ZonaMedia.eusk 28/5/07 12:02 Página 3 · 5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz...

ZonaMedia.eusk 28/5/07 12:02 Página 3

Ekiteari buruzko gidak

5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz ekiteko

5

Zure enpresan jarduera berriak egin edo proposatu nahi dituzu?

Enpresa bat sortu berri duzu?

Enpresa bat sortzea erabaki duzu?

Enpresa bat sortzea pentsatu duzu?

Enpresa bat sortzea pentsatu duzu inoiz?

Zure ametsetako bat enpresa bat sortzea da?

Edo ezagutzen duzun pertsona baten amets edo proiektuetako bat?

Ez duzu inoiz pentsatu, baina, gogoan hartzen baduzu, ideia ona izan liteke?

Horietako galdera bati baiezkoa erantzun badiozu,

GIDA HAU INTERESGARRIA IRUDITUKO ZAIZU

“Ekitea ez da enpresa bat sortzea. Pentsatzeko beste modu bat da”.

Sahar Hashemi, enpresaburua eta Coffee Republic enpresaren sortzailea, Erresuma Batua




7

1 Aurkezpena ................................................................................................................ 8

2 Sarrera ........................................................................................................................ 10

3 1x2 Desikasteari eta ikasteari ekitea ........................................................................ 12

4 2x2 Hazteari eta garatzeari ekitea ........................................................................... 16

5 3x2 Autonomia eta ahalmena lortzeari ekitea ....................................................... 18

6 4x2 Konpromisoak hartzeari eta ardurak onartzeari ekitea .................................. 21

7 5x2 Banatzeari ekitea................................................................................................. 23

8 Ondorioa ................................................................................................................... 25

Aurkibidea


Ekiteari buruzko gidak Ekiteari buruzko gidak

5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz ekiteko 5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz ekiteko

8 9

Nafarroako Gobernuak, Nafarroako Enplegu

Zerbitzuaren bidez, eta Nafarroako Foru

Komunitateko beste 16 erakundek Émplea-

te proiektua jarri zuten abian 2005ean,

enpresak sortu eta abian jartzeko zailtasun

gehien duten pertsonek ekiteko espiritua

izan dezaten eta enpresak sortu egin ditza-

ten. Horretarako, ideiak gauzatzeko beha-

rrezko laguntza ematen diete.

Enpresa berri bat sortzeko prozesuan

laguntzeko, proiektuaren ardura dugun era-

kundeok oso baliagarri iritzi diogu Ekiteari

buruzko gidak argitaratzeari. Lau eskulibu-

ruk dira, eta, hainbat ikuspegitatik, negozio

ideia bat abian jarri eta arrakasta izateko

aintzat izan beharreko gairik garrantzitsue-

nak lantzen dituzte.

Eskuliburu honek 5x2 arrazoi ekiteko beste

eredu batzuetatik abiatuz ekiteko izena du,

eta ekiteko beste modu bat litekeena dela

erakutsi nahi du. Areago, bildu ditugun tes-

tigantzek adierazten dute pertsona ekin-

tzaile askok bihurtu dutela negozio eredu

tradizionalen eta estereotipoen aldean

ezberdina eta berritzailea den pentsaera

edo egikera bat.

5x2 arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik

abiatuz ekiteko izenburuak esan nahi du

5x2 arrazoi aurki ditzakegula, gutxienez,

ekiteko, hau da, gure enpresa proiektuak

gauzatzeko.

Desikasteko eta ikasteko ekin diezaiokegu,

baina, horretarako, balio ez diguna alde

batera utzi eta gauza berriak ikasteko prest

egon behar dugu. Halaber, ekiteko prozesua

abian jartzen dugunetik ikasten dugun guz-

tiak pertsona eta profesional gisa eta gizar-

teko partaide gisa hazten eta garatzen

laguntzen digu. Orobat, ekiteak autonomia

maila handiagoa lortzen laguntzen dio eki-

ten dionari; alde horretatik, ekitea konpro-

misoak hartzea eta erantzukizun berriak

onartzea da, hala nola, lanpostuak sortzea,

beste pertsona batzuentzat erreferentzia

puntu eta eredu izatea eta ingurunearekiko

eta erkidegoarekiko konpromisoa hartzea.

Bestalde, banatzeko ere ekin dakioke, ekitea

gizartean aberastasuna sortzeko beste

modu bat dela jo baitaiteke ikuskera horren

arabera.

Equal proiektuak gai horiei eta beste batzuei

heltzen die. Proiektua Nafarroako Gober-

nuak sustatu eta finantzatzen du, Nafarroa-

ko Enplegu Zerbitzuaren bidez, eta Europa-

ko Gizarte Funtsak ere finantzatzen

du; gainera, AMEDNAk, TEDER Elkarteak, Iru-

ñeko Udalak, Nafarroako Rural Kutxak, Nafa-

rroako Ganberak, Cederna-Garalur elkarte-

ak, Nafarroako Enpresa eta Berrikuntzarako

Europako Zentroak, Nafarroako Enpresabu-

ruen Konfederazioak, EDER Partzuergoak,

Erdialdea Garatzeko Partzuergoak, Nafarro-

ako Enpresa Unibertsitatea Fundazioak,

Gaztelan Fundazioak, Nafarroako Emaku-

mearen Institutuak, Nafarroako Kirol eta

Gazteriaren Institutuak eta TRACASAk parte

hartu dute.

Nafarroako Enplegu Zerbitzuak, proiektuan

parte hartzen duten gainerako erakundeek

eta entitateek bezala, espero du eskuliburu

hau ekiteko prozesuei heltzeko motibazioa

pizten duen bitarteko bihurtuko dela eta,

halaber, ekiteko beste eredu bat sustatuko

duela, gizartearen eta norberaren aberasta-

sunaren sorkuntzan oinarritutakoa, Nafarroa-

ko gizarte osoak atera dezan etekin.

Susana Labiano

Nafarroako Enplegu Zerbitzua zuzendari kudeatzailea

1. Aurkezpena




10 11

Askok eta askok ekiteko ametsa edo asmoadugu bizitzako mementoren batean, gurenahien eta gure sormenaren fruitu denbihozkada, jarduera ekonomiko baten haziizan litekeena. Alabaina, txinparta horreknekez dakar enpresa proiektu bat1. Aitzitik,gehienetan, itzaltzen uzten dugu, ekiten hasiere egin gabe.

Ekitea zaila eta arriskutsua den zerbaiti lo-tzea da berez. Alde ekonomiko klasikotik,berriz, ekitea enpresa berri baten proiektuaabian jartzea da, arriskua onartuz, etekina-ren trukean; oro har, etekintzat ekinez onar-tzen den arriskuaren ordaina hartzen da.

Gure kulturak neurri txikian susta-tzen duekintzaile izatea. Ekitea eta ekintzailea este-reotipo ugarik markatuta daude2, eta, sarri,estereotipo horiek oztopo bihurtzen dira,ekiteko ametsaren eta ametsa gauzatzearenartean. Pertsona gehienei ekitearekin ametsegiteko aukera ere ukatzen diete. Motibazioazenbaterainokoa den, zenbateraino gaitutagauden eta zer ahalbide ditugun, oztopoaksendotu egiten dira sarritan, eta askotaraazaleratzen dira, gure sexua, adina, egoerasozioekonomikoa, geografikoa eta kulturala,etab. zein diren.

Nolanahi ere, izan dezagun gogoan: ia egu-nero ekiten dugu. Erabaki egiten dugu, zail-tasunak gainditzen ditugu eta arriskua onar-

tzen dugu, bizitzako alor eta esparru ugari-tan. Etxez, herriz, hiriz edo herrialdez alda-tzea, gurasoen etxetik alde egitea, bikoteki-dearekin bizitzen hasi edo harekin bizitzeariuztea, lanpostu berri batean hastea, seme-alabak izatea, laguntza behar duen inoretxean hartzea, etxebizitza edo autoa eros-tea eta beste hainbeste gauza erabakiakhartuz hasten dira; gainditzen badakigunzailtasunak eta geure gain hartzea onartzendugun arriskuak dakartzate. Ziurgabetasunaere berezkoa dugu, eta, eguneroko bizitzan,egitekoak antolatu eta, hainbatetan, bestepertsona batzuk zuzendu behar ditugu,eurek egin ditzaten.

Horrenbestez, enpresa proiektuetan eskar-menturik izan ez arren, geure ezaguera duguia beti, eta hura har dezakegu oinarri. Ekite-ko behar denaren zati handi bat sendotuedo eskuratu egin daiteke. Ekitea gauzaberriak egitea da, berritzea. Negozio bati eki-tea ere gauza berri bat egitea da. Bestelapentsatzen ausartzea da.

Gaur egun, jabetzen ari gara ekiteko bestemodu bat litekeena dela. Ekintzaile askokerakutsi dute jada, ideia edo jardunbide berribat, eredu tradizionalekin eta estereotipoe-kin zerikusirik ez duena, enpresa arloan gau-zatuz. Horixe da ekitea, ekitea pentsatzekobeste modutzat hartuta.

1 “Informe Ejecutivo 2005 GEM” España txostenaren arabera, Espainiako helduen % 5,3 ekintzailea izan liteke; hau da, hurrengo hiru urteotanekin ekiteko asmoa du (ikus www.ie.edu/GEM).

2 “¿Qué es para ti emprender?” azterketak frogatu du. Azterlan hori ere EQUAL Empléate proiektuaren esparruan egin zen.

Horretaz arituko gara gida honetan. Ekiterabultza zaitzakeenaz gogoeta egiteko hainbatgako emango dizugu, ekiteko beste eredubatzuen ikuspegitik. Espero dugu gida irakur-tzeak proiektu ekintzaile bat gauza-tzeapentsatzera bultzatuko zaituela, edo ametsbat proiektu bihurtzera, edo beste pertsonabatzuk horixe egin dezaten animatzera.

Jarraian emango dizkizugu…

5x2 Arrazoi eikiteko

1. Desikasteari eta ikasteari ekitea

2. Hazteari eta garatzeari ekitea

3. Autonomia eta ahalmena lortzeari ekitea

4. Konpromisoak hartzeari eta ardurak onartzeari ekitea

5. Banatzeari ekitea

2. Sarrera




12 13

Demagun orain negozio bati buruzkoideia bat duzula. Egin topatuko ditu-zula uste duzun zailtasun guztienzerrenda, eta idatzi zer egingo zenu-keen bakoitzari aurre egiteko: ezdakizuna ikertu eta ikasi, zeure buruaziurgabetasunaren aurka babestu etairudipenekin, aurreiritziekin eta este-reotipoekin zerikusia duen ororiburuz hausnartu. Beharrezkoa bada,eskatu laguntza aditu bati3.

Erreparatu idatzi duzun azken zailta-sunari. Aztertu zure usteak pixkana-pixkana eta gogoeta egin: Errazagoaal litzateke idatzi duzun zer edo zeralde batera utziko bazenu?

Ariketa hori egin dugu Teresarekin.Begiratu zer idatzi zuen:

1. URRATSA- Taberna bat sortzeapentsatzean bururatzen zaizki-dan zailtasunak

– Neure burua ez dut enpresabu-rutzat. Halakoak besteri dagoz-kie.

– Dirutza beharko dut, baina au-rrezki urri batzuk besterik ezditut.

– Ez dakit ezer kontuez eta eginbeharreko zuzemenez.

– Laguntzak omen daude, bainaez dakit nora jo.

– Ikaratu egiten nau negozioaondo ez ateratzeak.

– Taberna bat sortzea ez dagokieemakumeei. Beste zerbait pen-tsatu beharko nuke agian.

– Senarrak lagundu egingo dit,baina amak aurrezteko etabeste nonbait sukaldari aritzekoesaten dit.

Teresa, 47 urte, enpresaburu txikia

“Gaur egun zuzentzen dudan negozioa (industrialdeko taberna txiki bat) sortzeaerabaki nuenean, ez nuen arrastorik ere kontuez eta egin beharreko zuzemenez.Gainera, uste nuen ekitea beste pertsona batzuei zegokiela, ez zegokidala niri.Lehen, zerbitzaria eta sukaldaria nintzen, kafetegi batean lan egiten nuen, bainajabeak erretiroa hartu zuen eta lokala itxi zuen; lanik gabe nengoen. Banekienbarraz arduratzen, mahaiak zerbitzatzen, ogitartekorik onenak prestatzen... etabanekien negozio hura nola hobetuko nukeen ere. Taberna zabal-tzeko aukerasortu zenean, beldur handia izan nuen, baina bihozkada are handiagoa zen, gogoa.Laguntzak bilatu nituen, eta lortu egin nituen. Edonola ere, ikasi dudan guztiaklagundu dit gehien. Askotariko gauzak ikasi ditut, baina oso baliagarriak izan diraguztiak: kontuak, zer zuzemen egin behar diren eta nola egiten diren, negozioaznola arduratu behar dudan, bankuekin nola tratatu behar dudan, ordenagailuaknola erabiltzen diren... eta baita ni neu eta beste nolakoak garen, zer egin dezake-gun saiatu egiten garenean, beldurra nola gainditzen den, gugan konfiantza dute-nek zenbateraino laguntzen gaituzten. Oztopoak gainditzen eta arriskua onartzenikasi dut, eta huts egin dezakegula ikasi dut, ez dela ezer gertatzen, aurrera jarrai-tzeko prest bagaude”.

Yvon Chouinard, Patagonia, Inc. fundazioaren sortzailea, AEB

“Lehentasunezkoa ez bada ere, etekin ekonomikoa lortu nahi dugu gure jarduna-ren bidez. Hala ere, hazkundea eta hedapena ez dira oinarrizko balioak gureenpresarentzat.”

“Que mi gente vaya a hacer surf. La educación de un empresario rebelde”.

P. 91. Eds. Desnivel, 2006.

3 Empléate proiektua (www.empleatenavarra.com). Ekintzaileentzako aholkularitza, Nafarroa osoan: Nafarroako Merkataritza eta IndustriaGanbera Ofiziala, Nafarroako Enpresa eta Berrikuntzarako Europako Zentroa eta Gaztelan Fundazioa; Mendialdean: Cederna-Garalur Elkartea;Estellerrian: TEDER Elkartea; Erriberan: EDER Partzuergoa; eta Erdialdean: Erdialdea Garatzeko Partzuergoa.

Desikastea ekiteko baldintzatzat etaaukeratzat har dezakegu aldi bere-an. Izan ere, gure buruko oztopoekdesagertu egin behar dute, aldebatetik, eta ekitea erabakitzea auke-ra paregabea da gure munduareninguruko ikuskera, iritzia eta jarrerakritikoki aztertzea erabakitzeko, bes-tetik. Maiz, gauzak beste betaurrekobatzuen bidez ikusiz gero, bide askoirekitzen dira.

Adibidez, ekitea dirua egitearekinlotzen dugu askotan. Ba al zenekien,ordea, enpresa batzuek, baita mer-katu ekonomian parte hartzenduten batzuek ere, ez dutela eteki-nak lortzea helburu nagusi, osatzenduten pertsonen garapen pertsonaledo profesionala edo ingurumenababestea baizik? Erreparatu ondokopasarteari.

3. 1x2 Desikasteari eta ikasteari ekitea

DesikasteaZiur asko, zeure ikuskera duzu eki-tea zer den: xedea zein den, norkekin dezakeen eta nork ezin duen,zer behar den enpresa bat sortuedo zuzentzeko eta zer dakarrenenpresa bat sortu edo zuzentzeak,batez ere, zailtasunei, kostuari, arris-kuari, konpromisoei, ordainei etaetekinei dagokienez. Pentsaerahorrek nekez ez du hartuko kontuanestereotipo edo aurreiritzirik. “Ustenuen ekitea beste pertsona batzueizegokiela, ez zegokidala niri”, adie-razi du Teresak. Izan ere, kulturareneta gizarteratzearen bidez eskura-tzen ditugun ideiak onartu eta erre-pikatu egiten ditugu sarritan, zalan-tzan jarri gabe, eta beste aukerabatzuk sortuko lituzketen beste eza-guera batzuk onartzeko prest ego-tea eragozten digute.

Desikastea ikuskera kritikoa landueta, hartara, geure egindako ideiaketa planteamenduak zein diren jaki-tea eta haiek analizatu eta ezbaianjartzea da, litekeena baita okerrakizatea, osoak ez izatea, egiaren ikus-pegi partziala ematea edo, besterikgabe, amesten duguna lortzen ezuztea. Helburua gauzen ingurukoikuskera berria lantzea da, baina,horretarako, ezinbestekoa da gaiberriak ikasteko prest egotea, erai-kuntzako bigarren faseari lotzea.Negozioa sortzeko, Teresak berepentsamoldea (ekitea berari ezzegokiola pentsatzea) desikasibeharko zuen, pentsamolde berribati bide emateko (bere negozioasor zezakeela pentsatzeko).




14 15

2. URRATSA - Zer egin dezaket?

– Neure burua ez dut enpresaburu-tzat. Halakoak besteri dagozkie

HAUSNARTU

– Dirutza beharko dut, baina aurrez-ki urri batzuk besterik ez ditut.

IKERTU

– Ez dakit ezer kontuez eta eginbeharreko zuzemenez. IKASI

– Laguntzak omen daude, baina ezdakit nora jo. IKERTU

– Ikaratu egiten nau negozioa ondoez ateratzeak. AZTERTU ETA SEN-

DOTU

– Taberna bat sortzea ez dagokieemakumeei. Beste zerbait pen-tsatu beharko nuke agian.

HAUSNARTU

– Senarrak lagundu egingo dit, bainaamak aurrezteko eta beste nonbaitsukaldari aritzeko esaten dit.

AZTERTU ETA SENDOTU

3. URRATSA - Hausnartu

1. Neure burua ez dut enpresaburu-tzat. Halakoak besteri dagozkie.

Kontua ez da uste dudala ez ditu-dala beharrezko abileziak eta eza-guerak. Neure burua erabakiakhartzeko gaitzat dut, badakit jen-dearekin tratatzen. Ziur nago faltazaidana ikasi behar dudanarenzerrendari erants diezaiokedala,esaterako, agintzea. Baina argi iza-nez gero zer egin behar den, ezinda horren zaila izan. Kezkatu egi-ten nau ongi aterako den ez jakite-ak, baina nahiko argi ikusten dut.Agian, horixe pentsatzen dut, eza-gutzen ditudan enpresaburu

gehienak (hala nola, taberna sortudutenak) gizonezkoak direlako;baina bada emakumerik ere... Edohainbeste gauzaz arduratzeanekeza delako, baina egin duguhalakorik lehenago ere... Neureburua ez dut enpresaburutzat,baina, funtsean, izan badut, amet-setan bezala neurri batean... Neu,enpresaburu... Pentsa!

2. Taberna bat sortzea ez dagokieemakumeei. Beste zerbait pen-tsatu beharko nuke agian.

Agian, emakume gehiago daudenzerbaitetan aritu beharko nuke:arropa denda batean, edo ileapaindegi batean, edo... Baina ezdakit ezer. Taberna nirea da, baina,gainera, lan egin dezaket. Ez zaitgaizki iruditzen emakume battaberna baten jabe izaterik, indus-trialdean izanda ere. Gaur, emaku-meek eta gizonek leku askotan lanegiten dute, eta ziur nago emaku-meak eta gizonak etorriko direla.Gainera, taberna bururatu zait;horretarako bilatu dut lokala.Amakbeste zerbait egiteko esaten dit,baina uste dut beldur dela diruagalduko ez ote dudan. Baina nirineuregatik axola zait ondo aterat-zea, ez diruagatik. Halere, ez nukedirua galdu nahi ere ez.

Utzi zure pentsamenduak jariatzen.Bilatu adituen laguntza, adiskideeketa senideek entzun egin zaitzatela.Eta gogoan izan ziurtzat ematenditugun gauza askok ez gaituztelazoriontsuago egiten. Horregatikmerezi du gauzak zalantzan jartzea.

Eta, hainbatetan, baita gure ikuske-ra aldatzea ere.Jakina, hausnartu behar duzu ekin-tzaile izateko ezaugarriak dituzun,baina honela: ezer ziurtzat emangabe eta oztopo egiten dizun guztiadesikasteko prest egonik, gauzaberriak ikasteko

IkasteaEkitea prozesu bat abiatzea da. Eki-teko prozesua ikasteko prozesua dahein handi batean:

EKITEA = EKITEA + IKASTEA

Argi dago, enpresa proiektu batabian jartzen badugu, gure helburuadela ondo ateratzea, baina zer esannahi du zehazki zerbait ondo atera-tzeak? Hausnartu dezagun etekinaz,hau da, irabazi nahi dugunaz. Pentsadezagun sarreretan eta gastuetanalde guztietatik. Gure ezaguerari eki-nez ikasten dugun guztia erantsikozaio. Horregatik besterik ez bada ere,merezi du ahalegintzea.

Horrek ez du esan nahi analisizorrotza egin behar ez dugunik:

Proiektua abiatzeko ezaugarriakditugu? Badugu ideiarik? Aztertu etaebaluatu egin dugu? Ba al dugu mer-katuaren (bezeroen, hornitzaileen,finantzazioaren, lehiakideen, inguru-nearen eta sektorearen) berri? Balia-bide eta bitarteko ugari daude egin-kizun horretan laguntzeko. Ikasteahartzeak abiapuntu esan nahi du,besterik gabe, ikastea lortzen dugunaberastasunaren zati bat ere badela.

Ikasi ahal eta ikasi behar duguna nor-beraren hainbat gaitasunekin lotutadago; datorren atalean, norberarenhazkundeari eta garapenari buruzko-an arituko gara haietaz. Izan ere,horrexetarako bide ematen du ikas-teak: pertsona gisa hazteko etagaratzeko, hainbat aldetatik. Azkenbatean, gaitasuna ere poliki-polikihobetu dezakegu, eta egunerokoaneta jarraituki ikas dezakegu. Ez eska-tu gehiegi zure buruari, baina ezgaldu ikasteko gogoa.

Eta izan gogoan hutsegiteak ereikasbide apartak direla. Bestela, erre-paratu Mohammed Yunus Nobel etaAsturiasko Printzea saridunarentestu honi:

Mohammed Yunus, Grameen Bank bankuaren sortzailea, Bangladesh

“Pixkanaka-pixkanaka, lankideok eta neuk jesapenak eman eta berreskuratzekogeure mekanismoa landu genuen. Jakina, akats ugari egin genituen bidean. Haziegiten ginen neurrian, ideiak egokitu eta prozedura batzuk aldatu genituen.”

“El banquero de los pobres. Los microcréditos y la batalla contra la pobreza en el mundo”.

P. 64. Paidós, 2006.




16 17

Taula hori interpretatzeko modu bat da pen-tsatzea, ekiteko, ahal bezainbat gaitasun izanbehar direla edo izan beharko liratekeela,ahal bezain garatuen, baina beste modu batda pentsatzea, ekitea erabakiz gero, taulakogaitasun asko eta asko eskuratu, garatu edosendotu daitezkeela, ekitea hartzen delakoikasi eta norberaren burua haztetzat. Begibistakoa da helburua proiektua sendotzea

dela, baina, bidean zenbat hazten den per-tsona gisa, hazkunde horrek dena delakoproiekturako edo beste batzuetarako baliodu, eta baita bizitzako egoera askotan aurre-ra egiteko ere.

Jakina, nork zer gaitasun tekniko dituen,batera edo bestera planteatzen du ekitea.Litekeena da adituen talde bat behar izatea

NORBERAREN GAITASUNA

Norberaren gaitasunak Ekiteko gaitasunak Enpresa arlokogaitasunakGaitasun teknikoak

· Autoestimua.

· Autonomia.

· Ahalduntzea.

· Adimen emozionala.eta gizartean aritzekotrebetasunak .

· Komunikatzekotrebetasunak .

· Ikasteko ahalmena.

· Lan egiteko ahalmena.

· Ekintzailearen ezaugarriak(ekimena, jakin-mina,gauza berriak ikastekoprest egotea, arriskuaonartzeko gaitasuna,sormena...) garatzea.

· Ekintzailearen jarrerak(ardura, arazoak zeindiren jakin etakonpontzea,nekaezintasuna etafrustrazioari aurre egitekogaitasuna) garatzea.

· Harremanak izatekotrebetasunak (lidergoa,talde lana etanegoziazioa) garatzea.

· Lan sektorearekin etalanbidearekin loturikoezaguera teorikoak etateknikoak.

· Lan eskarmentua.

· Informazio etakomunikazio teknologien(IKTen) erabilera.

· Enpresa munduarenezaguera Proiektuakkudeatzen eskarmentuaizatea.

· Finantzak, administrazioeta kontabilitate arlokokudeaketa.

· IKT enpresarenkudeaketan erabiltzea.

4 Ikerketa egiteko erabili dugun sailkapena eta “¿Qué es para ti emprender?” gida hartu ditugu oinarri.

lagun, nor eginkizun guztietan espezializatubehar ez izateko, edo negozioa sortzea norkdakienari buruz.

Enpresa arloko gaitasunak direla-eta, balia-garriak dira betiere, baina kontuan izanbeharra dago enpresaburu asko eta asko,funtsean, ekintzaileak direla eta ekitekoproiektua gauzatu ondoren ikasi dutelaenpresa munduari buruz dakitena.

Ekintzaileen estandar moduko bat existitzenda5, eta baita ekintzaileek izan beharko lituz-keten ezaugarri jakin batzuk ere. Hain zuzenere, ezaugarri horiek dira proiektu ekonomi-koei ekiten dieten pertsona askoren ezauga-rriak, norberaren gaitasunen eta ekiteko gai-tasunen ingurukoak batez ere. Estandar etaezaugarri horiek eredu sinboliko bihurtu dira,eta, azkenean, ezaugarriok ez dituztenakkanpoan gelditu dira. Bazterketa hori gizarteeta ekonomia arloan gertatzen da, bainabaita nork bere burua baztertzearen ondo-rioz, nork estandarrarekin zerikusirik ezduela pentsatzearen ondorioz. Neurri bate-an, gizarte eta ekonomia arloan gertatzenden bazterketari aurre egiten zaio, adminis-trazio publikoek ahalegina egiten baitute zail-tasun gehien dituztenen artean ekimenasustatzeko. Ildo horretan, 1x2 atalean bestebazterketa motaz (nork bere burua bazter-tzeaz) hausnartu beharraz aritu gara. Edono-la ere, benetako motibazioa izanez gero etanorberaren gaitasuna nahikoa dela edo nahi-koa izan litekeela pentsatuz gero, ez da utzibehar ezerk bihozkada edo ametsa oztopadezan.

Aldi berean, gogoan izan beharra dago ekite-ak bezero eta hornitzaile berriekin harrema-netan jartzeko bide ematen duela, aholkula-

ritza lana egiten dutenekin, beste ekintzailebatzuekin eta ekintzaileak elkartzekomoduekin, administrazioarekin, besteherrialde eta merkatu batzekin... eta hori ereaberastasun eta estimulu iturri da.

Adibide bat: sormena lantzeaEkiteko prozesuaren abiapuntua ideia da.Nork izan ditzake ideiak? Bada, nahi duen etabere sormena askatzeko baldintzak sor di-tzakeen inork. Alor honetako adituek diote-nez, sormena trebatu eta hobetu egiten da.Horregatik, baliagarria da inoren sormenanorainokoa den jakitea6, batez ere, pertsonasortzaile bihurtzen gaituzten abileziak hobe-tzearren. Sortzaileago izateko erronkari hel-tzeak ideia berritzaileak sortzen lagun gai-tzake, jardunean hasteko ez ezik, baitaetengabeko berrikuntzaren gaineko interesamantentzeko ere; izan ere, horixe da negozioaskoren arrakastaren gakoa gaur egun.

5 “Informe ejecutivo 2005 GEM España txostenaren arabera”, “Espainiako ekintzailea gizonezkoa da nagusiki, hirian lan egiten du, 41,68 urteditu batez beste, ia 1.800 euro irabazten ditu batez beste hilean eta erdi mailako ikasketak egin ditu, nahiz eta, gero eta gehiago, goi maila-ko ikasketak (diploma edo lizentzia) egin dituen”.

6 Adibide gisa, ikus PONTI, Franc; eta FERRÁS, Xavier: “Pasión por innovar”, 1. kapitulua, 21-70.

4. 2x2 Hazteari eta garatzeari ekitea

Ekiteko prozesua abiatzen dugunetik ikastendugunak, baita hutsegiteek ere, pertsonagisa hazi eta garatzen laguntzen digute, baibanakoak garen aldetik, bai lan merkatukoeta gizarteko kide garen aldetik.

Nork ekiteko gaitasun jakin bat du unea-unean, eta, ekin ahala, sendotu ea osatuegin dezake. Aztertu honako taula4 hau, etaebaluatu zein diren zure indarguneak eta,zure ustez, zer sendotu beharko zenukeen:




18 19

7 Kontzeptu horietan sakontzeko, ikus Marcela Lagarde mexikar antropologo eta feministaren lana. Hartan oinarritzen da “Autonomia eta inda-rra” izeneko taulako testua.

Autonomia eta ahalmenaAutonomia pertsonen, taldeen, era-kundeen eta mugimenduen egoerada. Prozesuak gauzatzeko euren gai-tasuna baldintzatzen du, beste per-tsona, talde, erakunde... baten men-dean egoteari utzi eta nor berebizitzako subjektu izateko, baitagizarte, politika, ekonomia, kulturaeta zuzenbide arlokoa ere. Mendeta-sun eta diskriminazio egoerak bila-katu egiten diren heinean, etengabealdatzen den egoera da.

Autonomia, aldi berean, pertsonarenberaren prozesu subjektiboa etagizartearen baitako ituna da, pertso-nai subjektu oso gisa bizitzeko bideematen diguna, hau da,

– protagonista izan eta baliabide,berbaldi, ikuskera, interpretazio,arrazoibide eta irizpide propioakizatekoa;

– gure burua autonomotzat hartueta horixe izatekoa;

– gure burua bizitzaren alor guztie-tan pentsatzen duen izakitzathartu eta horixe izatekoa;

– jardun eta noiz, nola eta zenbate-an jardun nahi dugun eta zer eginnahi dugun aukeratzekoa;

– eta gure beharrei gure kabuzerantzutekoa.

Gizarteko talderik ahulenak eta, batezere, emakumeak nagusi diren gizarte-arekin eta kulturarekin eta haiek adie-razten dituzten mundu ikuskerekinhausten dutenean bihurtzen dira sub-jektu.

Autonomia geure bizitzako prozesusozial ekonomikoen, psikologikoen,kulturalen, ludikoen, politikoen, sexu-alen eta abarren bitartez lortzendugu, pertsona edo talde gisa men-

Lola, Gladis, Maria José, Sara, Nelson eta Juan, 25etik 55 urterabitartean, kooperatiba bateko kideakSara: “Kooperatiban emakumezkook besterik ez ginen hasi lanean. Gladis eta

Sara hispanoamerikarrak dira: senideekin biltzera etorri ziren Espainiara.Nork bere lana sor-tzeari buruzko ikastaro batean ezagutu genuen elkar.Lolak eta biok gurea izango zen zerbait egin nahi genuen, gure kasa eraba-ki nahi genuen eta gure bizitza geuk antolatu. Nekazaritzako elikagai pres-tatuak ontziratzeko fabrika bat sortzea pentsatu genuen. Gure lana, gureideiak eta gure ezaguerak bat egin genituen, eta abian jarri genuen.Gure bikidek gurekin bat egin zuten eta, horri esker, ekoizpena handitu genuen”.

Juan: “Kultura ezberdinetakoak izatea abantaila da gure lanean, baita errezetenaldetik ere. Elkar indartu eta adoretzen dugu. Tirabirak izan ditugu, bainafuntziona zezan nahi genuen, diruagatik ez ezik, baita gizarteratzeko gaita-suna dugula esan nahi duelako ere, hobetzekoa, balioak trukatzekoa. Askoaurreratu dugu hasi ginenetik. Heziketa plan bat dugu, eta lantegi tekniko-ak eta norberaren burua garatzeari buruzkoak antolatu ditugu; funtsezko-ak izan dira. Talde aparta gara, eta oso pozik gaude lortu dugunarekin”.

5. 3x2 Autonomia eta ahalmena lortzeari ekitea

Batzuek eta besteek autonomia mailaezberdina dugu. Autonomia norberarenharremanen arabera aldatzen da (familiar-tean, lanean, lagunartean...), eta baita sexu-aren, adinaren, maila ekonomikoaren, gizar-te eta kultur ingurunearen eta beste faktorebatzuen arabera ere.

Autonomia banako, talde edo kolektibobakoitzaren gaitasuna da, beste pertsonaedo talde batzuen mendean ez egoteko bal-dintzak sortzeko, bere bizitzari, egoerari etajarrerari buruz erabakitzeko eta bere beharreierantzuteko adina arduratsu izateko.

Egoera ekonomikoari dagokionez, autono-moa da bizitzeko bere familiaren diruabehar ez duen gaztea. Bizitza pertsonalaridagokionez, autonomoa da lehentasunabere garapen profesionalari ematea eraba-kitzen duen emakumea. Taldea baino auto-nomoagoa da bestelako gaitasun fisikoaedo psikikoa duen eta lan egin dezakeenpertsona. Pentsatzeko autonomia da norbe-raren iritzia nagusi den kulturaren eraginpe-an ez izatea7.

Ekinez, nork bere autonomia lortzen lagun-tzen du. Izan ere, ekin egiten diona(k):– bere bizitzako protagonista da eta bere

buruarentzat lan egiten du;– bere kabuz erantzuten die bere behar

ekonomikoei, lan arlokoei eta garapenprofesionalaren alorrekoei;

– ekiteko gaitasuna suspertzen du, erabaki-tzekoa, beste zuzentzekoa eta buru izate-koa;

– sormena eta ezer antolatzeko gaitasunasuspertzen du;

– bere baliabideak sortzeko baldintzak sor-tzen ditu;

– esperientzia praktiko anitz eta handiagoazjabetzen da;

– bizitzeko banakako gaitasunez (autoes-timuaz, norberaren buruarekiko konfian-tzaz, segurtasunaz, erabakimenaz, au-sardiaz, sendotasunaz, ahalmenaz, baikor-tasunaz, asertibitateaz, abileziez eta besteikasbide batzuez) jabetzeko baldintzaksortzen ditu;

– eta ekiteko proiektua beste pen-tsaera bateta gizartean aberastasuna sortzekobeste modu bat dela jo dezake, baitagizartea aldatzeko estrategia ere.

Ahaldunduz, pertsonok hainbat zapalkuntzamota alde batera utzi eta subjektu bihur-tzen gara, bizitzeko ahalmenez jabetuz etaesperientzia eta ikasitakoa barneratuz,ahalduntzea ekiteko bitarteko esanguratsuabaita. Alderantziz, ekitea ahalduntzekobidea ere izan liteke, bizitzeko ahalmenezjabetzen garelako. Ahalduntzea norberarenarau irmoa denean, ahalmen bihurtzen da,eta, hortaz, ekiteak ahalmena lortzenlaguntzen dio banakoari, taldeari eta gizar-teari.




20 Ekiteari buruzko gidak


21

Vanessaren testigantzak ezin hobeto adie-razten du zer esan nahi duen eredugarriizateak. Bera jabetu egiten da bere espe-rientzia eredugarri izan zedin nahi zuela,eta, horregatik, hasiera batean baldintza

okerragoetan daudenek gogoeta egin leza-kete zenbaterainoko eragina duten eredugisa ekin eta euren proiektuek aurrera egi-ten dutenean.

Miguel, 28 urte, diseinatzailea

“Ikasketak amaitu nituenetik, hamaika lekutan lan egin dut. Bat-batean, lanik gabegeratu nin-tzen, eta arriskatzea erabaki nuen. Nork bere lana sortzea aukera ona da.Zure lanpostuaren arduradun zarela ohartzen zara; gauzak bestela ikusten dituzu”.

Vanessa, 31 urte, telefono bidezko marketing enpresa bateko zuzendaria

“Txikitatik liluratu egiten ninduten kirolari aparten balentriek. Egiten zuten ahalegi-nean pentsatzen nuen, hobetzeko euren grinan, eta banekien hori zela nik ereaurrera egiteko bidea. Nire ezintasuna onartu nuen eta aukera guztiak ahal bezain-bat aprobetxatu nituen. Baina ohartu nintzen asko zegoela egiteke alor honetan.Ez nintzen goi mailako kirolari izango, baina zerbait egin eta eredugarri izan nahinuen. Denborarekin, enpresaburu izatea erabaki nuen. Jende asko harritu egitenda, baina beste askok pentsatzen du, nik egin badut, berak ere ahal duela, eta horiaxola zait benetan”.

N.B.: Enpresako langileen % 80 itsuak dira edo ikusteko urritasunen bat dute.

8 “Informe Ejecutivo 2005 GEM España” txosteneko datuak.

deratzen gaituzten harremanak eral-datzen ditugunean. Pertsona edotalde jakin batzuek, autonomia bere-ganatuko badute, beste pertsona edotalde batzuen autonomia aldatubehar dute, mendekotasun harrema-nei uko eginez eta norberaren ahal-mena lortuz.

Ahalmena bizitzeko indar positiboakpilatzea da. Indarrok ez dira oinarri-tzen inongo zapalkuntzan; aitzitik,gure burua garatu eta bizitza beteaeta, bereziki, autonomia eta indepen-dentzia izateko bide ematen digute,eta ahalduntzearen oinarrian direnondasunak, aukerak eta baliabideakizatekoa.

Lan egiteko benetako edo gustukoaukerarik izan ezean, ekitea

gero eta aukera ganorazko-agoa da pertsona asko-

ren ustez. Bi arrazoinagusi daude jar-duera bati ekite-

ko: negozio aukerabat ikustea (aukera) eta

lan egiteko aukera hoberikez izatea (beharra). Egun,

Espainian, ohikoagoa da arrazoia

aukera izatea (% 81,5), beharrabaino (% 14,8)8. Edonola ere, ekin-tzailea lanpostu bat sortzen ari da,berea, baina litekeena da beste ba-tzuk ere sortzea; hau da, lanpostuaksortzen laguntzen du. Azken bate-an, bere lanbidea aurrera eramate-ko baldintzak sortzen ari da, baina,agian, baita beste pertsona batzue-na ere.

6. 4x2 Konpromisoak hartzeari eta ardurak onartzeari ekitea

Lan arloko ardura

Beste pertsona batzuentzat eredugarri izateko ardura




22 23

Erreferentzia puntuak izatea lagungarria etaoso garrantzitsua da ekiteko. Zer egin zutenbeste pertsona batzuek? Zer esan dezaketeesperientziari buruz? Zer pentsatzen zutenhasieran? Zein izan ziren zailtasun nagusiak?Zergatik merezi izan die? Ez egin zalantzarikgaldetzeko, ekin egin diotenengana jotzeko,zuzenean ezagutzen ez dituzun pertsonenesperientziaz irakurtzeko. Gehienak batdatoz saiatzea dela garrantzitsuena, zureametsean sinestea, konfiantza izatea etazeure burua entzutea, eta asko eta asko ikasidutena irakasteko prest daude.

Seguru asko, prest daude zure ideia edoametsa zein den entzuteko ere. Hitz egin

ezazu hartaz ahal duzun pertsonekin eta gal-detu zer uste duten. Ildo horretan, erkidego-etan badaude zerbitzu profesionalak, orien-tatu eta erabakitzen laguntzeko, bainagogoan izan garrantzitsuena zeure ikuskeradela. Hitz egin besterekin, baina, batik bat,hitz egin zeure buruarekin.

Demagun zure proiektuak aurrera egin duelaeta baduzula esperien-tziarik. Hasten aridenarekin bana dezakezun beste aberasta-sun bat da, lan egiteko beste modu batzukikasi nahi dituenarekin edo zure lankideekin.Izan ere, ekitea banatzea ere bada. Gogoanizan Juanen testigantza (ikus 3x2 atala);balioak trukatzeaz mintzatzen zen.

Leire, 27 urte, biologoa

“Gaur egun dietetika eta produktu naturalen denda bat dut, baina, abian jarrinuenean, ez nekien nola funtzionatzen zuen halako negozio batek. Biologoa naizeta landareak maite ditut, baina horrek ez du zerikusi handirik landareak erabi-liz egindako produktuak saltzearekin. Halere, lagun batek halako denda batzabaldu zuen duela zenbait urte beste herri batean, eta oso ondo doakio.Hortaz, harengana joan nintzen, eta abian jartzeko behar nuen guztia erakutsizidan: hornitzaileekin harremanetan jarri ninduen, salmentei buruz aholkatu nin-duen, ideiak eman zizkidan... Orain sarritan deitzen diogu elkarri, elkar laguntzendugu, produktuez hitz egiten dugu, eta azoketara elkarrekin goaz eta ahal dugunguztia laguntzen diogu elkarri”.

Mikrokreditua gero eta garrantzitsuagoa da;egunkarien eta Interneten bitartez, jakinbadakigu gero eta ekintzaile gehiagok jotzendutela finantzazio bide horretara, baita guregizartean ere. Esaterako, Espainian bizi denuruguaitar familia bateko ama taberna batenjabe da orain, eta seme-alabek pleit enpresatxiki bat sortu dute . Ildo berean, beste askokbalizko beste ekintzaile batzuen motibazioapiztu eta haiek adoretu ditzakete.

Besteak beste, esperientzia horiek erakustendute, zerbitzuen alorrean batik bat, proiektuaskori inbertsio handirik egin beharrik gabeekin dakiekeela, baita, laguntza mekanismo-ren bati eta norberaren irmotasunari etaahaleginari esker, nork bere duintasuna,konfiantza, autoestimua eta ilusioa berres-kuratzen duela eta ekintzaile bat jaiotzekobaldintzak sortzen direla ere.

Ingurunearekiko eta erkidegoarekiko arduraEkitea ingurunea eta erkidegoa hartzendituen, haiekin solidarioa, arduratsua etaengaiatua den prozesutzat har liteke,Vanessaren adibidea lekuko.

Honezkero, munduko enpresa askorenustez, etekin ekonomikoa lortzea ez dalehenago bezain garrantzitsua, eta jasanga-rritasunari, pertsonon eta ingurumenarenosasunari eta langileen edo/eta erkidegoa-ren ongizateari eta aurrerapenari ematendiote lehentasuna.

Gizarte ekonomiaren esparruan aritzendiren enpresen izateko arrazoia ingurunea-rekiko eta erkidegoarekiko konpromisoa etaerantzukizuna da, eta pertsonei ematendiete lehentasuna, etekin ekonomikoaribaino gehiago. Zorionez, arrazoi hori beste-lako enpresa batzuen izateko arrazoi erebilakatzen ari da.

Gizartearekiko konpromisoa hartu nahiaarrazoi bikaina izan liteke ekitea erabaki-tzeko.

Patagonia Inc. Fundazioko zuzendariarenondoko testigantza honek ezin hobetolaburtzen du atal honetan esandakoa.

9 Ikus Levante de Valencia egunkariaren 2006ko urriaren 15eko Magazine igandekaria eta 2006ko ekainaren 17ko “Diario de Navarra” egunka-ria, Nafarroako Ekintzaile Latinoamerikarrarentzako I. Sariari buruzko berria. Adibide gehiago nahi izanez gero, ikus Un Sol Mòn Fundazioarenweb orria, besteak beste.

Yvon Chouinard, Patagonia, Inc. fundazioaren sortzailea, AEB

“35 urteren ondoren, azkenean banekien zergatik nenbilen negozio hartan. Diruaeman egin nahi nuen kausa ekologisten alde, baina, gainera, eredu bat sortu nahinuen Patagoniaren bitartez, beste enpresaburu batzuek ere jasangarritasuna etaadministrazio egokia euren kasa bilatzeko...”

“Que mi gente vaya a hacer surf. La educación de un empresario rebelde”,

Eds. Desnivel, 2006, 94.

Betidanik esan izan da ekitea bakarkako lanadela. Alabaina, ekitea banatzeko tartea erebada, bizipenetan aberatsa, eta truke guztie-tatik ateratzen du etekin; gainera, komunika-zioa globala den honetan, askoz ere erraza-

goa da halako trukeak egitea. Bai gure ingu-ruan, bai Interneten, beste pertsona batzuekaskotara parte har dezakete, zuzenean edozeharka, gure proiektuan, eta, hartara, hurabanatu eta aberastu.

7. 5x2 Banatzeari ekitea

Ametsak, ideiak, ikasbideak, esperientziak eta ezagutza banatzea




25Ekiteari buruzko gidak


24

Ekiteko beste eredu baten alde gaude. Beti-ko ereduak dakartzan arazoei uko egitendien eredu berri bat nahi dugu, eredu tradi-zionalak bereizi eta diskriminatu egiten due-lako, baztertzailea eta jasanezina delako.Ekiteak ingurunea eta erkidegoa har dezaneta solidarioa, arduratsua eta engaiatua izan

dadin nahi dugu, ikaskuntza eta berrikun-tza hartzea ardatz, aukera berdintasuna

eta aniztasuna aberastasun gisasustatzea eta ingurumena zaindu

eta pertsonak eta erkidegoak

pertsona eta profesional gisa garatzea iza-tea lehentasunezko xedetzat, besteakbeste. Gure aburuz, gizon-emakumeen sor-menak eta ekimenak berezkoa dute ekitea,eta pentsatzeko beste modu baten etagizartean aberastasuna sortu eta banatunahiaren adierazgarritzat har liteke. Susta-tzen dugun ereduaren helburuak gizarteaneta banakoengan aberastasuna sortzea izanbehar du, inork ez galtzea eta guztiok irabaz-tea, eta gizartea aldatzeko estrategia bila-katzea.

Irudizko kontakizunaJende multzo handi bat bildu da, ados jarri eta zehazteko zer gustatuko litzaie-keen izan zedin ekitea. Hau da ekiteko beste eredu bati buruz egin duten pro-posamena.

OharraArgitalpen honetan adibide gisa ageri diren zenbait pertsona eta izen fikziozkoak dira,

baina guztiek pertsona eta egoera errealak dituzte oinarrian. Errealitatearekin antzarik

badago, kasualitate hutsa da.

Elkarrekin lan egiteaLitekeena da abian jartzen duzun negozioanbeste pertsona batzuek parte hartu beharra.Beste pertsona batzuentzako lanpostuaksortzea, haiekin jardutea proiektu bat bana-tzeko beste modu bat da. Gizartearekikoerantzukizunaren adierazgarria baino gehia-go, sortzen duzun jarduera elkarrekin egiteaerronka zirraragarria izan liteke, buru izatekozure gaitasuna garatzeko bide bat. Badiraenpresa arloko lidergo eta kudeaketa ereduzoragarriak: haien arrakastaren oinarria dalan egiten dutenek proiektu bera eta helbu-ru bera dutela, murgildu egiten direla etabere egiten dutela10.

Aberastasuna hobeto banatzen laguntzeaEkitea gizartean aberastasuna sortzekobeste bide bat dela jo liteke. Bada horidakarten bideak asmatzeko gaitasuna due-nik eta, horretarako, negozio formula baterabiltzeko eragozpenik ez duenik, gutxiendutenek euren diru sarrerak sortzeko bitar-tekoak izateko eskubidea babesten duenik.Ba al duzu ondoko esperientzia honenberri?

10 Irakur Ugarte, Luxio: Sinfonía o jazz. Koldo Saratxaga y el modelo Irizar. “Un modelo basado en las personas”, Eds. Granica, 2005.

Bibi Russell, Bibi Productions enpresaren jabe eta zuzendaria, Ban-gladesh

Enpresaburu honek jantziak eta osagarriak diseinatzen ditu, eta Bangladeshkoherrietako artisauek egiten dituzte.

“Nik honakoa egin nahi nuen, banekielako, gainera, onena zela euren-tzat: behartsuei baliabide nahikoak ematea, haiekin lan egin zezaten.Hori dela-eta, enpresa bat (Bibi Productions) sortu nuen, Bangla-desheko hainbat lekutako jendearekin. Jakin badakit, proiektubat abiatu nahi duzunean, gogorra gertatzen dela. Jakin badakitpoliki-poliki ibili behar dela. Negozio txikia zen hasieran, baina banuenitxaropena aurrera eginen zuela.

1996an Espainiaren eta, bereziki, Sofía erreginaren babesa lortu nuen UNES-COren egoitzan; gure proiektuaren berri eman zuten. Komunikabideak ohartuziren orduan egiten genuenak bazuela zentzurik. Laguntza horri esker, enpresaantolatu ahal izan nuen. Harro nago, haren bitartez, nire herriko jende asko lagun-du izanaz (...).

Ez dut limosnarik nahi. Ez dut sinesten ongintzan! Konplexurik gabe lehiatzeko kon-bentzitu nahi ditut, ezer gehiago ez. Nire enpresaren bidez jendearentzako lanpos-tuak sortu nahi ditugu, lan egiteko behar dituen baliabideak eman, mikrokredituakbarne. Hartara, bitarteko bat ematen diegu etorkizunean euren kasa bizi daitezen,eta ez besteren limosnen mendean...”.

Dani Triadók 2006ko urriaren 9an egindako elkarrizketa, www. asiared.com-en argitaratutakoa.

8 . Ondorioa: Ekeiteko beste eredu baten alde


ZonaMedia.eusk 28/5/07 12:02 Página 3 · 5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz...

Documents

Transcript of ZonaMedia.eusk 28/5/07 12:02 Página 3 · 5x2 Arrazoi ekiteko beste eredu batzuetatik abiatuz...