46 Osatuberri EKAINA.qxp Maquetación 1 2019/07/10 12:01 … · 2020-01-09 · 16-17 euskara...

46. zenbakia / 2019ko ekaina

Kirurgia plastikoa:pertsonen bizi-kalitateaestetikaren gainetik

osatuberri

46_Osatuberri EKAINA.qxp_Maquetación 1 2019/07/10 12:01 Página 1

2 agenda / aurkibidea

3 arestianAzkenaldiko berri laburrak

4-5 adituakAinhoa Alvarez, loan espezializatutakoneurofisiologoa

6-7 urratsakBidasoaldeko zahar-etxeetako pazienteeimedikamentuak egokitzeko eta gutxitzekoproiektua

8-9 jardunaldiakPazientearen segurtasunari buzko mahai-ingurua, Osasun arloko Juristen XXVIII. Kongresuan

10-11 berrikuntzaAttend proiektua, pazienteek tratamenduakbetetzeko baliabide berria

12-13 geure zerbitzuakGurutzeta Ospitaleko Kirurgia Plastikoko Unitatea

14-15 unibertsitatetik Jon Zarate Sesma EHUko Euskararen eta EtengabekoPrestakuntzaren arloko errektoreordea, Hizkuntzen kudeaketa osasun arretan unibertsitate-graduondokoikastaroaz

16-17 euskara osakidetzanErizaintzako alta txostenak euskaraz

18-19 ja(ki)teaKristina Perez nutrizionista, larruazalari osasuntsu eusteko aholku emaile

20-21 lanetik haragoArrate Chillon, Osakidetza Arkitektura Zerbitzukodelineatzaile eta Badaiotz sokatira taldeko kidea

22 atzera begiraJean Etxepare, XX. mendearen hasierako mediku eta euskal idazle aurrerakoia

23 denbora-pasak

agendaUZTAILA

• EUSKARA IKASTAROAKHizkuntza eskola ofizialetako 2019-2020 euskaraikastaroakIzen-emateak uztailaren 1etik irailaren 30era

• OSAKIDETZAKO ETENGABEKO PRESTAKUNTZA IKASTAROAK

Pazientearen segurtasunari buruzko oinarrizkoikastaroa (on line)Izen-emateak uztailaren 8tik 28ra

Bigarren eta hirugarren biktimekiko esku-hartzea,pazientearen segurtasunaren eremuan (on lineikastaroa)Izen-emateak uztailaren 15etik abuztuaren 4ra

• EHU/UPV-REN UDAKO IKASTAROAKZahartzaroa eta laneko arriskuen prebentzioaUztailaren 11n eta 12an, Donostiako Miramar jauregian

Immunoterapia eskuraUztailaren 22an eta 23an, Bilboko Bizkaia aretoan

Gerontologia 2020, hurrengo hamarkadakofuntsezko erronkakUztailaren 22an eta 23an, Donostiako Miramar jauregian

• ERAKUSKETAKGorlizko Ospitalearen historiari buruzko argazkierakusketa Uztailetik irailaren 28ra arte, Gorlizko Ospitalean

IRAILA

• OSASUN JARDUNALDIAKOsasun digitalari buruzko kongresuaIrailaren 12an eta 13an, Donostiako Miramar jauregian

• EHU/UPV-REN UDAKO IKASTAROAKMinbiziaren baheketa eztabaidagaiIrailaren 9an eta 10ean, Donostiako Miramar jauregian

Nola eragiten diete teknologia berriek gureosasunari eta gure garunari?Irailaren 9an eta 10ean, Donostiako Miramar jauregian

Berrikuntzak ikerkuntza biokimikoanIrailaren 18an eta 19an, Bilboko Bizkaia aretoan

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.:945 00 63 [email protected]: Xabier Arauzo, Gontzal LopezEuskara-zuzentzaileak:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Koordinatzailea:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) • Tirada: 5.000 aleLege-gordailua: SS 1472-2011 • ISSN 2254-450XDiseinua eta maketazioa:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Inprimategia: Leitzaran Grafikak


2019ko ekaina / OSATUBERRI 46 / 3

arestian

Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean erradiodiagnostikorakoerresonantzia magnetiko berria eta onkologia erradioterapiko-rako hirugarren azeleragailu lineala ipini dituzte ekainean. Min-bizia prebenitzeko eta goiz detektatzeko punta-puntako ekipa-menduak dira; azeleragailu lineala merkatuan dagoenzehatzena, fidagarriena eta osoena da, eta pazienteen bigarren

mailako ondorioak murrizten ditu. Azken belaunaldiko tresnaberri hauekin, 12.000 erresonantzia baino gehiago egin ahalkodira urtean, eta 1.500 paziente baino gehiago artatu. Ekipame-du berria erosteko, 4,5 milioi euro inguruko inbertsioa egin da.2017an Eusko Jaurlaritzak Amancio Ortega fundazioarekinsinatutako akordioaren fruitua izan da.

Pasa den ekainaren 16an, Osakidetzak Arabakoikastolen festan hartu zuen parte, Gasteizen. Era-kundeak karpa bat eduki zuen Prado parkekogunean, eta hiru jarduera antolatu zituen hara hur-bildu zirenentzat. Goizean, lehen sorospenen gai-neko bi tailer egin ziren umeentzat, beraiek erelarrialdi egoeretan zer egin behar duten ikasteko.Tailerrak Arabako ESIko 5 erizainek gidatu zituzten,eta arrakasta handia izan zuten. Bestetik, Zuzenda-ritza Nagusiko kideek Osakidetzarekin ahoz komu-nikatzeko lehentasunezko hizkuntzari buruzkoinformazioa eman zuten, eta artean hizkuntzaerregistratu barik zeukaten herritarrei aukeraeman zieten unean bertan erregistratzeko. Hala-ber, edoskitze naturala errazteko, umeei titia ema-teko espazio bat atondu zen nahi zuten emakume-entzat.

Osakidetzak eta Osasun Sailak gidaliburu bat argitaratu dute,genero-indarkeriaren eta sexu-erasoen kasuetan EAEko osa-sun-profesionalek modu egoki eta eraginkorrean jarduteko.Eskuliburuan, genero-indarkeria eta sexu-erasoen kasuetanjarraitu beharreko urratsak zehazten dira, 2018ko dokumentuaosatuz eta eguneratuz. Hiru jarduketa-maila bereizten dira: pre-bentzioa, detekzio goiztiarra eta eprofesionalen esku-hartzea.Urrats horiek, gainera, asistentzia-eremuen arabera antolatzendira: etxeko arreta, lehen mailako arreta, larrialdiak, ospitaliza-zioa edo osasun mentala.Dokumentua Osakidetzaren webgunean dago eskuragarri, bi

formatutan: bata, gidaliburu osoa, kasu konkretuetan jarraitubeharreko jarraibideez gain kontzeptu interesgarriak azaltzendituena (indarkeria-zikloa, datu epidemiologikoak, seme-ala-bak inplikatuta dauden kasuetarako esku-hartzea, baliabidesoziosanitarioekin koordinatzeko mekanismoak...); eta bestea,gidaliburu arina, 36 orrialdekoa, algoritmo eta erabaki-zuhai-tzen bidez jarduketaren erantzun azkarra errazten duena. Bie-tan jasotzen dira harremanetarako telefonoak ere.Horrez gain, Osakidetzak genero-indarkeriaren gaineko pres-

takuntza-plana abiatu du langileentzat.

GENERO-INDARKERIAREN ETASEXU-ERASOEN KASUETANJARDUTEKO GIDALIBURUA

INTRANETEAN ESKURAGARRI

OSAKIDETZA ARABA EUSKARAZ JAIAN

ERRADIOTERAPIA ONKOLOGIKORAKO 3. AZELERAGAILU LINEALAGURUTZETAKO OSPITALEAN


4 / OSATUBERRI 46 / 2019ko ekaina

Zenbat orduz gomendatzen da loegitea?Adinaren arabera. Haur jaioberri ba-tek edo adineko batek ez dituzte loordu berdinak behar. Nik pazienteeigomendatzen diet ondo sentitzekoeta egunerokoan ondo funtzionatze-ko behar beste ordu lo egin dezaten.Batzuek nahikoa dute bost ordure-kin; beste batzuek, aldiz, bederatziordu behar dituzte ondo egoteko. De-nok ez dugu berdin jaten, eta lo ere ezdugu berdin egin behar. Premisa ho-rretatik abiatu behar dugu, ze, beste-la, sinesmen faltsuak zabaltzen ditu-gu eta jendea larritu egiten da finka-tutako ordu kopurua betetzen ez ba-du. Hortaz, ondo lo eginez gero etanorbera ondo sentituz gero, lotanigarotako ordu kopurua egokia da,betiere normaltasunaren parametro-etatik asko aldentzen ez bagara, nos-ki. Helduen kasuan, adibidez, nor-maltzat jotzen da sei eta bederatzi or-du artean lo egitea, baina bost ordulo eginez gero ere ez litzateke anor-maltzat hartu beharko.

Zeintzuk dira loari lotutakogaixotasunik ohikoenak?Badira batzuk. Pazienteen kexa na-gusia insomnioa da, loak hartzekoarazoak. Loaren apnea ere oso arrun-ta da; arnasbidea kolapsatu egitenda, eta, ondorioz, arnas geldialdiakgertatzen dira pazientea lotan dago-en bitartean. Horiez gain, badiramaiztxo azaltzen diren beste gaixota-sun edo nahasmendu batzuk: narko-lepsia, hipersomnia idiopatikoa, pa-rasomnia… Loarekin zerikusia dutengaixotasun ugari daude, ia 90, baina,esan bezala, gehien tratatzen ditugu-nak insomnioa eta apnea dira. Zer da insomnioa?Insomnioaz hitz egiten dugu pertsonabatek lo hartu edo ondo lo egin ezinduenean, baita, horrez gain, gaixota-sun bat duenean ere. Beraz, insom-nioa gaixotasuna edo sintoma izandaiteke. Lo egiten dugunean normale-an ez gara guztiz deskonektatzen;kanpoko estimuluei gutxiago erantzu-ten diegun egoeran gaude. Insomnioaduten pertsonak, berriz, ez dira egoe-

ra horretara pasatzen; garunak ernejarraitzen du, kanpoko estimuluei ber-din erantzuten. Horregatik kostatzenzaie hainbeste lokartzea, edo itzartuegiten dira eta ezin izaten dute berrirolo hartu. Haien sentsazio nagusia daez dutela atsedenik hartzen, eta egu-nean gaizki sentitu ohi dira. 24 ordukogaixotasuna da insomnioa, ez baka-rrik gauekoa. Dena dela, bost ordu loegiten duen pertsona batek ez du zer-tan insomnioa eduki; loaldi laburrekopertsona izan daiteke.

Ainhoa Alvarez Ruiz de Larrinaga (Barakaldo, 1973)loan espezializatutako neurofisiologo klinikoa daArabako Unibertsitate Ospitalean. Santiagoko LoarenUnitatean egiten du lan. Haren hitzetan, lo egitea«oinarrizko behar bat da», ez egoera pasibo bat; loegiten dugun bitartean, «garunak hormonak ekoiztenditu, defentsak sortzen, egunean zehar sortutakoneurotoxinak deuseztatzen, eta abar». Loak funtzioasko betetzen ditu, eta, Alvarezek gogoraraztenduenez, «funtzio horiek gabe ezingo ginateke bizi».

ADITUAK

«Norbera ondo sentituzgero, sei eta bederatziordu artean lo egiteaegokia da»



banako batzuei edozein ezustekokgalarazten die loa, eta beste ba-tzuek, ordea, izugarrizko kezka izan-da ere, beti egiten dute lo. Horrega-tik, izaerak berak eragin dezake in-somnioa, neurri handiagoan edo txi-kiagoan, eta hori aldatzea ia ezinez-koa da, bakoitza den modukoadelako. Hala ere, pentsaerak, jarre-rak eta jokaerak aldatzen laguntzendugu, insomnioa eragin dezaketenegoera batzuk saiheste aldera. Ho-rretarako terapia kognitibo-konduk-tuala lantzen dugu. Terapia konduk-tualaren bitartez lo nola egin beharden irakasten dugu, pazienteak zerordutegi izan behar duen, nola era-bili logela, zer egin itzartzen baldinbada… Eta terapia kognitiboarekinpentsamendua lantzen dugu, gaue-an burura etortzen zaizkien ideiaerrepikakorrak aztertzen ditugu, on-do lo egitea eragozten dieten pren-tsamenduak nola baztertu... Horre-kin, erlaxazioarekin eta loaren higie-nearekin pazienteek hobeto lo egi-tea lortzen da. Horrez gain, beste au-kera terapeutiko bat farmakoak dira.Ahalik eta gutxien erabiltzen saia-tzen gara, baina egoera eta momen-tu batzuetan behar-beharrezkoakdira. Edozein kasutan, jendeak jakinbehar du insomnioa senda daitekee-la; askotan lortzen dugu, nahiz etakonplexua izan eta berriro itzultzekoarriskua egon. Zein jokabide edo ohitura izandaitezke aproposak loa zaintzeko?Loaren higiene neurriak har daitezkeerrazki. Ohea lo egitearekin erlazio-natzea izan daiteke horietako bat,hau da, ohera lotara joatea eta esna-tu ondoren ohean ez geratzea, guregarunak gauzak erlazionatzen ditueta. Beste ohitura on bat izan daitekedeskonektatzeko tarte bat hartzea.Giza garuna ezin da orain esna egoneta oraintxe bat-batean lo. Bi ordu in-guru behar ditugu geure garunekosubstantziak (melatonina, zehazki)ekoitzi eta lo hartzen hasteko. Bi ordu

horietan, erlaxatzen saiatu behar du-gu, kirolik egin gabe, gailu elektroni-koen argi urdinik jaso gabe, LED argi-rik piztuta eduki gabe… Geure garu-naren ernetasuna apalduz joan be-har dugu. Ez da gomendagarria arra-tsaldeko lauretatik aurrera edariestimulatzailerik edatea (Coca-Cola,kafea, tea…), eta ez da komeni aste-buruetan ordutegia aldatzen ibil-tzea. Bizi ohitura osasungarriek erelagundu egiten dute: ibiltzeak edoariketa fisikoa egiteak, jatorduak fin-katzeak... Lo egiteko tenperatura eregarrantzitsua da; hobe freskoa bada,18-20 gradu ingurukoa. Zer da loaren erritmoa eta zeintzukdira harekin egoten diren arazonagusiak?Bi loaldi ditugu, REM eta Ez-REM. Bi-garrenean lo sakona izaten dugu.Normalki loaren %20 soilik izaten dasakona. Kezka handia dago lo sako-naren inguruan, baina lo arina eregarrantzitsua da. Loa ziklikoa da, ha-sieran lo sakonagoa egiten dugu, etaondoren beste fase batean sartzengara. Horregatik esnatzen gara ba-tzuetan. Hori normala da, garunadenbora guztian baitabil funtziona-tzen, kanpoko estimuluekin harre-manetan, nahiz eta apalago eran-tzun. Etenik gabe lo egitea mitoa da.Eta logurari dagokionez, adinareneta izaeraren arabera lehenago loga-letzen gara eta lehenago esnatzen,edo beranduago logaletzen gara etaberanduago esnatzen. Arazoa gizar-te baldintzek sortzen dute, laneraedo ikastera joateko lo orduak mu-gatu behar izateak hain zuzen. One-na litzateke lana gure erritmora ego-kitzea. Dakigunez, pertsona batzuekerrendimendu hobea dute goizeaneta beste batzuek arratsaldean. Ne-rabeen kasuan, esaterako, fasearenatzerapena dela-eta, kasu batzuetanikusi da lehenengo orduan garunaklo jarraitzen duela. Baina oraindikgizartean loa ez da ia kontuan har-tzen.

Insomnioak ba al du sendabiderik?Badira tratamenduak. Gaixotasuna-ren alderdi batzuek, baina, pertso-naren izaeran dute jatorria, eta horialdatzea oso zaila da. Adibidez, nor-

Ainhoa Alvarez Arabako ESIkoneurofisiologo klinikoa

«LOAREN HIGIENE NEURRIERRAZAK HAR DAITEZKE,LOALDIA PRESTATU ETAINSOMNIOA SAIHESTEKO»


«Nagusiek hartu behar ezdituzten medikamentuakkendu edo egokitu eginbehar dira, beraiensegurtasuna etabizi-kalitatea zaintzeko»


URRATSAK

«NAGUSIEN EGOERAALDATZEN DOADENBORAREKIN.GARRANTZITSUA DAMEDIKAZIOA UNE ETAEGOERAREN ARABERAEGOKITZEA»Andrea Larraz

Idoia Alcorta eta Andrea Larraz Bida-soko ESIko familia-medikuak izan zi-ren euren ardurapeko zahar-etxeeta-ko pazienteen medikamentuak ego-kitzeko eta gutxitzeko proiektua bul-tzatu eta garatu zuten sendagileak.Proiektua azaldu eta gaiaren garran-tziaz hitz egin dute biek.Zerk bultzatu zintuzten proiektuagauzatzera?Andrea Larraz (A.L.): Zahar-etxeeta-ra iristen ziren pertsona gehienekmedikamentu asko hartzen zituztelaikusi genuen. Haietatik %60k bostmedikamentu baino gehiago hartzenzituzten egunean, eta %15ek hamarbaino gehiago, kopuru ikaragarria.Gu saiatu egiten ginen medikamentuhoriek nolabait egokitzen, baina erasistematizatuan egin gabe. Halakobatean, Matia fundazioak antolatuta-ko ikastaro batean, egokitzapen es-trukturalaren kontzeptua jorratu ge-nuen, eta, horren haritik, geureproiektua landu genuen.Idoia Alcorta (I.A.): Dena dela, ga-

rrantzitsua da hemen nolako datuakditugun aipatzea: Europako kopu-ruetan gaude.Zein da hainmedikamentu kopuruhandia kontsumitzeko kausanagusia?I.A.: Paziente nagusiek pluripatolo-giak pairatzen dituzte, kasu askotanpatologia kronikoak (diabetesa, hi-pertentsioa, etab.) mendekotasuneta dementzia handiarekin. Gehie-nek medikuarengana joateko gaita-suna galdua dute, baina medikamen-tuak hartzen jarraitzen dute.A.L.: Beraien egoera aldatzen doadenborarekin, eta helburuak ezber-dinak izaten dira une bakoitzean. Ho-rregatik, garrantzitsua da une etaegoeraren araberako egokitzapenakegitea.Nola egiten duzue egokitzapena?A.L.: Egoitzetan sartzen direnean, le-henengo hilabetean ez dugu medika-mentu-aldaketarik egiten, egoitzaraeta bizimodu berrira egokitzea lehe-nesten dugulako. Baina hilabetea iga-

rota, lehen egokitzapena egiten dugu,pazientearen historia medikoan oina-rrituta. Horretarako, ezinbestekoa dajakitea pertsona bakoitzak zergatikhartzen duen medikamentu konkretu

Zahar-egoitzetara iristen ziren pertsona gehienekegunean bost botika baino gehiago hartzen zituztelaikusita, Bidasoko ESIko bi familia-medikukmedikamentuak gutxitzeko eta egokitzeko proiektuagauzatu zuten iaz.



bizi-kalitatea hobetzea da, ez bizitzaluzatzea.Botika-murruzketari dagokionez,zer-nolako emaitzak izan dituzue?A.L.: Urtean, batez beste, bi medika-mentu kendu ditugu egoiliar bakoi-tzeko.I.A.:Alderaketak egiteko, Bergarakozahar-etxea erabiltzen dugu kontrol-talde gisa, Osakidetzaren parte denaldetik. Haiekin hitz egin genuenproiektuaz, geure asmoak ere azal-duz. Bertan beti bezala dihardute, etalehen sei hilabeteetan medikamentubat gehitzen dute; bitartean, hemenbi medikamentu kentzera iritsi gara.Zer eragin du polifarmaziak adinekopertsonengan?A.L.:Farmakoek erreakzioak dituzte,eta askotan ondorio kaltegarriak. Ba-tez ere kontrako eraginak izaten di-tuzte.I.A.: Botika bat on egiteko hartu be-har da, eta pertsona nagusiei sarritan

farmako batzuek ez diete onik egiten.Familiekin izaten ditugun elkarrizke-tetan, haien senideari medikamentubat kentzea proposatu eta honakogaldera egiten digute: «Baina kalteegiten dio, ala?». Hori ez da kontua,ordea. Botika bat ez da eman behargaizki ez egiteko, on egiteko baizik.Ohitura izan daiteke botika hartzenjarraitzeko arrazoia?I.A.: Hori da. Askotan hori gertatzenzaigu hipertentsioa edo diabetesadutenenekin. Dena den, egoitzarairisten direnean, normalean hobetoelikatzen dira, eta aldaketa hori etabeste batzuk ere aintzat hartu behardira medikamentua hartzen jarraitubehar ote den erabakitzeko.

Nolako ondorioak atera dituzueproiektu honetatik?A.L.: Lehen ondorioa da nagusiekhartu behar ez dituzten medikamen-tuak edo dosiak egokitu edo kenduegin behar direla, beraien segurtasu-na eta bizi-kalitatea zaintzeko.I.A.: Gaur egun, ikerketa guztiek era-kusten dute pertsona horiek gehiegieta gaizki hartzen ari direla medika-mentuak. Gainera, gaixotasun kroni-koren bat baldin badute, egoitzansartzen direnean hasten dira etxeanhartzen ez zituzten medikamentuakhartzen, eta erreakzioak ikusten dira.Aurrera begira, nolako pausoakeman behar dira?A.L.:Medikamentuak egokitzea ohi-tura bihurtu beharko litzateke. Asko-tan, eguneroko lan-kargagatik, ez di-tugu pazienteen txostenak berrikus-ten eta dena ondo ote dagoen azter-tzen eta ziurtatzen. Baina garrantzi-tsua iruditzen zaigu horretarakodenbora ateratzea. Guk taula bateanapuntatzen ditugu paziente bakoi-tzaren datuak, zergatik jartzen zi-tzaion botika hau edo bestea, nola,noiz..., pazientearen historia guztia.Eta behin historia hori ondo ordena-tua eduki eta gero, errazagoa izatenda egokitzapenak egitea.I.A.: Askotan inertziagatik izan ohi da;inertzia terapeutikoa deitzen dioguhorri. Medikamentuak egokitzeakdenbora eskatzen du.Eta zuen kasuan, nola ikusten duzueetorkizuna?I.A.: Kezkatuta gaude ea proiektuaksortutako dinamika apaldu ahala gaiizango ote garen gisako emaitzak lor-tzeko. Egokitzapenei dagokienez,saiatu egin beharko dugu zita emaneta hilabetera medikamentuak ego-kitzen, nahiz eta aurreko jarraipeneta xehetasun berdinekin ez egin.A.L.:Dagoeneko proiektua bukatutadago, eta zaila iruditzen zaigu gara-tzean erabilitako metodologia zeha-tzarekin jarraitzea. Halere, helburueieusteko ahalegin guztiak egingo di-tugu.

«BOTIKA BAT EZ DA EMANBEHAR GAIZKI EZEGITEKO, ON EGITEKOBAIZIK»Idoia Alcorta

bat; horren arabera erabakitzen dugumedikamentua kentzea, dosia alda-tzea, etab. Gutxi gorabehera, pazien-teen erdiekin egin dugu hori. Zenbaitkasutan, beste medikamentu bat jar-tzen diegu, baina ez da ohikoa izaten.Ondoren, egoitzan lehen sei hilabete-ak bete dituztenean, bigarren egoki-tzapena egiten dugu, eta, bukatzeko,hirugarren eta azken egokitzapena ur-tebete pasatutakoan egiten da.I.A.: Garrantzitsuena da hasieratik ar-gi izatea paziente bakoitzarekin zerhelburu dugun. Erabaki guztiak hel-buruaren arabera hartzen ditugu.Horrela, oso modu ezberdinean jokadezakegu paziente batekin edo bestebatekin. Xede nagusia pertsonaren

Andrea Larraz etaIdoia Alcorta Bidasoko ESIko familia-medikuak



O sasun arloko JuristenXXVIII. Kongresua izan zen ekainaren19an, 20an eta 21ean, Bilboko Euskal-duna jauregian. Oso gai interesgarriakjorratu zituzten, hainbat hitzaldi etamahai-ingurutan: pertsonal estatua-rioaren aldi baterako kontratazioa,pertsonal sanitarioaren arrisku psiko-sozialak, osasun datuen babesa, on-dare erantzukizuna, eta abar. Pazien-tearen segurtasunari buruzko saioaizan zen bertaratutakoek gehien espe-ro zutenetako bat. Ekainaren 19an bu-rutu zen, eta, bertan, estatuko hiruaditu aritu ziren hizlari: Gorka Gonza-lez de Zarate letratua, Enrique PeiroOsakidetzako Osasun Publikoko Pro-

gramen burua, eta Federico De Moltal-vo Comillaseko Unibertsitateko zu-zenbide irakasle eta Espainiako Bioe-tika Batzordeko presidentea. Hirurakbat etorri ziren pazientearen segurta-suna lehentasunezkoa izan behar de-la edozein osasun sistematan, bainaprofesionalen segurtasuna ezelan ereahaztu barik.

Segurtasunaren kultura sustatubeharra Gonzalez de Zarate letratuak emanzion hasiera pazientearen segurtasu-nari buruzko mahai-inguruari. Gogo-ra ekarri zuenez, Osakidetza 1992. ur-tetik lantzen ari da pazientearen se-

gurtasuna. Ordutik, hainbat progra-ma jarri dira martxan, helburu nagu-sia sendotze aldera. 2013-2016 pro-gramako estrategien artean, pazien-tearen arreta hartu zuten ardaztzat,eta horren arabera landu dituztehainbat ekintza ildo. Horretaz gain,ESIen eredu integrala ere abian dago2010. urtetik, eta lehen mailako arre-ta eta arreta espezializatua antola-kunde berean bateratzen dituen ere-duak erraztu egiten ditu pazientearensegurtasunaren aldeko ildoak. Azal-du zuenez, duela gutxi OsakidetzakPazientearen segurtasun-estrategia2020 izeneko programa berria aurkez-tu du, non, datozen urteetarako, Osa-kidetzako pazienteen segurtasunabermatzea lehentasunezkotzat jo-tzen baita. Alde horretatik, segurtasu-naren kultura aldarrikatu zuen Gon-zalez de Zaratek; osasun arloan zeingizartean segurtasunaren kontzien-tzia zabaldu behar dela esan zuen. Enrique Peiro Osakidetzako Osasun

Publikoko Programen buruak egun in-darrean dagoen segurtasun plana eta

Osasun arloko juristek ekainean Bilbon egindako XXVIII.Kongresuan, besteak beste, pazientearen segurtasuna izanzuten hizpide. Osasun sistema ororen lehentasuna delaazpimarratuta, aurrera begira segurtasunaren kulturasustatzea eta ezbeharretatik ikastea aldarrikatu zuten.

JARDUNALDIAK

Pazientearen segurtasuna,lehentasunezko erronka



esperientziak azaldu eta argitu beha-rra nabarmendu zuen. Bere esanetan,ondo azaldu behar da helburua ez de-la pazientearen segurtasun osoa lor-tzea, hori ezinezkoa delako, baina baigerta daitezkeen ezbeharrak gutxi-tzea. Segurtasuna hiritar orok dueneskubidea da, eta horrek osasungin-tzako profesionalak behartu egiten di-tu ahal den neurrian segurtasuna ber-matzera. Horri lotuta, 2000. urtean ar-gitaratutako To Err Is Human (Huts egi-tea gizatiarra da) liburua aipatu zuen.Bere ustez, osasun profesionalek erehuts egiten dutela onartu behar da,eta ezkutatu beharrean (irtenbiderikazkar eta errazena horixe izaten bai-ta), hutsegiteetatik ikasteko garaia da.

Profesionalen segurtasunapazienteen segurtasunarenosagarriFederico De Montalvo ComillasekoUnibertsitateko zuzenbide irakasle etaEspainiako Bioetika Batzordeko presi-denteak Ameriketako Estatu Batueta-ko esperientzia izan zuen hizpide. Es-perientzia horretan oinarrituta, pa-zienteen segurtasunarekin batera osa-sun profesionalen segurtasuna ber-matu beharra aldeztu zuen. Izan ere,pazienteen segurtasuna bermatzeaketa mediku eta bestelako profesiona-lena alde batera uzteak profesional as-ko medikuntza defentsiboa praktika-tzera bultza ditzake, hau da, hutsegite-en eta haien ondorioen beldurrez, iriz-pide juridikoak irizpide medikoen au-rretik jar ditzakete hainabt kasutan.Hala erakusten du AEBetako esperien-tziak. Federico De Montalvok argituzuenez, joera horrek AEBetan emaku-mezko mediku gazteei eragiten diegehienbat, eta oso larritzat jo du, profilhori baita, hain zuzen, urtetik urteraosasun zerbitzu medikoetan nagusi-tzen ari dena. Ondorio gisa, bidezko balioen kultu-

raren kontzeptua aipatu zuen De Mon-talvok. Bidezko balioetan hezteak la-gundu egingo luke segurtasunaren kul-tura zabaltzen.

Osasungintzan ezbeharrak gerta-tzen dira, eta horietatik ikasi beharradago; horixe izan zen Osasun arlokoJuristen XXVIII. Kongresuko hitzal-dian Enrique Peiro OsakidetzakoOsasun Publikoko Programen bu-ruak behin eta berriz errepikatuzuen ideia. Ideia hori garatzeko Osa-kidetzak duen funtzionamendua ereazaldu zuen Peirok. Gaur egun, Osa-kidetzan 500 enplegatu dabiltza pa-zientearen segurtasuna bermatzekolanean, segurtasun programarenhamabost ekintzak gauzatzen. Ikus-puntu sistemikoa bultzatzen dute,hots, dena bat bezala hartzea eta ar-lo batean gertatzen denak bestepuntu batean eragin dezakeela ain-tzat izatea; horrela, hutsegiteetatikikasten da, eta alderdi guztiak hobe-tuz sistema bera hobetzen da.Peirok Heinrichen teoria hartu

zuen oinarri, osasungintzako ezbe-harren tamainaz hitz egiteko. Gauregun, gertatzen diren ezbeharren%10ek gaitzen bat eragiten dute pa-zienteengan, eta %1ek kalte larriaeragiten du. Datu horiek kontuanhartuta, nahiko portzentaje txikiansortzen dira kalteak eragiten dituz-ten ezbeharrak, eta, beraz, kalterikgabeko ezbeharretatik ikas daiteke-ena aprobetxatu beharra dago. Hori

dela eta, kalterik gabeko ezbeharrakezagutu eta ekiditeko asmoz, 2006ankalterik gabeko segurtasun ezbeha-rren kudeaketa jarri zuten abian Osaki-detzan. SNASP izeneko jakinarazpensistema sortu zuten, Osakidetzakolangileek ezbeharren inguruko datuakemateko. Jakinarazpen sistema horiboluntarioa da eta anonimoa, konfi-dentziala eta ez-zigortzailea. Aipatubezala, sistema hobetzea du xede; ger-tatzen diren ezbeharren inguruko eza-gutza sortzen du, akatsetatik ikasteko.Peirok aipatu bezala, kalterik gabe-

ko ezbeharrak ez dira bakarrak, bainahorietatik ere zer ikasia dago, askotanezbehar horiek izaten baitira kanporabegira inpakturik handiena izaten du-tenak. Horrelako kasuetan, lehenurratsa pazienteari gertatua jakina-raztea da. Bildutako datuei esker, Osa-kidetzako lantalde batek gidaliburubat osatu zuen kalteak kudeatzeko go-mendioekin. Eskuliburua hiru arda-tzetan dago egituratuta: kaltea jasota-ko pazientea, bigarren mailako kalte-tua izan daitekeen profesionala, etahirugarren mailako kaltetua izan dai-tekeen erakundea. Bestalde, bigarreneta hirugarren mailako kaltetuentza-ko protokoloa ere garatu du Peirok gi-datutako lantaldeak, egoera horietannola jokatu zehazteko. Amaitzeko, segurtasun kultura he-

datzen eta ezbeharretatik ikastenduen osasun sistemaren aldeko alda-rri irmoa egin zuen Peirok.

ENRIQUE PEIROOsakidetzako Osasun PublikokoProgramen burua

«Ezbeharretatikikasi beharra dago»



dietan, min kronikoa eta adimen artifi-ziala uztartzen zituen mahai ingurubatean. Eta ideia horrekin, Ibermatikainformatika enpresarekin jarri zirenharremanetan. Elkarlan horretan sor-tu zen Attend proiektua. Proiektuari esker, osasun profesio-

nalak adimen artifizialaz baliatuko di-ra tratamendu bat agindu aurretik pa-

OME Osasunaren MunduErakundeak ohartarazi bezala,paziente kronikoen %50ek ez dutebehar bezala jarraitzen medikuakjarritako tratamendua. Batez eregutxiagotasun kardiakoa duten per-tsonek, diabetikoek eta bronkopatekez dute tratamendua betetzen, etaEuskadiko Autonomia Erkidegoan ezgaude arazo horretatik aparte. «Arra-zoi ekonomikoak direla bide, mailasozial apalenetako pazienteek edotadrogak kontsumitzen dituztenek nor-malean ez dituzte farmakoak har-tzen», azaldu du Arabako ESIko Mina-ren Unitateko mediku espezialistaLucia Perez de Albenizek (Gasteiz,1975). Horren gaineko datu ugari

dauzkate Perez de Albenizen unita-tean, sexuaren eta adinaren arabe-rakoak adbidez: «Gizonezkoek ema-kumezkoek baino okerragobetetzen dituzte tratamenduak, etagazteen zein adinduen emaitzaknahiko antzekoak dira». Arabako ESIko Minaren Unitatean

arazoaren tamainaz jabetu zirenmin kronikoa pairatzen zuten pa-zienteen tratamenduen jarraipenaegitean. «Haietako askok ez zituztenanalgesikoak hartzen», kontatu duEnrique Barez unitateko atalburuak(Salamanca, 1965). Hala, arazoaezagutu eta kontrolatzeko tresnabaten beharra plazaratu zuten Bioa-raba ikerketa zentroaren jardunal-

Paziente askok medikuak agindutako tratamenduabetetzen ez dutelako kezkatuta, pertsona bakoitzariegokitutako tratamendua aukeratzeko proiektu batabiatu dute Arabako ESIko Minaren Unitatean,Ibermatikako informatikarien laguntzaz. Adimenartifizialari esker, medikuek aurretiaz jakin ahalkodute zer probabilitate dagoen pazienteak tratamendubat edo beste betetzeko, baita ez betetzearenzergatiak ere. Informazio horrek lagundu egingo dieestrategiarik onena erabakitzen.

BERRIKUNTZA

Attend proiektua,pazienteektratamenduakbetetzekobaliabide berria



zientearen jokaera zein izango denigartzeko. Medikuek aurretiaz jakinahalko dute nolako probabilitateare-kin hartuko duen pazienteak medika-mentu bat edo beste. Horrela, medi-kuek aurreikusi ahalko dute zer pres-kripzio izan daitekeen eraginkorrenapaziente bakoitzarentzat. Hori aplika-tzeko, Osakidetzako informazio siste-

metatik aterako dituzte pazienteendatuak, haren historia klinikoa eta me-dikamentuekin izandako esperien-tziak oinarri hartuta. Ondoren, motorinformatikoak pazientearen datuakbeste paziente multzo baten datuekinerkatuko ditu, profilen eta ezauga-rrien araberako sailkapena eginez.Emaitzen arabera, profesionalek hain-bat datu izango dituzte pazienteek tra-tamendua ahalik eta ondoen betetze-ko, zeren, Perez de Albenizek argituduenez, «medikuaren preskripzioarenarrakasta» baita proiektuaren xedea. Zenbait kasutan programak agerian

utziko du oso probabilitate gutxi da-goela pazienteak ezein tratamendu ja-rraitzeko. Kasu horietan, profesiona-lek saihestu ahalko dituzte bai farma-ziako gastuak bai beharrezkoak ez di-ren kontsultak. Perez de Albenizenesanetan, «tratamendua betetzekoprobabilitatea oso apala izanez gero,medikuak erabaki eraginkorrak hartubeharko ditu: pazienteari egia azaldu,bide farmakologikoaren ordez bestebide batzuk bilatu, bisitaldiak murriz-tu, eta abar.»Bestalde, aplikazioak beste datu in-

portante bat erakutsiko die medikuei:pazienteak tratamendua ez betetzea-ren zergatia. Horrela, «medikamentuaez hartzeko arrazoia prezioa izan dai-tekeela ikusiz gero, zerbait merkeagobilatu beharko dugu», azaldu du Bare-zek, «eta arrazoia bigarren mailakoondorioak baldin badira, ondorio ho-riei aurrea hartzen saiatu beharko ga-ra, pazienteak medikamentua ez uzte-ko».

Ikusten denez, adimen artifizialaosasun profesionalen zein pazienteenmesedetan jarri nahi dute, tratamen-durik egokienak agindu eta tratamen-du horiek ahalik eta ondoen bete dai-tezen. Adimen artifiziala IbermatikakoBerrikuntzen Departamentua diseina-tzen ari da. Duela urtebete inguru hasiziren, eta une honetan nahiko garatutadaukate diseinua. Uda osterako espe-ro dute guztiz osatuta egotea. Attend proiektuaren lehen aurkez-

pena Zaragozan egin zen pasa denmaiatzean, Minaren Kongresu Nazio-nalean, eta etxeko aurkezpena ekai-naren 6an izan zen, Osakidetzak anto-latutako minaren inguruko 4. jardu-naldian. Proiektua Arabako OspitalePsikiatrikoan garatzen ari da, bertakofarmazia arduradun Unax Lertxundi-ren laguntzaz. Ibermatikarekin laneandabil Lertxundi, proiektua hobetzekoinformazioa aztertzen. Horrez gain,udaren ostean proiektua martxan ja-rriko dute mina pairatzen duten pa-zienteekin, eta, ondoren, beste espe-zialitateetara ere zabalduko dute, «far-makoak erabiltzen dituzten edozeinespezialitatetan proiektuaren aban-tailez balia daitezen».Proiektuak Presbide preskripzio

elektronikoan ere izango du eragina,preskripzioa egin aurretik pazientea-ren tratamenduei buruzko informa-zioa ikusi ahalko baita. Attend proiektuaren bultzatzaileak

oso pozik daude produktuaren lehenemaitzekin. «Inongo osasun sisteme-tan ez dago pazienteen tratamendueiburuzko informaziorik, eta, horrela,profesionalek nekez hobetu ditzaketeestrategiak», gogorarazi du Barezek.Dena dela, «proiektua gehiago fintzeaeta hobetzea» espero dute, pazienteeiburuzko datuetan nahiz tratamen-duen emaitzetan. Horretarako, baina,sentsibilizazio lan handia egin beharda, hala profesional, administrazio etahedabideekin, nola pazienteekin,«norberari egokitutako tratamenduadela azalduta pazienteek hobeto bete-ko dutelako tratamendua».

MEDIKUEK AURREIKUSIAHALKO DUTE ZERPRESKRIPZIO IZANDAITEKEENERAGINKORRENAPAZIENTEBAKOITZARENTZAT



GEURE ZERBITZUAK

Gurutzetako Ospitaleko Kirurgia Plastikoko Unitateak iamende erdia darama pertsonen bizi-kalitateari balioerantsia ematen. Istripuek, minbiziak, erredurek etabestelako gaitzek gorputzean sortutako zauriak etaakatsak zuzentzeko eta funtzionaltasuna emateko lanegiten dute, pazientearen ongizatea gogoan. Operaziokonplexuak egiten dituzte: transplanteak, sexu-egokitzapenak... Unitatea erreferente bihurtu dapatologia batzuen ebakuntzetan. Hala ere, oraindik ezdute kirurgia estetikoaren etiketa kendu.

Gorputzamodelatzea,ongizatealehentasuntzat hartuta

K irurgia Plastikoko Unita-teak Gurutzetako Ospitalearen biga-rren hamarkadan du sorburua,1972an. Erredura Handien Unitateazen hastapenetan, lan-esparru horre-tan zihardutelako. Ordutik, aldiz, gau-zak asko aldatu dira, bai lantaldean baizerbitzuan trataturiko patologietan. Juan Jose Garcia Gutierrez mediku

espezialista da gaur egun GurutzetakoUnibertsitate Ospitaleko Kirurgia Plas-tikoko Unitateko burua, eta, berarekinbatera, hamabi mediku espezialistak,bost egoiliarrek eta unitateko erizaineta erizain laguntzaileen taldeek egi-ten dute behar. Zerbitzua lau atal edolantaldetan dago banatuta, lau anato-mia-esparruren arabera: lantalde ba-tek bularreko berregiteen ardura du;beste batek kirurgia baskularraren, za-ti bigunen sarkomen eta traumatolo-giako operazioen kalteak birkonpon-tzen ditu; hirugarren lantaldeak erre-dura handiko eta kirurgia bariatrikokopazienteak artatzen ditu; eta laugarre-nak otorrinolaringologia, neurokirur-gia eta aurpegiko paralisiei loturikoebakuntzak egiten ditu. Hasierako urteekin alderatuta, uni-

tatean orain patologia konplexuagoaketa zehatzagoak tratatzen dituzte, tek-nikarik garatuenak aplikatuz. Halaber,euren zerbitzuaren berezko esku-har-tzeak ez ezik (kirurgia bariatrikoak, bu-larreko hipertrofien kirurgia, erredu-rak…), ebakuntza asko egiten dituzteospitaleko beste zerbitzu batzuekin el-karlanean. Garcia Gutierrezek azaldu duenez,

Kirurgia Plastikoko Unitatearen helbu-ruak bi dira: gorputz-atalak formanzein funtzioan konpontzea, eta pazien-teari bizi-kalitate handiagoa ematea.

Oihartzun handiko ebakuntzak Malformazioak zuzentzea nahiz trafi-ko-istripuetan eta ebakuntza onkolo-giko konplexuetan sortzen diren desi-txuratze edo akatsak konpontzea diraKirurgia Plastikoko Unitatearen egin-



horretatik, harro dago zuzentzen duenlantaldeaz, eta pozik dago KirurgiaPlastikoaren Unitatea berrantolatuizanaz, «emaitza hobeak eman ditue-lako». Zerbitzuan, 24 orduko guardiakegiten dituzte urteko 365 egunetan,eta, astean, anestesia osoko bederatziebakuntza gela eta anestesia lokalekosei programatzen dituzte.

Bizi-kalitatea hobetzea helburuAdin guztietako pazienteak artatzendituzte Kirurgia Plastikoko Unitatean,haurretatik nagusietara. Zerbitzubu-ruak gogorarazi bezala, paziente ho-riek guztiek gauza bat dute amanko-munean: beharrizan bat dutela. «Pa-ziente bakoitzak arazo jakin bat kon-pontzea nahi du, eta horretan ahale-gintzen gara; baina gure lehentasuna,estetikoki konpontzea baino areago,pazientearen bizi-kalitatea hobetzeada». Garcia Gutierrezen esanetan, ki-rurgia plastikoak batik bat pazienteenbizi-kalitateri eragiten dio, zeren eurenlana «kasu askotan beste kirurgia ba-tzuen arrastoak gutxitzea da, eta, ho-rrela, pazienteen bizimodua hobetzenlaguntzen da».

Etiketa desegokien zamaGarcia Gutierrezen ustez, garrantzi-tsua da kirurgia plastikoaren lana eta

helburuak egoki ezagutaraztea, «gurelana oraindik ere kirurgia estetikoare-kin lotzen delako». Parekatze horibehin betiko ezabatu behar dela adie-razi du: «Alderdi estetikoa gure espe-zialitatearen parte bat da, baina ezguztia; horrek, ordea, goi-mailako ki-rurgia asko estaltzen ditu sarri». Kirur-gia Plastikoa osasuna eta bizimoduahobetzeko funtsezko espezialitateada, beste espezialitae askoren antze-ra, ez bakarrik hobekuntza estetikoaklortzeko. Gainera, espezialitate kon-plexua da, «dena ez baita, batzuekesaten duten moduan, bularrak jar-tzea bezain erraza».

Unitatea osatzeko asmoaEtorkizunari begira, erakundeen alde-tik laguntza handiagoa jasotzea espe-ro du Garcia Gutierrezek, «unitateaosatu beharra dagoelako». Aitortuduenez, asko kostatu zaie hartu dituz-ten lekua eta prestigioa lortzea: «Az-ken urteotan zerbitzuari eta espeziali-tateari dagokien garrantzia onartzealortu dugu, baina nire helburua onar-pen hori are gehiago zabaltzea da».Unitateburuaren iritziz, pazientearenarretari eta azken emaitzari kalitateaeman nahi bazaio, kirurgia plastikoaezinbestekoa da edozein ospitale ter-tziariotan.

behar nagusiak. Baina ez hori baka-rrik; gizartean oihartzun handia dutenbeste ebakuntza batzuk ere egiten di-tuzte: melanomen kirurgia (Dermato-logia Unitatearekin batera), bularrakberregitea, berregite mikrokirurgiko-ak, pertsona transexualei sexu-orga-noak egokitzea, hatzen transplante-ak, etab. Horrez gain, tumore baskularpediatrikoen lantaldean kolabora-tzen dute, baita atal bigunen sarko-men batzordean parte hartu ere. Osakidetzan kirurgia plastikoko hi-

ru zerbitzu daude (Gurutzetako, Do-nostiako eta Basurtuko ospitaleetan,hain zuzen), eta Gurutzetakoa errefe-rente bihurtu da hainbat kirurgiatan.Bularra berregiteko ebakuntza gehie-nak, esaterako, bertan egiten dira;«gainera, azken urteetan goraka doanpatologia da», gaineratu du unitatekoburuak. Bestalde, Gurutzetako zerbi-tzua lehena izan zen paziente transe-xual bati zakila berreraikitzen, halanola atzamarren mutilazioaren ondo-ren pazienteei behatzak eskuetaratransplantatzen. Gainera, unitateanohiko bilakatu dira berregite mikroki-rurgikoak. «Hori guztia lortzeko, ezin-bestekoa da taldeari laguntzea etaprofesionalek gauza berriak ikastekogaitasuna eta motibazioa izatea», az-pimarratu du Garcia Gutierrezek. Alde

MALFORMAZIOAK,ERREDURAK EDO ISTRIPUETA EBAKUNTZETAKODESITXURATZEAKKONPONTZEAZ GAIN,BULARRAK BERREGITEN,TRANSEXUALEI SEXU-ORGANOAK EGOKITZENEDOTA HATZENTRANSPLANTEAK EGITENDITUZTE.


Jon Zarate SesmaUPV/EHUko Euskararen eta EtengabekoPrestakuntzaren arloko errektoreordea


Graduondoko ikastaro berriaren zu-zendari eta koordinatzailea UPV/EHU-ko Euskararen eta Etengabeko Presta-kuntzaren arloko errektoreordea da,Jon Zarate Sesma (Lekeitio, Bizkaia,1979). Haren ustez, ikastaroa ekimenakademiko «integral eta ausarta» da,profesional eta pazienteen ikuspegiajorratzeaz gain osasun-erakundeekingaratuko delako.Zer gai landuko dira graduondokoan?Batetik, gaur egungo osasun jarduera-ren paradigmak azalduko dira, ebiden-tzian oinarritutako praktika klinikoarenoinarrizko edukiak landuz. Osasun-arretak pazientea izan behar du ardatz;beraz, osasun-profesionalek paziente-ekin jardutean kontuan eduki behar di-tuzten oinarrizko gaiak jorratuko dira,komunikazioaren eta hizkuntzaren ga-rrantzia nabarmenduz. Hizkuntza –ba-tez ere pazientearena– oso garrantzi-tsua da osasun-arretan; hizkuntzenerabilera egokiek edo desegokiek osa-sun-emaitza desberdinak ekar ditzake-te. Hala ere, orokorrean, oraindik ez daulertzen hizkuntza osasun-praktikarentresna garrantzitsu baten gisan; profe-sional gutxik aitortzen diote balio bere-zi hori, eta unibertsitatean ere ez daorain arte horren gaineko prestakun-tzarik eman. Bigarrenik, euskararenegoera soziolinguistikoa eta osasun-sistema publikoaren hizkuntza-plan-gintza azalduko dira: euskara osasun-sisteman zabaldu eta normalizatzekoneurri eta egitasmo nagusiak, lehenta-sunezko esparruak, hizkuntza ofizialakerabiltzeko irizpideak eta abar. Hiruga-rrenik, hizkuntzak arretaren kalitateanduen garrantzia aztertuko da, eta na-zioarteko ereduak ezagutu eta ebalua-tuko dira, egin ditzaketen ekarpenakidentifikatuz, gure eremura egokitzekohelburuz. Era berean, hizkuntzen erabi-lera egokia egiteko profesionalek dituz-ten tresna eta baliabideen berri eman-go dugu, eta, horri lotuta, euskara espa-rru kliniko zein asistentzialean moduseguru eta erosoan erabiltzeko estrate-giak landuko dira. Azkenik, ikasle ba-koitzak ikastaroan jasotako ezagutza

UNIBERTSITATETIK

Datorren ikasturtean, osasun-arreta eta hizkuntzenkudeaketari buruzko berezko graduondoko ikastaroaeskainiko du Euskal Herriko Unibertsitateak, Hizkuntzenkudeaketa osasun arretan: euskara komunikazio klinikoanizenarekin. Ikastaroa osasun eta gizarte arloetakoprofesionalei zuzenduta dago; osasun-sisteman hizkuntzenkudeaketa egokia egiteko ezagutza eta baliabideakemango zaizkie, hizkuntza-ziurtasuna berenganatu etaeuren zerbitzuen kalitatea eta emaitzak hobetu daitezen.

«Hizkuntza-kudeaketa onbatek emaitza klinikohobeak ekarriko dizkigu»



guztia jarri beharko du agerian, gra-duondoko amaierako lanean. Ikerketaedo garapen lan bat egin beharko dute,eta, hori ahal denik eta praktikoena iza-teko, osasun-erakundeekin elkarlane-an egitea bultzatuko dugu. Hizkera teknikoa eta terminologia erelanduko dituzue?Urteak daramatzagu unibertsitateanhizkera teknikoa eta terminologia lan-tzen, bereziki osasun-arloko graduetaneskolak ematen dituzten irakasleekin.Programa bat dugu irakasle horiek sor-tzen dituzten materialetatik hiztegi tek-nikoa erauzteko; terminoak etiketatuegiten dira, definizioak ematen dira etaerabilerari begirako glosategiak sor-tzen dira. Dena den, euskara teknikoanziurgabetasun handia dagoela ikusi du-gu, are gehiago praktika klinikoan. Pro-fesional askok euskaraz ikasi dute gra-dua, euskaraz hezi dira, baina historiaklinikoa idazteko orduan, esaterako,edo saio klinikoetan hiztegi espeziali-zatua erabiltzeko orduan, ez dira segu-ru sentitzen, eta terminologia zabal-duagoa eta normalizatuagoa duten hiz-kuntzetara jotzen dute, gaztelaniaraedo ingelesera batez ere. Hori dela-eta,graduondoko berrian prestakuntza es-pezifikoa emango dugu terminoak nolaaukeratu, nola sortu eta nola garatu ja-kiteko; terminoen zuzentasunaren etaegokitasunaren inguruko ezagutza za-baldu nahi dugu, baita ziurgabetasunakentzeko estrategiak landu ere. Horrilotuta, itzulpen automatikoen bidez za-baltzen ari diren aukerak ezagutarazinahi ditugu; profesionalek jakin deza-tela garapen teknologiko eraginkor batprest dagoela euskaraz lan egiteko.Teknologia hori –etengabe hobetzeneta fintzen doana– baliagarria da profe-sional euskaldun askok euskaraz dutenziurgabetasun klinikoa gainditzeko.Ikastaroaren bidez lortu nahi dugu pro-fesionalek baliabide eta tresna guztiakeskura izatea eta hizkuntzaren erabile-rarekiko kontzientzia, segurtasuna etaabar berenganatzea. Gure iritziz, hiz-kuntza kudeaketa on batek emaitza kli-niko hobeetara eramango gaitu.

Nola antolatu da ikastaroa?UPV/EHUren berezko graduondokoada, UEUren lankidetzarekin antolatudena eta unibertsitateko aditu tituluaemango duena. 15 ECTS kredituko ikas-taro semipresentziala izango da; plata-forma birtualaren laguntzaz, batez ereon line egingo da, aurrez aurreko saiobatzuekin. Dedikazioari dagokionez,ECTS kreditu bakoitza ikasgelako 10 or-du dira, birtualak zein presentzialak,gehi ikaslearen 15 orduko lan autono-moa. Ikastaroak 2020ko urtarriletikmaiatzera bitartean iraungo du, hirumodulutan antolatuta. Astez aste gaibat emango da, lehen modulutik hasi-ta, eta modulu bakoitzaren amaieranaurrez aurreko saio bat egin beharkoda, lau ordu ingurukoa, arratsalde bate-an. Izan ere, garrantzitsua iruditzen zai-gu on line landuko dena zuzenean erelantzea, eta, gainera, saio horiek baliatunahi ditugu prestakuntza osagarria ereemateko. Saio presentzialak EibarkoMarkeskoa jauregian izango dira, UEU-ren egoitzan. Dena den, esan bezala,

lan trinkoena on line egingo da; ikasle-ek etxean landuko dituzte bai modu-luetako gaiak bai graduondokoarenamaierako lana. Nolakoa izango da amaierako lana?Lan horretan lortu behar dugu uniber-tsitate-mailan emango dugun ezagu-tza Osakidetzaren edota osasun edogizarte zerbitzuen beste erakunderenbaten beharretara transferitzea. For-makuntza jasotzen duten ikasleek era-kundeentzako proiektu bana egitea dagure asmoa. Horregatik, formakuntzahasten denetik egon nahi dugu era-kundeekin harremanetan, eta ikasleekplanteatzen dituzten proiektuak era-kundeetara eraman nahi ditugu. Da-goeneko nolabaiteko harremana du-gunez, interesgarria izango litzatekeikerlanetan erakundeen beharretaraegokituriko proiektuak garatzea. Profesionalen lanbide-garapenerakobaliagarria izango da ikastaroa?Osakidetzako enplegatuek euren cu-rriculum vitaean sartu eta balioztatuahalko dute, beste edozein ikastaroofizialen moduan. Era berean, oposi-zioetan eta bestelako hautapen-pro-zesuetan graduondoko titulu ofizialeidagokien puntuazioa lortzeko baliokodie. Horrez gain, tituluaren homologa-zioa lortu nahiko genuke osasun-sai-lean, eta lan-munduan ahalik eta ai-tortzarik zabalena izatea ere sustatu-ko dugu.

«GRADUONDOKOARENAMAIERAKO LANETAN,ERAKUNDEEN BEHARRENARABERAKO PROIEKTUAKGARATZEA BULTZATUKO DUGU»



EUSKARA OSAKIDETZAN

Erizaintzako Osanaia aplikazioko eduki guztiakeuskaratzeko lanak beste fruitu bat eman du:aurrerantzean, erizaintzako alta txostenakeuskaraz sortu eta euskaraz entregatu ahalkozaizkie paziente euskaldunei.

P aziente eta profesionaleuskaldunentzat berri pozgarria daerizaintzako alta txostenak euskarazegotea. Orain, Osanaia aplikazioakaukera ematen du txostena hizkuntzaofizial batean zein bestean sortzeko,eta beste horrenbeste inprimatu etapazienteari emateko ere.

Lan hizkuntza eta pazientearenhizkuntza bereiz daitezkeErizaintzako prozesua erregistratzeko

orduan, datuak Osanaia aplikazioa-ren egituran sartzen dira, eta bai egitu-ra bai edukien zati handi bat euskarazdago jadanik. Horrela, datuak auto-matikoki agertuko dira hizkuntza ofi-zial batean edo bestean, profesiona-lak aplikazioa erabiltzean hautatzenduen hizkuntzaren arabera. Hartara,«une honetan aukera dago erizantza-ko alta txostenak modu errazean pa-zienteei beraien lehentasunezko hiz-kuntzan emateko, momentuan ber-

tan sortzen baita txostena hizkuntzabatean edo bestean», azaldu du Ga-rrastatxu Landaluze (Urduña, 1980)Erizaintzako Informazio Sistemen etaMetodologiaren koordinatzaileak. Landaluzek argitu duenez, erizai-

nak alta txostena pantailan hizkuntzabatean ikusi arren, beste hizkuntzaofizialean inprima dezake pazienteariemateko. Horrek ahalbidetzen du, ba-tetik, profesionalak nahiago duen hiz-kuntzan lan egitea eta, bestetik, pa-zienteak txostena bere lehentasunez-ko hizkuntzan jasotzea. Laburbilduta,honako pauso hauek desberdindudaitezke: hasteko, erizainak OsabideGlobaleko historia klinikoan zein hiz-kuntzatan sartu erabakiko du; ondo-ren, atalez atal, berak aukeratutakohizkuntzan sortuko du txostena; azke-nik, txostena sinatzerakoan aplikazio-ak pdf bat sortuko du, eta une horretanerizainak pazienteak lehenetsitako

Pauso bat aurreraerizaintzaren Osanaiaaplikazioa euskaratzekobidean



hizkuntzan inprimatu ahalko du. Izen-buruak izango dira txosten guztietanele bitan agertuko diren elementu ba-karrak, aplikazioak ez baitu hizkuntzabakarrean jartzeko aukerarik ematen.Dena den, txostenen edukien %100

oraindik ez daude euskaraz. «Atal ba-tzuetan aldagaiak oraingoz gaztelaniahutsean daude; aldagai horiek euska-ratuta dauzkagu, baina aplikazioraegokitu gabe», esan du Landaluzek.Horregatik lanean jarraitzen dute, da-tozen hilabeteetan txostenetako edu-kien %100 euskaraz ager daitezen. Ko-ordinatzaileak esan bezala, urte ba-tzuk daramatzate Osanaia aplikazioa-ren edukiak euskaraz jartzen, eta «as-mo irmoa» dute denborarekin historiaklinikoa «erabat» euskaratzeko. «Pro-zesu luzea da», gaineratu du, «ez daegun batetik bestera egiten den zer-bait, baina aurrerapen asko lortu di-tugu».

Urteetako lanaItsaso Martinez (Gasteiz, 1983) Osa-naia proiektuaren teknikariak gogora-tu du hiru urte direla Osanaia euskara-tzeko prozesua martxan ipini zutela,eta urtebete inguru alta txostenakeuskaraz egokitzen hasi zirela. Berehitzetan, «euskarazko alta txostenekbeste funtzionaltasun bat gehitukodiote Osanaiari». Osanaiako edukiak euskarara ego-

kitzeko lanaz Regina Larruzea (Mun-daka, 1983) Euskara Zerbitzu Korpo-ratiboko itzultzailea arduratu da ha-sieratik. Eginkizun horretan Euskal-term terminologia banku publikokoterminologiaz eta Osakidetzako itzul-pen memoriaz baliatu da gehienbat.Urte hauetan Larruzeak ikusi du eri-zainek hasieran ez zeukatela ia balia-biderik euskaraz lan egiteko, geroneurri batean soilik lan egin zezakete-la euskaraz, «euskarazko edukiakmaila informatikoan geratzen zirela-ko, pazienteari emateko aukera ba-rik», eta orain aukera dutela txostenenkudeaketa osoa euskaraz egiteko.Osanaia hobetzeko prozesuaren ja-

rraipena Osakidetzako erakunde guz-tietako erizaintzako erreferenteen la-guntzaz egiten dute: «Neurri handi ba-tean bitartekariak dira», adierazi duLandaluzek. Eta edukiak euskara-tzeko orduan ere sare horrenekarpenak jasotzen dituzte: «Ña-barduretan sartzen garenean,zalantzak sortzen zaizkigu, etahaiek zalantza horiek argitzenlaguntzen digute». Larruzeakerantsi du edukien zuzenta-suna ez eze «ulergarritasu-na» ere bermatu behar de-la, eta, alde horretatik, eri-zainengandik iristen zaiz-kien oharrak eskertu etaaintzat hartzen dituztela.

Bere iritziz, ulergarritasuna-ren inguruko beldurra oztopo han-

dia da euskaraz lan egi-teko: «Langile as-ko ez dira aplika-

zioan euskaraz lan egiten ausartzen,aplikazioa ez dutela ulertuko uste du-telako».Osakidetzan, erizainek nazioarteko

hiru taxonomia estandar erabiltzendituzte: NANDA (diagnostikoen taxo-nomia), NIC (esku-hartzeena) eta NOC(osasun emaitzena). Dagoeneko NAN-DAko eduki guztiak euskaratuta etaerabilgarri daude Osanaia aplikazio-an, eta beste biak euskaratzeko lananahiko aurreratuta daukate. Luzarogabe bukatuta eta erabilgarri egoteaespero dute. Nazioarteko hiru taxono-mia horiek jatorriz ingelesez idatzitadaude, eta, euskarara egokitzeko mo-mentuan, gaztelaniazko bertsioa ezezik ingelesezkoa ere hartzen dutekontuan.

Osanaia euskaraz egotea,beharrezkoaBukatzeko, Landaluzek, Martinezeketa Larruzeak Osanaiako edukiak eus-karatzeko ekimenaz egin dute gogoe-ta: «Pazienteen eta profesionalen hiz-kuntza eskubideak errespetatu etaerizaintzako lana kalitatezkoa izateanahi badugu, behar-beharrezkoa da».Haien ustez, lehenagotik egin beha-rreko zerbait zen, paziente euskaldu-nak euskaraz artatzea «funtsezkoa»delako eta paziente horiei dokumen-tazio klinikoa erdaraz ematea «ilogi-koa». Horrez gain, profesional askokeuskaraz lan egiten dute, eta «hutshandia» da langile horiek historia kli-nikoan eduki batzuk gaztelaniaz lan-du behar izatea. Osakidetzako profe-sional euskaldunek historia klinikoa«modu naturalean» erabili beharkolukete euskaraz, bestela «distortsioa»sortzen delako. Eta txostenetako tes-tu libreari dagokionez, momentuz ezdago erizainek euskaraz idatzitakoaautomatikoki itzultzerik, eta badaez-pada erdaraz idazten dute testu li-brea. Itxaropena dute Osakidetzansortzen ari den itzultzaile automati-koa martxan dagoenean arazo horiere konponduko dela.

OSANAIA PRIOEKTUANASMO IRMOA DUTEDENBORAREKINERIZAINTZAKO HISTORIAKLINIKOA ERABATEUSKARATZEKO



Azalaren osasunari ahalik eta modu hobereneaneusteko hainbat aldagai hartu behar dira kontuan:ondoriotasun genetikoa, eguzkia hartzeko ohiturak,tabakoa, aire egokitua, estres emozionala, kutsadura,bizimodu sedentarioa eta elikadura. Ongi elikatzeaoso garrantzitsua da.

JA(KI)TEA

Larruazalariosasuntsueusteko elikaduraaholkuak

L arruazala ondo izateko,hainbat aldagai hartu behar dira kon-tuan: ondoriotasun genetikoarenaldetik azaleko gaixotasunik ez iza-tea; babesik gabe eguzkitan luze ezegotea; aire girotuarekin, tabakoare-kin eta inguruneko kutsadurarekinkontuz ibiltzea; bizimodu sedenta-rioa ez egitea; estres emozionala ezizatea; eta elikatzeko ohitura onakizatea. Hori dela eta, bizimodu egokia iza-

tea eta elikadura orekatu bat har-tzea oso lagungarriak izango diragure azala osasuntsu egon dadin,behar duen moduan. Kontuan izanbehar da azala etengabe ari zaigulaberritzen, eta lan horri aurre egitekomantenugaien ekarpena ere etenga-

be egin behar izaten du pertsonak.Beraz, larruazala osasuntsu izate-

ko, gure elikaduran ura, bitaminak(A, B, C eta E) eta mineralak ere (sele-nioa, zinka, burdina, eta abar) sartubeharko ditugu.

Nola lortu mantenugaiak

Ura garrantzitsua da larruazalekohidratazio mailari egoki eusteko etakaltegarri dituen toxinak erraztasunhandiagoz suntsitzeko.• Ura eta ur asko duten elikagaiak

hartu. Egunero 1,3 litro ur edo liki-do hartu behar ditugu. Edateazgain, hainbat elikagairen bidez lordaiteke likido hori; izan ere, frutaeta barazki gehienek ur asko izatendute. Komeni izaten da horrelako-

ak elikabidean sartzea, era horre-tan, eta ia konturatu gabe, premiaz-koa dugun ur gehientsua hartzendugulako.

• Elikagai gantzatsuak. Garrantziadute larruazala ondo egituratu etaleun izateko, haien berriztapeneanfuntsezko eginkizunak betetzenbaitituzte. Oliba olioan, ahuakate-an, hazi olioetan, fruitu lehorretaneta arrain urdinean gantz aseakdaude. Gibelean, esnegain eta guri-nean, arrautza gorringoan, eta es-neki oso eta labore integraletangantzetan disolbagarriak diren bi-taminak daude era berean, A, E etaD bitaminak, esaterako.

• Fruta eta barazkiak. Sustantziaantoxidatzaileez hornitzen gaituz-

Cristina PerezNutrizionistaElikadura

Argazkia:pxhere.com



ditu horrek—. Ugaria da erraietan,haragitan, arrainetan eta arrautze-tan, garagardo legami eta fruitu le-horretan, lekale eta gosaltzeko la-boreetan, eta hosto berdedun ba-razkietan. Arrautzetan eta elikagaibegetaletan ere badago, baina ezhemo plegu kimikoan. Izan ere, erahorretan gure organismoak ez dubehar bezain ongi aprobetxatzen,eta, bestalde, C bitamina ugarikoelikagaien xurgatze maila areagotuegiten da.

• Sufrea: un keratinaren sintesianezinbesteko minerala izaki, sebo-rrearen kontrako eragina ere badu.Arrautza, esne eta esnekietan, la-bore integral eta garagardo lega-mietan ugaria da.

tzitsuak dira azala ondo izateko.Nabarmentzekoak dira hurrengo-ak:

• Selenioa: eragin antioxidatzailekomineral hau hainbat tumore (la-rruazalekoa edo melanoma, tarte-an) agertzeko arriskua arintzeare-kin lotzen dute. Haragi, arrain,itsaski, labore, arrautza, fruta etabarazkietan aurki daiteke.

• Zinka: gure epidermisak zinkarenosagaia du, eta haragi, errai, arrain,arrautza, labore integral eta lekale-etan zink ugari dago.

• Burdina: horren gabeziak larruaza-la hits edo zurbil azaltzea dakar, he-moglobina urritu egin den seinale—odolean barrena oxigenoa etakarbono anhidridoa garraiatzen

te, eta, uda partean, eguzki izpiekeragiten duten erradikal askeenegintza kaltegarria neutralizatzendute. C bitamina eta B multzokobitaminak ematen dizkigute, ba-tez ere. Geure burua bitamina ho-rietaz hornitzeko modu egokienahosto berdedun barazki gorri,hori edo horixkak (tomate, piper,azenario, aza, kuia...) eta hainbatfruta hartzea da (sagar, sandia,papaia, pomelo, abrikot, gerezi,melokotoi, nektarina, kiwi, zitri-ko…). Labore, lekale, garagardolegami eta gainerakoetan azidofolikoa, riboflabina eta niazinadaude.

• Animalia jatorriko proteinak.Garrantzitsuak dira animalia ja-torriko proteinak. Horiek larrua-zalaren funtsezko osagaiak dira.Haragi, arrain, arrautza eta esne-kiak ez ezik, lekale, labore eta frui-tu sikuak neurrian hartzeak era-gin mesedegarria izango du. Pro-teinak modu egokian hartzekobidea da, eta larruazala osasuneta itxura ederrean edukitzekobalio digu.

• Hainbat elikagaitan banaturikdauden mineralak.Oso garran-



Arrate Chillon Barbadillok (Gasteiz, 1979)Osakidetzako Zuzendaritza Nagusian egiten du lan,Arkitektura Zerbitzuan, eta, delineazio lanetatikkanpo, sokatira du zaletasun nagusia. BadaiotzArabako sokatira taldeko kidea da. Urteetakosakrifizio eta irmotasunari esker, taldeak egundokoarrakasta erdietsi du: 24 txapel irabazi dituzteEuskadiko txapelketan, eta 17 domina eskuratudituzte munduko txapelketan.

Noiz hasi zinen sokatiran? 2000. urtean sartu nintzen Badaiotztaldean. Larunbat arratsalde bateansokatira probatzera eta taldea ezagu-tzera gonbidatu ninduen ezagun ba-tek. Beste lagun bat eta biok joan gi-nen, eta lehen kontaktu hartatik gauregunera arte nabil taldean, haurdu-naldietako etenak kenduta. Sokatirakharrapatu egiten zaitu edo utzi eginbehar duzu, sakrifizio handia eskatzenbaitu. Ordu eta entrenamendu askodira. Hasieran, gogorra egiten da, tek-nika ondo ikasi arte. Lehenengo hila-beteetan galduta sentitzea arruntaizaten da; teknika ona lortzeko denbo-ra behar da, bizpahiru urte, eta bitartehorretan jende askok utzi egiten du.Baina behin ikasita, izugarri gozatzenda. Ni harrapatuta nauka sokatirak.Zein izan da zure ibilbidea sokatiran?Taldean sartu eta bi urtera entrenatzai-lea aldatu ziguten. Entrenatzaile be-rria, Jon Lapazaran, Abadiñoko talde-an aritzen zen sokatiran, Bizkaian, etaasko zekien. Hari esker iritsi gara oraingauden mailara. Jonekin entrenamen-duak serio hartzen hasi ginen. Taldeak

gora egin ahala, sasoi batzuetan iadenbora gehiago ematen genuen en-trenatzen familiarekin baino. Mundukotxapelketa prestatzeko, adibidez, aste-an bizpahiru aldiz entrenatzen ginen,eta, horrez gain, Abadiñora ere joatenginen, mutilekin entrenatzera. Bainaegindako lanak fruituak eman ditu az-kenean. Kirol batean goiko mailetarairistea sakrifizio handia da, nahiz eta ki-rol hori hobbya izan. Guri nazioartemailan lehiatzeko aukera eman digu.Sakrifizioa ez ezik gauza on asko ereematen ditu, beraz.Jakina. Nire lagunik minenak taldeki-deak dira, eta, hainbesterainokoa dahaiekiko lotura, sokari helduta gaude-nean ere, ezer esan gabe sentitzen etaezagutzen dugu elkar. Pentsa, 18 urtedaramatzat haiekin. Batzuk ama ereizan gara tartean, eta elkarrekin jarrai-tzen dugu taldean. Niri asko eman ditsokatirak; nire bikotekidea ere bertanezagutu dut. Sokatirak dena eman di-dala esan dezaket. Nola uztartzen dituzuentrenamenduak eta txapelketakgainerakoekin?

Lan ordutegiarekin ez dut arazorik en-trenatzera joateko. Arazo gehiago iza-ten ditut familiarekin egoteko. Bikote-kiderik edo haurrik ez duzun bitarte-an, ez da aparteko arazorik izaten,baina gero gauzak zaildu egiten dira,batez ere haurrak izaten dituzunean.Taldean asko gara guraso, eta ni Gas-teizkoa naiz, baina asko kanpotarrakdira eta nahiko zailtasun izaten dituguelkarrekin gelditzeko. Azkenean, bai-na, moldatu egiten gara, ordutegiakegokitzen ditugulako eta familiek as-ko laguntzen digutelako; niri beti la-gundu dit. Bestela, haurrak entrena-menduetara eramaten ditugu. Ahalbezala moldatzen gara.Inoiz oztoporik izan duzue emakumeizateagatik?Euskadiko txapelketetan, esaterako,lurrean bi goma ipintzen zituzten gi-zonezkoen taldeak aritzeko (bina tal-de goma bakoitzean), eta emakume-oi esaten ziguten gizonek amaituta-koan goma horietako batean jartze-ko. Hau da, gizonezkoentzako gomak

LANETIK HARAGO

«Dena eman ditsokatirak»

Arrate ChillonOsakidetzako Arkitektura Zerbitzukodelineazio teknikaria


jartzen zituzten eta guretzat bat ereez. Gainera, emakumeok amaieranedo atsedenaldian ateratzen gintuz-ten tiratzera. Hori orain aldatu da; az-ken urteetan guretzako gomak jar-tzea eta denok batera tiratzea lortudugu. Euskadiko txapeldunak izan zaretesarritan, eta munduko txapelketetanere hainbat domina eskuratudituzue. 2001. urtetik Euskadiko 24 txapel ira-

bazi ditugu, bi pisutan, eta 2002, 2004,2008 eta 2012ko munduko txapelke-tetan 17 domina eskuratu ditugu:urrezko 6 domina, zilarrezko 7 etabrontzezko 4. Anekdotarik izango duzuekontatzeko.Bai, munduko azken urrezko domina2012an irabazi genuen, Perth-en, Es-kozian. Txina Taipei taldearen kontrajokatu genuen finala. Txinan, profe-sionalak dira sokatirako tiratzaileak,

hortik bizi dira, goizean ikasi eta arra-tsaldean entrenatu egiten dira egu-nero; hautatzailea dute, diru-lagun-tzak jasotzen dituzte... Haiekin lehia-tu, eta irabazi egin genien. Harritutageratu ziren kirolari amateurrak gine-la esan genienean, ez genuela diru-laguntzarik jasotzen eta ama ere ba-ginela. Txapelketa otsailean izan zen,eta gero, irailean, Taiwanera film batgrabatzera joateko deitu ziguten. Fil-makStep back to glorydu izenburua,eta sokatira egiten duen neska batiburuzkoa da. Bertan, gure taldeak etatxinatarrek jokatutako finala irudika-tzen da, baina filmean, errealitateanez bezala, txinatarrak dira irabazleak.Dena ordaindu ziguten Taiwanera jo-an gintezen: bidaia, ostatua… Gon-bidapena jaso genuenean, txunditu-ta geratu ginen. 20 pertsona joatekoeskatu ziguten, baina gu ez ginenhainbeste, eta lehenago taldean ibili-tako batzuei deitu genien. Ni ezin izannintzen joan, haurdunaldiko azkenhilabeteetan nengoelako, baina penaizan zen, han Euskal Herrian bainoezagunagoak garelako.2016tik Basque Country izenarekinere lehiatu izan zarete.Bai, 2014an Euskadi nazioarteko fe-derazioan eskubide osoko kide eginzuten, eta euskal federazioak erabakizuen etxeko txapelduna selekzioenmunduko txapelketara ere bidalikozuela euskal selekzio gisa. Txapelketahartan brontzezko bi domina lortugenituen bi pisutan. Gero, 2018an,etxean berriro irabazi eta selekzioenmunduko txapelketan bigarrenezizan ginen euskal selekzioa, beste bibrontze irabazita. Nahiko zenuke zure afizioa noizbaitofizio bihurtu?Ez da bideragarria. Sokatira oso ondoikusten dut hobby gisa, baina ezin za-ra horretatik bizi. Sokatiran aritzenden edozeinek dirua galtzen du: ma-teriala, zapatilak birkautxuztatzea,entrenatzeko gomak, bidaiak… Gas-tu gehiegi dira.




ATZERA BEGIRA

Medikuntzari, zientziari etaeuskarari lotutako bizitzaJean Etxepare Argentinan jaio zen,1877an, Nafarroa Behereko familia emi-grante batean, baina, 6 urte zituela, fa-milia Euskal Herrira bueltatu eta Lapur-diko Lekorne herrian gelditu zen. Gaztetan, Larresoroko seminarioan

ikasi zuen, Urruty, Abbadie eta bestezenbait irakasle euskaltzalerekin, eta gi-ro hartan ernatu zitzaion bizitza osoanerakutsi zuen euskararako grina. 1894an, Bordelera joan zen medikun-

tza ikastera. Hirian, Haeckel, Nietzscheeta beste filosofo moderno batzuenobrak irakurri zituen. 1901ean, medi-kuntzako doktoregoa lortu zuen, esku-pilotako lesioei buruzko tesi batekin,eta, ondoren, Lekornen hasi zen medi-ku. Garai hartan argitaratu zituen berelehen artikuluak, Eskualduna agerka-rian. Gero, 1905ean, Aldudera aldatuzen, eta, I. Mundu Gerran mobilizatutaibili zen denboran izan ezik, bertan bizieta lan egin zuen, 1935ean hil zen arte.

Ideia berrien eta euskara jasoarenbultzatzaileAlduden kokatu zenetik, Etxepareketengabe jarraitu zuen euskarazko arti-

kulu eta kronikak plazaratzen, Eskual-duna zein Gure Herria aldizkarietan. Ge-rrara arte Eskualdun laborarien almana-ka ere argitaratu zuen urtero, Pierreanaiarekin. Gai zientifiko eta moderno-ez idatzi ohi zuen (osasunaz, politikaz,ekonomiaz, hezkuntzaz, emigrazioaz,emakumeen egoeraz...), betiere begira-da zorrotz eta ironia finarekin.Bere ideiak zabaltzeaz gain, euskarari

jakintza-hizkuntzaren estatusa ematenahalegintzen zen. Behe-nafarreran etalapurteran oinarritutako euskara jaso-an idazten zuen. Euskararekiko ardura-gatik, Eskualzaleen Biltzarreko buruizendatu zuten 1922tik 1926ra eta eus-kaltzain urgazle 1930ean.

Buruxkak, Eliza asaldatu zuenliburua 1910an, aldizkarietan argitaratutako 26idazlanen bilduma osatu eta lehen libu-rua kaleratu zuen Etxeparek: Buruxkak(Buruchkak, orduko grafiarekin). Euska-raz argitaratutako lehen artikulu-libu-rua izan zen, euskal literaturan orduraarte batere ohikoak ez ziren gaiak jorra-tzen zituena. Egilearen izpiritu kritikoeta irekia, haren ikuspegi errealista etadesmitifikatzailea, ordea, ez ziren ordu-ko botereen gustukoak izan. Elizak osogogor gaitzetsi zituen liburuko bi idaz-lan, lizuntzat eta ezin onartuzkotzat joz.Nor eskola-emaile, zer irakats izenekotestuan, eskola laikoaren alde egiten

zuen idazleak, haren abantailak eta on-bideak argudiatuz, eta Amodioaartiku-luan, ezkontzatik kanpoko eta bikotemota guztien maitasuna onesten zuen.Kritika gogorren ondorioz, liburua erre-tiratu behar izan zuen, eta 1980ko edi-ziora arte bi artikulu horiek ez ziren be-rriro argitaratu.

Beribilez, EH deskribatzen duenbidaia1931n, bigarren liburua argitaratu zuenEtxeparek: Beribilez. Bidaia-kronika da,egun batez Kanbotik Nafarroara eta Gi-puzkoara lagun batzuek autoz egindakotxangoa kontatzen duena. Euskal He-rriari eta batez ere Hegoaldeari buruzkobere ikuspegia azaltzeko baliatu zuen.Etnografia-deskribapenekin batera(historia, gastronomia, arkitektura, fol-klorea...), idazlearen jarrera eboluzio-nista nabarmentzen da. Loiolako jesui-ten eta Donostiako hiri-hazkundearenkritikek zeresana ekarri zuten.

Jean Etxepare, XX.mendearen hasierakomediku eta euskal idazleaurrerakoia

Gontzal LopezOsakidetzako ZuzendaritzaNagusiko euskara teknikaria

Jean Etxepare Bidegorri, Mirikua, XX. mendearen hasierakosendagile, euskaltzale eta euskal idazle lapurtarra izan zen.Lekornen eta Alduden aritu zen mediku. Artikuluak idatzi zituengehienbat, bere garaian ohikoa ez zen izpiritu irekia erakutsiz.1910ean Buruxkak liburuan agertutako iritzi batzuen kariaz,liburua erretiratu eta zentsuratuta egon zen 70 urtez.

Etxepare Mirikuaren liburuak armiar-ma.eus euskarazko literatura-sarearenwebgunean aurki daitezke. Autorearenbizitzan eta ideietan sakontzekotan, Ke-pa Altonagaren Etxepare, Aldudeko me-

dikuadibulgazio-saiakerara jo daiteke.



DENBORA-PASAK


JARDUKETA GIDA OSASUN ARLOKOPROFESIONALENTZAT

GENEROINDARKERIAREN

ETA SEXUERASOEN AURREANEUSKADIN NOLAJARDUN JAKITEKO

Hizkuntzen kudeaketa osasun arretan:euskara komunikazio klinikoan

UPV/EHUren aditu titulua (2019-2020), UEUren laguntzarekinADITU TITULUA:

1. modulua: OINARRIAK (3 ECTS)2. modulua: HIZKUNTZA ETA ARRETAREN KALITATEA (3 ECTS)3. modulua: AURRERA BEGIRAKO ESTRATEGIAK (4 ECTS) * Hitzaldi eta esperientziak: aurrez aurreko 3 saio

Proiektua (5 ECTS)

On-line, 2020ko urtarriletik ekainera • Informazio gehiago: [email protected] (www.ueu.eus / www.ehu.eus)


46 Osatuberri EKAINA.qxp Maquetación 1 2019/07/10 12:01 … · 2020-01-09 · 16-17 euskara...

Documents

Transcript of 46 Osatuberri EKAINA.qxp Maquetación 1 2019/07/10 12:01 … · 2020-01-09 · 16-17 euskara...