106www.argia.com/larrun

I R I T Z I A K

JOSUNE ZABALA LIONEL JOLY IÑAKI ETXELEKUOLATZ ZABALETA KIKE AMONARRIZ BEÑAT GAZTELUMENDIDAVID ANAUT XABIER PAYA

Gazteak eta euskara Gazteak eta euskara

Aisialdia giltzarri2 I R I T Z I A K

Etorkizuna modu berezian lotzen da gazteekin, batez ere denborakgazteak nagusi bihurtzen dituelako eta, beraz, uneren bateangizartearen motore. Hizkuntzaren motore, esate batera. Euskararen

motore, zehatzago esanda. Eta Euskal Herrian bada kezka berezirik gazteaketa euskararen munduaz. Eskolan euskara berenganatuta etorkizuneanerabili egingo zutela pentsatu zen; erabili bakarrik ez, ondo erabili gainera.Bada ez, eta orain komeriak. Gazteak, azken finean, haien testuingurutikelikatzen dira eta helduen munduak edo lan munduak edo aisialdiak edo...inguruak bizi duenaren antzekoa egiten dute. Euskal Herriko hainbatlekutako gazteen eta hizkuntzaren esparruari lotutako pertsonen zortziartikulu interesgarri bildu ditugu, gaiari ere hainbat ezpal atera guran.

Oin zolak urra-urra eginda

Azken hamarkadotan makina bat lan egin dabelaunaldi gazteak euskal kulturaz jabetueta geure inguruneak euskalduntzeko.

Tokian tokiko borondate eta lanak ez ezik, egoerasoziolinguistikoak ere eraginik izan du garapenhonetan, eta egun, zenbat gazte, hainbat euskaradugu.

Ildo horretan, euskararen bikaintasunak, kalita-teak, eta bereziki, gazteonak arduratzen gaitu, baitahitzaren erabilerak ere. Euskarari muzin egin diogazte euskaldundu askok, eta euskaraz jardutendugunok, berriz, gero eta traketsago moldatzenomen gara edozein testuingurutan. Geure nortasunagorpuzten duen euskara gazteak ere ez du sormenik,ez erakargarritasunik... Euskara ez da gaztea, eztagaztearena ere.

Baietza estali ohi duten tapaki ezkorrok ukaziozapaindu gabe, nire inguruneko gazteon ohitura etajokaerei begira jarrita nago bizipenak hitz bihurtu,eta esan nahien aztarrika, oin zola berriak molda-tzeko gutiziaz.

Hegitik hegira, jauzi handiaLantegi horretan, ingurune erabat euskalduneko gaz-teak etorri zaizkit lehenengoz burura: gazte errezilda-rrak. Bizi-bizirik dugu belaunaldi aniztasunaren hartu-emana, eta, bizitzeko mundu eta modu jakin batekinidentifikatzen dugu euskara. Ahoz erruz eta errezkomunikatzen gara edozein egoeratan, eta hitzarenjolasak ez du etenik, askotan joko bihurtzeraino.

Herri euskaldun exotiko eta bukolikoa, zapla, esta-li dit hiriburuko bizipenen irudi lausoak. Koadrilakohizketaldietan bi hizkuntzak arin-arinean. Hitza norkhartu, eta zer adierazi nahi izan... hortxe saltoa. Gaita-sun kontuak eraginda, ia beti, bi hizkuntza borrokan,eta gehienetan, jakina, gaztelania izaten da garaile.Erdal makulu, molde edo esaerak erakargarriagoakomen! Bien bitartean, ezberdin eta bakan sentitzengara beste hots, hitz eta bizi nahierek erasandakoak.

Ertzak josiz atera zaidan korapiloa Eta bi muturrak entzun egin ditut, bat-batean eranahasi samarrean, unibertsitateko erreka bidean,

Josune Zabala*

3I R I T Z I A K

“Euskaltzaindiaren arau (aldaketa) eta salbuespenak;‘hutsuneak bete’ eta ‘okerrak zuzendu’ ariketak; ‘euskarazhitz egin’ agindu errepikatuak; ‘gero eta okerrago egiten

duzue’ irakasle eta gurasoen harri astunak; irakasle bukoliko,erromantiko, literaturazale arraroa; Euskararen eguna; Mutrikueta mutrikuarrak ezagutu ez, eta ‘nola esaten da Mutrikun...?’

galdera zentzugabea... Bai lehorra zurrunbiloa”

DA

NI

BLA

NC

O

4 I R I T Z I A K

txoko ezkutu eta sonatuagoetako kumeen jardune-tan: belarri zuloetan aurikularrak ipini, eta "kupela,kupela…" korridorean kantari ari den ataundarneska; asteburuko pasadizo bitxiak gaztelaniahutsean trukatzen dituen koadrila gasteiztarra;gelan sartu, eta azalpenak bi hizkuntzatan zorroztendituzten neska-mutil goierritarrak; igandeko pilotapartidaz hika ari diren mutil hernaniar eta zarauzta-rra; euskara aberasteko lagun talde euskaldunare-kin txertatu diren neska-mutil ermuarrak…

Dena dela, zalaparta kaotiko hori bakarrik ez zaitdeigarria gertatu. Hizkuntzen gaineko jarrerek esnarazinaute hasiera-hasieratik, eta nagusienak aipatzearren,haien ahotsak idatzira ekartzen ahaleginduko naiz:

– Hobe duk erdaraz egitea, motel!: ingurune osoeuskaldunetako gazte gutxi batzuen jarrera zikoitza.Euskararen ezina duenak bidezidorra hautatzen dutaldekide izateko galtzada bihurrian: gaztelaniara joedo koadrila aldatzen du.

– "Hi, aitze al dek?": beste ubeldu batzuk, berriz,bestaldean. Barregarri gertatzen zaio baten bati zen-baiten herri hizketa, eta halaxe jardun ohi da imin-tzio, hots eta doinuak maisuki antzeztuz.

– Zer gertatzen da, ba?: bere-bere egina daukabeste hainbatek euskara-gaztelania kode narrastua;zer, nola edo norekin hizketan aritzeak ez du berejarduna aldatzen, ez da aldaketaren beharraz jabetuere egiten.

– Aizu, nik ez dut sekula arazorik izan euskararekin!:nor bere herritik, eskolatik unibertsitatera joan, etalehenbizikoz, hobekuntza behar ahozko eta idatzizkotestuetan! Gazteak asaldatuta, irakaslearen oharrak ira-kurri eta entzunda. Ordura arte euskararekin arazorikizan ez, eta orain zenbat ahulezia? Nola liteke hori?Ikasle gazteek harridura eta amorrua adierazten dute.

– Euskara batuari, kontra: ingurune hurbileko, etxe-ko euskara edozein unetan eta edozertarako! Komuni-kazio parametroen aurkako borroka sutsua da batzue-na, egokitasunaren eta haren mendeko zuzentasunmailaren kaltetan. Muineko arrazoia? Aurreiritzi lin-guistikoa eta ezintasun komunikatiboa, beharbada...

– Esku bete lan daukagu: euskararen kalitateaz,erabileraz, kultur identitateaz... arduratzen direnakasko dira. Bada euren helburu garrantzitsu bat eus-kara komunikatzaile bikainak izatea, etorkizunekohaurren eredu izango direlako kontzientzia dute,eta gogotik dihardute lanean.

Badira helduleku gehiago ere Mezurik mezu, hots argi haiek zurrunbilo baten zala-parta tankera hartu dute: Euskaltzaindiaren arau (alda-keta) eta salbuespenak; "hutsuneak bete" eta "okerrakzuzendu" ariketak; "euskaraz hitz egin" agindu errepi-katuak; "gero eta okerrago egiten duzue" irakasle etagurasoen harri astunak; irakasle bukoliko, erromanti-ko, literaturazale arraroa; Euskararen eguna; Mutrikueta mutrikuarrak ezagutu ez, eta "nola esaten daMutrikun...?" galdera zentzugabea... Bai lehorrazurrunbiloa. Horrek ez gaitu gazteok erakartzen.

Beste batzuk, berriz, zaparrada bustian jira-birakaagertu dira: gazteen euskara bultzatzeko egitasmo-ak proposatuz eta abian jarriz; gazte koadrilen eus-kara erabilera sustatuz; gazte hizkera ikertuz; hitzedo molde gazteak sortu eta gazteei eskura ema-nez; eta onentsuenean, haien eraikuntza, egituratresnak eskainiz... Ez da lan makala, gero.

Gazteok bihurtu gara protagonista, eta errealitatea-ren marrazki soilduak erreparatuz murriztu dugugeure paisaiaren ikuspegia. Baina euskara haur, heldueta adindurik ez duen euskara gazterik ba al da?Bakoitzak darama bere txapela, eta parez pare aldera-tuta nabarmentzen dira desberdintasun eta berdinta-sunak, handitasun eta txikitasunak, hutsune eta estal-kiak. Mugikor eta aldakorrak dira, eta alderik aldedabiltza tokian-tokian. Ezin ditut bakanduta ulertu.

Paisaiaren zabala behatzeko lehen ahaleginean,galdera-arrasto hauek utzi nahi ditut: zein adinetako-en euskara ereduak izan ditugu? Zenbat euskara adi-nekin jarri gaituzte harremanetan edo jartzen garajolasean? Zein hizkuntza trebetasun garatu ditugu,batik bat, eskolan? Euskaren kalitatea ziurtatzenduten irakasle ereduak ditugu eskoletan? Eta komuni-katzaile eraginkorrak hedabideetan? Eta administra-zioan? Lantzen ote dira hizkuntza jarrerak? Hizkuntzaerabiliaren gaineko hausnarketak egiten badakigu?Zenbaterainoko aukera izan dugu euskara eta berekulturarekin harremanetan jartzeko?

Galdera latzon leungarri, erantzun lakarrakdatozkit oraindik burura. Badaukat zer argitu, norigaldetu eta nola berdindua, eta ez dira, hain zuzen,gazteak erantzule bakarrak izango. Oin zola, berriz,seko urratu dut eta berriz berriak egin beharko.

* Mondragon Unibertsitateko HUHEZIko irakaslea

5I R I T Z I A K

“Hemen idatzitakoa eta fenomenoa bera heldu askorentzatlaido bat izango da, izan ere, beraien garaian beraiek

haien euskararen aldeko konpromisoa bete egin zutengazteak ikastolara bidaliz eta orain zergatik ez dute

betetzen haiena gazteek euskara erabiliz?”

Beste adin taldeek ereplangintza behar dute

Gazteen euskararen erabilera euskaltzale guz-tien ahotan egotea, gaur egun, ez da harritze-koa. Gazteen euskararen erabilerari buruzko

eztabaidak, jardunaldiak, ikerketak, udaletxeetan etahainbat herrialdetan plangintzak eta abar barra-barraegiten ari dira. Ez da harritzekoa, ez, izan ere, oraindela 20-25 urte, hizkuntza plangintza bat finkatuzenean EAEn eta neurri batean Nafarroan, haiek izanbaitziren plangintzaren helburua, haiek eta berezikihaien hizkuntza gaitasuna.

Garai hartako pentsamoldea logiko bezain sinpleaizan zen: gazteek osatzen dute EHren edo hobetoesanda EAEren (plangintza gehienbat EAEn burutubaita) etorkizuna. Beraz, euskararen ezagutzarendatuak kontutan hartuz, EAEren etorkizunean euska-ra egoteko, edo beste era batera esanda, EAErentzatetorkizun euskalduna nahi bada, eman beharko denlehenengo pausua gazteak euskalduntzea izango da.

Pentsamolde honen arabera, logikoa denez, hiz-kuntza bat erabili baino lehen ezagutu behar da,beraz, lehentasuna ezagutza izan zen. Hainbat adi-tuk aldiz, hizkuntza bat erabili barik ea jakin daite-keen zalantzan jartzen dute, baina beste aditubatzuentzat kontrako fenomenoa gertatzen da:gutxieneko ezagutza lortu gabe ez dago hizkuntzaerabiltzerik.

Abiapuntu honekin, zoritxarrez, ez zitzaienaurre egin hainbat topikoei: euskararen zailtasu-nari lotutakoak, euskara umea izanik ikasi beharden hizkuntza da bestela ezinezkoa da euskaraikastea eta abar. Baina hautaketa honek baliohandi bat izan zuen onarpen mailan. Izan ere,helduek ez bazuten ahaleginik egin nahi (zehar-ka dirua emanez baino ez) haurrek egingo zutenahalegina haien ordez, eta noski haiek, plangin-tzaren helburua zirenek, ez zuten ezer esaterik,haien iritzia ematerik ezta botorik eman beharrikere, ez hauteskundeetan behintzat. Baina aldiz,erlijio bailitzan, gazteek euskararen aldeko botoaegingo zutela pentsatzen zuten helduek eta plan-gintza egin zutenek. Garai hartan ez zen kontu-tan hartu, hizkuntza erabiltzeko garaian ez dago-ela agindurik ematerik eta beraz gazteek nahiduten hizkuntza erabiltzen dute –normaleanmaila informalean, dena den hori eztabaidatuegin daiteke, izan ere nahi duten hizkuntzabaino ezagutzen duten, haien ingurunean erabil-tzera bultzatzen zaien eta abar. hizkuntza erabil-tzen baitute–. Beraz, logikoki ere, katekesia ikas-teagatik botoak eman behar ez diren bezala,gazteek euskara eskolan ikasteagatik ez dute zer-tan euskara automatikoki erabili behar.

Lionel Joly*

ZA

LDI

ER

O

6 I R I T Z I A K

Hemen idatzitakoa eta fenomenoa bera helduaskorentzat laido bat izango da, izan ere, beraiengaraian beraiek haien euskararen aldeko konpro-misoa bete egin zuten gazteak ikastolara bidalizeta orain zergatik ez dute betetzen haiena gaz-teek euskara erabiliz? Baina zoritxarrez helduekgehienetan ardura gazteen gainean utzi zuten.Helduek beraiek, gehienetan, ez zituzten haienhizkuntza erabilera ohiturak nabarmen aldatueuskararen alde, hainbat arrazoirengatik: euskaraez zekitelako –baina gehienetan ez zuten ikasi–,beharrik ikusten ez zutelako, ezinezkoa ikustenzutelako, ezjakintasunagatik –ez zekiten haieningurukoek euskaraz bazekitenik–, ohitura bera-gatik eta abar. Helduek pentsamendu eta plan-gintza honekin euskarari erantsi zioten baliobakarrenetakoa euskara eskolaren eta neurribatean transmisio hizkuntza izatea izan zen.

Neurri honetako artikulu batean, noski, asko sin-plifikatu behar izaten da, izan ere euskararen aldeerabat entregatu eta botoa eman zutenak asko izanbaitziren eta garai askoz gogorrago batean, berezikidiktaduraren garaian. Hainbeste borroka eta botoaegin ondoren pertsona horiei zaila egiten zaie uler-tzea nola gaurko garai politiko errazago honetangazteek ez duten egiten indar gehiagorik euskararenerabileraren alde. Garai politikoa errazagoa da dudabarik, baina aztertu beharko litzateke ea garai sozio-linguistikoa aldekoagoa den.

Hasierakoak alde batera utzita, goazen orain gauregungo egoera aztertzera. Inkesta eta ikerketa guz-tiek adierazten duten moduan, euskararen ezagutzanabarmen igo egin da haurren eta gazteen artean,orduan, logikoki, gazteek zergatik ez duten gehiagoeuskara erabiltzen haien artean galdetu ahal izangodiogu gure buruari. Izan ere, irakasle, euskara tekni-kari eta hizkuntza plangintza antolatzaile askorentzatgero eta murritzagoa da euskararen erabilera gaz-teen artean. Normalean hori ziurtatzeko haien espe-rientzia hartzen dute oinarri zeren eta gehienetanbenetako ikerketa gutxi egin da honen inguruan.Baieztapen horiek oinarritzat irudipenak badituzteere, ez dira zertan faltsuak izan behar eta gutxienezondoeza erakusten dute.

Ondoezari aurre egiteko eta botika egokiakaukeratzeko lehenbizi ondoeza ondo ulertu beharda eta hemen zertzelada batzuk botako ditut.

Hasteko aztertu beharko genuke gazteen bene-tako gaitasun linguistikoa, alde batetik, eta beste-tik, haien gaitasun erlatiboa gazteleraren eta eus-kararen gaitasuna konparatuz.

Ez ditut hemen ISEIk eta abarrek egindakoikerketak aipatuko baina neurri handi bateaneuskararen gaitasunaren zabalpena maila kualita-tiboan baino kuantitatiboagoan gertatu dela pen-tsatu dezakegu. Alegia, hiztun batzuk haien eus-kararen ezagutza maila guztietan (formalean etainformalean) osatu badute ere, gehiago diraoinarrizko maila bat eskuratu dutenak. Horietakogehienak gainera ingurune soziolinguistikoerdaldunenetan. Orain, soziolinguistikaren oina-rri teorikoak eta aplikatuak kontutan hartutapentsagarria al da euskara erabiltzea ingurunesoziolinguistiko erdaldun batean, euskaraz oina-rrizko gaitasun linguistikoa izanik besterik ez?Baldintza horiek kontutan hartuta euskararenerabilera bultzatzeko euskarari erabilera eremuberri batzuk eman beharko zaizkio, eta hori arra-zoi askorengatik. Hasteko haurren eta gazteengaitasuna osatzeko, izan ere, teoriko askorenustez, hizkuntza bat erabili barik ez baita berauezagutzerik. Gainera orain euskarari ematenzaion balio konpartituena transmisio hizkuntzaizatea da. Alegia, euskara umeari emateko hiz-kuntza da, hori argi frogatzen dute ikerketa guz-tiek, bereziki Soziolinguistika Klusterrak egitendituen euskararen kale neurketak: askoz gehiagoerabiltzen da euskara haur bat present izanik etaare gehiago berari zuzenean zuzentzeko. Trans-

“Irakasle, euskarateknikari eta hizkuntzaplangintza antolatzaileaskorentzat gero etamurritzagoa da euskararenerabilera gazteen artean.Normalean hori ziurtatzekohaien esperientzia hartzendute oinarri zeren etagehienetan benetakoikerketa gutxi egin dahonen inguruan”

7I R I T Z I A K

misio balio izatea ona da, baina txarra bihurtzenda hizkuntzari beste baliorik edo funtziorik ema-ten ez bazaio, hizkuntza haurren hizkuntzabihurtzen baita eta beraz, haurrek haien buruagazte edo heldu sentitzen dutenean hizkuntzazaldatzen dute. Beraz, eremu berriak emanez eus-karari beste balio edo funtzio batzuk ematenzaizkio hizkuntzari. Ez da bakarrik umeen etaneurri batean gazteen hizkuntza bihurtzen, bai-zik eta helduen artean bere eremuak izanik erehizkuntza konpartitua bihurtzen da.

Horrek plangintzaren jarraipen bat eskatzen du:orain arte umeak eta gazteak izan badira plangin-tzaren helburu nagusia, garaia da beste adin tal-deak ere helburutzat hartzeko. Neurri handibatean, aldaketa bat ikusten da hizkuntza plangin-tzan, lana euskalduntzeko kanpaina berriekin etaabarrekin baina kanpaina horiek zein bilakaeraizaten duten ikusi beharko da.

Hemen egin ditudan baieztapenak oso oroko-rrak dira baina findu eta lekuz lekuko egoerasoziolinguistiko eta diglosikoaren arabera aztertubeharko litzateke gaurko egoera, hainbat galderaeginez:

– Egia al da gazteek maila nahikoa lortu dutelaeskolan?

– Zein da gazteek euskarari ematen dioten fun-tzioa –eskola hizkuntza besterik gabe, transmisio

hizkuntza, eguneroko hizkuntza, maila formaleta-rako hizkuntza, maila informaletakoa eta abar–?

– Konparatiboki zein hizkuntzatan moldatzendira hobeto?

– Zein erabilera eremutan? Alegia, erabileraeremu guztietan hizkuntza bera da nagusi gaitasunmailan?

– Barnekoa kanporatzeak eta adierazteak berezsortzen dituen frustrazioak eta, lortzen bada,pozak kontutan hartuta, euskara erabiltzeko mailanahikorik badute gazteek?

– Bada maila nahikorik lortzerik euskara erabil-tzen ez bada?

– Maila nahikorik lortzeko eta beraz hizkuntzaerabiltzeko motibazio nahikorik badute?

– Zeintzuk dira motibazio mota eraginkorrenak–Espresibo/komunikatiboa, politiko/ideologikoa,integratzailea, pragmatikoa–?

– Eskolan ikasten den hizkuntza (euskara batua)erabilera formalerako onartua badago, baliagarriaal da maila informaleko eremuetarako?

– ...

* Soziolinguistika Klusterreko kidea

Euskaralands

Antton Luku idazleak, Escualdunac antzezla-nean zioen gazte euskaldunak “tribuka" bil-tzen direla. Bakoitzak bere ohidurak eta hiz-

kuntzarekilako bere harremanak dituenak. Tribuakeuskaldungoaren tribuan beraz. Honek balio du Eus-kal Herri osorako bainan Ipar Euskal Herrian aurki-tzen ahal diren tribu ezberdinei soako bat emanendiegu eskatutakoari jarraikiz.

Tribu orokorra lehenik oso mendrea dela argieduki behar da. Inkesta soziolinguistikoek haladiote, Iparraldeko biztanlegoaren %80a inguruduen Baiona-Angelu-Biarritzeko eremuan, gazteen%11 baizik ez dela euskalduna. Bainan guti fidatzengarenez inkestetan beste so bat saia dezagun ema-ten, guziz subjektiboa, guziz ustean oinarritua.

Tribuetarik bat "azken mohikanoena" izan daite-ke. Gazte hauek, euskara aberatsa ixurtzen duteahotik. Etxetik jaso dute eta naturalki mintzo. Eus-kararen erabilpena normala eta atsegina zaie, gehia-gokorik pentsatu gabe. Jende normalak hots. Haue-tarik oso guti gelditzen da, hargatik "mohikanotzat"har genitzake eta segurraz ere leku bat izanen duteEuskal Erakustokian, Iparraldean euskara oroimensoila izanen den egunean.

"Je suis aussi basque que toi" tribua orain. Hauekere euskara ederra dute, etxean ikasia. Mintzo dutebainan ez ikastolako haur edo gazteen aurrean edoabertzale batekin. Hauek abertzaleen kontrakogorrotoa herentziaz jaso dute etxekoengandik…hizkuntza bezala funtsean. Euskalzale batentzat osofrustranteak diren espezieak dira, ezen euskara abe-ratsa baitute, haiengandik ikas eta haiekin hizkun-tza goza daiteke bainan ez dituzte euskalzaleakmaite. Eta abertzaleak "les basques" edo "eskualdunhoriek" izendatuko dituzte. Hauek beharbadaaurrekoak baino gehiago dira bainan gutitzen ariere azkarki.

Tartean, beste euskaldun mota bat aurki dezake-gu. "Aitamek ez didate irakatsi!" tribua. Euskaraulertzen dute bainan ez mintzo edo oso guti. Esko-lara sartu arte ez zuten euskararik baizik mintzobainan aitzinago aipatu tribuko burasoak izan dituz-te edo gure mintzairaren geroaz iazko haizeazbezainbat axola zutenak. Tribu honetan jarreraezberdinak bereiz daitezke.

Euskararen ez menperatze hori frustrazio edoenegu gisa bizi dutenak. Hauetan bi motako jendeakdira. Lehenak, euskararen ikastera doazenak, Gau

“Beste tribu asko atzeman eta deskriba daitezke. Segurrazere tribu bateko kide batek zango bat izan dezake beste

tribu batean ere, dena ez baita sekulan erabatekoa.Iparraldeko gazte euskaldun hauetan guzietan zenbatek

ARGIA irakurtzen duten haatik ez dezaket erran”

Iñaki Etxeleku*

8 I R I T Z I A K

GA

IZK

AIR

OZ

Eskola hertsietara, gauaren ilunean, burasoen ezazol-keriari aurre egin nahian. Besteak, Euskararen ikas-teari paso egiten diotenak –menturaz hasi ziren bihilabetez AEKan bainan laster utzi nekagarriegia zela-koan– edo duten damuarekin geratzen direnak.

Tribu honetako bigarren jende saila, "Euskarajoan bedi kaka egitera!" erranez biziki laster amoreman dutenena da. Edo beste gisan erranik euska-raren geroaz bost axola dutenak. Kontsumo jen-darte honetan ez dute euskararen beharrik, haienustez euskaldunak dira eta beren euskaltasunarenbizitzeko bizi zedarriak badituzte: astearte gauerotrinketera doaz lagunekin pala antxa partida egite-ra –eta gainera gorputza zaintzen dute honiesker!–; urtero Astigarraga edo Hernaniko sagar-notegi batera doaz lagun talde handian eta maitedute poteatzea. Herriko Taberna batean "kaña"baten eskatzea ekintza euskalzalea izan daitekeere haien baitan. Euskaldunak dira euskararikgabe eta aski zaie. Euskara dakitenak ez dituztebaitezpada beti maite, kontzientzia txarraren kili-katzaile bihurtzen baitira euskaraz hitz egitenentzute soilarekin.

"Zango bat errekaren hegi batean, bestea bes-tean" tribua. Ez dute tribu bat osatzen baitezpadahauek. Bainan tribu desberdinetako jendeekinharremanak izan ditzazkete. Euskal Herritik kan-potik jinak dira. Herri honetako nortasunaz etamugimenduaz maitemindurik edo. Hauek euskara

ikasi dute. Bertakoek euskarari eta euskaraz ari-tzeari ematen dioten kutsua ez dute ulertzen.Haiek lasai eta libro dira euskararekin. Kiskunkaskun, mintzatzeko doi ikasi dute eta ari dira,erabiltzen dute arazorik gabe. Normala zaie Eus-kal Herrian euskaraz hitz egitea. Hauek ere jendenormalak hots. Biharko euskaldunak dira bainanzoritxarrez gutiegi.

"Gora Gora-k". Hau ere Antton Lukuri egin mai-legua dugu. Ustez militante abertzaleak dira. Euska-ra, bilkuretan erabiltzen dute derrigorrez. Ohidurahau dela kausa, kausakoekin baliatu hiztegi propioadute eta bilerez kanpo gertatzen zaielarik euskarazaritzea, hiztegi bertsua daramate aho mihitan. Bai-nan hara, haien adixkideekin frantsesez mintzodira, normal den bezala, gozamen hizkuntza Moliè-ren hizkuntza baitute.

"Sobera ongi da!" tribua. Fakultaterainoko eskolaibilbidea ikastoletan eraman dutenena da hau. Orai-no lizeoan dira edo berriki ateraiak. Euskara haienarteko komunikazio tresna arrunta dute. Hizkuntzahonekin, ingurugiro berezi batean, haien artekoharreman indartsu bat sortu dute. Biharko euskal-dunak dira hauek ere, maleruski gutiegi baita.

Azken tribu bat aipatuko dugu. "Goza nazazugehiago" tribua. Euskara ama hizkuntza dute edoikastolan ikasia. Gehienak ikastolatik iragan dira.Euskararen erabiltzeaz kontzientzia argia dute.Hizkuntza maite dute eta gozatu nahi dute. Hiz-kuntzaren desagerpen "programatuak" piztu etsi-penaren aurrean, mintzairaren gozamena aldarri-katzen eta bizi dute. Solaskideekin erabil izgozatzen dute bainan ere bertso saioetara joanez,Itxaro Bordaren eleberri bat irakurriz ala antzerkiaeuskaraz eginez. Bainan partikulazki mozkor batbiltzen dutelarik.

Hara, beste tribu asko atzeman eta deskriba dai-tezke. Segurraz ere tribu bateko kide batek zangobat izan dezake beste tribu batean ere, dena ezbaita sekulan erabatekoa.

Iparraldeko gazte euskaldun hauetan guzietanzenbatek ARGIA irakurtzen duten haatik ez dezaketerran.

* Gure Irratiko esataria

“Goza nazazu gehiagotribua’. Euskara amahizkuntza dute edoikastolan ikasia.(...)Euskararenerabiltzeaz kontzientziaargia dute. Hizkuntzarendesagerpen ‘programatuak’piztu etsipenarenaurrean, mintzairarengozamena aldarrikatzeneta bizi dute”

9I R I T Z I A K

Aisian aixe mintza

Euskararen normalizaziorako datozen urteeta-ko erronka erabilera da. Izan ere, batez eregazteon artean, euskararen ezagutza handitu

den arren, erabilera ez da maila berean handitu.Gazte askok, eskola orduetan euskaraz egiten baduteere, lagun artean, kalean, jolas orduetan eta aisialdianerdaraz aritzeko joera dute. Lagun artean gaudeneanantzematen dira gabezi nabarmenenak, gazte kutsuaedo gure identitatea azpimarratzeko esapideetan,erregistro kolokialean edo gure jergan.

Hizkuntzaren erabileraren garrantzia adierazibehar dugu, baina euskararen irudia ezin da pertsonahaserretu baten irudia izan, ezin dugu "hitz egin eus-karaz!" bezalako agindu errepikakorrekin euskararenerabilera sustatuko dugula pentsatu. Euskararen era-bilera euskaraz aisialdiaz gozatzeko eta harekin jolas-teko bideak eginez areagotuko dela pentsatzen dut.Euskara gazteen artean erabilia izatea nahi baldinbadugu, euskaldun eta euskaltzaleok bide horien era-gile izan behar dugu, eta bide horretan, gure irudi etagure portaerek ere eragingo dute.

Eskola, testuinguru oso formala den hori, baldinbada gaztetxoek euskararekin erlazionatzen dutenesparru bakarra eta gaztetxoek, guraso eta helduek

euskara soilik haurrekin erabiltzen dutela sumatzenbaldin badute, hau da, haurrekin daudenean horieieuskaraz eta beren artean komunikatzeko erdaraz egi-ten baldin badute, gaztetxoek euskara formaltasun etaumekeriekin erlazionatuko dute eta erdara heldutasuneta dibertigarria den guztiarekin. Zer ikusi hura ikasi.Oso garrantzitsua da posible den heinean gure por-taerarekin, erabilerarekin, adibide ematea, eta gureesparrutik sor daitezkeen aisialdi edo bestelako jar-dueretan hizkuntza irizpideak kontutan izatea.

Hizkuntza bat erabilia izan dadin zenbait ezaugarriizan behar ditu: erosoa, adierazkorra eta erakargarriaizan behar du. Baina gazteok, euskaraz adierazkorta-suna bilatzen dugunean arazoak izaten ditugu. Eus-kara gehien erabiltzen den herrietan ere, gazteekerregistro kolokiala, eroso, adierazkor eta erakarga-rria, erdaratik hartzeko joera dute, are gehiago, eus-karen presentzia hain handia ez den lekuetan.

Gazteok euskara erabiltzeko behar dugun erre-gistro kolokial hori baitaratzeko bide ezberdinakdaude, guraso eta ingurune hurbilean ematen dentransmisioa –euskararen presentzia handia ez denlekuetan, normalean, zailtasunez ematen dena–,komunikabideak –baina, esparru horretan tresna

“Zailena gazteentzako erakargarria zer den jakitea da,gazteok ez baitugu talde homogeneo bat osatzen.

Aproposena tokian tokiko ikerketa txikiak egitea izangolitzateke eta gazteak berak eskaintza horretan

inplikatuta egotea”

Olatz Zabaleta*

10 I R I T Z I A K

JOSU

SAN

TE

STE

BA

N

gutxi ditugu eta ditugunak, askotan, erdaraz oinarri-tzen diren esamoldeak zabaltzen dituzte–, eskolaketa aisialdiko jarduerak.

Eskoletan erregistro kolokiala erabiltzeko egoerainformal asko aurki ditzakegu: atseden orduak, baz-kal orduak, txangoak, eskolara sartu eta ateratzekogaraiak… baina, gaur egun, zori txarrez, normalean,horiei ez zaie duten garrantzia aitortzen, eta ez diraeuskararen erabilera sustatzeko esparru bezala balo-ratzen. Esparru horietako eragileak, antolatzen dituz-ten jarduerek hizkuntzaren erabileran duten eraginazjabetzea behar beharrezkoa da.

Gazteon bizitzako zati handi bat aisialdikoa dagaur egun. Aisialdiko jarduerak –kirola, aisialdi tal-deek antolatutako jarduerak, gazte ekipamenduak…–euskararen erabileran eragiteko oso eraginkorrakdira. Euskara elkarte, kirol talde, guraso elkarte etabestelako talde asko erabilera lantzeko aisialdiakduen indarraz konturatzen hasi dira. Aisialdian, egoe-ra informaletan, sortzen da erregistro informala.Beraz, hizkuntzari erabilerarako beharrezkoak direnerosotasuna eta adierazkortasuna eman nahi baldinbadizkiogu, aisialdia tresna eraginkorra izan daiteke.

Aisialdiak euskararen erabilera sustatzeko horrela-ko aukerak ematen baldin baditu, aisialdiko begira-leek, kirol begiraleek, gazte lekuetako begiraleek,ludotekatako begiraleek, txango eta kanpaldietakobegiraleek, eskoletako jantoki eta autobusetako begi-raleek, eta abar, eginkizun horrekin duten erantzuki-zunaz jabetzea komeni zaigu eta horretan lan eginahal izateko estrategia eta tresnak erraztea.

Begirale guzti horien formakuntzarako, UrtxintxaAisialdi Eskolak adibidez, "Hezitzaileek asko egindezakete" begiraleentzako prestakuntza saioa eskain-tzen du. Ttakun elkarteko Iñaki Eizmendik behinaipatu zuen bezala, proiektu horren abiapuntuak bidira. Bata, gazteei euskarazko jarduerak eskaini beharzaizkiela, euskara erabiltzeko esparruak. Eta bigarre-na, euskara erabiltzeko esparruak edukitzeak ezduela euskara erabiliko dutenik esan nahi. Jarduerahorretako hezitzaileak erabilera sustatzearen ardurahartu behar duela.

Ttakun Kultur Elkarteak garatutako metodologiahorren arabera, euskararen erabilera sustatu nahibada, ez dugu soilik gazteen euskaraz komunikatze-ko gaitasuna edo jarrera begiratu behar, erabilera sus-tatzeko estrategien kasuan, estrategia horiek noiz eta

nola erabili behar diren ere jakin behar da. Zentzuhorretan lehen aipatutako prestakuntza saioek, lagun-tza ematen diete begiraleei.

Begiraleentzako formazio saio horiez gain, aisial-diaren aukerak probesten dituzten esku hartze zuze-neko egitasmoak ere abian dira gaur egun EuskalHerrian. Horren adibide dira, "Kuadrillategi" edo"Lagunarteko Hizkerarekin Jolasean" programak.

Gazteak euskarara hurbiltzeko bidea, euskarazkoproduktu eta jarduera erakargarriak eskaintzea eta jar-duera horietako hezitzaileak erabilera sustatzeko ardu-radun gisa aritzea baldin bada, zailena gazteentzakoerakargarria zer den jakitea da, gazteok ez baitugutalde homogeneo bat osatzen. Aproposena tokiantokiko ikerketa txikiak egitea izango litzateke eta gaz-teak berak eskaintza horretan inplikatuta egotea.

Aisialdia erregistro kolokiala barneratzeko eta era-bilera sustatzeko tresna gisa oso eraginkorra dela fro-gatu dute hainbat ikerketek. Euskararen erabilerarensustapenean, irakasle, guraso, eta euskaldun eta eus-kaltzale guztiok gure erantzukizuna dugu. Euskararenerabilera areagotzea nahi baldin badugu, bakoitzakgure esparrutik euskara gozamenerako eta jolaserakobide bihurtzeko ahalegina egin beharko dugu.

* Tafallako Udaleko euskara teknikaria etaKarrikiri elkarteko partaidea.

“Aisialdiko begiraleek,kirol begiraleek, gaztelekuetako begiraleek,ludotekatako begiraleek,txango eta kanpaldietakobegiraleek, eskoletakojantoki eta autobusetakobegiraleek, eta abar,eginkizun horrekin dutenerantzukizunaz jabetzeakomeni zaigu eta horretanlan egin ahal izatekoestrategia eta tresnakerraztea”

11I R I T Z I A K

Garai berriak, hizkera berriak

Hamalau urte genituenean, Tolosako kaleu-meok ez genuen inoiz akatsik egiten gureartean euskaraz hitz egiterakoan... Garai har-

tan ez baitzegoen euskaraz ari zen bertako kuadrila-rik! Aurretik zetorren, ordea, kontua. Gerra aurrekolehen ikastola sortzeko 1921ean zabaldu zen orrianhonako hau irakur zitekeen: "(...) amar aldiz Tolosa'-ko bira egingo dezu, ta arrituta etxeratuko zera ama-bost urtetik berako tolosar bati euskerazko itzerdirikarrapatu ba-diozu." Errealitate honetatik abiatuta,gaurko gazteen euskara harritzeko modukoa da,gehienak euskaraz ari baitira Tolosako kaleetan.

Helduak kontuz ibili beharrean gaude, beraz,gazte hizkerari buruzko iritziak ematerakoan."Gure garaian" moduko kontzeptu ezin atzerakoienikuspegi desitxuratzailea erabili nahi ez badugubehintzat.

Eta zergatik da kezka gazte hizkera? Zergatik era-biltzen dira gehienetan adjektibo ezkorrak "gazteaketa euskara" gaiari heltzerakoan? Seguruenik, hel-duok genituen aurreikuspenak bete ez direlako,edo espero ez genituen hizkuntza portaerak aridirelako nagusitzen. Eta denok aitortu arren, ezagu-penean nahiz erabileran asko aurreratu dela, orain-

dik ere, asko direlako jakin arren euskaraz egiten ezduten gazteak, eta, erabiltzen den euskararen kali-tatea ez delako uste bezain ona, besteak beste.

Hizkuntza ez da inoiz bat eta beraHoriek esanda, nabarmenduko nukeen lehen aspek-tua hizkuntzen aldakortasunarena da: diakronikoki,geografikoki, funtzionalki eta pertsona ororen baitanetengabe aldatzen dira hizkuntzak.

Aldaketa horien nondik norakoak, ordea, oso des-berdinak dira hizkuntza batzuetatik besteetara. Alda-ketak, barrutik kanpora sortutakoak edo kanpotikbarrura eragindakoak izan daitezke. Gaur egun, badi-ra unibertsal samarrak diren kezkak: komunikazioangertatzen ari den "pobretzea", neologismo ingelesenugaltzea, ortografiarekiko ardura falta...

Kezka horiei, teknologia berrien ondorioz sortudiren fenomeno berrien ingurukoak gehitu zaizkie.Internetek, digitalizazioak eta telefoniaren garapenakpertsonen arteko harremanetan eragin dituzten alda-ketek, ondorio zuzena izan dute hizkuntzaren erabil-penean, batez ere maila idatzian: komunikazio-bideeta harreman-mota berriak sortu dira eta horiekinbatera hizkera mota berriak. Lehen ahozkora muga-

“Gaur egun, beraz, euskarari dagokionean, ezin daitekegazte hizkera bakar bati buruz hitz egin. Gazte hizkeraz baino, gazte hizkerez hitz egin beharko

genuke, eta jarrera positiboa hartzez gerotan, baita hizkera gazteez ere”

Kike Amonarriz*

12 I R I T Z I A K

EIT

B

tzen zen kode informalen erabilera, idatzizko harre-manetara zabaldu da. Idazkera zuzenaren monopo-lioa desagertu egin da, harreman-mota batzuetan iadesagertzeraino.

Idazkera honen ezaugarri nagusiak komunak diraEuropako izkina honetako hizkuntza guztietan edogehienetan, nahiz eta euskararen kasuan, gure egoe-ra soziolinguistikoa dela medio, azpi-fenomeno bere-zi batzuk ere agertu diren. Kode idatzia ahozko kode-ra gerturatu da eta estandarraren arauak ez dira guztizerrespetatzen. Mezuetan, ekonomia eta adierazkorta-suna bilatzen dira; mezu bizi, arin eta zuzenagoaklortu nahi dira, estandarraren urruntasun, zuzentasunedo seriotasuna gaindituz. Araurik ez dago eta uler-garritasuna da arau bakarra. Talde-nortasuna markatunahi da eta transgresioa bilatzen da, gertutasuna etabertokotasuna indartuz.

Euskaldungoaren eraldaketa sakonaEta egoera konplexu honi, gure hizkuntza komunita-teak azken hamarkadetan bizi izan duen sakonekoeraldaketa kuantitatibo nahiz kualitatiboa gehitu behardiogu: euskararen hedapen geografiko, demografikonahiz funtzionala, lehen hizkuntzatzat euskara izan ezduten euskaldunen proportzio gero eta handiagoa,batuaren hedadura, belaunez-belauneko etena euskal-kien transmisioan, euskaraz eroso aritzeko gehiengobatek dituen adierazkortasun arazoak, erabilerarenhobekuntza eta hedadura geografikoa, ezagupenetikerabilerara dagoen tarte gero eta handiagoa, eta abar.Jazoera positiboak batzuk, kezkagarriak besteak.

Bilakaera honen ondorioz, hiztun tipologia berriaksortu dira. Oso euskara-mota desberdinak hitz egitendira Tuteran eta Elizondon, Donostian eta Tolosan,Bilbon eta Ondarroan, familia erdaldunetan eta eus-kaldunetan, euskaraz bizi direnetan eta euskarazkokultur kontsumorik ez dutenetan, euskalkia darabilte-nen edo ezagutzen ez dutenen artean... Faktore askodira aintzat hartu beharrekoak: norberaren ezagupenmaila, euskalkiaren bizitasuna, harreman-sareen eus-kararen erabileraren dentsitatea, tokian tokiko egoerasoziolinguistikoa, hizkuntza jarrerak, ideologia lin-guistikoak...

Gaur egun, beraz, euskarari dagokionean, ezindaiteke gazte hizkera bakar bati buruz hitz egin.Gazte hizkeraz baino, gazte hizkerez hitz eginbeharko genuke, eta jarrera positiboa hartzez gero-

tan, baita hizkera gazteez ere. Gazte hizkera askodago, errealitate soziolinguistiko adina. Eta tipolo-gia soziolinguistikoak asko ugaldu direnez, gaztehizkerak eta hizkera gazteak ere asko ugaldu dira.

Joera orokor gisa ezer nabarmendu beharko bage-nu, hauxe azpimarratuko genuke: hizkera gazteak,batez ere, nahasiak direla. Eta zer nahasten dute? Eus-kara eta gaztelania, batua eta euskalkia, norbere eus-kalkia eta besteenak, euskara zuzena eta akastuna...Nahasketa horren emaitza da, kezka-iturria.

Gurean, bestalde, bada azken urteotan indarrahartu duen fenomeno berezi bat; euskara estandarre-tik aldegin nahian, gazte askok euskalkietara jo du–neurri desberdinetan–, eguneroko hizkera indartze-ko eta idatzizko harremanak adierazkortasunez hor-nitzeko. Euskalkiek, hurbiltasuna, kolokialtasuna,benetakotasuna eta intimitatea eskaintzen diete.Nahiz eta, aspektu positiboekin batera, arrisku nabar-men batzuk ere sumatu ditugun hainbat joeratan: txo-kokeria, folklorekeria eta jatorrismoa.

Harreman-sare berriakJoan Fusterrek zioen bezala, hizkuntza komunitatebat, funtsean, harreman-sare bat da, eta euskalkiekgarai bateko harreman-sareen ondorio eta ispilu zirenber, hizkera gazteak XXI. mendeko euskaldunen arte-ko harreman sareen ondorio eta ispilu izango dira.

Egoera normalizatuan bizi diren hizkuntzenganaldaketa horiek, batez ere, azaleko aspektuetan duteeragina. Egoera minorizatuan bizirauten dugun hiz-kuntzetan aldiz, neurriak hartzen ez badira, hizkun-tzaren zutoinak eta zutabeak ere kaltetuta gerta dai-tezke, hizkuntzaren beraren biziraupena arriskuanjartzeraino.

Gazte-hizkerak eta hizkera gazteak normalizazioa-ren norabidean joan daitezen eta ez hizkuntza ordez-kapenarenean, beraz, hizkuntzaren eta hizkuntza-komunitatearen bilakaera autozentratu eta"beregaina" lortu behar da. Euskararen ezagupenaorokortzeaz gain, harreman-sareak sortu, indartu etaelikatu egin behar dira, ikasketa-prozesuetan, motiba-zioa eta jarrerak landuz eta erabilera-esparruak ber-matuz eta ugalduz.

* Soziolinguista eta umoregilea

13I R I T Z I A K

Zazpibarako atorra

Horixe bera da euskarari eta gazteei buruz idaz-tea: zazpi barako atorran sartzea. Izan ere, nikbaino askoz gehiago dakite euskara gazteen

artean zabaltzen zazpi deabruak ikusita daudenak,eta batek baino gehiago pentsatuko du ez ote dauz-kadan zazpi azal kopetan gazterik gazteez mintzatze-ko. Beste batzuek nahiago dute gaia zazpi giltzekingordetzea, zazpi behi makal etorrita ere zazpi euskalherrietara. Zertan hainbeste zazpi? Bada, gazteon etaeuskararen inguruan egindako hausnarketak zazpiesalditan bildu ditudalako, eta horiek azalduko ditutorain banan-banan, gazte euskaldunak ez baikara isil-tzen zazpi ahalak egin gabe.

Erabilera vs. KontzientziaEuskara batua euskal hiztunen salbaziotzat jotzen daorokorrean, baina gutxitan aipatzen da euskararen"batuketaren" emaitzak zer kenketa ekarri zien garabi-de arruntean aurrerantz ziharduten euskalkien hizkereieta idiolektoei, eta euskaldun berriei ere ez zien norizateko aukera egokiena eman. Esaterako, euskarabatuak ez zekarren min emateko hitzik: izan ere, nor-baitek imajinatzen ditu euskaltzainak kabroi hitzarenetimologiaz edo toponimiaz eztabaidatzen? Hori herrixeheari dagokio, baina kasu horretan hizkuntza-mailabatzuetan zerotik hasteko eskatu zitzaion herriari.

Horren ondorioz, batzuetan hobeto, besteetanokerrago, euskara batua presente dago Euskal Herriosoan. Presentzia horrek, ordea, euskal kontzientzia-rekin lotura zuzena du: zenbat eta euskara gehiagoentzun eremu batean, orduan eta euskal kontzientzia

apalagoa ageri da. Erlazio zuzenki asimetrikoa da,erlazio logikoa. Horrekin esan nahi dut euskal herri-tar erdaldunek euskal kontzientzia indartsuagoa dute-la? Ez zuzenki, baina argi dagoena da ez daukanakbadakiela izatea zein den ona. Gazteengan nabarme-na da kontzientzia hori. Arazoa da euskaldun izateaez dela zuzenean lotzen euskal hiztun izatearekin,lotura ezak oso logikoa ez badirudi ere. Orduan, eus-kal herritar erdaldunek zergatik ez dute aukeratzeneuskaraz bizitzea, kontzientzia hain indartsu badute?Kontua da leku batzuetan ez dagoela aukeratzerik,norberak ez baitu aukeratzen beti, eta egia esanda, ezbailuke aukeratu beharko ere.

Euskaraz ez dago QrikEuskaldunak kritikoak gara berez. Ez dakigu nolaesaten den euskaraz quien avisa no es traidor, bainaergatiboa ahoskatzen ez duen edozein traidoretzatjoko genuke. Euskara ez da ingelesa. Ez, jakina. Japo-niarren ingelesak eta amerikarrenak ez daukate zerikusirik, baina biek elkar ulertzen dute. Euskaraz,ordea, EGAdunak ere ez dauka argi euskaraz dakien.Izan ere, azterketaren zatirik handienean gaitasun lin-guistikoa ebaluatu diote: aztertzaileak ez du jakinnahi aztertuak zer esango liokeen adarra jotzen arizaion bati, antzarak ferratu ala feriatuko lituzkeen bai-zik! Eta "esparragoak frijitzera" bidaliko balu? Inguru-koek ez ote liokete esanahia ulertuko?

Gaur egungo euskararen kalitatea kantitateanneurtu behar da lehenbizi. Asko garenean, askozhobeto egingo dugu. Bien bitartean, gaitasun

Xabier Paya*

14 I R I T Z I A K

IÑIG

OA

ZK

ON

A

komunikatiboa bermatzen duten hiztegi murritzekoeuskaldunei eman diezaietela euskararen Qa.Bakoitzak hitz egin dezala nahi duen moduan, eus-karaz. Edo erdaraz.

Erdara ez da bekatuEsango nuke Artzeren esaldi famatuak askoren kon-tzientziak marduldu dituela, baina zalantza daukatesanak zenbat kalte egin ote dion erabilerari. Askida irakasle ezatsegin bat "hizkuntza bat ez da gal-tzen…" esaten hastea euskararen elkarteak bestebazkide bat galtzeko. Orduan, gazteari erdaraz min-tzatzen utzi behar zaio? Behinik behin, bai: erdara"deskriminalizatzea" garrantzitsua da euskarak etaerdarak elkarrekin bizi behar duten inguruetan.Gazteak ezin du ingurune erdaldunaren errudunsentitu, gaur egungo gizarteari erreparatuta, erdaraez baita desagertuko Euskal Herrian. Bideratu beha-rrekoa euskal gazteriaren diglosia da, euskara agerdadin erdararen gainetik, baina errealitate eleanitzaukatu gabe.

Bestela, gazteek egokitasun linguistikoa zer denoso ondo dakite. Hortaz, euskal ingurunean erdarazhitz egiten duenak erraz nabarituko du bere izaeraisolatua.

Nola erakarri orduan diglosiko erdaldunak diglo-sia euskaldunera? Sekretu jakina da hori: eman die-zaiegun gustuko duten zerbait euskaraz bakarriketa hori erakargarri bihurtuko dien erreferente bat.Denborak egingo du euskaltegiarena.

Ez dago ganorazko biraorikTelebista, irratia eta hedabideak oro har ereduga-rri izan litezke gazteen hizkeran (produktu bakoi-tzaren xedea edozein dela ere), eta esango nukeneurri handi batean eragin pozgarria dutela ikusleumeengan eta ez hain xumeengan. Kontua dabizitzeko ezinbesteko pauso diren adar-jotzeak,ziriak eta ligatzeko zirrien etsenpluak badaudela,baina nire ustez, haserrealdietarako hiztegia faltada euskaraz. Ez dago min emateko karga semanti-koa daukan hitz-andanarik. Eta hori arazo bat da.Ez dut esan nahi biraoen corpusa egin behardugunik, baina hizkuntza arrotzetan lehenbiziikasi ohi diren hitz horiek euskaraz azkenak izan-go dira. Eta ez dago normalizaziorik biraorikgabe.

Euskaraz ikasi, erdaraz bizi: nola idatzi?Esaten dute frankismoak belaunaldi bat kendu ziolaeuskarari. Hori omen da gaur egungo gazteon gura-soena, belaunaldi galdua. Belaunaldi hori, ordea, bigalerak osatzen dute: batetik, euskara galdu izanadago, aurrekoetatik jaso ez den hori berreskuratunahia; bestetik, lotsa galtzea, sekula euskaldun izanez direnak bertakotzeko ahalegina. Bi galera horienondorioz, euskal eskolek ikasleak irabazten dituzte.Ikasle horiek, ordea, gaztetasunaren ezaugarri ezin-besteko diren egoera eta faktoreak erdaraz bizi dituz-te, baina hizkuntza-adierazpenaren lanketa formalaeuskaraz egin dute. Gauzak horrela, zein hizkuntza-tan adierazi behar dituzte euren bizipenak?

Eskolaren zeregina: eredu eleanitzaGotzon Garaterekin bat nator Euskal Herriaren inde-pendentziarako arrazoietako bat euskara bera deladionean. Euskararen ezagutzak derrigorrezkoa izanbehar du gure gizartean. Ez dezagun ahaztu euskarazegitera animatzen ditugun gazteak Euskal Herrikogazteen parte bat baino ez direla, eta batzuek euska-raz egin dezaten denek jakin behar dute. Hortaz,eskolaren betebeharra da gazteak eleaniztasuneanhaztea, denok denetan jakin dezagun.

Ezagutza, erabilera eta inguruaBadakienak zergatik ez du euskara erabiltzen? Galde-ra horren erantzunak askotan inguruaren eraginasumatzen du. Izan ere, ondarrutar batek gutxiago egi-ten du euskaraz Bilbon dagoenean. Are gehiago, zen-bat eta denbora gehiago igaro Bilbon, orduan etaprobabilitate handiagoa du erdaraz gehiago egiteko.Inguru euskalduna ezinbestekoa da euskaraz egiteko.

Nola lor liteke, ordea, inguru euskalduna gertu-ratzea halakorik ez dagoen lekuetara? Bada, men-diak ezin badu Mahomarengana etorri, Mahomakjoan beharko du Ondarroara, Ataunera edo Ara-maiora, euskaraz dakien jendeak euskara erabiltzenduen inguruneak badirela eta nolakoak diren ikusdezan. Agian hortik sortuko dira basamortuetakooasiak. Azken batean, Euskal Herri euskalduna nahibadugu, halakoa den lekuetako ezaugarriak inpor-tatzen asmatu beharko dugu.

* Bertsolari eta itzultzailea

15I R I T Z I A K

Zergatik egiten dutegazte euskaldun askok

euskaraz?

Gaztetasunaren definizioak eta mugak gorabe-hera, Euskal Herriko populazioaren zati batgaztea da. Gazte horietako batzuk euskaldu-

nak dira, beste asko ez. Euskaldunak diren horietakobatzuk euskara maiz erabiltzen dute, beste zenbaitekzertxobait, eta beste askok batere ez. Errealitate hori,"gazteak eta euskara" ideian bildu duguna, euskaltza-learen edo euskara berreskuratzeko lanean ari dena-ren begietan bederen, "arazo" bat da. Eta horrelabegiratzen diogu, normalean, errealitate horri, nahizeta ez den begiratzeko modu bakarra.

"Gazteak eta euskara" esan dugu, eta "haurraketa euskara", "helduak eta euskara", "zaharrak etaeuskara" ere esan genezake, estuki lotuta baitaudedenak ere. Nekez irudika dezakegu gazteen euska-raren ezagutza eta erabilera orokortuta edo norma-lizatuta, haurren, helduen edo zaharren ezagutzaedo erabilera orokortuta edo normalizatuta ezdagoen herri batean.

Batera doaz, beraz, nire ustez behintzat, eta eus-kara funtzio sozial guztietan normaltasunez erabili-ko den lurraldean ikusiko dugu gazteen euskararenezagutza eta erabilera normalizatuta, normaltasunezerabiltzeko "arazorik" gabe.

Horrek guztiak ez du esan nahi, ordea, gazteengiza taldeak ezaugarri propiorik ez duenik, eta hiz-kuntzaren ikuspegitik ere besteekiko alderik ezdagoenik edo aparte aztertu ezin daitekeenik. Baibaitauzka berezitasunak gazteen adin-taldeak. Bere-zitasun horiek gogoan izanda, hiruzpalau ideiajorratzen saiatuko gara, labur beharrez arreta gazteeuskaldunengan jarrita.

ZerZer hizkuntza erabiltzen dute gazte euskaldunek?Izan ere, gehienek behintzat, bi hizkuntza dakizki-te: euskara/gaztelania edo euskara/frantsesa. Eta,bistan denez, euskalduna izateak ez du bermatzeneuskara erabiliko denik. Ezta euskaltzalea izateakere. Errealitateak erakusten digu gazte euskaldunekmaiz asko erdaraz egiten dutela, batzuetan ezinbes-tean, besteetan ez.

NolaNola egiten dute euskaraz gaurko gazte euskaldu-nek? Oro har, nire iritziz, errealitate soziolinguisti-koaren ondorioz espero litekeen moduan eta mol-dean. Nork ez du inoiz entzun "gaurko gazteek zer

“Belaunaldi zaharragoen eta garai bateko elebakarrenondoan, gazte gehienen euskarazko jarduna ez da hain

bizia, aberatsa edo naturala. Beste kontu bat da esaldihorrek hartzen duen ‘akusazio’ usaina, batzuetan ematen

baitu gazte horiek propio egiten dutela horrela”

David Anaut*

16 I R I T Z I A K

KA

RLO

SC

OR

BE

LLA

gaizki hitz egiten duten!" esaldia. "Gaizki" hori osoerlatiboa da, baina badago horren atzean ukaezinaden egia: belaunaldi zaharragoen eta garai batekoelebakarren ondoan, gazte gehienen euskarazko jar-duna –erregistro jakin batzuetan gehienbat– ez dahain bizia, aberatsa edo naturala. Beste kontu bat daesaldi horrek hartzen duen "akusazio" usaina,batzuetan ematen baitu gazte horiek propio egitendutela horrela, edo nolabait ere "errua" haiena dela.

Baina, esan bezala, gaztearen –eta gainerako-en– hizkeraren moldea neurri handi batean ingu-ruak ematen eta mugatzen du. Hizkera hobetze-ko, osatzeko, egokitzeko eta aberasteko ahaleginpertsonala egin liteke, baina hizkuntza-komunita-tearen zati txiki batek baino ez du egiten, norma-lean, ahalegin hori. Gainerakoek, berriz, norberakbizi duen errealitate soziolinguistikoak ematenduen "maila" izanen dute. Eskuarki, erabilera zen-bat eta handiagoa, orduan eta euskara hobea,zuzenagoa eta egokiagoa.

Zergatik"Zergatik egiten dute gazte euskaldun askok erda-raz?" galdetu ohi dugu askotan. Akaso alderantzizgaldetu beharko genuke: "Zergatik egiten dutegazte euskaldun askok euskaraz?". On litzatekehorien arrazoiak ongi aztertzea, horietan eragiteko.

Nahas-mahas, eta labur-labur, hizkuntza bata edobestea hautatzeko garaian erabiltzen ditugun arra-zoietako batzuk hautatu eta aipatuko ditugu:3 Euskara hizkuntza minorizatua eta minoritarioa

da, eta Euskal Herriko lurraldean –adiera geografi-koan eta sozialean– baztertua dago neurri handibatean. Erabili nahi izanda ere, askotan ezin izatendugu, solaskidea ez delako euskalduna, hizkuntzaeskubideak urratzen zaizkigulako…3 Erosotasuna: haur, gazte, heldu edo zahar

izan. Gizakiak badu erosotasuna bilatzeko berezkojoera bat, hizkuntzaren erabileran ere islatzen dena.Eta hizketan ere, besteekiko harremanean, erosoeta gustura sentitu nahi izaten dugu. Ez dugu hizke-

17I R I T Z I A K

tan sofritu nahi, ez dugu deseroso sentitu nahi, etaerdaraz euskaraz baino hobeki moldatzen denak–nire ustez hala da gazte gehienen kasuan– hizkun-tza-kontzientzia indartsua behar du hala ere euska-raz egiteko. Kontzientzia hori eduki ezean, "erraze-nera" joko du, erdarara alegia.3 Botere-harremanak: hizkuntzak ere botere-

harremanei eusteko edo haietan eragiteko balio du.Gerta liteke pertsonen arteko harremanean –koadri-lan, esaterako– euskaraz boteretsu sentitzen dena,erdaraz ahul sentitzea, gaitasun eskasagoa delamedio; edo alderantziz.3 Arauak: gaztearentzat –ez beti, jakina– koadri-

la oso garrantzitsua da, eta lagunarte horri eustekoahalegina eginen du normalean. Horrek, besteakbeste, koadrilako arauak onartzea dakar, linguisti-koak barne. Gustukoak izan edo ez. Gerta liekegazte erdaltzalea koadrila euskaltzaleko kide izatea,eta bestela gusturago eta errazago eginen lukeenarren, normalean euskaraz egin behar izatea. Edoalderantziz.3 Identitatea eta argota: gazteak bere "gazte

identitatea" adierazi eta islatu nahi izaten du asko-tan. Baditu horretarako bitartekoak: janzkera,orrazkera… eta hizkuntza. Baita euskaraz ere?Hitz egiteko garaian "gazte" gisa agertzeko beha-

rraren aurrean zer egin dezake gazte euskaldu-nak? Hiru aukera ikusten ditut nik: lehendabizi-koa, gazte kutsuari uko egin eta "ukitu berezirik"gabeko hizkera erabiltzea, adin-markarik gabea;bigarrena, erdaraz egitea, eta erdarak horretarakoeskaintzen dion "gazte-hizkera" erabiltzea; etahirugarrena, bere euskarazko jardunari "gazte-uki-tua" ematea.

Nola egin azken hori, ordea? Izan ere, nire ustezbehintzat, euskarak ez du oraindik sortu "gazte-hiz-kera" hori. Ez behintzat gaztelaniaren gazte-hizkera-ren parekorik edo aberastasunean eta moldakorta-sunean hari hurbiltzen zaion antzeko erregistrorik.Horretarako, hizkera hori sor lezaketen erabileraindartsuko gune urbano eta erreferentzialak behar-ko lituzke euskarak, hizkera hori modu naturaleaneta ez-arautuan hedatzeko gaitasuna edo indarraizanen luketenak. Iruditzen baitzait, nahiz eta ezi-nen nukeen frogatu, erdaretan horrela sortzen dire-la gisako moldeak. Gaur egun, tamalez, euskarak ezdauka horrelakorik. Hori daukanean, orduantxeizanen du euskarak bere gazte-hizkera propioa etanaturala. Bitartean, daukagunaren neurrian eta gau-den egoeran sortu beharko dugu, eta badaudehorretarako proposamenak eta gonbiteak, eredurikeman nahi izan gabe, egin egin daitekeela erakus-ten ari direnak.

Beste aukera bat da, jakina, euskarazko jardu-nean erdarazko makuluak barra-barra sartzea, hiz-kerari ukitu hori emateko. Eta, egia esan, gauregungo gazte askok halaxe egiten du, eta hor aurki-tu du euskaraz aritzeko eta identitateari eusteko"erdiko bidea" edo.

Honaino, bada, gai honen inguruko hausnarketatxiki honen emaitza. Gaiak badu mamia, baitagarrantzia ere, eta berebiziko garrantzia dauka gaz-teen ahotsa eta iritzia kontuan hartzea, haiek baiti-ra, azken batean, euskara erabiliko –edo ez erabili-ko– dutenak.

* Bortziriak eta Leitzaldeko euskara teknikarilanetan aritua. Egun Elhuyarren ari da

“Beste aukera bat da,jakina, euskarazko

jardunean erdarazkomakuluak barra-barra

sartzea, hizkerari gazteukitu hori emateko.

Eta, egia esan, gauregungo gazte askok halaxe

egiten du, eta horaurkitu du euskaraz

aritzeko etaidentitateari eusteko

‘erdiko bidea’ edo”

18 I R I T Z I A K

19I R I T Z I A K

Euskara: Ikasi eta bizi

Gaur egun geroz eta jende gehiagok hitzegiten du euskarari buruz, baina ez dakigueuskaraz hainbeste mintzatzen ote garen.

Nire helburua ez da konklusio orokorrak atera-tzea. Uste dut askotan hobe izaten dela norberakbere esperientziak kontatzea ondoren gaiari buruzgehiago dakitenek ondorioak atera ditzaten. Etahorixe da egin nahi dudana.

Ikastolen garaian jaiotakoak garenongan espe-rantza handiak ipini zirela dirudi, uste baitzeneuskaraz ikasteak euskaraz bizitzea ekar zezakee-la. Eta ikasi, gure belaunaldiko ia kide guztiokikasi dugu. Aditz sistema ederki dakigu, izenlaguneta izenondoak askotan landu izan ditugu. Baina,agian, ez dugu jakin tresna horiek gure egunero-ko bizitzara egokitzen. Urrezko aitzur bat emandigutela dirudi batzuetan, baina ez digutela lurralantzen irakatsi. Edo, agian, gu ere ez garelahorretan saiatu. Bizitasunik gabeko hizkuntza era-biltzen dugula esan ohi digute batzuetan, eta, iru-ditzen zait, egia dela. Baina, ez dut uste euskara-ren kasua denik soilik, nahiz eta gurean ahozkohizkuntza era aberats batean erabiltzeko arazoabesteetan baino larriagoa den.

Hizkuntza ez da hitz hutsa. Ez da jakitea soilik.Jakitetik erabiltzera bitartean behar bat dago, etabehar hori da, askotan, falta dena. Erreferentziakeduki behar dira: umetan egiten ditugun lehenen-go lagunak dira erreferentzia; ondoren datoz tele-bista, irratia, musika, internet... Beraz, haurtzaroanlehenengo pausua ematen dugu: euskaraz ikastendugu. Baina, ondoren, behar bat sortu behar dahizkuntza horretan hitz egiteko, eta, behar horiinguruak sortzen du.

Nire ingurua nahikoa euskalduna da berez, etagure adinean zer esanik ez, ia guztiok auzokoikastolatik ateratakoak baikara. Ni hamabi urteraarte egon nintzen ikastola horretan, ikastola txikihorretan. Egia esan, hamabi urte bete arte inoiz eznuen erdaraz jakiteko beharrik sentitu. Kontuazen nire klase-kide gehienen gurasoak euskaldu-nak zirela, eta, beraz, ikastolara hasi gineneanbeste hizkuntzarik ez genekiela. Baziren batzukgurasoren bat erdalduna zutenak, baina, gehienoktxikitan gazteleraz tutik ere ez genekienez, gurebehar eta mugetara egokitu behar izan zuten.Beraz, garai hartan euskaraz jakin bagenekien, etagazteleraz ere ondo ikasi genuen. Balantza alde

“Aditz sistema ederki dakigu, izenlagun eta izenondoakaskotan landu izan ditugu. Baina, agian, ez dugu jakin

tresna horiek gure eguneroko bizitzara egokitzen. Urrezkoaitzur bat eman digutela dirudi batzuetan, baina ez

digutela lurra lantzen irakatsi”

Beñat Gaztelumendi*

DA

NI

BLA

NC

O

batera edo bestera eroriko zen, lehen esan bezala,inguruak erabakiko zuen, erreferentziek. Eta, gurekasuan, ETB1eko marrazki bizidunak ziren errefe-rentzia, euskaraz ikusten genituenak, alegia. Etaeuskaraz ikusten genituenez, saiatuta ere ezinez-koa gertatuko zitzaigun ia bezperako atalarenlaburpena gazteleraz egitea, besteak beste marraz-ki bizidun horien elkarrizketak euskarazkoak zire-lako berez, eta, hizkuntza, gauza guztien gainetik,praktikoa da: pertsonok ahalik eta lanik gutxienegin nahi izaten dugu. Eta lan handia izango zenguztia gaztelerara itzultzen ahalegintzea.

Seigarren maila amaitu ondoren, ordea, Donos-tiara joatea egokitu zitzaidan ikastera. Ikastolahandi batera heldu nintzen. Irakasleak ahal zutenheinean saiatzen ziren bertako ikasleak euskarazaritzera bultzatzen. Baina, etxean gazteleraz hezi-tako ume gehiago zegoen ikastolan, eta, kaleanere, jende gehienak erdaraz hitz egiten zuen. Gai-nera, urte batzuk lehenago euskarazko marrazkibizidunak izan ziren bezala, garai hartan besteerreferentzia batzuk zeuden indarrean: "Opera-ción Triunfo" eta antzekoak. Ez zegoen beste gai-rik. Eta, noski, umetan marrazkiei buruz euskarazhitz egitea errazagoa zen bezala, Bisbalek eta berelagunek gazteleraz aritzera gonbidatu ohi zutenjendea. Hala, eta, lehen esan bezala, hizkuntzagauza guztien gainetik praktikoa denez, gaztele-raz hasitako elkarrizketarik ez zen euskaraz buka-tzen.

Nire kasuan hau nahiko ezberdina zen. Aldebatetik, ordurako bertso-eskolan buru-belarri sar-tuta ibiltzen nintzen, astean ordu dezente igaroohi nituen kantari. Eta, kantari ari ez nintzenean,bertso zaharrak irakurtzen ibili ohi nintzen. Harta-ra, eguneko ordu gehienak euskaraz bizi ohinituen eta jolas-orduetan ere ez nintzen gai izatenerdaraz hitz egiteko. Bestalde, txikitako lagunkoadrilarekin jarraitzen nuen, auzoko ikastolanibiliak guztiak, eta, beraz, euskaraz esaten geni-tuen esan beharrekoak. Dena den, aitortu beharradaukat urte hauetan gaztelera pixkanaka gure tal-dean sartuz joan zela, besteak ere, ni bezala,Donostian ari baitziren ikasten, eta astean zeharerdara hain gertuan eduki ondoren zaila baitzenasteburuan euskaraz aritzea. Hala, astean bostegunez euskaraz aritzeko gaitasuna kamustu

ondoren zaila zen asteburuan jatorrizko hizkun-tzara itzultzea, euskaraz ondo jakin arren emozio-ak adierazteko hain garrantzitsuak izan daitez-keen ñabardurak zehazteko gaitasuna galduegiten baitzen.

Ondoren, karrera bat aukeratzeko ordua iritsizen. Nire ustez, behin hemezortzi urte bete ondo-ren, nahikoa zehaztua egon ohi da etorkizuneanzein hizkuntzatan biziko garen. Gainera, nirekasuan aukera izan dut karrera euskaraz edoerdaraz egin erabakitzeko –denek ez dute zortehori–, eta, klasean nabaritzen dut euskara gehiagoentzuten dudala. Eta gauza bera gertatzen dalagunartean ere. Ez dakit hizkuntzaren inguruannolabaiteko kontzientzia bat hartu dugulako izanote den edo ez. Ez nuke halakorik esango. Irudi-tzen zait erreferentzia kontua dela: iraganean har-tutako jarrerek erabakitzen dute gure oraingojokabidea. Nik lehen lagun batekin euskaraz hitzegiten banuen orain ez naiz gazteleraz hasiko,ezta zinean erdaraz ikusi dudan azken pelikularenlaburpena egin behar badiot ere. Agian, urtebatzuk lehenago banuen arrisku hori, jarrera ezbaineukan oraindik definitua. Orain oinarriakongi ipinita daude, lehengo erreferentziek zutabesendoak eraiki dituzte, eta ia ezin naiteke egunbatetik bestera lagunekin erdaraz hitz egiteraigaro, ohitura eta inertzia batzuk eraikita daude-nez errazagoa baitzaigu elkarrekin euskaraz ari-tzea. Hizkuntza praktikoa baita gauza guztien gai-netik.

* Bertsolaria

LARRUN pentsamendu aldizkariaARGIArekin batera banatzen daKoordinatzailea: Xabier LetonaJabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L.Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160Lasarte-Oria Posta Elektronikoa:larrun@argia.com Telefonoa: 943 37 15 45Inprimategia: Antza S.A.L. Informatika: ASPSCOOP.

( ARGIAko 2.074. zenbakiarekin banatua, 2007ko otsailaren 4an )

20 I R I T Z I A K