Ikasleen arteanbeldurraraztea

eta tratu txarra ematea

José Mª Avilés Martínez

Argitaratzailea: STEE-EILASDiseinu - Maketazioa: Marra, S.L.Imprimategia: Lankopi, S.A.Lege Gordailua: BI - 180 - 03ISBN: 84/93/2081-3-2

Aurkezpena 5

Sarrera 7

Bullyingari aurre egiteko urratsak 11

1. Egoeraren analisia 13

2. Plangintza 13

3. Esku-hartzea 13

Definizioa 15

Sarrera 17

Zertaz ari gara? 17

Eragina gizartean eta eskolan 18

Definizioa 18

Bullyingaren ezaugarriak 18

Bullying motak 18

Subjektuak deskribatzeko 19

Bullyingaren ondorioak 20

Amaierakoa 23

Egoeraren azterketa eta diagnostikoa 25

0. Ikastetxearen egoeraren azterketa 27

1. Erabilpenerako argibide orokorrak gertakariaren ebaluaketa eta diagnostikoa egiteko 27

2. Tresna desberdinak 28

Aplikatzeko argibideak 30

Erantzun orria 31

3

Edukia

Ikasleriarendako galdera orria 32

Irakasleentzako galdera-orria 34

Gurasoentzako galdera-orria 35

Nire bizitza eskolan 36

Plangintza 37

1. Zein da abiapuntua? 39

2. Zer lortu nahi dugun 41

3. Nola gauzatuko dugu proiektua? 41

4. Gauzatu egingo dugu 43

5. Zein neurritaraino ari garen hori lortzen 43

Esku-hartzea 45

Bullyinga eta erasoa 47

Bullyinga eta elkarbizitzarako arazoak ikastetxeetan 48

Lehen maila 48

Bigarren maila 49

Hirugarren maila 50

Pikas-en metodoa 51

Bibliografia 55

Gaztelaniazko oinarrizko bibliografia 57

Ingelesezko oinarrizko bibliografia 57

STEE-EILAS

4

EDUKIA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Mugimendu ekologistaren eraginez, gure ingurugiroakutsatzen duten edo gure osasunerako kaltegarriakdiren produktu edo iharduerak identifikatzen ikasidugu. Era berean, Giza Eskubideen aldeko mugimen-duek pertsonak eta beren duintasuna errespetatzea-ren garrantzia nabarmendu dute, eraso fisiko edoahozkoa, errespetu falta, diskriminazioa edo jazarpe-na dakarten portaera guztiak onartezinak baitira gizar-te zibilizatu batean.

Lan munduan, haurtzaroan zein nerabezaroan ohiko-ak diren portaera batzuek ere gaitzespen moral horimerezi dute. Lanean pertsona baten bizitza ifernubihurtzea, ikastetxe guztietan ahulenen kontra eten-gabe jotzen zuen harroputza egotea, edota ia arloguztietan ezberdina izateak ekartzen duen diskrimina-zioa ohiko egoerak dira eta askotan ikustezin bihur-tzen zaizkigu.

Hala ere, portaera erasokor eta diskriminatzailehauek oso ondorio larriak dituzte bai jasaten dituzte-nengan eta baita eragiten dituztenengan ere, eta aregehiago adin txikikoak direnean, ondorio horiek bizi-tza osoan nabaritzen baitira. José Mª Avilések egin-dako lanak eta beste batzuenek itzaletik argira ekarridituzte egoera hauek, prebenitzeko eta aurre egitekobeharra azpimarratu dutelarik.

José Mª Avilés psikologoa eta eskola orientatzaileaizateaz gain Gaztela eta Leongo STE sindikatuko LanOsasun arloko arduraduna da. Denbora luze eta aha-legin handia jarri du ikasleen artean gertatzen diren

jazarpen egoerak (Bullying) aztertzen, aurten aurkez-tutako doktorego tesia burutu arte.

Pasa den ikasturtean gure artean eman zituen hitzal-diek gaiarekiko interesa sortu zuten eta horrek bultza-tu gaitu material hau ikastetxe eta interesa edo zeri-kusia duten kolektibo zein profesionalen eskura jar-tzera. Bertan arazoaren definizioa, eragileak etaondorioak azaltzeaz gain, ikastetxearen diagnosiaegiteko baliagarria den José Mª Avilesek prestatutakotresna (PRECONCIMEI izenekoa, ikasle, irakasle etagurasoentzako galdetegiak dituena), ikastetxe maila-ko plangintza egiteko gida eta esku hartzeko moduaere aurkituko dituzue, Anatol Pikasek sortutako meto-doaren laburpena hain zuzen.

José Mª Avilések egindako lana eskertzen dugu etabaita bere lan horren emaitzak bere lankideekin kon-partitzeko izan duen joera ere, ikasleen artean gerta-tzen diren jazarpen egoerak denok ezagutu, antze-man eta prebenitzeko lanari ekin diezaiogun, helduenartean ere horrelako portaerak desagertaraztekobaliagarria izango delakoan.

STEE-EILASeko Lan Osasun Arloa2002ko abenduak 10

Giza Eskubideen Nazioarteko Eguna

Aurkezpena

5

STEE-EILAS

Sarrera

Esku artean duzun dokumentua eskola inguruetan bull-yingari aurre egiteko tresnak eskaintzeko asmoz presta-tu da.

Helburu zehatzak hauek dira:

Bullyingari buruz jakin behar duguna argitzea

Bullyinga mundu osoko herrialde askotan gertatzenden arazoa da. Bullyingaren ezaugarriak argitze-ko ekarpenak egin dituzten ikerketa asko burutudira, eta beraiei esker gertaera hauek zeintzukdiren zehatz-mehatz azaldu ahal dugu. Hala ere,herrialde bakoitzeko kultura eta nortasunak ezau-garri bereziak ematen dizkio parekideen beldurra-razteari.

Ikastetxearen egoera aztertzea

Landu nahi dugun proiektua arrakastatsuaizateko oinarrizko baldintza ikastetxean ger-tatzen ari dena abiapuntua izatea da, ikaste-txearen berezitasun guztiak kontutan hartuta.Beste gertakari askorekin gertatzen den beza-la, bullyingak ezaugarri bereziak ditu ikastetxebakoitzean. Beraz, bullyinga desagertarazinahi badugu ezaugarri berezi horiek ezagutubehar ditugu.

Sentsibilitateak eta kontzientziak piztea

Bullyingari aurre egiteko ikerketa gehien egindituenetarikoa irakasle norvegiarra da, Dan

Olweus, 1982.ean Norvegiako iparraldean bereburuaz beste egin zuten hiru ikasleren kasuaikertzen hasi zena. Gaur egun Britainia Handianonartuta dago urtero hamasei neska-mutilak hil-tzen dira bullyingarekin zerikusi zuzena edozeharkakoa duten arrazoiengatik. Espainiar esta-tuan ez dago horri buruzko datu ofizialik. Gizarteosoa baina bereziki eskola komunitatea sentsibi-lizatu eta kontzientziatu behar da, hau guztiaonartezina dela eta horrelakorik ez gertatzekobehar diren bitartekoak jarri behar direla konturagaitezen.

Bullyingaren eragina neurtzeko tresnak eskaintzea

Elkarrizketak, galdera sortak, azterketa-zerrendak,biktimei komunikatzeko aukera ematen dien edo-zein tresna onuragarria izango da, erasotzaileenlagunik onena den “isiltasunaren legea” apurtzenbaitu. Gainera, tresna hauek esku-hartzerako balia-garriak diren datuak ere emango dizkigute.

Ikastetxeetan bullyingaren aurkako plan baten lanke-tarako prozesuei ekiteko orientabideak ematea

Ikastetxeetan bullyingari aurre egiteko eskolakomunitateko kide guztien ahalegina bateratzeaezinbestekoa da. Tratu txarrei aurre egiteak ekin-tza plana gauzatzeko ideia argiak eta amanko-munak izatea eskatzen du. Dokumentu honekideiak eta erabakiak eztabaidatzeko eta adostekogaldera nagusiak aurkeztu nahi ditu.

9

Esku-hartze maila desberdinak eta estrategia erabi-lienak aztertzea

Esku-hartzerako erabil daitezkeen estrategiasorta eskaini nahi dugu. Horietariko asko ohikoakdira dagoeneko gure ikastetxeetan. Hemen aipa-tzen dena egin daitekeen guztia ez denez, amaie-

ran agertzen den bibliografiaren bidez, estrategiahorietan sakontzea eta beste batzuk aztertzeaposible da. Dokumentu honetan eta adibide beza-la, Pikas-en metodoan sakontzen dugu, bullyinganahiko errotuta dagoenean desagertaraztekoestrategia egokia delakoan.

STEE-EILAS

10

SARRERA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Bullyingariaurre egitekourratsak

Eskola inguruetan ematen den maila bereko pertsonenarteko tratu txarrei hurbiltzeak informazio, prestakuntzaeta plangintza prozesua eskatzen du. Horixe da hemenplanteatu nahi duguna, eskema moduan bada ere, ekin-tza errazteko asmoz.

Edozein gertaera aztertu nahi dugunean, definitzea,mugak jartzea eta oinarrizko ezaugarriak finkatzea lehe-nengo urratsa da. Definizioa izeneko atalaren helburuabullyinga aipatzen dugunean zertaz ari garen zehazteada. Gizartea zein hezkuntzari begira dakarrena eta partehartzaileen profilak ere (erasotzailea, biktima eta ikusle-ak) azaltzen dira. Azkenik, egoera hauen jatorriak zeinondorioak bilatzen dira, hala onerako zein txarrerakoeragina izan dezaketen egoerak aztertzeko.

Kontzeptua definitu ondoren ikastetxeetan bullyingariaurre egiteko planaren lanketarako urratsak finkatu nahiditugu.

1. Egoeraren analisia

Atal honetan portaera onartezin hau desagertaraztekolanari ekingo dion eskola komunitate osoak ikastetxea-ren errealitatea aztertzearen garrantzia azpimarratzenda. Segidan, diagnostikoa egiteko tresna batzuk propo-satzen ditugu, gure ikastetxean geratzen ari denari

buruzko informazio kualitatibo zein kuantitatiboa eduki-tzeko, esku-hartzerako oinarrizko informazioa baita.

2. Plangintza

Atal honetan ikastetxe batean bullyingari aurre egitekoplana lantzeko kontutan hartu behar diren ideia edo gal-dera nagusiak planteatzen dira.

3. Esku-hartzea

Bullyinga eta beste portaera erasokor batzuk edo elkar-bizitzarako kaltegarriak diren beste portaerak desber-dintzeko informazioa ematen da atal honetan. Segidanesku-hartzeko estrategia sorta eskaintzen da, egoerarenarabera, lehen, bigarren edo hirugarren mailako esku-hartzeari ekiteko. Azkenik bullyinga nahiko errotutadagoenean erabiltzeko metodo bat azaltzen da, Pikas-en edo ezagutza partekatuko metodoa.

Dokumentu honetan egiten diren ekarpenak oinarrizkoakdiren heinean, gaiari hurbilketa egiteko baliagarriak iza-teko asmoz eginak, azken atalak gaztelaniaz zein inge-lesezko bibliografiak sakontzeko aukera bikaina eskain-tzen du.

13

Definizioa

Sarrera

Normalean, eskola inguruetan izaten diren indarkeriaegoerez berba egiterakoan, gehienetan burura etortzendira lapurretak, borrokak edo ikastetxeetako materialaeta instalazioak apurtzea. Halere, indarkeriazko egoerekbarne hartzen dituzte bestelako egoera batzuk, nahiz etabeti esplizitu bihurtu ez, haien gainean berba egitea da,gurata heltzen zaie gizarte giroa eta ikastetxe elkarbizi-tza konpon ditzaketen gatazka egoera moduan. Horixejazotzen da bullying deritzonarekin, termino ingeleshorrek gutxi gorabehera parekideen beldurraraztea izen-datzen du-eta (Fernandez, 1996). Bullyinga jazarpena-ren azpi-tipoa litzateke.

Berdinen arteko jazarpen dinamikak ikertzen hasi zirenipar Europako herrietan 1973. urtean Olweus-en lanakzira bitarte, horrelakoen ondorioz Norvegiako HezkuntzaMinisterioak horrelako gertaerak aztertu eta prebenitze-ko ekimen bat abiarazi zuela. Suedian eta beste herribatzuetan, mila bederatziehun eta hirurogeigarren urtetikaurrera nazio ikerlanak egiten hasi ziren bitarteko ira-kaskuntzetako ikasleen substantzi kontsumoaz etaindarkeri egoeren gainean. Halaber, Estatu Batuetan etaIngalaterran ikerketek aurrera egiten dute eskola ere-muetako jazarpen jokabideak direla-eta, esaterakoEstatu Batuetan biktima bihurtzeko delituen gaineanparaturiko Ikerketa nazionala. Lehen eta bigarren hez-kuntzetako eskola indarkeriaren gaineko ikerketa nazio-nalak egin izan dituzte Holandan (Mooij, 1994), Eskozian(Mellor, 1990), Irlandan (O’Moore, Kirkham eta Smith,1996), Italian, aldez, (Fonzi et alt., 1999), Espainian(Herriaren Defendatzailea, 1999), Suitzan (Alsaker etaBrunner, 1999), Japonian (Mombuso, 1994), Australian(Rigby, 1997). Beste europar herri batzuetan bestelakoikerketa batzuei ekiten diete, baina beti ez dute bullyingasoilik aztertzen eta ez dira nazionalak izaten. Horrela

gertatu izan da Alemanian, bullyingaren gaineko ikerke-tek eremutzat hartzen baitzuten eskualderen bat edo,gehienik ere, länderra (Estatua). Frantzian joera nabar-mena dago jazarpen jokabidetzat jotzeko zigor kodeanxedaturikoak, ondorioz ikerketek batez ere delituzkojokabideak hartzen dituztela. Espainian ez zen ikerlannazionalik egin Herriaren Defendatzailearena (1999)agertu arte eta arazoa ordura arte landua zen tokian toki-ko ikerketetan (Viera, Fernandez eta Quevedo, 1989;Cerezo, 1992; Ortega, 1994 eta Aviles, 2002) edo auto-nomikoetan (Ortega, 1998).

Halaber, hainbat herritako administrazio publikoak gradudesberdinetan hasi dira kezkaturik agertzen indarkeriazeta, bereziki, bullyingaz, gaur egun prebentzio eta inter-bentzio programen garapen maila ezberdinak dituztela.

Zertaz ari gara?

Bullyingaz hitz egiterakoan zeren gainean dihardugu etaitxuraz zergatikorik gabe ikastetxera joateari uko egitendion nerabeaz berba egiten dugu. Gaixotasun plantaguztiak egingo ditu gurasoen aurrean eskolaratze ezazuritzeko, edozer bullyaren biktima dela edo lagun taldebatek gorriak pasarazten dizkiola aitortu baino lehen.

Gelan nagusi den harroputz taldeak leporatu dion joka-bidea bizkarrean hartuta bizi den nerabearen egoeradugu, isekak, lotsa eta barregarri geratzea jasan behardituela ikaskideen aurrean egoera modu tazituan onar-tzen dute eta.

Hizpide ditugu ikaskide talde baten txantaje ekonomiko-ak jasaten dituzten nerabeak, horrela jokatzera behartu-ta daude-eta kalte handiagorik hartu nahi ezean.

17

Bullyingaz ere mintzo gara halako egoera batean ba-tzuek modu tazituan elkar hartzen badute lagun bat oso-toro eta modu larrian bakandu eta isolatzeko. Bestehorrenbestekotzat jotzen ditugu honelako jokamoldeak:etengabe iraintzea, behin eta berriro indar fisikoa erabi-ltzea, lan behartuak, ikaskide batek edo batzuek besteikaskide bat nabarmen gaitzestea, honek bere baliabide-ekin defendatzerik ez duela.

Eragina gizartean eta eskolan

Ezin zehaztukoa da zenbat ikaslek eta irakaslek jasatenduten gaur egun jazarpena gure ikastetxeetan. Egiaesan, hedabideek ikastetxeetan izandako indarkeriarenalbiste ematen dutenean, badirudi ezen gure gizarteaneta eskolan jazarpena egunetik egunera handituz doanzirrara dagoela, halere, eskolan gauzaturiko ikerketasakonagoen datuei estu bagagozkie, bestelako emaitzakizango ditugu. Hedabideetan gaiaren tratamenduak bereonetik ateratzen du problema, nahiz eta eskola indarke-riaren gaineko datuak egia izan ñabarduretan, ez baitirazuzenak orokortzerakoan.

Espainiar ikerketetan lorturiko emaitzak batez bestekoa-ren ingurukoak dira eta sartaldeko beste herri batzueta-koenen beherakoak. Ikasleen %30-40k adierazi du ezennoiz edo noiz –“batzuetan”, “inoiz edo behin”– jazarpenegoeretan nahastuta egon dela, nahiz erasotzailemoduan, nahiz biktima modura. Gure ikerketan (Aviles,2002) jasotakoaren arabera, hiruhilekoan jazarpen ego-eretan ikasleak maiz izan dira biktima (%5,7) eta sarria-go erasotzaile (%5,9).

Guztiarekin ere, nahiz eta, zoritxarrez, eginiko ikerketakbeti ez diren mugatu guztiz alderagarri diren inguru,lagin, metodologia, neurgarri eta eremuetara, inork ez duzalantza egiten indarkeriak eta, zehazkiago, beldurraraz-teak eta biktima bihurtzeak egun gizartean eta eskolanduten garrantziaren handiaz. Sarri-sarriko arazoa dagure ikastetxeetan eta ez dugu gutxietsi behar.

Definizioa

Komeni-komenigarria da zehaztea zer esan gura dugunbullyinga hizpidera ekartzerakoan. Bere horretan, ingele-sez, bully berbak harroputz edo ahobero esan gura du;alde horretatik, horrelako jokabideek zer ikustekoa dutejokabide hori jasan behar duen laguna beldurrarazteare-kin, tiranizatzearekin, isolatzearekin, mehatxatzearekin,iraintzearekin.

Bestalde, nahiz eta bullying terminoak, berez, gizarteanbaztertzea indarkeri harremantzat hartu ez, mugakizunhori gorabehera, gertaera definitzeko oinarrizko ezauga-rriak ematen ditu, eta, Olweus-ek 1978.ean emandakolehenengo definizioa berregin ostean, termino horrexekizaten du erabilera adostua arazoari ekiten dion literatu-ra zientifikoan.

Terminoaren definiziorik onartuenari gagozkiola, hemenbeldurraraztera ondoen zedarritzen duena azalduko dugu:

“Ikasle bat erasopean dago edo biktima bihurtzen daetengabe eta denbora tarte batean beste ikasle batenedo batzuen ekintza negatiboak jasan behar izatendituenean” (Olweus, 1998, 25. or.).

Bullyingaren ezaugarriak

Bullyingaren ezaugarri sorta bat da, gaiaz arduratu direnikerketek behin eta berriro adierazia.

• Harroputz batek edo batzuek erasoriko biktima(babesgabe) bat izatea.

• Botere ezberdintasuna (“indar desoreka”) izateaindartsuenaren eta ahularen artean. Orekarik ez iza-tea defentsa bideen aldetik, ezta oreka fisiko, sozialedo psikologikorik ere. Biktima egoera desorekatuaneta defentsa gabeziazkoan izatea.

• Eraso ekintza behin eta berriro gertatzea. Denboratarte luze batean eta era errepikarian gertatzea.Olweusek dio “denboran errepikatua” (1998, 25. or.).Erasoak mina dakar gertatzen denean ez ezik, geroere bai, modu etengabean, biktima etsita baitagoberriro ere eraso egingo diotela.

Beldurrarazte saioaren helburua ikasle bakarra izatenda, nahiz eta batzuetan bat baino gehiago izan daite-keen, baina gutxiagotan gertatzen da. Bakarka edo tal-deka beldurraraz dezakete laguna, baina beti lagunjakin bat izaten da. Inoiz ez dute talde osorik beldurra-razten.

Bullying motak

Azter ditzakegun jazarpen mota nagusiak honela sailkaditzakegu:

Fisikoa: bultzatzea, ostikoak, ukabilkadak, gauzak erabi-lita erasotzea. Jazarpen mota hori areago jazotzen dalehen hezkuntzan bigarrenean baino.

Hitzezkoa: Egile askok mota hau sarritakoentzat dute bereikerketetan. Normalean irain eta ezizenetan gauzatu ohida. Sarritan gertatzen dira jende aurreko arbuioak edoetengabe nabarmentzea edo agerraraztea akats fisikoedo ekintzaren bat. Aspaldion telefonoa ere bihurtzenari da jazarpen mota horretarako bide.

Psikologikoa: horrelako ekintzek banakoaren autoesti-mazioa ahuldu gura dute eta segurtasunik eza eta bel-durra gehitu. Psikologi osagaia jazarpen mota guztie-tan agertzen da.

Soziala: gizabanakoa bakandu nahi dute taldearekikoestatus txar batean eta, noiz edo noiz, beste lagun ba-tzuk ere partaide bihurtu ekintza horretan. Taldekideakbegira eta ezer egin barik geratzen direla lortu ohi da.Horrelako ekintzei zeharreko bullyinga irizten zaio.

Halere, geure ikuspegitik uste dugu jazarpenak izandezakeen agerpenen sorta zabalak lehen zerrendaturiko

STEE-EILAS

18

ERAGINA GIZARTEAN ETA ESKOLAN JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

ezaugarri bat baino gehiago izaten duela. Haietariko bat,jazarpen psikologikoaren osagaia, guztietan egongo li-tzateke gorde-gordean zelan edo hala.

Subjektuak deskribatzeko

Segituan aipatuko ditugu bullyingean esku hartzendutenen lagun esanguratsuenen profil psikosozialak.Horretarako abiapuntu hartuko ditugu eginiko ikerketanagusien ondorioak eta eremuen arabera bereiztukoditugu.

Erasotzailea

Hainbat ikerketek (Olweus, 1998; Ortega, 1994) era-sotzaile nagusitzat batez ere gizonezkoa seinalatzendute. Beste ikerketa batzuek (Smith, 1994) adierazidutenez, neskak protagonista izaten dira jazarpenetanpsikologi osagaiak modu sotil eta erdi gordean erabil-tzen direnean.

Nortasuna

Olweus-ek (1998) erakutsi legez, erasotzailea norta-sun oldartsu eta suminkorra izaten du eta gabezienjabe da nahiak adierazi eta negoziatzeko gizarte tre-betasunetan. Biktimaren sentipenenganako enpatiafalta eta erru sentimendurik eza leporatzen dizkio.Nabarmen erakusten du ira kontrolatzeko gaitasunikeza eta eraso ezaugarri ugariak; ondorioz besteenga-nako harremanak interpretatzen ditu bere aurkakogatazka eta eraso jatorri moduan. Egile norvegiarhorren aburuz, oldarkorrak eta beregainak izango lira-teke, autoestimazio maila txikia agertu barik.

Oso borrokalariak izango lirateke kideenganako etanagusienganako, indarkeriarako joera handiagorenjabe. Odol bizikoak lirateke, besteak nahitaez menpe-ratu beharrekoak.

Ezaugarri fisikoak

Bullyak, normalean, gizonezkoak dira eta indar fisikohandigoaren jabeak. Gorputz indar handi hori ikaski-deen aurrean agertzen dute oro har eta, bereziki, bik-timen aurrean.

Esparru soziala

Gª Orza-k (1995) dioen legez, erreakzioetan doitzearazoa izaten dute, gizarte elkarreraginetan oso zamaerasokorraren jabe direla. Horiek horrela, normaleanmutil horiek nagusiago izaten dira ikastaldeetan, mailaerrepikatu dutelako. Beraz, eskolan ez daude hainintegraturik (Cerezo, 1997). Ez dira ondo egokituriko-ak bezain ospetsuak, baina bai biktimak baino gehia-go. Gurasoekin ere harreman txikiagoa dute. Ez dutefamili lotura sendorik izaten eta ez zaie asko interesa-tzen eskola.

Tipologia

Olweusek (1998) erasotzaile profil bi definitzen ditu:aktiboa, berberak jotzen du biktima, zuzeneko harre-manak ezarrita, eta soziala/zeharrekoa, jarraitzaileenjokabidea batzuetan ezkutuan gobernatzea lortzen du,

horiek behartzen dituela errugabeei eraso egitera etapertsekuzioa egitera. Prototipo horiezaz gain, badabeste kolektibo bat, parte hartu arren, erasoan ekintza-rik egiten ez duena, erasotzaile pasiboak (erasotzai-learen jarraitzaileak edo aldekoak).

Biktima

Mooij-ek (1997) adierazi legez, sarritan biktimarenganbiltzen dira zuzenean, maiz eta behin eta berriro bel-durturik sentitzeko maila handiak, baita lagunek zeha-rrez kikildu eta baztertzekoak (batez ere neskei gagoz-kiela). Normalean, erraz identifikatzen dituzte biktimamoduan eta ez dira halako estimatuak.

Biktimaren rola berdin gertatzen da bi sexuetan, nahizeta ikerketa askok adierazi askoz ere mutil gehiagodagoela inplikaturik (Herriaren Defendatzailea, 1999)edo antzeko kopurua (Ortega, 1990 eta 1992); Mellor,1990; Fonzi et alt. 1999), salbu eta Japonian egindakoikerketetan, horietan egiaztatzen baita batez ere nes-ken aurka doazela (Mombuso, 1994), edo biktimenartean neskak gehiago direla (Taki, 1992). Halere,Olweusen arabera (1998), nesken arteko beldur jazar-pena askoz ere gutxiago ikertu dute.

Nortasuna

Biktimak agertzen dira ahul, segurtasunik gabeko,zuhur, sentibera, lasai eta lotsati, autoestimazio mailatxikien jabe (Farrington, 1993). Batez ere balioetsi dajazarpenaren biktimen portaeran autoestimazioa etakideen testuinguru efektuekiko erlazioa (Lindstrom,1997), konstantetzat jotzen dela jazarpena jasandako-en artean. Oso iritzi negatibo izaten dute beren buruazeta egoeraz.

Famili esparrua

Famili esparruan, biktimak luzaroago egoten dira etxe-an. Diotenez, gurasoek lar babestearen ondorioz hau-rrak menpeko eta etxezulo bihurtzen dira eta horiexekdira biktimen ezaugarriak (Olweus, 1993). Egile horreniritziz, larregi babesteko joera horiek batera izan dai-tezke bai jazarpenaren kausa, bai horren ondorioa.Biktimak, orokorrean, harreman kontaktu estuagoa etaharreman positiboagoa izaten ditu amarekin.

Ezaugarri fisikoak

Olweusen arabera biktimak ez dira hain indartsuak,batez ere mutilak; ez dira erasokorrak ezta oldarkorrakere, larritasun eta segurtasunik ez handiak agertzendituzte. Egile honek dioenez, ezaugarri ageriko batzukbide dira, eta horiexek aukeratzen erasotzaileak bikti-mari eraso egiterakoan, biktimak beste ikasleetatikbereizten dituzte eta. Besteak beste, betaurrekoak,azalaren edo ilearen kolorea eta hizketa akatsak izan-go lirateke. Halere, itxura denez, kanpoko desbidera-tze horiek ezin dira jo jazarpenaren edo biktimarenestatusaren zuzeneko eragiletzat. Biktima aukeratuta-koan, erasotzaileak berak nabarmentzen bide ditubereizgarri horiek.

19

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ SUBJEKTUAK DESKRIBATZEKO

Tipologia

Bi prototipoak onartzen dira:

Aktiboa edo probokatzailea, ezaugarri bereziak era-kusten ditu, ereduan larridura eta eraso erantzunabateratuta, erasotzaileak aitzakiatzat darabilela berejokabidea zuritzeko. Biktima probokatzaileak eraso-tzaile moduan ere jokatzen du, erasokor eta desa-fiatzaile agertzen da.

Horrelako ikasleek kontzentrazio arazoak izatendituzte eta ingurukoekin tentsioz eta suminduta joka-tzen dute. Batzuetan hiperaktibotzat jotzen dituzteeta, normalean, erreakzio negatiboak sortzen dituztekide gehienetan.

Biktima pasiboa da arruntena. Pertsona segurtasunikgabeak dira, gutxi nabaritzen direnak, erasotzailea-ren oldarra isilik sufritzen dute.

Beren jokabidea segurtasun gabeziatzat jotzen duerasotzaileak eta mesprezua sortzen dio, erasoarieta irainari erantzuten ez dietenez gero. Olweusek(1998) larridura eta erreakzio otzana (mutiletan)elkartzen dituen eredu hori lotzen dio ezaugarri dutengorputz ahuleziari.

Harreman soziala

Biktimak pertsona gaitzetsiak izan ohi dira, nekez izatendute benetako lagunik ikasgelan eta neketsu gertatzenzaie lagunak egitea. Datu soziometrikoei erreparatuzgero, ez dira batere itzaltsuak gelan. Haur bakartiak dira,lagun eta irakasleenganako babes sare sozial ahulakdituzte. Halere, erasotzaileek baino jarrera positiboagoadute irakasleekiko (Olweus, 1998).

Ikusleak

Olweusek (1993) kideek biktimei ez laguntzea inter-pretatu du erasotzaileek besteengan duten eragina-ren ondorio gisa, sarri bai sarri jazotzen dela-etahorrelako prozesuetan.

Herriaren defendatzailearen txostenaren arabera(1999), nahiz nagusiek, nahiz gazteek oso modu era-sokorrean jokatzen dute jazarpen ekintzaren bat ikusiostean. Parekideen arteko jazarpenean gizarte ku-tsadura sortzen da eta horrek laguntza indargabetuez ezik, arazoaren jakitun diren gainerako lagunakjazarpen ekintzan parte hartzera bultzatzen ditu,nahiz eta hasiera batean horretan protagonista izanez. Faktore hori funtsezkoa da horrelako ekintzakikusle askoren aurrean zelan gerta daitezkeen ulertu-ko badugu, normalean ikaskideak izaten direlako, etaez ikasleen inguruko nagusiak. Besteetan demostra-tu denez, biktima bihurturikoen zirkuluan sarrarazieta bera ere eraso hartzaile izateko beldurrak gala-razten dio zer edo zer egin behar duela sentitzenduen ikasleari ezer egitea.

Nagusiak (irakasleak eta gurasoak)

Nagusiak normalean ez gara konturatzen bullyinga-rekin erlazionaturiko gertaerekin hainbat zio dela eta.

Monbuso txostenak (1994) adierazi legez, gurasoen%50,6k ez daki seme-alabak biktima direnik etagurasoen %67,4k jakiten du biktimek eurek esandaeta ez ikastetxeko arduradunek esanda. Horrelakodatuek sendesten dutenez, irakasle asko eta asko ezda konturatzen gertaerez (Byrne, 1994; Monbuso,1994; Herriaren Defendatzailea, 1994) eta ez da sen-titzen hori aurpegia emateko prestaturik (Bryne,1994). Izan ere, kolektibo hori izaten da biktimabihurturiko ikasleek jakitun jarritako azkena (Whitneyeta Smith, 1993; Herriaren Defendatzailea, 1999).Horrek berez beste zailtasun bat dakar hautematearieta esku hartzeari dagokienez, gauzek azalera irte-ten dutenean, erasoen eskalada biktimarentzakoarrisku eta intentsitate mailarik handienetan izatenbaita. Beraz, beharrezko da nagusiak horrelako ger-taeren garrantziaren jakitun jartzea adi eta erne egonez ezik, ikasleekin batera ere argitzeko zein jarreraeta harreman ez diren onargarri eta, ondorioz, bikti-mek horren berri eman beharko dutela horrelakorikgertatuz gero, eskoletan egon behar duen gizartegiro positiboari kalte egiten baitiote (HerriarenDefendatzailea, 1999). Ekimen positiboak izan diraneska-mutilekin egoten diren helduak trebatzea ira-kasleen eta ikasleen aurkako jazarpen egoereibehatzen (Smith, 1994).

Bullyingaren ondorioak

Biktimarentzakoak

Ondoriorik kaltegarrienak biktimarentzat izaten dira,helmuga izan baititzake porrota, eskola zailtasunak,larridura maila handi eta etengabeak, aurretiazko larri-dura batez ere, asebeterik ez egotea, eskolara joatea-ri fobia izatea, arrisku fisikoak eta, azken batean, per-tsonaren garapen zuzen eta osokoarentzako nortasunsegurutasunik eta osasunik gabea osatzea. Olweusek(1993) dioenez, biktimak bere baliabidez eraso egoe-ratik irteteko izaten dituen zailtasunak normaleanharengan ondorio negatibo nabarmenak sortuko dituz-te, hala nola autoestimazioa murriztea, depresio koa-droak eta, horien ondorenean, eskolan integratu ezina.Ildo horretatik, biktima bihurtze hori luzatzen denean,sintoma klinikoak ager daitezke, neurosi, histeria etadepresio koadroetara bilduak. Bestalde, horrek eraginkaltegarria izan dezake gizarte nortasunaren garape-nean. Azkenik, oso irudi negatiboa izan ohi dute berenburuaz ikaste eta jokabide gaitasunari zein piura fisi-koari dagokienez. Inoiz edo behin suizidatzen saiatze-ra daroaten eraso erreakzioak ere izan daitezke.

Erasotzailearentzakoa

Erasotzaileak ere ondorio eznahikoak jasan ditzake,helburuak lortzen ikas baitezake eta, ondorioz, delitujokabidearen atarian egon. Erasotzailearen jokabideakjazarpen ekintza indarrezkoa gauza on eta gurakomoduan indartzen du eta, bestalde, taldean estatusalortzeko metodotzat, besteen onarpen sozialaren erabihurtzen da.

STEE-EILAS

20

BULLYINGAREN ONDORIOAK JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Gizarte loturak horrela ezartzen direla ikasten badute,ekintzok hedatuko dituzte beste integrazio talde batzue-tara, horietan ere gogaikarri izango direla. Bikotea era-tzen dutenean ere, bestea menperatu eta zapaltzekomodu hori etxeko elkarbizitzara eroan dezakete, emaku-meek sarritan jasaten dituzten jazoera ezbeharrekohorietan jazo legez.

Ikusleentzakoa

Ikusleek ez diraute kalterik gabe gertaerok direla eta,horrelakoetan ikasten dute-eta zelan jokatu egoerazuzengabeetan, jarrera indibidualistak eta berekoiakindartu ez ezik, eta, are arriskutsuago, jokabide eraso-korrari garrantzizko eta errespetagarri irizteko erakus-toki ere bihurtzen direla. Horrelakoentzako ondoriotzataipatzen da besteenganako sufrimenduaz sorgorbihurtuz joatea jazarpen egoerak behin eta berriroikusi ahala galarazteko ezer egiteko gauza ez direla.Bestalde aipatzen denez, ikusleari erasotzailearenjazarpena jasotzeko larridura murrizten zaion arren,noizbait senti dezake biktimak izaten duenaren parekobabesgabetasun zirrara.

Eragina izan dezaketen zenbait aldagarri: Aldeko faktoreak, babes faktoreak

Faktore mota desberdinak adierazten dira jazarpenjokabideen sortzaile eta iraunarazle moduan. Halaber,sarritan erabiltzen dira ikerketek desmitifikatu dituztenfaktoreak halere, horiek jazarpen egoera agerrarazteneta iraunarazten erabakigarriak balira legez. Guk ba-tzuk ekarri ditugu hona, gertaera eremuen araberasailkatua.

Famili eremuan

Famili inguruak, ezbairik gabe, erabateko garrantziadu pertsonarteko harreman motak ikasterakoan.Horrela, familiaren egitura eta dinamika, gurasoen ira-kats estiloak, neba-arrebenganako harremanak etaabar noraezean kontuan izan beharreko faktoreakdira, babes faktore nahiz arrisku faktore bihur baitai-tezke umeak berdinen harremanean erasotzaile edobiktima izateko.

Hiru faktoreok

Olweusek, 1980.ean eta berrikiago (1998), famili espa-rruan kokatu ditu bere iritziz jazarpen erantzunaren ere-dua sortzen laguntzen duten lau faktoreetatik hiru, segi-tuan hurrenkeraren arabera zerrendatuko direla:

1. GURASOEN EMOZIO JARRERA edo haur zaintzai-learena Emozio jarrera erabakigarriagoa da lehe-nengo urteotan. Jarrera negatiboak, afekturik etadedikaziorik gabeak arriskua gehituko du gerokoanbesteei eraso egingo dien laguna bihurtzekoa. Ba-bes faktoreak kontrako ondorioa izango du.

2. GURASOEN PERMITSIBITATE MAILA umearenJAZARPEN EKINTZArenganako Umeak ikasiz joanbehar du non diren besterenganako jazarpen joka-bidetzat jotzen denaren mugak. Nagusiek eskuza-

balegi jokatuz gero, subjektuak azken buruan ikasibehar duenaren ikuspegia desitxura dezakete.Ikaskuntza hori iparra galduta gauzatzen bada,lehenengo faktoreaz batera lagungarri izan daitekejazarpen erantzunaren ereduari begira.

3. AUTORITATEA SENDESTEKO METODOAK Zain-tzaileak normalean umearen aurka zigor fisikoa etaemozio jazarpena erabiltzen baditu, horrek eraso-kortasun handiagoa eragingo du eta “indarrak inda-rra dakar” esamoldea egia bihurtuko. Umeek ikasieta bereganatu behar dituzten arauak ezin dira inoizzigor fisikoaz ezarri behar.

Beraz, zaintzaileak umeari dizkion maitasuna eta dedi-kazioa, zilegi eta debeku diren jokabideei muga argiakjartzea, eta heziketan metodo zuzentzaile ez fisikoakerabiltzea ume berjabe eta armoniatsuen jatorri dira.

Famili eremuko beste faktore batzuek ere izan dezaketealdeko edo aurkako eragina jazarpen eredua garatzera-koan:

• Neurrian begiratzea ea zertan diharduten neska-mutilek ikastetxetik kanpo, zer egiten duten eta nore-kin doazen, batez ere nerabezaroan.

• Senide nagusien arteko harremanak, gatazkak etahorien maiztasuna, gurasoen arteko eztabaidak,haurrak aurrean izatea horiek gertatu artean.

• Umeak aliatu moduan erabiltzea bikote eztabaidetan,alde batera uztea ala ez.

• Telebista zelan eta zenbat denboran erabiltzen duten,ea ikusten dituzten neska-mutil ikusleen erasokorta-sun maila nonbait gehitzen dituzten programak.

• Aita alkoholiko eta basatia izateak ere garrantzi era-bakigarria du.

Gizarte eremuan

Fenomenoan bada bestelako gizarte eta kultura faktoreeragilerik eta horiek ezagututa gertaera motaren konple-xutasuna uler daiteke. Horrela, esaterako, hedabideak,telebista batik bat, heziketa inguru informal garrantzi-garrantzizko bihurtu dira ume eta nerabeen kozkortzean.Hedabideek eurek, berez, ezin azaldu dezakete haur etagazte indarkeria, baina gizarteak onarturiko indarkeriaz-ko programak ikustea gehitu dakieke gainerako arriskufaktoreei. Komunitatearen baliabideek, esaterako, zerbi-tzu sozialek, juridikoek edo polizialek zeregin garrantzi-tsua izaten dute jazarpenari aurrea hartzerakoan.Azkenik, ezin ahantz daiteke kultur sinesmen eta balioekzelako garrantzia duten berdinen arteko tratu txarrarenarazoa azaltzerakoan (Smith, Morita et alt., 1999).Horregatik, auziak oso bestelako forma eta intentsitate-ak izango ditu kultura eta mikrokulturen arabera.

Indarkeria estrukturala

Ezin ukatuzko eragina dute gizarteak berak eta heda-bideek nahigarritzat bultzatzen dituzten ezaugarriek(Mooij, 1997), herritar askorentzat bortxazkoak diraestrukturalki. Tarte handia doa herritar askoren abia-punturik nahigarri aurkezten zaien jomugaraino.

21

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ERAGINA IZAN DEZAKETEN ZENBAIT ALDAGARRI: ALDEKO FAKTOREAK, BABES FAKTOREAK

Horrela tentsio estrukturalezko giroa sortzen da bote-rea, dirua, arrakasta, kontsumo ondasunak, maskuli-notasuna goraipatzearen ondoriozko matxismoa gur-tzea, indarkeria hedabideetan sarriko tresna agertzeadirela bitarte, horrek denak eraso jokabideei eustenlaguntzen duela.

Taldearen esparruan

Kutsadura soziala

Oro har, talde baten barnean diharduen ereduak ikus-le guztietan du eragina, baina batez ere espiritu kriti-koa eratu gabe dutenetan, seguru sentitzen ez direnlagunetan, menpekoak izanik, beste taldekideek kon-tuan izaten ez dituzten pertsonetan. Horrelako subjek-tuetan gizarte kutsadura izenekoa jazotzen da eta horibitarte dela ikusten duten ereduaren jokabidea bere-ganatzen dute, eurentzat taldean beren nortasunainposatzeko modua da eta.

Inhibizioak ez kontrolatzea

Aurreko gogoetatik ondoriozta daitekeenez, ereduarenjazarpen ekintzek arrakasta eta saria jasoz gero, ikus-learengan modu erasotzailean jokatzearen aurkakoinhibizio oztopoak ahulduko dira. Indarra eta beldurrabaliatuta guraria lortzen duenaren eraso eredua ikusi-ta, ikusleak horrela jokatzearen aurkako mugakizunakahulduko ditu agintzen zaizkion sariak direla bitarte.

Bullyingari gagozkiola, erasotzailearentzako sariaizango litzateke “menpekotzat” ebaluatzen duen bikti-mari garaitzea eta aurka egitea, hau ez baita erreak-zionatzeko gauza. Inguruko nagusiek edo gainerakoikaskideek erasotzaileari aurre egiten ez badiote, segi-tuan ondorioztatuko dute indarkeriazko ekintzak ezduela inongo zigorrik izango eta, beraz, gero etagehiagotan gertatuko da, erasotzaileak saria lortzenbaitu (biktimari eraso egitea) inongo zigorrik jasangabe (nagusien edo ikaskideen gaitzespena).

Banako erantzukizuna ahulduz joatea

Taldean edo beste lagun batzuen ondoan erasoenmoduko ekintza gaitzetsietan parte hartzeak norbera-ren erantzukizuna ahulago hautematera daroa.Gainera, bakarka eginda sentituko lituzketen erru sen-timenduak murriztu egiten dira horrelako egokieran.

Biktimarenaganako hautematea aldatzea

Biktimak etengabe irainak, erasoak eta abarrak meta-tzen baditu taldearen aurrean eta gainerako ikaskide-ek ontzat emanda edo, bederik, aurka egiten ez dute-la, azkenean biktima ikusiko dute horrelako gauzakjasateak axola ez dion pertsona moduan, balio gutxi-kotzat, zelan edo hala, “gertatzen zaiona ondo irabazi-tako” laguntzat. Hautemate horrek erruduntasun txikia-goa ere sortzen du erasotzaileari gagozkiola.

Pertsonaren eremuan

Subjektu batzuen ezaugarri edo baldintza pertsonalakere arrisku faktoreak izan daitezke halako egokiera ba-tzuetan erasotzaileak kideen aurka oldartzerakoan

(Olweus, 1998). Ezaugarri horiek –erasokortasuna,kontrolik eza, toxikomaniak, jazarpen jokabideak ume-umetan ikastea– bullyingaren fenomenoa azaltzekoerabili dira, baina ezin onar daitezke jazarpenaren zer-gatiko bakartzat. Antzeko zer edo zer esan liteke bikti-men zenbait berezigarri –ahulezia fisiko edo psikologi-koa, autoestimazio txikia eta abar– hizpide hartuz gero.

Kanpo desbideratzeak

Kanpo desbideratze moduan aipatu ohi dira banakoatalde orokorreko beste lagunetatik berezi eta desberdinegiten duten ezaugarriak (Olweus, 1993). Gizentasuna,betaurrekoak edukitzea, altuera, larruaren kolorea, hiz-ketan edo keinuka jarduteko modua, ilearen forma etakolorea eta beste ezaugarri batzuk, taldean ohiko dena-ren oso bestelakoak diren neurrian, erasotzaileek erabilditzakete biktima barregarri uzteko. Halere, nahitaez era-giten dituzte beren jabeen aurkako erasoak horrelakobereizgarriek?

Olweusek (1993, 1998) ez deritzo kanpo desbideratzehoriek biktimenganako erasoak azaldu ditzaketenik.Bere ikerlanetan egiaztatu duenez, kanpo desbideratze-ren bat edo beste dela-eta bereiz daitezkeen ikasleen%75, hau da, ia denak, desberdinak gara ezaugarri jaki-nen bati erreparatuz gero. Horretan funtsatzen du egileeskandinaviarrak hain erraza izatea kanpo desbideratze-ei leporatzea biktima bihurtzeko ekintzetan, gehiago alagutxiago denek ezaugarriren bat izaten dutelako.Behatzailearen aurreiritzia izango litzateke.

Gainera, biktima bihurtzeko gertaeretatik at geratzenden hainbat lagunek ere du kanpo desbideratze horieta-ko bat, hala nola betaurrekoak edukitzea, gizena izateaedo larua zurbilegia izatea. Erasotzaileak mina sortzekobide moduan biktimen kanpo desbideratzeei aiher egiteakez du esan gura desbideratze horiek erasoaren zergati-koa direnik. Ildo horretatik, desbideratzeak bitartekariizango lirateke erasoei ekiterakoan, baina ez dira eraba-kigarriak arazoa larriagotu, sakondu, bertan behar utziedo ebazteko orduan.

Bada, halere, erasotzailearen irudiari elkartzen zaionkanpo desbideratze bat: indar, sasoi fisikoa. Kanpo des-bideratze hori erasotzailearen aldekoa da oro har kideeidagokiela eta, bereziki biktimekin alderatuz gero.

Eskola esparruan

Eskola esparrua erabakigarria da ikasleek beste ikaski-deekin eta irakasleekin dituzten harremanak ezartzera-koan. Bai eskola erakundearen egitura osagaietan, baiharen dinamikan, oso garrantzizkoak dira eskolan berdi-nen artean gertatzen diren jazarpenak azaltzerakoan.

Ikastetxearen eta ikasgelaren tamaina

Lehen adierazita legez, Olweus irakasleak Suedian etaLagerspetz-ek eta beste batzuek Finlandian egindakoikerlanek (1982) ez dute inondik inora baieztatzen ikara-razte eta biktima bihurtze arazo handiagoak izaten ddi-renik ikastetxe eta ikasgela handiagoetan txikietanbaino. Halaber, Olweusek Norvegian 1991.ean oso

STEE-EILAS

22

VARIABLES DE POSIBLE INFLUJO: FACTORES FAVORECEDORES, FACTORES PROTECTORES JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

tamaina desberdinetako ikastetxeetan aplikaturiko inkes-tek adierazten zutenaren arabera, “ez zegoen erlaziopositiborik erasotzaileen eta biktimen arteko arazoen(ikasle biktima edo erasotzaileen ehunekoak) larria etaeskolaren edo batez besteko taldearen tamaina erkatuzgero” (1998, 42. or.)

Interesgarria da adieraztea, bestalde, Norvegiako esko-la unitarioetako ikasleekin (hainbat adin tarte desberdin)eta lehen hezkuntzako talde homogeneo samarretakoikasleekin gauzaturiko ikerlana. Ez zen desberdintasunmuntadunik topatu erasoaldien eta biktima bihurtzeenehunekoetan.

Halere, nazioarteko beste estudio (Rutter, 1983) batzueksendetsitako ondorio horiek ez dira oztopo egiaztatzekozenbat eta ikasle gehiago aztertu, orduan, pentsatzekoadenez, ikasle erasotzaile eta biktima kopuru handiagoaktopatuko ditugula.

Ikastetxe antolamenduarenak

Antolamendu osagaiek, dela ikastetxean, dela ikasgelan,dela ikastaldean, zeregin erabakigarria izan dezaketejokabide antisozialak sustatzen ala indargabetzen.Garrantzizkoen deritzegun batzuk adieraziko ditugu:

• Eskola eta jokatzeko araurik ezarrita egotea ez ego-tea: behar-beharrezko da ikasleak jokatzeko ereduenkodea ezagutzea eta betetzea, baita kode hori hau-tsiz zelako prozesua hasiko den ere. Beraz, bideakjarri beharko dira ikasleek parte har dezaten arauakezartzen, bereganatzen eta ebaluatzen, errazagobarneratuko ez ezik, erantzuleago agertuko dira eta.

• Hezkuntza komunitatean partaidetza eredurik ez iza-teak eragin dezake bai irakasleek, bai ikasleek eztopatzea adostasun biderik erabakitzerakoan.

• Diziplina sistemak ganorabakoa, laxoa, anbiguoaedo zurrunegia izanez gero, bortxa eta beldur egoe-rak sortzen eta iraunarazten lagundu lezake.

Nagusiak aurrean izatea

Olweusek (1998) aurkitu zuenaren arabera, harremanzuzenekoa da irakaslea aurrean izatearen eta eskolakoindarkeria arazoen artean. Zenbat eta irakasle gehiagobegirale egon atsedenaldietan, orduan eta eraso istilugutxiago ikastetxean.

Horregatik enfasia jartzen du ikastetxeetako atsedenal-dietan behar beste langile esku hartzeko prest edukitze-ko beharrizanean.

Irakasleek ikararazte eta biktima bihurtzeko egorenaurrean dituzten jarrerak erabakigarriak dira arazoarihelduko bazaio.

Beraz, atsedenaldietan begira ez egotea edo ia ez ego-tea, irakasleok eta parte ez diren ikaskideek biktimaribabesa ez ematea, gaiaren gaineko araudirik ez izatea,irakasleek eta ikasleek elkarrekin ez komunikatzea, ira-kasleen artean komunikaziorik eta kohesiorik ez izateadira eskola komunitatearen antolamendu eta elkarbizitza

beste elementu batzuk, jazarpen eta ikararazte jokamol-deetan eragina izan dezaketenak (Fernandez, 1996).

Laburpena

Orokorrean esatea dugu ezen beldurrarazteko eta bikti-ma bihurtzeko egoeretan eskolan badirela horiek gehi-tzen dituzten faktoreak, baita banakoak eta taldeakarazo horietatik babesten dituzten faktoreak ere.Ikastetxe bakoitzaren egoera zehatzaren baldintza izan-go dira faktore horien elkarketa eta garrantzia.

Hona hemen, labur, batzuk:

• Umeei behar adinako afektu zama ematen ez dienhezkuntza era jakin batzuek ez diete behar bestekoarreta eskaintzen eta, ondorioz, haurrek ez dutejokamolde eredu argirik baitaratzen.

• Famili harremanetako arazo jakin batzuek ondorioizaten dituzte gurasoen arteko gatazkak, dibortzioegoerak, alkoholismoa, gaixotasunak, jazarpenaeta abar.

• Gizartean behartsuago eta pobreago izatea, berezez dira zergatikoa, baina bai umeei heziera eskasa-goa eta gatazkatsuagoa ematea errazten duen giroaproposa.

• Hezkuntza alorrean prebentzioaren eta gatazkakbideratzearen gainean jarrera eta jokabide jakinbatzuk izatea, batez ere irakasleek. Batik bat egiaz-tatu ahal izan da oso garrantzitsua dela irakasleakedo nagusiak ikasleekin egotea eskolaldi osoanikararaztea murrizteko.

• Guraso eta ikaskide ikusleek jarrera eta partizipazioesanguratsuak dituzte beldurrarazte egoeretan, zei-nek bere eremuan.

Amaierakoa

Azken buruan, bullyinga arrunta baino arruntagoa da gureeskoletan eta ez ditu bereizten etniak, kalea edo baserria,eskola pribatua edo publikoa, mutila edo neska... Hez-kuntza komunitate osoa da erantzule arazoari behar beza-la heltzeko, apurtxo bat ere gutxietsi barik. Gainera, admi-nistrazio publikoek baliabide ekonomikoak, prestakuntza-koak eta langileak jarri behar dizkiete ikastetxeei, laneanbabesgabe eta noraezean senti ez daitezen.

Eta hori horrelako garrantzitsua da jazarpen egoerak,tratu txarrak, astiro baino sakon birrintzen dituelako era-soa hartutako ikaslearen autoestimazioa eta konfiantza,depresio egoeretaraino edo larridura etengaberaino helbaitaiteke, gutxienez, zailago egingo dizkiola bai eskola-ra egokitzea, bai emaitza akademiko onak izatea, eta,gehienez, suizidioaren moduko egoera mutur-muturre-koetara eroango.

Oinarrizko eskubide demokratikoak dira kontua, horienbitartez ikasleek salbu sentitu behar baitute eskolan,bullyingak dakartzan zapalkuntzatik eta nahitako lotsa-razte etengabetik

23

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ AMAIERAKOA

25

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ÍNDICE

Egoerarenazterketaeta diagnostikoa

27

0. Ikastetxearen egoeraren azterketa

Lehenengo puntu hau zero zenbakiaz izendatu dugu, bull-yingaren kontrako edozein ekimena aurrera eraman bainolehen egin behar delako. Izan ere, ikastetxearen errealita-tea ezagutzeak oinarrizko informazioa emango baitigu bull-yingari aurre egiteko edozein egitasmo lantzeko.

Helburuak planteatu, baliabideak bilatu, estrategiak pla-nifikatu edo teknikak erabili baino lehen, gure errealita-tea ezagutu behar dugu. Eskola komunitatearen barne-an egin behar den eztabaidaren osagai garrantzitsua da,erabaki egokiak hartzeko aukera emango diguna.

Ikastetxearen errealitatearen azterketa egiteko bi arloizango dira nagusienak: ikastetxearen hezkuntza proiek-tua, eta bullyingarekiko ikastetxearen eta eskola komuni-tatearen egoera. Plangintzari buruz hitz egingo dugune-an gehiago sakonduko dugunez, hemen zertzeladanagusienak baino ez ditugu emango.

Ikastetxearen hezkuntza proiektuari dagokionez zerainteresatzen zaigu: ze proiektu mota den, zein den berehezkuntza joera, gizarte harremanak nola aurrikustendiren, elkarbizitzak duen garrantzia, bullyingari buruzkoaipamena egiten duen, eta nolako tratamendua ematendion: bullyingarekin zerikusia duten pertsonen banakakoarazoa den, zigorraren bidez konponduko dena, ala ikus-puntu kolektibo, ekologiko eta sistemiko batetik aztertutadagoen, bullyinga agertzea errazten duten inguruko bal-dintzak aldatu nahi dituena.

Ikastetxearen eta hezkuntza komunitatearen egoeraaztertzen dugunean zera jakin nahi dugu, bullyingariaurre egoteko zer dagoen gure alde eta zeintzuk izangodiren oztopoak gure helburuak lortzeko. Jakinmin horrek

gidatuta, ikastetxearen ingurua, bere instalakuntzak,bere kokapena, bere materialak, bertan lan egiten dutenirakasleak, ikasten duten ikasleak eta bere familieiburuzko informazioa bilduko dugu. Datu horiek esangodigute gure abiapuntua zen den.

Informazio hori guztia biltzeko modu ugari daude, jakina.Merkatuan eros daitezkeen ikastetxearen ebaluaketa oro-korrerako metodoak ere badaude. Metodo horiek erabil dit-zakegu, edo lana gure kabuz antolatu, gure ikastetzearenerrealitatea inork baino hobeto ezagutzen dugu eta.

Oinarrizko azterketa honetan bullyingak gure ikastetxeanduen eragina ezagutzeko egingo dugun ikerketa eresartzen da. Ikerketa hori egiteko tresnak eskainiko dizki-zuegu aurrerago lan gida honetan.

1. Erabilpenerako argibide orokorrakgertakariaren ebaluaketaeta diagnostikoa egiteko

Dokumentu hauen xedea Bullyinga, honek ikasleenganduen eragina eta hezkuntza-komunitatea osatzen dutensektoreetan beldurrarazpenaz dagoen aurreiritzia eba-luatzea da.

Ez dira mekanikoki erabili behar. Hezkuntza-komunitate-ak, aldez aurretik, gertakariari buruzko hainbat gogoetaeginak behar ditu eta tresna hauek erabili beharra dago-ela justifikatuko duten bilerak eginak behar dituzte.Halakorik egin ezean, tresnak artifizialki erabiliko dira etatestuinguruarekiko, alegia hezkuntza-komunitateko par-taideen konpromiso eta esku-hartzearen inguruko eska-riarekiko loturarik gabe, egoera horrek antzutasun arris-kua dakarkeelarik.

STEE-EILAS

28

TRESNA DESBERDINAK JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Era berean, ikastetxeko zuzendaritza-taldeak ikastetxe-ko esku-hartze organoetan –eskola-kontseilua, irakasle-en klaustroak, koordinazio pedagogikorako lantaldeak-eginen den eztabaidaren aitzindaritza hartu behar dubere gain. Parte hartzen ez badu, guztiz gain ikasketa-buruak, gerora esku-hartzearen plangintza-lan bat ego-teari begirako ebaluaketak ez du zentzu handirik izanen.

Lan hauek ez ditu Orientazio Departamentuak, bereosotasunean, edo psikologia eta pedagogia irakasle-ak, bakarka, bete behar. Profesional hauen lana gerta-karia ebaluatzen eta esku-hartzearen plangintzan etaezarpenean oso garrantzitsua bada ere, ez dira, inolazere, ebaluaketa eta proiektuaren plangintza garatzeazarduratuko diren azken erantzuleak ezta bakarrak ere.

Ene iritziz, afera honetan gehiegizko protagonismo, lanedo dirigismo hartzeak proiektu asko bideragarriak etabaliagarriak ez izatea edo subjektuei, bullying egoerabateko biktima edo erasotzaile direnean, teknikoki arretaegitera soilik mugatzea dakar.

2. Tresna desberdinak

Aipatu dugun bezala, gure ikastetxeko Bullyingarekikoegoera ezagutzeko tresna desberdinak erabil ditzakegu:Galdera-sortak, azterketa-zerrendak eta elkarrizketapertsonalak eragile desberdinekin.

Gure ikastetxearen egoeraren diagnostikoa egiteko pro-posatzen hemen ditugun dokumentuak maila berekopertsonen arteko beldurrarazpena eta tratu txarrei(Bullyinga) buruz Valladolideko Unibertsitatean egindudan doktorego tesia eta horretarako burututako iker-ketarako sortu edo egokitu ditut.

Ikerketa horren helburua maila bereko pertsonen artekotratu txarren inguruan eskola komunitatean zeudenaurreiritziak aztertzea zen.

2.1. Galdera-sortak

Galdera-sortak ohiko tresnak dira Bullyingaren eraginaneurtzeko. Ikerketa askotan erabili dira (2002ko Avilés-ena, 1983ko Olweus-ena, 1998ko Ortega-rena, 1996koPereira-rena, 1993ko Whitney eta Smith-ena). Galdera-sortetan gaiarekin zerikusia duten portaerak, pentsa-menduak edo sentimenduak deskribatzen dira, ikertunahi ditugun ezaugarrien arabera.

Oso garrantzitsua da gertakaria kolektibo ezberdinenikuspuntua kontutan hartuta aztertzea (irakasleak, ikas-leak, gurasoak, langile ez-irakasleak...)

2.1.1. PRECONCIMEI, Bullyinga ebaluatzeko galdera-sorta, ikasle, irakasle eta gurasoenzat (Avilés,2002)

Galdera-sorta ezberdinek osatuta dago. Lehenik,ikasleentzako galdera-sorta betetzeko moduari buruzkoazalpenak ematen dira. Segidan, ikasleentzako galdera-sorta bera aurkituko dugu, eta gero irakasleentzat etagurasoentzakoak.

Ikasleentzako galdera-sortaerabiltzeko argibideak

Dokumentu honetan irakasleek ikasleei pasako dieten“PRECONCIMEI” galdera-sortari erantzuteko argibideakdaude.

Galdera-sorta honi giro lasai eta serio batean erantzuteaezinbestekoa izanen da.

Era berean, garrantzitsua izanen da lan hori hartukoduen pertsona egokia aukeratzea. Ez ohi da arazoriksortzen tutoretza-orduan eta tutoreak berak pasatzeko,baina zenbait gelatan (osaera eta funtzionamendua edoproblematika dela eta) aldatu eta ikasle horiekin inplika-zio txikiagoa duen beste irakasleren bati esku hartzekoeskatu behar bazaio, egin daiteke.

Ikasleentzako galdera-sorta

Ikasleei egiten zaizkien 12 galderek ondokoa ebaluatzendute:

1 Beldurrarazteko moduak. Fisikoa, ahozkoa,soziala.

4,6- Tratu txarrak nola eta non gertatzen direnaztertzeko alderdiak.

2,3,5,8, Biktimak egoera nola ikusten duen. Maiztasu-na eta iraupena barne.

7,9, Erasotzaileak nola ikusten duen.

10,11, Ikusleek nola hautematen duten.

12, Irteera-proposamena.

Ikasleentzako galdera-sortaren erantzun-orria

Galdera-sortako orri suntsikor bakarra da, ondoren infor-mazioa jasotzeko erabiliko dena. Informazioa eskuz pro-zesatzeko moldatuta dago.

Irakasleentzako galdera-orria

Informazio hau jasotzeak ikastetxean beldurrarazpenazdugun ikusmoldeari buruz eta berau errotik erauztekozein neurritaraino inplikatuko garen hausnartzea esannahi du.

Gurasoentzako galdera-orria

Tratu txarrak mailarik txikienera eramateko lankidetzanhorren garrantzitsua den hezkuntza-komunitatekosektore honen jarrerak baloratzeko balio du.

Multzo horietako bakoitzean jasotako informazioa proze-satu eta gerora plangintza eta esku-hartze urratsak bide-ratuko dituzten ondorioak, taldean hausnartu ondoren,atera behar dituzte ikastetxeko arduradunek. Atal bakoi-tzean maiztasunak eta horien esanahia ehunekoetanjasoko dituzte.

2.2. Azterketa-zerrendak

Azterketa-zerrenden bidez, ikastetxe osoan, maila bateanedo ikasgela batean egoeraren bilakaera ezagutu ahaldugu, hasierako baldintzak eta sentsibilizazio edo esku-hartze ekintzen ondoren agertzen direnak alderatzeko.

29

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ TRESNA DESBERDINAK

2.2.1. Nire bizitza eskolan (Arora, 1991)

Azterketa-zerrenda hau lagungarria izan daitekeBullyingaren bilakaeraren jarraipena aldian-aldian egiteko.

Zer dira?:

• Astebetez (hilabetez edo hiru hilabetez) neska-muti-koei institutuan gertatu zaizkienak. Profesionalekezarriko dute aplikazio epealdia.

• Gauza positibo eta negatiboak, kopuru berdinean,jasotzen dituzte. Premien arabera alda daitezke.

• Doakoak eta fotokopiagarriak dira.

• Dagoeneko landuta daudenak edo norberak landuta-koak izan daitezke. Ikasturtean bideratutakoa ingele-sa da. Premien arabera, egoki eta alda daiteke.

Zertarako balio dute?:

Helburuak

• Portaera-motak aztertzea.

• Denboran zehar duen iraupenari edo desagertzeariburuzko jarraipena egitea.

Ezaugarriak:

Malgutasuna

• Ikastetxearen premien arabera, zerrenda alda daiteke.

• Itemak aldatzen badituzu, eutsi proportzioari, geroraindizeak lortu beharko ditugu eta.

Zehatza neurketan

• Bullying portaera-mota anitz dagoelako eta guztienberri izatea komeni zaigulako.

• Neska-mutilek irakasleok kontuan hartzen ez ditugunbullying-mota asko definitzen dituztelako.

• Bullying-ekintzek erantzunak (zintzotasuna) blokea di-tzakeen hunkiberatasuna sortzen dutelako eta zerren-da hauekin ikasleen komunikazioa errazten delako.

Berehalakotasuna

• Hala behar izanez gero, hurbileneko unean (astea) ger-tatutakoa jasotzen dute.

• Neska-mutilei gogora ekar dezatela eskatu diegun artedenbora luze joan bada, berandutze horrek informa-zioa desitxura dezake.

Zerrendak, zer-nolako informazioa ematen du?

• Lortzen dugun informazioa kuantitatiboa bada ere,informazio kualitatibo ugari ere lortzen dugu; hauxeda tresna honetan gehien behar duguna.

• Bullyinga zenbatetan gertatzen den eta taldeareneraso maila globalari buruzko informazioa 4, 8, 10,24, 37 eta 39 itemek emanen digute. Aipatu itemhoriek zaindu behar ditugu bereziki.

• Bullying-indizea (behin baino gehiagotan). Itemhoriek laukian behin baino gehiagotan ageri badiramarkatuta, mota horretako bullying-indize zehatza

dagoela eta ebaluatu ohi den eperako (astebetea)aski handia dela adierazten digu.

• Eraso-indize orokorra (behin eta behin baino gehia-gotan). Eraso-indize orokorra, bullying-indizea berabaino zabalagoa (honek ez baititu aldizkako portae-rak jasotzen), zein den jakiteko, item horiei beraieierreparatuko diegu, baina “behin” (astean) eta “behinbaino gehiagotan” (astean) laukietan ikasleek jarrita-ko gurutzeak kontuan hartuta.

• Ebaluatzen den eskola-gela-taldean dagoen elkarbi-zitza orokorraren giroa.

• Biktimak identifikatzen ditu.

• Interesgarri gerta dakigukeen itemen bat gehituzgero, sar daitekeen aparteko informazioa.

Kudeatzeko baldintzak:

• Galdera-sorta aurkeztu izanaren inguruko azalpenakeman.

• Azken astean ikasleei ikastetxean gertatutakoenberri izan.

• Lehenengo itema ozen irakurri eta nola betetzen denerakutsi behar da (adinaren eta minusbaliotasun-mailaren arabera).

• Banakako lana, eta serioa, ziurtatu behar da.

• Pertsona bakoitzaren pribatutasuna bermatu behar da.

• 40 laguneko taldeentzat, gerora alderaketak egiteko.

• Beharbada, aldizkako indizea (eraso-indizea) indizesistematikoa (bullying-indizea) baino lehenago jaitsi-ko da.

• Tutoretza-taldeak.

Errepikapen-uneak:

• Denbora-tarte bat igarota, komenigarria izaten da erre-pikatzea. Gure asmoa portaera batek bere horretansegitzen duen ala desagertu den jakitea baldin bada,komenigarria da astero egitea.

STEE-EILAS

30

APLIKATZEKO ARGIBIDEAK JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

PRECONCIMEIIkasleriarendako galdetegia

APLIKATZEKO ARGIBIDEAK

AVILÉS, J. Mª (2002)

Galdetegiari erantzuteko argibideak

0. Galdetegia betetzen ari zarelarik galderaren bat sor-tzen bazaizu altxatu eskua eta lagunduko dizugu.

1.Galdetegia izen gabekoa da, baina, nahi izanez geropara dezakezu zure izena 12. galderari erantzutean.

2. Arretaz irakur itzazu galderak. Aukera guztiak birpa-satu eta aukeratu nahiago duzuna.

3. Aparte daukazun ERANTZUN ORRIAN jarri zureerantzuna hautatzen duzun aukeran gurutze bat jarriz.Galdera batzuk testu bat idazten uzten dizute.Halakoetan egin ezazu beti erantzun orrian.

4. Galdera gehienek eskatzen dizute erantzun bakarra.Hala ere, ERNE,. zenbait galderatan erantzun deza-kezu aukera bat baino gehiago bereiztuz. Edozeinkasutan galdera berean azaltzen zaizu.

5. Zenbait galderatan “bestelakoak” agertzen den auke-ra bat dago. Hau hautatzen da erantzunen zenuenaemaniko aukeren artean ez badago. Aukera hau egi-ten baduzu, erantzun orrian marka ezazu eta puntuz-ko lerroan idatzi zure erantzuna.

6. Galdetegiaren lehenengo orriari erantzuten bukatzenduzunean pasa zaitez beste aldera.

7. Arkatzez idatzi. Erantzutean okertzen bazara ezaba-tuz zuzen dezakezu, ez zirriborratu.

8. Oraingoan aurkezten dizugun galdetegia IKASKIDE-EN ARTEKO LARDERIA ETA TRATU TXARREN gai-nekoa da.

Esaten da larderia dagoela neska edo mutilaren batekohituraz bere ikaskideei beldurra sartzea, mehatxatzeaedo abusatzea hartu duenean. Egoera hauek samina etabeldurra sortarazten dituzte defendatu ezinean daude-nengan.

31

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ERANTZUN ORRIA

Irakasleak :

Familiak:

Ikaskideak:

PRECONCIMEIIntimidazio eta erasoaren gaineko aurregogoetari buruzko galdesorta

ERANTZUN ORRIA

AVILÉS, J. Mª (2002)

Argibideak:

Mesedez, galdera guztiak irakur itzazu arretaz eta marka itzazu x batekin, galderaren arabera, zure pentsakeraonen derkribatzen duten letrak.

Institutoa: .................................................................................................................................................................................................... Maila: ....................................................................................................... Letra: ..........................................

Herria: ................................................................................................................................................................................................................ Adina: ......................................................................................................

Ni: ❒ Mutila ❒ Neska Naiz Data: ............................................................................................................................

Guk galdetu ez arren, gaia honi buruzko beste zerbait gehitu nahi baduzu, orain egin dezakezu. (Gainera, nahi izanez gero, idatz dezakezu zure izena).

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Izena: ..........................................................................................................................................................................................

1 a b c d e f g

2 a b c d

3 a b c d e

4 a b c d e f g h

5 a b c d e

6 a b c d e f g

7 a b c d

8 a b c d e f g h i

9 a b c d e f g h

10 a b c d e

11 a b c d e f

12 a b c d e

STEE-EILAS

32

IKASLERIARENDAKO GALDERA ORRIA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

PRECONCIMEIIkasleen arteko mesprezu eta irainketen inguruko galdeketa

IKASLERIARENDAKO GALDERA ORRIA

AVILÉS, J. Mª (2002) (ORTEGA, MORA-MERCHÁN, MORA ETA FERNANDEZEN IDEIETATIK EGOKITUA)

1. Zure ustez zeintzuk dira ikaskideen arteko tratutxar ugarienak?

a. Iraindu, izengoitiak jarri

b. Batengatik barre egin, irrigarri utzi.

c. Min fisikoa egin, (jo, ostikadak eman, bultzatu).

d. Batengatik gaizki hitz egin.

e. Mehatxatu, gauzak eginarazi, engainatu.

f. Gaitzetsi, bakartu, inorekin ez elkartu, ez partehartzen utzi.

g. Besteak.

2. Maila honetan zenbat aldiz sentitu zara zure ikas-kideengatik mehatxatua eta iraindua (tratu txa-rrak...)?

a. Inoiz ez.

b. Gutxitan.

c. Askotan.

d. Ia-Ia egunero, ia-ia beti.

3. Zure ikaskideek noizbait iraindu edo mesprezatubaldin bazaituzte noiztik gertatu dira ekintzahoriek?

a. Inork ez nau mesprezatu.

b. Duela gutxi, azken aste hauetan.

c. Azken hilabeteetan.

d. Kurtso osoan zehar.

e. Betidanik.

4. Zein lekuetan gertatzen dira egoera hauek?(Erantzun bat baino gehiago aukera dezakezu)

a. Ikasgelan irakasle bat dagoenean.

b. Ikasgelan irakaslerik ez dagoenean.

c. Institutuko pasabideetan.

d. Komunetan.

e. Atseden lekuan irakasleren bat adi dagoenean.

f. Atseden lekuan irakasterik ez dagoenean.

g. Klasetik irtetzean, institutuik gertu.

h. Kalean.

5. Norbaitek iraindu edo mesprezatzen badizu hitzegiten al duzu inorekin?(Erantzun bat baino gehigo aukera dezakezu)

a. Inork ez nau mesprezatzen.

b. Ez dut inorekin hitz egiten.

c. Irakasleekin.

d. Nire familiarekin.

e. Ikaskideekin.

6. Nork gelditzen ditu egoera hauek?

a. Inork ez.

b. Maisuren batek.

c. Andereñoren batek.

d. Beste heldu batzuek.

e. Ikaskide batzuek (mutilek).

f. Ikaskide batzuek (neskek)

g. Ez dakit.

33

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ IKASLERIARENDAKO GALDERA ORRIA

7. Inoiz mesprezatu edo tratu txarrak eman al dizkio-zu ikaskideren bati?

a. Ez naiz inoiz inorekin sartzen.

b. Noizbait.

c. Aldiro.

d. Ia-Ia egunero.

8. Mesprezatu badizute noizbait, zergatik uste duzuegin zutela? (Erantzun bat baino gehiago aukera dezakezu).

a. Inork ez nau mesprezatu.

b. Ez dakit.

c. Zirikatu nituelako.

d. Desberdina naizelako.

e. Ahulagoa naizelako.

f. Adarra joztzeagatik.

g. Molestatzeagatik.

h. Merezi dudalako.

i. Besteak.

9. Halako egoeretan parte hartu baduzu zergatik eginzenuen? (Erantzun bat baino gehiago aukera dezakezu)

a. Ez dut inor mesprezatu.

b. Zirikatu nindutelako.

c. Niri besteek berdina egiten didatelako.

d. Desberdinak direlako (ijitoak, atzeratuak,kanpotarrak, paioak, beste lekuetakoak...).

e. Desberdinak direlako.

f. Ahulagoak zirelako.

g. Zirikatzeagatik.

h. Txantxa egiteagatik.

i. Besteak.

10. Zergatik uste duzu mesprezu eta iraintze egoerahauek gertatzen direla?

a. Zirikatzeagatik.

b. Besteekin sartzeagatik.

c. Indartsuagoak direlako.

d. Txantxa egiteagatik.

e. Beste arrazoiak

11. Zein ugaritasunarekin gertatu izan dira azkenhiru hilabete honetan mesprezu egoera hauek(Izengoiti jarri, irrigarri utzi, jo, ostikadak eman,bultzatu, mehatxatu, gaitzetsi, elkarrekin ezibili,...) zure institutuan?

a. Inoiz ez.

b. Bost aldiz baino gutxiago.

c. Bost eta hamar aldiz.

d. Bost eta hogei aldiz.

e. Hogei aldiz baino gehiago.

f. Egunero.

12. Zer gertatu beharko litzateke arazoa konpontzeko?

a. Ezin daiteke konpondu.

b. Ez dakit.

c. Irakasleek, familiak eta ikaskideek zerbait egindezatela.

Eskerrik asko zure parte hatzeagatik

STEE-EILAS

34

IRAKASLEENTZAKO GALDERA-ORRIA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Balora itzazu, zure iritziaren arabera, ondoko esal-diok 1etik (ez nago ados) 5era (ados).

a. Pertsonen arteko harremanak curriculum garapena-ren helbururik garrantzitsuenetako bat dira.

1 2 3 4 5

b. Erasoak eta bortxazko egoerak arazo larria dira nireikastetxean.

1 2 3 4 5

c. Irakasleak, ikasleen diziplina ezaren eta erasoenaurrean inolako babesik gabe daude.

1 2 3 4 5

d. Irakasleak beraiek dira, batzuetan, ikasleen erasoa-ren jomuga.

1 2 3 4 5

e. Ikasleen gurasoek, maiz aski, gatazka areago oker-tzen dute.

1 2 3 4 5

f. Nire iritziz, irakasleok bortxa eta gatazka egoeretanesku-hartzea gure heziketa lanaren beste eginkizunbat da.

1 2 3 4 5

g. Nire gelan gatazkak eta erasoak kontrolatu eta eragotziegiten ditut; honenbestez, ez dira arazo bihurtzen.

1 2 3 4 5

h. Irakasleak, beste irakasleen laguntzarik gabe, ezdaude Institutuan sortzen diren harreman txarrak etabortxa konpontzeko prestatuta.

1 2 3 4 5

i. Bortxa-arazoak deuseztatzeko, ezinbestekoa da ira-kasle guztiek horren inguruko kontzientzia hartzea etahorren aurka jarduteko erabakia hartzea.

1 2 3 4 5

j. Institutuan ikasleen artean gertatzen diren bortxa-ara-zoak deuseztatzeko, familiak inplikatu behar dira.

1 2 3 4 5

k. Eskola- eta heziketa-karga pertsonen arteko harrema-netan sortzen diren arazoetara, besteak beste, dedi-katzea ezinezkoa egiten duen eskakizuna dira.

1 2 3 4 5

l. Bortxa-egoerak deuseztatzeko eta pertsonen artekoharremanak hobetzeko, eskola-curriculuma aldatubeharra dago.

1 2 3 4 5

ll. Nire iritziz, egokia litzateke nire ikastetxean erasoen etabortxaren inguruko esku-hartze proiektu bati ekitea.

1 2 3 4 5

m. Irakasle naizen aldetik, nire iritziz, bortxa- eta beldu-rrarazte-arazoak bezain garrantzitsuak dira ikasleeneskola-errendimenduarekin zerikusia duten arazoak.

Mila esker zure laguntzagatik

PRECONCIMEIMaila bereko pertsonen arteko beldurrarazpenen eta tratu txaren

inguruko aurreiritziari buruzko galdera-sorta

IRAKASLEENTZAKO GALDERA-ORRIA

AVILÉS, J. Mª (2002) (ORTEGA, MORA-MERCHÁN, MORA ETA FERNÁNDEZEK EGOKITUA)

35

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ GURASOENTZAKO GALDERA-ORRIA

1. Nire seme-alabek ikasten duten Institutuan bortxake-ria eta beldurrarazpena daude.

1 2 3 4 5

2. Institutuko irakasleengan konfiantza dut.

1 2 3 4 5

3. Ikastetxeko irakasleak bortxa- eta beldurrarazte-ara-zoak eragozten saiatzen da.

1 2 3 4 5

4. Ikastetxeko irakasleekin dudan tratuarekin poziknago.

1 2 3 4 5

5. Irakasleei arazo hauek konpontzen laguntzeko,Ikastetxean gehiago parte hartzeko prest nago.

1 2 3 4 5

6. Nire seme-alabengan konfiantza dut.

1 2 3 4 5

7. Uste dut nire semea/alaba ez dela sekula gauza izanenbortxa edo beldurrarazte-ekintzetan parte hartzeko.

1 2 3 4 5

8. Nire semeak edo alabak bortxa- edo beldurrarazte-arazoren bat balu, esango lidake.

1 2 3 4 5

9. Bortxa- eta beldurrarazte-arazoen jatorria familian da-goen harreman- giroaren baitan dago.

1 2 3 4 5

10. Bortxa- eta beldurrarazte-arazoen jatorria Ikastetxeandagoen harreman-giroaren baitan dago.

1 2 3 4 5

11. Bortxa- eta beldurrarazte-arazoen jatorria gizarteandagoen harreman- giroaren baitan dago.

1 2 3 4 5

12. Neska-mutilek ikusten dituzten telebista-programekbortxa- eta beldurrarazte-arazoak egon ahal izateabultzatzen dute.

1 2 3 4 5

13. Familiaren barnean, noizbait, min fisikoa (nire seme-alabak jo) erabili behar izan dut portaera arazorenbat konpontzeko.

1 2 3 4 5

14. Bortxa edo beldurrarazpen egoeren berri dudanean,Institutuan nire seme edo alabaren tutoreari jakina-razten diot.

1 2 3 4 5

15. Institutuan neska-mutilen arteko bortxa- eta beldu-rrarazte-arazoak eragotziko lukeen programarenbatean parte hartzeko prest nago.

1 2 3 4 5

16. Nire iritziz, bortxa- eta beldurrarazte-arazoak bezaingarrantzitsuak dira ikasleen eskola-errendimendua-rekin zerikusia duten arazoak.

1 2 3 4 5

Mila esker zure laguntzagatik

PRECONCIMEIMaila bereko pertsonen arteko beldurrarazpenen eta tratu txaren

inguruko aurreiritziari buruzko galdera-sorta

GURASOENTZAKO GALDERA-ORRIA

AVILÉS, J. Mª (2002)

Galdera-sorta honen helburua Institutuko neska-mutilen arteko harremanak nolakoak diren eta haien artean zein arazo dau-den jakitea da. Lortuko dugun informazioarekin hobeto egin ahal izanen diegu aurre arazo horiei. Arazo horietako bat NESKA-MUTILEN ARTEKO BORTXAKERIA ETA TRATU TXARRAK DIRA.

Neska edo mutilen batek bere ikaskideei beldurra eragiten edo haiez abusatzen duenean, tratu txarrak eta beldurrarazpenadaude. Egoera hauek amorrua eta beldurra eragiten diete pairatzen dutenei, ezin baitute beren burua defendatu.

Galdera-sorta hau anonimoa da. Erantzuterakoan zintzotasunez jokatzen baduzu, arazo horientzat soluzio egokiak topatzenlagunduko diguzu.

ZINTZOTASUNIK HANDIENAZ ERANTZUTEA ESKATZEN DIZUGU.ERABATEKO ANONIMATUA ZIURTATZEN DIZUGU.

Balora itzazu, zure iritziaren arabera, ondoko esaldiok 1etik (ez nago ados) 5era (ados):

STEE-EILAS

36

AZTERKETA-ZERRENDA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Aste Honetan zehar Ikastetxe/ Institutuan Behin baino

Neska/mutilen batek: Inoiz ez Batzutan gehiagotan

1. Gaitzizenez deitu dit

2. Zerbait atsegina esan dit

3. Ene familiarekiko intentzio txarra adierazi du

4. Niri ostikadak ematen saiatu zen

5. Atsegina izan zen nirekin

6. Ezberdina naizelakoz ezatsegina izan zen

7. Opari bat eman zidan

8. Jipoi bat emanen zidatela esan zidaten

9. Sosa pixka bat eman zidaten

10. Nik berari dirua eman niezaion saiatu zen

11. Ni ikaratzen saiatu zen

12. Galdera txotxolo bat egin zidan

13. Gauzaren bat mailegatu dit

14. Eten egin ninduen jolasten ari nintzelarik

15. Nik eginikoaz ezatsegina izan zen

16. Arropari buruz elkarrekin mintzatu ginen

17. Txantxa bat egin zidan

18. Gezur bat esan zidan

19. Lagun talde bat nire kontra jardun zuen

20. Niri mina egiten saiatu den jendea izan da

21. Irribarre egin dit

22. Ni arazoetan sartzen saiatu zen

23. Zerbait eramaten lagundu zidan

24. Niri mina egiten saiatu zen

25. Nire lana egiten lagundu zidan

26. Nahi ez nuena egin arazi zidan

27. Telebistaren gauzei buruz nirekin mintzatu zen

28. Gauzaren bat kendu dit

29. Nirekin zerbait konpartitu du

30. Nire larruazalaz kaskarro izan da

31. Oihukatu zidan

32. Jolastu zuen nirekin

33. Gauzak gaizki egin nintzala saiatu ziren

34. Ene gustuko gauzez mintzatu zitzaidan

35. Modu bortitzean nitaz barre egin zuen

36. Kontakatilua eginen zutela esan zidaten

37. Nirea zen gauza bat puskatzen saiatu ziren

38. Nitaz gezur bat esan zuten

39. Ni jotzen saiatu ziren.

Ni: ❒ Mutila naiz ❒ Neska naiz Adina: ........................................................................................................................ Urtea:....................................................................

AZTERKETA-ZERRENDA

Nire bizitza eskolan

(SHARP ETA SMITH, 1994)

37

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ÍNDICE

Plangintza

39

1. Zein da abiapuntua?

(Abiapuntu-egoeraren ebaluaketa)

Hezkuntza-proiektua eta bullyinga

Ikastetxeak izan dezakeen Hezkuntza Proiektua azter-tzea ezinbestekoa izango da, aipatu hezkuntza-proiek-tuak izango duen orientazioaren arabera, bullyingarekikojarrera modu batekoa edo bestekoa izango baita.Hezkuntza Proiektuak eskola-komunitatearen benetakohezkuntza-asmoak adierazi behar ditu. Aipatu proiektuanikastetxearen nortasun-ezaugarriak eta, bestalde, esko-la-elkarteak zein hezkuntza-helburu orokor bereganatunahi dituen jasoko dira.

Beraz, plangintza-dokumentuan ikastetxeak duen hez-kuntza-proiektuak eskain diezazkigukeen datuak jasobehar dira:

• Hezkuntza Proiektuan nola jasotzen diren giza harre-manak.

• Elkarbizitzak zein leku hartzen duen.

• Tratu txarra kezkaz hartzen den ala ez.

• Zein ikuspegi ematen zaion tratu txarari, alegia,zigor-ikuspuntutik soilik aztertzen den ala tratu txa-rrak egotea eta irautea bultzatzen duten egoerakaldatu nahi diren edo horretarako asmorik dagoen.

Alde eta aurka duguna

Bullyingaren aurkako proiektu baten plangintza egiteko,ez gara hutsetik abiatzen. Gure ikastetxean bertan gara-tu asmo dugun lanean lagungarri edo oztopo izangodiren egoerak emango dira. Taldean hausnartzea etagure proiektuan dagoeneko lortuak ditugun eta lagunga-

Bullyingaren aurkako plangintza prestatzeak eskola komunitateko kide eta kolektibo guztien arteko koordinazio ahale-gin handia eskatzen du. Izan ere, Bullyinga konpontzen hasteko ezinbestekoa da ikastetxeko eskola komunitate osoakontzientziatuta eta konprometituta egotea.

Gainera, ikastetxe bakoitzak bere berezitasunak ditu, eta horregatik bullying maila eta modu desberdinak daude ikas-tetxe batetik bestera (Avilés, 2002; Ortega, 1998) maila bereko pertsonen arteko tratu txarrengan eragin handiena duenfaktorea delarik. Beraz, Bullyingaren aurkako plangintzaren lanketa, ikastetxe bakoitzean eta bere ezaugarien araberaegin behar da. Horretarako planteatzen dugun gidoia ere nahiko zabala da, ildo edo galdera nagusiak finkatzen ditue-na, ikastetxe bakoitzean bere egoera eta arazo bereziei erantzuna emango dien plangintza sor dezan, idatzizko agiribaten bidez.

Zentzu honetan, atal honen asmoa eskolako kolektibo ezberdinek ikastetxe batean Bullyingaren aurkako ekintzen plan-gintzan elkarri laguntza emateko euskarria izatea baino ez da. Ikastetxe bakoitzak bere ezaugarriak eta historia propioaizanagatik ere, Sharp eta Thompson-i jarraiki (1994), gure iritziz berdinen arteko tratu txarrei eta beldurrarazteei moduegituratu eta, denboraren aldetik, sistematiko batez aurre egin nahi dien proiektuak ondoko fase hauek jaso behar ditu:fase desberdinak izan behar ditu. Alegia, sentsibilizazioa eta kontzientziazioa, ikerketa txiki bat egitea, ekintzen proiek-tua lantzea, proiektua zabaltzea eta garatzea, eta azkenik, jarraipena eta ebaluaketa egitea.

Beste proposamen batzuek (Sullivan, 2001) lana antolatzeko lau fase nahiko argiak planteatzen dituzte: plangintza, pro-grama prestatzea, martxan jartzea eta mantentzea.

Plangintza egiteko planteatzen dugun lan eskema bost galdera nagusiak erantzutean datza.

rri gertatuko zaizkigun edo erraz lortuko ditugun alder-diak eta bullyingaren aurka garatu asmo dugun borrokanoztopo izango direnak idaztea da helburua. Aipatu lanhori arlo guztietan egin behar dugu, alderdirik materiale-netatik hasita eskola-komunitatearen sektore eta alderdiguzti-guztietaraino: Ikastetxea (kokapen fisikoa, materia-la eta bitartekoak, instalazioak, profesionalak, metodolo-gia, curriculuma); Irakasleak (profesionalki nor bereburuarekin gustura egotea, prestakuntza profesionala,harreman-sistema, taldearen kohesioa, lan-egonkorta-suna...); Ikasleak (eskola-motibazioa, talde-integrazioa,familiaren egituraketa, gatazkak, zenbaterainoko pare-hartzea...); Familiak (maila sozio-ekonomikoa eta kultu-rala, eskolan duten parte-hartzea, hezkuntza-arloanduten kontzientziazioa...); Ikastetxearen testuingurua(gizarte-arloko arazoak, erkidegoaren parte-hartzea...),eta abar.

Aipatu datu horiek plangintzan abiapuntu eta proiektuaabian jartzeko euskarri izango zaizkigu.

Zeri egin behar diogu aurre?

Fase honek maila bereko pertsonen arteko tratu txarreiburuz dagoen informazioa behar bezala zabaltzea eska-tzen dio eskola-komunitateari. Bullyingari buruzko oina-rrizko informazioa: zertan den, nortzuek hartzen dutenparte, zein ondorio eragiten dizkie pairatzen dutenei,zeintzuk diren bullyingaren arrazoiak, zein modutan garadaitekeen bullyinga, eta abar.

Informazioa jasotzeaz gain, eskola-komunitateko sekto-re guztiengandik gai honen inguruan lan egiteko konpro-misoa eta bakoitzak bere zereginetan proiektua txerta-tzeko jarrera ziurtatu behar da.

Fase honetan, eztabaidatzea, hausnarketa- eta presta-kuntza-jardunaldiak, eta eskola-komunitatearen sektore-en arteko eztabaida-topaketak antolatzea, azken finean,jarrerak adostea, ezinbestekoa izango da.

Zer joko dugu bullying-tzat?

Bullyinga zer den eta zer ez eztabaidatu beharra dago.Bullying-mota guztiak berdinak diren edo batzuk besteakbaino gogorragoak diren baloratu behar dugu.Ikastetxean izaten diren portaerak aztertzea ere garran-tzitsua da, beldurraraztetzat joko ditugun ala ez eraba-kitzeko. Bullyinga helduen ikasleekikoa eta/edo ikasleenhelduekikoa den adostu beharra dago.

Eskola-komunitatearen parte-hartzea

Eskola-komunitateko sektore guztien iritzia jaso behardugu, proiektuaz duten iritzia, zein ekarri egin diezaioke-ten, eta nolako parte-hartzea eduki nahi duten jakingobadugu. Ikerketek erakusten dutenaren arabera, komunita-te osoak kontsulta horretan parte hartzen duenean, bull-yinga murrizteko lanean lortutako emaitza hobea izaten da.Ikasleek bullyingari aurre egiteko proiektuaren plangintzan,gauzatzean eta ebaluaketan parte hartzen dutenean, aipa-tu emaitza iraunkorragoa eta hobea izaten da.

Zer da benetan gertatzen dena?

GALDERA-SORTA BIDEZKO IKERKETA

Ikertzeak garrantzi handiko bi informazio emango dizkigu.

1. Zein bullying-mota dagoen eta zenbatekoa den eza-gutuko dugu.

2. Bullyingaren aurkako plana garatzeko, eskola-komu-nitateak zer pentsatzen duen eta nola antola daiteke-en ezagutuko dugu.

Dokumentu honetan aipatutakoaren ildotik, ikastetxeanbullyingari buruzko ikerketa egiteko, hainbat bideri jarraigatzaizkioke: galdera-sorta egituratuak (maila batean edobestean), portaerak analizatzen dituzten azterketa-zerren-dak edo subjektuekiko elkarrizketak eta harreman pertso-nala. Guk, lan honetan, ezartzen eta informazioa biltzenerraza izango den galdera-sorta proposatzen dugu, zei-nak bullying-ean, erasotzailearengan, biktimarengan etaikusle-jarrera hartzen dutenengan garrantzi handia dutenarloetan arakatzeko aukera emango baitigu.

Modua edozein izanda ere, helburua argia izango da, etaezaugarrietan eta maiztasunean gertatzen ari dena an-tzematen, eta, batez ere, nola egingo duen antzematensaiatuko da, baita hori lortzeko noren laguntza izangodugun ere.

Laburbilduz, proiektuari hasiera nola emango diogun,noren laguntza jasoko dugun eta diagnostikoa egitekozein tresna erabiliko ditugun jakin beharra dugu.

Noren laguntza jasoko dugun

Bullyingaren aurkako planak zein eduki izan beharkolituzkeen galdetu behar diegu denei, eta erantzunak,horietatik abiatuta, plana egituratzeko oinarria izanbeharko lirateke.

Zein tresna erabiliko ditugun

Hobekien zer egokitzen den baloratu beharra dago:

• Galdera-sortak (ikasleak, irakasleak, familiak eta/edobatera).

• Elkarrizketak.

• Bilerak eta topaketak (banan-banan eta taldeka).

• Hainbat topaketatan eta bileratan, edukiaren aldetik,osatuko diren eskutitzak.

Kontsulta-tresnetan sar daitezkeen puntuak

Ikerketa, hainbat tresna erabiliz egin dezakegunez,garrantzitsua litzateke plangintzaren barruan bidea irekikoligukeen informazio aipagarria lortzea. Honela, ikerketakeskola-komunitatearen informazioa lortzen lagundu behar-ko liguke, honako hauei buruz:

1. Planaren helburu argiak zeintzuk diren.

2. Komunitateko sektoreen jarrerak eta gogoa.

3. Eskuartean duguna eta aurrera begira lagungarriizango zaiguna.

STEE-EILAS

40

ZEIN DA ABIAPUNTUA? JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

41

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ZER LORTU NAHI DUGUN

4. Eskuartean ez duguna, baina nahiko erraz lor deza-keguna.

5. Gabeziak eta gune ahulak.

6. Proposatzen diren premiak eta bitartekoak.

7. Eskola-komunitateak mahai gainean jartzen dituensoluzio-proposamenak eta aipatu proposamenenzuzendaritza.

2. Zer lortu nahi dugun(Helburura iristeko proposamenak).

Nora iritsi nahi dugun

Egoeraren analisiak eta ikastetxean garatutako diagnosi-lanak proiektuaren helburuak finkatzeko datuak emangodizkigute. Helburuak eta horiek lortzea errealitatearen etaerdiesteko aukeren baitan egotea komeniko litzateke:

• Zein helburu proposatzen ditugu?

• Noizko?

Zer behar dugun eta zer erabiliko dugun

Hasierako ebaluaketak, halaber, bullyingari aurre egitekodagoeneko barneratua dugun ezagutzaren berri emandiezaguke. Egoera horrek helburuak, egon daitezkeensoluzioak eta helmena finkatzerakoan, errealitatearenbarruan jokatzeko bidea emango digu. Orobat, proiek-tuari behar besteko bermeaz aurre egiteko, programatubeharreko baliabide material, giza baliabide eta presta-kuntzakoak agerian jarriko dizkigu:

• Zer da dagoeneko baduguna?

• Zer da ez duguna, baina lor dezakeguna?

• Zein baliabide behar ditugu?

• Zein soluzio proposatzen ditugu?

3. Nola gauzatuko duguproiektua?(Jarduera-plana)

Plangintza

Proiektuaren dokumentuak, aipatua dugun bezala, proiek-tuaren helburuaz eta bullyingaren definizioaz eskola-komu-nitateko kideek duten iritzia eta erabaki adostuak jasobehar ditu; alabaina, informazioa nola jasoko dugun, bull-yingari aurre egiteko izango dugun erantzuna, irakasleen,ikasleen, familien, zuzendaritza-taldearen eta ikastetxekobeste pertsonalaren ardurak, pentsatutako prebentzio-estrategiak, jarraipena nola egingo dugun eta proiektuarenebaluaketa ere jaso behar ditu.

Hori guztia zehazteko jarrai daitekeen lan-metodologia,lana batzordeka egitearena izan daiteke; betiere, aipatubatzorde horietan eskola-komunitateko kideak ordezkatutaegongo direla, eta, batzordeen eraginkortasuna bermatze-arren, kopuru orekatua izango dela ziurtatuta. Era-ginkortasuna erakutsi du, era berean, lan-talde zehatz eta

kide-kopuru mugatukoak, zeinak bere lana modu trinkobatez egiten baitu eta, ondoren, ikastetxean erabakiak har-tuko dituen batzorde zabalago eta ordezkari gehiago izan-go duen bati informazioa emango baitio.

Nola jaso gertatzen dena?

Biktima-egoeran dauden ikasleek gertakari horien berriemateko bideak badituztela ziurtatu beharra daukagu.Era berean, bide horiek ezagunak direla, behar bestekodiskrezioa, segurtasuna eta pribatutasuna dituztela etafuntzionatzen dutela ere ziurtatu behar dugu.

Planifikatu beharrekoen artean, honako hauek daude:

• Komunikazioari behar bezalako erabilpena emateko,nahitaezkoak ditugun baliabide material eta gizabaliabideak bilatu behar ditugu.

• Ikasleek bullyingari buruzko informazioa guri helaraz-teko aukera izan dezaten, sistemaren bat finkatubeharra daukagu.

• Informazioak jarraitzen duen prozesua finkatuta egonbehar da, eta ezaguna izan behar da. Gertakariakikastetxean erregistratu behar dira "gertakarienparte" antzeko zerbaitetan.

• Erregistratzen den informazioa nork erabiliko duenzehazterakoan, zorrotz jokatu behar dugu.

• Gertakariak jasotzeaz eta koordinatzeaz arduratukoden koordinatzailea izendatu behar dugu.

• Txosten faltsuak eta egiazkoak, eta horien ondorioakbereizteko, beharrezkoa den prozedura finkatutaegon behar da.

• Irakasleez eta ikastetxeko langileez gain, ikasleeketa familiek bullying-jakinarazpen bat dagoenean zergertatzen den ezagutu behar dute.

Zer gertatzen da bullying-egoera dagoenean?

Zentroak bullying-egoera bat gertatzen denean, zer eginbehar den finkatuta eduki behar du. Denek jakin behardute zein izan behar den erantzuna, eman beharrekourratsak zeintzuk diren eta nortzuek hartuko duten parte.

• Nor izango den arreta egiten duena, helduak alaneska-mutilen bat (neurtu irakasle-taldeko tutoreeneta irakasleen garrantzia).

• Zein prozesuz baliatuko gara?

• Bullyinga arina edo larria izatearen arabera, erantzundesberdinak egongo diren ala ez.

Gertakariak arinak direnean: errieta gogorra, gatazkakkonpontzeko teknikak, bilera bateratuak subjektuekin etaberen familiekin, ikusleekin, irakasle-taldearekin, zigo-rrak ezarri...

Gertakariak larriak direnean: ikastetxeak bere laguntzaematearen aldeko jarrera ona, gertakarien inguruko ikas-tetxearen txostenak ziurtatu, ikastetxeak eta familiekparte hartuko dutela ziurtatu, gertakariak barne hartzendituen ikasleak ikastetxetik kanporatuak izateko eta/edoikastetxez aldatuak izateko neurriak baloratu, eskolaren

aurka bidera daitezkeen ekintza legalen aurrean presta-tuta egon, ikasle kaltetuaren familia poliziarengana joedo legezko beste prozedura batzuk erabiltzeko aukera.

• Zein sistema jarriko dugun abian biktimak irmo etababestuta senti daitezen.

• Tratu txarrak eragiten dituztenek zein ondorio jasokodituzten.

• Inolako istilurik ez dela onartuko ikasleei argi etagarbi uztearen garrantzia.

• Nola ziurtatuko dugun biktima salbu dagoela eta ezduela beste erasorik pairatuko.

Jakinarazten diren eta/edo ezagutzen diren bullying-ger-takarietan gehien garatzen den prozesuak hainbat etapaditu:

• Irakasle batek, hainbat bidetatik, bullying-gertakarienberri jaso du eta hori jakinarazten die ikastetxekoarduradunei.

• Ikastetxeak izendatutako arduradunak(ek), irakasle-arekin batera, gertakariak egiazkoak diren eta zen-baterainokoak diren jakingo du, eta idatzizko txostenbatean jasoko ditu.

• Irakasle-talde horrek gertakariak konpontzeko solu-zioa edo estrategia bilatuko du, eta inplikaturik dau-denekin hitz egingo du. Ikastetxeak hartutako eraba-kiaren berri familiei ere emango zaie.

Arazoa konpontzen bada, horren inguruko txostena gor-deko dugu, eta, konpontzen ez bada, aurreko taldeakberriro ere soluzioak bilatu beharko ditu, entrenamendu-programetan eta esku-hartze tekniketan parte hartzeaeskatuko dutenak; horien inguruko prozesua txostenidatzietan jasoko da.

Zein da irakasleon, ikasleen, familien, zuzendaritza-taldearen eta ikastetxeko gainontzeko langileenerantzukizuna?

Bullyingaren aurkako plana egiteak, dagoeneko gara-tzen ari garen lanera baliabideak, eginkizunak eta ardu-rak egokitzea eskatzen du.

Nolanahi ere, ezinbestekoa izango da sektore bakoitzakbere ardurak zeintzuk diren zehaztea eta bakoitzak bere-ak bere gain hartzea. Ikasleak bullying-egoerak gerta-tzea ahalbidetzen duen isiltasuna hausteaz kontzientzia-tu behar ditugu. Ikasleek ikastetxean segurtasuna izatekoeskubidea dute; beren ardura da aipatu segurtasunamurriztuko duen edozein mehatxuren berri ematea.Halaber, ikasleek beren gain har ditzakete bitartekaritzaeta ikaskideei laguntzeko eginkizuna ere. Ondorenlaguntza-sistemez, ikasle-aholkulariez, ikasle-bitarteka-riez, eta beste hainbatez hitz egingo dugu.

• Gertakariak salatu.

• Ikastetxean segurtasuna izateko eskubidea eskatueta defendatu.

• Ezarriko diren laguntza- edo bitartekaritza-programe-tan parte hartu.

Irakasleak, eta ikastetxeko beste langile batzuk, ez dirabullyinga gertatzen den lekuan egoten. Bullying-egoerabaten berri jasotzen badute, ikastetxeak izendatutakopertsonari, oro har, ikasketa-buruari, jakinarazi behardiote. Ikasketa-buruak, besteak beste, gertakariei solu-zioa nork eman diezaiekeen erabakitzeko prozesua abianjarriko du. Gertakariei buruzko informazio idatzia beha-rrezkoa da. Bullying-egoera baten aurrean irakasleek etabeste heldu batzuek tolerantziarik batere ez izateagarrantzitsua da ikasleengan jarrera berberak lortzeko.

Halaber, irakasleen ardura da bullyingari buruzko ezta-baida ikasleen artean zabaltzea eta nola aurre egin bide-ratzea talde osoan. Zuzendaritza-taldeari dagokionez,erantzukizuna oso argi dago, beraiek izan behar baitiraproiektuaren aitzindari eta proiektua ezartzearen etagaratzearen aldeko apustua egingo dutenak. Bu-llyingaren aurkako plana zuzendaritza-taldearen etaklaustroaren bileretako aztergaietan ageri behar da,baita eskola-kontseilukoetan ere.

• Txosten idatzien bitartez, ezagutzen dituen bullying-egoerak jakinarazi.

• Arazoei soluzioa ematen eta soluzioak bilatzen partehartu.

• Ikasleengan bullyingari buruzko eztabaida bultzatu.

• Bullyinga ikastetxean egiten diren bileretako azter-gaietan sartu.

• Zuzendaritza-taldearen parte-hartze erabakigarria.

• Bullyingaren aurkako teknika eta programetan pres-takuntza garatzeko eskakizuna.

Familiek, ikastetxean bullying-egoerak ematen direlakosusmoa baldin badute, horren berri eman beharra dute.Ikastetxearekin batera jardun behar dira lanean ikaste-txeak familiekiko harremanetarako aurreikusitako eske-maren barnean (informazioa, jakinarazpena, parte-har-tzea). Bullying-egoeren aurrean, beren jokabide-kodeazein den argi eduki behar dute bakoitzak bere seme-ala-bei helarazteko, biktima, erasotzaile nahiz ikusle izan.

• Familiek bullying-gertakariren bat ezagutzen badute,horren berri ikastetxeari eman behar diote.

• Beren seme-alabekin komunikazio egokia garatu.

• Bullyingaren aurrean, inolako zalantzarik utziko ezduen jokabide-kodea agerian utzi seme-alabenaurrean, hauek gertakarietan izan dezaketen rolaedozein dela ere.

• Ikastetxeko proiektuan parte-hartze aktiboa izan.

Zein estrategia aukeratuko ditugu?

Prebentzio-estrategiek curriculum-erabakietan, gelanegingo dugun esku-hartzean gaia txertatzeko moduan,elkarbizitza-eredu egokia bultzatzen duten metodologie-tan, irakasle, guraso eta ikasle garen aldetik gure porta-eraz egin eta lortu behar ditugun aldaketetan, gatazkeiaurre egiteko geureganatzen ditugun sistemetan... izan-go dute eragina.

STEE-EILAS

42

NOLA GAUZATUKO DUGU PROIEKTUA? JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Ikastetxea seguruagoa izatea ahalbidetuko digutenestrategiek, prebentziokoak direnek eta esku-hartzekoakdirenek, lotura zuzena izango dute. Ikasleen arteangehien ezartzen direnak laguntza-sistemak eta neurketa-sistemak dira. Biak ere esku-hartze atalean kokatukoditugu. Nolanahi ere, irakasleek, ikasleekiko elkarrekin-tzan, beren geletan garatzen dituzten estrategiez eregure iritzia agertu behar dugu proiektuan:

• Nola bultza ditzakegun laguntza-portaerak. Zeintzukdiren portaera horiek bultzatzen dituzten metodologiak.

• Eskolan bullyingaren aurkako zein jarrera bultzatunahi ditugun.

• Zein estrategia sar ditzakegun gure curriculumeanjazarpenaren prebentzioa egiten laguntzeko.

• Helduok nola lagun dezakegun gatazkak konpontzen.Neurketa-estrategiarik aukeratu behar dugun ala ez.

• Zer egin dezakegun neska-mutilen batek erasorikegin ez dezan. Portaera aldatzeko planik ezarrikodugun ala ez.

• Nola jokatuko dugun arrisku-taldeekin: adimen urri-koekin, etorkinekin...

• Saritze-sistemarik hartu behar dugun. Esate batera-ko, puntu-merituren sistema, berdinekiko, irakaslee-kiko eta lan ondo eginarekiko portaerari buruzkoa.

• Zer-nolako prestakuntza behar dugun bullyingariaurre egiteko. Irakasleentzako, laguntza eskain die-zaguketen ikasleentzako (bitartekaritza, ikasle-ahol-kulariak...), irakasle ez diren langileentzako etalaguntzaileentzako (atseden-patioak eta jangelak)eta funtzionamendu egonkorra duten gurasoen esko-la batentzako prestakuntza-plana beharrezkoa den.

Zein teknika garatuko ditugu?

Teknikei dagokienez, ikastetxeak, bullyingari aurre egite-ko, bere iritziz, aproposenak zeintzuk diren zehaztubeharko du Bere aukeraketa egin behar du. Era berean,merkatuan dauden hainbat programaz balia gaitezke,prebentzio- eta esku-hartzeko estrategiak, eta entrena-mendu zehatzeko estrategiak tartekatzen dituztenak,hain zuzen ere.

Bullyingari aurre egiteko, zenbait esku-hartze tekniketantrebatzea, besteak beste:

• Pikasen metodoa, kezka partekatuko metodoa.

• Asertibitatea lantzea.

• Lagun-taldeak.

• Amorrua gobernatzeko prestakuntza.

• Autodefentsa pertsonala.

Bullying-egoera baten barruan nahasita dauden ikaslee-kin garatu beharreko lana aurreikusita eduki behar dugu:

• Biktimekin garatu beharreko lan-ildoak aurreikusibehar ditugu: asertibitatea, rol-jokoa, lana testu etabideoekin, autodefentsa pertsonala, lagun-taldeak.

• Erasotzaileekin garatu beharreko lan-ildoak: erruga-betzearen lana eta Pikasen metodoa, ez-erruztatzea-ren metodoa, amorruaren kontrola.

• Ikusleekin garatu beharreko lan-ildoak: rol-jokoak,esku-hartzean eta garapen moralaren lanketan izandezaketen inplikazioa. Laguntza- eta neurketa-siste-metan parte hartu.

• Harremanen arloan, bullying-egoera batean nahasitadauden pertsonekiko egoera hoberenean daudentutore, irakasle eta helduak zeintzuk izan daitezkeenaurreikusi.

Zein baliabide erabiliko ditugun

Ikastetxeak proiektua abian jartzeko beharrezkoak direnbitartekoak aurreikusi behar ditu.

Bitarteko materialak: bullyingari aurre egiteko, merka-tuan dauden programak, bibliografia, batzarrak, bilerakegiteko guneak (plangintzaren gorabeherak eztabaida-tzeko, batzarrak eta bilerak egitea aurreikusi behar du-gu), lanketa-saioak, proiektuaren publizitate-materialak(plangintzaren barruko gaiak ikastetxeko ageriko lekue-tan jarri: sarreran, korridoreetan, jangelan, gelan, etaabar).

Giza baliabideak: ikastetxean parte hartuko duten per-tsonak, ikastetxekoak ez direnak, gu prestatuko gaituz-ten adituak...

Prestakuntza-bitartekoak: zein arlotan prestatu nahidugun geure burua, guraso-eskola, prestakuntza-proiek-tuak ikastetxean, hobekuntza-planak, irakasleen etagurasoen arteko eztabaida-topaketak...

Bereziki, programa ezagutzera emateko beharrezkoakdiren bitartekoak azpimarratu behar dira: dokumentua argi-tara emateko eta horren inguruko publizitatea egiteko bitar-tekoak, ikastetxeko eta komunitateko aldizkarietan, tokiantokiko prentsan txertatzeko bitartekoak, eta abar.

4. Gauzatu egingo dugu

Aurreikusitako ekintzak garatu

Plangintzan jasotakoa abian jartzeak parte hartuko dute-nen koordinazioa eta lankidetza eskatzen du. Eskola-komunitateak hainbat alderdiri buruzko informazioabanatu behar du: nola jaso bullyingari buruzko informa-zioa, ikastetxean bullying-egoeraren bat gertatzen dene-an, zein mekanismo jartzen diren abian eta zeintzukdiren ekintza bakoitzaren erantzuleak.

5. Zein neurritarainoari garen hori lortzen(Lortutakoaren azterketaeta proposamen berriak).

Ebaluaketa eta jarraipena

Abian jarriko ditugun neurrien egokitasunaren jarraipenaegin behar da. Programaren ebaluaketa orokorra egitea

43

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ÍNDICE

funtsezkoa dugu, eta horrek aurrera begira egin beha-rreko aldaketei buruzko informazioa emango digu.

Bullyingaren aurkako proiektu batean inbertitzea epeluzerako inbertsioa da eta zeharka egin beharrekoacurriculumean, klaseen garapen normalizatuan gatazkenkonponbide-teknikak eta ikasleen esku-hartzeetan aser-tibitatearen entrenamendu-teknikak sartuz. Klaseengarapenean eta elkarbizitzaren gestioan negoziazio-estrategiak sartuko ditugu; ikasleekin estereotipoaklandu, eta, amorru-uneak sortzen direnean, nork bereburua kontrolatzeko ariketak egin.

Bullyingaren aurkako plana aldizka berraztertu etazuzendaritza-taldearen, klaustroaren eta eskola-kontsei-luaren bileretako aztergaietan planaren martxa baloratubehar da.

Abian jarri dugun proiektua bide onetik doan eta esperogenituen emaitzak ematen ari den erakutsiko digutenzenbait adierazleri arreta eskainiko die ikastetxeak.

Bullying-gertakariek beren horretan irauten duten, behe-ra egin duten ala ez. Ildo horretan, jarraipen-estrategiakerabiltzea ona da, besteak beste, azterketa-zerrendak.

• Gertakarien formetan eta larritasunean izandakoaldaketak.

• Bullyinga gertatzen den lekuetan izandako aldaketak.

• Ikastetxean egindako txosten-kopuruan izandakoaldaketak.

• Ikasleek irakasleei, familiari eta ikaskideei emandakoinformazioa areagotzea.

Era berean, taldeak proiektuaren martxa ebaluatzekoinformazioa, berau nola lortuko duen, prozesu hori nolakoordinatuko duen, jasotako informazioa egokia ezbada, zein neurri hartuko dituen eta beste hainbat aferaaurreikustea ezinbestekoa izango da.

Aldaketak egiteko eta lan egiteko proposamenak

Ebaluaketak emango digun informazioak hasierako pro-posameneko hainbat puntutan aldatu beharko ditugunalderdiak zeintzuk diren erakutsiko digu.

STEE-EILAS

44

ZEIN NEURRITARAINO ARI GAREN HORI LORTZEN JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

45

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ÍNDICE

Esku-hartzea

47

Esku-hartzeaz ari garenean, ikuspuntu eta eragin-mailadesberdinetatik Bullyinga aurreikusi, saihestu edo deu-sezta dezaketen jarduera guztiak hartu behar dituguaintzat. Zenbait ikerketa-lanetan (Aviles, 2002), aipatujarduerak garatzeko ahaleginak egiten dira beroriek lan-duko dituzten irakasleei baliagarriak gerta dakizkien.

Lan honetan, Bullyinga ezarrita dagoenean eta gureasmoa hori deuseztatzea denean, praktikan jarriko denmetodoa (Pikas, 1989) deskribatzen jardungo bagaraere, ezin ahaztuko dugu eta aipatu beharko dugu, laburbada ere, Bullyinga aurreikusten, saihesten eta/edo deu-seztatzen Pikas-en metodoa bezain garrantzitsuak direnbeste estrategia batzuk ere badaudela, ikastetxeetangaratzen den elkarbizitza hobetzen eta gatazkei soluzioaematen laguntzen dutenak.

Horiek aipatu aurretik, azter dezagun Bullyinga bi ikus-puntutatik: Bullyinga eta honek beste eraso- eta bortxa-portaerekin duen lotura. Halaber, Bullyinga eskola-testuin-guruetan gertatzen diren elkarbizitza-arazoen barneankokatu beharra dago.

Bullyinga eta erasoa

Olweus-en iritziz, Bullyinga eraso-portaeraren azpikate-goria bat da. Eraso-portaera beste pertsona bati lesioaeta kaltea eragiteko nahita garatzen den portaera delaaitortu arren (Olweus, 1999), beste eraso-portaeretatikbereizten duten Bullyingaren berezko ezaugarriak aipa-tzen ditu.

Bullying egoerak gertatzen direnean eman beharreko erantzuna argia, zin-

tzoa eta zuzena izan behar da, laidoak, isekak, erasoak, mehatxuak edo

manipulazioa alde batera utzita. Erantzuna berehalakoa izan behar da, solu-

zioa epe luzera etor badaiteke ere. Zer gertatu den, nortzuek hartu duten

parte eta horren aitzinean zer egin den jakiten lagundu behar digu esku-har-

tzeak. Horretaz gainera, etapa bakoitzean, familiak inplikatu behar ditu eta

arazoari aurre egiteko egon daitezkeen bideez eztabaidatzeko aukera

eman behar die neska-mutilei.

Ez ditu bullying-tzat hartzen antzeko ezaugarri fisiko edoburu-ezaugarri bertsuak dituzten pertsonen artean sordaitezkeen gatazkak.

Halaber, indarkeria edo bortxa-portaera eraso-portaera-ren azpikategoria litzatekeela adierazten du, baina bereezaugarri propioak edukiko lituzkeena, besteak beste:erailketa, hilketa, lapurreta larrigarrirekin, lapurreta,ebastea eta bahiketa.

Bullyingaren eta bortizkeriaren arteko erlazioak 1. irudi-ko grafikoan ikus daitezke. Nola Bullyinga hala bortizke-

1. irudia: Eraso-bortxa eta Bullyingaren arteko lotura. Olweus-en "The nature ofschool bullying"-etik hartua (1999).

STEE-EILAS

48

BULLYINGA ETA ELKARBIZITZARAKO ARAZOAK IKASTETXEETAN JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

ria eraso-portaeraren azpikategoriak dira. Eremu komunbatek elkartzen ditu, bien arteko ebakidurak, hain zuzenere; horretan, Bullyingak portaera fisikoak edo ukipenez-koak hartzen ditu hainbat modutan adierazita: jo, ostiko-ak eman, bultzatu, etab.

Diagrama horrek, grafikoki, bortxarekin alderdi komunakez dituen Bullyinga ere jasotzen du: ahozkoa, keinubidezkoa, partaide den taldearekiko baztertze sozialekoBullyinga, etab. Grafikoaren beste aldean bullying gisahar ez daitekeen bortizkeria maila handi bat ere badago:noizbehinkako liskarrak, ezezagunen arteko gatazkaketa istiluak, eskolaz kanpoko bestelako bortizkeria egoe-ra batzuk, etab.

Bullyinga eta elkarbizitzarakoarazoak ikastetxeetan

Autore askok hainbat irizpidetan oinarrituta definitu dituz-te ikastetxeetan gertatzen diren elkarbizitzarako arazoentipologia. Guk, tipologia horien artean Bullyinga koka-tzeko, esanguratsuenetan sakonduko dugu. Irakaslegaren aldetik gure egunez eguneroko eginkizunetanhausnartzen badugu, hainbat problematika identifikadezakegu.

a) Diziplina ezak eragindako arazoak. Ikastetxeanbehin eta berriro, maiztasunez, elkarbizitzarakoarauak hausten direnean gertatzen dira: horienartean, aginduak edo obligazioak betetzeari ukoegitea, gauzak botatzea, etab.

b) Portaera antisoziala. Arau sozialekiko axolagabeke-ria larriko egoerak, harrokeriaz eta inolako erru-sen-timendurik gabe jokatzen delarik: laido iraingarriak,gezurrak, lapurretak, autoetan arrastoak egitea, al-tzarietan kalteak eragitea, sinadurak faltsutzea,estupefazienteak hartzea, etab.

c) Berdinen arteko tratu txarrak eta beldurrarazteak(Bullyinga). Laburbilduz, talde bat lagun duela, liderbatek ikasle bati eraso egin edo beldurrarazten du.

d) Portaera disruptiboak. Oldarkortasunez eta eskola-lanarekiko motibazio ezarekin eta marjinazioarekingertatzen diren jokabide gogaikarriak dira: eskola-ordua maiz etetea edo besteei eragoztea, gelanbatetik bestera ibiltzea, ikaskideak bakean ez uztea,behin eta berriro galdetzea, baimenik gabe zutitzea,etab.

e) Ikasketekiko axolagabekeria. Gogorik eza erakus-tea, axolagabekeriaz eta utzikeriaz jokatzea da.Horren eredu daukagu ikasgelan dagoen eta bertanikas dezakeena batere axola ez dion ikaslearena;bere gogoa gelatik kanpo dauka, ez du arretarikjartzen, batzuetan mahaian etzanda loak hartzendu, irakasleak arreta deituta ez du behar bezalaerantzuten, etab.

Arazo desberdinek erantzun desberdinak eskatzen dituzteeta ekintza bakarrek arazo desberdinei soluzioa ematenere laguntzen dute. Ildo honetan, hasierako mailetan (lehe-nengoan eta bigarrenean) jarraian aipatzen diren estrate-giak ikastetxeetan gertatzen diren bullying-egoerak hobe-

tzen ez ezik, elkarbizitzako arazoen inguruko arriskuenprebentzioa egiten eta arazo horiek saihesten eta inondikinora bullying ez diren gatazken konponbidea kudeatzenere laguntzen dute. Nolanahi ere, Bullyingaren aurkakoekintzei ikastetxean elkarbizitza hobetzearen ikuspuntutikheldu behar zaiela, eta alderantziz, gero eta ageriagogeratzen ari da (Mellor, 1993).

Berdinen artean tratu txarrak eta beldurrarazteak aurrei-kusteko (lehen mailako esku-hartzea), kontrolatzeko (biga-rren mailako esku-hartzea) eta deuseztatzeko (hirugarrenmailako esku-hartzea) programa anitzetan maiz erabiltzendiren hainbat prozedura dago.

Horiek aipatu aurretik, esku-hartze maila desberdinetan(lehenengoa, bigarrena eta hirugarrena) kokatzen dituztenikuspuntuak zeintzuk diren adieraziko dugu.

Lehen maila

Maila honetan, ikaskideen arteko jazarpen-jarrera ezagertzeko ekintza edo metodologia zehatzen bitartez eskuhartu nahi duten estrategia edo prozedurak kokatzen dira.Halaber, nerabea, besteekiko jokaera lantzen bultzatukoduten egoeretan garatzeko beharrezkoak diren ekintza,ekintza gehigarri edo aldaketez ere ari gara.

Ildo honetan, ikasleek, arlo batean edo gehiagotan, izandezaketen arrisku mailari buruzko informazio izateko,bigarren mailako hezkuntzan sartzen direnean aipatuikasleek dituzten oinarrizko ezaugarriak espresuki identi-fikatzea komenigarria izaten da. Bestalde, Ikastetxearenbenetako egoerari buruzko analisia eta parte hartukoduten irakasleen esku-hartze eta interakzio estiloak,beren arteko harremanari zein ikasleekikoari dagokio-nez, lagungarriak eta esanguratsuak dira, funtsezko pre-bentzio-elementu gisa ulertuta.

Maila honetan, estrategiarik erabilienak honako hauekdira:

a) Ikastaldeak aldian behin eginen duen asanbladaedo bilera.

Horretan, taldeak arauak betetzea, harreman mailandagoen giroa eta gelan nahiz ikastetxean sor daite-keen edozein arazo eztabaidatuko da.

b) Kalitate-taldea.

Ikasleen artean berariazko talde bat antolatzen daeta honek arazoa mahai gainean jarri eta aztertu,ikertu, hainbat soluzio proposatu eta ikastetxekozuzendaritzari horien berri ematen dio azter etaabian jar ditzan. Kalitate-taldeak zenbait ikaslereneta helduren baten arteko bilerak egitea ere eska-tzen du, ikastetxean dagoen elkarbizitza aztertu etahorri buruz hitz egiteko.

Aipatu dugun hori arazoei soluzio emateko moduparte-hartzailea da. “Kalitate-taldea” kontzeptuaenpresa-arlokoa da, non langileak, laneko eragin-kortasunak behera egin duela antzematen denean,arazoei aurre egiteko inplikatzen baitira. Teknika

49

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ BIGARREN MAILA

hori, geroztik, hezkuntzara egokitu da. Ikasleek,guztienak diren arazoak identifikatu, horiei soluzioakeman eta une horretan taldearen arduradunari (tuto-rea edo zuzendaria) aipatu soluzioak aurkezteko,taldean egiten dute lana.

Neska-mutilak arazoei soluzioa emateko berariazkoteknika eta estrategiatan trebatzen dira. Teknikahorien barnean honako hauek sartzen dira: ideiaksortzea, datuak behatzea eta sailkatzea, estrategiaeta soluzioak garatzea eta, taldearen ardura duenheldua bertan denean, azken bi horien berri taldeanematea.

c) Ikasleen lan-taldeak.

Arazoarekin lotura duten berariazko gaiez ardura-tzen dira. Arauak lantzeko proposamenak egiteko(eztabaidatuak, aldatuak eta ikastaldeak onartuakizan daitezen) nahiz gatazka zehatzak aztertu etalantzeko baliagarriak izan daitezke.

d) Ikaskuntza kooperatiboa.

Ikaskuntza kooperatiboa (Johnson eta Johnson, 1989)batez ere Ameriketako Estatu Batuetan (Olweus,1998) garatu den irakaskuntza-metodologia da.Sistema honekin, ikasleek eginkizun komun bateanlan egiten dute lan-talde txikitan antolatuta. Taldehoriek (bi eta sei bitarteko kidez osatuta), elkarrengan-dik hurbil eseriko dira zirkulu bat osatuz lana egiteko.Taldearen jarduera ebaluatuko dute. Taldeko partaidebakoitza arazoaren emaitza edo arazoari eman dakio-keen soluzioa aurkezteko gai izan behar da (“norba-nakoaren erantzukizuna”) eta, halaber, partaidebakoitza izanen da proposatutakoa gainontzeko talde-kideek berenganatuko dutela ziurtatzearen erantzule.Metodologia honek taldekideen arteko elkarrenganakomendetasun positiboa dakar eta horietako bakoitzataldearen emaitzen berri emateko gai izan behar da.

e) Ordu soziala edo tutoretza-lana ezartzea..

Olweus-ek (1998) gelako bileretan erasoen aurkakogelako arauak garatu eta definitzeko eta aipatu arauhoriek ez betetzean ezar daitezkeen zigorrak hau-tatzeko sistema edo eztabaida-leku natural batezartzen du. "Ordu soziala" izenarekin aipatzendituen bilera hauetan ikasleek eta irakasleek hartzendute parte eta aipatu bileren edukia eta egitura ikas-leen adinera eta garapen-mailara egokituta egonendira. Bilera horietan, ikastaldearen barnean eta ikas-tetxean ematen diren harremanei helduko zaie etaikasleen arteko eta hauen eta irakasleen arteko inte-rakzioak aztertuko dira.

f) Berdinen arteko bitartekotza edo laguntza

Estrategia honen bitartez ikasleek beren ikaskideekazaldutako gatazketan bitarteko lana betetzen dute.Azkenaldi honetan asko erabiltzen ari den prozedu-ra da, batetik eraginkorra delako eta, bestetik, eran-tzukizunak hartzen ikastea eskatzen duelako.Gatazkari konponbidea emateko metodo honetan,aurrez aurre dauden bi aldeak beren borondatezhirugarren batengana (ikasle bitartekoa) jotzen dute

bi aldeentzako egokia izanen den adostasunera iris-teko (Torrego, 2000).

g) Ekintza bateratu positiboak.

Irakasleak eta/edo gurasoak tartean direla, kontuaikasleekin hainbat ekintza antolatzea da, ikasleenarteko harremanak beste arlo eta modu batzuetangaratzeko antolatutako txangoak, kanpaldiak, festakedo dantzaldiak, alegia. Bai Olweus-ek (1998) baiMadrilgo Autonomia Erkidegoko Elkarbizitza bizitzeada programak (Carbonell, 1999) guztiz positibokibaloratzen dituzte aisiarako eta tarte librerako ekin-tza horiek.

h) Gurasoen eta irakasleen arteko bilerak.

Gurasoek ikastetxeko bizitzan eta bertan gertatzendiren beldurrarazte-arazoetan parte hartzea garran-tzitsua da. Prebentzioaren ikuspuntutik, gurasoakkontzientziatzea eta hauek irakasleekin elkarlaneanjardutea funtsezkoa da. Gurasoek beren seme-ala-bekin jazarpenaz eta egoera horren aurrean hartzenduten jarrera pasiboaz, ikusle bailiran alegia, hitzegin behar dute. Beldurraraztearen biktima direneilaguntza eman behar zaiela eta haiekiko harremansozialak eta sostengua inplementatu behar dutelajakinarazi eta horren inguruan kontzientziatu behardituzte beren seme-alabak. Hori dela eta, gurasoakeskolan gertatzen diren beldurrarazte esperientziakberen seme-alabekin azter ditzaten zirikatzeko, ira-kasleen eta gurasoen arteko bilerak beharrezkoakdira (Olweus, 1998), honela eskola eta familiarenarteko lankidetza estua garatuko delarik.

i) Dramatizazioa eta rol-jokoa.

Aztertzen ari garen arazo honetan, teknika honenbitartez, neska-mutilek egunero bizi dituzten bullyingegoerak dramatizatzen dituzte taldetan. Helburuabeste jende batek nola sentitzen eta pentsatzenduen erreparatzea eta aztertzea da, beldurra, arris-kua, gorrotoa eta beste emozio ilun batzuk kontro-latzen ikasten saiatu beharra dago. Itxurak eginezdramatizatzeak antzezten ari garen hori egiazki ezdela gertatzen ziurtatzeaz gain, subjektuek proze-suan eragile eta ikusle gisa parte hartzeko aukeraere ematen digu.

Bigarren maila

Bigarren maila honetan, arrisku-faktoreak identifikatzekoestrategiak edo prozedurak sartzen ditugu eta eraso-porta-erak daudela aitortuta, horien iraupena albait gehienmurrizten saiatzen gara. Arriskuan dauden nerabeekikoarreta zuzentzen eta hobetzen saiatzen dira aipatu estra-tegia edo prozedurak. Ikasle horiek laguntza jaso behardute eta, beharrezkoa bada, orientazioa ere bai.

Gure iritziz, beldurrarazte-egoera gertatzeko arriskuaargia eta garbia denean, gelako gertakari eta giro zeha-tzen inguruan modu zuzen eta zehatz batez esku hartubehar dugu. Horiexek dira bigarren mailako esku-hartzeak.Horrela, beldurrarazte-arriskua agertzeko aukerakmurrizten ditugu eta agertuz gero, albait gutxien irautea.

Cowie eta Sharp-en arabera (1996), egoera zehatzbakoitzera egokitzen diren hiru berariazko neurketa-sis-tema daude:

1. Laguntza-sistema. Kontua, ikasleak ikasten treba-tzea da, eguneroko bizitzan garatu beharreko egin-kizunetan beste ikaskideei laguntzearren, berengaitasunak abian jar ditzaten. Horrela, ondorenaipatzen diren eginkizunak bete ditzaketen ikastal-deak sortzen dira:

• ikastalde bateko ikuskatzaileak izatea,

• beste neka-mutil batzuen "tutore" izatea,

• ikastetxera iritsi berriak diren ikasleen laguntzaileakizatea,

• atsedenaldietako laguntzaileak izatea, etab.

2. Ikasle-aholkulariaren sistema. Neurketa-eredu ho-nek trebakuntza- eta zailtasun-maila handiagoa da-kartza, komunikazio gaitasunetan, eta, bereziki,"entzute aktiboan", berariazko prestakuntza eska-tzen baitu.

3. Eskola-bitartekoak. Bitartekotza-maila hau konple-xuena da eta, beraz, komunikazio- eta gatazkakkonpontzeko gaitasun sozialetan are prestakuntza-maila altuagoa eskatzen du. Betebeharrak ikasleenartean nahiz irakasle eta ikasleen artean gaur geroegon dauden gatazken ingurukoak izanik, kontuabitartekoei arazoa aztertzea eta aldeen arteko ados-tasunera iristea helburu dituzten eginkizunak ema-tea da. Modu horretan, eskola-bitartekoak eskolangertatzen diren gatazkak ebazteko giza baliabidegarrantzitsu bilakatzen dira.

Hirugarren maila

Maila honetan kokatzen ditugun prozesuren xedeaeraso-portaerak behin eta berriro errepikatzea saihesteaeta portaera horiek ezabatzea da. Dagoeneko abian denportaera antisoziala edo aztoratzailea zuzendu edohobetzen dute.

Bortxazko gertakari errealak baliatzea garrantzitsua dahirugarren mailako prebentzio arrazoien mesedetan,horien berri ikasleei, irakasleei eta gurasoei emanenzaielarik. Aukera hori bila gabiltzan portaerak bereiztekoeta aipatu portaerak esku-hartze errealekin eragoztendirela agerian uzteko erabili.

Jakina, gehiegikeria larria denean, lana komunitatekobeste sektore batzuetako profesionalekin lankidetzaneginen dugu.

Hirugarren mailako estrategien artean (gatazka egiazkoaeta agerikoa dela erakusten duten egoerak) honakohauek aipatuko ditugu:

1. Pikas-en metodoa.

Anatol Pikas Irakasle suediarrak garatua (Pikas,1989). Oso erabilia da erasotzaile-talde bati besteikaskide batekiko eraso-asmoa burutik kentzeko.Erasotzaileekin eta biktimarekin hainbat elkarrizke-ta egiten dira bakoitza bere aldetik hartuta; horietan,

elkarrenganako kezka sortu nahi da eta, halaber,biktimari laguntzeko banako estrategiak adostendira. Metodo hauxe da argitalpen honetan geroragaratzeko hautatu duguna.

2. Errugabetasunaren metodoa ("No blame approach").

West of England-eko Unibertsitatekoa den BarbaraMaines-ek garatua. Irakaslea biktimarekin eta ikas-taldeko multzo txiki batekin elkartzen da; azkenhorien artean erasotzaileak eta ikusle batzuk ego-nen dira. Biktimak taldeari bere sufrimenduaren etakezkaren berri ematen dio. Prozesua ebaluatu arte,zazpi urrats zehazten dira. Ikasle bakoitzak aurrerabegirako portaera aldatuko dion modu bat proposa-tuko du. Metodo honek irakasleen prestakuntzarakobideo bat du (Maines eta Robins, 1991).

3."Lagun-taldea".

Zailtasunak dituzten ikasleen emozio- eta portaera-premiak nola landu aztertzen du. Estrategia honek,minusbaliotasun fisiko nahiz psikologikoren bat iza-tearen ondorioz edo erasotzaile nahiz biktima gisagehiegikeriazko egoeretan nahasita egotearenondorioz, bakartze egoeran dauden neska-mutilaktalde batean sartzea bultzatzen du (Perske, 1988;Pearpoint, 1992).

4. Eskola-epaimahaiak: "Bully courts".

Eskola-epaimahaien irudia ez da berria. Hez-kuntzaren errotikako erreforma-filosofia zuten espe-rientzietan erabiliak izan dira, besteak beste HomerLane-k Dorset-en “Little Commonwalth” ezarri zue-nean garatutako esperientzian. Ideia hauek, gerora,A.S. Neill-ek Summerhill-en garatu zituen ohiturademokratikoei bidea ireki zieten, eta, ondoren,Barns-en esperimentuari (Wills, 1945). Esperientziahorietako bakoitzak berezko ezaugarriak bazituenere, guztiek funtsezko ideia zuten oinarri: funtziona-mendu-arauak ezarri eta eztabaidatzeko eta horiekbete ezean nola jokatu aztertzeko, bilerak maizta-sunez egitea (oro har, astean behin).

Laurogeita hamarreko hamarkadan Kidscape era-kundeak eskola-epaimahaiak defendatu zituenErresuma Batuan. Aipatu erakundeak argitaraemandako ohartarazpen-kartel batean eskolakoprogramaren barnean arbitraje-epaimahai bat sor-tzea defendatu zuen. Aipatu epaimahaia lau ikaslek(bi ikaskideek aukeratuta eta beste biak irakasleekproposatuta) eta irakasle batek osatzen zuten.Epaimahaia astean behin elkartzen zen eta beregain hartzen zituen eskolako programaren portae-ra-ildoak hausteari soluzioa ematea edo zigorrakezartzea (salbu eta poliziari zegozkion arau-hauste-etan). Gurasoei eta zuzendaritza-taldeari epaima-haiak hartutako erabakien berri ematen zien etaargitaratu ere argitaratzen ziren. Kidscape-kozuzendaria den Elliot-ek (1997) epaimahai horiekezarri dituzten eskolek Bullyinga nabarmenkimurriztu dutela adierazi du.

STEE-EILAS

50

HIRUGARREN MAILA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

51

SarreraAnatol Pikas, Upssalako Unibertsitateko hezkuntzadepartamentuko psikologo suediarrak garatu zuen meto-doa da, 1989an. Bristolen (Ingalaterra) bullying-eanparte hartzen duten neska-mutilekin lan egiteko, Noblame approach izeneko antzeko beste metodo batgaratu zuten Barbara Maines-ek eta George Robinson-ek, 1992an.

Pikas-en metodoa sortu den bullying-egoera bati aurreegiteko hirugarren mailako esku-hartze metodoa da,neska-mutil talde batek hainbat denboraz beste neskaedo mutilen bat, edo gehiago, erasotzen dituen egoere-tan lantzeko bereziki aproposa.

HelburuaMetodoaren asmoa taldeko kideak, banan-banan, partaidediren egoera horretaz ohartzea da. Hartarako, kide bakoi-tzarekin banan-banako elkarrizketak egingo dira parte har-tzen ari diren egoera horretan duten mehatxu-portaerariburuzko beldurrak eta erreparoak ager ditzaten.

Metodoaren azken aldean bilera bateratua egingo da;horretan, erasotzaileek eta biktimak liskar-jarrerak aldebatera uzteko konpromisoa hartuko dute.

AdinaMetodoa ezartzeko adin egokia bederatzi eta hamaseiurte bitartekoa da.

Hasierako ikuspuntuaHainbat hipotesitan oinarritzen da metodo honen ikus-puntua:

• Taldeak elementu psikologiko bateratzailea du jardu-ten duenean.

• Taldearen pentsamendu eta sentimendu horiek kidebakoitzak bere aldetik dituenak baino soilagoak dira.

• Taldeko kide bakoitzak, banaka, elementu psikologi-ko bateratzaile horri beldur dio.

Aipatu elementuak banakoa presionatzen du taldekogainontzekoek egiten dutenarekin ados ager dadin."Kutsapen soziala" (Olweus, 1998) deritzana gertatzenda. Errua edo ardura lausotu egiten da, eta, halaber, tal-deak esaten duena egiten ez bada, biktima bihurtzekobeldurra izaten da.

EtapakPikasek (1989) hiru etapa aipatzen ditu:

• 1. ETAPA: Egoera horretan dagoen taldeko kidebakoitzarekin banan-banako elkarrizketak(7-10 minutu pertsona bakoitzeko). El-karrizketatutako lehenengoa taldearen lide-rra izango da, eta ondoren gainontzeko era-sotzaileak. Azkena biktima izango da.

• 2. ETAPA: Jarraipena egiteko elkarrizketa neska-mutilbakoitzarekin (3 minutu inguru).

• 3. ETAPA: Talde osoarekin (ordu erdia).

Etapa batetik besterako tartea astebetekoa izango da.Eguneroko jardunean, ordea, eginkizun horretan eman-go den denbora irakasleek izango duten denboraren bai-tan dago. Nolanahi ere, aipatu tarteak bi astetik behera-koak izango dira, beti.

Pikas-en metodoaEzagutza partekatuko metodoa

STEE-EILAS

52

PIKAS-EN METODOA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

Sharp-ek eta Smith-ek (1994) esandakoari jarraituz,kontuan hartu beharreko hasierako alderdi batzuk aipa-tuko ditugu:

Aldez aurretiko ezarpen-baldintzak

....informazioari buruzkoak:

• Elkarrizketei heldu aurretik, bullying-gertakarieiburuzko albait informazio gehien biltzea komeni da.Gelako tutorearekin eta/edo bullyingaren berri izanedo halako egoerarik ikusi duten beste pertsona hel-duekin hitz egitea ezinbestekoa da.

• Erasotzaileei eta berauek babesten dituen taldeariburuzko albait informazio gehien lortzea komeni da:nor den liderra eta nortzuk jarraitzaileak, biktimanolakoa den, oldarkorra den ala ez.

...lokalari buruzkoak:

• Elkarrizketak gela batean egingo dira, inolako etenikgabe.

• Eserlekuen antolamendua eta kokapena zaindubehar dira; altura berdineko aulkiak aukeratuko ditu-gu. Gelan leihorik baldin badago eta horretatik ikas-learen arreta beregana dezaketen pertsonak ikusbadaitezke, ez eseri ikaslea haiei begira.

....metodoa aurrera eramango duen irakasleei buruzkoak:

• Metodo honen arrakasta elkarrizketez arduratukoden irakasleak proposatutako gidoia jarraitzearenedo ez jarraitzearen baitan dago.

• Irakasleak ez ditu erasotzaileak epaituko eta haienaurrean jarrera neutrala erakutsiko du. Ikaslearenaurrean bere burua haserre edo amorratuta suma-tzen badu, ez da esku-hartzea garatzeko pertsonaegokia.

• Esku-hartzeko hiru etapetan parte hartuko duen ira-kaslea berbera izango da.

• Pikasen Metodoaren gidoia erabiltzeko, prestakuntzabeharrezkoa dela azpimarratu beharra dago.Zenbaitetan, irakasleek ez dituzte isiluneak paira-tzen, eta galdea asko egiten dituzte. Ez da hala izanbehar. Metodoak funtzionatuko badu, erabiltzaileakgidoian jasotakoa bete beharko du.

....koordinazioari buruzkoak:

• Lehenik, erasotzaileak elkarrizketatuko ditugu,banan-banan, eta ondoren biktima.

• Ikasleak elkarrizketara deitzerakoan, elkarrizketakegingo dituzten irakasleen eta irakasle-tutorearen etamenpeko langileen arteko koordinazioa egon behar da.

• Elkarrizketa egiterakoan, gelan ordu horretan egon-go den irakaslearen baimenarekin, erasotzailebakoitza aldez aurretiko inolako abisurik gabe deituaizango da, eta atezainak lagunduko du metodoa gau-zatuko duen irakaslearekin elkarrizketa izateko.

• Lehenengo elkarrizketak jarraian egin behar dira eta,ahal izanez gero, eskola-ordu bakar batean. Taldehandiak direnean, behar beste denbora hartzeakomeni izaten da (bi eskola-ordu jarraian).

• Lehenengo elkarrizketa txanda hau bukatu aurretikerasotzaileen taldeko kideek elkarrekin hitz egin ahalizatea saihestu beharra dago.

1. etapa: Lehenengo elkarrizketaIkasle erasotzaileekin garatukodugun gidoia:

• Lehenengo saioari heldu aurretik terapeuta edo ira-kaslea lasai egotea garrantzi handikoa da.Erasotzailea sartu denean, begiratu begietara etaesan esertzeko. Ondoren, terapeuta edo irakasleagidoi honi jarraituko zaio:

Ondoren terapeutak edo irakasleak honako guioia jarrai-tu behar du:

1. «Zurekin hitz egin nahi dut... (biktimaren izena) ara-zoak dituela entzun dudalako». Beste aukera bathonako hau izan daiteke: «Zurekin hitz egin nahidut... (biktimaren izena) –(r)en aurka aritu zarela en-tzun dudalako».

2. «Zer dakizu aipatu dizudan horretaz?»

3. «Ondo dago. Nahikoa hitz egin dugu horretaz guz-tiaz».

4. «Zer egin dezakegu? Zein da zure iradokizuna? Zureiritziz, zer egin dezakezu... –(r)i laguntzeko?»

5. «Hori ondo dago. Astebete barru berriro egongo garaelkarrekin. Orduan esango didazu nola moldatuzaren».

Elkarrizketa hau soluzioetara iristeko baliagarria izanbehar da, egoera hobetzeko. Erasotzaileek beraiek,banan-banan, beren soluzioak ematea lortu nahi da, eta,askotan, halaxe gertatzen da. Lehenengo elkarrizketahauen emaitza ikasleek beren jarrera nola alda dezake-ten iradokitzea da.

Elkarrizketa bakoitzean soluzio desberdina lortuko dugu,esate baterako:

... "atsedenaldietan gure jolasetan sartu (biktima)"

... "besteei, (biktima) iraintzen dutenean, halakorik ezegiteko esan"

... "beste lagun batzuekin elkartu eta biktima bakeanutzi"

... "klaseren batean biktimarekin batera lan egin"

... "eskolatik aterata, (biktima) etxera lagundu"

... "hura (biktima) bakean utziko dut"

... "hura (biktima) defendatuko dut"

... "haren (biktimaren) laguna izango naiz".

• Neska-mutilek egindako iradokizun horiek hurrengoasteetan egingo diren elkarrizketetan berraztertuko

53

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ PIKAS-EN METODOA

dira. Lehen Hezkuntzako adinean daudenean, asko-tan ez dute egoera hobetzeko modurik topatzen.Bideratzaile lana areagotzea eska dezake egoerahorrek.

• Elkarrizketa bukatuta, atezainak erasotzailea gelarai-no lagunduko du eta beste bati dei egingo dio bera-rekin joan dadin. Erasotzaileak beti joango dira nor-baitekin eta kontu handiz ibiliko gara haien artekoinolako komunikaziorik egon ez dadin, ez gelan eztagelatik kanpo ere.

• Gidoi hau neska-mutil bakoitzarekin errepikatukodugu txandaka.

Zailtasunak

Batzuetan egoerak ez dira gertatzen guk nahi bezala,eta gidoietan aldaketak izaten dira. Zenbaitetan neska-mutilek ez dute hitz egin nahi izaten, edo negoziatu nahiizaten dute, edo bere laguntza inolaz ere eskaini nahi ezduenik ere izaten da. Elkarrizketa bide onetik ez doalaantzematen badugu, eten eta besterik gabe hauxe esan-go dugu: "Ados. Gaurkoz bere horretan utziko dugu.Hurrengo... ikusiko dugu elkar". Nolanahi ere, oro har,haien laguntza jasoko dugu, baina, hartarako, elkarrizke-ta egingo duenak ez die neska-mutilei akusaziorik egin-go eta gidoian jasotakoari lotuko zaio.

Aldaketak

• Ikasleak ez du lagundu nahi: isiltasuna gorde harkhitz egin arte. Minutu batzuk igarota ezer esan ezbadu, besterik gabe honako hau esan dezakezu:"Badirudi gaur ez duzula hitz egiteko gogorik. Hobeizango duzu klasera joan". Orduan, batzuetan, hizke-tan hasten dira.

• Ez zaie soluziorik bururatzen. Pentsatzeko astiaeman behar zaie. Ez beldurrik izan isiluneei. Benetansoluziorik emateko gaitasunik ez badute, iradokizunbat eskain dakieke, baina, betiere, ikaslearen baime-narekin. "Zerbait bururatu zait, jakin nahi al duzu zerden?".

• Ikasleak eskaini duen soluzioa ezinezkoa edo zen-tzugabekoa baldin bada, ez atzera bota negatiboki.Galdetu: "hori gertatuko balitz, jazarpena amaitukolitzateke?".

• Proposatu duen soluzioa beste pertsona baten bai-tan baldin badago, ez da negoziatu behar. "Zuk zeurekabuz egin dezakezun zerbait eskatu dizut nik" esanbehar zaio.

• "Nik horretan ez dut zerikusirik". Jazarpenean partehartzen duenik ukatzen badu, atzera egingo dugu,eta, pausatuki, erasoa gertatzen ari den testuingurusozialari buruz hitz egingo dugu eta biktimaren egoe-rara hurbilduko gara. Parte-hartzeari buruzko onar-penik txikiena egiten badu, erabakitako gidoiari hel-duko diogu berriro ere.

• "Berak (biktimak) egina zidan niri hori lehenagotik".Bullying-portaera justifikatu nahian, biktimaren jarre-

ra probokatzailea behin eta berriro aipatzen dutene-an, haien iritziz, biktima, nolabait ere, “horren biladabil”. Erasotzailearen biktimarekiko haserrea, amo-rrua edo etsipena ez da errefusatu behar.Erasotzailearen sentimenduak onartu behar dira,baina, hala ere, biktima eskolan une txarra igarotzenari dela esan behar zaio.

1. ETAPA: Lehenengo elkarrizketa. Biktimekin garatukodugun gidoia.

• Pikasek biktima pasiboa eta biktima probokatzaileabereizten ditu.

Biktima pasiboa denean:

Elkarrizketa egingo duenaren eginkizuna biktima anima-tzea, eta hari bere sostengua eta aholkua ematea da.Lehenengo eta behin, biktimak bere egonezina eta zergertatzen zaion adieraz dezan saiatuko gara.

Biktima askok gustura hitz egiten dute beren egoeraz.Beharbada, horixe izango da horretaz hitz egiten dutenlehenengo aldia. Ondoren, ikasleari berak ere bere ego-era hobetzeko gauza asko egin ditzakeela jakinarazikodiogu, erasoa saihets dezaketen zenbait jarrera pertso-nal alde batera utzita. Komeni izaten da elkarrizketahauei asertibitate portaerak lantzeko saioak gehitzea.

Biktima probokatzailea denean:

Bere portaera ere aldatu behar duela kontzientziatzensaiatuz lagunduko diogu. Elkarrizketa egingo duenakbiktimaren konfiantza bereganatzeko, guztien gogokoizateko bide okerretik jo duela ikusarazteko eta hori lor-tzeko modu onargarriagoak badaudela adierazteko adi-nako nortasun sendoa eduki behar du. Kontuan hartubiktima probokatzaileak, maiz, talde erasotzaileko partai-de bihurtu nahi izaten duela.

2. ETAPA: Jarraipeneko elkarrizketak

Hurrengo topaketak ikasle bakoitzak lehenengo topake-tetan hartutako erabakiak onartzen dituenean eginen da.Banakako topaketak dira, baina lehenengoak bainolaburragoak. Astebete geroago egingo dira eta lehenen-goan izan ziren ordena eta forma berarekin.

Nolanahi ere, ikasleek ez dute beti betetzen esatenduten hori. Bullyingak aurrera segitzen badu, banakakolanarekin jarraituko dugu egoerari soluzio bat emateaonartzen duten arte.

Egoerak hobera egin badu, bullying-egoera horretan tar-tean egon diren guztiekin bilera bateratua egingo dugu,betiere biktima horretarako prest baldin badago.

3. ETAPA: Talde-topaketa

Etapa hau ezinbestekoa izango da beti, baina, bereziki,biktima probokatzailea denean. Topaketa horrek aurre-rantzean bullyingarekiko jarrera aldaketa denboran bere

horretan iraunarazteko balioa izan behar du, batez erebiktima probokatzailea denean.

• Lehenengo eta behin, bilera bat egingo dugu taldeerasotzailearekin. Aste horretan biktimarekin zer-nolako jarrera egon den galdetuko diegu. Esan beha-rreko guztia entzungo diegu zailtasunak ager ditza-ten. Ondoren egin daitekeenaz galdegingo diegu.Bullyingari soluzioa emango bazaio, arazoa gainditu-ta dagoela onartu beharko dute, eta, beraz, horiegiaztatzeko biktimarekin elkartu beharra dago.Bilera horretan biktimaren alderdi positiboak ager-tzea eta talde erasotzailearen jarrera aldaketa ageri-koa izatea ezinbestekoa izango da.

• Erasotzaileei biktimarekin bilera egin behar delaesango diegu. Terapeuta edo irakasleak plan bat pro-posatuko du. Ondoren biktimari dei egingo diogu.Taldearen erditik pasa beharra izan ez dezan, bereaulkira zuzenean joan ahal izateko aukera emanbehar diogu. Hoberena irakaslearen alboan esertzeaizango da.

• Erasotzaileetako bakoitzak, txandaka, biktimariburuz duen benetako iritzia adieraziko du. Biktimakoraingoz entzun besterik ez du egingo.

• Segidan irakasleak parte hartuko du, eta biktimariesatekorik zer duen galdetuko dio (positiboa baldinbada, baliteke amaiera egokia izatea).

• Ondoren parte-hartzaileetako bakoitzak bere zailta-sunak eta gaitzespenak adierazteko askatasunaizango du. Halakorik egiten badute, horrek prozesualuzatuko du.

• Irakaslearen eginkizuna komunikazioa erraztea,soluzio positiboak ematea eta hizketa-txandak mode-ratzea da.

Egoerak hobera egin izana txalotuko dugu, eta, halaber,aldaketa horrek iraun dezan zer egingo dugun aipatukodugu.

• Bi aldeek azken adiskidetzea lortuta, honako galderahau egingo diegu: "Zer egingo dugu norbaitek eman-dako hitza betetzen ez badu?". Maiz, taldeak berakproposatzen du gaitzestea edo zigorra ezartzea.Ikasleak besteen hutsegiteez jabetzera eta horiekkontrolatzera bultzatuko ditugu. Orobat, bullyingakaurrera eginez gero, bestelako neurriak hartu behar-ko liratekeela ikusarazi behar diegu; honenbestez,argi eta garbi geratu behar da inork ez duela egoerahorretara iritsi nahi. Portaera horiek aztertzeko etalehenera ez iristeko, plan bat iradoki dezakegu.

• Bukatzeko, hainbat ideia azpimarratuko ditugu: adis-kideak izateko inolako obligaziorik gabe toleranteakizaten, besteen akatsak onartzen eta elkarrekin bizi-tzen ikasi beharra daukagu.

• Gogoan hartu jarrera eta portaera aldaketak oso mote-lak izaten direla. Bestalde, elkarrizketez arduratukoden pertsona terapeuta, orientatzailea edo teknikahauetan ondo trebatuta egongo den irakaslea izanbehar da, taldeak onartzen duena. Halaber, taldearengainontzeko irakasleekin koordinatuta egon behar da.Irakasleek emaitza hobeak lortzen eta ikastetxearenhezkuntza-proiektua garatzen lagunduko dute, curri-culum-lanarekin ideia hauek bultzatuz.

STEE-EILAS

54

PIKAS-EN METODOA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ

55

STEE-EILASJOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ ÍNDICE

Bibliografia

57

Gaztelaniazko oinarrizko bibliografia

Avilés Martínez, J. M. (1999). CIMEI. Cuestionario sobreintimidación y maltrato entre iguales. Valladolid:Grafolid.

Avilés Martínez, J. M. (2000). El bullying en la ESO. EnEscuela Hoy, 46, 20-22.

Avilés Martínez, J. M. (2001). La intimidación y el mal-trato en los centros escolares (bullying). En LanOsasuna, 2, 13-24. Bilbao: STEE-EILAS.

Avilés Martínez, J. M. (2002): La intimidación y el mal-trato entre iguales en la ESO. Tesis doctoral no publi-cada. Universidad de Valladolid.

Avilés Martínez, J. M. (2002). PRECONCIMEI.Cuestionario sobre intimidación y maltrato entreiguales. Valladolid: JMAM.

Cerezo Ramírez, F. (1997). Conductas agresivas en laedad escolar. Madrid: Pirámide.

Carbonell, J.L. (Ed.). (1999). Programa para el desarro-llo de la convivencia y la prevención de la violenciaescolar. Materiales de apoyo al programa Convivir esVivir. (Vols. 1-4). Madrid: Dirección Provincial delMinisterio de Educación y Cultura.

Defensor del pueblo (1999). Informe del defensor delpueblo sobre violencia escolar. http://www.defensor-delpueblo.es/ (08 diciembre de 1999).

Fernández García, I. et alt. (1996). Manifestaciones de laviolencia en la escuela: el clima escolar. EnEducadores, revista de renovación pedagógica, 180,35-54.

Funk, W. (1997). Violencia escolar en Alemania. Estadodel Arte. En Revista de Educación, 313, 53-78.

García Orza, J. (1995). Violencia interpersonal en laescuela. El fenómeno del matonismo. En Boletin dePsicología, 49, 87-103.

Mooij, T. (1997). Por la seguridad en la escuela. EnRevista de Educación, 313, 29-52.

Mora–Merchán, J. A. Y Ortega, R. (1995). Intimidadoresy víctimas: Un problema de maltrato entre iguales.Comunicación presentada en el IV Congreso Estatalsobre Infancia Maltratada, Sevilla. (pp. 271–275).

Olweus, D. (1998). Conductas de acoso y amenazaentre escolares. Madrid: Morata.

Ortega, R. (1994). Violencia interpersonal en los centroseducativos de enseñanza secundaria. Un estudiosobre el maltrato e intimidación entre compañeros.En Revista de Educación, 304, 253-280.

Ortega, R. (1997). El proyecto Sevilla antiviolencia esco-lar. Un modelo de intervención preventiva contra losmalos tratos entre iguales. En Revista de Educación,313, 143–161.

Ortega, R. (1998). La convivencia escolar: qué es ycómo abordarla. Sevilla: Consejería de Educación yCiencia. Junta de Andalucía.

Ortega, R. y Mora-Merchán, J. A. (2000). Violencia esco-lar: Mito o Realidad. Sevilla: Mergablum, Edición yComunicación.

Torrego, J.C. (Ed.) (2000). Mediación de conflictos eninstituciones educativas. Manual para la formaciónde mediadores. Narcea: Madrid.

Ingelesezko oinarrizko bibliografia

Arora, T. (1991). The use of victim support groups. EnP.D. Smith y D.Thompson (eds), Práctical approa-ches to bullying. London: David Fulton.

Bentley, K.M. Y Li, A.K.F. (1995). Bully and victim pro-blems in elementary schools and students´ beliefsabout aggression. En Canadian Journal of schoolpsychology, 11, 153-165.

Besag, V. (1989). Bullies and Victims in School. London:Open University Press.

Byrne, B. (1994). Bullies and victims in a school settingwith reference to some Dublin schools. En IrishJournal of Psychology, 15 (4), 574–586.

Cowie, H. y Sharp, S. (1996). Peer counseling schools.London: David Fulton Publishers.

Department for Education (1994). Bullying, don´t sufferin silence. An anti byllying pack for schools. London:HMSO.

STEE-EILAS

58

Elliott, M. (1991). Bully “courts”. En M. Elliott (ed),Bullying: A practical guide to coping for schools.Harlow: Longman.

Farrington, D.P. (1993). Understanding and PreventingBullying. Crime and justice. En Review of Research,17. Chicago: The university of Chicago Press.

Fonzi, A. et alt., (1999). The nature of school bullying. EnEn P.K. Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D. Olweus,R. Catalano y P. Slee (Eds.), The nature of schoolbullying, (pp. 174-187). London: Routledge.

Hoover, J.H., Oliver, R. Y Hazler, R.J. (1992). Bullying:perceptions of adolescent victims in the MidwesternUSA. En School Psychology International, 13, 5-16.

Johnson, D. W. y Johnson, R. T. (1989). Cooperationand competition. Edina, MN: Interaction BookCompany.

Maines, B. y Robinson, G. (1992). Michael´s story: The“no-blame aproach”. Lame Duck Publishing, 10 southTerrace, Redlands, Bristol B566TG.

Mellor, A. (1990). Bullying in Scottish secondary schools.En Spotlights 23. Edinburgh: SCRE.

Mellor, A. (1993). Bullying and how to fight It. Edinburgh:SCRE.

Monbusho [Ministry of Education] (1994). Seito Shidojono shomondai no Genjo to Monbusho no Shisaku nitsuie. [The present situation of issues concerning stu-dent tutelage and measures by the Ministry ofEducation]. Tokyo: Ministry of Education.

Olweus, D. (1991). Bullying among school–boys. En N.Canywell (Ed.), Children and violence. Stockolm.Akademilitteratur.

Olweus, D. (1993). Bullying at school. What we knowand what we can do. Oxford: Blackwell.

Olweus, D. (1999). Sweden. En P.K. Smith, Y. Morita, J.Junger-Tas, D. Olweus, R. Catalano y P. Slee (Eds.),The nature of school bullying, (pp. 7-27). London:Routlegde.

O’Moore, A. M., Kirkham, C. y Smith, M. (1997). Bullyingbehaviour in Irish schools: a nation-wide study. EnIris Journal of Psychology 18, 141-169.

Perske, R. (1988). Circle of friends. Londres: AbingdonPress.

Pikas, A. (1989). The common concern method for thetreatment of mobbing. En Roland, E. y Munthe, E.(Eds.), Bullying: An international perspective. (pp. 91-105). London: David Fulton.

Rigby, K. (1996). Bullying in schools. And what to doabout it. London: Jessica Kingsley.

Sharp, S. y Thompson, D. (1994). How to establish awhole-school anti-bullying policy. En S. Sharp y P.Smith (Eds.) Tackling bullying in your school. (pp. 23-40). London: Routledge

Smith, P. K. y Sharpe, S. (1994). School bullying.Insights and perspectives. London: Routeledge.

Smith, P. K. y Sharpe, S. (1994). Tackling bullying in yourschool. London: Routeledge.

Smith, P., Morita, Y., Junger-Tas, D. Olweus, R. Catalanoy P. Slee (1999). The nature of school bullying. ACross national perspective. London: Routledge.

Sullivan, K. (2001). The anti-bullying handbook. London:Oxford University Press.

Taki, M. (1992). The empirical study on the occurrence ofIjime behavior. En Journal of Educational Sociology, 50.

Whitney, I. y Smith, P. K. (1993). A survey of the nature andextent of bullying in junior/-middle and secondary.Educational Research, 35, 3-25.

BIBLIOGRAFIA JOSÉ Mª AVILÉS MARTÍNEZ