempozyumu I, Ahilik Kiilrilriinii ~mma Merkezi Yay., Ktr~eh.ir, 2005, sh. 263.

94 Giilvahaboglu, age., sh. 50. 95 Erken, age., sh. 131.

96 Giilvahaboglu, age., sh. 52. 97 Buhiri, Bt~yu, 15. 98 Ahmed b. Han bel, Mrisned, IV, 141.

• 99 Miislim, Knd~r, 34; lbn Mace, Mukaddime, 10.

1. Uluslararasz Ahllik Ktiltiiril ve Klr~ehir Sempozywnu • Cilt-U 1917 ·

~--Ah_I_·Ah __ l~_m_l_n_o_f~~on-~_~ __ HZ __ .P._~~~~wnb--_u_R_~ __ ·t,_um_·_m_R_o_m_~_e_E~ __ m_· __________________ _

kap1dan hiirmecle girilir, sayg1 ve samimiyecle ¢t§thr, helllinden kaza.ru.hr ve helal yerlere harcarur. T e§kilac mensuplart di.inyada ya§amak ic;:in bilgi, ahlak, sanae, kar§thki.J yardtm ve sosyal dayant§martm, ahiret ic;:in de takva ve iman esaslarma stmstkt sartlmarun gerekli oldugunun bilinci ic;:indedir. 100

Miikemmel i§ Yapmak

Ahilik te§kilaurun vazgec;:ilmez temel degerlerinden biri alan "hizmette mu­kemmellik" ilkesi amlarca biitiin hizmet c;:e§iderinde kullan1lm1§, bilhassa iire­timde kalitesizlige miisamaha edilmemi§ ve kalitesiz mal iiretenin meslekcen ihrac;: edilmesine yol ac;:mt§Ur. ''Miijteri veli nimetimdir. " ilkesini esas kabul eden Ahiler kalitesiz mal iiretenin pabucunu dama atarlardt. "Pabucun 4ama attlmast" kalitesiz hizmet iiretimi ic;:in verilen cezayt ifade eder. 101

Ahilik te§kilaunm en onemli ilkelerirtden bir canesi de iiretilen iiriinlerin kusursuz ve ram olarak iiretilmesidir. Ahilik sisceminde bir maim iiretiminden riiketicinin eline gec;:ene kadar iiretimin her safhas1 biiriin c;alt§anlann sorurnlu­lugu alundadtr. Aynca oro komrol sistemiyle maim kalitesi siirekli deneclenir. Mal iiretimirtde diiriiscliik cemel prensiptir. 102

Kallteli irtsan iirettigi §eyleri de saglam ve kaliceli bir §ekilde iireten irtsandt.r. Hz. Peygamber hadislerirtde "Sizden biriniz bir if yapttgz zaman, omt mukemmel bir 1ekilde yapszn. ''1°3, "Allah, yapttgz ifi gii.zel yapam sever. "104

, "/Jler, ehliyetsiz kimselerin eline verildi!;i zaman kzyameti bekle. "105 §eklinde buyurmu§tur

Haram ve H elal Suurlanna Riayet Etmek

1524 yllinda Bursa kadtst tarafindan kaleme altnmt§ bir el yazmas1 Fiiriiv­vecnamenin bir yerinde §6yle denilmektedir, "Fiiriivvet erbabmdart alma vas.firu kaybe~emek ic;:in haramdart son derece sakr.nmak gerekir. <;iirtkii haram yiyen ki§ide ruriivvet vasill.arl kalmaz. Fiiriivvet Vaslflarml iizerinde toplayan ki§inin esnafuk ya da sanau, buna muhcac;: cann kullar1 ic;in yapugt fikrini benimsemi§ olmast gerekir. 0 onlarm ihtiyac;larlnt gori.ip, hizmeclerini yerine getireyirn ve yapngtm bu hizmer kar§lligmda hel:llinden kazanacagun paralann bir lusrruru kendi gec;imim ic;:in, bir klsmtru da fukara ic;irt harcayayrm gori.i§iinde olmaltdtr.

100 KllaVU7. M. Akif, "Ahilik Kurumunda Din ve Ahlak Egitimi An1a~1", I. Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arfl{tlnnalan Sempozyumtt II, Ahilik Kiiltiiriinii Ar.4urma Merkezi Yay., ~ehir, 2005, sh. 620.

101 Erken, agt., sh. 129-130, Bir Sivil Orgiitknme Motkli Ahilik, sh. 62,71, 93. 101 <;:ah§kan Nihac- Ye§il R~tii, age., sh. 263. 103 lbn Sa'd, age., I, 142. 1114 Miinavi, Muhanuned Abdurrauf, Feyzu'l-Kadir, Daru'l-Fikr, Beyruc, 1996. IT, 358. 10~ Buhari, ilim, 2.

9!81 1. Uluslararasz Ahilik Kiiltiirii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-D

Do;. Dr. Sqjfet SANCAKL! ~

<;ii.nk.ii ki§inin kendi el emegiyle kazandtgt lokmadan .daha hela.I bir lokma yok-rur."IOG .

Ahilikte k:ilfahlctan ustahga ge<;menin prtlanndan biri de uzmanlar kar§lSm­da ciddi bir smavdan ge<;mekti. Usta olanm kulagma Ahi babasl tarafmdan §U

sozler soylenirdi: "Harama bakma, haram yeme, haram i<;me, dogru, sabuh, · dayan!kh ol, yalan soyleme, biiyiiklerden once soze ba§Jama, kimseyi kandtrma, kanaatlclr ol, diinya malma tamah erme, yanL§ ol<;me, eksik tarrma, kuvvetli ve iistiin durumdayken affetmesini, hiddetli iken yumU§ak davranmasmJ bil ve kendin muhta<; iken ba§kalarma verecek kadar comert ol." 107 Goriildiigii iizere en ba§ta haram-helal smularma riayer edilmesi ralimau verilmekredir.

Hadislerde haram-helal ayuuru yapt.l.ma.St konusunda hassasiyet gosterilmesi §oyle anlatt.l.Ir: '1manlm·a oyle bir za~an gelir ki, kiji, malz he/alden mi, haram­dan mz aldzgzna hif aldm; etmez. "108 Har~ ve hela.Ie aldtn§ ermeyen boyle.bir ki§inin durumu ba§ka bir hadiste daha vahim bir §ekilde §oyle anlaulu: " ... Adam ellerini kaldzrarak: Ey Rabbim, Ey Rabbim! diye dud eder. Halbuki onun yedigi haram, iftigi haram, giydigi haram ve haramla beslenmi;tir. Boyle bir adamm dttdst nastl kabul edilir?"109 "Kim bir kardejinin canzna, malma hakstzltk yapmtjsa dinar ve dirhemin gefmedigi giin gelmezden once ondan helallik dilesin. Aksi tak­tirde kzyamet giinii. iyi ameli varsa onun sevabmdan hakszzlzk yaptzgz kimseye veri­fir. iyiligi yoksa, hakszzlzk yaptzgz kimsenin gii.nahz ona yuklenir. '" 10 "Haram belli helal bellidir. ikisi arasznda bi1· takzm ;iipheli ;eyler vardzr ki, bun/an birfok kimse bilmt(z. $upheli ;eylerden sakznan kimse, dinini ve zrztnz kurtarmtJ olur. "111

Eline, Beline ve Diline Sahip O lmak

Ahiligin temel felsefesi, insanlJgm yiice esaslarm1 te§kil eden esaslar; eline, beline, diline sahip olmakm. 112 Eline sahip olmaktan maksat ba§kalarma hi<;bir §ekilde zarar vermemektir. Elini-ayaglfll hayuh i§lerde kullanmastdtr. Beline sahip olmak demek ba§kaslflln namus, iffetine goz dikmemek, §eref ve haysiyetine dil uzarmamakm. Diline sahip olm,ak demek de ba§kalarinJ diliyle rahatslZ etm.emek, hayn ve iyi olan §eyleri konu§makur. Hz. Peygamber'in §U hadisi bu konuda dii§iindiiriicii ve dikkat <;ekicidir. "Mii.slii.man elinden ve dilinden bfl!kalannzn emin olduj;u. ki;idir. "ll3 "Kim bana iki ;enesi araszndaki ·

106 Anadol, age., sh. 85-86; <;agacay, age., sh. 14. 107 Gii.lvahaboglu, age., sh. 220. 108 Buhiri, Buyti, 7, 23. 109 Miislim, Zektit, 64. 110 Buhari, Meztilim,10. 111 Buhari, !man, 39. 112 Sayan Ali R.tz.a. Tarihin Getirdikleri, isc., 1978, sh. 381; Anadol, age., sh. 96. 113 Buhari, lm!tn, 4; Muslim, im!tn, 65; Ebu Da.rud, Cih!td, 2; Tirrnizi, iman, 12; Nesat, iman, 9.

1. Uluslararast Aht1ik Kiiltilrii ve KJT~ehir Sempozyzonu • Cilt-n 1919

~ AhiAhldkmm Oll$D71lU!da Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Etkisi

(dili} ile iki ayagz arasmdaki (cinsel} organmz koruma sozii. verirse, ben de ona cennet sozii veririm. "114 "Su-i zandan sakmm, p'i.nkii o, sozlerin en yalan olanzdzr. Birbirinizin eksigini ve aytbznz aramaym, yine birbirinizin ozel hayattnz ara;ttrmaya kalkzrmaym. "115 Bu gibi bir s:ok hadis-i §erifi, Ahiligm temel felsefesiyle kaqtla§ord.Iguruz zaman, Ahi Evran-1 Veli rarafi.ndan soyleruni§ olan sozlerin, Tii.rk\=ele§mi§ birer hadiscen ba§ka bir §ey olmac:Wdart goriiliir. 116

Hadisler hi\=bir §ekilde Miisli.i.man karde§lne zarar verilmesini onaylamaz, her riirlii rahacsJ.Z.l.tk vermeyi yasaklar: "!Gskanr!tktan sakznzn; fii.nkii. kzskanrlzk, atejin odunlarz yedigi gibi iyilikleri yer. "1/

7 "Miisliiman, mii.slii.manm kardejidir. Ona zulmetmez, hakszzlzk yapmaz, ome diifmana teslim etmez. Mt7.slt7man karde;inin ihtiyacznz gideren kimsenin Allah da ihtiyacmz giderir. /(jm bir mii.sliimandan bir szkmttyz giderirse, Allah o kimsenin kzyamet giiniindeki szkzntzlarmdan birini gide­rir. Kim bir miisliimanm ayzp ve kzesurunu orterse, Allah da o kimsenin ayzp ve kresunmu orter. "' 18 "Birbirinize kin tzetmayznzz, based etmeyiniz, szrt donmeyiniz ve ilginizi kesmeyiniz. Ey Allah in kullan, kardej olrmuz. Bir mt'i.sliimanzn, din karde­Jini iif giinden faz!a terk etmesi he/a! degildir. "l19

Ba§kalar101 Dii§i.in.mek, Payla§mak, Hiz.met Et.mek

Ahilerin orf ve adeclerinde, fakirlere ve misafulere yemek yedlrmek onemli bir yer rutmaktachr. 120 "insanlarm en bayrrl.rst, insanlara en hayrrl.r olarud.Ir." mesaj1 Ah.i kiiltiiriiniin remelini olu§turmaktad.Ir. Ahilikce yardun etme duygusu zevkle yapuan bir ugra§ru. <;iirllru ki§inin amel defteri oli.imden sonra da ka­panmamaktadJ.r.

Hz. Peygamber, bangi amelin daha iistiin oldugu kendisine sorulunca diya­loglann bir rakun vesileler de olsa kesilmemesini vurgulayarak §6yle buyurdu: '1nsanlara yemek yedirir ve tanzdzgzn-tammadzgm herkese selam ve1irsin. '121 Ba§ka bir hadislerinde "Kompesu tlf iken tok yatan bizden degildir. '"22 buyrulmakcad.Ir. "Dul kadJnlann ve fokirlerin nafokalanm kazanmaya ko;an mii.slii.man kimse, Allah yo/zenda barb eden mucdhid gibidir, yahud gece namazlz, giindiiz orurlu lzbid

114 Buhiri, R.ikak, 23. Aynca bk. Tirmizi, Zii.hd, 61. liS Buhiri, E&b, 57. 116 Kauo Yusuf Ziya, "Ahilik ve Ye~kinlik Oonemi Egitimindeki Yeri", Y~rqkinlik Diinmzi

E!,itimi v~ Probl~mlmzleri, Ensar N~r., 1st., 2006., sh., 64. 117 Ebu Oivud, Edeb, 44. 118 Buhiri, Mwilim, 3; MiisUm, Birr, 58. Aynca bk. Ebii. Oivfld, Edeb, 38, 60; Tirmizi, Hudr?d,

3, Birr, 19; lbn Mace, Mukaddim~. 17. 119 Buhan, E&b, 57-58, 62; Miislim, Birr, 23-24,28, 30-32. 120 Giilvahaboglu, age., sh. 254. 121 Buhan, lm~ 20, lstizan, 9, 19; Mii.sllm, lmim, 63. Ill Ahmed b. Han?el, Miisned, I, 55.

920 ,1. Uleeslararasz Ahilik Kiiltiiril ve ~ehir Sempozyumu • Cilt-0

Dar;. Dr.. Sqffet SANCAKL! ~

kimse gibidir. "123 "Ostteki el {veren el), alttaki elden {alan el) daha hayzrlzdzr. "121

Hz. Peygamber de §oyle buyurur: "Dinar (altm), dirhem (gii.miif), kumdj ve aba­ya kul olanlar helak oldular. "IZ5 "Ciimert, Allah 'a, cennete, insanlara yakm, ate;ten ise uzaktzr; cimri ise Allah 'tan, cennetten ve insanlardan uzaktzr, ate;e ise yakzndzr. Muhakkak ciimert bir cahi~ Allah Tea/a ya cimri bir abidden daha sevimlidir. "126

"Cimrilikten sakzmn; pi.nkii. cimrilik, sizden iincekileri helak etmi;tir. Onlarz ara­larznda kan diikmeye ve dokunulmazlzklarznz fii;rzemeye · siirii.klemi;tir.. "127 ''Ade­moglu iildii.gu zaman Uf ;ey harif amel defteri kapamr: {Bunlardan birisi) sadaka-i cariyedir. "128

isar, Empati ve Erdemlilik

isar, Fiitiivver, Miiri.ivvet ve DP.uvvei gibi islanu temd kavramlann kurumla§llll§ hall olan Ahilik, manev! ve madill iki ayagt olan bir sistemin aclic:Ur. 129

Bu noktada onlar, Hz. Peygamber'in "Sizden bi1iniz kendisi ifin istedijjni karde;i ifin de istemedikfe iman etmij olamaz. "130 hadisini kendilerine §iar ed.inmi§lerdir.

ibn-i Baruta Ahilerin toplum i<;:indeki misyonlarlDl seyahatlerinde yapogt gozlemler sonucunda §oyle anlaor: "Bunlar Anadolu'ya yerle§mi§ bulunan Tiirkmenlerin ya§acWdart her yerde, §ehir, kasaba ve koylerde bulunmaktadrrlar. Memlekeclerine gden yabanctlar1 kaf§Uaroa, onlarla ilgilenme, yiyeceklerini, giyeceklerini, yatacaklar!Dl saglama, ihtiya<;:larrnt giderme, . onlar1 ugursuz ve edepsizlerin ellerinden kunarma, §U veya bu sebeple bu yaramazlara karuanlar1 yeryiiziinden temizleme gibi konularda bunlarrn e§ine ve benzerlerlne diinyarun hi<;:bir yerinde rasclamak miimkiin degildir. " 131

Ahilikreki fedakarhk ve isar dii§iincesi, kendini topluma adama ve topluma hizmet a§kt, kar§ilik beklemeksizin dosta, dii§ki.ine, yolcuya, yedirme, i<;:irme, barmdtrma gibi hususlar futiivvet ve melarnelik me§rebinin etkilerindendir. 132

Ba§kalarmt dii§iinmeyi ve payla§mayt ongoren §U hadisler soz konusudur: '1n-

123 Buhari, Nafoka~ 1. 124 Buhari, Zekat, 18;50, Nafakat, 2; Miislim, Zekat, 94-97, 107, 124; Ebu Davitd, Zekac, 28, 39;

Tirmizi, Zekat, 38, Birr, 77, Ziihd, .32; Nesai, Zekllt, 53, 60.

m Buhari, Rikak, 10. Aynca bk. Buhari, Cibad, 70; ibn Mace, Ziihd, 8. 126 Tirmizi, Birr, 40. 127 Miislim, Birr, 56. 128 Miislim, Vasryet, 14; Ebu Davitd, Ve.raya, 14; Tirmizi,Ahkam, 36. 129 Akpmar, agr., sh. 53 130 Buhari, iman, 7; Miislim, iman, 71. 131 ibn-i Baruta, ibn-i Batuta Seyahamamesindtm Sepneler (c;ev. ismail Parmaks12oglu), isc.,_l993,

sh. 7-8. 132 Bayram Mikai.l., Ahi Evrtm, T asavvufl Diifiincenin Esaslan, Ank., 1995, sb. 5 L

1. Dluslararast Ahilik Kiiltil!ii v~.K!r~ehir Sempozyumu • Gilt-If 1921 ·

~ Ahi Ahldkuun Olli§IIITiwuia Hz. Peygamher Hadislerinin Rolii ve Etkisi

san/arm en drqiik karakterlileri bencil ve korkak kimselerdir. "133 "imdn ve bencillik miisliiman ·bir kimsenin kalbinde bir araya gelemez. "134 "Mii 'minier birbirlerini sevmekte, birbirlerine aczmakta ve birbirini kommakta bir viicuda benzerler. Vu­cudzm bir uzvu hasta oldugu zaman diger uzuvlar da bu sebeple uykusuzluga ve ate[li hastaltga tutulurlar. "135 ''Kotii.luklerinden ko711.justmun emin olmadtgz kimse mii. 'min olamaz. "136 KJsaca diyebiliriz ki, Ahi ahla.ktrun ve egitirninin esas gayesi, di.inya ve ahirecte mesut alacak insan yeti§tirmektlr. 137

Askeri ve Sportif Faallyetler

Ahiligin yurt savunmasmdaki hizmecleri de bi.iyi.ikti.ir. Dii§man saldmlanna kar§J hazirhkl..t alma geregi Ahileri, askeri ba.ktmdan da te§k.ilaclanmak zarunda bJrakrru§tJ. Gerekciginde fetiblere kaolmak, ic;:eride ise bir taraftan huzur ve gi.iveni saglarken diger taraftan Anadalu'nun lslamla§rnasmda faal rol oynamak Ahiligin cemel gorevleri arasmda yer alrru§ur.138

AhUerin asker! te§k.ilaclara benzer silahl..t te§kilaclari da vardJ. Ancak bunlar ardu kuvveti almaYJp mahalli muhafaza kuvveci §eklinde idi. 139 Ahilik orgiiti.i yurt savunmasmda askeri ve sparrif gelenekleri canh tutmU§tur. Ahiler hadisler­den ilham1 alarak akc;:uluk ve giire§ gibi bir ta.ktm spar dallar1yla da UgUenmi§­lerdir. Ahiligin etkisiyle "yay" dini anlamlarla semballe§tirilmi~tir. Okc;:uluk ve giire§lerde dini torenlere yer verUmi§ ve baz1 dini rictieller kullarulmJ§tlr. 140

Hz. Peygamber'in hadislerinde giire§, yiizme, ata binme ve ak atma gibi spar dallanm yapmaya, ogreuneye yonelik te§Vikler vardu. <;unki.i spar yapmak, hem sava§a hazulanma ac;:tsmdan, hem de insanm ruh ve beden saghgt ac;:tsmdan fevkalade faydalidJr. Hz. Peygamber kendisi bizzat at yara§ma141 , deve yarJ§larma kanlma§142

, kazananlar1 mi.ikafaclandJrmJ~ 143, binicUigin ogrenilip ogrecilmesini

133 Ebu DavCta, Cih!td, 21. 13~ Ahmed b. Hanbd, Miisned, II, 256. I3S Buhari, £deb, 27; MiisUm, Birr, 66. 136 Buhiri, Etkb, 29. Aynca bk. MiisUm, imfm, 73; Tirmizi, Kly!tnu, 60; Ahmed b. Hanbel, ·

Miimed, I, 387. 137 l<az1c1, agr., sh., 74. 138 Anadol, age., sh. 86. 139 Uzun~w lsmail Hakla, Anadolu Beylilderi ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devlecleri, Ank.,

1967, sb. 204. 1~0 Gert4 bilgi i~in bk. Giiven Oz.bay, "Geleneksel Ok~uluk ve Giir~ Sporunda Ablligin ~ II.

UluslararastAhilik Klilttini Sempozymmt Bildirileri, KBY., Ank., 1999, sh. 160, 185-186. 141 Buhiri, Sa/at, 41; Nesai, Hay!, 12. 1~2 Bubiri, Rik!tk, 38. 143 Nesal, Hay/, 14, 16.

1. Uluslararast Ahl1ik Kiiltiirii ve Ktr~ehir Sempozyumu • Cilt-!1

{}of. Dr. Sqjfet SANCAKIJ li/):. --------------------------------------~----~~

de te§vik eani§tir. 144 Zevceleri Hz. Ai§e Ue iki sefer ko§u yart§t yapug:t rivayecler­de ge~mektedir. Yapug:t iki ko§udan birisini Hz. Ai§e, digerini de peygamberi­miz kazanmt§ur.145 Hz. Peygamber giire§ de yapnu§m. Gi.i~li.i ve kuvvecli biri olan Ri.ikane Ue gi.ire§tigi ve onu yendigi rivayet edilir. 146 Torunlart alan Hasan ve Hi.iseyin'i de gi.ire§cirdigi ifade edilmekcedir. 147 Hz. Peygamber, ok armanm ogrenUmesini de te§Vik eani§tir. 148 Enes b. Malik, Hz. Peygarnber Ue ak§am. namazmt ktldtkcan sonra ok aU§l yapuklarmt anlatmaktad:tr. 149 Hz. Peygamber, "9ocuklarmzza atzctlzkla birlikte yiizmeyi de iigretin. "150 buyurarak ~ocuklara aucthgm ve yiizmenin ogretilinesini te§Vik ermektedir. "Bir ok sayesinde Uf kiji cennete girer: oku yapan; yeter ki bunu hayzr maksadzyla yapsm, atan ve atana ufdjttran. '>J

51 "$u iif Jeyde iidiil vardzr: Deve yanp, at yarljz ve ok yarzp. "152 "Kim attczlzk iij;·enir ve sonra bzrakzrsa o bizden degildir. "153

8-Ahi Ahla.kuu ilkeler Bazmda Giiniim.iize T a§tmantn Gerekliligi

Ahlakt iflas eden bir toplumun payidar oldugu carihce goriilmemi§tir. 154 Bu­giin di.inyada y~anan ahlaki s:okiinri.iye bakarak hi~bir §eyin arnk di.izelcileme­yecegine inanmak insanlarm giderek daha belirsiz ve gi.ivenUmez bir diinyada y~arnalarmt saglayacakur. Toplumlar si.irekli yenUenirken belirli degerler ecra­finda yenideo bi.itiinle§ebilinek, sorumlu davranabilmek, yeni ku§aklara daha olumlu orneklikler verebilinek saghkL bir coplumun deva.rnliligt i~io esasm. Ahilikteki temel felsefenin modern i§ hayau y~a.mma akcartlmastyla yaptlan i§lerin ahlaki duyarWtgt yiiksek rutan bir rurum ve davrant§l geli§tirmesi ve yol­suzluk ve verimsizlikleri kendi i<;inde i:inleyebilecek Ukelerin geli§tirilinesi mi.i.m­ki.in olabilir. Hizmet sekti:iriinde de benzer ahlaki sorumluluk duygularmm geli§tirilmesi, ~ah§anlar arasmda di.iri.ist, adalecli ve i§ini en yiiksek verimlilikle yerine getirebilen bir meslek ahlakt anlayt§lnt bi.iti.in· kademelerde yaygtnl~ura­bUecektir. Bi.iti.in bunlart gers:ekle§cirmenin yolu i:ince kendisinden b~layarak, etrafindaki her insant y~adtgt ropluma yonelik gi:irev ve hizmeclerini haurlat-

144 el-Muttek1, AJaudd.in Ali b. Husimiiddin el-Hindi, Kmzu'l-Umnuil ft Siineni'l-Akvtil ve1-EJ!tl, Mriessetii'r-Risdle, Beyrur, 1993, IV, 292; Darimi, Cihad, 14.

14S Bk. Ebu Davud, Cibad, 61; ibn Mace, Niknh. 50; Ahmed b. Hanbel, Miisned, VI, 39,264. 146 lbn Hi§am, es-Siretii'n-Nebeviyye, Mlsl!, 1955, I, 390-391. 147 lbn Hacer, el-Mettilibu1-Aliye, Kuveyr, 1973, IV, 72. 148 Bk. Buhari, Cih!ul, 78; Miisllm, imtire, 169. 149 Ebu Davud, Sa!At, G. •so Miinavl, Muhammed Abdurrau£, Feyzu'l-Kadir, Daru'l-Fikr, Beyrur, 1996, IV, 418. lSI Ebu Davud, Cihad, 24; Nesai, Cihad, 26, Hay!, 8. ISl Ebu Davud, Cihad, 67; Tinni.z.i, Cihad, 22; Nesai, Hay[, 14. ISl Miislim,lmaret, 169. ls-I Demir G.,l§ Ahlalo, Standart Dergisi, TSE Ayhk Yaym Organ•, sayt: 467, Kasun 2000, sh. 65.

1. Uluslararasz Ahilik Ktllttlrii ve ~tr~ehir Sempozyumu • Cilt-11 1923

~ Ahi Ahltikmm Ol1J§U111unda Hz. Peygamher Hadislednin Rolii ve Etkisi

maktan ve giizel ahlala yaygml~rumakt:an gec;:er. 155 Amac;: kurumu oldugu gibi giincellemedeo canlandrrmak degildir. Fakat bugiiniin sanae ve meslek sahiple­rinin Ahilikcen alac:agt dersler vardrr. 1§ ahlala, meslek dayaru§masuun akt:artl­mast, diiri.i.scliik, niteli.kli mal iirermek gibi hususlar ahnacak derslerden sadece bir kac;:tdrr.156

Hangi c;:agda ve yerde olursa olsun, coplumda en onemli konu, o copluroun sosyal ve ekonomik durumunun ahlakla biiriinle§erek yiikselmesidir. 157 Kiiresel­le§me siirecinde i§ diinyasmm rekabeci ashnda iyi ahlak ve gii<;lii sorwnluluk duygusuyla iyi mal ve hizmet iirermenin arran rekaberre srratejik bir oneminin oldugunu g6srermektedir. 158 Geli§memi§ iilkelerin en onernli sorunu; c;:alt§ma diinyasmdaki ilkesizlikler, i§lerin yolsuzluklara bul~rru§ olmast, rii§Vet ve ilcimas gibi olu.msuzluklann yaygm olmastchr. Ahilikte meslek ahlala her §eyin iistiinde rutulmakt:a, oro-konrrol sistemi miikemmel bir §ekilde i§lemekte idi. <;trak, kalfa ve usra arasmdaki ili§kiler saygt ve sevgiye dayanan ahlaki ve meslekl te­mellere orurtulmu§tu. 159 Mii§teriye kaqt da ayru duygular ic;:erisinde idiler.

Ahilik felsefesinin cemellerindeo birisi olan i§ ahlala giiniimiiz i§ yerlerinin ve <;alt§anlannm ihciyact olan eksikliklerdeo birisidir. Mii§teriyi aldatma, malla­mun kusurlaruu gizleme, hile yapma, kalicesiz mal sarma, diger rakip iiriinleri kotiileme, dolandrrrcilik gibi aU§kanWdarm azalttlrnasmda Ahilik siscerninin ogrecileri, egicim ve uygulamalart giiniimiize t§tk rutabilir.160

Ah.ilerio "a.leme nizam verme", insanlara ve insanLga hizmet erme gibi bir ama<;lart soz konusudur. Ahiler toplum ic;:inde bir y~am tarz1 olu§turmu§ ve evrensel degerleri iistiin tutmU§tur. DolaylSlyla milkemmel fercler yeci§tirmek ve miikemmel bir coplum olu§turmak onlar i<;in kursal ve ulvt bir gorevdir.

SONU<;

islam medeniyet tarihinde veya islam kurumlar carihinde Ahilik te§kilao, il­keleriyle, prensipleriyle, i§leyi§iyle herkesin dikkatini c;:ekmi§ ve c;:ok onemli bir i§lev gorerek tarihteki yerirti alrru§ru. Ozellikle Ahilik, uygularru§ oldugu ahlaki ve iosant ilkeleriyle esnaf ve sanatkarlara yon vermi§ ve onlart bu yooiiyle egir­mi§tir. Ahi ahlaktnt inceleyip cahill etcigirnizde Hz. Peygamber ahlaktna dayan-

155 Per~embe Erkan, "Giiniimiiz Tiirk Toplumunda Meslek Ahlakmt tli~tirmede Ahllik Kiiltiiriiniin Onemi", l Ahi Evra11-1 Vtli vt Ahilik Arn;t:muzlan . Sempozyumu II, Ahilik Kiiltiiriinli Ara§tuma Merkezi Yay., Kir~ebir, 2005, sh. 783.

156 Tezcao, age., sh. 287. 157 <;:agatay, age., sh. 5. 158 Bayrak Sabahac,l/ Ahldkt ve SoiJ•tll Somm/uluk, Beca Yay., isr., 2001, sh. 7. 15' Peqembe, agt., sh. 776, 779. u;o Erdem, agt., sh. 377.

924 11. Uluslararas1.Ahl1ik Kiiltiirii. v.e KIT§ehir Sempozyumu • Ct1t-U

Do9. Dr. Sf!/fet SANCAKLJ ~

c:llgtru resbir ermekreyiz. Ahi ahlakmda oncelikle bireyin bencillik­ren/egoizmden, korii ahlaki stfaclardan annmast ve giizel ahlaki stfaclarla be­zenmesi olmazsa olmaz ~amc:Ur.

Ahlaki erdemlerden uzak olan giiniimiiz roplumunda bencil ve her ~eyi ken­di s;tk.arma gore referans alan modern hayat, getirdigi olumlu i.mkan.lar ve kolay­hklar yanmda beraberinde hakstzhklart, somiiri.iyii, haks12 kazanct, endi~eleri; ahlakstzltgt, di.i§manhldart, nefret ve stktnnlart, bunaltm ve buhranlart gecirdi. Maim esiri olan ve di.inyayt kendi s;tkarmdan ibaret oldugunu zannederek si.ifli bir hayacm girdabma girmi§, ulvi duygulardan mahrum, b~kastru di.i§iinrneyen kendi sale nefsi ve menfaaci is:in 9lit§.an insan ripleri s:ogalc:U. Dolaytstyla gi.inii­miiz insant, {ozellikle ticari ve iktisadi alanlarda) erdemli insanm in§ast konu­sundaki evrensel mesajlara di.inden daha fazla ihciyac;: duymaktadtr. insanca ve ulvi bir hayat y~anmasmdan yana olan Ahiler, Hz. Peygamber ahlaktm esas alarak te§kilaclartm astrlar oncesinde kurmu§lar ve y~acUklart toplumun riimi.i­ni.i olumlu yonde etkilemi~lerdir. Gi.ini.imiizde de hala onlarm bu olumlu yonle­ri i.izerinde durulmakcac:Ur. Ozellikle de ticari ve iktisadi sahada faaliyet gosceren te§kilaclar onlarm ilke ve prensiplerini gozden ges:irip onlardan yararlanma yo­luna gitmelidirler.

KAYNAK<;A

Ahmed b. Hanbel, Mii.sned, <;agn Yay., isc., 1982.

Akpmar, Ali, "Fiitiivvet Ruhunun Dini Temelleri", l Ahi Evran-t Veli ve Ahilik ArtJjtmnalart Sempozyumu L Ahilik Kiilti.iriini.i Ar~ttrma Merkezi Yay., Ktr§ehir, 2005.

Alcuner Nuran, "Siileymaniye Ki.iriiphanesinde Us; Yazma Fi.iriivvetname", l Ahi Evran-t Veli ve Ahilik ArtJjttrmalarz Sempozyumu L Ahilik Kiilti.iri.inii Ar~urma Merkezi Yay., Ktqehir, 2005.

Anadol Cemal, Ahilik Kultiirn ve Futii.vvetnamele1~ KBY., Ank., 2001.

Arto Kadir, "Bir Sivil Toplum Kurul~u Olarak Anadolu Ahiligi (Ahiyan-t Rum)", D. Ulur!ararasr.Ahilik K'iiltiirU Sempozyumu Bi/.dirileri, KBY., Ank., 1999.

Banarh Nihat Sami, Resimli Turk Edebiyatt Tarihi, 1971.

Bayrak Sabahat, !1 Ahlakt ve Sosyal Sorumluluk, Beta Yay., ist., 2001.

Bayram Mikail, Ahi Evren, Tasavvufl Diifuncenin Esaslart, Ank., 1995.

Bayram Mikail, "Bir Egitim ve Ogretim Ocagt Olarak Ahi Te~kilau" !slam'da Aile ve <:;ocuk Terbiyesi-2, Ensar Ne§r., istanbul, 2005. ·

1. Uluslararast Aht1ik Kiiltiini ve Ktr§ehir Sempozyumu • Glt-U 1925 .

~ Alii Ahllikmm 0/~unda Hz. Peygamber Hadislerinin Ro/11 ve Etkisi

Bayram Sadi, "Tiirklerde EsnafTe§kilau", Ahilik ve Loncalar, Milli Kiilriir Der­gisi, c. I, 1997, sa}'l 7.

Buhan, Ebu Abdillah Muhammed b. !smail, SAhih-i Buhari, <;agn Yay., ist., 1982.

~agatay N~et, Bir Turk Kummu Olarak Ahilik, Sel~uk Onv. Yay., 2. bsk., Konya, 1981.

~al1§kan Nihat - Ye§il Rii~tli, "Evrensel Degerler Ar;tsmda Ahi Evran'm Di­daktik Anlayt§I ve Tiirk Mesleki Egitim Sistemine Yansunalan", I Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arllfttnnalarz Sempozyumtt L Ahilik Kiilriiriinii Ar~urma Merkezi Yay., Klr§ehir, 2005.

Demir G., i; Ahlakt, Standart Dergisi, TSE AyLk Yaym Orgam, sayt: 467, Ka­srm 2000.

Dikici Recep, "Ahi Evran ve ~agd~1 Baz1 Alim ve Edipler", I Ahi Evran-z Veli ve Ahilik AriJftnmalan Sempozyumu L Ahilik Kiilriiriinii Ar~urma Mer­kezi Yay., Klr§ehir, 2005.

Dogan Hulusi, Ahilik ve Ortitlit Bilgi, Ekin Kirabevi, Ank., 2006.

Ebu Davlid, Siileyman b. El-E§'as es-Sicisrani, Siinen-i Ebi DavUd, ~agn Yay., isr., 1981.

Eker Giilin Ogur, "ileti~imde Yiiklendigi Fonksiyonla Tiirk Kiiltiirii ir;inde Esnaf Diikkanlanndaki Levhalarda Ahilik Gelenekleri", II Uluslararasz Ahilik Kultiin'i Sempozyumu Bildirileri, KBY., Ank., 1999.

Ekinci Yusuf, Ahilik, Sisrem Ofset, Ank., 1991.

Erar1 Ferhat, "Ahilik ve Ahili.k Kiiltiiriiniin iktisad1 Hayaruruzdaki Anlam ve One­mi" II. UluslararaszAhilik !Gilturii Sempozyumu Bildirileri. KBY., Ank., 1999.

Erken Veysi, "Ahilik T~kilatlll1n Vizyonu", II Uluslararasz Ahilik Kiiltiirii Sempozyztmu Bildirileri, KBY., Ank., 1999.

Erken Veysi, Bir Sivil Orgiitlenme ModeliAhilik, Seva Yay., Ank., 1998.

Giilerman A.- T~tekil $., Ahi Tejkilatmm Turk Toplumunun Sosyal ve Ekono­mik Yapm Ozerindeki Etkileri, Ank., 1993; Erdem Ramazan, "Ahilik Sis­teminin Yonersel Sonu<;lan", I Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arllfttrmalan Sempozyumu L K.Iqehir, 2005.

Giilvahaboglu Adil, Ahi Evran Veli ve Ahilik, Memleker Yay., Ank., 1991.

Giirdal Mehmet, "Ahilik Kiiltiir ve Felsefesinin Meslek Etigi ve !§ Ahlakt A<;ISmdan Turizm Sektoriine Uygulanabilirligi Konusunda Bir Ara§orma",l Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arllftlrmalan Sempozyumu L ~ehir, 2005.

926 1/. Uluslararasz Ahilik Kiiltiini ve Ku§ehir Sempozyumu • CJ1t-U

Dar;. Dr. Sqffet SANCAKIJ ~

Guven Ozbay, "Geleneksel Okc;:uluk ve Giire§ SporundaAhiligin", II Uluslara­rasz Ahilik Kultitru Sempozyumu Bildidleri, KBY., Ank., 1999.

ibn-i Baruta, ibn-i Batuta Seyahatnamesinden Sepneler (c;:ev. ismail ParmaksiZog-lu), isr., 1993.

ibn Hacer, ei-Metalibu'I-Aiiye, Kuveyr, 1973.

ibn Hi§im, es-Siretit'n-Nebeviyye, M1str, 1955.

ibn ishak, Siyeru ibn ishak, Konya, 198, sh., 57; ibn Hi§am, Stretit'n-Nebeviyye, Beyrur, 1992.

ibn Mace, Ebt1 Abdillah el-Kazvini, Siinen, thk., M.F .Abdiilbaki, Daru'l-Fikr, crs.

ibn Sa'd, Tabakam'I-Kubra, Beyrut, 1985.

Kaplan Mehmet, Turk Edebiyatt Uzerinde Arl1[tl.rmaf.ttr, Dergah Yay., ist., 1991.

Kazrcr Ziya, "Ahilik", DiA., isr., 1988.

Kazrcr Ziya, "Ahilik ve Yeti§kinlik Donemi Egitirnindeki Yeri", YetiJkinlik Do·­nemi Egitimi ve Problemlemleri, Ensar Ne§r., ist., 2006.

Kllavuz M. Akif, "Ahilik Kurumunda Din ve Ahlak Eg,itimi Anlayt.Jz ·; l Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Ara[ttrmalarz Sempozyumu II, Krr§ehir, 2005.

Malik b. Enes, ei-Muvatta', thk., M.F.Abdiilbaki, trs.

Mar§ap Alan, "Ahi Evran-1 Veli ve Evrensel i§ Etiginde Yeni Geli§meler", Ahilik Ar(ljttrmalarz Dergisi, GUAKAM., c. I, Sayr: 2, 2005.

el-Muttekl, Alauddln Ali b. Husamuddln el-Hindl; Kenzu'I-Ummal fi Suneni'I­Akval ve'I-EfiU, Muessetii'r-Risale, Beyrut, 1993.

Miinavl, MuhammedAbdurrauf, Feyzu'I-Kadtr, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1996.

Muslim, Ebu'l-Huseyn Muslim b. Haccac, ei-Camiu 's-SAhih, thk., M.F.Abdiilbaki, Daru ihyai'r-Tiirasi'l-Arabt, Beyrut, 1956.

Nesru, Ebtl Abdirrahman Ahmed b. ~uayb, Sunen, <;agn Yay., isc., 1981.

OcakAhmet Ya§ar, "Fi.itiivvet", DiA., ist., 1996.

Ozaydm Murat, "Futiivvet ve Futiivvet Ahlalu", l Ahi Evran-z Veli v; Ahilik Ar(ljttrmalart Sempozyumu, II, Krr§ehir, 2005.

Per§embe Erkan, "Guni.imiiz Tiirk Toplumunda Mes.lek Ahlalunr ili§tirmede Ahilik Kiiltiiri.ini.in Onemi", l Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Ara[ttrmalart Sempozyumu II, Ahilik Kiiltiiriini.iAra§orma Merkezi Yay., Krr§ehir, 2005.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Klr§ehir Sempozyumu • Cilt-U 1927 ·

t.®:o. Ahi Ah!dkmm O!u~unumda Hz. Peygamber Hadislerinin Rolii ve Etkisi

·~--~----~-------------------SagLLk ~aban, "Kemal Tahir'e Gore Ahilik ve Ahiler", Ahilik Arlljtmnalarz Der­

gisi, GOAKAM., c. I, sayt:2, 2005.

Sancakh Saffer, '!Mevlana'nm Ulvl-Su£11 Hayar Baglammda Ongordiigu insan Prototipi", Uluslar arasz Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu Bildirileri I, HOiF., Sanh Urfa Mevlihanesi Y~arma Kiiltiir Dernegi, 26-28 Ekim, Sanlt Urfa, 2007.

Sayan Ali Rlza, Tarihin Getirdikleri, isr., 1978.

Soykut Reftk, Orta Yo!Ahilik, ESKEY., Anl<., 1971.

Soykut Reflk, imanltk BilimiAhilik, Ank., 1980.

Siilemi, Kitabu'l-Fii.tii.vvet, Kahire, 1989.

Seker Mehmer, "Fiiriivvernameler ve Ahilik", l Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arllj­ttrmalarz Sempozyumu II, Ahilik Kiilriiriinii Ar~urma Merkezi Yay., Ku­~ehir, 2005.

Taheri, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerir, Milletler ve Hii.kii.mdarlar Tarihi (Ta­rih eL-Omem ve'l-Mulzik), ~ev., zakir Kadiri Ugan-Ahmet Temir, MEBY., isr., 1991.

Tekin Mustafa, "Bir Sosyal Komrol Aract Olarak Ahilik ve Toplumsal Dina­mikleri", l Ahi Evran-z Veli ve Ahilik Arlljttnnalarz Sempozyumu II, Ktr­~ehir, 2005.

Tezcan Mahmur, "Ahilik <:;:er~esinde Ol~an Tfuk Kiilriiriiniin Temel T~lan", II UlusltlraraszAhilik Kiiltiirii Sempozyumtt Bildirileri, KBY., Ank., 1999.

Tirmizt, Ebu isa Muhammed b. isa, Sunenii't-Tirmizt, thk., A. M. Sakir-M. F. "Abdiilbaki-1. A. Avad, Kahire, 1938.

Uludag Siileyman Uludag, "Fiiriivvet", DiA., isr., 1996.

Uzun~§W ismaiJ Hakk.t, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devlet­leri, Ank., 1967.

Yalkm Suat, "Esnaf-Sanat:kar Kesiminin Tarihinde Ahiligin Onemi", l Ulusftlram Ahilik .Kiiltiini. SempozyumuBildirileri, Kiiltiir BakanLgt Yay., Ank., 1978.

928 11. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii ve Ktr~ehir Sempozyumu • Cilt-11