1. GAIA: ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA (1808-1812): CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA

1.ERREGIMEN ZAHARRAREN EZAUGARRIAK.

2. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA.2.1. Karlos IV.aren agintaldia (1788-1808)A. Frantziako iraultzaren eragina. B. Aliantza Frantziarekin eta Erregimen Zaharraren krisia.

2.2. Independentzia gerra eta iraultza liberala: Cadizko Gorteak eta 1812ko konstituzioa.

2.3. Fernando VII.aren agintaldia.

2.4. Amerika hispaniarraren askapena.

3. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA EUSKAL HERRIAN.

1. Erregimen Zaharretik Aro Berrira

2.1. Karlos IV.aren agintaldia (1788-1808)Krisi ekonomikoa, politikoa eta soziala; Ideia liberalen garapena (iraultza Europatik dator).

A. Frantziako iraultzaren eragina. Liberalismoak aldarrikatuko dituen neurriak: - Burujabetasun nazionala. - Aginte banaketa. - Gizakiaren eskubideak: askatasuna, berdintasuna eta anaitasuna. - Estatu laikoaren defentsa. - Liberalismo ekonomikoa. - Gizarte estamentalaren deuseztapena.

Ideia liberalen aurrean: Burges ilustratuak: poztu egingo dira; Talde pribilejiodunak: beldurtu.

Aldaketak Calos IV.aren gobernuan: Floridablanca, Arandako Kondea eta Godoy.

1793: Frantzian erregea hil zuten (Luis XVI). - Espainiak (B.H. eta Portugalekin) Frantziari gerra deklaratu zion (Konbentzioko Gerra). - Basileako tratatua:

. Frantziak Espainian konkistatutako lurrak aske usten ditu;

. Espainiak Santo Domingoko uhartea galtzen du.

B. Aliantza Frantziarekin eta Erregimen Zaharraren krisia.- Frantzia eta Espainiak: etsai berdina: Britainia Handia (armada boteretsua). - San Ildefonsoko tratatua Espainia eta Frantziaren artean. - 1796: Napoleon agintean. - 1805: Trafalgar- Frantziak blokeoa ezartzen du Europa osoan (Portugal, salbuespena da).

KRISI EKONOMIKOA AREAGOTUZ DOA; ERREFORMEK EZ DUTE EGOERA KONPONTZEN; HERRIA AGINTARIEN AURKA JARRIKO DA.

INDEPENDENTZIA GERRA (1808-1813)La Guerra de la Independencia

- Zergatiak: - Herriaren haserrea: Napoleonen armada eta Godoyren erreformak (Herritarrak Fernando

VII.aren alde)- Erregimen Zaharreko talde boteretsuak iraultzaren beldur dira. - Matxinadak: Aranjuezekoa (ondorioz Godoy epaitu eta Karlos IVak abdikatu). - Baionako abdikazioak: Napoleon, Karlos IV eta Fernando VII: eskumen guztiak Napoleoni

eman zizkioten: Jose Bonaparte Espainiako errege izendatzen du Napoleonek.

- Gerraren garapena: - 1808ko maiatzean: herri matxinada frantsez okupazioaren aurka. - Napoleonek borrokan parte hartu zuen. - Gerrilen gerra zabaldu zen. - Errusiako frontea. - Valençayko Ituna: Napoleonek Fernando VII.ari koroa itzultzen dio.

- Ondorioak: - Galera ekonomiko handiak. - Nazionalismoaren gorakada. - Frantsesen aurkako jarrera (gaur egun arte???).

JOSE I BONAPARTEREN GOBERNUA- Baionako Estatutua (1808)

- Ideia liberaletan oinarritua baina ez zen benetako konstituzioa.

- Erregearen agintea azpimarratzen zuen.

- Erlijio katolikoa nagusi bezala mantentzen zuen.

- Frantsestuak: Jose Bonaparteren alde zeudenak (ilustratuak baina iraultzaren aurkakoak).

- Jose Bonaparteren lorpenak: - Inkisizioa bertan behera utzi. - Jauntxoen erregimena ezereztu. - Haur hezkuntzako ikastetxe publikoak

sortu.

CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA JUNTA ZENTRALA

Politika antolatu gabe: . erregeen abdikazioak. Jose I Bonaparte. Gerra giroa.

Juntak bildu ziren Kadizen. Gorte orokorrak. Nortzuk ziren Cadizen bildutako diputatuak?

Liberalen alde jokatu zuten faktoreak: – Erregetzaren zehaztasun falta. – Cadizekobiztanleen pentsaera.– Hauteskunde prozesu berezia (gerra giroagatik).

•Cadizeko Juntaren lana hirukoitza izan zen: • Espainia gobernatu. • Frantsesen aurkako erresistentzia antolatu. • Gorte bereziak konbokatu: konstituziogileak.

•Cadizeko lana: – Sistema politiko berri bat eraiki. – Estatuaren antolakuntza berria. – Gizarte erreformak egiteko lehen pausoak eman.

CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA• Cadizko Gorteen helburu nagusiak:

– Espainiako erakunde politiko, ekonomiko eta juridikoak erreformatu. – Konstituzio bat idatzi.

• Gorteen antolaketa: – Subiranotasun nazionalaren ordezkari dira. – Ganbara bakarrean biltzea erabaki zuten.

1812KOA, ESPAINIAKO LEHEN KONSTITUZIOA DA; LIBERALISMOAREN IDEIAK

ETA HIZKERA FINKATU ZITUEN.

Kadizeko Konstituzioa ALDARRIKAPEN NAGUSIAK:

- Estatu bateratua diseinatzen zuen.: zentralizazio politikoa eta administratiboa.

- Subiranotasun nazionala (erregearen subiranotasunaren gainetik);

- Botereen banaketa (exekutiboa: Erregeak baino mugatua; Legegilea: Sufragio unibertsal bidez aukeratutako Ganbara bakarra; Epaitzailea: lege berdintasuna ezartzen dute).

- Gizonezkoen zeharkako sufragioa onartu ziren.

- Pribilejioetan oinarritutako gizarte-eredua ezabatzeko oinarriak jarri zituen.

- Estatua konfesionala zela aitortzen zuen.

2.3. Fernando VII.aren agintaldia.A. SEIURTEKO ABSOLUTISTA (1814-1820)

• Europan: Errestaurazio absolutista. • Gorteetako diputatu absolutistek “Pertsiarren Manisfestua” idazten dute:

absolutismoaren alde azalduz. • Konstituzioa eta Cadizen aldarrikatutako lege guztiak indargabetu zituen. • E.Z.eko erakundeak berreskuratu: Inkisizioa. • Krisi ekonomiko larria zegoen (gerra giroak larritua).

B. HIRURTEKO LIBERALA (1820-1823)* 1828eko martxoan: Riego generalaren estatu kolpea. * Konstituzioa indarrean:

- Kadizko legeak aplikatzen hasi ziren. - Berta behera utzi : maiorazkoak, jauntxoen erregimena, Inkisizioa,…- Hamarrena murriztu; Elizaren ondasunak saldu. - Inprimatzeko askatasuna onartu. - Foruak ezabatu (zentralismoaren alde).

* Kontrairaultza: - Fernado VIIak: laguntza eskatu zion Aliantza Santuari. - 1823: San Luisen Ehun Mila semeak Cadizen sartu ziren.

C. HAMARKADA GAITSESGARRIA (DOILORRA) (1823-1833)* Absolutismoaren ezaugarri guztiak berrezarri zituzten. * Arazo ekonomikoak (zorra azko eta zerga gutxi- estamentuen pribilejioengatik- ). * Absolutistak: Karlos Maria Isidroren inguruan biltzen hasi ziren. * Liberalak: gero eta gehiago ziren. * 1833: Fernando VIIa hil zen: ondorengotzaren auzia piztu zen: Isabel – Karlos Maria Isidro (Lege Salikoa)

2.4. Amerika hispaniarraren askapena. A. INDEPENDENTZIAREN ARRAZOIAK.

• Goi mailako karguak : espainiarren esku (kreoloak kanpoan). • Ideia ilustratuak kreoloengan izandako eragina. • Merkataritza askea nahi dute (Espainiako monopolioaren aurka). • Espainiako Independentzia gerra eta prozesu liberalaren eragina.

A. INDEPENDENTZIA LORTZEKO PROZESUA. • Independentzia gerra garaian: Argentina, Uruguai eta Paraguaik

askatasuna lortu zuten. • B.H. eta EEBBen laguntza jaso zuten. • Espainian arazo handiak zeuden eta Fernando VIIak ezin izan zituen

Amerikako matxinadak zapaldu. • 1818: Txile• 1819: Kolonbia Handia (Venezuela, Ekuador, Kolonbia eta Panama). • 1822: Mexiko. • 1824: Peru.

A. INDEPENDENTZIAREN ONDORIOAK. • Espainia nazioartean bigarren mailara jaitsi zen. • Merkatuak galdu ziren. • Lehengaiak eskuratzeko iturriak galdu ziren. • Askatasuna aldarrikatu zuten herri berriak beste potentzia batzuen

menpe geratuko dira: B.H eta EEBB.

3. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA EUSKAL HERRIAN.

Euskal probintzietako berezitasuna: FORUAKAbsolutismo – liberalismo auziak euskal probintzietan KARLISTADAK sorrarazi zituen.

KARLOS IV.AREN AGINTALDIA. • Inbasio frantsesa: eragina zuzena: ideia liberalak ezarri zituzten (Foruak ezabatu zituzten). • Konbentzio Gerran frantsesak euskal lurretan sartu ziren. • Gizarte arazoak:

- Hiri handietako burgesak- Lurjabeak eta jauntxoak.

GERRA GARAIA ETA IRAULTZA LIBERALA. • Frantsesak Espainian sartzerakoan euskal probintziak menpe geratu ziren (hiriburuak

bereziki). • Gerra amaieran bertan izan ziren azken gudak.• Ideia liberalen ondorioz: foruak deuseztatu. • Cadizkeo konstituzioak ez zien foruei erreferentziarik egiten.

FERNANDO VII ETA ABSOLUTISMOA

* 1814-1820: absolutismoa: foruak berrezartzen dira.

* 1820-1823: Hirurteko Liberala: Foru aldundien desagerpena. * 1823-1833: Absolutismoa: Foruak ezarri zituzten berriro.