Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera...

108

Transcript of Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera...

Page 1: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 2: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 3: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

HegatsLITERATUR ALDIZKARIA 25-26 . ZENBAKIA URRIA 1999

25-26A U R K I B I D EA

HAUR ETA GAZTE LITERATURAREN I .BILTZARRA1998 urria. Donostiako Miramar_jauregian

7-25

DENISE DUPONT ESCARPIT

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzigazteen irakurzaletasun falta?

El adolescente fiente al libro. ¿Quién esresponsable de sufalta de interés por la lectura?

35

XABIER ETxANIz

Euskal Haur eta Gazte literatura gaur

41

PATXI ZUBIZARRETA

Erdi beterik zegoen botila

47

XABIER MENDIGUREN ELIZEGINola uztartu kultura eta ekonomia

argitaragintzan

51

IÑAIa MENDIGUREN

Amets inportazioa: aberastasuna alakolonizazioa

59-72

TERESA DURAN

Irudigintza klasikoaren hizkuntzaatzo eta gaur.

El lenguaje de la ilustración clásicaayer y hoy

79

MARI JOSE OLAZIREGI

Gazteen irakurzaletasunaren inguruan

89

NEREA ALZOLA

Aurreiritziak irakurketanedo irakurketarako bainbatpremisa

95

Ma EUGENIA GARMENDIA,

CARMEN UBERUAGA, JALONE URARTE

Bilboko Udal Liburutegien sareaz

101ASUN AGIRIANO

Haur eta gazteak Arrasateko bibliotekan

EUSKAL IDAZIEEN ELKARTEA

Page 4: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 5: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I.Biltzarra

IXIZA . -

Page 6: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 7: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

7

Page 8: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 9: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

H aur eta gazte literaturan aditua naiz, baina ez dakit zer dennerabezaroa. Ez naiz sikologoa, ezta medikua edo sikiatra ere . Urteasko eman nituen bigarren hezkuntzako irakasle eta gero Uniber-tsitateko irakasle eta ikertzaile; seme-alabak, ilobak eta bilobakditut, baina oraindik ez dakit zeintzuk diren nerabezaroaren ezau-garri bereziak .

Duela berrogei bat urteko oroitzapen baten bidez hasiko naiznerabezaroaren definizioa egiten . Egun batean, nire bigarren ala-bak, 11 edo 12 urte zituela, Shakespeareren antzerkia irakurri nahizuela esan zigun . Harrituta eta zalantzan geratu ginen eskaera harenaurrean, baina liburutegian genituen Shakespeareren aleak emangenizkion. Laster batean itzuliko zizkigula pentsatu genuen, jokodramatikoa, estiloa eta abarren zailtasunak atzera eraginda, edo,gustatzen bazitzaizkion ere, ekintzen oinarrizko malla baino ezzuela ulertuko. Dozena bat obra irakurri zituen, nahikoa gustura,eta gu ez ginen ezertan sartu, bere kasa utzi genuen . Urte batzukberanduago -urteak zeramatzan frantseseko irakasle- berriro eska-tu zizkigun liburuak eta, itzuli zizkigunean, hala esan zigun, erdiharrituta erdi harro: «ez dago gaizki, dena ulertu nuen orduan » . 11--12 urte zituela irakurle heldu baten pare portatu zen, arteanheldutzat hartu gabea izan arren, bere adina zela eta .

Sarritan, gazteak testua ulertzeko duen gaitasuna -ez irakurtze-ko gaitasuna- gutxiesten dugunez, haiei hainbat irakurgai propo-satzea ahazten zaigu, edo areago, zenbaitetan debekatu ere egitendizkiegu .

Argiago azalduko dizuet nire ikuspuntua : nerabezarora iritsita,irakurtzeko nahiko trebezia eta idazteko ohitura hartuak ditugazteak, aukerak egin ahal izateko eta bere jarrera kritikoa gauza-tzeko. Horrek, jakina, berekin dakar gutxieneko kultura-helduta-sun bat izatea, alegia, kultura erreferentzien aukera zabala eduki-tzea, testua maila desberdinetan ulertzen lagunduko baitio horrek .Gazteak, irakurtzeko arazorik ez badu, hau da, zentzua nekerik gabejasotzeko mekanismoak menderatzen baditu, liburuari dagokio-

Hegats 25-26

9

Denise Dupont Escarpit

Page 10: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

nez, nerabearen jarrera izan dezake 11-12 urtetik aurrera, bainabaita 20 urteko haurrarena ere .

Betidanik, 11 urtetik 13-14 urtera bitarteko gazteei buruz hitzegiterakoan, aurre-nerabezaroa aipatu izan da ; gero hasten danerabezaroa. Baina noiz amaitzen da?

Gazteak askatasunez aukeratzen al ditu liburuak?

Guk onartu ala ez, gazteak bere kabuz, aholkurik eskatu gabeaukeratzen edo erosten dituenean liburuak, liburutegian zein li-burudendan, ez du askatasun osoz jokatzen . Irakurle gaztearenatzean, zer irakurri gomendatuko edo galaraziko dion heldua dago .Liburua irakurlearen eskuetara iritsi denerako, dela liburutegiandela liburudendan -azken fincan, eremu insitituzionalean- galbaheugaritik pasata dago, eta horietako bakoitza zentsura ere bada,irakurlearen askatasuna murrizten baitu .

Editorea

Editorearena izaten da lehen iragazkia, hark egiten baitu produk-tua. Bere gain hartzen du arriskua, eta, arrakastarik badu, etekinaere berea du. Logikoa da, hortaz, here irizpideak eta aukerakezartzea .

Hasteko, edukia aukeratzen du, eta horrek berekin dakar idazle-eta, batzuetan, irudigile- egokia hautatzea . Aukera horiek merka-tua aztertu ondoren egiten dira : publikoaren harreraren araberaaukeratzen edo baztertzen dira gaiak .

Duela hogei urte, François Ruy-Vidai editoreari galdetu ziotenzergatik onartzen zuen album bat eta zergatik baztertzen beste bat,eta honela erantzun zuen : «neu naiz editorea eta, beraz, edozeinobra kaleratzeko edo zokoratzeko eskubide osoa dut» . Hori argidagoela ematen du. Baina errealitatea, gero, izatez ez da bain garbiaizaten. Argitaletxeek irakurketa-batzordeak izaten dituzte . Edito-reak berak izendatu dituen batzordekideen iritzia entzun ondorenhartzen du erabakia, ez lehenago. Esan beharra dago sarritan haieniritziek ez dutela zerikusi handirik izaten irakurri duten obrarekin,aidez aurretik definituta dagoen politika editorialaren ikuspuntutikatera baitira ondorioak. Zenbait argitaletxek irakurle gazteen eskue-

Hegats 25-26

10

Page 11: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

tan jartzen ditu obrak . Primeran . . . irakurle gazte horiek argitale-txeen zirkulu berberetakoak ez balira . Hala, obra irakurle gaztearenkritikara egokitzen da ; jokabide demagogiko horrek irakurleengustua egiten du eta, aldi berean, obrak arrakasta izateko aukerahandiagoa izaten du. Baina ezin esan horrek guztiak haur eta gazteliteraturari mesede egiten dionik .

Irudien aukeraketari dagokionean ere, antzeko arazo baten au-rrean gaude, berdin-berdina ez bada ere . Editoreak testuari irudiakjarri behar dizkionean, estilo )akin bat izaten du buruan, irakurleenestiloa ere izan litekeenaren arabera . Gero, irudi horri indarraemango dion irudigile egokia bilatuko du.

Editoreak egiten duen aulcerak garrantzi handia du, batez ereazala egiterakoan, taula baten funtzioa baitu . Erosleak editorearenkultura maila neurtu edo egiaztatu behar du horren bidez . Azalekoirudiaren estiloak berak bultzatuko du irakurle gaztea liburu bat edobeste bat irakurtzera, eta espero zuenari erantzungo dio edo hutsegingo dio . Horregatik, poltsikorako bilduma askotarako, edito-reek irudigile ezagun batí eskatzen dizkiote azaleko irudiak, etabarrukoak, aldiz, beste batek egiten ditu (zuri-beltzean) . Horrela,barruko irudien kaskarkeriak dezepzio handiak eragiten ditu . Iru-diaren «pizgarria» engainu bihurtzen da . Ez dugu ahaztu beharnerabe askorentzat -bereziki gazteenentzat- irudiak eta testuabanaezinak direla, bizia emateaz gain, mundu ezezagunetarakoleihoak zabaltzen baitituzte .

Liburu saltzailea

Kalean da liburua. Hurrengo pausua saltzea da. Liburu saltzai-learen esku dago orain hautaketa egitea . Saltzaile horrek motibazio-rik ez badu, argitaletxeen katalogoetako liburuak eskatuko ditu,bezeroen gustuen arabera . Bezeroak, ordea, saltzaileak eskaintzendionaren arabera eskatzen ditu liburuak . Beraz, sorgin-gurpilasortzen da, nerabea suertatzen delarik egoera horren biktima . Bestesaltzaile batek, berriz, aldizkari adituetako kritiken arabera egingoditu eskariak, bere gustu eta zaletasun propioak eta bezeroak esperoduena kontuan hartuta . Beste batek argitaletxeek bidaltzen dizkio-ten proposamenei begiratzea beste kezkarik ez du izango, eta,

Hegats 25-26

11

Page 12: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

bezeroak tren geltokian ikusten duen liburu eskaintzaren tanke-rakoa ikusiko du liburudendan ere .

Gainera, saltzaileak liburuak nola erakusten dituen hartu beharda kontuan . Beaux livres deritzanak leku pribilejiatu batean badau-de, horrek esan nahi du liburu horiez asko jakin ez, baina seme-alabei liburuak oparitzeko ohitura duten gurasoak erakartzekojartzen dituela hor. Leku pribilejiatu horretan poltsikorako bildu-mak jartzen baditu, diru gutxi duen gazteari eskaini nahi dizkio .Gauza bera komiki edo dokumentu-liburuei dagokienez . Horiguztia salmenta politikaren baitan dago eta eragin handia izaten duliburu bila dabilen irakurle gaztearengan . Ahaztu egiten zaie kalita-te, itxura eta eduki ugarietako liburuak salduz «egiten» dela etorki-zuneko irakurle heldua .

Familia

Ez dira gurasoak beren seme-alabei zer irakurri proposatzendietenak. Askotan, semeak edo alabak aukeratu duen liburuagaitzesten dute -zentsuratu ere bai, batzuetan-, edo, gehienez ere,beren ustetan gaztearentzat egokialiburua eskaini . Familiak gizarte-aukera moduko bat egiten du eta nahiago du liburu ederra liburuona baino, giro askotan irakurketa oraindik zeregin sakratutzathartzen baita .

Liburutegia

Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz . Ugaritasunak garrantzi handia dunerabeei dagokienean; adin horretan haurrentzako liburuak uztenhasten dira, baina ez dira ausartzen helduentzako liburuak aukera-tzen . Liburuzainak irakurleak eta haien inguru soziala ezagutzenditu, eta, bere lanari esker, patxadaz eta modu desinteresatuanaukera ditzake liburu aproposak berarengana aholku eske joatenden jendearentzat . Baina konpetentziaren arriskua dago, eta horrekjarrera elitista bat hartzera eraman ditzake: aukera ondo egin nahihorrek berak irakurle gaztea liburutik uxa dezake .

Eskolako liburutegian, berriz, irakurgaien hautaketa iragazkipedagogikotik pasatzen da. Irakasleak nekez ahaztuko ditu helburupedagogikoak, baina bere ikasleak ezagutzen ditu, liburuzainak

Hegats 25-26

12

Page 13: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

baino are hobeto. Adi baldin badago -hala egon behar luke-, etagainera argitalpenen produkzioa ezagutzen badu, ikasleak esperoduen liburua proposatzeko gai izango da, ikaslearen une horretakokezkei erantzungo dien liburua .

Beraz, zer askatasun geratzen zaio gazteari irakurgaien aukereidagokienez? Maiz azaltzen zaigun arazoari heldu behar diogu orain,ez-irakurketaren arazoari . Gogoan izan behar dugu nerabezaroarenhasieran azaltzen dela arazoa (gaztea eskolako plangintzan murgil-duta dagoenean, irakurleek agindutako liburuak besterik irakurtze-ko astirik ez duenean), edota eskola uzten duenean . Ordura arte ezditu instituzioak agindutako liburuak besterik irakurri, ez daki zerden instituzioaz kanpo irakurtzea eta, beraz, irakurtzeari uzten dio .

Ez-irakurketa

Nola azal genezake guk, irakurtzen dugun helduok, halakoplazer gaitzesle batez «ez-irakurketa» esaten diogun hori?

Ez-irakurle batek ez du irakurtzen kritikak aho batez aintzathartzen duena; ez ditu irakurtzen instituzioak (eskolak, liburute-giak, familiak) gomendatzen dituen liburuak ; alegia, ez du irakur-tzen jende ikasiak irakurtzen duena . Esaten den beste ez-irakurlebaldin badago, nola liteke orduan haur eta gazte literaturarenprodukzioa hainbeste ugaritu izana azken hogei urteotan?

Ez-irakurketaren arazoa ez da atzo goizekoa . Betidanik izan dirabi zirkuitu: jasoa edo ikasia bata eta herrikoia bestea . Baina zirkuituikasiak, kulturaren -bere kulturaren- izenean, produkzioa balioetsiedo gaitzetsi egiten ditu, eta obraren bat edo beste (eta ondoriozidazleren bat edo beste) argitara emateko edo zokoratzeko eskubi-dea izaten dute zirkuitu horretako irakurleek. Haiek erabakitzendute aldizkariak, argazki-nobelak edo komikiak irakurtzea ezin delairakurketa ekintzatzat hartu . Ez zaie bururatzen badirela bestekultura modu batzuk ere, idatziaren kulturaz gain . Bestela pentsa-tuko balute, kultura mota jakin bat baztertu egiten dela onartubeharko lukete, eta, hori gertatzearen arrazoiak ere aztertzera behar-tuta leudeke .

Errazagoa da, ordea, arazo horiek guztiak «ez-irakurketa» feno-menoari egoztea, edota erantzule bat bilatzea. Irudiari egoztea,

Hegats 25-26

13

Page 14: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

esaterako ; nahiz telebistakoa, iragarkietakoa edo komikietakoa .Irudia «erraza» da, irudiari begiratzeak ez du ahalegin berezirikeskatzen . Eta kulturak merezi du hainbeste, merezi du ahaleginhori .

Liburu «onak» eta «txarrak» bereiztea gustatzen zaie batzuéi .Non aurki daitezke kalitatearen definizioak? Oso gutxi dira ; izanere, oso zaila da kalitatearen bereizgarriak zehaztea .

Txarra edo «gustu txarrekoa» da gizarte Idase baten adierazpidea-rekin bat ez datorrena, kultura-aginduak ematen dituen klasearenadierazpidearekin. Esan daiteke halako irudizko obra «gustu txarre-koa» dela «adituen» irizpideekin bat ez datorrenean . Egungo «gustutxarrak» iraganeko gizarte maila jakin baten gustua isla dezake,gizartearen bilakaera dela eta desagertu den maila batena . «Gustutxarrekoa» izan daiteke, halaber, maíz igarotako bideetatik landadagoena, gaur egun originaltzat hartuko litzatekeena, kulturarenikuspuntutik aberatsa irizten zaion zirkulutik baletor .

«Gustu txarrekoak» dira, bestalde, artistaren mamuak edo idaz-learen gogoeta naturaltasunez eta lañoki adieraziak . . . alegia, eliteakonartzeko testuak behar duen afektazio hori gabe adierazitakoidatziak .

Gauza bera gertatzen da liburuak gazteentzat onak edo txarrakdiren neurtzerakoan . Komikia txarra da, edo hala izan zen behintzaturte askotan; baina, halako batean, eskolak pedagogia tresna bihur-tu zuen; beraz, klasiko bilakatu dira-eta hori ona da-, belaunaldienborrokaren gainetik iraun dute, nork bere isla ikusi baitu haietan .

Epai erabakigarri horiek ematea balizko publikoaren ugarita-suna kontuan hartzeari uko egitea da.

Kultura anitzeko gizarte batean ez litzaieke haur guztiei irakurgaiberberak eskaini behar . Badute elementu amankomunik -ahozkotradiziokoak diren ipuin edo kontakizunak, adibidez-, baina gaz-teei proposatzen zaizkien irakurgaiek abaniko zabal moduko batosatu beharko lukete, beren zaletasunen arabera eta gizarte giroarenarabera egin dezaten aukera .

Etengabe aldatzen dira interesguneak, hizkuntzaren eboluzioa

Hegats 25-26

14

Page 15: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

ere oso azkarra da, eta ez genuke beti gure literaturaren klasikosakrosantuak aukeratzera mugatu beharko . Klasiko horietarikoasko zailak ziren aurreko belaunaldientzat : gehienetan helduen-tzako liburuak izaten ziren, eta berreskuratu egin zituzten, baina ezgazteek berek, gazteentzat baizik . Argitaletxeek bi irizpideren ara-bera «zuritzen» zuten argitalpena : aide batetik, liburu horietakoheroiak haurrak edo gazteak izatea eta, bestetik, helduek obrahoriek aintzat hartzen zituztela, eta horren ondorioz klasikoarenarrakastarako berme antzeko bat lortzen ez bazen ere, salmentarakogutxienez bai .

Beste gai bat ere jar daiteke mahai gainean . Gazteei hainbesteliburu mota eskaintzen zaielarik (nobela sentimentalak, abenturanobelak, «irakurlea heroi bihurtzen duten» liburuak, polizia nobe-lak, serieak), eskaintza horiek kontuan hartu behar dira eta gazteeigomendatzen zaienaren zerrendan sartu . Hala eta guztiz ere, ez dairakurketarako askatasuna lortuko, baina gaztearen aldeko urratsaizango da, zerurantz irekitzen den leiho bat.

Duela hamabost bat urteko liburu bati buruz hitz egin beharradaukat. PEFek idatzitako Lagran aventura dellibro . Umore mingotseta zakarrez, liburuak gomendatzen edo agintzen dituztenen joka-bidea kritikatzen du .

Horrela, bada, gazteen irakurgaien arazora iritsi gara . Lehenengoagintzen diren irakurgaiez jardungo dugu, gero irakurgai «basatiez»eta, azkenik, irakurgai potentzialei buruz, hau da, argitaletxeekgazteei eskaintzen dizkien irakurgaiei buruz . Eta hot, zentsura ereaztertu beharko dugu .

Agintzen diren irakurgaiak

Ez dakit Espainian gazteentzat egokitzat jotzen diren liburuenzerrendak egiten ote dituzten . Frantzian, ikasturte hasieran, urteanzehar irakurri behar dituzten liburuen zerrendak banatzen zaizkieikasleei . Ikaragarria da liburuen edukiaren eta ikasleen giro sozio-kulturalaren artean dagoen desoreka .

Klasikoak dira liburu horiek, nire gaztarokoak ere izan ziren(tokitan dago hori) . Etorkizuneko klasikoak ere badira, hau da,eskola-instituzioak helburu pedagogikoekin aztertu dituen hel-

Hegats 25-26

15

Page 16: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

duentzako obrak, gero gazteentzako irakurgai gisa zilegitzat har-tuak. Legitimazio horrek berak «klasiko» bihurtuko ditu liburuhoriek etorkizuneko belaunaldientzat ere . Ez da ahaztu behar JulesVerneren nobelak 1880 urtean eskola publikoak onartu izanariesker bilakatu zirela gazteentzako irakurgai .

Frantzian, oker ez banago, Gallimard izan zen lehenengo aldizetorkizuneko klasikoak sortu zituena, 1000 soleils bildumarenbidez. Itxura klasikoa ematen dioten azal dotore eta guzti, «liburu-tegian edukitzeko liburuak» dira. Henri Troyat-en Viou, edo ClaireEtcherelli-ren Elise et la vraie vie, George Orwell-en Laferme desanimauxedo John Steinbeck-en Les rainsins de la colère biltzen ditu .Helduentzako irakurgaien eta gazteentzako irakurgaien artekomugak eraitsi behar dira : adin multzoak ez dira multzo itxiak eta,beraz, lan klasiko horiek zubi modukoak dira, gazteen irakurgaiaketa helduen irakurgaiak lotzen dituzten zubiak . Baina hauskorrakdira, oso, zubi horiek : urrats irmo eta era berean arinez, zalantzarikgabe eta atzera egin gabe pasa behar dira, bestela hausteko arriskuabaitute. Horrelako obrek, kultura literarioa duten gazteengan baka-rrik dure eragina. Gazteen irakurgaien zirkuituan literatura mailajasoko lan horiek sartuz gero, arazo bat sortzen da : jakin beharkolitzateke gazteentzako literaturak ba ote dituen instituzioak aintzathartzen dituen literaltasun-ezaugarriak (kultura literarioaren oina-rri direnak) .

Nerabeak prestatuta al daude kultura mota hori gozatzeko,gustura eta atseginez barneratzeko? Berehala emango dizuet eran-tzuna: ez. Ez dituzte ezagutzen gaurko gazteentzat argitaratzendiren lanak . Irakasle gehienek, literatura-kalitatea aitzakia hartuta,zirkuitu kultukoak diren literatur obrak baino ez ditu proposatzen .Horrekin ez dut esan nahi kulturaren salbazioa bereziki gazteen-tzako egindako literaturan datzanik, ez dut esan nahi gazteentzatargitaratzen diren bildumarik gabe salbaziorik ez dagoenik . NicoleRobinek, irakurketaren aditu batek, hala dio :

Jokabide horren arabera, gazteen irakurgaien ugaritasunari ukoegiten zaio, literatura «legitimoaren» alorrean sartzen ez diren lanak ezdira irakurketarako materialtzat hartzen . Eta egia esan, gazteek iraku-rri egiten dute, helduek baino ere gehiago . Baina beren irakurgaiak ez

Hegats 25-26

16

Page 17: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

dira aintzat hartzen, liburuak ez baitauka halabeharrez lehentasuna .Beste euskarri batzuek (egunkariek, telebistak, ordenadoreek . . .) etabeste idazketa modu batzuek (komikiek, programa informatikoek)hartu dute txanda .

Eta jarraitzen du :Irakurketaz hitz egitea gazteria entitate bakartzat hartzea bezain

faltsua da . . . Gazteentzako literaturak hor dira, etengabe eboluzioandauden irakurgaiak ere bai, haurrak eta gazteak dauden bezalaxe, etahorietako bakoitzak etapa desberdinak bizi ditu .

Nerabeak ez badu barneratu haurtzaroko eta nerabezaro aurre-tiko irakurgaien ugaritasuna, eskaini zitzaizkion liburuen artetikgarai hartako kezkei eta interesei zegozkienak aukeratzeko, nerabehorrek ez du izango abiatzerik gazteen irakurgaiak eta helduenirakurgaiak lotzen dituen zubian barrena, eta irakurtzeari utzikodio .

Irakurgai «basatiak»

Zorionez, nerabeekzirkuitu instituzionaletatikkanpo ere irakur-tzen dute! Eta aide handia dago agindutako irakurgaien eta «irakur-gai basatien» artean . Bi zirkuitu paraleloz ari gara, inolako komu-nikaziorik gabekoak, eta, elkarren berri izan gabe, elkarrekin bizidirenak : bata irakasleentzat edo gurasoentzat da eta bestea gazteen-tzat. Gazteen zirkuituko liburuak ezkutuan ibiltzen dira sarritan,klandestinoak bailiran pasatzen dizkiote gazteek elkarri . Esan beha-rra dago gehienetan helduek ez dituztela liburu horiek aintzathartzen, edo besterik gabe ez dituztela ezagutzen, edo ikuspuntuezkorrez epaitzen dituztela (eta horrek liburu horien prestigioaindartu besterik ez du egiten) .

Zer dela eta lortzen dute liburu horiek halako arrakasta gazteen-gan? Bada, jorratzen diren gaiak, estiloak, fokalizazioak -narratzai-learen ikuspuntua nerabearena bera da beti- berehalako identifika-zioa errazten dutelako . Bi joera agertzen dira : aide batetik nerabe-zaroari buruzko liburuak baina helduek idatziak, eta bestetik,nerabezaroari buruzko liburuak nerabeek berek idatziak . Obrahoriek gazteen irudi bat eskaintzen dute, den bezalakoa ez bada ere,gutxienez amesten den bezalakoa dena . Eta irudi ideal hori agianerakargarriagoa da errealitatea baino .

Hegats 25-26

1 7

il

Page 18: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

Gazteek berek idatzitako liburuez hitz egingo dut lehenengo.Liburu horiek puntu amankomunak dituzte : egileak iragan ez osourrun batean murgiltzen dira, nerabezaroan alegia, egoera latzakbizi zituzten garai hartan: familia hautsiak, komunikaziorako zail-tasunak, lagunen arteko harremanak, maitasuna, drogak, herio-tza . . . bon guztia modu arin eta etsian idatzirik dago . Hartara,halako narrazio-ispilu bat sortzen da: muga-mugako egoerez hitzegiten dute. Bistan da gaurko gazteek egoera horietako bat edo bestebizi dutela, eta beste pertsona batek arazo horiek bizi izan dituela etazailtasunei autre egin diela ikustea atsegin dute . Beren historiapropioaren ispilu dira liburu horiek .

Badago liburu horien aurrean haserretzen denik, irakurketalibreak baitira . Baina ez dago ukatzerik komunikazioaren funtzioabetetzen dutela : eguneroko hizkeran idatzita daude, estilo literarioadutenak ez bezala . Modan dauden hitzak erabiltzen dituzte, eta horiazkar pasatzen da . Esaldiak ere osatugabeak dira . Ezaugarri horiekguztiak kontrazeinu edo kode moduko bat dira gazteentzat . Gaine-ra, lehen pertsonan idatzitako narrazioaren bidezko fokalizazioakidazlearen eta irakurlearen artean harreman afektiboa sorraraztendu, bai eta irakurleen artekoa ere . Helduok ere irakurri beharkogenituzke liburuok . Hor antzematen da nola ikusten gaituzten (iabeti jarrera ezkor batez) : helduen hipokresia gaitzesten dure . Bizi-tzan zer espero duten ere ikusten da : bizitzaren berdintasun grisaeskolako egunerokotasuna bezainbeste gaitzesten dute . Bizitzarenbeldur direla eta heriotza nahi dutela ikusten da . Haien ikuspegia ezdoa areago .

Oso desberdinak dira helduek gazteei buruz idatzitako liburuak .Ezaugarri literarioek ikuspegi jakin bat ematen diote irakurleari .Liburu atseginak dira, baikortasun zozorik gabe eta gehiegizkoezkortasunik gabe . Beti ematen dure irrifarrerako aukera .

Irakurgai basati horietatik jaso eta gorde behar dena zera da :eskolako arauei edo orokorrean onartzen diren irizpide literarioei ezbadagokie ere, garrantzi handia dutela eta horiek irakurtzen utzibehar zaiela, aholku ematen edo asmoa burutik kentzen saiatu gabe .Aitzitik, geuk irakurri behar ditugu eta, edukietatik abiatuta, ondo-ren irakur litezkeen beste obrei buruz hitz egiteko gai izan .

Hegats 25-26

18

Page 19: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

Irakurgai potentzialak

«Potentzial» hitzak zera adierazten du : gazteak liburutegian,eskolan, liburudendan edo liburuak dauden edozein lekutan aurkidezakeen produkzio garaikidea .

Produkzio garaikide horrek -ez dut esan «gaur egungo» pro-dukzioak- ñabardurarik edo xehetasunik gabeko jarrera irmoak,zurrunak hartzeko bidea ezezik, zentsurarako bidea ere ematen du.

Orain urte batzuk, Frantzian, gurutzada «morala» jarri zenmartxan. Orain, berriro hasi da hainbat hiritan . Duela 30 edo 40urte argitaratu zituzten liburuak jasotzen dituzten zerrenda beltzakbanatu dituzte zenbait elkarte politikotan (horregatik esan dutlehenago «garaikide ») .

Kanpaina hori hainbat argitaletxe, kritikari eta idazleri zuzenduazegoen : adibidez, Bertrand Solet-i Dreyfus Auziari buruzko etaParisko Komunari buruzko liburuengatik ; Pierre Pelot-i deserzioariburuz eta haur anormalei buruz jardun zuelako ; Gutman/PEFbikoteari tratu txarrak jasaten zituzten haurrei buruz hitz eginzutelako; hau da, isilean egiten edo pentsatzen denari buruz hitzegiten ausartu ziren autoreei . Eta hori ez zaie barkatzen!

Horrela, bada, idazleak ezezik, liburuen edukiak, eta, batez ere,jorratzen diren gaiak jartzen dira hemen eztabaidan. Aipatu ditu-gun idazle horiek korronte oso baten errua jaso zutenak izan ziren,Frantziako gazteentzako literaturaren korrontearenak, garbi dago ;baina lehenago munduko eta Europako gazteentzako literaturare-na. Zer dela eta aukeratu zituzten errudun horiek eta ez bestebatzuk?

Zeintzuk dira haien ustetan gazteak usteltzen dituzten gaiak?Zerrenda beltza arretaz aztertzen badugu, gazteak galbideratzendituzten liburuetako gaien sailkapena egin dezakegu : lehenik etabehin, gaztea bera protagonista duten liburuak, nerabezaroaridagozkion arazoak jorratzen dituztenak (sexualitaea, bakardadea) ;gero, batez ere gizartearen egoerari lotuak daudenak (delinkuentzia,drogak, gurasoen dibortzioa edo banaketa, e.a .) ; bestalde, gaixota-sunari eta heriotzari buruzko gaiak -triste eta morbosotzat jotzendirenak- aztertzen dituztenak ; eta azkenik, arazo politikoak azter-

Hegats 25-26

19

Page 20: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

tzen dituzten gaiak, nola aide historikotik begiratuta (nazismoa,antisemitismoa, Erresistentzia), hala «gizalegezko» informazioarenikuspuntutik begiratuta . Ikus dezagun liburu baztertu horiek arris-kugarriak diren gazteentzat .

Nerabezaroaren eta gizartearen arazoak

Irakurgai basatiei buruz esan ditudanak zentsurarako asmoeierantzuten die . Gaur egun gai horiek lantzen dituzten liburu ugaridago, egia da . Duela hamabost bat une, ordea, argitaletxe gutxibatzuk ausartzen ziren gazteen galderei eta kezkei erantzuten saia-tzeko liburuak kaleratzen . 70 . urteen hamarkadaren hasieran Fran-tzia literaturaren eta argitalpenaren lozorro moduko batetik atera-tzen ari zen poliki poliki. Aldiz, ifarraldeko herrietan aspalditik ariziren nobela errealistak, antikonformistak argitaratzen, Europakotradiziozko literaturan ez bezala . Estatu Batuetan ere liburu motahoriekiko grina sortu zen eta itzuli egin zituzten . Ifarraldean harreraona izan zuten baina ez Estatu Batuetan, obraren ingurunearenarazoa sortzen baitzen . Robert Cormier-en nobelak, adibidez, osogogorrak dira : literatur kalitate onekoak dira (soiltasuna eta idazke-raren indarra, narrazioaren egitura . . .) baina ezin da ukatu bortitzakere badirela. Horregatik baztertu ziren, Ameriketako gizartearenerrealiate latza deskribatzen baitu . Estatu Batuetan argitaratu zire-nean, ingurune soziala oso desberdina zen gurearen aldean, bainagure gizartea ere aldatu egin da eta garai hartako amerikarrarenantza handiagoa hartu du . Gure gazteek, musikaren bidez etafilmeen bidez -EEBBak lurreko paradisutzat hartzen dituzte-, geroeta gehiago imitatu nahi dituzten ereduak aurkitzen dituzte . Errea-litate latza nobelatua izateko arrisku handia dago, fikzioaren bidezirakurleak ikuspegi jakin bat izateko arriskua . Liburu horiei buruzhitz egin behar dugu gazteekin, gure gizarteak zein arrisku dituenuler dezaten, eta, zehatzago, zein arrisku dituzten beraiek, gazteek .Liburu horiek gaur argitaratuko balira lehenengo aldiz, erreakzioakdesberdinak izango liratekeela iruditzen zait .

Bada beste arrisku bat ere, sekula salatzen ez dena . Bortizkeriazgain, ez zaie ezer proposatzen gazteei. Gizartean gertatzen direnkontuen deskripzioa besterik ez da egiten liburuetan; ez diragertakizunok ulertarazten edo azaltzen saiatzen, gazteak hausnarke-

Hegats 25-26

20

Page 21: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

ta egin dezan edo beste jokamolde batzuk irudika ditzan . Ideologia-rik gabeko obrak dira, esperantzarik gabekoak, eta gazteak ez diraetsipenetik bizi .

Ez ezazuela pentsa zentsuraren eraikinari erantsitako harriadenik hori . Helduok zer egin beharko genukeen adierazi nahi dut,hori besterik ez . Geuk ere irakurri beharko genituzke gazteeiproposatzen zaizkien liburuak, eta irakurritakoa eztabaidatu haie-kin, eztabaida horretatik aterako baitu gazteak zentzu kritikoa,iralcurtzen duenaren aurrean bere burua ondo kokatzeko .

Gatozen orain gaixotasunaren eta heriotzaren gaiak aztertzera,nahiz gaixotasunak edo adinak eragindako heriotza, nahiz istripuakedo gerrak eragindakoa .

Goiz samar hunlcitu ninduen heriotzaren gaiaren tratamenduakhaut eta gazte literaturan, 70 . urteen hamarkadan Inglaterranargitaratu zuten album eder baten bidez, hain zuzen . Haut txikieibegira, oso modu egokian landu zuten gai hori eta bat zetorren,gainera, nire esperientzia propioarekin, 5 eta 7 urteko bilobekegiten zizkidaten galderak zirela eta . Beranduago konturatu nintzenhaurrek sarritan hitz egiten zutela heriotzari buruz . Béatrice Ponce-lot-ek oso liburu ona idatzi du berriki gai horri buruz : je pars à la

guérre, je serai de retourpour le goûter. Orain hamar bat une, Gazteeta Kirol Ministerioak antolatzen duen Gazte Liburuaren Sarianparte hartu zuten epaimahaikide gazteek (10-13 urte) aho batezsaritu zuten Tongre, zahartzaroaz, gainbeheraz eta heriotzaz hitzegiten duen nobela . Bai, heriotza, gure gizartean, haurren etagazteen kezketako bat da .

Ez da harritzekoa, heriotzan amaitzen diren horrenbeste egoerabortitz ikusita telebistan, egunero irudi morbosoak eskaintzendituztela . Irudiei jarraitzea, ikusmenaren azkartasuna, pantailarenberaren presentzia . . . Aurkezten dituzten irudikk mundu ia fik-ziozko baten baitan daude eta haurrak ez du astirik horiek denakzalantzan jartzeko .

Horri buruz hausnarketa egiteko biderik onena (fikziozko)haurren (fikziozko) esperientziaren bidez gai horiek aurkeztendituzten liburuak irakurtzea da . Horrela, beren galderak, zalantzak,

Hegats 25-26

21

4 s. yY¢

Page 22: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

angustiak eta abar konparti ditzakete eta desdramatizatzeko aukeraematen die, jada ez daudelako bakarrik .

Eta gerra? Historiaren ikuspuntutik liburu askok eta askokjorratzen dute gaia : garai bateko edo besteko nobela historikoek,nola gure historiaz hala beste herrietako historiaz (Indioen aurkakogerrak edo Sezesio-gerrak hainbat argitaletxeren ,Ioria )) dira orain-dik); gertakizun berriagoak jasotzen dituzten liburuek ere bai,bereziki azken mundu gerraz hitz egiten dutenek . Dirudienez,Holocaustoari buruzko filmeak 1979an gazteei kezka ugari sortuzien eta, ondorioz, nobela historiko ugari argitaratu zen, gehienakAlemanian. Frantziako argitaletxeak, aldiz, obra gutxi batzuk ken-duta, nahiko lotsati ibili ziren gai horri dagokionez . Hogeita hamarurtez atzeratu zuten gerrari -batez ere Bigarren Mundu Gerrari-buruzko liburuak argitaratzea eta gehienetan narrazio laburrak edonobelak izaten ziren, zenbaitetan komikiak edo dokumentuak .Hogeita hamar urte, apenas belaunaldi batek -eta askotan horienseme-alabek-gerraren, Okupazioaren edo deportazioaren eraginezizan dituen traumak arintzeko edo ahazteko behar duen denbora .

Egia da herri askok, historian zehar, antzeko esperientziak ezagu-tu zituztela, Napoleonen inbasioak, esaterako, baina ezin diraalderatu . Izan ere, konkistatzeko grinaz haraindi, indarraren, arra-zakeriaren eta bortizkeriaren ideologiaren espresio eta adierazpenaizan baitzen 1939-45eko gerra . Denbora luzean, Frantzian, argital-penekiko jarrera ez zen oso ausarta izan, ziur aski pentsamendu,ideia eta kontzientzia arazoak sortzen zirelako, ideologia desberdi-nen arteko eztabaida zela eta .

Eta, ziurrenik arrazoi horiexengatik, gure gazteek hainbat obrairakurtzea egokia ote den zalantzan jartzen dute zentsuratzaileek .Piskana-piskana argitalpenak gerrari edo Erresistentziari buruzkogaiak (heroiak gazteak dira) aide batera utzi, eta nobela testimonia-letara pasa dira, irakurleak uler dezan borondatearen bidez lortzendela norberak defenditzen dituen baloreak aurrera egitea, balorenegatiboen aurka borroka egin behar dela eta bakea egunerokoborondate ideologikoaren bidez lortzen dela . Obra horiek gogoeta-rako bidea ematen dute eta hon da garrantzia duena .

Hegats 25-26

22

Page 23: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Denise Dupont Escarpit

Ikuspuntu historiko batetik, irakurle gazteak Dresdenen, Berli-nen edo beste edonon gertatu zenaren berri izan behar du, bainakontzentrazio-esparruetako sarraskiaren berri ere bai ; alegia, ezzirela gerraren kasualitate izan, primeran antolatuta zegoen sistemaideologiko baten emaitza baizik. Beraz, historikoki iragana bainaoraindik gure artean dagoen errealitatea ezagutuz egingo dutehausnarketa Argeliako gerraren alderdietako bati buruz (boladabatean ezkutatua) ; egunero egunkarietan edo telebistan ikastendutenari buruz gogoeta egingo dute, edo Argentinan gertatu zenaz,edota gaur egun Afganistanen edo Yugoslavian gertatzen ari denaz .Iraganeko errealitate historikoaz jabetzea, beti ere ideologia kargahandirik gabe, arrazarekiko aurreiritziak edo erlijioarekiko fanatis-moaz edo ideologiez kezkatzera eramango ditu . Galdera oro, zalan-tza oro, positiboa da.

Sorgin-ehiza honen erronka gure seme-alabak dira, gure gazteak,eta, oro har, etorkizuneko Frantzia osatuko duen belaunaldia . Ezeregiten ez badugu, ondorengo belaunaldiak bere inguruaz eta mun-duaz ez du ezagutuko telebistak botatzen dizkion irudi azkarregie-tatik, maíz bortitzetatik, eta beti osatu gabeetatik jasotzen duenabesterik. Gauzak bere kabuz epaitzeko, bere jarrera kritikoa gauza-tzeko, gaia ondo aztertuta eta nahikoa denbora hartuta hausnartze-ko, edo bere iritzi propioa lantzeko behar dituen informazio-elementuak emango dizkion irakurgaiak galarazten bazaizkio, ez dubere kultura propioa aukeratuko, eta ulertuko ez duen mundubaten aurrean itsu biziko da .

Informazioari dagokionez, liburu dokumentalek garrantzi han-dia dute: eskolako informazioaren osagarri dira eta irakurlearifikziozko obrak ulertzeko behar dituen klabeak ematen dizkio .Zerrenda beltzetan ez dago liburu dokumental asko, irakurtzeakedo edukiak aztertzeak denbora asko eta gaitasun ugari eskatzenbaitu. Ez da ezer esaten Frantziako Épinal hiriaren irudia aurkeztenduten dokumental historikoez ; gertakizun historikoak dena beltzala zuri dira .

Frantziako Iraultzaren aurka hitz egitea modan dago. Krimenizugarriak egin zituzten, bai ; Vendéentarrek ez zuten Errepublikaateoaren aurka bakarrik borrokatu, Parisko botereak kolokan jarria

Hegats 25-26

23

Page 24: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerabea liburuaren aurrean . Nori egotzi gazteen irakurzaletasun falta?

zeukan identitatea ere defenditu zuten, hala da . Baina Napoleon,Robespierrek baino krimen gehiago egin zituen hura, Espainiangenozidioa burutu zuena, Frantzia odolustu zuena, duda izpirikgabe goraipatzen da oraindik. Jakina, inork ez du ukatuko Iraultzarieta Napoleoni esker demokraziarantz aurrera egin genuela, bainaaitortu behar da odol eta malko ugari isurita egin zela . Esan beharradago gizakiaren historian ezer ez dela zuri ala beltz. Zenbait autoresaiatzen dira horretan, baina argitaletxe batzuek gustu oneko este-reotipoei lotzea nahiago dute, informazioa sinplifikatuz eta eskema-tizatuz. Horrela, esan gabeko edo sinplifikaturiko elementuenaukera horretatik, errealitatearen ikuspegi faltsua sortuko da .

Eta, areago, zientzia eta teknikaren informazioari dagokionez,okerragoa dela esango nuke . Teknologiaren aurrerapenak sortudituen arazo sozialak eta politikoak sahiestearren, ba al dago arazohoriei ia mirari izaera ematea baino bide hoberik? Eta, hala ere, geroeta autore gehiagok, zientziak ematen dituen datu objektiboezareago egiten dute azterketa eta zera erakusten digute : bizirikdagoen multzo baten barruan sartzen dela aurkikuntza; gure mun-duan, alegia, bertako bidegabekeria, borroka, itxaropen eta arriskuguztiekin .

Eta amaitzeko, helduentzako, haurrentzako eta gazteentzakoidazten duen idazle batek oraintsu zentsurari buruz esan duenaekarriko dut hona :

Inozoen artean arriskutsuenak dira, kodifikatzerik ez dagoenakodifikatu nahirik, askatasunaren funtsari eraso egiten diotenak . Etaaskoz garrantzi handiagoa du irakurtzeko askatasunak idazteko aska-tasunak baino . Haurra ez da ideia eta aurrejuzkuz betetzen dugunontzia . Pertsona autonomoa da, bizitzaren esperientziak zaildutakoheldua baino ere autonomoagoa, irakurzen duenarekin nahi duenaegiten duena . . . Mugatu ezin duguna, mugatu behar ez duguna,haurraren irakurgaien eremua da . . . Haurrak dena irentsi dezake . Etairensteko plazer horri, adimena elikatzeko liburuak eskaintzen duenoparotasun zoragarriari eraso egitea, giza askatasuna kolokan jartzeada: besteen ideietatik, hitzetatik eta esperientzietatik abiatuta, norkbere burua «eraikitzeko» eskubidea kolokan jartzea .

Hegats 25-26

24

Page 25: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

DENISE DUPONT-ESCARPIT

El adolescente fiente al libro. ¿ Quién es responsable de sufalta de interés por la lectura?

Como especialista en literatura infantil y juvenil,no sé lo que es la adolescencia . No soy psicóloga,tampoco médica ni psiquiatra . Durante muchosaños fui profesora de secundaria, y después profeso-ra e investigadora en la Universidad . Tengo hijos,nietos y bisnietos . Pero no sé todavía cuáles son losrasgos específicos de la adolescencia .

Empezaré a definir la adolescencia a través de unrecuerdo de hace unos cuarenta años . Un día, misegunda hija que tenía unos 11-12 años, quería leerel teatro de Shakespeare ; nos quedamos un pocosorprendidos pero le dimos los volúmenes que habíaen nuestra biblioteca, seguros de que muy pronto ledesalentaría la dificultad del juego dramático, elestilo, etc ., y que, si acaso le gustaba, entendería sóloel nivel elemental de los eventos y nada más . Leyóuna docena de obras con cierto placer, sin interven-ción de nuestra parte . Años después, ya profesora defrancés de un colegio, nos pidió los libros de nuevo .Cuando los devolvió, nos dijo un poco sorprendiday orgullosa: «Bueno, lo había entendido todo» . Así,a los 11-12 años, se había portado como una lectoraadulta, aunque todavía no era reconocida como talpor la edad que tenía .

De aquí que, por falta de un justo reconocimien-to de las capacidades de comprensión -de compren-sión, no de lectura- olvidamos proponer, y hastaprohibimos, ciertas lecturas a los jóvenes .

Hablando claro, mi posición es la siguiente : laadolescencia es el tiempo de la vida en el que unjoven tiene un dominio suficiente de la lectura y unhábito suficiente de escritura como para ejercer susentido crítico y ser capaz de escoger sus lecturas, locual supone cierta madurez cultural . Es decir, nece-sitan una variedad de referencias culturales que lespermita comprender un texto a niveles diferentes . Sise supone que el joven no tiene problemas delectura, es decir que domina bien los mecanismos

Hegats 25-26

25

del acto de leer para ser capaz de captar el sentido sindificultad, a los 11-12 años puede tener una actitudde adolescente, o bien ser un mero niño a los 20 .

Tradicionalmente, se habla de pre-adolescenciapara los jóvenes de 11 a 13/14 años ; a partir de esaedad se les considera adolescentes . ¿Pero cuándotermina la adolescencia?

Debo explicar por qué el título de la ponenciatrata de lecturas con una s . Si hablo de lectura libre,pienso en el acto de leer sin ninguna obligación y enun ambiente favorable, incluso cómplice . Si hablode lecturas, pienso en el material de lectura que seofrece al lector, en los libros que el joven puede leery lee .

Detrás de un adolescente lector siempre hay unprescriptor

¿Cuál es el espacio de libertad de los adolescentesfrente al libro? Quiérase o no, el adolescente, aúncuando él mismo compre sus libros, aún cuando élmismo escoja sus lecturas, sin pedir consejo en unabiblioteca o librería, el adolescente no es libre .Detrás de un lector adolescente, siempre hay adultosconsejeros y prescriptores .

Para cuando el libro llega al lector, sea en elmarco de la escuela, sea en el de una biblioteca o deuna librería, o, por decirlo brevemente, en un ellosmarco institucional, ya ha pasado por numerososfiltros y cada uno de ellos funciona como unacensura que reduce el espacio de libertad del lector .

Algo sobre el editorPrimero está el filtro del editor . El editor es el que

fabrica el producto. El editor es el que asume losriesgos, y, en caso de éxito, el que disfruta de losbeneficios; es normal que imponga sus opciones .

Primero escoge el contenido, lo que implica laelección de un autor adecuado, y a veces, de un

Page 26: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

El adolescente frente al libro . ¿Quién es el responsable de la falta de interés por la lectura?

ilustrador . Esas opciones se hacen tras una investiga-ción de mercado: según la supuesta acogida delpúblico se elige tal tema y se rechaza tal otro .

Hace unos veinte años, se le preguntó al editorFrançois Ruy-Vidal cómo aceptaba tal álbum yrechazaba tal otro; contestó : «Yo soy editor, portanto tengo derecho de vida o muerte sobre cual-quier obra». Parece claro . Pero la realidad no es tanclara. Las editoriales tienen comités de lectura . Eleditor toma su decisión solamente después de con-sultar al comité de lectura cuyos miembros haelegido él mismo . Muy a menudo, los juicios emiti-dos, no hay que ocultarlo, tienen poco que ver conla obra que han leído ; se fraguan en la perspectiva deuna política editorial definida de antemano . Hayunas editoriales que someten las obras al juicio delectores jóvenes . Estaría bien si ésos lectores jóvenesno pertenecieran a los mismos círculos de las casaseditoriales . Entonces se adapta la obra a las críticasdel lector joven ; tal comportamiento demagógico esuna buena lid, porque satisface los gustos de loslectores, y, al mismo tiempo, da más posibilidadesde éxito a la obra . Pero no se puede decir que es unacontribución positiva a la literatura infantil y juve-nil .

La elección de las ilustraciones plantea el proble-ma de una manera un poco diferente . Cuando eleditor tiene un texto para ilustrar, escoge el estilo delas imágenes en función de la imagen que tiene o lesupone, a su público . Luego tratará de encontrar unilustrador adecuado para acentuar esa imagen .

La opción del editor es capital . Especialmentepara la cubierta que tiene la misma función que untablero . Tiene que confirmar o valorizar la visiónsubjetiva del comprador sobre su nivel cultural. Parael lector adolescente, el estilo de la cubierta indicauna orientación para la lectura, reafirma o destruyesus expectativas . Por esa razón, en numerosas colec-ciones de bolsillo los editores recurren a un ilustra-dor reconocido para la cubierta, mientras que paralas ilustraciones interiores que van en blanco y negrorecurren a otro . Así, la mediocridad de las imágenesinteriores provoca desilusiones muy fuertes . El in-centivo de la imagen se vuelve un engaño . No se

Hegats 25-26

26

debe olvidar que, para muchos adolescentes, laimagen es indisociable del texto : no solamente lohace vivir, sino que abre ventanas a mundos desco-nocidos e imaginarios .

El libreroEl libro ya está publicado ; ahora hay que vender-

lo. Le toca al librero escoger los libros . Si no tienemotivación propia, hará sus compras a partir de loscatálogos de las editoriales según los gustos de suclientela que, a su vez, son en función de la oferta dellibrero : es un círculo vicioso que producirá unavíctima, el joven . Otro librero leerá revistas especia-lizadas; las críticas le permitirán tener una políticade compras, según las expectativas de su clientela,pero como si fuera su propio gusto . Otros sólo secontentarán con las ofertas de los editores, así que elcliente tendrá, más o menos, las mismas ofertas en lalibrería que en una estación de tren .

Por otra parte hay que tener en cuenta la manerade como el librero presenta los libros . Si los beauxlivres se encuentran en un lugar privilegiado, ellibrero se dirige a los padres que no saben mucho delibros, pero que hacen regalos a sus hijos . Si lascolecciones de bolsillo también están en lugar desta-cado, se dirige al joven que tiene poco dinero .Exactamente lo mismo ocurre con las historietas ocon los libros documentales . Todo eso es parte deuna política de venta, y tiene un impacto fuertesobre el lector adolescente . Se olvida que venderlibros de calidad, con un aspecto y un contenidovariado, es «fabricar» los lectores adultos de mañana .

La familia, a por el libro bonito que da statussocial

Las lecturas de los adolescentes no son propues-tas por la familia. La familia lo más que puede haceres desaprobar, censurar el libro incluso elegido, uofrecerle otro que le parezca adecuado para el joven .La razón es que la familia hace una especie deelección social : quiere para sus hijos/hijas libros queden status social ; prefiere comprar un libro bonito ybello, más que un libro bueno, y eso porque, enmuchos círculos, la lectura es todavía sacralizada .

Page 27: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

La bibliotecaEl papel de la biblioteca es atraer a los lectores

ofreciendo variedad de posibilidades y de buenaslecturas . La variedad es muy importante para losadolescentes : es la edad tanteante en la que abando-nan las lecturas infantiles y no se atreven a elegirlecturas adultas . Los bibliotecarios tienen el privile-gio de conocer a los lectores y su ambiente social ;también tienen el privilegio, inherente a su función,de tener el tiempo para escoger de una maneradesinteresada lecturas que corresponden al públicoque conocen. Pero existe un riesgo, el riesgo de laincompetencia que puede inducir a una actitudelitista : queriendo hacerlo bien, uno puede alejar ellector joven del libro .

Cuando se trata de una biblioteca escolar, laelección de la lectura pasa por el filtro pedagógico .Es normal, ya que es difícil que el maestro olvide losobjetivos pedagógicos . Pero un maestro, todavíamás que eiitiitotecarto, ftene'ia suerte & c -unozera sus alumnos . Si está alerta como tiene que estar, ysi conoce la producción editorial, el maestro serácapaz de proponer, en el momento adecuado el libroque están esperando tal o tal chico/chica, porquecorresponde a sus interrogaciones del momento .

Ahora bien ¿qué espacio de libertad de lecturatienen los adolescentes? Nos encontramos ante elproblema recurrente de la no-lectura . Hay querecordar que este problema surge generalmentetemprano en la adolescencia, cuando el/la jovenestán centrados en el curriculum escolar, cuando notienen tiempo para leer más que las lecturas prescri-tas por la escuela, o bien cuando termina el colegio .Hasta ese momento no ha tenido otras lecturas quelas prescritas por la institución, no sabe lo que es leerfuera de la escuela, y entonces abandona totalmentela lectura .

La no-lectura¿Cómo se puede explicar esta cosa que nosotros

los adultos lectores llamamos, con cierto gozo des-aprobador, no-lectura?

Un no-lector no lee lo que es reconocido por elconsenso de la crítica ; no lee las obras prescritas por

Denise Dupont Escarpit

Hegats 25-26

27

la institución -la escuela, la biblioteca, la familia-,digamos que cuando no lee lo que lee el públicoculto . Si hay tantos no lectores como se suele decir,¿cómo se puede explicar el desarrollo prodigioso dela producción de libros infantiles y juveniles desdehace más de veinte años?

Hay que decir que el problema de la no-lecturano es nuevo . Siempre ha habido dos circuitos delectura : el circuito culto y el circuito popular . Ahorabien. El circuito culto, en el nombre de la cultura-de su cultura-, emite juicios dando derecho de vidao muerte a ciertas obras y a sus autores . Él decide queleer revistas o una fotonovela o una historieta, no sepueden considerar actos de lectura. Nunca se plan-tea la cuestión de saber si existen otras formas decultura que la cultura de los escrito . Plantear estacuestión obliga a admitir que se rechaza un ciertotipo de cultura y la investigación de las causas .

Es más fácil solucionar el conjunto de esosInZWfeT2rds'nllrd thn grtc -st intcd' íi' iP,J<'c'wm»`ybuscar un responsable . Se acusa a la imagen, seatelevisiva, publicitaria o de historieta . La imagen es«fácil» . Mirar una imagen, es rechazar el esfuerzoque la cultura se merece .

Hay a quien le gusta hablar de libros «buenos» ode libros «malos» . ¿Dónde se pueden encontrardefiniciones sobre la calidad? Son muy escasas y esmuy difícil circunscribir las especifidades de la cali-dad .

Lo que es malo o bien de «mal gusto», es lo queno corresponde a la expresión del consenso de unaclase, de la clase que emite sus dictados culturales . Sepuede decir que tal o tal obra pictórica es de «malgusto» cuando no corresponde a los criterios o a losjuicios de valor de los que «saben» : el «mal gusto» dehoy puede representar el gusto de tal clase en elpasado, clase desaparecida por la evolución social .De «mal gusto», quizás se dice de lo que esta fuera delos caminos trillados, lo que hoy se diría original siviniera de un círculo reconocido como rico encultura .

De «mal gusto» también pueden ser los fantas-mas de un artista, las elucubraciones de un escritorexpresadas con espontaneidad, con ingenuidad, sin

Page 28: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

El adolescente frente al libro . ¿Quién es el responsable de la falta de interés por la lectura?

la afectación necesaria a una recepción positiva porparte de la élite .

Es lo mismo cuando se habla de libros buenos omalos para jóvenes . La historieta es mala ; al menoslo fue durante muchos años ; pero un día, la escuelahizo de ella un instrumento pedagógico ; entonces . . .Los clásicos son buenos, puesto que han resistido alchoque de las generaciones, puesto que cada una haencontrado en ellos un reflejo de sí mismo .

Emitir tales juicios perentorios, es negarse atomar en cuenta la variedad del público potencial .

¿Cómo se puede, en una sociedad multicultural,imponer las mismas lecturas a todos los niños?Cierto que se puede tener un fondo común -loscuentos o las narraciones de la tradición oral- perolas lecturas propuestas a los adolescentes tendríanque formar una especie de gran abanico en el que losjóvenes podrían escoger según la variedad de susgustos y de su ambiente social .

En un mundo en el que los centros de interéscambian permanentemente, en el que la lenguatambién se transforma muy rápidamente, no nospodemos contentar con elegir los sacrosantos clási-cos de nuestra literatura . Ya que la mayoría de esosclásicos eran difíciles para los niños de las generacio-nes anteriores : generalmente eran libros para adul-tos que habían sido recuperados no por los jóvenes,sino para los jóvenes por las editoriales que justifica-ban su publicación a través de dos puntos : los héroeseran niños o jóvenes . Además, el reconocimento dela obra por los adultos era una especie de garantía sino de éxito del clásico, al menos de su venta .

Se puede plantear otra cuestión . En un mundoen donde se ofrecen a los jóvenes tan diferentesclases de libros, de la novela sentimental a la novelade aventura, pasando por los libros dont vous êtes lehéros, las novelas policíacas, las «series», se debetomar en cuenta esas ofertas e incluirlas en lo que seaconseja a los jóvenes No será todavía libertad delectura, pero sí un paso en dirección del joven lector,es tina ventana abierta al cielo .

No puedo dejar de hablar de un libro de haceunos quince años,

La gran aventura del libro, escrito por PEF. Con

Hegats 25-26

28

un humor acerbo y chirriante, es una crítica delcomportamiento de los prescriptores frente al libro .

Así llegamos al problema de las lecturas de losjóvenes . Vamos a hablar primero de las lecturasprescritas, después de las lecturas «salvajes» y, paraterminar, hablaremos de las lecturas potenciales, esdecir de las lecturas ofertadas por las editoriales a losadolescentes. Tendremos que tocar el problema dela censura . . .

Las lecturas prescritasNo sé si en vuestra sociedad se publican listas de

libros que se consideran buenos para los escolares .En Francia, al empezar el año los alumnos tienenlistas de libros que tendrían que leer durante elcurso. Una no puede sino espantarse cuando ve eldesfase entre el contenido de los libros y el ambientesocio-cultural de los alumnos .

Son clásicos, los de mi juventud -ya muy lejana-sonson también futuros clásicos, es decir obras para

adultos estudiadas por la institución escolar conobjetivos pedagógicos, y después legitimadas comolecturas juveniles . Por esa legitimización misma, seconvertirán en «clásicos» para las futuras generacio-nes . No se debe olvidar que las novelas de JulesVerne se convirtieron en lecturas juveniles gracias asu legitimización por la escuela pública en los años1880 .

Me parece que es Gallimard el que creó enFrancia primero los futuros clásicos con la colección1000 soleils, tan típicamente clásica con cubiertasmuy formales, muy «libros para biblioteca» . Hayobras como Viou de Henry Troyat o Elise etla vraievie de Claire Etcherelli o Laferme des animaux deGoerge Orwell o Les raisins de la colère de JohnSteinbeck . Cierto es que hay que derribar las fron-teras entre lecturas para adolescentes y lecturas paraadultos : las franjas de edad no son cerradas . Losfuturos clásicos son puentes tendidos entre lenguajejuvenil y lecturas adultas . Pero esos puentes sonfrágiles ; tienen que tenderse con paso a la vez ligeroy firme, sin vacilar y sin retroceder ; si no se podríanquebrar. Obras de este tipo interesan a pocos adoles-centes, sólo a los que ya tienen una cultura literaria .

Page 29: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Si esas obras con cualidades literarias se introducenen el circuito de las lecturas adolescentes, se planteael problema de saber si la literatura juvenil posee lascualidades literarias reconocidas por la instituciónque crea la base de la cultura literaria .

¿Están los adolescentes preparados para esta cul-tura? ¿Están los adolescentes listos para aprovechar-la, para integrarla con placer y gusto?

Elprofesorado siempre propone literatura cultaInmediatamente contesto que no. Al no conocer

ni los libros ni las lecturas publicadas para losjóvenes de hoy, la mayoría de los profesores usan elpretexto de la calidad literaria y sólo proponen obrasliterarias del circuito culto . No quiero decir que lasalvación vendrá de la literatura juvenil específica-mente producida para la juventud . No quiero decirque no haya salvación cultural fuera de las coleccio-nes publicadas para los jóvenes . . . Nicole Robine,una especialista de la lectura, escribe : «Tal compor-tamiento supone ignorar la amplitud de sus lecturas ;es negar el estatuto de material de lectura a todos losimpresos que no pertenecen al campo de la literatura"legítima" . . . En realidad, los jóvenes leen; leenmucho más que los adultos . Pero lo que leen no esreconocido como lectura porque no siempre leenlibros . Otros soportes -prensa, textos en la tele, enel ordenador . . . otros tipos de escrito -historieta,programas informáticos- revelan al libro» . Y sigueN. Robine : «Es tan falso hablar de la lectura comoconsiderar la juventud como una entidad . . . Hayliteratura para la juventud de la misma manera quehay niños, que hay jóvenes ; y cada uno de ellos pasapor diferentes etapas» .

Si el adolescente no ha percibido la variedad queencierran sus lecturas, sean infantiles o juveniles, deforma que le permita escoger la obra más cercana asus intereses y sus preocupaciones, no será capaz dearriesgarse a cruzar el puente que une las lecturasjuveniles y las adultas . Abandonará la lectura .

Las lecturas salvajes¡Afortunadamente, los adolescentes leen fuera

del circuito institucional! Hay una gran diferencia

Denise Dupont Escarpit

Hegats 25-26

29

entre las lecturas prescritas y las «lecturas salvajes» .Se trata de dos circuitos paralelos, sin ningunacomunicación, que coexisten sin conocerse ; unopara el maestro o los padres, el otro para los adoles-centes entre sí . Generalmente esos libros circulan aescondidas . Hay que decir que la mayoría no estánreconocidos por la cultura adulta, o bien son consi-derados de una manera negativa por los adultos, loque fortalece su prestigio, o bien son simplementedesconocidos .

¿Por qué tienen esos libros tanto éxito con losadolescentes? Los temas tratados, el estilo, la focali-zación -el punto de vista del narradorr siempre es elpunto de vista del adolescente- permiten una iden-tificación inmediata . Se pueden percibir dos co-rrientes : los libros que hablan de la adolescencia,pero escritos por adultos ; y los libros sobre lasadolescencia escritos por adolescentes, estos ofrecenal lector una imagen de la juventud, si no tal comoes, al menos tal como se sueña . Esta imagen ideal esquizás más atractiva que la realidad .

Los libros escritos por adolescentes tienen pun-tos comunes : los autores se remontan a un pasadomuy reciente, a cuando eran adolescentes y vivíansituaciones difíciles, como familias en ruptura, difi-cultades de comunicación, relaciones con los ami-gos, amor, droga, muerte, todo eso narrado de unamanera ligera pero desesperada . Son narraciones-espejo, que hablan de situaciones límite . Es evidenteque los adolescentes de hoy viven una u otra de esassituaciones, lo que explica que les guste ver que suexperiencia ha sido compartida por una persona queha superado sus dificultades . Esos libros son reflejode su propia historia .

Hay los que se indignan contra esos libros, queson lecturas libres . Pero no se puede negar quetienen un papel de comunicación : están escritos enuna lengua cotidiana, en oposición al estilo literario .El vocabulario es muy «de moda/al loro», por ellopasará muy pronto de moda . También las frases sondeslavazadas . Estos rasgos son como una contraseñao una clave para los jóvenes. Además, la focalizacióna través de la narración en primera persona estableceuna relación afectiva entre lector y autor . Nosotros,

Page 30: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

El adolescente frente al libro . ¿Quién es el responsable de la falta de interés por la lectura?

adultos, tendríamos que leer esos libros. Se ve comonos miran, casi siempre de una manera negativa ;rechazan la hipocresía de los adultos . Se ve tambiénlos que esperan de la vida: rechazan, tanto la unifor-midad gris de la vida como la cotidianeidad de laescuela. Se siente su miedo a la vida y su deseo demuerte. Su perspectiva no va más allá .

Son muy diferentes los libros sobre adolescentesescritos por adultos . Tienen cualidades literarias quepermiten al lector tener otras perspectivas . Sonlibros calurosos, sin optimismo soso ni pesimismoexcesivo . Siempre hay una sonrisa .

Lo que hay que recordar es que las lecturassalvajes, aunque no correspondan ni a las normas dela escuela ni a los criterios literarios generalmentereconocidos, son importantes . Tienen que existir ;hay que dejar, sin tratar de aconsejar o de disuadir .Lo que es necesario es que nosotros seamos capaces,a partir de su contenido, de hablar de otros librosque podrían tomar el relevo .

Las lecturas potencialesEl término «potencial» califica la producción

contemporánea que un/una adolescente puede en-contrar en una biblioteca, en la escuela, en la libreríao en cualquier otro sitio donde haya libros .

Esa misma producción contemporánea-no digoactual- da lugar a posiciones categóricas, sin mati-ces, incluso a acciones de censura .

Hace unos años hubo en Francia una cruzadad'ordre moral, entre comillas. En algunas ciudadesempieza de nuevo. Hay listas negras distribuídas porasociaciones políticas que ponen en el índice obraspublicadas hace 30 o 40 años, por eso he dicho«contemporáneo» .

La campaña apuntaba a editoriales, a críticos, aautores -por ejemplo, a Bertrand Solet por sus librossobre la Commune en 1870 y sobre l'Affaire Dre-yfus. A Pierre Pelot, quién tocó los temas de ladeserción y de los niños anormales, Gutman/PEFque hablaron de los niños maltratados ; a todos losautores que cometieron el error de hablar de lo quese hace o se piensa en silencio . Y eso no se perdona!

Por tanto, más allá de los autores, lo que se

Hegats 25-26

30

cuestiona aquí son los contenidos de las obras ysobre todo los temas que se atreven a tocar . Enrealidad los autores a los que nos acabamos de referirson los chivos expiatorios de toda una corriente quefue la de la literatura para la juventud francesa ; porqué eligieron estos chivos expiatorios y no otros?

Razones de la censura¿Cuáles son los contenidos, los temas que, según

ellos, corrompen a los adolescentes?Si se estudia atentamente la lista negra, uno se

entera de que los libros acusados de pervertir a losadolescentes se reparten en tres categorías .

Primero : las obras cuyos protagonistas son ado-lescentes de hoy que arrastran problemas inherentesa su edad: sexualidad, soledad . . .

Segundo: los que hablan de problemas de lasociedad : delincuencia, droga, divorcio o separa-ción de los padres, etc .

Tercero: los que tratan de la enfermedad, de lamuerte; los consideran tristes y mórbidos . Estántambién, las obras que tocan los temas políticos,tanto desde el punto de vista estrechamente políticoo bien histórico (nazismo, antisemitismo, Resisten-cia) como de la información «cívica» .

Vamos a ver si esas categorías de libros desacre-ditados pueden ser peligrosos para nuestros adoles-centes .

Acerca de los libros que sólo proponen violenciaLo que he mencionado a propósito de las lecturas

salvajes responde a las intenciones de censura . Hayque decir que hoy hay una cantidad de libros quetratan esos temas . Hace unos quince años, habíapocas editoriales que se atrevían a publicar obras quetrataban de responder a las preguntas de los adoles-centes. Entonces -en los primeros años de los 70-,Francia a penas estaba saliendo de una especie deletargia literaria y editorial ; los países nórdicos yapublicaban, desde hacía años, novelas realistas, no-velas anticonformistas, en contraste con la literaturatradicional de Europa . Lo mismo en los EstadosUnidos. Hubo una especie de afán para esos libroscuando fueron traducidos . Si las obras nórdicas

Page 31: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

fueron aceptadas, no fue lo mismo para los estado-unidenses, porque se planteaba el problema delcontexto de la obra . Las novelas de Robert Cormier,por ejemplo, son muy duras . Se puede apreciarcalidad literaria, sobriedad y fuerza de la escritura,construcción de la narración, pero no se puede negarque son muy violentas . Esto fue la razón de surechazo . Describen un aspecto de la realidad socialamericana, una realidad extrema . Cuando se publi-caron en los US, el contexto social era diferente delnuestro ; pero ahora nuestra sociedad ha cambiado ;es más parecida a la americana de aquellos años ;nuestros jóvenes, con la música, con las películas,con los media que presentan los Estados Unidoscomo un paraíso terrestre encuentran modelos quequieren imitar más y más . Hay un verdadero peligroaunque la feroz realidad sea novelada: que la ficciónno permita al lector tener perspectiva. Hay quecomentar esos libros con los jóvenes para que perci-ban cuales son los peligros que amenazan nuestrasociedad, y de forma más específica los amenaza aellos, a los jóvenes . Supongo que si se publicasen hoypor primera vez, las reacciones serían diferentes .

Hay otro peligro que no se denuncia nunca .Aparte de la violencia, no se propone nada a losjóvenes . Son obras descriptivas de hechos de lasociedad ; no tratan de entenderlas, de explicarlas, locual permitiría al lector joven pensar e imaginarotros comportamientos . Son obras sin ideología, sinesperanza, y la juventud no vive de esperanza .

No vayan a creer que eso es una piedra añadidaal edificio de los censores . Simplemente quieroinsistir sobre lo que tienen que hacer los adultos : losadultos tienen que leer los libros propuestos a losadolescentes para discutir con ellos ; de la discusión,saldrá el sentido crítico que permitirá a cada adoles-cente situarse frente a sus lecturas .

La muerte también preocupa a la juventudQuiero decir algo sobre los temas acerca de la

enfermedad y la muerte, bien sea la muerte natural,por enfermedad o edad, o bien por accidente oguerra .

Muy tempranamente fui sensibilizada sobre el

Denise Dupont Escarpit

Hegats 25-26

31

tema de la muerte en la literatura infantil y juvenila través de un álbum muy bello publicado enInglaterra en los años 70 . Ese tema, tratado de unaforma muy hermosa para niños muy jóvenes, coin-cidía precisamente con una experiencia personalprovocada por las preguntas que hacían mis nietos(7) , 5 años) sobre la muerte. Más tarde me di cuentade que la muerte era un tema discutido a menudopor los niños. Recientemente, Béatrice Poncelet hapublicado un libro muy bueno : Jepars à laguerre, jeserai de retourpour legoÚter. Hace unos diez años, eljurado joven (10-13 años) del GrandprixduLivredeJeunessedulYlinistère de laJeunesse etdes Sports, eligióunánimemente Tongre, una novela que trata de lavejez, de la decrepitud y de la muerte . Así es ; lamuerte, en el contexto de nuestra sociedad es unapreocupación de niños y jóvenes .

¿Cómo podría ser de otra manera cuando tantassituaciones violentas que terminan en muerte se venen la televisión, con imágenes que se complacen enla morbidez cotidiana? Pero la imposibilidad deretroceder en la imagen, la rapidez de la visión, lapresencia de la pantalla, hacen que las imágenesqueden relegadas a un mundo casi de ficción que elniño recibe sin tener tiempo de cuestionarse .

¿Qué mejor manera de reflexionar sobre estetema que leyendo obras que lo planteen a través dela experiencia -ficticia- de niños -ficticios- con loscuales se puede compartir preguntas, dudas, angus-tias, lo cual, al no estar uno sólo, permite desdrama-tizar .

¿ Y la guerra?Muchas son las obras que tratan el tema desde un

punto de vista histórico -novelas históricas de nues-tra historia o de la historia de otro país (las guerrascontra los Indios o la Guerra de Secesión siguenhaciendo las glorias de algunas editoriales)-, o quetratan de acontecimientos más recientes, particular-mente los de la última guerra mundial . Parece serque la proyección de Holocauste en 1979 es la quepermitió la publicación de toda una serie de novelashistóricas, la mayor parte en Alemania . Las editoria-les francesas en cambio, además de con escasas

Page 32: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

El adolescente frente al libro . ¿Quién es el responsable de la falta de interés por la lectura?

obras, abordaron esa temática con bastante timidez .Se demoraron unos 30 años para publicar obras,generalmente relatos o novelas -a veces historietas,a veces documentos-, que tratan de la guerra, prin-cipalmente de la Segunda Guerra Mundial . Treintaaños, tiempo necesario para que se atenúen, si no sepueden olvidar, los traumas impuestos a una gene-ración y muchas veces a sus hijos, por la dureza deuna guerra, por la dolorosa experiencia de la Ocupa-ción y por los dramas de la deportación .

Cierto que, en el transcurso de su historia, mu-chos países conocieron experiencias semejantes-invasiones napoleónicas-, pero no comparables .Porque, más allá del deseo concreto de conquista, laguerra de 1939-45 fue la expresión y la manifesta-ción de una ideología de fuerza, de racismo y deviolencia. La edición francesa fue poco audaz, pro-bablemente porque se planteaban, más allá de lahistoria, problemas de pensamiento, de conviccio-nes, de conciencia, por que las ideologías estaban endiscusión .

Por esta misma razón, probablemente, los censo-res discuten la libertad de lecturas de muchas obrassobre la guerra . La Resistencia a novelas testimonia-les cuyos héroes son jóvenes y que permiten al lectorentender que es por voluntad como se logra hacertriunfar los valores que uno defiende, que hayvalores negativos contra los cuales hay que luchar,que la paz se gana con voluntad ideológica cotidia-na. Esas obras llevan a reflexionar y eso es lo impor-tante .

Desde un punto de vista histórico, el joven lectortiene que saber lo que pasó en Dresde, Berlín o enotras partes . Pero también tiene que conocer elhorror de los campos de concentración ; saben queno fueron una casualidad de guerra, sino el resultadode un sistema ideológico perfectamente organizado .Será pués, a través del conocimiento de una realidadhistóricamente pasada, pero humanamente presen-te, como podrán reflexionar sobre aspectos oculta-dos de la guerra de Argelia, reflexionar sobre lo queaprenden cada día en los periódicos y la televisión,sobre lo ocurrido en Argentina y lo que está pasandohoy día en Afganistán o Yugoslavia . La toma de

Hegats 25-26

32

conciencia de la realidad histórica, siempre concontenidos ideológicos, los conducirá a cuestionarsesobre los prejuicios raciales o los fanatismos religio-sos; sobre las ideologías . Toda pregunta, todo cues-tionamiento es positivo .

Las imágenes rápidas dan conocimiento del en-torno próximno.

Y sin embargo lo que se quiere evitar, porque elreto de esta cacería de brujas son nuestros hijos,nuestros adolescentes en definitiva, la generaciónque conformará la sociedad de mañana . Quierenprepararnos una generación que sólo sepa del entor-no que le rodea ; se le quieren imponer a través deimágenes demasiado rápidas, muchas veces violen-tas y brutales, siempre fragmentadas, de la televi-sión. O ¿por qué se les niega lecturas que les permi-ten disponer de elementos informativos necesariospara ejercicio de su juicio y de su espíritu crítico, dereflexionar con tiempo, con lucidez y conocimientodel tema, o de forjarse una opinión personal? Esageneración no habrá escogido su cultura y vivirá,ciega, en un mundo que no entenderá .

La historia descrita en blanco y negroEn ese sector de la información de la j uventud los

libros documentales tienen un papel esencial quedesempeñar: son el complemento de la informaciónescolar y dan a los lectores las claves útiles para lacomprensión de las obras de ficción . Las listas negrasafectan poco a los libros documentales, porqueleerlos, estudiar su contenido, requiere de muchotiempo y de un amplio abanico de competencias .Hay mucho silencio sobre los documentales históri-cos que presentan una imagen de Epinal de Francia,para ellos los acontecimientos históricos son todonegro o todo blanco .

Está de moda atacar a la Revolución francesa .Cierto es que se cometieron crímenes ; cierto que losVendéens no luchaban sólo contra la Repúblicaatea, sino también defendían de su identidad ame-nazada por el poder parisino . En cuanto a Napo-león, quien cometió más crímenes que Robespierre,quien cometió un genocidio en España, que dejó

Page 33: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Francia vaciada de su sangre, sigue glorificado sinmatices. Por supuesto, nadie negará que la obra dela Revolución y de Napoleón fue positiva y nos hizoavanzar hacia la democracia; pero hay que admitirque se realizó a costa de sangre y lágrimas . Es precisotener el valor de decir que en la historia de lahumanidad nada es totalmente negro, ni totalmenteblanco . Algunos autores intentan hacerlo. Pero seenfrentan a las casas editoriales que prefieren atener-se a los estereotipos del buen gusto ; simplificar,esquematizar la información . Así, de la elecciónmisma de los elementos simplificados u omitidos,nacerá una visión falsificada de la realidad .

La tecnología simplificada para huir del debateY hasta diré que es aún más grave en lo que se

refiere a la información científica y técnica . ¿Quémejor medio de evitar los problemas humanos,sociales, políticos surgidos de los avances de latecnología que el de darles un carácter casi milagro-so? Sin embargo hay autores -cada vez más nume-rosos- que van más allá de datos objetivos de laciencia y muestran cómo el descubrimiento se inser-ta en un conjunto vivo que es nuestro mundo, consus injusticias, sus luchas, sus esperanzas y peligrostambién .

Denise Dupont Escarpit

Hegats 25-26

33

Más importante que la libertad de escribir es lalibertad de leer

Para concluir, retomaré lo que escribió reciente-mente un escritor de literatura para adultos, adoles-centes y niños a propósito de la censura : «Losimbéciles más dañinos son los que quieren codificarlo que no se puede codificar, atacando de estamanera a la base misma de la libertad . Mucho másimportante que la libertad de escribir, es la libertadde leer . Un niño no es una jarra que se llena con ideasy prejuicios . Es un individuo autónomo, casi másautónomo que el adulto ya esclerotizado por laexperiencia de la vida . El niño hace lo que quiere consus lecturas . . . Lo que no se puede, lo que no se debelimitar, es el campo de la lectura infantil . . . Un niñoaprovecha todo (totutfait ventre). Y atacar esa alegríade devorar y asimilar todos los alimentos del espírituque ofrece el libro en su maravillosa diversidad, escuestionar el fundamento mismo de la libertadhumana a partir de las palabras, de las ideas, de lasexperiencias de los otros ; el derecho de construirseuno mismo» .

Page 34: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 35: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

35

Page 36: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 37: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

G ure kultura edo literaturaren egoera aztertzeko lehengo etabehin gure errealitateari buruzko gogoeta txiki bat egin beharkogenuke . Izan ere askotan inguruko herrialdeekin konparatzen gara,hauen produkzioa, kalitatea, indarra. . . eta abarraren parean gureaaztertzen baitugu .

Baina gure errealitatea duguna da . Herrialde txikia, 700 .000hiztun dituen komunitatea eta hauetako asko alfabetatu gabeak .Gainera, tradizio literario txikia eta euskaraz irakurtzeko ohitura ezduen komunitatea . Eta errealitate horretatik abiatuta egin behardugu gogoeta. 1545etik 1900era 600 liburu ere ez ziren argitaratueuskaraz. 1936ko gerraostean laupabost liburu kaleratzen zirenurtero . Duela 20 urte ez ziren ehun urte horretan argitaratutakoliburuak. Beraz, ikus dezagun zein den gaur egungo egoera .

Ondorengo grafikan ikus daiteke haur eta gazteentzat argitara-tutako liburuen produkzioa XX. mendean zehar. Irudiak islatzenduen bezala ezer gutxi izatetik urtero 300 bat liburu plazaratzerapasatu gara .

Argitar at uako

i !bur uak

HGL produkzioa XX . mendea

1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 94

Hazkunde honen arrazoiak oso ugari dira, egoera politikoarenaldaketa, irakaskuntzaren eragaina, nazioarte mailan haut liburua-ren aldeko gertakariak, eta abat.

Hegats 2 5-26

37

Xabier Etxaniz

_yv

Page 38: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Euskal Haur eta Gazte Literatura gaur

Baina produkzio hori beste parametro batzuetatik ere aztertubehar dugu. 1996ko liburugintza ikusiz gero, hona hemen datuadierazgarri batzuk :

2

Hegats 25-26

38

4

1

1- Testu liburua (30,2 %)2- Haur eta gazte literatura (26,5 %)3- Helduen literatura (20 %)4- Giza zientziak (16 %)5- Beste (7,3 %)

Alegia, eskolaren inguruko liburugintza dugu guztiaren %56,7baino gehiago . Hots, euskaraz argitaratzen diren bi liburutatik batbaino gehiago haurrengan pentsatuta dago . Bestalde, Haut etaGazte literaturan argitaratutakoaren %75,5 nobedadeak izan ziren1996an (eta gainerako %24,5 berrargitalpenak) . Bestalde, nobeda-deen %22,4 euskaraz idatziak izan ziren eta gainerako %77,6itzuliak. Hau da, gutxi berrargitaratzen da (liburuek ez dute bizitzaluzerik merkatuan) eta argitaratzen den lautik hiru itzulpenak dira .

1996ko produkzioa :

berrargitalpenak : 72berri . itzulpenak: 170berri . sortuak : 49

Page 39: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Xabier Etxaniz

Jakina, itzulpen hauen guztien beharra bi behar nagusirengatikjustifika daiteke :

Klasikoak euskaratu beharra .

Egungo literatura modernoa euskaraz eskaini beharra .

Azken urteotan euskaratu dira Perrault, Andersen, Grimm, J.Verne, . . . baina horien parean ditugu Scott edo Dumasen nobelahistorikoa, Cooper-en Azken mohikanoa, Kipling, Mary Shelley etaklasiko pila bat euskaratu gabe .

Bestalde, Nbstlinger, W6lf, Hartling eta antzeko idazle moder-noen lanak euskaraz ikustea oso pozgarri da eta azken urteotan eginden ahaleginaren adierazgarri .

Antzeko ahalegina egin dute zenbait euskal idazlek gure literatu-ra modernizatzen . Mariasun Landa dugu aitzindari Ian horretan etabere errealismo kritikoak bide berriak ireki ditu gure literaturan .Beste horrenbeste esan daiteke Txiliku, Lopez Gaseni, Zubizarretaeta Atxagari buruz, adibidez .

Jakina, hazkunde honetan kalitatezko Ian batzuen ondoan kali-tate gabeko asko eta asko ditugu. Egun, merkatu kota berriakirabaztearren, presentzia izatearren, edo beste arrazoi batzuengatikkalitate gutxiko lanak ere plazaratzen ari dira (merkatu guztietangertatzen den bezala) . Eta horixe litzateke gaur egun dugun arazoriklarriena. Baina ez bakarra .

Prentsari dagokionez aurten desagertu dira Xirrixta eta Kometaaldizkariak, eta geratu zaizkigun aldizkari biak (Ipurbeltz eta Kili--Kili) zortzi urtetik gorako esparruan daude espezializaturik . Gai-nera, aipaturiko aldizkariak nola desagertu diren ikusirik, areageriago geratzen dira gure produkzioaren ahulezia. Kalitatezkoaldizkariak izanik, haurrentzat aproposak eta entretenigarriak, har-pidedun eskasiak ito ditu . Kezka are larriagoa da Euskal Herrikohainbat eta hainbat eskolatan harpidetza egin ez dutela ikusirik,zenbait gurasokezagutzen ez dutela jakinik, edo instituzioen aldetikbeharra ikusi ez dutela susmatuta .

Hegats 25-26

39

Page 40: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Euskal Haur eta Gazte Literatura gaur

Generoen artean dagoen desoreka ere (narratiban argitaratzen da%99,7 edo) dugun egoeraren adierazgarri da. Irakaskuntzarakoegiten den erabilerak garamatza genero bakarra argitaratzera . Halaere, azken urteotan hainbat poema liburu plazaratu dira eta badiru-di egoera pittin bat hobetzen ari dela .

Eta azkenik, ilustratzaileen egoerari dagokionez, kalitatezkoilustratzaileak izanik gure artean, ez dugu lortu haur txikientzakoalbumik plazaratzea azken urteotan, ez eta gure ilustratzaileen lanakanporatzea. Gure merkatuaren mugak, txikitasunak, zuri-beltzaerabiltzera behartzen ditu eta kanpoko argitaletxe edo produktue-kin ezin borrokatzera. Ilustratzaileen artean, idazleen artean bezala,gora-beherak egon badaudelako baina kalitatezko lanak egitendituzten bakar batzuk ere baditugulako .

Beraz, konszienteak izan behar dugu gure egoeraz eta ahaleginakbideratu dauzkagun behar nagusietan . Merkatu irizpide hutsakerabiliz aurrera egin dezakegu hola edo hala, baina baita ere ahulduargitaletxeen indarra eta gaitasuna . Horrez gain egoerak esfortsuberriak eskatzen ditu, duela 20 urte egiten ziren saio batzuenildotik: kultur eskaintza ekonomiatik pittin bat urrunduz .

Horrez gain, gutxiago argitaratzera pasa behar dugu. Proportzio-nalki, esate baterako, Espainian gazteleraz argitaratzen dena bainolau aldiz gehiago plazaratzen dugu euskaraz (eta gaztelaneraz gehie-gi argitaratzen omen da) . Beraz, gutxiago plazartu eta kaleratzendena kalitate handiagokoa izatea, horixe baita aurrean izangoditugun erronkei aurre egiteko modu bakarra .

Hegats 25-26

40

Page 41: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

41

Page 42: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 43: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Erdi beterik zegoen botila

Sarritan, bizitzaren aurrean dugun jarrera erakusketa, botilarenirudia erabili izan dugu, sarritan ere ezkorrak (hau da, botila erdihutsik ikusten dutenak) aide batean eta baikorrak (hau da, botilaerdi beterik ikusten dutenak) bestean desberdintzeko .

Eta nik uste, Haur eta Gazte Literatura (HGL) dela eta, ez dugulaoso baikorrak izan behar ez oso aspaldi erdi hutsik zegoen botilagaur egun erdi beterik ikusteko . Arrazoiak begien bistakoak dira :

• Eskola nahiz udaletako liburutegiak gero eta prestatu etahornituago daude (liburuzainak, materiala . . .), eta irakurle, idazleeta ilustratzaileen ohiko topaketa gune bilakatu dira .

Liburuak, bai literaturtasunari bai estetikari begiraturik, orohar gero eta hobeak dira .

• Irakurzaletasunarekin batera, zenbait lehiaketa idaztearenberaren erakargarritasuna bultzatzen ari dira (Urruzuno, R.M .Azkue sariak . . .)

• Hainbeste aipatu izan diren idazle zein ilustratzaileen katalo-goak kalean dira eta, azkenik, urteetan eskatu izan den HGLrenLehen Biltzarra burutzen ari gara .

Eta abarren abarra .

Baina irudipena dut bertan goxo eginda ez ote gauden; egia esan,irudipena baino gehiago ziur nagoela esango nuke . Eta arrazoiak erebegien bistakoak dira :

• Oraindik ere irakurketa eskolara mugatuegi eta bideratuegiageri da : beharbada argitaletxeek, idazlea bertara eramatearen truke,ikasleak liburu bana erostera behartzen dituztelako, beharbadairakasleari aspaldiko liburu batek ongi ,funtzionatzen,, diolako,beharbada liburuei buruzko informazioa behar bezala iristen ezzaiolako; aitzitik, dagoeneko ari gara ikasleei liburu zerrendakeskaintzen ari zaizkiela, gustukoena aukera dezaten, eta zorionezliteratura plazerrari lotuago dagoela .

Hegats 25-26

43

Patxi Zubizarreta

Page 44: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Erdi beterik zegoen botila

• Argitaletxeen eskaria oso handia delako eta, aldiz, eskaintzattikia, oraindik ere nahiko Ian kaxkarrak argitaratzen art dira ;bestalde, badirudi HGL-ri buruz baino gehiago Haur Narratibariburuz hitz egin beharrean gaudela, izan ere poesia eta antzerkia askibazterturik egoteaz gain, gazteentzako ezer gutxi idazten ari baikara(Galizian, ostera, kontrakoa gaertatzen art da) .

• Hori guztia dauden lehiaketetan islatzen delakoan nago :epaimahaikoen iritziz, azken urteotan oso original gutxi (eskubateko atzamarrak aski dira horiek zenbatzeko) eta maila eskase-koak aurkezten ari dira; eta bestalde, gazteentzako literatur lehiake-tetan zenbait izen nabarmentzen ari badira ere, HGL alorrean ez daizen berri askorik ikusten (askoz gehiago dira, nire ustez, azkenurteotan nabarmendu diren ilustratzaile gazteak) .

• Alor honetaz gero eta gehoiago teorizatzen ari den arren(besteak beste Kukuluma aldizkarian edo Lertxundi, Igerabide,Etxaniz eta Olaziregiren saiakeretan . . .), oraindik ere teorizazio,huasnarketa eta kritika behar handia dago .

• Euskal Herrian sortu eta finkatutako argitaletxeek ez duteahalegin handiegirik egiten hemengo lanak kanporatzearren eta,aldi berean, Estatukoek ez dure interes handiegirik erakusten he-mengo lanak gazteleratzeko (sarritan gaztelaniazko itzulpena eus-karazko originala lortzearen truke eskaintzen da.)

Amaitze aidera, 1986an Xabier Etxanizek Jakin aldizkarian(41 .zenb.) idatzitako lerro hauek oroitarazi nahi nizueke :

Munduko haur literaturan, geurea kokatu nahi honetan bukatzenari naizelarik, azken ohar bat egin nahi nuke, ez hainbeste gure haurliteraturaz, baizik eta dugun hutsune handi batez . Egia da euskalliteratura normalizatze prozesu batean sartu dela eta oraindik gauzaasko daudela egin gabe ; baina, horregatik hain zuzen, behar-behar-rrezkoa ikusten dut haur literaturaren inguruan murgiltzen denjendea, interesaturik dagoen jendea, biltzea, koordinatzea, lanakkomentatzeko eta ekintzak antolatzeko erakunde bat edo talde bat .Katalunian badago «Conseil Catalá del Llibre per a Infants», OEPLY-IBBY erakundeko partaide, eta horren inguruan biltzen dira hangoidazleak, bibliotekariak, ilustratzaileak, argitaletxeak, liburudenda-riak: den-denak haur literatura bultzatu asmoz . Ikastaroak, erakuske-

Hegats 25-26

44

Page 45: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

tak, katalogoak, etab. egin dituzte eta aldizkari bat ergitaratzen dute,Faristol, bertan kritika lanak, komentarioak, etab . plazaratzen dituz-telarik. Erakunde honen helburua Katalunian eta kanpoan hangoliteratura ezagutaraztea da .

Madrilen, bestalde, «Asociación Española de Amigos del IBBY»daukagu, antzeko helburuekin . Hemen, eta gauden egoeran gaudela-rik, interesgarria litzateke honelako zerbait eratzea . Denon lana litza-teke eta garrantzi handikoa . Hor doa, beraz, enbidoa .

• Esan gabe doa gure HGL-ak normaltze bidean urrats handiakeman dituela, baina hamabi urteren buruan Xabier Etxanizek kasikhitz berberak erabil ditzake gaur egungo egoera azaltzeko, eta kasikberberak diot egoera, gora-behera askoren ostean, konpontze bi-dean dagoelako eta Galtzagorri, hau da, «idazleak, bibliotekariak,ilustratzaileak, argitaletxeak, liburudendariak . . .» eta, hitz batez,zaletu guztiak, bilduko lituzkeen elakrtea oraintxe dagoelako be-hingoz indartu eta sendotzeko abagunean . . .

Eta abarren abarra .

Aurreko hutsune horiek HGLren ajeak ematen dute eta botilaerdi hutsik dagoela pentsarazten ahal digute, baina, esan bezala, ezda hori nire ustea . Iruditzen zait oraingo une hau ezin hobea delabotila betetzen jarraitzeko, batetik Galtzagorri sendotuz eta, beste-tik, HGL-ri botila bat xanpainaren zarata eta aparra eta festaemanez (gure alor honetan botila freskagarri gehiegi dagoelakoannago . . . ) . Horrexegatik erabili dut lehen aldia izenburu erditik goraikustea espero dudalako .

Pam Zubizarreta

Hegats 25-26

45

Page 46: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 47: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

47

Page 48: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 49: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Argitaieoeaxenpresa bat da berez, eta enpresa den aldetik mozkinekonomiko batzuk bilatzen ditu beti, dela enpresariak inbertiturikodiruari etekina ateratzeko, dela langileen soldata bermatzeko, delabere proiektu kulturalaren iraupena eta bizia ziurtatzeko . Aldehorretatik, finantza, kreditu, salmenta, kobrantza eta abarrekoekinarduratu behar izaten du, zapatak edo txorixoak egiten dituenenpresa bat bezalaxe .

Baina argitaletxeak ez du zapatarik ez txorixorik egiten, liburuakbaizik. Euskal liburuak, gure elkarteko kideen kasuan . Eta hau,bistako konstatazio hutsa den arren, azpimarratu egin behar da,zeren, dirua irabazteko asmotan dabilen enpresariak nekez sartukobaititu bere txanponak argitaletxe bat sortzeko ; are gutxiago euskalargitaletxea baldin bada . Axular zaharraren esaldia gurera aldatuz,liburua ez da errenta .

Ez dizkizuet orain kontatuko lihoaren/liburuaren penak etanekeak: zein hiztun gutxi garen euskarazkoak, hiztun horiek zeinirakurle alferrak garen edo diren, irakurleetan zelako joera dagoenfotokopiatzeko, instituzioek zein laguntza urriak ematen dituzten . . .Txanogorritxoren ipuina bezain kontu ezaguna izango da zuetakogehienentzat eta ez dut inor aspertu nahi .

Hala ere, gure egitekoaren zailaz ohartarazi nahi nuke entzulea,eta bizi dugun kontraesana aitortu ere bai : kulturaren amodioz,euskalgintzarekiko konpromisoz edo liburuarekiko debozioz sar-tzen gara langintza honetan, baina gero, enpresa garen aldetik, diru-sarrerak galerak baino handiagoak ez izatea bihurtzen da gure kezkanagusietakoa, ezinbestean ; bestela, hortxe amaituko baita ipuina :pertsiana itxita .

Pertsiana ixtea ezin da izan ordea gure kezka soila ; esan nahibaita, euskal liburugintzako enpresa batek porrot egitea ez delabertako langile edo jabeentzako galera bakarrik, baizik eta liburua,

Hegats 25-26

49

Xabier Mendiguren Elizegi

Page 50: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nola uztartu kultura eta ekonomia argitaragintzan

kultura eta euskara axola zaien guztientzako galera : idazleak aukerabat gutxiago izango du here idatziak argitaratzeko, itzultzaileak etamarrazkilariak aukera gutxiago Ian egiteko, irakurleak mundu batgutxiago deskubritzeko .

Horixe esango nuke hasteko. Hemendik aurrera, hainbat xehe-tasun eta zehaztasun . . .

Errskal Edito re Elkartearen izenean

Hegats 25-26

50

Page 51: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

5 1

Page 52: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 53: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Azken 20 urteotan haur eta gazteentzako euskal liburugintzakizugarrizko hazkundea izan du . Jauzirik handiena berrargitalpene-tan izan da ; nobedadeetan, berriz, liburu itzulia sorkuntzazkoarenhalako bi, la doble, hazi da .

Titulu berrietan euskal jatorrizkoak itzulitakoen erdia dira .Beraz, sail honen hazkundea itzulpenetik joan da . Eta jatorrizkoeneta itzulitakoen desoreka hauxe da haut eta gazteen liburugintzanpunturik azpimarragarriena .

Zer diote adituek joera honetaz?

X. Mendiguren Elizegik (Haur literaturaren argitalpengintza,1994) hauxe :

Azken urteotan haurrentzat ateratako hiru liburutik bi itzuliakdira . Hau ona da, txarra da? Itzultzailearentzat dudarik gabe ona, lanaematen baitio eta ez da gutxi azkenaldi honetan . Gehiegi ere ez ote denesango nuke, nahiz eta gure asmoa ez izan balorazioak egitea . Zergatikgehiegi? Itzulpen horietako asko txarrak eta akatsez josiak izatendirelako, eta ia beti espainoletik eginak, gure hizkuntz eta kulturkolonizazioa areagotuz . Baina ikusten duzuenez, arazoa ez da funtseanitzulpen horien zenbatekoa, nolakoa baizik .

X. Etxaniz-ek 1993an «sormen-krisiaz» hitz egiten zuen jakin-eneta itzulpenekiko morrontza seinalatzen zuen, eta morrontza be-reziki handia zela ilustrazio-liburuetan, irakurtzen ez dakitenentzatedo irakurtzen hasi direnentzako liburugintzan .

I . Zubeldiak ere 1986an «kolonizazio kulturala» aipatzen zuen,baina jatorri anglosaxoiko obren aldetik .

Horiek esandakoetatik bi puntu aterako ditut hizpide : a) itzul-pegintzari buruzko iritzi orokorra ; b) euskal itzulpenen kalitatezehatza .

Hegats 25-26

53

Iñaki Mendiguren

1

Page 54: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Amets inportazioa : aberastasuna ala kolonizazioa

a) Ezinbrstekoa iruditzen zait itzulpenarekiko jarrera errotikaldatzea gure artean. Badirudi itzulpenak gure artean ezinbestean<<)asan>> beharreko zerbait direla, geure sorkuntza apal samarra denbitartean hutsuneak eta zuloak betetzeko material osagarri etalagungarria, baina betiere bigarren mailako baliabidea .

Batzuetan pentsatu izan dut itzulpenekiko mesfidantza hau ezote den gure ohiko garbizaletasunaren (ala . . . keriaren ?) besteadierazpen bat .

Itzulpengintzaren bidez gure haurrei kultura, ikuspegi, balore . . .arrotzak ematen ari ote gara, bertako kultura, ikuspegi, balore etaabarren kaltetan? Oro har, ez dut uste ; eta beldur naiz ez ote dituguntopiko orokorrak errepikatzen . Nahi nuke norbaitek esatea, mate-rial zehatz eta jakinaren gainean, adibide konkretuekin, zer deneuskal haur edo gazte batentzat kanpokoa eta arrotza, eta zerbertokoa eta bere-berea izan behar lukeena ; beste era batera esanda,zer den kanpotik -literaturaren bidez- gehiegi ekartzen ari garenabertokoaren kaltetan .

Gaur egunW. Disneyk eta abarrek igortzen duren diruaren kulturaari gara jasotzen, estatubatuarren bizimodua duen eredua ari garajasotzen . . . (Haur eta Gave Literatura . X. Etxaniz) .

Nik uste, hau gehiago dagokiola telebistari, literaturari baino .Hain zuzen ere, literaturaren bertuteetako bat askoz aniztasun etadibertsitate handiagoa eskaintzea da, eta ez zait iruditzen kanpotikeuskaratzen duguna hain homogeneo eta monolitikoa denik, balorejakin batzuen uholdea edo inbasioa dagoela esateko moduan .

Esan izan da . . . kanpotikoa itzultzeko joera horrek geure litera-tura gutxiago promozionatzeko arriskua dakarrela . Bai? Ez ote garagauzak nahasten ari? Daukaguna promozionatzen ez asmatzea edozer promozionaturik ez izatea, itzulpenak urrituz konpondu beharore dugu?

Esan izan da . . . kanpoko pertsonaia eta narrazioetara ohitu etahemengoak arrotz eta estrainio gertatzeko arriskua dagoela . Gertaliteke. Baina moda eta liluraldi batzuk gorabehera, bertoko gauzak«ondo» eginda ematen zaizkienean, haur eta gazteek gogoko dituz-tela erakusten dute .

Hegats 25-26

54

Page 55: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Iñaki Mendiguren

Esan izan da. . . bertan sortzen dena gutxiestea gerta daitekeelakanpokoagatiko liluraren (egiazko edo ametsezkoaren) aurrean .Gerta liteke . Baina, bestalde, ez da nahikoa «geurea» -euskalmitologia, tradizioa, folklorea, historia eta abar- oso aberatsa delaesatea; hori nola «aurkeztu eta saldu» da kontua. Sortze-lan onakegitea zaila eta neketsua da ; eta sortzaileak errazkeria edo berekoike-rietara jotzen duenean, hartzaileak muzin egiten badio, alferrik dalantua jotzea .

b) Beste gai bat euskal itzulpenen kalitatea da. Gorago ikusi duguX. Mendiguren Elizegik 1994ean zuen iritzia, eta bera postuegokian zegoen itzulpen-lan askoren kalitatea ezagutzeko .

Torrealdaik honela dio here liburuan (238. or .) :

Haur eta gazte-literaturgintzara hurbiltzen diren askoren lumatanaurki daitezke kritikak . Itzulpenetara zuzenduak gehienetan . Lehenorain baino gehiago eta, batez ere, kanpoko argitaletxe batzuenliburuxketan euskarak oso tratu txarra hartzen du . Ugari dira mailakaskarreko itzulpenak : jatorrizko testutik ihesi, hizkuntza gordina,hizkuntz erregistro desegokiak, gramatika-akatsak, akats tipogra-fikoak, etab .

Hau itzultzaileontzat mingarria gertatu arren, zoritxarrez etaguztion kalterako, horrela izan dela -eta neurri batean oraindik erebadela- aitortu behar da. Baina egoera hobetuz doala ere bai .

Mari Jose Olaziregik (Ertaineko gazteen irakurketa gustu-dis-gustuak, 1994) honela dio :

Beraz, produzitu egiten da, baina ikaslearen eskuetara ez da eskain-tza horren oparotasuna iristen .

Gertakari horrek indar gehiago hartzen du, udan irakurtzen dituz-ten itzulpen urri horiek begiratu ondoren gehienak aspaldian itzuli-talco lanak direla ikustean .

Hau da, zera eman nahi dugu aditzera, gure inpresio apaleanikasleak ez daukala azkenaldian argitaratutako itzulpenen berri . Etahau badiogu benetan itzulpen interesgarri eta gustagarriak daudelapentsatzen dugulako da .

EtaTorrealdairen libururako Xabier Etxanizek eginiko «Goraka-da Nabarmenak» artikuluan (250 . or .) dioenez, azken urte haue-

Hegats 25-26

55

Il

Page 56: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Amets inportazioa : aberastasuna ala kolonizazioa

talco aldaketa bí zutabe hauetan oinarritzen da: ukitutako gaienaberastasunean eta lanen kalitatean . Eta hitzez hitz, dio :

Itzulpen nahiko normalizatuaren eragina garrantzitsua izan da,oso, aldaketa horretan .

Zer behar da gero eta kalitate hobeagoko itzulpenak egiteko?

• Lehenengo aipatuko dut, baina ez nahitaez garrantzitsuenairuditzen zaidalako: itzulpengintzari buruzko prestakuntza teo-rikoa .

• Jatorrizko hizkuntza eta, batez ere, xede-hizkuntza ondo men-deratzea . Eta hau «zuzentasun» hutsa baino zerbait gehiago da;gogoratu Pello Esnal eta beste batzuek aipatzen dituzten egokita-suna eta koherentzia testuala .

• «Ekin eta jarrai» , alegia, itzulpengintza jarraia, ez behin-behinekoa. Hau niretzat erabakigarria da . Euskaraz «ondo» jakinarren, lehenengo itzulpen-lanek beti izaten dute halako zurrunta-sun edo gordintasun bat ; hori jardunaren poderioz soilik gainditzeneta gozatzen da.

• Jarreta profesional serioa: patxada, behar hainbat denborahartzea, oso zehatzak izatea . . . Presa da itzultzailearen etsai etaarrisku handienetakoa, denbora dirua baita . Baina literatur itzulpe-nak asko landu eta zaindu behar dira .

• Itzulpen-lanak, argitara eman aurretik, beste batzuek irakur-tzea. Hau oso aberasgarria izaten da, baina baita luxu handia ere .Edonola ere, argitaletxe askotan gaur egun bada irakurle zorrotzik,eta hauen kontrol-lana ikaragarri garrantzitsu eta eskergarria daitzultzaileontzat, baina aldi berean oso gogaikarri eta esker gaiz-tokoa beraientzat . Itzultzaileok ere ohartu behar dugu itzulpendesegoki bat zuzentzeak erremedio zaila eta kostu handia dituela .

• Itzultze-lanaren balorazio egokia . Eta badut susmoa argitara-tzaile batzuk bereizmen handirik edo irizpide garbirik ez ote dutenIan baten zailtasun edo kalitatea balioesteko . Jakina, argitaratzaileakliburua osatzen duten eta azken prezioan eragina duten elementu

Hegats 25-26

56

Page 57: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

I

Iñaki Mendiguren

asko hartu behar ditu kontuan, baina adin batetik aurrerakoargitalpenetan osagai nagusia testua da, hizkuntza . . . ez marrazkiak,maketazioa, paperaren kalitatea, etab .

Eta lana ordaintzeko era bakarra ez da dirua, baita estimazioa,egindako lana preziatzea, etab . ere .

Kritika . Bai itzulpen traketsak salatzeko, bai ondo eginakirakurle izan litezkeenei ezagutarazteko .

Gaur egun eta bizi garen lekuan ezinezkoa da geure baitan itxitabizitzea, kanpotik -inprenta edo telebistaren bidez- datozkigunproduktuei hesiak eta mugak jartzea . Badakit zaborra asko datorre-la, baina altxorrak ere bai, eta heziketa behar dugu bereizteko .Jarrerarik zentzuzkoena material ona aukeratzea da, eta txukun etaondo euskaratzea ; bestela, gure haur eta gazteek erdaraz irentsikodute .

Ez dut uste itzulpenak eta sortze-lana kontrajarri behar ditugu-nik. Areago, esango nuke kanpoko gauzak txukun geureganatzeagure sorkuntzarentzat ere mesedegarri gertatzen dela, bai gureirudimena, teknikak, hizkuntza, kalitatea, etab . aberasten direlako,baita irakurleari aukera zabal eta gustagarria eskaintzean, euska-razko irakurzaletasuna areagotzen dugulako ere, hauxe izanik ezin-besteko baldintza bat sortze-lana indartzeko .

Bukatzeko, hona hemen beste testuinguru batean esanak, bainanire ustez, honako ere balio duten Manex Goihenetxe historialaria-ren hitz batzuk :

Funtsean, gure herriaren benetako bizitza kanpoko gauzak geure-ganatuz egin izan dugu, eta biziko gara berauek biziberritzeko dugungaitasunaren arabera .

I

Hegats 2 5-26

57

. J

Page 58: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 59: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

59

Page 60: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 61: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Ilzaldu behar dudan guztia komunikazio diferituaren arloankokatu behar da . Komunikazio diferitua ez da soilik komunikaziozuzena (antzerkia, ahozkotasuna, kontzertua . . .) ez dena, komu-nikazio zuzena ez izateaz gainera, euskarriren batean gordea egonikdeskodetzeko «irakurlea» behar duena baizik . Deskodetze horrek,gainera, borondatezkoa eta ikasketa prozesu baten ondoriozkoaizan behar du (bideoa edo CD-a, adibidez, ezin dira hartu komu-nikazio diferitutzat, deskodetu beharrekoak badira ere haien «irakur-lea» makina bat delako, ez garuna, eta mezua hartuko duen garunakerrepikatzaile-deskodetzaile bat behar duelako aurretik, mezuazuzenean balitz bezala hartzen laguntzeko) .

Hori argi utzi ondoren, pozik asko esan diezazueket, literaturaeta irudigintza, biak sartzen direla komunikazio diferituaren espa-rruan, eta hori hala izateak mirar¡ harrigarria eragiten duela haietan,denboraren eta espazioaren hesi zoritxarrekoa hautsirik gaur egune-ramo eta noranahi helarazten dituelako . Alegia, komunikazio dife-ritua momiak baltsamatzea bezalako zerbait dela : berez hila dagoenzerbait baltsamatzen da trebetasun handiz, eta bere horretan gorde-tzen da, harik eta norbaitek (irakurle batek) topatzen duen arte etaesaten : «jaiki zaitez eta ibili » . Liburuak, momia baltsamatua, bígogo egoera edo jarrera eragin ditzake irakurlearengan : lilura edoizua . Momia edo dena delako horrek bere irakurle gehienen buruanzer ondorio duen, bitako bat, edo klasikoaren liluraz hitz egingodugu, edo zaharkitua dagoenaren, astuntasunaren, ustelaren . . . izuberunezkoaz .

Hala beraz, idazlea edo irudigilea obra bat freskotasunez beteriketa mardulik iraunarazteko behar diren baltsamatzeko arteak iaio-tasunez erabiltzen dituzten, edo, gure gorputz eder hauei ezinbes-tean gertatuko zaien bezala, hura pixkana zimeltzen utziko luketenapaizburu moduko batzuk izango lirateke .

Baina zimeltzen ar¡ diren gauzen artean bizitzea gustatzen ezzaidanez, klasikoetan jarriko dut arreta. Esan beharra daulcat, ezerbaino lehen, ldasikoak ez direla besterik gabe eta berez sortzen .

Hegats 25-26

61

Teresa Duran

Page 62: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Irudigintza kasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

Haur literaturan, adibidez, klasikotzat dauzkagu Alice, Peter Pan,Altxorraren uhartea . . ., baina ez halabeharrak hartaraturik . Nolana-hi ere, halako sinonimia gogaikarri bat bada «klasiko» hitzaren eta«historiko» hitzaren artean . Eta hor hasten dira arazoak, ez baitutezertan adierazi edo esan nahi gauza bera. Esate baterako, BernardoAtxagaren Xola klasiko bat da, nire ustez, eta Gargantua-ren etaHamlet-en artean kokatuko nuke, oso modernoa eta nire garaikoaizanagatik. Ikusten duzuenez, ez da hain erraza «klasikotasuna»zertan datzan azaltzea. Ohartzen al ziren klasikoak, betiko kla-sikoak, klasikoak zirela? Eta ohartzen al zen horretaz jendea, han-dien artean lerrokatzen zituelarik? Ala Madame Historia (emakumepotola bat, burgestua, beti berandu dabilena, horra nola irudika-tzen dudan nik andere hori) etorri eta etorkizunaren ereinotzezkoroatu arte itxaron beharko ote dugu? Ez baitakit . Ipuin bat eginnezake kontu honi buruz, ez ordea zehaztasun zientifiko handikohitzaldi bat .

Beraz, irudigintzaren hizkuntza klasikoari dagokionez, nahiagodut beste modu batera aztertu gai hau. Modu partzialago etalaburrago batez, ea horrela erakargarriagoa gertatzen den.

Hasteko, har dezagun silogismo hau, haren indarrik gabe ezbaitu aurrera jarraitzea merezi : irudigintza hizkuntza modu bat da .

Beste edozein hizkuntza modu bezala, hau ere zentzumenetanoinarritzen da, ikusmenaren zentzumenean, ham zuzen . Batzuenustez huraxe da hizkuntzarik unibertsalena, eta abantaila da hori, ezeuskarak, ez katalanak, fantsesak, ingelesak edo txinerak ez dutena .Hizkuntza horiek grafia alfabetikoaren bidez transmititzen etafinkatzen dira, bai orain bai lehen. Irudigintzaren hizkuntza, berriz,grafia garbi eta kodetu gabe baten bidez transmititzen da, errealita-tea irudikatzeko asmoz edo asmorik gabe . Hitz potolo samarrakerabiltzen ditugu grafia mota hori izendatzeko : «marrazkiarenarteak» .

Irudigintzaren hastapenetan marrazkiak, pinturak, zeramikak,greziarra izan edo iberiarra izan -ikusten duzuenez, ez dut atzeraegiteko beldurrik, hala komeni bazait- betekizun bikoitza izanzuten: apaintzea, batetik, eta zerbaiten berri ematea bestetik . Bainaarte mota horiei buruz hitz egiten dugunean, marrazkian oinarri-

Hegats 25-26

62

Page 63: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Teresa Duran

tuak denak, zehatz-mehatz irudigintzaz ari ote gara? Ez. Ez behin-tzat hitz horrek -zeina, bide batez esanda, nekez muga eta definibaitaiteke- gaur egun hartu duen zentzuan . Hala ere, bada lanhaietan gaur egun irudigintzan irauten duen elementurik, goraxe-ago aipatu ditudan bi betekizun horiek, adibidez : hau da, apaintze-koa (funtzio estetikoa) eta zerbaiten berri ematekoa (dimentsiokognitiboa) . Azkeneko hori ez beti adieraziaren zehaztasunari lo-tua, estilizazio sinbolistako kode zurrunetan baizik .

Eta berrogeita hamar mende baino gehiagotan estetika moduberari eusteko gauza izan den kultura molde gutxietako batez arinaiz (a zer sofrikarioa gaur egungo irudigileentzat, originalak izanbeharrak premiatuak) . Inportanteena ez da haiek hala egin izana,hala «pentsatu» izana baizik. Hau da, edozein irudiren atzean ideiabat dago beti -edo egon beharko luke-, adierazgarritasun funtzio-aren sineste sendo la filosofiko bat . Ideia horretan datza, aurreragoazalduko ditudan beste kontzeptu batzuen artean, klasikotasunarenezaugarria. Beste era batera esanda, nekez irits daiteke klasikoizatera kontzeptualizaziorik gabe .

Hortik aurrera, kontzeptuari ematen zaion itxura aldatzen joandaiteke tekniken arabera, baliabideen arabera, trebetasunaren ara-bera . . . Adibidez, gauza jakina da gaur egun haur liburuetakoirudigintza deitzen dugun hori liburu horiek sortu zirenean sortuzela, ezta? Baina irudigilearen ogibidea liburu horiek sortu bainolehenagokoa da . Urrutira joan gabe, Albert Dürer irudigile bikainaizan zen, eta grabatuaren teknika erabili zuen bere lanean . Nolaegiten zituen Dürer-ek irudiak? Zer bidek gidatzen zuten hareneskua? Egungo hiru bidexka berberok. Hau da:

Eredu naturaletatik egindako zirriborroak, haren erretratu etapaisajeetan bezala .

Kontakizun batean hitzez hitz esaten dena irudi bidez asma-tzen, haren Rinoceronte obran bezala.

Beste batzuen marrazkiak berreginez, Apocalipsis obran bezala .

Horiek al dira irudigintza aplikatuaren -maitagarriei aplikatua,kasu honetan- gaur egungo bideak? Bai bada . Jean Pierre Buà etaPurificación García-ren lanen zirriborroak eginez janzten ditu

Hegats 25-26

63

Page 64: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Irudigintza klasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

Montse Ginesta irudigileak here maitagarriak . Pilar Alonso etaAlberto Gil-en testuak hitzez hitz dioena irudi bidez gorpuztenahaleginduz ikusarazi zizkigun Jesús Gabán-ek Personajes imagina-rios liburuko lamiak. Beste batzuek lehenago marraztutakoa besteera bateaa birsortuz erakutsi zigun itsaslapur bat Antton OlariagakAnjel Lertxundiren Maria Goikoarenak eta bi liburuan .

Horra, bada, lan metodologia bat eta bera, estilo eta formaridagokienez emaitza desberdinak eta zaharberrituak edo berrituxeakemateko gauza dena, eta hiru egile gaur-gaurko . Hori oso baliaga-rria zaigu klasiko hitzak here barruan zer har dezakeen konpreni-tzeko eta zaharkituaren balizko sinonimiatik aldentzeko .

Lan metodoa aldatzen ez bada mendeen poderioz, zer aldatzenda? Erantzuna : metodoaz baliatzeko modua . Eta metodoaz arinaizela ez naiz soilik prozesuaz ari, baita teknikaz ere . Dürer-ekerabiltzen duen teknika berberarekin Maurice Sendak-en Dondeviven los monstruos bezain obra postmodernoak egin daitezke .

Zertan bereizten da, beraz, irudigintzaren artean, obra klasikobat obra postmoderno batetik? Gauza batean, funtsean : obra zerikuspuntutatik begiratzen den . Irudien kontakizuna ikuspuntujakin baten arabera moldatzea da, vire ustez, irudigintza definitzenduena, pintura, akuarela eta gainerako arte plastikoetatik bereiztenduena. Zeri esaten diodan nik ikuspuntu? Mila aldiz azaldu dut vireherrian, baina inoiz ez Donostian: nire ustez, irudigilearen lana etazinemako edo antzerkiko metteur en scène batena oso antzekoakdira . Obra bat dauka (Marsillach-ek Shakespeare edo Arrabal batduen bezala) eta berak erabakitzen du zer aurpegik hezurmamitukodueen obra hori (casting), zer dekoratutan gertatuko den ekintza,zenbat eta zein argik argiztatuko dueen agertokia, zer atrezzo eta zerjantzi beharko diren, zer agerraldi edo sekuentzia nabarmendukodiren esanahia bat edo beste emateko, nondik nora eta zer norabi-detan mugituko diren pertsonaiak, eta abar.

Jar dezagun adibide bat . XX. mendearen hasieran, Kataluniakoklasiko handienetako batek, Joan Junceda jaunak, herri ipuinezagun bat irudiztatu zuen, Euskal Herrian Patxi errementariaizenez ezagutzen dena. Laurogei urte geroago, Jesús Gabán-i utzinion ipuina, baina irudirik batere gabe, eta nahita ez nion esan

Hegats 25-26

64

Page 65: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Teresa Duran

bazeuzkanik. Harriturik ikusi nuen ezen bien artean denbora tarteluzea igarota ere sekuentzia berberak hautatu zituztela irudiztatze-ko . Sekuentzia horietako batean kontatzen da nola deabrua, uda-reondo batean kateaturik ipurdia, mugitu ezinik geratu zen etaherriko haurrak harrika hasi zitzaizkion . Juncedak deabrua harrika-tzen ari den haurraren ikuspuntutik egin zuen marrazkia, kontra-pikatu deseroso batean kokatua eta Bartzelonako 1920ko merkataribaten modura jantzia. Gabánek, berriz, udareondoan jarri zuenikuspuntua, eta han deabru txiki biluzi bat, gorria eta hegalduna,Erdi Aroko erretauletakoak bezala, pikatu behartu batean, oihukaari zaizkion haurren aurpegiei adar artetik beldurrez begira . Ohartuzarete ikuspuntu aldaketaz? Noren aide egin du irudigileak? Zerga-tik ote? Denbora ez delako alferrik igarotzen . Hasieran esan dizue-danaren harira, hona gogoetarako gai bat : irudigilearen «ideia»kontzeptuala, zeina ez baitago libre, aldien eraginpean eta mendeanbaizik .

Oinordetuta ere, modu inkontziente, subliminal batean, bainaartearen beste adar eta teknika batzuetatik oinordetuta batzuetan .Ez duzue zertan oso trebeak izan artearen historian, baina segurubehin baino gehiagotan ikusi duzuela Deikundearen koadroren bat,Leonardorena, edo Lippirena, edo . . . Ikusi nola metteur en scènedelako horrek aingerua beti ezkerrean jartzen duen eta Ama Birjinaeskuinean .

Ez dago hori benetan hala izan zenik esateko arrazoirik. Hauxeda, dudarik gabe, «motiboen erredundantzia »-ri buruzko adibideiraunkorrenetako bat . Pertsonaien kokapen horrek Pertsiako tapi-zetako marrazki tradizioan du jatorria. Tapizok modan egon zirengotikoan eta Berpizkundean, eta antzinako ohitura baten araberaernaltzailearen marrazkia (geometrikoa) ezkerrean jartzen zen etaernalduarena eskuinean . Bada, etxe askotako ezkon ohetan horrelakokatzen dira bikoteak, eta ez hori bakarrik, irudigintzak berak ere,usadioaren jatorria ezagutu gabe, horrela kokatzen ditu maitemin-du bikoteak, berdin Japonian, Italian edo Mongolian . Hala beraz,klasikotasunaren kontzeptu historizistara hurbilduko da tradiziosinbolikoaren kodigoen erabilera begirunetsua . Gauza bera gerta-tzen da, adibidez, kolorearen erabileran (gorria, urdina, eta abar) .

Hegats 25-26

65

Page 66: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Irudigintza klasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

Baina irudigintzak bere kabuz ere sor ditzake kokatze kodigoak .Adibidez, askotan errepikatzen delako askotan topatu dudan moti-bo bat Loti Ederra da, ipuin klasikoa ldasikorik baldin bada . Ipuinhorretan, hasi Walter Crane-ren irudietatik eta Tridents-en telebistairagarkiraino, Arthur Rackham edo Walt Disney barne, beti ager-tzen da ohearen burualdea ezkerrean, eta, lotarako etzaten denean,oinak eskuinean .

Horra, beraz, egitate baten zirriborroa ; irudigilearen sentiberata-suna tradizio baten eta kodigo batzuen -kodigo sotilak, batzuetan-oinordeko eta igorle gisa .

Irudigintza kultura produktu bat baita. Baina ez hori bakarrik :beste kultura produktu asko bezala, garaian garaiko iritzi bektoreenmende dago . Hala ez balitz, nekez gustatuko litzaizkiguke klasikoakhainbeste. Klasiko bat ikusi edo irakurtzen den bakoitzean garaibateko bozeramailea edo pentsatzeko modu bat izaten da aurrean ;nahi gabe, beharbada .

Esango litzateke ehun urte ez direla aski literatura klasikoetanklasikoenaren -hau da, ipuingintzaren- kultura irudirik leinargie-na -hots, erregearen irudia- aldatzeko . Ikus dezagun, ordea, nolaaldatu den erregearen irudi hori azkeneko ehun urteotan, hau da,irudigintza -liburu euskarrian egindako obra plastikoa- irudigin-tza denez gero . Hasieran, Doré, Grandville edo Callejaren ipuine-tan Luis XVI .aren modara jantziak agertzen ziren erregeak (argidago garai eta gizarte horietan instituzio distiratsua eta aldaezinazela monarkia) . XX. mendearen hasieran, monarkia batzuk kolo-kan jartzean, ipuin irudigileek Erdi Aroko ereduak hartu zituzteneta potolo onkote baten gisa irudikatu zuten erregea . Lehenengoaldaketa nabarmena Babar erregearen agerpena izan zen, burgesbaten modura jantzia. Bigarren Mundu gerraren ondoren, totalita-rismo alemana garaitua eta suntsitua izan zelarik, Walt Disneykprusiar militarren erara jantzitako errege eta printze bat aurkeztuzizkigun Errauskine filmean . Bien bitartean, Otto Soglow-ren ko-mikietan, erregearen bestelako arketipo bat, gaur egun errege batirudikatzean gehien erabiltzen duguna, gauzatuz zihoan : gizonpotoloa, bizarduna, trakets eta irrigarri samarra, kapa gorria, erbi-nude zuriaren larruzko lepoa eta koroa punta-zorrotza dituela .

Hegats 25-26

66

Page 67: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Teresa Duran

Gaur egungo irudigileek Jon Zabaleta, Francesc Infante, SeymurChwatz- egiten dituzten errege irudiak ere trakets eta irrigarrisamarrak dira .

Azalpentxo hau aski izan daiteke erakusteko gizartean nagusi denideologiak zenbaterainoko eragina duen irudigilearengan, ideolo-gia hori iruditan transmititzeko ardura duen pertsonarengan. Ezbaita soilik erregearen irudia irudikatzen, gizarteak hartaz duenabaizik. Garai baten bozeramaile izateak klasikoa bihur dezakeirudigile baten obra .

Baina bide soziologiko horretatik barrenxeago ere sar gaitezke .Irudigileak pentsamendu soziologikoa ez ezik balio pedagokioa ereislatzen du, gero eta gehiago, gainera . Hori gauza berri samarra da,historikoki hitz eginda . Gaur egun irudigintza -haurrentzako obragrafikoa liburu euskarrian egina- esaten diogun langintza honenhastapenetan, hartzaile bakarra zegoen, hartzaile abstraktuki gene-riko bat, argitaratzailea agian, baina ez irakurlea . Obraren hartzailemota jakin baten eginkizuna sortu izanak ekarri du berrikuntza .Pedagogo eta psikologoek sakonki aztertu dute hartzailea, hurazaindu nahian .

Haurjalearen irudia ez da, egia esateko, haurtxoen lasaitasunespiritual eta psikologikorako egokiena . Erregea ez bezala, haurjaleafikziozko pertsonaia da, eta hori dela eta, irudigileak eskuak libreditu bere gogara eta erara marrazteko. Haurjaleak, herri literatura-ten pertsonaia nagusietako bat, bestelakotasunaren nozioa dakar,oso nozio jakingarria kognizioaren ikuspuntutik begiratuta (bestea,ezinezkoa baina egiantzekoa dena irudikatzea, pentsamendu abs-traktuaren egite gogoangarria da, eta zuzpergarria oso) . Bada, XX.mendean zehar gazteentzako irudietan eta filmetan izuaren «gore»-tasuna handituz joan den bezala, haurrentzako ipuinetan, berriz,gutxituz joan da. Askoz ere beldurgarriagoak eta ankerragoak zirenArthur Rackhman edo Caldecott-en haurjaleak Erramun Landaedo Juan Karlos Eguillor-enak baino, esate baterako .

Irudigintzaren historian, beraz, beste elementu desitxuratzailebat sartu da, indar handiz, gainera : hartzaile edo irakurlea, garrantzihandiko bektore gisa . Ikuspuntu hori bernia da, duela hogeita

Hegats 25-26

67

1W

Page 68: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Irudigintza Idasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

hamar urtekoa gehienez ere . Jauss, Todorov, Ise eta abarrekin hasizen, 1970 ondoko urteetan, semiotikari buruzko aurkikuntzezgero, irakurle ereduaren azterketa. Artean aztertu gabe zegoenfigura berri bat aztertu zuten denek: irakurlea . Eta funtzio berri bat :irakurketa, hau da, banakoaren aurreratze eta bakantze erreflexuaketengabeko jokoan jartzen dituen jarduera dialektikoa, non ba-nakoak, datorrenari aurrea hartuz eta gertatutakoa bakanduz, jarre-raren bat hartzen baitu. Orri bakoitza, lerro bakoitza, esaldi bakoi-tza protentzioaren eta erretentzioaren arteko dialektika amaigabeada, zeinean didaktistek sinestarazi nahi digutena baino askoz erejantziagoak agertzen baitira haurrak .

Irudigile batzuek oso ongi erabiltzen dituzte dialektika horren bikartak, eta ezinezkoa da dialektika hori irudi (pintura edo akuarelaizan) bakar batean gertatzea, ez eta hitz bakar batean ere, zerenirudigintzak, liburu irudiz hornituak, albumak, sekuentzia segidabatean oinarritzen baitute beren komunikazioa.

Zeren, irudigintzaren klasikoez ari garela, zertaz ari gara? Kla-sikotzat hartzen dugun horretaz ala denborak gure atzean utzidituen irudigileez? Eta are gehiago. Ba ote dago klasizismoaz hitzegitea Erromantizismoarekin batera hasi zen arte molde batean?Izan ere, denok dakigun bezala, Erromantizismoa baita klasizis-moarekiko haustura bultzatu zuen higikundea . Baldin eta marraz-kigintzatik eratorritako arte molde bat bada irudigintza, haurren-tzat idatzitako testuak ikusmenaren bidez komunikatzeko helburuduena, ba ote dago haren 150 urteko bizialdian aldi Idasikoaz hitzegitea? Agian hobe litzateke izen hauek paratzea arte mota berrihorren aurrelari historikotzat : Gustavo Doré, Hoffman, Grandvi-lle, Wilhelm Busch, Charles Robinson, Ivan Bilibin, Walter Crane,Arthur Rackham, Kate Greenaway, Tenniel, Méndez Bringas,Apel.les Mestres, Joan Junceda, Bartalozzi, Castelao, Txiki, eta abar.Horra XIX eta XX . mendeak lotu zituzten hamarraldietan gorenunea iritsi zuen prentsa irudiztatuan ez ezik haur literatura hasiberrian ere beldurrik gabe aritutako profesional saila . Sen handiz etadistira bereziz aritu ziren, agerraldi askeetan, ezen ez sekuentziasegidetan, orduko prentsan ohi zen bezala. Haien irudiak kromoakbezalakoak dira, koadroak bezalakoak, kontakizunaren haririk ga-

Hegats 25-26

68

Page 69: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Teresa Duran

beak, testu batean han edo hemen jarriak . Hori dela eta, uste dut ezdirela hertsi-hertsian irudigileak, marrazkilari bikainak baizik, gra-batzaileak, gaur egun arte heldutasuna iritsi ez duen arte moldebaten aurrendari historikoak .

Irudigintzaren klasikoak gaur ari dira sortzen, gaur arte ez baitabaldintza egokirik izan arte molde hau aurreratzeko eta zabaltzeko :alegia, argitaratzaile espezializatuak, ekoizpen jarraituko liburuak,mugarik gabeko teknika erreprografikoak eta, ororen gainetik,merkatu espefiziko bat, hau da, dastatzen duten produktuarenjarraitasuna bermatua duuen edo eduki beharko luketen irakurleak .Eta produktu hori jada ez da tarteka marrazkiak dituen abenturaliburu bat, marrazkien bidez kontatutako liburu bat baizik: albuma .

Masa komunikazioaren historian produktu berritzat daukat nikalbuma, eta honela definitzen dut : bidegurutze bat, paperezkoetxetxo bat non gurutzatzen baitira : a) helduen profesionaltasunaeta haurren xalotasuna ; b) ahozkotasuna edo testu bidezkoa ikusbidezkoarekin ; c) latitude eta longitudearen espazio koordenatuaksekuentzien denbora koordenatuarekin .

Eta horrek guztiak postmodernismoa ikertzera narama . Barthes-en arabera, eta ni ados nago berarekin, gaur egun axola duena ez dagertaerak eta gertaera horiek nola gertatzen diren ezagutzea (teoriaenpiriko kartesiarraren zeregina litzateke hori), gertaera horienesanahia ezagutzea baizik . Beraz, irudigintza klasikoaz ari garela(Doré, Andersen bera, . . .), inportanteena ez da jakitea zer egitenzuten eta nola, egin zutenaren esanahia ezagutzea baizik . Horretandatza postmodernismoaren pentsaera : dena egina dagoela, denaesanda dagoela eta dena marraztua dagoela uste dugunean, alegia-zko gertaerak asmatzeko beharra daukagu berriro . Umberto Ecorenesaldi bat bada, non oso ongi adierazten baita gaur egungo gureegoera :

. . . postmodernoen jarrera kultura handiko emakume bat maiteduelarik «biziki maite zaitut» ezin esan diezaiokeela badakienarenabezalakoa da, ezin esan diezaiokeela badakielako emakumeak bada-kiela (eta emakumeak badaki berak badakiela) esaldi horiek CorínTelladok idatzi zituela lehenago . Aitzitik, esan ahal izango du : «CorínTelladok esango zuen bezala, biziki maite zaitut » . Une horretan,

Hegats 25-26

69

II

Page 70: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Irudigintza ldasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

gezurrezko xalotasuna saihesturik, jadanik ez dagoela xalotasunez hitzegiterik argi eta garbi adierazi ondoren, emakumeari esan nahi zionaesatea lortu izango du: alegia, maite duela, baina xalotasuna galdutadagoen garai batean malte duela . Emakumea jokoan sartzen bada,amodio aitorpen bat jaso izango du . Ez bata ez bestea sentituko diratolesgabeak, biek onartu izango dute iraganaren desafioa, ezabaezinadela esanda dagoenarena, biok jokatuko dute gogotik eta plazerrezironiaren jokoa . . . Baina biek lortu izango dute berriro ere maitasunariburuz hitz egitea .

Irudigintza maitasun istorio bat da, oso erro sakonak eginahistorian, baina azalera ateratzen ari dena . Iraganez eta irudigintza-ren pertsonaia historikoez bete behar dugu gure memoria, zerenJosé Antonio Marinak dioen bezala,

memoria ez baita arinago joatekotan gainetik kendu behar denastungarria, hegan egitelco aukera ematen digun erregaia baizik,hondoratu beharrean goratu egiten duen zama .

Gota dezagun, bada, guk ere, egun sortzen den klasiko guztia .Eta azter dezagun berriro zertan datzan, nire ustez, irudi baten«klasikotasuna », noiznahikoa izanik ere irudia .

Edozein irudi izan daiteke Idasiko (literaturan bezala) baldineta dimentsio estetikoa eta kognitiboa gurutzatzen badira bertan .

• Edozein irudi izan daiteke klasiko (literaturan bezala) baldineta adierazgarritasun aukeren kontzeptualizazio edo ideia sakonbaten ondorio bada, adierazgarritasuna komunikazio bezala ulertu-ta .

• Edozein irudi izan daiteke Idasiko baldin eta errealitate alegia-zko edo subliminalaren behaketatik, xehekako irakurketa batenitzulpen bisualetik, edo iraganaren ondarearen birsortze pertsona-letik ateratzen bada haren lan metodologia .

• Edozein irudi izan daiteke klasiko baldin eta irudigileak obrabaten metteur en scène delakoaren zeregin guztiak betetzen badituharen agindupean edo ikuspuntu pertsonalaren arabera .

• Edozein irudi izan daiteke Idasiko (literaturan bezala) baldineta positiboki jarduten badu sinbolo kodeekin edo eraginkorta-sunez sortzen baditu .

Hegats 25-26

70

Page 71: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Teresa Duran

• Edozein irudi izan daiteke klasiko baldin eta irudigileak beregarai eta gizartearen sentimenaren irudi bidezko bozeramaile zintzogisa jarduten badu .

• Edozein irudi izan daiteke klasiko (literaturan bezala) baldineta irudigileak elkarrekikotasun interakzioa bideratzen badu «irakur-learen» gaitasunekin .

• Edozein irudi izan daiteke ldasiko (literaturan bezala) baldineta errentagarritasun handienaz ustiatzen badira bere garaiko kali-tateak eta baliabide teknikoak .

Besterik ez . Klasikotasun zoriontsua izan dezagun .

Hegats 25-26

71

\AO-NAk 1,

Page 72: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Todo lo que voy a exponer debe situarse dentrodel marco de la comunicación diferida . Se entiendepor comunicación diferida, no sólo la que no seproduce en directo -como el teatro, la oralidad, elconcierto- sino toda aquella comunicación almace-nada que necesita una descodificación por parte dellector . Aún más, una descodificación volitiva, frutode un aprendizaje humano (así, el vídeo o el CD, nopueden definirse, propiamente, como comunica-ción diferida, porque aunque necesitan descodifi-carse, su «lector» es mecánico, no es cerebral, y elcerebro que lo reciba tiene, antes que él un mecanis-mo «repetidor-descodificador» que le facilita la ab-sorción del mensaje como sí fuese en directo) .

Aclarado esto, puedo pasar a informarles, conmucho gusto, que tanto la literatura como la ilustra-ción forman parte, con muchos honores y toques detrompeta, de la comunicación diferida, la cual pro-duce con ellas el milagro prodigioso de romper labarrera fatídica del tiempo y el espacio, haciéndolasllegar, tan campantes, hasta nuestros días y a dondefuere . O sea que la comunicación diferida viene a sercomo lo de las momias, embalsama con muchoprimor algo de por sí inerte, y lo mantiene latentehasta que alguien (un lector) se topa con ellas y lesdice «levántate y anda» . La momia embalsamadaque es el libro, puede producir en el lector dosefectos : el de la fascinación o el del horror . Según elefecto que produzca la tal momia en la mente de lamayoría de sus lectores, hablaremos de la fascina-ción de los «clásicos» o del horror plúmbeo de loobsoleto, lo pasado, pesado, podrido . . .

De modo que el escritor o el ilustrador se conver-tirían en los sumos sacerdotes cuyo dominio de lasartes embalsamatorias permitiría que una obra per-durase llena de frescor y lozanía, o, inevitablemente,como va a ocurrir con nuestros cuerpos serranos, semarchitase poco a poquito . . .

TERESA DURAN

El lenguaje de la ilustración clásica ayer y hoy

Hegats 25-26

72

Como no me gusta rodearme de cosas marchitas,voy a centrarme en los clásicos . Vale decir que losclásicos no lo son porque sí . Si en literatura infantilconsideramos clásica a Alicia, a Peter Pan, a La Isladel Tesoro . . . no es por azar. Sin embargo hay unacierta molesta sinonimia entre la palabra «clásico» yla palabra «histórico» . Y ahí el tema se convierte enpeliagudo, porque no es, no debe significar lo mis-mo. Lo clásico no tiene porqué, forzosamente, remi-tirnos al pasado . A mí me parece que la Shola deAtxaga es muy clásica, y la ubicaría a medio caminoentre Gargantúa y Hamlet, aunque, sin embargo,sea también muy moderna, muy coetánea mía, ¿no?Ya veis que una no acierta bien en explicar en queconsiste la «clasicidad». ¿Se percataban ellos, losclásicos de toda la vida, de serlo? ¿O se percata elpúblico, que los entroniza entre los grandes? ¿O hayque esperar a que llegue Madame Historia (a quientiendo a imaginar como una gordita aburguesadaque siempre acude tarde a las citas) y les corone conlos laureles de la posteridad? No lo sé . Podría hacerun cuento al respeto, pero no una conferencia derigor casi científico .

Por lo tanto, respecto a lo del lenguaje clásico dela ilustración, preferí enfocar de otro modo el asun-to. Un modo más parcial, más conciso, pero queojalá resulte más sugestivo y participativo .

Empecemos por un primer silogismo, sin lacontundencia de la cual no vale la pena continuar:La ilustración es un lenguaje.

Como cualquier otro lenguaje está basado en lossentidos, en este caso, el de la vista. Y hay quienpretende que éste es el lenguaje más universal detodos, lo que le daría unas ventajas que ni el euskera,ni el catalán, ni el francés, inglés o chino tienen .Estas lenguas se transmiten -y fijan- hoy o ayer, através de la grafía alfabética . El lenguaje de la ilustra-ción a través de la grafía pura, no codificada, con

Page 73: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

ansias de representar la realidad o sin ellas, grafía ala que designamos con el pomposo título de «artesdel dibujo» .

En los inicios de la ilustración, el dibujo, lapintura, la cerámica griega o íbera-ya podéis ver quereculo tanto como convenga- cumplían una doblefunción: la ornamental y la documental . ¿Pero cuan-do hablamos de estas artes basadas en el dibujo,hablamos propiamente de ilustración? No . O, almenos, no en el sentido que ha adquirido hoy éstetérmino, al que a veces cuesta tanto de acotar ydefinir. Sin embargo, sí hay en aquellas obras ele-mentos que perduran hoy en la ilustración . Porejemplo, las dos funciones citadas : la ornamenta-ción (una función estética) y la documental (unadimensión cognitiva) . Ésta última no siempre ligadaa la fidelidad representativa, sino muy a menudo, enrígidos códigos de estilización simbolista .

A pesar de estar refiriéndome a una de las pocasculturas capaces de mantener durante más de cin-cuenta siglos la misma estética (¡Qué martirio paralos ilustradores de hoy, tan acuciados por el estigmade la originalidad!) . Lo que importa no es que elloslo hiciesen así, sino que ellos lo «pensasen» así . Esdecir, detrás de cualquier ilustración hay -o tieneque haber- siempre una «idea», es decir una convic-ción, casi filosófica, de la función de la representa-tividad. En esa idea radica, entre otros conceptosque ya iré desarrollando, la característica de loclásico . O, dicho al revés, es difícil llegar a clásico sinconceptualizar .

A partir de ahí, la forma que se dé al concepto yapuede ir variando a tenor de las técnicas, los recur-sos, la habilidad, etc . Veamos : es cosa bien sabidaque eso a lo que hoy llamamos ilustración de librospara niños nació cuando nacieron estos libros, ¿vale?Pero el ilustrador, como oficio, existía antes de queexistiesen estos libros . Albert Dürer, sin ir más lejos,fue un magnífico ilustrador que se valió de la técnicadel grabado para sus obras . ¿Cómo ilustraba Dürer?¿Qué caminos guiaban su mano? Pues los mismostres vericuetos de hoy . A saber :

Tomando apuntes del natural, como en susretratos y paisajes

Teresa Duran

Hegats 25-26

73

Aplicándose en inventar visualmente lo quedice textualmente un relato, como en su Rinoceron-te .

Recreando lo ya dibujado por otros, como enel Apocalíspis.

¿Son estas las vías actuales por las que se muevela ilustración aplicada, en este caso, a las hadas? Puessí. Tomando apuntes de Jean Pierre Buà y Purifica-ción García viste la ilustradora Montse Ginesta a sushadas. Aplicándose en dar factura visual a lo que diceliteralmente el texto de Pilar Alonso y Alberto Gil,nos hizo ver Jesús Gabán a las lamiak en el libroPersonajes imaginarios (Aura comunicación) . Re-creando lo ya dibujado por otros, de modo diferen-te, mostró Antton Olariaga a un pirata en el libroMaria Goikoarenak eta bi de Anjel Lertxundi .

Tendríamos pues, una metodología de trabajoidéntica, capaz de conducir a resultados estilístico-formales distintos y modernizados en mayor o me-nor grado, por tres autores rigurosamente contem-poráneos. Lo que también resulta interesante paraentender lo que puede llegar a incluir el términoclásico y desencasillarlo de una posible sinonimiacomo obsoleto .

Si el método de trabajo no cambia con los siglos,¿qué es lo que cambia? Respuesta : el uso que se hagadel método. Y aquí entiendo por método no sólo elproceso, sino también la técnica . Con una técnicaidéntica a la de Dürer, podemos realizar obras tanpostmodernas como Donde viven los monstruos deMaurice Sendak .

¿Qué es, pues, lo que separa en el arte de lailustración a un clásico de un postmoderno? Básica-mente el enfoque de la obra . Enfocar un relato visuales lo que creo que define a la ilustración, y lo que ladiferencia de la pintura, la acuarela u otras artesplásticas . Y, ¿qué entiendo por enfocar? Y he dichomil veces en mi tierra, pero nunca en Donosti que,a mi entender, el oficio de ilustrador es de lo másparecido al de un fnetteur en scène, cinematográficoo teatral . Tiene una obra (del mismo modo que unMarsillach tiene un Shakespeare o un Arrabal) y éles quien decide los rostros que encarnaran dichaobra (cásting), en qué decorados va a desarrollarse la

Page 74: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

acción, cuántos y cuales son los focos que la ilumi-narán, qué atrezzo y vestuario requiere la obra, quéescenas o secuencias se acentuarán para darle unsignificado u otro, en qué colocación significativavan a moverse (y en qué dirección) los personajes,etc .

Ejemplifiquémoslo . Un cuento popular que enel Pals Vasco se conoce con el nombre de Patxierrementaria fue ilustrado a principios de siglo poruno de los grandes clásicos catalanes, Joan Junceda .Ochenta años después, le pasé el cuento a JesúsGabán, pero sin las ilustraciones . Y expresamenteomití decirle que el cuento hubiese sido ilustradoalguna vez . Me sorprendió horrores ver cómo atantas décadas de distancia, ambos ilustradores ha-bían escogido exactamente las mismas secuenciaspara ilustrar . Una de ellas narra cómo el demonioquedó enganchado por el culo a un peral y los niñosdel pueblo lo zurraron a pedradas . Junceda ilustró laescena desde el punto de vista del niño que apedreaal demonio, poniendo a este en un contrapicadoincómodo y vestido a la manera de un comerciantebarcelonés de los años veinte . Gabán situó el puntode vista en el peral, con un demonio chiquirritujodesnudo, rojo y alado como los de los retablosmedievales, observando atemorizado, en un forza-dísimo picado por entre las ramas, las caras de losniños que le abuchean . ¿Observáis como cambia elenfoque? ¿De parte de quien se ha puesto el ilustra-dor? ¿Por qué? Porque los tiempos pasan que es unabarbaridad . Retomando el hilo de lo que os dije enun principio, podríamos reflexionar sobre la «idea»conceptual del ilustrador, que no es tan libre comopara no estar influenciada, sometida por los tiem-pos .

Incluso heredada . De modo inconsciente, subli-minal, pero heredada, a veces, de otras ramas ytécnicas del arte . Quizás no seais muy duchos enhistoria del arte, pero habéis sin duda alguna vistocien veces un cuadro de la Anunciación, de Leonar-do o Lippi, o . . . Observad hasta qué punto el metteuren scène ubica siempre al ángel en la izquierda y a lavirgen en la derecha . Nada indica que esto pasaserealmente así . Se trata, sin duda alguna, de uno de

Irudigintza klasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

Hegats 25-26

74

los ejemplos más tenaces de «redundancia de moti-vos». Esta colocación viene ni más ni menos que delos tradicionales motivos de los tapices persas, tan demoda en el gótico y el renacimiento, en los que unacostumbre ancestral manda poner el motivo (geomé-trico) del fecundante a la izquierda, y de la fecunda-da a la derecha . Pues bien, no sólo es de lo más usualmantener dicho posicionamiento en la cama matri-monial de muchos de los hogares de hoy sino que lailustración, sin saber de dónde viene el uso, continuaa menudo ubicando así a los personajes de unapareja de enamorados, ya sea en Japón, en Italia o enMongolia. Se aproximará, por lo tanto, al conceptohistoricista de clásico un uso respetuoso de loscódigos de la tradición simbólica, que tambiénpueden hallarse, por ejemplo, en el uso del color (elrojo, el azul, etc .)

Pero la ilustración es capaz, también, de crearcódigos de ubicación por su cuenta y riesgo, y así,uno de los motivos recurrentes que he hallado mása menudo, aunque no lo tengo muy diapositivado,es la de la yacente Bella Durmiente, cuento clásicodonde los haya, que desde Walter Crane hasta elanuncio televisivo de Tridents, pasando por ArthurRackham o por Walt Disney, ubica siempre elcabezal del lecho a la izquierda y duerme con los piesa la derecha .

He esbozado, pues, un hecho . La sensibilidad delilustrador como heredero y transmisor de una tradi-ción. Heredero y transmisor de unos códigos, aveces muy sutiles .

Porque la ilustración es un producto cultural .Pero hay más: como tal, como tantos otros produc-tos culturales, se halla sometida a los vectores deopinión de su época . Si no fuese así, es poco proba-ble que nos gustaran tanto los clásicos . Siempre quese ve o lee un clásico se tiene ante sí, quizás involun-tariamente, al portavoz de una época, de un modode pensar .

Cien años parecen no ser tantos como paracambiar una imagen cultural de tanta prosapiadentro de la literatura más clásica que existe -la delos cuentos- como la de la imagen del rey . Veamosahora cómo en los últimos cien años aproximada-

Page 75: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

mente, es decir, desde que la ilustración es, strictusensu, ilustración, obra plástica que circula sobre elsoporte libro, ha variado la figura de la realeza . En losinicios, Doré, Grandville o en los cuentos de Calleja,el rey va vestido a la moda de Luis XVI (lo queindicaría que nos hallamos en unos tiempos y socie-dades donde se ve a la monarquía como una institu-ción esplendorosa e inalterable) . A principios de éstesiglo, cuando algunas monarquías se tambalean, losilustradores de los cuentos remiten el vestuario delrey a tiempos medievales y tienden a retratarlogordo y bonachón. Un inciso importante será laaparición del rey Babar, vestido a la manera de unburgués. Después de la segunda guerra mundial,cuando el totalitarismo alemán ha sido vencido yderrotado, Walt Disney nos ofrecerá, en la películaLa Cenicienta la figura de un rey y un príncipevestidos con un uniforme militar a la prusiana, y concarácter de opereta . Mientras tanto, en los cómics deOtto Soglow, iba materializándose el arquetipo hoymás en boga cuando imaginamos un rey : capa roja,cuello de armiño, corona puntiaguda, gordo y conbarba, algo bufo . Como bufas son muchas de lasimágenes de rey que nos ofrecen los ilustradorescontemporáneos, como Jon Zabaleta, Francesc In-fante o Seymur Chwatz .

Espero que esta rápida secuencia muestre comouna ideología más o menos imperante influye en elquehacer del ilustrador, que es el encargado detransmitirla en imágenes . La ilustración ya no es sólola de la figura del rey sino, por añadidura, la queaquella sociedad tiende a tener acerca de aquel . Lacalidad de portavoz de una época puede convertir laobra de un ilustrador en un clásico .

Pero por este camino sociológico podemos aden-trarnos algo más . Podemos ver como un ilustradorno sólo refleja un pensamiento sociológico, sino,cada vez más, un valor pedagógico . Esta faceta esreciente, históricamente hablando . En los inicios deesto que hoy se entiende y colea por ilustración, esdecir : como obra gráfica sobre soporte libro «desti-nada a los niños y niñas» no había más que unpúblico muy abstractamente genérico, que quizá seconcretaba en la persona del editor, pero no del

Teresa Duran

Hegats 25-26

75

lector . El factor nuevo, históricamente, es el de laintromisión del papel de un tipo específico dedestinatario para la obra . Un destinatario estudiadohasta la saciedad por pedagogos y psicólogos, siem-pre tendiendo a velar por su bien .

Ciertamente la figura del ogro que se traga a loscríos no es la más adecuada para velar por la tranqui-lidad espiritual y psicológica de las criaturitas . Alcontrario de un rey, el ogro es un personaje deficción . Por ende, el ilustrador tendría las manoslibres para dibujarlo a su antojo y conveniencia .Literariamente es un personaje popular que conllevala noción de alteridad (lo otro) tan interesante desdeel punto de vista de la cognición (imaginar lo otro,lo imposible pero verosímil, es una proeza del pen-samiento abstracto sumamente estimulante) . Puesbien, mientras que en ilustraciones y películas paraadolescentes, en lo que va de siglo se ha ido aumen-tando el aspecto gore del terror, en los cuentosinfantiles lo ha ido perdiendo. Eran mucho másterroríficos y cruentos los ogros de Arthur Rackhamo los de Caldecott, que los de Erramun Landa o JuanCarlos Eguillor, por poner dos ejemplos

Intento hacer ver cómo en la historia de lailustración se ha infiltrado -¡y con qué fuerza!- unnuevo elemento distorsionante, el del destinatario,la figura del lector como vector de peso . Este enfo-que es nuevo . Apenas tiene treinta años . El estudiodel modelo lector se inicia con Jauss, Todorov, Iseetc., a partir de los años 70, a consecuencia de loshallazgos de la semiótica . Todos ellos investigansobre una figura nueva, la del lector . Y una funciónnueva, la de la lectura, a la que definen como unaactividad dialéctica que pone en juego continuo losreflejos de anticipación y simplificación del indivi-duó, quien anticipando lo que vendrá y simplifican-do lo ya ocurrido se posiciona al respecto . Cadapágina, cada línea, cada frase, cada dibujo constitu-ye pues una dialéctica entre la protención (espera delo que ocurrirá) y la retención (reconstrucción de loacontecido) en una espiral sin fin, en la que los niñosse muestran mucho más competentes de lo que losdidactistas quieren hacernos creer .

Algunos ilustradores juegan muy bien con las

Page 76: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

dos cartas de esta dialéctica, que nunca puede darseen una sola imagen ya sea pintura o acuarela (ni enuna sola palabra), puesto que la ilustración, el libroilustrado, el álbum, basan su comunicación en lasecuenciación .

Porque, cuando hablamos de los clásicos de lailustración, ¿de qué estamos hablando? ¿De lo que esclásico o de los ilustradores que el tiempo ha dejadodetrás de nosotros? Y aún peor ¿Puede hablarse declasicismo en un arte que se inicia con el Romanti-cismo, fenómeno cultural que, como todos saben, esel movimiento que inicia la ruptura con el clasicis-mo? Si llamamos ilustración, no al Siglo de lasLuces, sino al arte derivado del dibujo, cuya funciónes la comunicación visual de un texto escrito paraniños, ¿pueden sus apenas 150 años de trayectoriatener un período clásico? Quizá sea mejor designarcomo iniciadores históricos de esta nueva arte a lasfiguras de Gustavo Doré, Hoffmann, Grandville,Wilhelm Busch, Charles Robinson, Ivan Bilibin,Walter Crane, Arthur Rackham, Kate Greenaway,Tenniel, Méndez Bringas, Apel.les Mestres, JoanJunceda, Bartalozzi, Castelao, Txiqui, etc ., todosellos profesionales de una prensa ilustrada, en plenoapogeo en las décadas que enlazan los siglos XIX yXX, a los que no les importó trabajar también parauna incipiente literatura infantil . Trabajaron de unmodo tan intuitivo como brillante, en escenas suel-tas, que no en secuencias . Exactamente igual a comose trabajaba en la prensa ya fuese de sucesos osatírica . Sus ilustraciones son como cromos, comocuadros, sin ninguna hilación narrativa, colocadasacá y acullá dentro de un texto . Por esto creo que noson, no pudieron ser, strictu sensu, ilustradores, sinomagníficos dibujantes, grabadores, o viñetistas . Ellosson los precedentes históricos de algo que no alcan-zará su madurez hasta hoy .

Los clásicos de la ilustración se están producien-do hoy. Pues no es hasta hoy que existen las condi-ciones óptimas para el desarrollo y difusión de estearte. A saber: unos editores especializados, unoslibros de producción continuada, unas técnicas re-prográficas sin casi limitaciones operativas y, sobretodo, un mercado específico con unos lectores que

Irudigintza klasikoaren hizkuntza atzo eta gaur

Hegats 25-26

76

tienen o deberían tener garantizada la continuidaddel producto que saborean . Un producto que ya noes un libro de aventuras con dibujos intercalados,sino un libro en el que los dibujos narran : el álbum .

Porque considero al álbum como un productonuevo en la historia de la comunicación de masas,debo definirlo como un cruce de caminos, unaespecie de casita de papel, donde se cruzan : a) laprofesionalidad de los adultos con la ingenuidad delos niños; b) lo oral o textual con lo visual ; c) lascoordenadas espaciales de latitud y longitud con lacoordenada temporal de las secuencias .

Y que me mete de lleno en el estudio de lapostmodernidad. Dice Barthes, y yo estoy de acuer-do con él, que lo que importa hoy ya no es conocerlos hechos y cómo se producen (tarea de las cartesia-nas teorías empíricas) sino la significación de loshechos. Por lo tanto, lo que importa cuando habla-mos de ilustración clásica (la de Doré, la del propioAndersen, la de . . .) no es tanto el saber qué hicierony cómo lo hicieron, sino la significación de lo quehicieron . En ello radica el pensamiento postmoder-no, porque, convencidos de que ya se ha hecho todo,ya se ha dicho todo, ya se ha dibujado todo, necesi-tamos fabular de nuevo . Hay una frase, de UmbertoEco, que ilustra muy bien nuestra situación actual :

. . . la actitud postmoderna es como la del queama a una mujer muy culta y sabe que no puededecirle «te amo desesperadamente», porque sabeque ella sabe (y ella sabe que el sabe) que esas frasesya las ha escrito Corín Tellado . Podrá decir : «Comodiría Corín Tellado, te amo desesperadamente» .En ése momento, habiendo evitado la falsa inocen-cia, habiendo dicho claramente que ya no se puedehablar de manera inocente, habrá logrado sin em-bargo decirle a la mujer lo que quería decirle : quela ama, pero que la ama en una época en que lainocencia se ha perdido. Si la mujer entra en eljuego, habrá recibido de todos modos una declara-ción de amor. Ninguno de los interlocutores sesentirá inocente, ambos habrán aceptado el desafíodel pasado, de lo ya dicho que es imposible elimi-nar, ambos jugarán a conciencia y con placer eljuego de la ironía . . . Pero ambos habrán logradouna vez más hablar de amor .

Page 77: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

La ilustración es una historia de amor que tienehondas raíces históricas, pero que se encuentra enuna fase emergente . Del pasado, de sus figurashistóricas, debemos llenar nuestra memoria, pues,como dice José Antonio Marina:

la memoria no es un lastre que debamos largarpara ir más ligeros sino el combustible que nospermite volar . Es un peso que no hunde, sino queeleva .Elevemos pues hoy un canto a todo cuanto de

clásico se produce hoy . Y repasemos lo que, a mientender, constituiría la «clasicidad» de una ilustra-ción, del tiempo que fuere .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando en ella se cruzan una dimen-sión estética y una dimensión cognitiva .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando es la resultante de una hondaconceptualización o idea de las posibilidades de larepresentatividad entendida como comunicación .

• Toda ilustración puede aspirar a clásica cuandosu metodología de trabajo se saca de una observa-ción de la realidad aparente o subliminal, de la

Teresa Duran

Hegats 25-26

77

traducción visual de una lectura pormenorizada, ode la recreación personal del legado del pasado .

• Toda ilustración puede aspirar a clásica cuan-do su autor ejerce todas y cada una de las competen-cias del metteur en scène de una obra bajo su batutao enfoque personal .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando opera positivamente con loscódigos simbólicos o cuando los crea eficazmente .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando su autor opera como lealportavoz visual del sentir de su época y sociedad .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando su autor interactua enreciprocidad con las competencias de su «lector» .

• Toda ilustración (como en literatura) puedeaspirar a clásica cuando en ella se explotan con lamáxima rentabilidad las calidades y recursos técni-cos de su época .

Y no tengo nada más que añadir, si no es desear-nos a todos una muy feliz clasicidad para el día dehoy .

Page 78: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 79: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

79

Page 80: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 81: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohidugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzunaditu edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan «egungo gazteekgutxi irakurtzen dutela» edo «telebista edo musikazale patologikoakdirela» bezalako baieztapenak?

Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturareniralcurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakur-zaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohiditugu sarritan gure gabeziak . Izan ere, gazteek gutxi irakurtzendutela esaten dugunean, orokorrean guztiok gutxi irakurtzen dugu-la esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duelagure aisialdian eta adibide ezagun bat aipatzearren, espainiarren iaerdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen .

Kontua da literatura-irakasle garen aldetik, etengabe irakurketakderrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua . Baina horibakarrik ez, zenbait iralcurketak ikasleengan pizten duten deserota-sun eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izatendela gurea .

Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa-ohitu-rei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkun-tzalco ikastetxeetan' . Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko2 .700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genitueninkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen etahonek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera . Garaihaietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek unibertsitate-ikasketak egiten ziharduten . Inkesta honetarako lagina 700 ikaslekosatzen zuten eta irakurketa-ohiturez gain, zaletasun honek eragi-ten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazga-rriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak :

1 . Adinak gota egin ahala, irakurketa-ohitura gutxitu egiten zen .Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zelanagusiki. Beraz, 18-22 urtekin gehiago irakurtzen zuten gaztela-niaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakur-tzen zutenak.

Hegats 25-26

81

Mari Jose Olaziregi

Gizarte eta Komunikazio-Zientzien Fakultatea. Eus-kal Herriko Unibertsitatea

1 . Nire ikerketa soziologikoenberri zalabagoa izateko ikusEuskal gazteen irakurzaleta-suna. Azterketa soziologikoa,Bergarako Udala, 1998 .

Page 82: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Eukal gazteen irakurzaletasunaren ingurua

2 . Ikasleakgoi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelarenirakurketa-maiztasuna handiagoa zuen . Letretako eta zientzietakoikasleen artean ez zen desberdintasun handiegirik somatzen . Ezeraipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuruhandia azpimarratuko genuke .

3 . Irakurzaleenek tolerantzia-malla handiagoa zuten eta ez zutenoztopo handiegirik adierazten talde marjinatuengandik hurbil bizi-tzeko (drogazale, ¡)¡tu, . . .) . Hainbatetan azpimarratu nahi izandiren onurekin batera, badirudi, iralcurketak jarrera gizartekoi etaerrespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeelaoraingoan .

4 . Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan 10liburutatik 6 gaztelaniaz zeuden, 1990ekoan hamarretik bat . Beraz,gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena .

5 . Lehen hezkuntza amaitu zutenenik gehien gustatu zitzaizkientituluez galdetu genienean, hauexek izan ziren erantzunak:

Obabakoak (B . Atxaga)Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga)Babilonia (J. M Irigoien)Los pilares de la tierra (K. Follet)La casa de los espíritus (I. Allende)El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien)Kcappo: tempo di tremolo (P Aristi)Viven (Madhmoody)El nombre de la rosa (U. Eco)Exkixu (Txillardegi)Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara, egun

munduan best-sellerrak direnen presentzia handia dela . Baina horibakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bosttitulutatik hiruk filme arrakastatsuei eman diete bide . Agidanez,gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoekizaten dituzten merkatu-eraginei erantzuten zieten .

1 . Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zutenirakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten(amorrua, pena, emozioa, tentsioa, . . . horrelako hitzak maiz ikus-

Hegats 25-26

82

Page 83: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Marijose Olaziregi

ten genituen liburuon irakurketa definitzean) . Euskarazkoek, aldiz,ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurke-ta atsegin eta sentiberatzat zeuzkaten) . Euskarazko irakurketa ge-hienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B.Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J . Sarrionain-diaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren baka-rrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugulagehiegi asmatzen .

2 . Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozkonobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuakdituzte atseginago gazteek . Topologikoki errealismoranzko joera dapoliki-poliki gailenduz doana . Nobela historikoek eutsi egitendiote (94ko ranking-eko lehenengo hamaika postuak begiratuzgero, hauetatik sei, nobela historikoak ditugula ikus daiteke) etazientiza fikziozko zaletuak galtzen dituzte . Azkenik, esan dezagun,inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialista/psikologikoakzirela bereziki nesken gustukoak . Patrick Parmentier-ek (1988 :131)dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko hauek (neskek psikolo-giaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa, mutilek, al-diz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rolbati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdinduahala, zaletasunak ere berdinduz doaz .

3 . Gogokoen zituzten hiru egileak :

Aipagarria da 90eko zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekua-ri dagozkiola batez ere : lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amu-

Hegats 25-26

83

I 1

1994an gogokoen zituztenak 1990ean gogokoen zituztenak

B . Atxaga 35,0 B. Atxaga 43,7I . Allende 15,3 G. Garate 41S . King 10,4 A. Urretabizkaia 19,7A . Vázquez Figueroa 9,8 A . Lertxundi 19,1G. García Márquez 8,7 J. Sarrionaindia 18,6A . Christie 8,2 R . Saizarbitoria 17,5J . Sarrionaindia 8,2 P . Aristi 13,7J . M . Irigoien 7,1 P . Zabaleta 9,3G. Garate 6,6 X . Gereño 6,6

K . Follet 4,9 J . M . Irigoien 6,6

Page 84: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Eukal gazteen irakurzaletasunaren ingurua

riza, Mirande, Zarate, . . . desagertu egin ziren zerrendatik 94an .Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuarieutsi zion lau urteren buruan .

Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da,liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetaradauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zitueninkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagulaeta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskalautoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King eta Christie-rekin gertatzen zen bezala) .

1 . Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten . %64,3ak ez zelajoaten onartzen zuen (joaten zirenen artean gehienak langileenseme-alabak ziren) eta %35,7ak bakarrik baietz. Maileguan hartu-tako liburuen batez bestekoa urteko 5 liburukoa zen .

2 . Jendearen iritzia zen funtsezko liburu bat ala bestea aukera-tzerakoan . Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak1994ko emaitzetan izan zuten igoera . Badirudi, adinarekin irakur-lea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan . Bere iritzi eta ezagutzakbaloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkeste-tan) . Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak, ez zutenaparteko garrantzirik .

3 . Liburuak irakurriz zer lortu nahi zuten galdetu genien hama-bigarren galderan . Harrigarria bada ere, entretenimenduaz gainerakultura eta hizkuntza hobetu nahi zutela erantzun ziguten gehie-nek. Joera hau, dirudienez, orokorra da ikasleen artean, izan ere,gazteek irakurketarekin gaur egun dituzten harremanak ez baitirapasiozkoak. Eginbeharrarekin lotuta dakusate irakurketa, helburueta xedeak lortzeko egokia baina gustukoa, inondik ere ez .

4 . Txikitan gurasoek irakurtzen zieten galderari, irakurzaleenekbaietz erantzuten zioten eta gehienetan bazegoen korrelazioriktxikitako ohitura honen eta irakurzaletasunaren artean .

Inkesta soziologikoen gaineko azken gogoetak eta etorkizune-rako iradokizunak : nola sustatu irakurzaletasuna?

Hegats 25-26

84

Page 85: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Marijose Olaziregi

G„r_P C_r_e_,a-, no-ç) r_i-o asaldairriena.,duda-rik gabe, adinarekin euskarazko irakurketen jaitsiera ematen delaizango genuke . Bigarren hezkuntzaren ostean, gazteok gaztelaniazirakurtzen jarraitzen bazuten ere, euskarazko irakurketa zen modudeigarrian jaisten zena .

Ondorio horri euskal literaturarekiko ezagutza edo zaletasunikeza gehitu beharko genioke, 1994ko udan irakurritako liburuenzerrendan ez baitzegoen azken hamar urteotan argitaratzen hasi deneuskal idazlerik .

Orokorrean, zenbait titulu kenduta, euskarazko irakurketekemozio «hotzak» eragiten zituztela esango dugu eta beraien eragile-rik nagusiena eskola zela kontuan hartuz, ikasleei agintzen dizkie-gun irakurgaiak edo hauek bideratzeko darabiltzagun prozedurakez zirela oso egokiak .

Gauzak horrela, edozein irakurketa agintzen dugularik ere,honako alderdiok hartu beharko genituzke kontuan :

1 . Esperientzia literarioak gratuitoa behar duela izan . Irakurketabera da helbururik behinena .

2 . Irakurlearen zaletasun eta gaitasunetara egokitutako liburuakaukeratu behar dira . Nolabaiteko hautaketa batetik abiatuz, testuerakargarriak erabili behar dira, irakurlearen arreta eta inplikazioabultzatuko dutenak .

3 . Sustapen ahalegin orok bertan parte hartzen duten pertsonaguztien iritzi edo bizikizunak elkarri adierazteko aukera eskainibehar du.

Hori guztia onartuz, argi dago ez dagoela guztientzat baliagarriagerta daitekeen irakurzaletze-metodorik . Elkarren artean desberdingaren neurrian, irakurleak ere desberdinak dira eta ezinezkoa daguztientzat eragingarria den prozedura gomendatzea . Beraz, hutsa-la litzateke edozein errezeta magiko ematen ahalegintzea . Irakurke-taren kontu hauetan argiago dago zerk ezabatzen duen irakurzale-tasuna zerk sendotzen duen baino, eta hau onartuz, ohar orokorbatzuk egitera mugatuko gara jarraian :

Hegats 25-26

85

Page 86: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Eukal gazteen irakurzaletasunaren ingurua

(a) Dudaezinezkoa da irakasleok irakurzaletasunaren sustapeneanegin dezakegun Ian garrantzitsua . Irakaslea eta berak duen irudiairakurketarako animatzaile funtsezko bihur daitekeela inork gutxikukatzen du .

Gure inkestetaren emaitzetan ikusi dugunez, Euskal Literatu-rako klaseek ongi informatzen zutela zeritzoten ikasleek baina ezzutela irakurzaletasunik sortzen . Horregatik, batxilergoa amaituondoren, euskarazko irakurketa jaitsi egiten zen nabarmen, etaplazer hutsagatik irakurtzen dutenean, gaztelaniazko testuetarajotzen zuten ikasleek gehienetan .

Nahiz eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren CurriculumDiseinu berriak «irakurle aktiboak» lortzea izan helburu, irakasleariez zaizkio erraztasunak ematen bere lana bideratzeko . Laguntzagutxi eskaintzen zaio materialen aldetik eta are gutxiago sustapen-prozedura aldetik . Gauetik goizera hezitzailea ezezik irakurketa-dinamizatzailea bihurtzea eskatzen zaio irakasleari, eta hori guztia,bere irakasgaiak eskatzen duen programaketa osoa irakatsiz burutubehar du. Egoera honetan, literatur testuak hustuketa linguistikoedo tematiko amaigabeetara kondenatzen ditugu, beraien helburunagusiena baztertuz : plazere estetikoa eragitearena, hain zuzen .

Metodologia berriak behar ditu eskura irakasleak, irakurketarenludikotasuna berreskuratuko diotenak . Taldeka ozenki irakurri,irakurketa literarioari tartetxo bat egin, idazketa-tailerrak landu,liburutegietako animazio-kanpainetan parte hartu, irakurketa-asteakantolatu, eskolako liburutegiak sendotu, idazleek eskoletara egitendituzten bisitaldiez baliatu, . . . prozedura guztiok xede hezitzaileamurriz diezaiekete literatura-ldaseei eta helburu literarioa indartu .Horiekin batera, irakaslea orientatzaile huts izatetik animatzaileizatera pasa dadin, beharrezkoak zaizkio titulu berrien gainekoargibideak, adinari dagozkion gustuen ezagutza, . . . eta abar luzea .

(b) Irakaskuntzaren garrantzia onartuz ere, eskolan bakarrikoinarritutako irakurzaletasunak ez du luzaroan irauten . Horregatik,eguneroko bizitzan eskolaz kanpo parte hartzen duten eragileenahalegin bateratua izan behar du irakurzaletasunaren sustapenak .Hezkuntza formalari dagozkion guneak gainditu eta gune ez-

Hegats 25-26

86

Page 87: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Marijose Olaziregi

formaletara zabaldu behar ditugu ahaleginak . Eta puntu honidagokionez, familiaren garrantzia ezinukatuzkoa da. Gurasoekliburuengana hurbildu behar dute haurra, beraien egunerokota-sunaren zati bihurtuz irakurketa . Ekintzekin frogatu behar diraasmoak eta eskuetan liburua duen gurasoaren irudia errealitatebihurtu .

(c) Telebista izan daiteke irakurzaletasuna sustatzeko beste la-guntzaile aparta . 60ko hamarkadanM . Hajda doktorearen ikerketatrinkoak argi eta garbi utzi zuen telebista ez dela liburuaren etsai,eragile garrantzitsua ere izan daitekeela .

Telebista ikustea denez aisialdian gehiengoak hobesten duenjarduera, zaletasun honetaz balia gaitezlce saio interesgarriak go-mendatu eta proposatzeko . Horretarako, komenigarria da betikotopikoak baztertu (liburu bat irakurtzea beste edozer baino gauza«interesgarri» eta «hezigarriagoa» dela . . .) eta telebista-liburua opo-saketa saihestea . Haur edo gazte bat telebista ez ikustera eta liburubat irakurtzera behartzen badugu, argi dago gure ekimenak desira-tutakoaren kontrako ondorioa izan dezakeela, liburua gorrotatuegingo baitu eta telebista ikusteko desioa areagotu egingo baitzaio .

Dakusagunez, gauza asko daukagu oraindik egiteko, ahaleginasko aurrera eramateko . Testuaren irakurketak prometatzen digunplazerra dugu esandako guztiaren arrazoi eta funts bakarra .

Hegats 25-26

87

Page 88: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 89: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

89

Page 90: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 91: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

O rain dela 12 urte, eremu honetan lanean hasi ginenean, etanahiz eta irakurle nahiko zaletuak izan eta eskola ezagutu, haurliburua oso ezezaguna egiten zitzaigun . Haur liburutegiaren, haurliburuaren eta haur literaturaren mundua oso «arrotza» zen guregizartean .

Eta garai horretan, baita beranduago ere, hainbat aurriritziaurkitu dugu irakurketaren inguruan, eta aritu gara horiek bidera-tzen .

Ez dakit liburuak maite genituelako edo irakurketa gure gorpu-tzetan oso sustraitua zegoelako, gauza da jarraitu genituela intuiziobatzuk gure praktikan, aurriritzi batzuen kontra, hala nola :

Haur txikiei ematen zitzaien garrantzi eza .•

Adinaren kontzepzio estua .•

Animazioaren inguruko parafernalia .•

Irakurle heldu eta haurren arteko dibortzioa .•

Plazerra eta erraztasunaren arteko nahastea .•

Irakurtzen dakien haurrak laguntzarik behar ez duela pentsa-tzea .

Eta zutabe batzuk aukeratu genituen eta, eguneroko Ian apaleanelikatuz, sakondu eta forma eman diegu, esate baterako :

liburuak ezagutzea (mintegiak helduekin eta haurrekin, irakur-keta gidak, liburu erakusketak),

informazioa konpartitu eta zabaldu (aldizkariak, dokumenta-zioa, gidak),

irakurle helduak eta haurrak irakurketa-abentura berean sartu(mintegiak, liburutegiaren antolaketa) .

Une honetan gogoeta egiteko moduan gaude, ikustelco ea intui-zio haiek egungo zutabeak jarraitzen duten izaten .

Hegats 25-26

91

Nerea Alzola

Page 92: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Aurreiritziak irakurketan edo irurketarako hainbat premisa

Ikastea ez da inori transferitu ahal zaion zerbait, hau da, inortxokere ezin du nire partez ikasi, ezta nire ordez ibili, jan eta pentsatu ere .Eta irakurri?

Inork ezin du nire ordez ikasi, baina ikaste-prozesua, gauzekikogustua, beste interes batzuk sortzea eta abar, nahitaez, lagundutaegin behar dira .

Gizakia homo docens gisa eta ez homo sapiens gisa ulertzeko,kontuan izan behar da kulturaren forma eta tresnak erabiltzea etamenperatzea ez dela «adimen handiagoa» izatearen kontua, baizik eta,korapilatsuagoa dela, hain zuzen ere, gizakiok egoera mentalaksubjektibolci konpartitzeko ditugun aukerekin zerikusia duen zerbaitdelako. Horri esker, hots, «besteak» eskaintzen digun laguntza eta«gida»ri esker, hezkuntza eta, azken buruan, inguratzen gaituenmundua eraikitzea bideragarria da .

Horrela bada, trukaketa eta elkarreragin soziala funtsezkoak dirahumanizaziorako .

Aldamioak (andamiaje) hauxe esan nahi du : euskarriak sortzeaeraikuntza interaktiboaren prozesuaren hurrengo mailara segurta-sunez mugitzea ahalbidetuko diotenak .

(Jerome S . Brunerrek, 1997ko ekainaren 26an Gironako Unibertsita-teak Doctor Honoris Causa izendatu zuen inbestidura-ekitaldian esandakohitzak .)

Helduaren presentzia, laguntza, behar-beharrezkoa da haurragaratzeko ; interesak, gustuak, jakinmina eta abar kulturalak dira,hau da, transmititu, kutsatu, konpartitu egiten dira, norberegana-tzea eta egiteko modua transferiezinak badira ere .

Emilio Lledok dioskunez,

. . . kultura ez dute lekuetan kokatuta dauden gauzek osatzen, zukgauza horiei ematen diezun bizia da kultura .

(Salaberria, R . ; Solano, F . : «Emilio Lledó », Educación y Biblioteca 50,1998) .

Hau dela eta, eta ikaste-prozesuan hain garrantzitsuak diren haureta gazteen lagunak aide batera utzita, hitzaldi honen denbora mugadela eta, fija gaitezen helduarengan, liburuei bizia emango dienhezitzailearengan, irakurtzeko grina kutsatuko duen helduarengan,perspektiba berriak irekitzeko aukera duen gizon edo emakumea-

Hegats 25-26

92

Page 93: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Nerea Alzola

rengan, irakurketaren ezagutza edo jakinduriaren bidea eskaintzekobere esku dagoena egingo duen horrengan .

Heldu horren inguruan, kultura konpartitze honek ondo fun-tziona dezan, oinarri-oinarrizkoak diren elementu batzuk azpima-rratu nahi ditugu, eta gure ustez, gure praktikaren zutabeak izandirenak eta direnak :

1 . Garrantzitsua da helduak bere irakurketak gazteekin konpar-titzea : irakurtzen duena, aurldtu dituen liburuak, . . . Ez da beha-rrezkoa haurrek irakurtzen duten guztia irakurrita izatea, bainagarrantzitsua da heldu hori irakurlea izatea eta haur-literaturazerbait ezagutzea, liburuak ezagutzea . Haurrek eta gazteek zer eta eairakurtzen dugun jakiteko «beharra» dure .

Norberak ezertxo ere edo ezer gutxi irakurtzen duenean, haurrakirakurtzera behartzea hanka-sartze handia da . Gu gora-behera,haurrek irakurtzeko zaletasuna hartuko dure, baina ezin dugutransmititu geuk ez dugun interes bat .

Helduok geure errealitateaz kontzientzia hartu behar dugu etagure irakurketa-ohiturak eta gustuak ezagutu eta izendatu .

Zenbat irakurtzen dut? Zer irakurtzen dut? Uzten dut libururikerdi irakurrita? Aldizkariak baino ez ditut irakurtzen? Irakurtzen aldut poesia? Gustatzen zait literatura? Fantasia? Gogoko dut irakur-tzea? Hartzen dut astirik irakurtzeko ?, . . .

Oro har ez zaigu guztia gustatzen, zaletasun jakin batzuk ditugu,irakurtzeko zailtasunak ditugu, une edo garai desberdinak ditugu,genero edo egileren bat ez dugu batere gustuko edo ez duguirakurtzen .

Helduak ez dio bere ,arazoa» haurrari kutsatu behar eta zintzojokatuta bakarrik jakingo du gazteekin nola Ian egin .

2 . Garrantzitsua da ozenki irakurtzea, haur eta gazteei testuezberdinak irakurtzea: gogoko ditugun testuak, neska-mutilak es-pontaneoki aukeratzen ez dituzten testuak, gazteek maite dituztentestuak . Izan ere, hezkuntza estetiko garrantzitsua eskaintzeaz gain,aukeraturiko testu horrekiko grina transmititu, bizia eman etakutsatu egiten dugu .

Hegats 25-26

93

P

Page 94: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Aurreiritziak irakurketan edo irurketarako hainbat premisa

Beste aide batetik, garrantzitsua da testu bat konpartitzea, lanbera elkarrekin irakurtzea . Esperientzia ondo egiten baldin bada,oso aberatsa eta estimulagarria izan daiteke .

3 . Garrantzitsua da haurrekin zintzo jokatzea eta errealitateaizendatzea . Irakurketak disziplina eta isiltasuna eskatzen du etasarritan bakarrik egotea . Beraz, gure gizartean hain nekosoak direnohitura horiek hartzen lagundu behar diegu .

Delibesen arabera, bakarka, isilean, irakurtzea munduan gera-tzen den gozamenik handienetakoa da (Riobo, J . : «Viaje por lamemoria con Miguel Delibes», Alacena 31, 1998) .

Dena den, plazer horrek entrenamendu disziplinatua behar du .Askotan, gogokoago dugun beste gauza bat utzi beharko duguisiltasuna, arreta eta adimen-lana eskatzen digun liburu horretankontzentratzeko .

Bide apala, «izkutua», egunerokoa, sarritan disziplinatua dagarrantzitsua. Horrek finkatzen ditu sustraiak .

Amaitzeko, oinarri-oinarrizkoa delako esan beharrik ez dagoeladirudien arren, honako hau esan nahi dugu: irakurtzeko zaletasunatransmititzeko funtsezko ardatz diren heldu irakurleak, hezitzai-leak, bibliotekariak edo haurrari laguntzen dioten gurasoak, etalaguntza horren kalitateak eta liburuak. Haurrak eta gazteak eurakahaztu gabe .

Hegats 25-26

94

Page 95: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

95

Page 96: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 97: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Ma Eugenia Garmendia, Carmen Uberuaga, Jaione Urarte

1 . Sarrera

Orain adieraziko duguna, Bilboko Udal Liburutegien sareandauden liburutegietan egindako eguneroko lan eta esperientzia duoinarri. Sare hau Bidebarrietako Liburutegi Zentralak sortu du etabertan zenbait auzo eta barrutiako hamabi liburutegi .

Sare honetan nabaria da azken bi urteotan izandako zuzendaritzaeta filosofia berria . Aldaketa hauek, honetan gauzatzen dira :

• Zentralizatu egin dira prozesu teknikoak eta talde-lana egitenda ahalik eta hobekien aprobetxatzeko bai baliabideak bai langileenlana .

• Liburutegi berriak sortzearekin batera, begoña, Rekalde, Zo-rroza eta Deustu, handitu egin dira izaera eta funtzionamenduberria izateko .

Ekintza berriak egin dira liburutegiak sustatu eta zabaltzeko :

Haut eta gazteentzat bideraturiko Bilboko Udal Liburutegiengida egin da.

Irakurketa bultzatzeko ekintzak egin dira : kontu-kontalariak,ikustaldi gidatuak, tailerrak .

Finkatu egin da udal-liburutegi eta ikastetxeen arteko harre-mana .

Sarearen zuzendaria den Ma Angeles Egañak honako hau dio :

gure asmoa hiritarrentzat aprobetxagarria izateko moduko sareasortzea da, baliogarria izan dadila beren garapen pertsonal, profesionaleta kulturalerako, eta bereak eta kanpokoak diren baliabideak erabi-liko ditu helburu hori lortzeko .

Hala ere, gaur egun emandako bultzada eta aurrerapausuaknabariak badira ere, argi eduki behar dugu lanean jarraitu beharradaukagula hasitako bide hau burutu ahal izateko . Besteak beste,liburutegi batzuen hutsuneak bete egin behar dira eta langile etabaliabideen araberako zerbitzu egokiak eskaini .

Hegats 25-26

97

Page 98: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Bilboko Udal Liburutegiaren sareaz

II . Ikerketa: Zer eta zenbait irakurtzen da euskaraz BilbokoUdal Liburutegietan

Bilboko Udal Liburutegietako errealitatea ikusi ondoren, adiera-zi dezagun egindako ikerketa .

Aipatu dugun errealitatea oinarri delarik, orain adierazikodugun ikerketa ezin da izan oso sakona, ezta oso zehatza ere, izanere, eta zoritxarrez, ez ditugu horretarako behar diren datu guztiakezagutzen. Egia esan, gure liburutegietan ikusitakoan oinarritutakoazterketatxoa baino ez dugu .

Halaxe bada, bide honetatik jakingo dugu liburutegi hauetanhilero eta urtero zenbat irakurtzen den euskaraz . Baina ez duguestatistika ikuspegi batetik jakiterik izango haur eta gazte literatu-raren portzentaia, edo zer irakurtzen duten edo beste hainbat datu .Hemen adieraiko duguna, liburutegi hauetan egindako Ian etaezagupenaren araberakoa izango da .

Beraz, estatistiken bidetik ez dugu datu handirik, baina honahemen ditugun datu eskasetatik ateratakoa :

1997ko urtea

Datu hauek argi adierazten dute euskaraz oso gutxi irakurtzendela Bilboko Udal Liburutegietan. Honako hauek dira portzen-taiak :

Hegats 25-26

98

LIBURUTEGIA Irakurketa guztira GAZTELERAZ EUSKARAZSan Frantzisko 1 .446 1 .409 37Zabala 1 .534 1 .409 60San Inazio 12.283 11 .796 487Zorroza 2.758 2.646 112Otxarkoaga 5.842 5.457 385Irala 4.153 3 .864 289San Adrian 3 .770 3 .503 267Begoña 7.039 6 .520 519Rekalde 2 .198 1 .023 175

Page 99: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Ma Eugenia Garmendia, Carmen Uberuaga, Jaione Urarte

Portzentaiak, San Frantziskoko liburutegiko % 2,5etik Errekal-deko %7,9ra bitartekoak dira . Guztira oso gutxi irakurtzen daeuskaraz, ez da %10 era iristen .

Guztizko hori da estatistikoki jaso dezakegun guztia . BainaLiburutegi hauetako langileen eguneroko lanetik jasotakoaz hobetoosa dezakegu :

• Guztizko honekin ezin dugu jakin haur eta gazteentzakoeuskarazko liburuak zenbat diren eta zenbat diren helduentzako ;baina liburutegi gehienetan ageri denez, handiagoa da haur etagazteentzako fondoaren mugimendua helduentzako baino .

• Haatik, euskarazko liburu fondoaren eskaintza zabalduz joanbada ere, kantitatez nahiz kalitatez zabaldu ere, irakurketa maila ezdela goratu esan beharra dago .

• Egia esan, haur eta gazteak lasaitasun osoz mugitzen dira liburufondoan, benetan atsegin dutena aukeratuz, hizkuntzaren arazorikgabe. Gazteenak marrazkidun liburuak aukeratzen dituzte askotan,istorioa ezagutzeko testua jarraitu behar ez duten horitakoak .Adinean aurrerago joanda, eskolaren eragina nabariko dugu, etagomendaturiko liburuak izaten dira irakurle gazteek aukeratu-rikoak .

III . Balorazioa

Ez dugu errealitate hau, ezkor samarra, ikerketa txiki honenondorioa izan dadin nahi .

Hegats 25-26

99

LiburutegiaSan Frantzisko 2,5Zabala 3,8San Inazio 3,9Zorroza 4Otxarkoaga 6,5Irala 6,9San Adrian 7Begoña 7,3Rekalde 7,9

Page 100: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Bilboko Udal Liburutegiaren sareaz

Egia da bertako analisiak ez duela baikor izateko arrazoirikerakusten, baina eman beharreko urratsak adierazi adierazten ditu .Zentzu horretan, aurkezpenean adierazi denez, urrats batzuk ema-nak dira dagoeneko. Bian oraindik lanean jarraitu beharra dago,bereziki :

• Liburu fondoan: eskeintza hobetzeaz gain, hobeto ezagutubeharra dago dagoena. Horretarako, fondoak aztertu behar dira :daukaguna eta eskeintzen duguna ezagutzeaz gain, liburu horiekirakurtzera bultzatzeko geuk ere irakurri beharko genituzke . Gaz-teck arriritzirik gabe hurbiltzen dira irakurketaren mundura; auke-ra horri probetxu atera behar zaio, fondoa erakargarriagoa eginez .

Dinamizazio lanean: jarraipena denez programa arrakastatsuororen oinarri nagusia, programa hori zaindu eta sustatuko duen'1d11 - .ddut t'ua Wf<11 Cgt]Kldrt T-CdiC'd C'LiTILf-CsLCKÛ Uá1Úfr1trd &d . ~1]11)

honetan, azpimarratu nahi dugu zein garrantzitsua den eguneroeskaini dezakegun arreta pertsonalizatua, baliabide nagusieneta-rikoa izanik eta maiz aide batera uzten duguna aipaturiko pertsonaleta ekipamendu gabeziak direla eta .

• Ahalegintzen zehaztu : bereziki lankidetzaren arlotan ; udalliburutegi eta ikastetxeen arteko, esaterako, lankidetza-hitzarmenhoriek eragina izan baitezakete liburutegiei eska dakiekeenean .

W~ #M tva

IV',

Hegats 25-26

1 00

Page 101: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta Gazte Literaturaren I .Biltzarra

Hegats 25-26

10 1

Page 102: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan
Page 103: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

D atu orokorrak :

Ur handietan sartzerik ez nuke nahi, horrexegatik sarrera gisaedo, datu orokorrekin, hau da, Arrasate herriaren ezaugarri batzue-kin hasiko naiz : 25 .000 biztanle inguru ditu; horietatik 3 .800-edohaur eta gazteak dira, hau da, 18 urtetik beherakoak . Adin esparrua-ren kontua aztertzeko orduan, zalantza ugari izaten dugu bibliote-kariok ez baitago ondo zehaztuta gazteak noiztik diren gazte, hauda, 12 urterekin, 14 edo 16 urterekin. Gaurko egunean bigarrenhezkuntzarekin 16 urte arte eskolan jarraitzeak suposatzen du etagainera, adituek diotenez, nerabezaroa luzatzen ari da; beraz, esandezakegu gaztaroa luzeagoa dela gaur .

Arrasateko, haur eta gazte liburutegiak 12 une darama zerbiztuaematen. Bi espazio dugu 90 m-an, baina biak elkartuta daude .horrela, bada, haurtxoteka 0-6 urteko haurren txokoa gazteenondoan dago . Alde on eta txarrak ditu, baina orain ez gara hasikoarazo hori aztertzen . Esan ere helduen liburutegia goiko pisuandagoela, beraz, printzipioz ez dure entzuten haurren zaratotsa .Lekua da momentuz daukagun arazorik larriena, bai jendearieskaintzeko bai liburuak sartzeko . Haut eta gazteen artean 1 .858bazkide dira (0-16 urte bitartekoak), horientzat 36 eserleku daude,haurtxotekan beste 15 aulki ume edo/ta gurasoentzat.

Arrasaten ere badago haur eta gazteentzat den eta 6 urte dituenauzo liburutegi bat; 280 bazkide eta 3 .000 liburu 40 m-an .

IFLAk liburutegi publikoak arauten duen nazioarteko erakun-deen datuen arabera, (1973) Arrasateko haur-gazte bibliotekak 200m beharko luke izan eta auzo liburutegi gehiago baina . . .

Ez dut uste ezer berririk esan dudanik kontu hau aipatzerakoan,liburuak maire edo liburuekin lan egiten duenak ondo baitakietxean edo lantokian liburuek behar duten espazioa bilatzeakematen dituen buruhausteak .

Hegats 25-26

1 03

-1f ss 'q~4

Astin Agiriano

Page 104: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta gazteak Arrasateko bibliotekan

Irakurketaren gora-beherak

Gazteek ez dutela irakurtzen, hauxe da guztien kezka, gaur egundauzkaten liburu ederrekin, gainera! -pentsa dezakegu- .

«Gure sasoian », berriz, haur literatura zer zenik ere ez genekien,tebeoak aparte . Gazte garaian, institutuan, «helduen liburuak»irakurtzen genituen, Pío Baroja, Miguel Delibes edo R .J . Sender,adibidez. Gaurko produkzioari begira gauzak dexente direla ustedut . Haur txikiek, liburu eta ipuin ikusgarriak eta ederki ilustratuakdauzkate; gazteek ere literatur arloan aukera handia dute, haientzatbereziki idazten duten idazleak daude, J . S . I Fabra, Elvira Lindo,Andreu Martín . . . edo adibidez, komiki maila handia dago auke-ran . Esan genezake, egungo gazteen ardurak jasotzen dituztenliburuak aurki ditzakegula, drogak, langabezia, arrazakeria, c.a .Azken batean, gizarteak sortzen dituen gaiak eta, horren ondorioz,gazte literaturaren esparrua gero eta zabalagoa egin zaigu eta derri-gorrezkoa egin den biblioteka edo liburudendetan kokaleku bereziahartzea. Horrela, biblioteka batzuetan bereziki gazte liburutegiakprestatu dituzte, haur-gazte liburutegiaren barruan kokatuz edohelduen liburutegian, azken batean garrantzia hartzen baitu «gazta-roak» .

Pentsa deazkegu, eta askoatn aipatzen da, haurtzaroan eta gazta-roan ez dela asko irakurtzen . Hemen gauza dexente dago eztabaida-tzeko, neurria zein den, adibidez .

Egun, literaturarekiko harremana lehenago agertzen da, norma-la bihurtu da gurasoek umeei etxean ipuinak irakurtzea eta geroeskola ere irakurketa bultzatzen saiatzen da. Hala ere, nik uste dutliburuarekiko grina edo irakurketa sendotzeko prozesua geroxeagoagertzen dela, gazteen eta helduen arteko mugan .

Haur eta gazteen garapen psikologikoa edo eboluzioa kontuanizanda, mugimendua da ardatz nagusia. Mugimendua jolasa da,bizitza mugitzea da. Haurrek jolasean pasatzen dute eguna ; gazteek,ostera, kalean, lagunekin egoten, kirola egiten . Irakurtzeak geldirikegotea dakar eta aktibitate pasibotzat jotzen da . Txikitan gaisota-sunen bat izan duenak bai irakurtzen pasatu duela denbora, baina

Hegats 25-26

104

Page 105: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Asun Agiriano

normalean eurentzat erakargarriagoak diren beste interesgunebatzuk daude eta irakurtzea ez da funtsezkoena .

Gazteek irakurketaz sentitu dezaketena ez da maitasun istorioaizango, baina gorrotoa ere ez da . Hortaz, nire esperientziatikabiatuta, uste dut ez diogula hainbesteko garrantzia eman beharkantitateari, «zenbait irakurtzen den» horri, zer irakurtzen denbaizik; hau da, gaur ere irakurtzen dela uste dut eta lehen bainogehiago; kontua ez da zenbait, zer baino .

gertatzen dena zera da, argitaletxeen eskaintza zabaldu dela,liburudendak liburuz josita daudela, eta pentsa dezakegu inork ezduela irakurtzen, irakurlearen eskaerak urriagoak direlako edo .Gainera, irakurleak ez du soilik aukeratu behar liburu berrienartean, baizik eta literatur historian argitaratu den guztien artean .Jakina, ezinezkoa da denontzat espazioa izatea, eta hot dago biblio-teken egitekoa, adibidez, berria ez den liburu bat eskaintzea .

Esaten genuen moduan, kantitate aldetik asko aurreratu badaere, ezin gauza bera esan kalitatearen aldetik eta haur-gazte literatu-ran zein den liburu ona eta zein txarra da koxkarik handiena . Etajakitea zergatik .

Irakurketa prozesuaren inguruan gurasoek dute lehenengo etafuntsezko papera eta gero eskola da liburua ezagutzeko modurikzuzenena; horrela izan beharko litzateke, bestela, liburu asko li-burudenda edo bibliotekan ahazturik egongo lirateke . Eskola dairakurketaren eragilerik nagusiena eta, ildo horretan, familiarenegitekoa gutxietsi egiten den potentziala da, eskolak, ordea, pisularregi du irakurketa bultzatzerako orduan .

Irakurketa piztu eta sendotzeari dagokionez, gizarteak aintzathartzen ez duen beste erakunde bat dugu, biblioteka hain zuzen .Biblioteka gehiago behar dira, eskoletan, etxeetan, eta herri bakoi-tzean ere gutxienez bat . Horrez gain, beharrezkoak dira puntualkianimazio-ekintzak eta horretarako diru-kopuru gehiago eta ezKulturako aurrekontuak uzten dizkigun apurrak, kanpaina batantolatzeko Liburuaren eguna delako, e.a ., sarri eta maiztaasunbatekin baizik .

Hegats 25-26

1 05

OW I

V

Page 106: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Haur eta gazteak Arrasateko bibliotekan

Gero, beste eztabaida bat izango da irakurketa bultzatze horretanzer animazio mota egingo den ; adibidez, pailaso-emanaldiak, txo-txongiloak, magia, c .a . liburutegian bai edo ez? Gai horri buruz,iritzi hauxe dut, norberak badaki zeintzuk diren bere bibliotekarenezaugarriak . Guk, esaterako, auzo liburutegian antolatu izan duguzenbait ekitaldi, liburutegia auzoari hurbiltzeko, gurasoek zerbi-tzuaren berri jakin dezaten c.a ., baiina ekintza horiek ez genituzkehaur biblioteka « nagusian» antolatuko, herriaren erdian, jendezgainezka jarriko litzatekeelako .

lido horretan, eta aipatzeko soilik, esan behar dut zer nolakoanimazio ekintzak izan ditugun : ipuin kontaketak, bai hemengokontalariak bai kanpokoak ekarriz, idazleekin solasaldiak, irakur-puntu edota egutegiak oparituz, liburu gomendagarrien gidakeginez, guraso edota irakasleentzat ikastaroak antolatuz, c.a .

Nik neuk garbi dudana zera da, literaturak funtzio ludikoa duela,aisialdia disfrutatzeko beste aukera bat dela eta ezin zaiola inoriinposatu . Eta bai haurrak bai gazteak nahi duena ikusi, aukeratu etairakurtzeko askatasun osoa duela, ez du merezi, eta gainera txarre-rako izan daiteke, literatura oinaze edo tortura bilakatzea .

Haur bibliotekaria naizenez, argitaletxeko arduradueni mezuurgentea bidaliko nieke : irakurle onak liburu onekin egiten dira .Horrela ba, euskaraz liburu onak behar ditugu . Ondo ilustratuaketa editatuak, album-ak, hain zuzen ere . Penagarria da ikusteagurasoek haur txikiei kontatzeko zer nolako itzulpneak egin beharizaten dituzten, eta betiko galdera entzutea : «ipuin hau ez al dagoeuskaraz» .

Gazte-literatur arloa itzulpen ugariz jantzita dago, ezin litekeorain 0-6 urte bitarteko haurrentzat irudi liburuak bultzatu etapisua gehiago orekatu?

Haur-liburu erakargarriak eta irudimena pizteko aproposakbehar ditugu ; normalean ahaztu egiten da irakurzaletasuna haur-tzaroan hartzen den gogoa dela eta zenbat eta gazteago irakurtzenhasi, orduan eta hobeto. Hori lortzeko misterio guztia seme-alabeiliburu onak eskaini eta ematea besterik ez da. Horrez gain, partehartuz gero gurasoek seme-alaben irakurketa prozesuetan, motiba-

Hegats 25-26

1 06

Page 107: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

zioa bultzatzen dure, haurrak irakurtzen jarraitzeko . Urte batzukgeroago, gazteak gogoratuko du zer ondo pasatzen zuen liburu ederhaiek ikusi, irakurtzen edo gurasoekin komentatzen .

Hausnarketa honetan ezin ditugu ahaztu, haurrak ezezik hel-duak ere badutela zer irakurri eta irakurri beharra dutela . Beti hauresparrua zaintzen ahalegintzen gara eta horrek arriskua dakar, gettobihurtzearena, hain zuzen . Helduok ere saiatu behar dugu haiekinirakurtzen, liburuak duen balioa estimatzen, liburu dendetarajoaten supermerkatura goazen bezala . . .

Irakurle giroa etxean sortzen da eta haurrak zein gazteak hanikasiko du literaturak ez duela adinik, literaturak denbora berresku-ratzeko balioa du beti . Urteak aurrera egin ahala, irakurtzeak unebatez, bederen, gelditzeko parada ematen digu .

Asun Agiriano

Hegats 25-26

1 07

44 .L+-~- L W 5• .. .

Page 108: Hegats · 2013-03-25 · Liburutegiaren eginbeharra da irakurleak erakartzea, irakur-gaien aukera zabala eskainiz. Ugaritasunak garrantzi handia du nerabeei dagokienean; adin horretan

Hegats 25-261999ko urrian

Graficas Ona-n inprimatu zen

l~%