Agurtzane Lauzirika Zugazaga

Hizkuntza eta Literaturaren Didaktika Saila

Begoñako Andra Mari Irakasleen Unibertsitate Eskola, BAM

ARIKETA AURRE IRITZIAK ERAKARTZEN

Ignlaertrkao ubinerisate baetk eign deun

ikrektea baetn arbaera, lertak idzaetko

odenrak ez du baetre gantrriarzik,

ipnotratnea den barkraa da lheneegno eta

akzen leratk bree leuakn etogea. Bstee lerta

gtuizak gztuiz txrtao eogdna ere, azroraik

gbae ikaurrikro dzuu. Hoenn zeigarita da ez

duitugla leratk bnaan-bnaan ikarurzetn,

hizatk orsoik bigretzaen dugitu.

ARIKETA

AURRE IRITZIAK ERAKARTZEN

Plot ro nik garnalan traletu nuen. Lango bat ñortu nuen. Magnea tringlatzen zegoen pailufoki. Ez zuen puruliatu. Kari motoa eta Kari lotoa zeuden nire jruluan taralaratzen. Zornioki zeuden fratzen. Nik orlenki amutegitu nien Kari motoari eta Kari lotoari. Ez zuten tangrunik ere fuletu. Jalo ez nuen sislegitu ere. Nik xaxa arjatu nuen. Engatu nuen pordikiro.

Galderak: 1.Non traletu zuen autoreak Plot ro? 2.Magnea puruliatu zuen? 3.Nor zegoen taralaratzen jruluan? 4.Zornioki ala fornioki egon ziren fratzen? 5.Arjatu zuen ala ez?

ARIKETA

AURRE IRITZIAK ERAKARTZEN

C13R70 D14 D3 V3R4N0

3574B4 3N L4 PL4Y4

0853RV4ND0 A D05

CH1C45 8R1NC4ND0 3N

14 4R3N4, 357484N

7R484J484ND0 MUCH0

C0N57RUY3ND0 UN

C4571LL0 D3 4R3N4 C0N

70RR35, P454D1Z05

0CUL705 Y PU3N735.

CU4ND0 357484N

4C484ND0 V1N0 UN4 0L4

D357RUY3ND0 70D0

R3DUC13ND0 3L

L10R4R, P3R0 3N V3Z D3

350, C0RR13R0N P0R L4

P14Y4 R13ND0 Y

ABIAPUNTUA

Irakurketaren prozesuan

derrigorrezkoak diren abileziak

edo teknikak, mekanikoak eta

pertzepziorako baliogarriak izan

arren, hauekin ez da ULERMENA

lantzen. http://edaicvarela.blogspot.com.es/2012/03/pl-inicial-y-1er-ano-situaciones.html

ABIAPUNTUA

ORDUAN,

AURRERA DARAMAGUN

BIDEA TESTU BAT ULERTZEAK, ZER DAKAR?

Elkarreraginduna

TESTUA IRAKURLEA

Estrategiak erabiliz

Sistematikoki landuz gero irakurleak

errazago berenganatzen ditu ekintzak eta

irakurle trebe, aditua, eta AUTONOMO

bihurtzen da.

IRAKURLEAK

DAKARTZA:

TESTU BAT ULERTZEAK, ZER DAKAR?

Aurre-ezagutzak:

Ezagutza linguistikoa, munduaren

ezagutza, gaia, testu-motak eta generoen

ezaugarriak

Irakurtzeko helburuak:

Informatuta egoteko, informazio bat

lortzeko, ikasteko, denbora pasatzeko,

gozatzeko …

TESTUAREN

EZAUGARRIAK:

TESTU BAT ULERTZEAK, ZER DAKAR?

Koherentzia eta argitasuna,

Planifikazio egokia, zuzena eta

ezaguna,

Zuzentasuna eta egokitasuna,

Hiztegia, erregistroa, sintaxia,

estilo egokiak eta zuzenak ere.

IRAKURLEAREN

ESTRATEGIAK

TESTU BAT ULERTZEAK, ZER DAKAR?

a) Zer dira estrategiak?

b) Zergatik dira garrantzitsuak?

c) Zeintzuk dira?

DEFINIZIO BATZUK a)-ZER DIRA ESTRATEGIAK?

“Procedimientos de carácter

elevado, que implican la presencia

de objetivos que cumplir, la

planificación de las acciones que

desencadenan para lograrlos, así

como su evaluación y posible

cambio.” (Solé 2006: 59)

DEFINIZIO BATZUK a)-ZER DIRA ESTRATEGIAK?

“Acciones cognitivas y lingüísticas que los lectores ponen en ejecución para alcanzar un objetivo de lectura y también para enmendar, redireccionar o reorganizar un plan de lectura determinado al ver que no tiene éxito la tarea.” (Parodi 2010: 98)

DEFINIZIO BATZUK a)-ZER DIRA ESTRATEGIAK?

“Conjunto de procedimientos que

un lector pone en juego para

construir una representación

mental de lo que va leyendo.”

(Parodi 2010: 97)

ESTRATEGIEN EZAUGARRIAK

b)-ZERGATIK ESTRATEGIAK?

1. Ez da prozedura mekaniko bat: goi-mailako prozedurak dira:

Erakusten dute zein izan daitekeen

biderik eraginkorrena. “Susmo inteligenteak” dira (Solé 2006:

59). Horregatik egoera bakoitzean

kontestualizatu egin beharko da arazo konkretu bat konpontzeko.

ESTRATEGIEN EZAUGARRIAK

b)-ZERGATIK ESTRATEGIAK?

2. Estrategiek auto-direkzioa (helburu bat dago eta horren kontzientzia argia dago, horren arabera zein bide hartu aukeratzen da) eta auto-kontrola (helburuaren arabera norbere portaera hausnartu eta ebaluatu egiten da, eta behar denetan aldatu) suposatzen dute.

3. Norberak kontrolatu eta planifikatu behar

du bide egokia. Prozedura mekanikoetan, ostera, ez da pentsatu behar, automatikoa da.

IKASKETAK eta ESKOLAKO EGINBEHARRA

b)-ZERGATIK ESTRATEGIAK?

Ulermen estrategiak prozedurak badira, irakatsi egin behar dira eta irakatsi daiteke.

Eta goi mailakoak badira, ezin dira irakatsi errezeta edo teknika konkretu moduan.

Nola?

Egoera bakoitzean erabaki konkretuak hartu behar dira eta ez dute balio “berdin-berdin” beste egoera baten errepikatzeko. Baina prozedura orokor batzuk ikasiez gero, beste egoera berri batzuetara aplikatu eta transferitzeko balioko dute.

Horregatik garrantzitsua da testu mota ezberdinak lantzea.

I)- MIKROESTRATEGIAK

/MIKROABILEZIAK

Kodifikazioa

Lerroaren

jarraipena

Hitzen

konposaketa

Ideien adierazpena

II)- MAKROESTRATEGIAK

/MAKROABILEZIAK

Hipotesiak

Antizipazioak

Baieztapenak

Ideia nagusiak

identifikatu

Inferitu

Hierarkizazioa

Laburpena

Interpretazioa

MIKRO eta MAKRO c)-ZEINTZUK DIRA?

MIKROESTRATEGIAK HITZEN ETA IDEIEN ANTIZIPAZIOAK

ZAKURRA, KATUA ETA SAGUA

Orain dela urte asko herri txiki batean bazen familia bat etxe zahar batean bizi zena. Etxe hartan animali ugari sartzen ziren, baina batez ere saguak, txakurrak eta katuak.

Egun eguzkitsu batean __________ mendira joan ziren bazkaltzera eta animaliak ____________.

Baina _______ ez zen hutsik gelditu, txakur bat, katu bat eta sagu bat gelditu zirelako.

MIKROESTRATEGIAK

LERROEN JARRAIPENA ETA LINEARITATEA

URKIOLAKO PARKE NATURALAREN FAUNA

• Haitzak, hain zuzen ere, garrantzi handikoak dira faunaren

• ikuspegitik; izan ere, sai arreak, sai zuriak eta belatzak, besteak

• beste, bertan dute bizilekua. Ugaztunen artean lepahoria

• nabarmendu beharra dugu, bai eta, hain ugariak ez badira ere,

• basurdea eta orkatza ere.

MIKROESTRATEGIAK

HIZKIEN FORMA

MIKROESTRATEGIAK

HITZEN KONPOSAKETA

Berta lanean hasi zen: _ puztutik / putzutik _ ur-galdara bat ateratzera joan zen, baina denbora gehiegi pasatu zen eta _ tximinotik / tximiniatik _ behera etorritako haize hotzak eta euri busti boladak _ txindorral / txingarrak _ itzali zituzten.

-Zer egin behar dut orain? Nola _ puztuko / piztuko _ dut?

MIKROESTRATEGIAK

ONDORIOAK ESKOLARAKO

Ikasleari irakurtzen irakatsi: mikroabilezia

guztiak. Honekin tresna bat irakasten da eta

normalean tresna hori ondo irakasten da.

Bide desberdin erabiliz(lexikala edota

fonologikoa) egin dezakegu hori.

Baina

Ulermena bermatzeko makroestrategia

semantikoak irakatsi behar dira ikaslea

irakurle aditua bihurtzeko.

ZER DIREN MAKROESTRATEGIAK

1.Goi-mailako prozedurak dira:

biderik eraginkorrena erakusten dute. “Susmo inteligenteak” dira (Solé 2006: 59).

Estrategiak independenteak Estrategiek auto-direkzioa eta auto-

kontrola suposatzen dute.

2. Norberak kontrolatu eta planifikatu behar duen bide egokia.

ZEINTZUK DIREN

MAKROESTRATEGIAK

ANTIZIPAZIOAK

HIPOTESIAK

INFERENTZIAK:

TESTUALAK

TESTU KANPOKOAK

HIERARKIZAZIOA

LABURPENA

INTERPRETAZIOA

ZEINTZUK DIREN

ANTIZIPAZIOAK

Testuan agertzen den informazioei aurrera hartzeko gaitasuna da. (Ziurtatu behar da ordura arte irakurritakoa ondo ulertuta dagoela, hau da, testuaren zentzu osoa ulertu dugula)

Zentzua ulermenaren autorregulazioa

ZEINTZUK DIREN HIPOTESIAK

Zerbait azaltzeko edo frogatzeko abiapuntutzat hartzen den frogatu gabeko behin-behineko baiezpena, gerora egiaztatu behar dena.

Estrategia honekin jabetuz gero, irakurketa arinagoa eta zehatzagoa lortzen da

Liburu honen azalean argazki bat agertzen da, zerena da?

Liburutegitik atera dut eta apal honetatik hartu dut, beraz, asmatuko zenukete animali honi buruz zer esango duen liburu honek?: Ipuina kontatuko du,

zelakoa den bere bizimodua azalduko du,

nolakoa den deskribatuko du,

zer egin behar den halako animali batekin aurkituz gero?

GALDERAK

ZEINTZUK DIREN INFERENTZIAK

Elementu desberdinak erlazionatu azken

esanahi osoa eta osatua lortzeko. Beti

testuinguruaren arabera.

Testualak (barne inferentziak): testuan agertzen

diren informazio desberdinak elkar erlazionatu

Estratestualak (kanpo inferentziak): testuan

agertzen diren informazio batzuk eta

kanpokoak, hau da, gure errealitatea edota

erreferentea kontutan izanda garatzen ditugun

informazioak, elkar erlazionatzea.

ABEREEN BATZARRA (…) Baina apoak, zapoak, uretan, honela zioen: —Ergel ez besteak! Ni ez noa lanera! Ura freskoa dago, eta zeinen ederra den hementxe lo hartzea... Horrela egin zuen zenbait igandetan, hontzak berriro batzarra deitu zuen arte.(…)

Koldo Izagirre

http://www.nabar.com/eu/?o=5&i=06

Igande baten soilik ala askotan ez zen joan ? Zelan dakizu? Zein izan da testuak eman dizun pista?

“berriro” hitza agertzen denean, zer nahi du esan? Aurretik batzarrak egon dira? Konproba dezakezu? Zein paragrafoetan dio hori?

GALDERAK

ZEINTZUK DIREN HIERARKIZAZIOA

Gai nagusia eta azpi-gaiak identifikatu.

Ideien arteko loturak eta erlazioak

identifikatu.

ESKEMA, MAPA KONTZEPTUALA

Izenburua

Azpititulu

1

Azpititulu

2

Azpititulu

3

TXANOGORRITXU

Bazen behin Txanogorritxu izeneko neska polit bat. Egun batean bere amak amonaren etxera joatea esan zion pastelak eramateko, gaixorik zegoen eta. Txanogorritxuren amak basoan kontuz ibiltzeko esan zion, otsoa zegoelako. Txanogorritxu basotik joan zen lasai-lasai baina bat-batean otsoa agertu zen. Otsoa Txanogorritxuri nora zihoan galdetu zion eta bera amonaren etxera zihoala erantzun zion. Otsoa, oso gezurtia zenez, Txanogorritxuri bide batetik joatea esan zion, laburrena zela eta, baina luzeena zen. Otsoa, nola ez, laburretik joan zen eta amonaren etxera lehena heldu zen. Heldu eta gero,otsoa atea jo zuen, baina Txanogorritxuren ahotza ipiniz. Amona irekita zegoela esan zion eta otsoa sartu zen. Amona, otsoa zela jakinik, oihuka joan zen etxe osotik. Txanogorritxu oraindik ez zen amonaren etxera heldu baina bidean zehar lore polit batzuk hartu zituen. Txanogorritxu amonaren etxea bidetik ikusten zuen eta otsoa Txanogorritxu urbil zegoela jakinik amonaren jantzia ipini, ohera sartu eta pixka bat itzaron zuen Txanogorritxu atea jo arte. Txanogorritxu azkenik heldu zen eta atea jo, sartu eta ohean jesarri zen. Amona pixka bat arraro ikusi zuen, eta esan zion: -Amona, amona ze sudur handia daukazun. Eta otsoa erantzun zion: -Zu hobeto usaitzeko. Eta Txanaogorritxu berriz:……

Laura Garcia

Pertsonaiak/gertaerak Txano

gorritxu

otsoa ama amama heiztaria

Hasieran:

Aurkezten da pertsonaia

nagusia eta istorioaren

zergatia

x x

Txano gorritxuk ez dio

amari kasurik egiten eta

basotik doa eta orduan, … x x

………….,….

……………… , ………

ZEINTZUK DIREN LABURPENAK

Ideia globalaren identifikazioa + testuaren

helburua + igorleak aurkezten digun eskema.

BERFORMULAZIOA

(Informazioko testua)

Inplizitoki agertzen den informazioa identifikatu: Testuaren zentzua

identifikatu: zer dio? Zertarako? Nola dio?

Kanpo inferentziak eginez testuinguruetako eduki zehatzak eta egokiak erakarri

Azken balorazioa

ANALITIKOA:

datuak + erreferentea

APREZIATIBOA:

Datuak + erreferentea + erreferente pertsonala

ZEINTZUK DIREN INTERPRETAZIOAK

NOLA IRAKATSI? OINARRI OROKORRAK

Irakurketaren helburu errealak

(funtsezkoak) aurkeztea gelako egoera

errealak aprobetxatuz.

Testuen ulermena landu testu bat

irakurtzeko beharra dagoenean.

Irakaslea irakurketaren prozesuaren eredua

izan behar da: nola egiten du berak?

Ez da gauza bera ulermena lantzea eta

ulermena ebaluatzea.

NOLA IRAKATSI

https://www.youtube.com/watch?v=gqzjdHLQi3I

(Ana Mª Kaufman) (*)

IKASLEAK IRAKURTZEN DU IKASLEAK IDAZTEN DU

BAKARKAKO IRAKURKETA BAKARKAKO IRAKURKETA

IRAKASLEAREN BIDEZ IRAKASLEAREN BIDEZ

NOLA IRAKATSI? GALDERAK EGIN

Irakurketa lantzeko galdera pertinenteak egin behar dira, hau da, zailtasun bat dutenak.

Edozein galderarekin lantzen dugu ulermena?

Edozein galderarekin edozein estrategia landu daiteke?

BALDINTZAK:

NOLA IRAKATSI-SEKUENTZIA GLOBALAK

Edozein testu mota landu daiteke.

Irakurketa ikasleak, zein irakasleak egin

dezake.

Prozesua irakatsi behar da ikasleen

autonomia lortzeko. Horretarako testu bati

egin beharreko galdera motak irakatsi

behar dira.

PROZESUA

NOLA IRAKATSI-SEKUENTZIA GLOBALA

Ikasteko modu sistematikoan lan egin behar da.

Prozesua automatizatzeko irakurketaren hiru momentu desberdindu behar dira:

Irakurri aurretik

Irakurri bitartean

Irakurri ostean

http://edaicvarela.blogspot.com.es/2012/03/pl-inicial-y-1er-ano-situaciones.html(*)

ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK

Cassany, D. (2004). “Las palabras y el escrito”, Red ELE, 0. [www dokumentua] URL: http://www.educacion.es/redele/revista/pdf/cassany.pdf (Azken sarrera: 2011-03-22).

Cassany, D., Luna, M. eta Sanz, G. (2007 [1994]). “Comprensión oral” eta “Comprensión lectora” in Enseñar lengua, (2. ed.) Barcelona: Graó, 100-133 orr. eta 193-256 orr.

Clemente Linuesa, M. (2008). Enseñar a leer. Pirámide.

Colomer, T. eta Camps, A. (1996). Enseñar a leer, enseñar a comprender (Madrid: Celeste).

Eusko Jaurlaritza (2010). Guía de buenas prácticas: el profesorado ante la enseñanza de la lectura. [www dokumentua] URL: http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dia6/es_2027/adjuntos/RecursosParaLaInclusion/ensenanza_lectura_c.pdf (Azken sarrera: 2011-03-22).

García Madruga, J.A. (2006). Lectura y conocimiento. Barcelona: Paidós.

ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK

Moreno Bayona, Víctor (2005). Zergatik irakurri? Ulertzeko. Nafarroako Gobernua. (Gaztelaniako bertsioa: Leer para comprender, 2003).

OECD-PISA (2011). PISA 2009 Euskadi: Informe de evaluación. ISEI-IVEI / OECD. [www dokumentua] URL: http://www.isei-ivei.net/cast/pub/pisa2009/PISA2009-EUSKADI-1INFORME.pdf (Azken sarrera: 2011-03-22). (Aurreko azterketen emaitzak, ISEI-IVEIren (www.isei-ivei.net) eta MECen (www.ince.mec.es) web orrietan.)

Ruiz Bikandi, U., ed. (2009). “Ahozko ulermena eta adierazmena” eta “Ahozko hizkuntza irakastea”, in Bigarren hizkuntzaren didaktika Haur eta Lehen Hezkuntzan. Euskal Herriko Unibertsitatea, 157-178 orr. Eta 179-26 orr. (Gaztelaniako bertsioa: Didáctica de la segunda lengua en educación infantil y primaria, 2000.)

Sanz Moreno, Ángel (2003). Ulermenezko irakurketa eta DBH-ko eskola testuak. Nafarroako Gobernua. (Gaztelaniako bertsioa: Cómo diseñar actividades de comprensión lectora: 3er ciclo de Primaria y 1er ciclo de la ESO).

ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK

Solé, I. (1997). “Estrategias de lectura y aprendizaje

autónomo”, in Pérez Cabaní, M.L. ed. La enseñanza y

aprendizaje de estrategias desde el currículum. Barcelona:

HORSORI, (pp.101-116).

Solé, I. (2008). Estrategias de lectura. Barcelona: Graó.

Tapia Alonso, J. (1992): Leer, comprender y pensar. Nuevas

estrategias y técnicas de evaluación. Madrid: MEC.

Vidal-Abarca, E. eta Martínez Rico, G. (1998). “¿Por qué los

textos son difíciles de comprender? Las inferencias son la

respuesta”, Textos de Didáctica de la Lengua y de la

Literatura, 16, 85-97. Barcelona: GRAÓ/ICE.