1 Uso Publico

CERTIFICADO DE PROFESIONALIDADECERTIFICADO DE PROFESIONALIDADESEAG309 CONTROL E PROTECCIÓN DO MEDIO NATURAL

MÓDULO FORMATIVO

MF0083_3 Actividades de uso publico e protección do medio natural

(180h ; 26/11/2013 – 22/01/14)

- UF1261 Control do uso nos espazos naturais e rurais (60 h)

- UF1262 Procedementos de xestión no control e protección do medio natural (70 h)

- UF1263 Control e vixilancia de residuos e/ou vertidos (50 h)

UNIDADE FORMATIVA 1: CONTROL DE USO PÚBLICO EN ESPACIOS NATURAIS E RURAIS

Tema 1: Seguimento e control de actividades de uso público

Tema 2: Identificación de infraestructuras e equipamentos utilizados

no medio natural

Tema 3: Recoñecimento de técnicas de comunicación

Tema 4: Aplicación de técnicas de primeiros auxilios

1 Concepto de uso recreativo/uso público

Espazos naturais protexidos: xestión administrativa dos equipamentos edotacións, dos programas para visitantes e, dos visitantes, suas actividades eregulación

Uso público Conxunto de programas, servizos, actividades e equipamentos que,p p g q p qindependemente de quen os xestione, deben estar regulados pola Administración doespazo protexido coa finalidade de achegar aos visitantes aos valores naturais eculturais deste, de forma ordenada, segura e que garanta a conservación,comprensión e o aprezo de ditos valores mediante a información, a educación e ainterpretación do patrimonio. Europarc, 2005

‐ Achegamento aos valorores dos recursos‐ Contribución á conservación‐ Necesidade de ordenar usos e actividades ‐ Caracter educativo da sua práctica

Concepto de uso recreativo/uso público

Recurso para o uso públicoTodo proceso ou elemento do medio (natural, socioeconómico ou cultural) susceptiblede atraer e facer desfrutar aos visitantes dentro das actividades consideradas como usode atraer e facer desfrutar aos visitantes dentro das actividades consideradas como usopúblico

Fundamentos, base que permite dar resposta á pregunta: cómo facer atractivo oq p p p g fENP co obxectivo de propiciar o achegamento dos visitantes?Paisaxe, orografía, patrimonio, árbore singular, recollida da castaña, alfarería….

E que pasa cos recursos que están fora da fronteira do ENP?E que pasa cos recursos que están fora da fronteira do ENP?‐ Recursos endóxenos poden combinarse con recursos exóxenos; complementariospara fortalecer vínculos co territorio protexido

Habitual cando…‐ENP non posee recursos relevantes ou significativos (non existen poblaciónsasentadas no interior, ainda que usan o ENP, ou desapareceran os usos tradicionais)asentadas no interior, ainda que usan o ENP, ou desapareceran os usos tradicionais)

Utilización do recurso‐ Directo ou indirecto (mediante servizos, públicos ou privados)

ENP: Espazo Natural Protexido


Papel da Administración ambiental na xestión do uso público...dúvidas

‐ de proveer actividades, servizos e equipamentos por parte da Administración …a “garantir” ou “planexar e desenvolver”: ,. (quen debe ter a titularidade?, caldebe ser o nivel de participación privada?, cal as contribución de corporaciónsp p p , plocais?...(aspectos de debate).

Vinculación do uso público coa poboación local

vínculos co desenvolvimento sustentable ou considerando o UP como un‐ vínculos co desenvolvimento sustentable ou considerando o UP como unproxecto común.

UP…cambiante, en permanente evolución, sua definición terá que recoller, p , qos novos aportes conceptuais que vaian surxindo.


Turismo vs Uso Público


Turismo Conxunto de actividades que realizan as persoas durante suas viaxes e estancias en lugares distintos do seu entorno habitual por un periodo de tempo consecutivo inferior a un ano con fins de ocio, negocio e outros motivos. OMT, 1999

Separación de responsabilidades na xestión entre organismos de competenciasambientais e os de competencias turísticas?‐ Administración ambiental: competencias limitadas sobre turismo, mais plenas

b dcompetencias sobre o que se entenda por UP.‐ Actividades con responsabilidades compartidas: senderismo (actividade deturismo activo ou de uso público?)…según norma legal

‐Evitar xestión independizada‐Consideralos parte dun mesmo fenómeno‐Consideralos parte dun mesmo fenómeno‐Aunar esforzos entre diferentes organismos competentes e canles de comunicación

OMT: Organización Mundial Turismo

Diferenzas entre turismo e uso público

Actividades

PROPIO do UP? Demandadas polo visitante que se poden realizar cunha relacióndirecta coa natureza e cos recursos culturais e actividades tradicionais do espazo.

IMPROPIO do UP? Propiamente turísticas, certas actividades de turismo activo,actividades científicas, de filmación, militares, productivas e/ou extractivas dosrecursos naturais, e aquelas que non teñan por finalidade o achegamento aoentendimento dos valores propios e singulares do espacio que se protexe.

Que É PROPIO do turismo? Actividades non necesariamente relacionadas coaapreciación do patrimonio natural ou cultural. Actividades de hostelería el taloxamento.


Dereitos cidadáns

Que É PROPIO do UP? Aceso libre a todos os cidadáns, sen mais limitacións que aconservación do ben suxeito ao uso que esixe a satisfación do visitante.

Que É INAXEITADO ao UP? Unha afluencia e distribución de público que perxudiquea calidade da visita ao superar a capacidade de acollida.

ÉQue É PROPIO do turismo? En xeral, aceso está sometido a tarifas e a actividadeforma parte de servizos regulados baixo condicións privadas.


Instalacións

Que É PROPIO do UP? Instalacións que non produzan grandes transformaciónsno medio, con mínimo impacto e con capacidade de acollida equilibrada coademanda. Infraestructura accesible, estándares funcionais.

Que É INAXEITADO ao UP? Infraestructuras de gran escala, sen consideraciónsambientais.

Que É PROPIO do turismo? Admite infraestructuras de maior escala dentro dasnormas urbanísticas para espazos protexidos.


Uso dos recursos naturais e culturais

Q É O O d ? l ió d i i d l d iQue É PROPIO do UP? De contemplación, de vivencia dos valores da paisaxee dos valores naturais e culturais dun entorno singular, de coñecemento domedio. Garante a conservación do patrimonio natural e cultural do espazo.

Que É INAXEITADO ao UP? Uso productivo, extractivo ou que poda supor unimpacto negativo sobre os recursos do medio alén do limite de alteraciónimpacto negativo sobre os recursos do medio alén do limite de alteraciónaceptable. Uso que non contemple o achegamento aos valores do patrimonionatural e cultural.

Que É PROPIO do turismo? Uso motivado pola actividade en si, nonnecesariamente polos valores ecolóxicos ou culturais dos recursos, ainda quenecesariamente polos valores ecolóxicos ou culturais dos recursos, ainda queo ecoturismo si que teña como motivación eses valores.


Calidade

Que É PROPIO do UP? Estándares de calidade e de xestión ambiental altos eQue É PROPIO do UP? Estándares de calidade e de xestión ambiental altos egarantidos mediante mecanismos de control nos equipamentos e nos programas deactividades e servizos.

Que É INAXEITADO ao UP? Estándares de calidade non homologados e senregulamentación.

¿Que É PROPIO do turismo? Calidade variable, xeralmente regulada polascondicións e esixencias do mercado.

S id dSeguridade

Que É PROPIO do UP? Instalacións seguras, normas de seguridade estabelecidas edifundidasdifundidas.

¿Que É INAXEITADO ao UP? Non protexer a integridade física dos visitantes.

¿Que É PROPIO do turismo? Instalacións seguras, en xeral, usuarios cubertos porseguros de accidente.


Xestión

PROPIO do UP? Garantir o uso público axeitado é obriga da Administración pública,ainda que esta non sexa titular ou xestora da oferta. Desenvolvimento realizadosegundo modelo planeado con seguimento por parte da Administración ambiental.g p g p p

INAXEITADO ao UP? Xestión que non permita o seguimento da actividade por parteda Administración ambiental. Xestión axena a modelo plenexado.

PROPIO do turismo? Iniciativa privada pero baixo normativas e planexamentoturístico regulado por organismos públicos.


Desenvolvemento económico

O O d ? d l ó i l l blPROPIO do UP? Promover o desenvolvemento económico local e sustentable nacontorna aproveitando o fluxo de visitatnes que xera o UP en espazos naturais.Consideración do desenvolvimento económico como unha variable a ter en conta nad ióordenación.

INAXEITADO ao UP? Sacrificar os obxectivos de conservación do espazo ou outrosINAXEITADO ao UP? Sacrificar os obxectivos de conservación do espazo ou outrosobxectivos de calidade, seguridade, etc. en función do desenvolvimento económico.

PROPIO do turismo? Dar prioridade aos beneficios privados e postos de traballo.Iniciativas empresariais como motor de desenvolvimento económico.


Integración social

PROPIO do UP? Xerar procesos sociais de integración, mediante a participación ecoordenación de acións e a creación de sentimento de propiedade común.Capacidade para xerar procesos de mobilización social positivaCapacidade para xerar procesos de mobilización social positiva.

INAXEITADO ao UP? Accións ailladas e axenas á poboación que vive no interior ouINAXEITADO ao UP? Accións ailladas e axenas á poboación que vive no interior ouno contorno dos ENPs.

PROPIO do turimso? Xerar procesos de organización ao redor do movimentoempresarial e asociacionismo ao redro de procesos de producción.


Visitantes

PROPIO de UP? Cidadán común, local ou foráneo. Visitantes espontáneos ouorganizados a través de empresas ou federacións, individuais ou colectivos.

INAXEITADO ao UP? Visitantes con intereses exclusivos deportivos, deó l h l dcompetición e, en xeral, pouco receptivos ao achegamento aos valores dos

recursos.

PROPIO do turismo? Turistas en xeral non necesariamente amantes da natureza e tradicións.


Actuacións

PROPIO do UP? Uso ordenado con regulacións claras, actuacións previstasmediante planexamento, decisións baseadas no coñecimento de procesos etendencias reais, modelos unitarios, integrados e coordenados., , g

INAXEITADO ao UP? Actuacións puntuais, desenvolvimento do uso público senun modelo establecido. Sen coordinar con outras accións propias do UP e doturismo (ex. turismo rural….museo etnográfico, exposición).

PROPIO do turismo? Actuacións de iniciativa privada e individualizada.


Promoción

PROPIO do UP? Información disponible sobre as posibilidades de UP abertapara todo o público, utilizando medios de comunicación eficientes. Ainformación servirá para orientar as visitas e os fluxos de visitantes segundoinformación servirá para orientar as visitas e os fluxos de visitantes segundomodelos e obxectivos estabelecidos para o UP.

INAXEITADO ao UP? Promoción independente e privada de actividades eservizos propios, sen integración nun modelo establecido.

PROPIO do turismo? Promoción independiente e privada baixo asociacións deempresarios.


Vocación para o uso público Aptitude dun espazo natural protexido, ou de unha zona deste, para acoller uso público.

‐ condiciona as actuacións de xestión do UP‐ determinada por cuestións legais (ex. tipo de figura de protección ou zonificación,

l d d d ) d ó í d (titularidade dos terreos), condicións e características do espazo (ex. recursos,fragilidade, existencia de especies emblemáticas, pendente do terreo, tipos devexetación e solo, ubicación) ou circunstancias ao redor do espazo (ex. prestixio dol d d lid d )lugar, demanda consolidada, acceso).

d d l d f d ó ó‐condicionada polo tipo de figura de protección: maior vocación para parque(natural/nacional) e monumento natural; menor ou nula vocación para uso (reservaintegral).

En calqueira caso, dependerá das disposiciós da Ley 4/894 (Conservación de EspaciosNaturales y de la Flora y Fauna Silvestres) e da lexislación autonómica que determinanfiguras de protección condicións de uso e actividades en diferentes ENP conformefiguras de protección, condicións de uso e actividades en diferentes ENP conformeobxectivos de conservación e xestión.


Área de xestión do uso público Unidade da Administración ambiental concompetencias completas para a xestión do uso público. Implica un nivel alto deexclusividade e de autonomía na xestiónexclusividade e de autonomía na xestión.

Áreas de xestión propias, con adicación exclusiva á xestión de UP, dentro dasdif t Ad i i t ió bi t i ?diferentes Administracións ambientais?< 40% das institucións xestoras teñen unha unidade administrativa propia

V t tió UP l b l t d d it i i i i ifi dVantaxes: xestión UP global, atendendo a criterios e principios unificados,permitindo visión de conxunto e integral. Certa autonomía nas decisións aoter asignacións orzamentarias propias.

Nivel xerárquico mais común da área de xestión de UP dentro do seuorganismo correspondente: Servizo

Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas‐Dirección Xeral de Conservación da Natureza

‐Servizo de UP en ENPs??

Actividades

Actividade de uso público Acción de ocio ou esparcimento que levan a cabo osvisitantes dun espazo natural protexido utilizando seus servizos ouequipamentos e que están intrínsicamente relacionadas co achegamento dosl t i lt i d dit P id l Ad i i t ió dvalores naturais e culturais de dito espazo. Promovidas pola Administración do

espazo ou por iniciativa particular, colectiva ou de outras entidades.

Clasificadas en función de diversos parámetros:- Obxectivo- Medios empregados

Perfil de s ario- Perfil de usuario- Grado de risco ou impacto ambiental- Rexime de regulación- Nivel de organizacióng- Capacidade para xerar actividades económicas- etc…

Segundo o seu obxectivo:- Recreativas (contemplación da paisaxe, fotografía, acampada, baño, paseos, etc.)- Deportivas e aventura(sendeirismo, escalada, ciclismo, descenso de cañóns, etc.). - Culturais (visitas, museos, concertos ao aire libre, etc).Culturais (visitas, museos, concertos ao aire libre, etc).- Educativas e interpretativas (programas de educación ambiental e interpretación do patrimonio, etc.).

Autorización de actividade Facultade que otorga a Administración ENP ausuarios ou emrpesas para realizar actividades de UP sempre de acordo conusuarios ou emrpesas para realizar actividades de UP, sempre de acordo conlexislación competente e segundo as condicións estabelecidas polosinstrumentos de planexamento e xestión (PORN, PRUG e outros) sen queiso conleve contraprestación para a Administración ou exclusividade para aiso conleve contraprestación para a Administración ou exclusividade para aentidade ou persoa autorizada.

Acceso controlado Modelo de entrada a un equipamento ou zona, sometidoa inspección ou verificación personal ou mediante máquina, ben sexa documprimento das condicións de paso ou como rexistro de acceso.

Acceso libre Modelo de entrada a un equipamiento ou zona, non suxeito aningún tipo de condición ou contraprestación.

Acceso restringido Modelo de entrada a un equipamiento ou zona,prohibido, sometido a autorización, limitado a certos grupos ou a un cupo

fi d d i it t b t l d fi iti tprefixado de visitantes, ben sexa temporal ou definitivamente.

Acceso sometido a tarifa Modelo de entrada a un equipamiento ou zona,di i d á t t ió ó i b l d icondicionado á contraprestación económica, ben sexa polo pago dun servizo

oferecido ou polo coste da propia visita.

Turismo activo Actividade turística que requere certo grado de esforzo físico, risco ou destreza, normalmente ligada a distintas formas de desplazamentono medio natural.

Ecoturismo Actividade turística ambientalmente responsable consistente en

Regulado baixo lexislación en algunhas comunidades

viaxar ou visitar a áreas naturais, co fin de desfrutar, apreciar e observar osatractivos naturais de ditas áreas , así como calqueira manifestación cultural dopresente ou do pasado, que alí se poda atopar, a través dun proceso que

ió t b i i t bi t l lt l i ipromove a conservación, ten baixo impacto ambiental e cultural, e propicia aparticipación activa das poboacions locais favorecendo un modelo dedesenvolvemento sustentable do entorno.

ou … turismo de naturaleza de tipo contemplativo que ademais promove aconservación do espazo e o Desenvolmento Sostible (DS) das poboaciónsconservación do espazo e o Desenvolmento Sostible (DS) das poboaciónsvinculadas ao espazo visitado.

Destinatarios

Visitante Persona residente o foránea que acude a un espacio protegido con laintención de disfrutar de sus valores naturales o culturales, haciendo uso de suoferta de equipamientos, actividades y/o servicios, sin esperar a cambio ningúnb fi i ó ibeneficio económico.Turista Persona que visita un espacio natural protegido y permanece una nochepor lo menos en un medio de alojamiento colectivo o privado en el espacio visitadoo en su entornoo en su entorno.Residente Aquella persona que vive en el espacio natural protegido o en unentorno próximo ambiental o socialmente relacionado, y se ve influida por lagestión de éste y es potencialmente destinataria de la oferta de equipamientosgestión de éste y es potencialmente destinataria de la oferta de equipamientos,actividades y/o servicios o prestadora de éstos.Población local Conjunto de residentes que constituyen la unidad social que sevincula social económica y culturalmente con el espacio natural protegido y esvincula social, económica y culturalmente con el espacio natural protegido y esinfluida por su gestión.

Perfil do visitante: rasgos que tipifican as persoas que visitan o ENP (idade, sexo,procedencia, nivel de estudos, ocupación, características do grupo, motivación, frecuencia eduración da visita, actividades realizadas, lugares visitados, expectativas, grado de

ti f ió d d tsatisfacción e demanda, etc.Fundamental para abordar o planexamento de UP (48,1% de PNs realizan enquisa)

Profesionais envolvidosProfesionais envolvidos

Personal estable Plantilla que trabaja para el organismo gestor del espacio naturalprotegido que incluye a funcionarios y personal con contrato laboral con laAdministración o con una empresa pública.

Personal eventual Conjunto de personas que trabajan de forma discontinua para elorganismo gestor del espacio protegido (contratado por el propio espacio natural

id i úbli úbli )protegido, por otros organismos públicos o por una empresa pública).

Personal externo Conjunto de personas contratadas de forma fija o eventual porempresas gestoras de equipamientos y de servicios del espacio natural protegido queempresas gestoras de equipamientos y de servicios del espacio natural protegido queoperan a través de concesiones o contratos

ó úPersoal de atención ao público

Informador Profesional encargado de facilitar información a los visitantes, deofrecerles recomendaciones para un mejor uso del espacio protegido,procurando una buena distribución de éstos en el territorio y un mejoraprovechamiento de su tiempo, y en algunos casos asumiendoresponsabilidades de recopilación, actualización y entrega de la información,así como de evaluación de este servicio.

Educador ambiental Persona que se dedica profesionalmente a laeducación ambiental.

Guía intérprete Persona formada y capacitada para seleccionar y diseñarGuía-intérprete Persona formada y capacitada para seleccionar y diseñarmedios interpretativos, elaborar mensajes y transmitirlos, sea como guía ocomo redactor de textos. Este profesional también debe estar capacitadopara planificar y evaluar intervenciones interpretativaspara planificar y evaluar intervenciones interpretativas.

Traballo práctico en grupo: Uso Público / Turismo en Santiago

Id tifi ió d i ti id d i t d• Identificación de programas, servizos, actividades e equipamentos de uso público• Identificación de programas, servizos, actividades e equipamentos de turismoturismo

• Caracterización:Localización- Localización

- Estado (actividade?)- Destinatarios- ObxectivoObxectivo- Instalacións: accesibles (discapacidade?), impacto?- Acceso libre, de balde?- XestiónXestión- Perfil dos visitantes- Recursos utilizados: aquelo que atrae e se oferta aos visitantes-....Onde? Parque de As Galeras, Casco Vello, Alameda de SantiagoComo? Observación directa, entrevistas...Planexamento em aula e saída ao campo.

Figuras de protección

Áreas protexidas non son uniformes...amplo abano de obxectivos (aceso prohibido ou espazos tradicionalmente habitados) e diversidade de actores administradores (gobernos, particulares, empresas privadas, comunidades eadministradores (gobernos, particulares, empresas privadas, comunidades e grupos relixiosos)

Marco internacional de xestión: Categorías de Xestión de Áreas Protegidas de g gla UICN:

Categoría I. Protección estrictagIa. Reserva Natural EstrictaIb. Área natural silvestreCategoría II: Conservación y protección del ecosistemaParque nacionalCategoría III: Conservación de los rasgos naturalesMonumento naturalCategoría IV: Conservación mediante manejo activoCategoría V: Conservación de paisajes terrestres y marinos y recreaciónPaisaje terrestre y marino protegidoC t í VI U t ibl d l t lCategoría VI: Uso sostenible de los recursos naturalesÁrea protegida manejada

UICN: Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza


Marco europeo de xestión: Rede Natura 2000 ( Directiva 92/43/CEE – Directiva hábitats): finalidade de garantir o mantemento nun estado de conservación favorable dos hábitats naturais e das especies ameazadas

REDE NATURA 2000: ZEC-LIC + ZEPA

Zonas Especiais de Conservación (ZEC -LIC)...

declaradas polos Estados membros deEstados membros de acordo coa Directiva Hábitats relativa á conservación de hábitats naturais e de fauna e flora silvestre

5959


Zonas especiais deZonas especiais de protección para as aves (ZEPA)...

designadas segundo a Directiva Aves

1616


Marco estatal de xestión: Parques; Reservas Naturais; Áreas Mariñas Protexidas; Monumentos Naturais; Paisaxes Protexidos (Lei 42/2007)

Marco autonómico dexestión: Rede Galega deEspazos Naturais ProtexidosEspazos Naturais Protexidos(Lei 9/2001): ParqueNacional, Parque Natural,Monumento Natural, HumidalProtexido, Paisaxe Protexida,Zonas de Especial Proteccióndos Valores Naturais.

Aspecto a descatar...na actual configuración da Rede Galega de Espazos Protexidos,nun mesmo lugar xeográfico poden coincidir parcial ou totalmente dúas ou máis figurasnun mesmo lugar xeográfico poden coincidir parcial ou totalmente dúas ou máis figurasde protección.

A figura de protección que maior superficie ocupa e que engloba territorialmente ág gmaioría dos espazos naturais protexidos, é a Zona de Especial Protección dos ValoresNaturais (ZEPVN).


Rede Galega de Espazos Naturais Protexidos

1 Parque Nacional: PN Marítimo Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia

6 Parques Naturais: PN do Complexo Dunar de Corrubedo e Lagoasde Carregal e Vixán; PN de Monte Aloia; PN das Fragas do Eume; PN do Invernadeiro; PNde Carregal e Vixán; PN de Monte Aloia; PN das Fragas do Eume; PN do Invernadeiro; PNda Serra de Enciña da Lastra; PN da Baixa Limia – Serra do Xurés

5 Humidais Protexidos: Complexo Intermareal Umia-Grove; Ría de Ortigueira e Ladrido;Complexo de Corrubedo; Lagoa e Areal de Valdoviño; Ría de Ribadeo

7 Monumentos Naturais: Fraga de Catasós; Souto de Rozabales; Carballa da Rocha; Soutoda Retorta; A Costa de Dexo; A Praia das Catedrais; Serra de Pena Corneirada Retorta; A Costa de Dexo; A Praia das Catedrais; Serra de Pena Corneira

2 Paisaxes Protexidas: Val do Rio Navea; Penedos de Pasarela e Traba

Outros Espazos Naturais Protexidos:-Espazos Naturais de Interese Local (ENIL): Voutureira; Pazo do Lago; Illas de SanPedro; Xunqueira de Alba-Espazos Privados de Interese Natural (EPIN): Sobreiras do Faro


Áreas protexidas por instrumentos internacionais (en Galicia 3 tipoloxías: )

Xestión: MMA + CCAA = Plan Estratéxico Estatal do Patrimonio Natural e daBiodiversidade (Directrices de conservación, que deberán ser aprobadas deacordo á Conferencia Sectorial de Medio Ambiente, en paralelo coascorrespondentes directrices da Rede Natura 2000).

1. Humedais de Importancia Internacional(Convenio de Ramsar, 1971):

- Complexo Intermareal Umia - Grove- Rías de Ortigueira e Ladrido

C l d i d l d- Complexo das praias, duna e lagoas deCorrubedo- Lagoa e Areal de Valdoviño

Ría do Eo- Ría do Eo


Áreas protexidas por instrumentos internacionais

2. Reservas da Biosfera (Programa MaB – Home e Biosfera, Unesco, 1976 ):

“áreas de ecosistemas terrestres, costeiros ou mariños nos que se promovea conservación dos recursos naturais e o desenvolvemento económico esocial das comunidades locais tendo en conta todas as necesidades sociaissocial das comunidades locais, tendo en conta todas as necesidades sociais,culturais, económicas dos seus poboadores, apoiadas nunha base científica”.

Terras do Miño-Terras do Miño- Área de Allariz- Os Ancares Lucenses e Montes de Navia, Cervantes e Becerreá- Río Eo Oscos e Terras de BurónRío Eo, Oscos e Terras de Burón- Reserva Transfronteiriza Gerês - Xurés


Áreas protexidas por instrumentos internacionais

3- Áreas Mariñas Protexidas do Convenio OSPAR (Convenio Oslo-París, 1992)

“Neste Convenio establécese que as partes Contratantes adoptarán asmedidas necesarias para protexer e conservar os ecosistemas e adiversidade biolóxica da zona marítima e, se é posible, recuperar aszonas mariñas que padeceran efectos nocivos”.

Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas deGalicia (2008)Galicia (2008)-Cies, Ons, Sálvora e Cortegada

I t d i it t M difi ió f t d id l i it t

Impactos producidos polos visitantes: tipos e consecuencias

Impacto dos visitantes Modificacións ou efectos producidos polos visitantes dun espazo protexido sobre o estado de conservación do mesmo. Afectan tanto ao seu patrimonio natural como cultural, aos equipamentos e infraestructuras, á calidade dos servizos ou ao grao de satisfación dos visitantescalidade dos servizos ou ao grao de satisfación dos visitantes.

Destrucción do hábitatFragmentación: creación novos camiñosFragmentación: creación novos camiñosComprensión do solo, compactación do terreoIntroducción de especies exóticasConsumo de recursosProducción de residuosMolestias á fauna e destrozos á floraContaminaciónn acústicaEmisión gases contaminantesEmisión gases contaminantesAlteración cauces de auga (no permanentes)Destrucción vexetación de ribeiraDeterioro pistas forestais, camiños, sebes, vias pecuarias, pastos e sembrados.Alteracións no património histórico-artístico, etnográfico, arqueolóxicoPisoteo da vexetaciónResiduosResiduos

3. Capacidade de carga

Capacidad de acollida recreativa Número máximo de usuarios simultáneos ao londo dun periodo de tempo que poden visitar un lugar

i t ib d l lid d bi t l ti dou equipamento por enriba do cual a calidade ambiental e recreativa do lugar se deteriora superando un límite aceptable.

• Física: caractísticas físicas (accesibilidade, dimensións)• Ecolóxica: vulnerabilidade (fóra da aceptabilidade)• Servizos ou equipamentos: calidade, comodidade, acesibilidade• Social ou psicolóxica: individual/social – satisfacción• Permisible: figura de protección segundo a Administración

Elementos chave para o estudo da capacide de carga:

- Tipo de espazo: diversidade de espazos e ecosistemas- Recursos: fraxilidade/vulnerabilidade- Actividade recreativa: catalogación e análiseActividade recreativa: catalogación e análise- Usuarios: perfil

Identificación de impactos: paso a paso

1 Accións do proxecto potencialmente impactantes-Relevantes

InstrumentosConsulta expertosRelevantes

-Excluintes/independentes-Identificables-Localizables

EntrevistasEscenarios comparadosM t i-Cuantificables

2 Factores do medio susceptibles de recibir o impacto do proxecto

Matrices Modelo bibliográfico

p p p

3 Relacións Causa-Efecto entre accións do proxecto e factores do medio: matriz de importancia para idenficar os impactos (cruce de información) -matriz de impactos

4 Valoración cualitativa do impacto: magnitude do impacto sobre cada factor l ió li i d ie valoración cualitativa do impacto

MATRIZ DE LEOPOLD (1971)• Compuesta por un conjunto de columnas y filas.• Representar las acciones del proyecto propuesto (que

afectarán al ambiente) en las columnas.• Identificar los elementos y característicass ambientalesIdentificar los elementos y característicass ambientales

afectados en las filas.• Construir la matriz (8.800 casilleros).• Localizar las intersecciones y marcar los efectos.• Cuantificar los efectos de cada acción en una escala de 1 a

1010.• Magnitud• Importancia

MATRIZ DE LEOPOLD (1971)• Magnitud del impacto: hace referencia a su cantidad; si esMagnitud del impacto: hace referencia a su cantidad; si es

grande o pequeño y puede tener el carácter de positivo onegativo, si el tipo de modificación identificada es deseadoo no respectivamenteo no, respectivamente.

• Importancia del impacto: sólo puede recibir valorespositivos, queda dada por la ponderación que se le asigne.Ej.: si un contaminante, por ejemplo, degrada fuertemente un curso deagua en una región muy remota, sin fauna valiosa ni asentamientoshumanos, la incidencia puede ser reducida. En otras palabras, significauna alta magnitud pero baja importancia.

MATRIZ DE LEOPOLD (1971)MATRIZ DE LEOPOLD (1971)

• Factores ambientales• Características físico – químicas

• Tierra• Tierra• Agua• Atmósfera• Procesos• Procesos

• Condiciones biológicas• Fauna• Flora

MATRIZ DE LEOPOLD (1971)MATRIZ DE LEOPOLD (1971)• Factores ambientales

• Factores culturalesFactores culturales• Usos del territorio• Recreativos• Estéticos y de interés humano• Estéticos y de interés humano• Nivel cultural• Servicios e infraestructura

• R l i ló i• Relaciones ecológicas• Salinización• Eutrofización• Vectores de enfermedades• Cadenas alimentarias• Invasión de malezas

MATRIZ DE LEOPOLD (1971)MATRIZ DE LEOPOLD (1971)• Delimitar el área de influencia.• Determinar las acciones que ejercerá el proyecto sobre el área.• D t i d ió é l t ( ) f t ( ) E t l• Determinar para cada acción, qué elemento(s) se afecta(n). Esto se logra

mediante el rayado correspondiente a la cuadricula de interacción.• Determinar la importancia de cada elemento en una escala de 1 a 10.• Determinar la magnitud de cada acción sobre cada elemento en una• Determinar la magnitud de cada acción sobre cada elemento, en una

escala de 1 a 10.• Determinar si la magnitud es positiva o negativa.• Determinar cuántas acciones del proyecto afectan al ambienteDeterminar cuántas acciones del proyecto afectan al ambiente,

desglosándolas en positivas y negativas.• Agregar los resultados para las acciones.• Determinar cuántos elementos del ambiente son afectados por el proyectoDeterminar cuántos elementos del ambiente son afectados por el proyecto,

desglosándolos en positivos y negativos.• Agregar los resultados para los elementos del ambiente.

Matriz de Leopold

88 filas x 100 columnas

M i d ióMagnitude: extensión ou escala do impacto -cantidade (área de solo

f t d l dafectado, volume de auga, etc.)(de 1 a 10) con signo + o

según sea positivo o- según sea positivo o negativo.

Importancia del impacto:Importancia del impacto: intensidade ou grado de alteración (de 1 a 10)

Exemplo 1: o impacto que supón a emisión de contaminantes por parte deExemplo 1: o impacto que supón a emisión de contaminantes por parte de vehículos que cirulan por unha estrada em zona pequena non agrícola seria extenso (dispersión de contaminantes), ou sexa, magnitude grande, pero pouco intenso, é dicir, pouco importantepe o pouco e so, é d c , pouco po a e

8Magnitude

2 Impacto

Exemplo 2: o impacto de mesma estrada por unha gran zona agrícola produce impacto intenso (importante) sobre os solos, pero moi pouco localizado (pouco extenso ou baixa magnitude).

-2

9

Matriz causa – efecto de Leopold

Sistema de evaluación deSistema de evaluación de Battelle ‐ Columbus

78PARÁMETROSAMBIENTALES

18COMPONENTESAMBIENTALES

44CATEGORÍASAMBIENTALES

Sistema de evaluación deSistema de evaluación de Battelle ‐ Columbus

78PARÁMETROSAMBIENTALES

Son afectados

Fáciles de medir

Son afectadospor el proyecto

Fáciles de medir

Representan lacalidad ambiental

Es posible predecir ymedir los impactos sobre ellos

calidad ambiental

Sistema de evaluación deBattelle ‐ Columbus

Outros métodos de identificación de impactos

-Listas de chequeoSimple inicial listado de factores afectadosSimple, inicial, listado de factores afectados..Doado de facer, pero omite variables e non permite visualizar relacións causa-efecto nin valorar impactos

-Valor de tolerancia (EIA para proxectos manexo forestal)Defínese un nivel de tolerencia aceptable para cada componente ambiental: exceso sobre nivel de tolerancia é considerando negativo e exceso sobre gproducción recurso forestal é consierando positivo.

-Superposición de transparenciasp p pElaboración de mapas tematicos em transparencias (medio biofísico) que serán superpostos: útil para proxectos lineais (estradas, tendido eléctrico,etc). Util para ver situacións antes e despois do proxecto. )

-Método DelphiComité de expertos que avalián cada impacto ambiental identificado

Lista de chequeo…si, non, as veces

Impactos generalesEtapa del proyecto

Diseño Construcción Operación Abandono

1.Aguaa.Contaminaciónb.Disminución de caudalc.Cambio de uso

1.Sobre el airea.Contaminaciónb.Incremento de ruidoc.Presencia de olores

1.Sobre el sueloa.Ocupación de áreas fértilesb.Pérdida de vegetaciónc.Erosión

1.Sobre la vegetacióna.Deforestaciónb.Pérdida de biodiversidad

1.Sobre la poblacióna.Disminución de enfermedadesb.Generación de recursos

1.Otrosl i d l i ja.Alteración del paisaje

Modelaxe diagramáticaModelaxe diagramática

IMPACTOS

-Factores, causas-efectos, dinámica (comportamento) ( )asociados a un “sistema socioambiental”

Etapas modelaxe diagramática:- Detectar variables- Identificar inter-relacións- Identificar ciclos positivos e negativos

4. Educación ambiental e interpretación do patrimoniop p

1970 1972 1975 1977

Preocupación desestabilización sistemas naturais

Conferencia da ONU sobre Medio Ambiente Humano, Estocolmo : PNUMA

Seminario Internacional de EA, Carta de Belgrado

1ª Conferencia Intergubernamental sobre EA, Tbilisi,

1987 1992 2002 2005-2014

Congreso Internacional Conferencia das Cumbre Mundial de

2012Rio+20Congreso Internacional

de EA – Conferencia de Moscú

Conferencia das Nacións Unidas sobre Medio Ambiente e Desenvolvementeo, Rio de Janeiro

Cumbre Mundial de Desenvlvimento Sostenible, Johannesburgo

Década da Educación Ambiental para o Desenvolvimento Sustentable

-Agenda 21- Tratado da EA para sociedades sostenibles

4. Educación ambiental e interpretación do patrimonio

Educación ambiental Proceso permanente e planexado de accións

p p

destinadas á resolucíon dos problemas socioambientais que se producennos esapzos naturais protexidos mediante a mellora da compreensión, aanálise crítica, a aprendizaxe de coñecimentos e destrezas, a

ibili ió t d iósensibilización e a toma de accións.

-Motivar para a responsabilidade e a conciencia das persoas e colectividades sobre as interrelación ser humano e o medio

- Proveer habilidades necesarias para encontrar solucións aos problemas actuais e previr os futuros

D l tit d i t t- Desenvolver actitudes que guien o noso comportamento

- Promover cauces participativos

- Facilitar coordenación entre xente e axentes

Educador/a ambiental...Habilidade para improvisar

Coñecementos básicos sobre pedagoxía, bioloxía, historia natural, ecoloxía e conservación.

Habilidade para improvisar

Disposicións ás mudanzasconservación.

Entendemento dos problemas ambientais Honestidade para recoñecer limitacións

Nocións de uso e elaboración de material didáctico

limitacións

Traballo em equipo e material didáctico

Ser activo/a e dinámico/a

cooperación

Al t i tIniciativa

D d d

Alegre e entusiasta

Consecuente e dar exemploDon de mando

Habilidade para manexar un grupo Saber do seu papel chave para buscar solucións aos problemas

Facilidade de palabra

buscar solucións aos problemas socioambientais

A EA pretende…

- Favorecer el conocimiento de los problemas ambientales, tanto locales como globales.- Capacitar a las personas para analizar de forma crítica la informaciónCapacitar a las personas para analizar de forma crítica la información ambiental.- Facilitar la comprensión de los procesos ambientales en conexión con los sociales, económicos y culturales.- Favorecer la adquisición de nuevos valores pro-ambientales y fomentar actitudes críticas y constructivas.- Apoyar el desarrollo de una ética que promueva la protección del medio ambiente desde una perspectiva de equidad y solidaridadmedio ambiente desde una perspectiva de equidad y solidaridad.- Capacitar a las personas en el análisis de los conflictos socioambientales, en el debate de alternativas y en la toma de decisiones para su resolución.- Fomentar la participación activa de la sociedad en los asuntos colectivos, potenciando la responsabilidad compartida hacia el entorno.- Ser un instrumento que favorezca modelos de conducta sosteniblesSer un instrumento que favorezca modelos de conducta sostenibles en todos los ámbitos de la vida.

Libro Blanco de la Educación Ambiental en España.Ministerio de Medio Ambiente, 1999.

Estratexia Galega de Educación Ambiental (EGEA), 2000

• Introducción• Concepto e obxectivos da educación ambiental

P i i i t• Principios rectores• Modalidades da educación ambiental• Educación ambiental e desenvolvemento sostible• Educación ambiental e problemática ambiental• Educación ambiental e problemática ambiental• Aspectos xenéricos• A formación e a profesionalización dos educadores ambientais• Educación ambiental nas administraciónsEducación ambiental nas administracións• Educación ambiental e Asociacións• Centros de educación ambiental• Educación ambiental en espacios naturais protexidosp p• Educación ambiental na empresa• Educación ambiental e sindicatos e organizacións profesionais• A educación Ambiental nos medios de comunicación galegos• A educación ambiental no sistema educativo: a Transversalidade• Educación infantil e primaria• Educación secundaria

Ed ió i it i• Educación universitaria• A formación do profesorado• Grupos, redes internacionais e proxectos europeos • Materiais e recursos didácticos de documentación e consulta• Materiais e recursos didácticos de documentación e consulta• Aplicación da estratexia• Persoas e institucións que participaron na elaboración deste documento

Tipoloxías de EA

Educación sobre o ambiente: proporcionando información sobre o medio e i t l ió h R il ió d i f iósuas interrelacións co ser humano. Recopilación de información para que

receptores adquiran coñecimentos, destrezas e diferentes comportamentos en relación ao medio.

Educación no ambiente: aquela plantexada ou realizada no medio, tal como as salidas de campo ou experimentos na naturezaas salidas de campo ou experimentos na natureza.

Educación para o ambiente: obxectivo final dirixido específicamente para aEducación para o ambiente: obxectivo final dirixido específicamente para a conservación e mellora do medio. Para que sexa un aprendizaxe efectivo ten que implicar mudanzas no comportamento (cambio de actitudes).

Ambitos de aplicación:- Formal, non formal e informal...Transversalidade-Transversalidade

- Para quen e o que? Nen@s e reciclaxe...- Exemplo recursos EA en Santiago

Ferramentas da EA (Libro Blanco da EA)

• Información e comunicación• Formación e capacitación• ParticipaciónParticipación• Investigación e avaliación

RECURSOSRECURSOSInstalacións, equipamentos, programas, servizos, estratexias, iniciativas, exposicións, obradoiros, charlas, debates e coloquios, visitas, itinerarios, recursos audiovisuais etc

Centro Nacional de Educación Ambiental - CENEAMCentro de Extensión Universitaria e Divulgación Ambiental de

recursos audiovisuais, etc.

gGalicia - CEIDA

-Centro de documentación- Programas de EA- Programas de EA- Programa de exposicións itinerantes- Programa de formación- Publicacións, materiaisPublicacións, materiais

Centro de Interpretación Ambiental de Compostela - CIAC

5. Regulación de actividades de uso recreativo no medio gnatural

Supeditadas á conservación do espazo...

Instrumentos de plenexamento1. Plan de Ordenación dos Recursos Naturais (PORN)2. Plan Rector de Uso e Xestión (PRUX)3. Plans Sectoriais

Planifican a zonificación dos ENPs em función do valor dos recursos ecapacidade de acollida:

-Zona de reserva: rareza, fraxilidade, biodiversidade, interessecientífico, etc.

Zona de uso restrinxido: uso público peatonal en sendeiros- Zona de uso restrinxido: uso público peatonal en sendeiros- Zona uso moderado: maior capacidade de acollida, com servicios eequipamentos em lugares axeitados- Zona de uso especial: concentran instalacións de UP e xestiónZona de uso especial: concentran instalacións de UP e xestión- Zona de asentamentos

PORNPORN

- Delimitan o ENP determinando limitacións de uso- Aprobados polas CCAA

Obli t i d d d di i úbli lt- Obligatoriedade de audiencia pública e consulta- Cabezera de grupo normativo: prevalecen sobre calqueira outro instrumentode ordenación territorial (inclusive urbanísticos)

Obxectivos- Identificar e xeorreferenciar espazos e elementos significativos, valores,interrrelacións e relacións co resto do territoriointerrrelacións e relacións co resto do territorio-Definir e sinalizar o estado de conservación- Identificar capacidade e intensidade de uso, estabelecendo alternativas elimitaciónslimitacións- Orientar as politicas sectoriais de actividades económicas e sociais- Sinalizar reximes de protección para os diferentes espazos, ecosistemas erecursos naturaisrecursos naturais- Prever e promover medidas de conservación e restauración- Estabelecer e consolidar redes ecológicas (mosaicos)

Exemplo PORN Ancares-Courel

Esquema de PORN

M i d i ti tifi ti• Memoria descriptiva e xustificativa• Zonificación

-Zonas de conservación-Zonas de explotación-Zonas de expansión

• Normativa: regulan actividades segundo zonificación• Normativa: regulan actividades segundo zonificación• Directrices: mais xenéricas (urbanísticos)• Réxime de avaliación ambiental: que será sometido a AIA?

Unidades de zonificación:Unidades de zonificación:

-Delimitadas en función daexpresión territorial dapbiodiversidade e actividadeshumanas

R i d d ió- Reximen de ordenación exestión específico

- Diferentes necesidades deconservación e xestión ediferentes graos deaproveitamento dos recursosnaturaisnaturais

Reserva da Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés

1-Zona Núcleo (13%): nivel de protección elevado;mantemento de biodiversidade ligado a modelos deaproveitamento tradicionais compatibles conaproveitamento tradicionais compatibles concomponentes, estructura e funcionamento dosecosistemas 2- Zona Tampón: usos tradicionais do

solo e turismo compatibles conconservación. Valor de conservación alto,,con proporción significativa de hábitats

3- Zona de Transición:maioría de núcleos depoboación e servizos.Condicións epotencialidades axeitadaspara a promoción dunhapolítica axeitada de DS,que favoreza tanto as

b ió l ipoboacións locais como aconservación erevalorización da naturezae biodiversidade

• Zona de Interese prioritario paraa conservación• Zona de Uso Restrinxido

Zona de Uso Moderado• Zona de Uso Moderado• Zona de Uxo Xeral

PN Baixa Limia Serra do Xurés

PRUX

- Regulan as actividades do ENP- Elaborados pelos órganos xestores e aprobados polas CCAAg- Instrumentos de desenvolvimento dos PORN: concretizan suas previsiónsde planexamento e zonificación- Para UP: PORN zonifica e PRUX regula, de maneira concreta e específica

C tidContidos:

-Normas, directrices e criterios xerais de uso e ordenación- Zonificación do espazo- Identificación e programación das actuacións de protección, investigación edivulgacióndivulgación- Estimación económica das inversións necesarias- Identificación de actividades incompatibles e criterios de regulación

Uso das ías pec arias- Uso das vías pecuarias

PLANOS SECTORIAISPLANOS SECTORIAIS

Desenvolven, segundo PORN e PRUX, aspectos complexos e concretos daxestión de ENP

- Plan de Uso Público: proxecto de actividades, instalacións e servizosde UP con programas de EA, seguridade, manutención equipamentos, etc.

Incluen:

- Calendario e condicións de execución- Axentes envolvidos

Orzamentos necesarios- Orzamentos necesarios- Directrices de aplicación- Sistema de seguimento e avaliación

5. Regulación de actividades de uso recreativo no medio gnatural

Técnicas de protección do medio ambiente por parte daTécnicas de protección do medio ambiente por parte da Administración

AUTORIZACIÓNS-Controlan e limitan as actividades dos particulares que sexan ou podan ser impactantes- Autorización ambiental integrada (AAI): facilidade de tramitación (sustitue a un conxunto de autorizacións) - Uso o aceso em pistas, queimas controladas, etc.

CONCESIÓNS

- De maior control: actividades que non todos podem realizar- De maior control: actividades que non todos podem realizar- Oferta pública – presentación - selección

6. Seguimento de actividades de uso recreativo no medio naturalg

Plan de seguimiento de UP: define e articula indicadores para o seguimentoseguimento

Indicadores: variables para obter referencias (medibles, precisos, fiables sensibles relevantes etc)

Objetivos:

fiables, sensibles, relevantes, etc)

-Rexistro de dinámicas de mudanza e análisis das tendencias- Prevención e alerta temprana ante mudanzas- Mellora do coñecimento sobre os sistemas manexados e os visitantes(perfil, demandas/necesidades)- Determinar o grado de cumplimento do plano e programas de uso públicog p p p g p- Determinar os efectos dos visitantes sobre a conservación do espacio esobre os recursos- Mellorar o proceso de xestión a través da optimización de recursos e a- Mellorar o proceso de xestión a través da optimización de recursos e atransparencia

7. Control de afluencia a espazos protexidos ou de valor ecolóxico

Ferramentas/Estratexias de control de afluencia

- Conteo de visitantes (punto de paso obrigatorio,contadores automáticos)

Control grupos organizados (perfil tendencias)- Control grupos organizados (perfil, tendencias)- Conteo nivel de ocupación (aparcamentos)- Enquisas para caracterización / perfil- Matrículas coches

Vixilancia de actividades (axentes forestais):Vixilancia de actividades (axentes forestais):

- Funcións de policía, custodia, inspección, vixilancia e denuncia(aproveitamentos forestais flora fauna aproveitamentos cinexético e(aproveitamentos forestais, flora, fauna, aproveitamentos cinexético episcícola, residuos, especies exóticas, queimas, danos sobre opatrimonio, circulación non permitida, etc.).

1 Uso Publico

Documents

Transcript of 1 Uso Publico