Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Nire lehen munduko atlasa koadernoa Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Koaderno honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:

TESTUA Esther Echevarría Soriano Aurora Moral Santa-Olalla Félix Román Escutia

IRUDIAK Quino Marín Márquez

EDIZIOA Raquel Rubalcaba Bermejo Ainhoa Basterretxea Llona

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Lourdes Etxebarria Orella

LEHEN HEZKUNTZAKO ZUZENDARITZA ETA KOORDINAZIO EDITORIALAJoseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

3

Gizarte Zientziak

Nire lehen munduko atlasaLE

HEN

H

EZK

UN

TZA

Munduko erliebea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Munduko ibaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Munduko paisaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Munduko hiriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Monumentu handiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Europako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Asiako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Amerikako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Afrikako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Ozeaniako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Aurkibidea

Munduko erliebeaMunduan askotariko erliebe-formak daude. Leku batzuetan, oso mendi altuak daude. Asian, munduko mendikaterik altuena dago: Himalaia. Beste leku batzuetan, Herbehereetan (Europa) adibidez, lurraldeek oso altuera txikia dute, eta horregatik, biztanleek dikeak eraiki behar dituzte, itsasoko urak herrialde hori azpian ez hartzeko.

A

AMERIKA

Ordoki Handiak

Amazoniako ordokia

BRASILGO GOI-ORDOKIA

LABRADOR PENINTSULA

FLORIDAKO PENINTSULA

ANTARTIKAKO PENINTSULA

Kuba Hispaniola

Islandia uhartea

Azore uharteak

Kanaria uharteak

Britainiar uharteak

Groenlandia uhartea

KA

LIFOR

NIA

BEH

EREK

O

PEN

INTS

ULA

APPALACHE MENDIA

K

ATLAS MENDIAK

Hudson badia

Mexikoko golkoa

Gineako golkoa

Denali (6.149 m)

Aconcagua (6.962 m)

Pan

pa

Hornos lurmuturra

San Roque lurmuturra

Ipar lurmuturra

OZEANO

BAREA

OZEANO

ATLANTIKOA

OZEANO ARTIKOA

AN

DE

ME

ND

IAK

ME

ND

I HA

RR

ITS

UA

KS

IERRA M

ADRE

Siberiako ordokia

TIBETEKO GOI-ORDOKIA

ZAGROS MENDIAK

ANTARTIKA

Europako Ordoki Handia

BIÉKO GOI-ORDOKIA

ANATOLIAKO GOI-ORDOKIA

ESKANDINAVIAKO PENINTSULA

IBERIAR PENINTSULA

ARABIAR PENINTSULA

KAUKASO

Madagaskar uhartea

UR

AL

ME

ND

IAK

ALPEAK

Kilimanjaro (5.895 m)

Elbrus (5.642 m)

Esperantza Oneko lurmuturra

Guardafui lurmuturra

AFRIKA

EUROPA

Arabiako basamortua

Namibiako basamortua

Saharako basamortua

Mediterraneo its.

Itsaso Beltza

Kaspiar its.

OZEANO ANTARTIKOA

DRAKENSBERG

MENDIAK

Ekuatorea

I

EM

H

A

4

Itsasoari hartutako ordokiakHerbehereetako erliebea oso laua da. Herrialde horretako ordokietako zati handi bat itsasoari irabazitako eremuak dira. Dike batzuk eraiki dituzte, urek lur horiek ez hartzeko. Horregatik, lurralde gehiena itsas mailatik bost metro beherago dago. Ulertzen duzu orain zergatik esaten zaien Herbehereak?

Munduko gailurraZeruaren kopeta edo Unibertsoaren ama esaten diote Everest mendiari, Lurreko altuena delako. Mendi horren gailurrera heltzen diren eskalatzaile ausartek zerua ere ukitzen dutela senti dezakete, zalantzarik gabe.

Mendi gorriaAustralia munduko herrialde lauenetako bat da. Hango ordoki handietan barneratzen diren bidaiariek paisaia oso gutxi aldatzen dela ikusiko dute. Baina ezustekoak ere hartuko dituzte; adibidez, Ayers Rock, ilunabarrean sua bezain gorri bihurtzen den arroka erraldoia.

KAMTXATKA PENINTSULA

Filipinetako uhartedia

Japoniako uharteak

OZEANIA

OZEANO

BAREA

Zeelanda Berriko uharteak

ME

ND

IK. BA

NA

TZAILE

HA

ND

IA

Siberiako ordokia

TIBETEKO GOI-ORDOKIA

DEKKANEKO GOI-ORDOKIA

SIBERIAKO GOI-ORDOKIA

KOREAKO PENINTSULA

HINDUSTANGO PENINTSULA

Sri Lanka uhartea

Indonesiako

uhartedia

HIMALAIA

Everest (8.848 m)

ASIA

Victoria Basamortu Handia

Gobiko basamortua

INDIAKO

OZEANOA

Leeuwin lurmuturra

Australiako

Badia Handia

Tasmania uhartea

B

CB

C

5

Munduko ibaiakIbai guztiak ez dira berdinak. Batzuk luzeak dira; beste batzuk, laburrak. Batzuek ur asko daramate, eta beste batzuek, gutxi. Ibai batzuk beren uren koloreagatik bereizten dira besteetatik. Ibai horiek koloreen izenak dituzte; adibidez, Colorado ibaia (Ipar Amerika) eta Ibai Urdina edo Yangzi (Txina).

Itsaso izan nahi zuen ibaiaAmazonas ibaia munduko emaritsuena da. Ur ugari darama, eta horregatik, ibaiertzetan bizi diren herri indigena batzuek Paranaguazú esaten diote. «Itsasoaren ahaide nagusia» esan nahi du hitz horrek.

Ibai zulatzaileaColorado ibaiaren Arroila Handiko horma altuenak eta 320 solairuko etxe orratz batek garaiera bera dute. Paraje ederra ikusiko da handik! Estatu Batuetako Colorado ibaiaren urek zulatu dute arroila hori, milioika urteko prozesu batean.

AFRIKA

Rhin

ib.

Nilo ibaia

OZEANO ANTARTIKOA

OZEANO ARTIKOA

AMERIKA

OZEANO

BAREA

OZEANO

ATLANTIKOANiger

ibaia

Amazonas

ibaia

Paraná ib

aia

Mis

siss

ipp

i ib

.

Rio B

ravo ib.

Missouri

I

EM

H

Ekuatorea

A

D

E

F

A

E

F ib.

6

Errekorrak hautsi dituen ibaiaYangzi ibaiak (Ibai Urdina) herrialde bat soilik zeharkatzen du, Txina, baina Asiako ibairik luzeena da. Ibai horren ibilguan munduko presarik handiena egin dute: Hiru Arroiletako presa. 2.000 metrotik gorako luzera du, eta 185 metroko altuera! Presak eratu duen urtegiaren urpean ia hogei hiri geratu dira, eta 300 herri baino gehiago. Marka guztiak hautsi ditu ibai horrek!

Ezkontza-beloa urez eginaZeelanda Berriko paisaiak oso ikusgarriak dira eta filmetako agertoki gisa erabili dituzte; esaterako, Narniako kronikak eta Eraztunen jauna filmetan. Gainera, uharte horietako ibai batzuek ipuinetako izenak dituzte. Adibidez, Bridal Veil ur-jauziak (ezkontza-beloa esan nahi du), Pakoka ibaiaren ibilbidean.

Tinto ibaia: ibai «espaziala»Tinto ibaiaren urek kolore berezia dute, gorrixkak dira. Betidanik uste izan da ibai horretan ezin zela bizi ez arrainik, ez landarerik. Horregatik, zientzialariek organismo txikiak aurkitu zituztenean, galdera hau egin zioten beren buruari: «Tinto ibaian bizitzerik badute, biziko al lirateke Marten?». Izan ere, planeta horrek Tinto ibaiaren kolore berdina du.

Ur-sugeaZaila da ibai baten luzera neurtzea. Hori dela eta, zenbaiten ustez, Nilo ibaia da munduko ibairik luzeena, baina beste batzuen ustez, Amazonas da luzeena. Halaber, zaila da ibaien tamaina imajinatzea, baina espaziotik ikusita, Nilo ibaiak itxura benetan ikusgarria du!

ANTARTIKA

AFRIKA

EUROPAASIA

OZEANIA

OZEANO

BAREA

INDIAKO

OZEANOA

Volgaibaia

Obi ibaia

Jenisei ibaia

Lena ibaia

Amur

ibaia

Ibai

Urdina

Darling

ibaia

Ganges ibaia

Mekong ibaia

Indu

s ib

aia

Danubio ibaia

Rhin

Zambezi ibaia

Nilo

ib.

Orange

ibaia

Kongo

ibaia

OZEANO ANTARTIKOA

OZEANO ARTIKOA

Ibai Horia

Niger

B

C

B

D

C

7