AHOZKO PROBAAZTERKETAMATERIALAK

AHOZKO PROBAAZTERKETA MATERIALAK

EGAren Ahozko Proba zelakoa den erakusteko, lagin oso batbildu da hurrengo orrialdeetan.

Alde batetik, Entzutezko ulermena ariketaren lagin laburtubat, 15 item dituena (azterketakoak 20 item ditu); bestetik,mintzamen ariketak egiteko erabiltzen diren materialen laginbatzuk.

Entzutezko ulermena ariketa egiteko behar den grabazioaentzun ere egin daiteke botoia sakatuta, eta laginarenamaieran erantzunen koadrotxoa dago.

Ahozko Proba zelakoa den jakin nahi duten kandidatuentzatbaliagarriak izango direlakoan eskaintzen ditugu.

2011, martxoa

EGAAzterketa Batzorde Ofizialeko Zuzendaritza

3

1

CC11

Izena. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. .

Deiturak

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

. . . . . .

2.atala

40min

AZALPENA

20 10Prestak:

20

ELKARRIZKETA

20

5 + 5 min

Joan-etorriak, ko

katzea...

10 min

Guztira50

251h 30 m

*

ENTZUTE

ZKOARE

N

ULERME

NA

10

30 min

Datuak idazteko

, erantzun-orria

betetzeko...

5 min

AHOZKO PROB

APuntuaz

ioa

gehienez

Puntuazioa

gutxienez

Denbora

1.atala

35min

Entzutezkoaren

ulermenaariketa

da Ahozko Prob

ako lehenengoa.

LEHENENGO A

TAL HAUegiteko

denbora: gehien

ez, 35 minutu.

Barruan eran

tzun-orria dauk

azu. Orri hori zu

zenduko da irak

urgailu optiko b

idez.

(Erantzun-orria b

ete tzea rekin era

horretako zuzen

ketari berariazko

onespena emat

en diozu)

Hurrengo lauk

ian, ariketak, pu

ntuazioak eta de

nbora banaketa:

EreduaA

AHOZKO PROBA| LE

HENENGO ATALA

*Sarrerako azalpe

nak barne (15)

Ulermena

ENTZUTEZKOAR

EN

ULERMENA

Kasta ezberdineko

ak izan eta ezkond

u

nahi duten bikotee

n hilketak gero eta

maizago gertatzen

dira Indian. Legea

gogortu nahi ezik d

aude agintariak.

Garikoitz Goikoetx

ea

Aukeratu

dietena har-

tu, edo hil. Bideg

uru-

tze hori jasan be

har

izaten dute orain

dik

ere Indiako hain

bat

eskualdetako ga

zteek. Izan neska

edo mutil. Kasta

bereko eta fami-

liak onetsitako b

ikotekidearekin

ezkontzea beteb

ehar dute orain

-

dik ere. Eta arau

zurrunari zuloa

egin nahi dionak

irtenbide txarra

du: etengabe ge

hitzen ari dira

kasta desberdine

koak izan eta bi-

kotekide direne

n hilketak. Seni

-

deek hiltzen dituz

te, kastakoak ez

direnekin ezkond

u nahi izateaga-

tik. Hainbat GKE

gobernuz kan-

poko erakundek

egin dute salake-

ta: gutxienez 45 p

ertsona hil dira

era horretara az

ken urte eta er-

dian. Eta uste du

te beste makina

bat kasu ezkutat

uta egongo dire-

la, istriputzat-ed

o jota.

Ez da kontu berr

ia. Kasten sis-

temak indar han

dia du oraindik

ere Indian. Senid

eek ez dute onar-

tzen haien familia

koren bat kasta

baxuagoko nor

baitekin ezkon-

tzea. Gazteen ar

tean ari dira alda

-

tzen ohitura hor

iek, baina fami-

liako zaharrene

k erasotzat har-

tzen dute hori.

Gatazka hazten

ari da gizarte pa

triarkal zorrotza

-

ren eta gero eta h

ezkuntza han-

diagoa duten em

akumeen arte-

an: ahots gehia

go dute, aginte

gehiago, lan egite

n dute, eta biko-

tekidea eurek

ezagutu nah

i

dute, dio Ravi

Kantek. Kasta

desberdinekoak

izateagatik hil

dituzten bikotee

n kasuak iker-

tzen aritu da. On

dorioa ere atera

du: Emakumea

ren senideak ol-

darkorragoak d

ira gizona baldin

bada kasta baxua

gokoa.

Alde egitea da au

kera, etxekoek

harrapatu baino

lehen. Haryana

estatuan (India ip

arraldean) izan

ohi dira kasu ge

hienak, eta New

Delhi hiriburura

jotzen dute biko-

tekideek, han era

so gutxiago eta

Poliziaren babes

handiagoa izan-

go dutelakoan. B

eti, ordea, ez da

posible izaten. M

aiz, alde egin bai

-

no lehen harra

patzen dituzte.

Beldurrez bizi d

ira bikote gazte

asko. Hil egiten d

ituzte, edo beste-

la beren buruaz

beste egitera be-

hartu, salatu d

u Vahini Shakti

elkarteko buru K

ant Nishik. Be-

tiere, estali egit

en dituzte hilke-

tak; ezbehar itxu

ra ematen diete,

edo suizidioa dela

sinetsarazi.

Hilketak ezkutat

u egiten baiti-

tuzte senideek,

zail da zehazten

zenbat neska eta

mutil hil dituz-

ten haien hurbil

ekoek, haien kas

-

takoa ez den norb

aitekin ezkondu

nahi zutelako. A

lderdi Komunis-

tari lotutako Em

akume Demo-

kraten Elkarteko

presidente Sud-

ha Sundaraman

en esanetan, as-

tean batez bes

te bi pertsona

hiltzen dituzte zio

hori tarteko.

Zigorrak, apenas

Handitzen ari d

a arazoa, baina

horri guztiari au

rre egiteko neu-

rriak hartzen ez

dira ari. Barne

ministroak, Pa

laniappan Chi-

dambaramek, adi

erazi du hilketa

horiek lotsaz h

iltzera behar-

tzen dutela India

. Salbuespeneta-

koak dira minist

roaren adieraz-

pen horiek. Goi k

argudun politi-

kariek eta ald

erdi politikoek

muzin egiten dio

te hilketa horiek

gaitzesteari. A

gintari politiko

bat ere ez da ard

uratu gai horre-

taz. Badakite aurk

a egiten hasten

badira ez direla

bizirik aterako.

Ranjana Kumari

k argitu du egoe-

ra, Gizarte Iker

ketetarako Zen-

troko zuzendaria

k.

Politikariak hilk

eta horiei au-

rre egin nahi ezt

a daudela iragan

uztailean ikusi

zen, Parlamen-

tuan. Legea ona

rtzekoa zuten,

hilketa horiek g

ogorrago zigor-

tzeko. Ordea, eg

una iritsi, eta

atzeratu egin zut

en erabakia. Gai

sentibera de

la argudiatuta

,

txostenak egitek

o eskatu zieten

eskualdeetako g

obernuei.

Neurriak gogor

tzea atzeratu-

ta, ezikusia egite

n ari dira aginta-

riak, Indiako Ald

erdi Komunista-

ko presidente Br

inda Karaten hi-

tzetan: Indiak

o herritarrek

espero zuten gob

ernuak ez luza-

tzea gehiago gau

zak, eta esparru

juridikoa sortze

a hazten ari den

krimen horren

aurka neurriak

hartzeko eta hori

jasaten ari diren

bikoteei lasaitas

una emateko.

Bitartean, zigorr

ik apenas jar-

tzen zaien hilketa

horiek egin di-

tuztelakoan atxi

lo hartutakoei.

Zigor bakanetak

oa 2007an ezarri

zuen Haryanako

auzitegi batek;

zigor gogorrena

ezarri ere: herio

-

tza zigorra, bost

gizonentzat. Or-

dea, inguruko agi

ntariak oldartu

egin ziren. Legeg

ileei ohartarazi

zieten babesa ken

du egingo ziete-

la, ez bazituzten l

egez kanpoko jo-

tzen kasta desbe

rdinetako pertso-

nen arteko ezkon

tzak. Ez dugu

nahi Konstituzi

oa edo legeak

gure arbasoen tr

adizioen aurka

joatea, esan zue

n buruzagietako

batek. Harrezker

o, zigorrik gabe

segitzen dute ka

sta dela-eta egin

-

dako hilketek.

Kastaren kostua, h

anditzen

Urte eta erdian 4

5 lagun

hil dituzte zio hor

i medio

Indian; senideek

estali

egiten dituzte hil

ketak

Uztailean legea g

ogortu

nahi zuten, baina

garaia

heldu zenean atz

eratu

egin zuten erabak

ia

Hiru emakume,

ezkontzeko txan

daren zain, talde

ko ezkontza ba

tean, Indian. RAM

INDER PAL SINGH /

EFE

Gizon gazteak ba

hitu eta torturatz

en

dituzte, alabareki

n ezkon daitezen

DEzkontz

a aldia da Indian

.Planeten kokap

enari jarraiki,

irailetik azarora e

ta otsailetik apir

ilera egiten dituz

te ez-

kontza gehienak

.Etxekoek auker

atzen dute bikote

kidea,kasta

berekoa izatea e

ta doteak kontua

n izanda.Zenbai

t familiatan,

ordea,doterik ez

,eta zailtasunak

izaten dituzte al

abarentzat

bikotekidea aurk

itzeko.Soluzioa,

gogorra: bahitu

egiten dituzte

gizon gazteak,et

a,torturaren bid

ez,alabarekin ezk

onarazi.Jo

egiten dituzte gi

zonak,eta egune

tan jatekorik ema

n gabe edu-

ki,hartara onar d

ezaten familiako

alabarekin ezko

ntzea.

Eskualde batzue

tan,andreak gizo

nak baino gutxia

go direne-

tan,emakumeak

gizon batekin ba

ino gehiagorekin

ezkonaraz-

ten dituzte.Sex

u esklabotasuna

ri atea zabaltzen

diote horrela.

India 13

2010eko irailaren

19a Igandea

Lehen atala

Koadernotxoa Erantzun-orria

Bigarren atala

Testua(Eredu bat)

Gaia(Eredu bat)

AHOZKO PROBA | Deskribapen fisikoa |

1

CC11

Izena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Deiturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.atala

40min

AZALPENA 2010

Prestak: 20

ELKARRIZKETA 20 5 + 5 min

Joan-etorriak, kokatzea... 10 min

Guztira 50 25 1h 30 m*

ENTZUTEZKOAREN

ULERMENA10 30 min

Datuak idazteko, erantzun-orria betetzeko... 5 min

AHOZKO PROBA PuntuazioagehienezPuntuazioagutxienez Denbora

1.atala

35min

Entzutezkoaren ulermena ariketa da Ahozko Probako lehenengoa. LEHENENGO ATAL HAU egiteko denbora: gehienez, 35 minutu.

Barruan erantzun-orria daukazu. Orri hori zuzenduko da irakurgailu optiko bidez.(Erantzun-orria bete tzea rekin era horretako zuzenketari berariazko onespena ematen diozu)

Hurrengo laukian, ariketak, puntuazioak eta denbora banaketa:

Azterketaeredua-1*

* Lagin honek 15 item ditu. Azterketakoak, ordea, 20.

AAHOZKO PROBA | LEHENENGO ATALA

*Sarrerako azalpenak barne (15)

Ulermena ENTZUTEZKOAREN ULERMENA

6

1. Xabier Letek bere kantuakentzutean...A beste norbaitenak direla iruditzen

bazaio, batzuetan kantatu egitenditu.

B bereak direnean ia beti kantatzeariekiten dio.

C beste norbaitenak direla iruditzenbazaio, askotan nahiago du ezkantatu.

2. Asko aldatu al da azkenaldi honetanXabier Lete?A Ez, nahiz eta ez den izan zena.B Ez, bere ustez oraindik ere izan

zena da.C Ez, nahiz eta orain batzuetan ez

datorren bat bere kantuekin.

3. Liburuaren hitzaurrean saiatu da...A gizakion ibilerak eta bilakaerak

aztertzen.B norberaren nortasuna aztertzen.C alderdi sozialak eta epikoak

kontrajartzen.

4. Bere bizitzako gertaerez oroitzen alda Xabier Lete?A Guztiez ez bada ere, Seguran

kantatu zuen egunaz bai.B Egindako bidaiez bai.C Benito Lertxundirekin bizi

izandakoez bai.

5. Noiz kantatu zuen jendaurreanlehen aldiz?A Egun euritsu batean.B Udazken batean.

C Lurdes Iriondoren urtebetetzebezperan.

6. Nafarroa, arragoa kantua...A gogoko du oraindik ere.B aberri galduaren aldea maite du

bereziki.C oso gogoko du, batez ere, alderdi

epikoa.

7. Non edo noiz sortu zitzaion kantahorretako letra?A Leire parean, hango naturaren

edertasunaz ohartzean.B Nafarroatik etxerantz zetorrela.C Udazken batean, autoan zihoala.

8. Zergatik maite du Xabier LetekNafarroa, arragoa kantua?A Askok himno patriotiko bihurtu

dutelako.B Alderdi asko azaleratzen direlako

bertan.C Gauzak era sinplean azaltzen

dituelako.

9. Kanta hori dela eta zerkhaserrarazten du Xabier Lete?A Gizakiaren ezkortasuna gailentzeak.B Jendeak bertako ideia batzuk

ezkutatzeak.C Jendeak ez ulertzeak kantu horren

konplexutasuna.

10. Trantsizio denbora hartan...A kantaldietan gertatzen zenarekin

erabat aspertuta zegoen.B Lurdes Iriondo ez bezala, nazka-

nazka eginda zegoen.C bere kantagintzako unerik onenak

eman zituen.

ENTZUTEZKOAREN ULERMENA AHOZKO PROBA | LEHENENGO ATALA

Ariketa honetan grabazio bat entzungo duzu, zatika. Behin entzungo duzu zati bakoitza. Ariketetan, erantzun egokiena edo zuzena aukeratu behar duzu. Bakarra. Erantzun okerrengatik ez da pun tu rik kentzen. Atal honek 10 puntuko balioa du.

LEHEN ATALA BIGARREN ATALA

Audioa

7

11. Xabier Letek Lizardi...A hamabost bat urterekin irakurri eta

ulertu zuen.B hasiera batean ez zuen ulertu.C irakurri zuen lehenengo poeta izan

zen.

12. Letek 30 urte zituela Lizardirekin...A harrituta geratu zen Lizardik

hizkuntza berreskuratu behar izanzuelako.

B txundituta geratu zen Lizardik poemak ezerezetik sortu zituelako.

C zur eta lur geratu zen Lizardik berrikuntza ugari ekarri zituelako.

13. Xabier Leteren ustez, Etxeparerenpoema onenak...A euskarari jarritakoak behintzat ez

dira.B berak kantatu izan dituenak dira.C Oskorrik kantatzen dituenak dira.

14. Zergatik sartu du Lizardi poemaaukeratuetan?A Bere poema erotikoak oso onak

direlako.B Ia erabat identifikatzen delako

haren poemekin.C Lizardiren poema asko Xabier Letek

berak eginak direlako.

15. Xabier Letek ba al du ametstxikirik?A Bai, eta beharbada txikiak ez

direnak ere bai.B Bai, baina ez behar beste.C Ez, aldarrikapen heroikoen aurka

dago eta.

16. ...A

B

C

17. ...A

B

C

18. ...A

B

C

19. ...A

B

C

20. ...A

B

C

Entzun ahala, markatu orriotan zuk aukeratutakoak.

Amaieran, grabazio-zati guztiak entzundakoan, markatu aukeratutakoakerantzun-orrian: zenbakiaren arabera, A B edo C laukitxoa.

Erantzun-orri hori zuzenduko da, ez orrialdeotako markak. HIRUGARREN ATALA

8

Amaitzen duzunean:

Konprobatu ariketetan aukeratu dituzunak erantzun-orrian markatu dituzula.Guztira, 20 item dira: 1-20.

Sartu erantzun-orria koadernotxo honen barruan.

AEREDUA

Eredua-1 ERANTZUNAK 15 ITEM

Entzutezkoaren ulermena

1 A 11 B

2 B 12 C

3 B 13 A

4 A 14 B

5 C 15 A

6 A 16

7 C 17

8 B 18

9 C 19

10 A 20

9

Lehenengo ariketa: irakurgai baten azalpena.

Prestatzeko denbora: 20 min.

Zeregina: emandako informazioa azaltzea, testu esku artean izan gabe. Laguntzagisa zeure gidoia, apunte laburrak... erabil ditzakezu.

Azaltzeko denbora: 5 minutu.

AHOZKO PROBA | BIGARREN ATALA

Bigarren ariketa: elkarrizketa, gai baten gainean.

Hasteko, elkarrizketa-lagunari azaldu egin behar diozu zure ikuspuntua.

Horretarako, minutu bat duzu.

Ondoren, eztabaidatu egin beharko duzu, berak bestelako iritzia baitu.

Eutsi zeureari, beraren ikuspuntuari eragozpenak bilatu eta zeurera ekartzen ahalegindu.

Mintzamena AZALPENA ELKARRIZKETA

10

Kasta ezberdinekoak izan eta ezkondunahi duten bikoteen hilketak gero etamaizago gertatzen dira Indian. Legeagogortu nahi ezik daude agintariak.

Garikoitz Goikoetxea

Aukeratu dietena har-tu, edo hil. Bideguru-tze hori jasan beharizaten dute oraindikere Indiako hainbat

eskualdetako gazteek. Izan neskaedo mutil. Kasta bereko eta fami-liak onetsitako bikotekidearekinezkontzea betebehar dute orain-dik ere. Eta arau zurrunari zuloaegin nahi dionak irtenbide txarradu: etengabe gehitzen ari dirakasta desberdinekoak izan eta bi-kotekide direnen hilketak. Seni-deek hiltzen dituzte, kastakoak ezdirenekin ezkondu nahi izateaga-tik. Hainbat GKE gobernuz kan-poko erakundek egin dute salake-ta: gutxienez 45 pertsona hil diraera horretara azken urte eta er-dian. Eta uste dute beste makinabat kasu ezkutatuta egongo dire-la, istriputzat-edo jota.

Ez da kontu berria. Kasten sis-temak indar handia du oraindikere Indian. Senideek ez dute onar-tzen haien familiakoren bat kastabaxuagoko norbaitekin ezkon-tzea. Gazteen artean ari dira alda-tzen ohitura horiek, baina fami-liako zaharrenek erasotzat har-tzen dute hori. Gatazka haztenari da gizarte patriarkal zorrotza-ren eta gero eta hezkuntza han-diagoa duten emakumeen arte-an: ahots gehiago dute, agintegehiago, lan egiten dute, eta biko-tekidea eurek ezagutu nahidute, dio Ravi Kantek. Kastadesberdinekoak izateagatik hildituzten bikoteen kasuak iker-tzen aritu da. Ondorioa ere ateradu: Emakumearen senideak ol-darkorragoak dira gizona baldinbada kasta baxuagokoa.

Alde egitea da aukera, etxekoekharrapatu baino lehen. Haryanaestatuan (India iparraldean) izanohi dira kasu gehienak, eta NewDelhi hiriburura jotzen dute biko-tekideek, han eraso gutxiago etaPoliziaren babes handiagoa izan-go dutelakoan. Beti, ordea, ez daposible izaten. Maiz, alde egin bai-no lehen harrapatzen dituzte.Beldurrez bizi dira bikote gazteasko. Hil egiten dituzte, edo beste-la beren buruaz beste egitera be-hartu, salatu du Vahini Shaktielkarteko buru Kant Nishik. Be-tiere, estali egiten dituzte hilke-tak; ezbehar itxura ematen diete,edo suizidioa dela sinetsarazi.

Hilketak ezkutatu egiten baiti-tuzte senideek, zail da zehaztenzenbat neska eta mutil hil dituz-ten haien hurbilekoek, haien kas-takoa ez den norbaitekin ezkondunahi zutelako. Alderdi Komunis-tari lotutako Emakume Demo-kraten Elkarteko presidente Sud-ha Sundaramanen esanetan, as-tean batez beste bi pertsonahiltzen dituzte zio hori tarteko.

Zigorrak, apenasHanditzen ari da arazoa, bainahorri guztiari aurre egiteko neu-rriak hartzen ez dira ari. Barneministroak, Palaniappan Chi-dambaramek, adierazi du hilketahoriek lotsaz hiltzera behar-tzen dutela India. Salbuespeneta-koak dira ministroaren adieraz-pen horiek. Goi kargudun politi-kariek eta alderdi politikoekmuzin egiten diote hilketa horiekgaitzesteari. Agintari politikobat ere ez da arduratu gai horre-taz. Badakite aurka egiten hastenbadira ez direla bizirik aterako.Ranjana Kumarik argitu du egoe-ra, Gizarte Ikerketetarako Zen-troko zuzendariak.

Politikariak hilketa horiei au-rre egin nahi ezta daudela iraganuztailean ikusi zen, Parlamen-tuan. Legea onartzekoa zuten,hilketa horiek gogorrago zigor-tzeko. Ordea, eguna iritsi, etaatzeratu egin zuten erabakia. Gaisentibera dela argudiatuta,txostenak egiteko eskatu zieteneskualdeetako gobernuei.

Neurriak gogortzea atzeratu-ta, ezikusia egiten ari dira aginta-riak, Indiako Alderdi Komunista-ko presidente Brinda Karaten hi-tzetan: Indiako herritarrekespero zuten gobernuak ez luza-tzea gehiago gauzak, eta esparrujuridikoa sortzea hazten ari denkrimen horren aurka neurriakhartzeko eta hori jasaten ari direnbikoteei lasaitasuna emateko.

Bitartean, zigorrik apenas jar-tzen zaien hilketa horiek egin di-tuztelakoan atxilo hartutakoei.Zigor bakanetakoa 2007an ezarrizuen Haryanako auzitegi batek;zigor gogorrena ezarri ere: herio-tza zigorra, bost gizonentzat. Or-dea, inguruko agintariak oldartuegin ziren. Legegileei ohartarazizieten babesa kendu egingo ziete-la, ez bazituzten legez kanpoko jo-tzen kasta desberdinetako pertso-nen arteko ezkontzak. Ez dugunahi Konstituzioa edo legeakgure arbasoen tradizioen aurkajoatea, esan zuen buruzagietakobatek. Harrezkero, zigorrik gabesegitzen dute kasta dela-eta egin-dako hilketek.

Kastaren kostua, handitzen

Urte eta erdian 45 lagunhil dituzte zio hori medioIndian; senideek estaliegiten dituzte hilketak

Uztailean legea gogortunahi zuten, baina garaiaheldu zenean atzeratuegin zuten erabakia

Hiru emakume, ezkontzeko txandaren zain, taldeko ezkontza batean, Indian. RAMINDER PAL SINGH / EFE

Gizon gazteak bahitu eta torturatzendituzte, alabarekin ezkon daitezen

DEzkontza aldia da Indian. Planeten kokapenari jarraiki,irailetik azarora eta otsailetik apirilera egiten dituzte ez-

kontza gehienak. Etxekoek aukeratzen dute bikotekidea, kastaberekoa izatea eta doteak kontuan izanda. Zenbait familiatan,ordea, doterik ez, eta zailtasunak izaten dituzte alabarentzatbikotekidea aurkitzeko. Soluzioa, gogorra: bahitu egiten dituztegizon gazteak, eta, torturaren bidez, alabarekin ezkonarazi. Joegiten dituzte gizonak, eta egunetan jatekorik eman gabe edu-ki, hartara onar dezaten familiako alabarekin ezkontzea.

Eskualde batzuetan, andreak gizonak baino gutxiago direne-tan, emakumeak gizon batekin baino gehiagorekin ezkonaraz-ten dituzte. Sexu esklabotasunari atea zabaltzen diote horrela.

India 13 2010eko irailaren 19a Igandea

AZALPENA | Ereduak 1-2 |

Berria. 2010, maiatza

11

uretan...erre

Med

usak

ani

mal

ia o

rnog

abea

k di

ra; k

ora-

leki

n, g

orgo

niek

in e

ta a

nem

onek

in b

ate-

ra k

nida

rioen

fam

iliak

oak

dira

.Gr

ezie

razk

o kn

ide

(asu

na) h

itzet

ik d

ator

izen

a. 8

.000

esp

ezie

eza

gutz

en d

ira, e

taho

rieta

tik 1

.000

izan

dai

tezk

e to

xiko

akgi

zaki

aren

tzat

. Bat

zuk

hilg

arria

k er

e iz

anda

itezk

e, A

ustr

alia

ko e

zpa

, esa

tera

ko.

Med

usa

espe

zie

horr

ek m

arra

zoek

bai

noje

nde

gehi

ago

hiltz

en d

u an

tipod

etan

.O

saer

agat

ik d

auka

itxu

ra g

arde

n ho

ri (%

95 u

ra d

a); u

reta

n ez

kuta

tzek

o ba

lio d

ieho

rrek

.

Med

usak

har

agija

leak

dira

(pla

nkto

na,

krus

taze

o tx

ikia

k et

a ar

rain

txik

iak

jate

ndi

tuzt

e), e

ta b

ereb

izik

o eg

inki

zuna

dut

eits

asok

o ka

te tr

ofik

oeta

n; e

likad

ura

sare

-et

an, a

legi

a. E

likag

aia

harr

apat

zeko

eta

bere

bur

ua b

abes

teko

zel

ula

erre

garr

iak

balia

tzen

ditu

zte.

Har

izpi

poz

oits

uak

dauz

kate

zel

ula

horie

k. H

ala,

ani

mal

ia-

ren

azal

a uk

ituz

gero

, har

izpi

ak b

iktim

an

iltza

tzen

dira

, eta

poz

oia

zizt

atze

n du

m

edus

ak.

gehi

egizk

o us

tiaku

ntza

. Bai

na b

ada

bes-

tela

ko a

rraz

oirik

ere

: its

asok

o ur

etan

uga

-rit

u eg

in

dira

el

ikag

aiak

, et

akl

ima-

alda

keta

ren

ondo

rioz,

ura

ren

ten-

pera

tura

er

e ig

otze

n ar

i da

. Gi

zaki

akm

undu

oso

an s

ortu

tako

des

orek

a ek

olo-

giko

aren

ond

orio

gar

bia

da m

edus

ena:

bere

zko

etsa

irik

gabe

, jan

aria

sob

era

eta

tenp

erat

ura

egok

iare

kin,

uga

ritze

n ar

i di-

ra,

eta

nork

gel

ditu

? Bl

anes

ko I

kerk

eta

Aurr

erat

uen

Zent

roan

di

ote

hau

er

eCI

SCko

a da

ok

erre

na i

riste

ko d

agoe

laor

aind

ik,

eta

med

usen

a ez

del

a iza

ngo

Med

iterr

aneo

ak

aurr

e eg

in

beha

rrek

oar

azo

baka

rra.

Esa

tera

ko,

2006

an,

80pe

rtson

a os

pita

lera

tu b

ehar

izan

zitu

zten

Geno

van

toxi

naz

bete

tako

its

asok

o ai

rea

arna

stea

gatik

. Al

ga m

ikro

skop

iko

bate

ker

agin

dako

toxi

nak

ziren

, ant

za.

Zorio

nez,

Esp

aini

ako

itsas

ertz

era

irist

endi

ren

med

usa

gehi

enak

ez d

ira o

so k

alte

-ga

rria

k. A

laba

ina,

zie

ntzi

alar

iek

ohar

ta-

razi

dut

e ur

aren

ten

pera

tura

k ig

otze

nja

rrai

tzen

bad

u es

pezi

e ar

risku

tsua

goak

ere

etor

dai

tezk

eela

, ka

rabe

la p

ortu

ge-

sa,

adi

bide

z, A

frik

ako

med

usa

espe

ziee

-ta

ko

bat.

Nol

anah

i er

e,

uneo

tan

ezin

ezko

a da

med

usa-

zopa

bat

ger

tatz

eaet

a M

edite

rran

eo o

sora

zab

altz

ea,

inoi

zm

odu

oker

rean

hal

a us

te iz

an b

ada

ere.

Anim

alia

hor

iek

ingu

ru m

ugat

ueta

n bi

lt-ze

n di

ra, n

ahiz

eta

bat

zuet

an, k

ilom

etro

-et

ako

heda

dura

ha

rtu

eta

itsas

oko

korr

onte

ek k

osta

lder

a bu

ltzat

u. E

rem

u itx

ieta

n ba

ino

ezin

lite

zke

gert

atu

hala

kofe

nom

enoa

k,

hala

no

la

Mar

M

enor

aint

zira

n.

30

ON

GIZ

AT

EA Na

hiz

eta

neur

riak

hart

zen

dire

n ba

inul

arie

n ar

risku

agu

txitz

eko,

oso

iker

keta

gut

xi b

ultz

atze

n da

med

usen

izur

riak

zerg

atik

ger

tatz

en d

iren

argi

tzek

o, e

tafe

nom

eno

horr

i beh

ar b

ezal

a au

rre

egite

ko

Ez de

zala

pizt

u su

rik,

kerik

nah

iez

du

enak

edo

med

usar

ik.

Ingu

rum

enar

i er

agin

dako

kal

te-

ek o

ndor

ena

ekar

tzen

dut

e, le

he-

nago

ed

o ge

roag

o. A

nim

alia

er

rega

rri

horie

k ur

teak

dar

amat

zate

jada

, ger

o et

am

aiza

go g

aine

ra,

gure

its

aser

tzek

o ho

n-da

rtzak

inb

aditz

en.

Med

iterr

aneo

an e

re,

gero

eta

uga

riago

ak d

ira o

rnog

abe

ho-

riek.

Ez

da h

arrit

zeko

a: k

lima-

alda

keta

kbe

rotu

egi

n du

itsa

so h

ori,

eta

med

usen

harr

apar

iak

desa

gert

ze

bide

an

dira

arra

ntza

ren

erag

inez

. Ba

i, ho

ndar

tzet

anba

dira

hai

nbat

neu

rri b

ainu

larie

n ar

risku

agu

txitz

eko,

bai

na z

ient

ziala

riak

kexu

dira

ez d

agoe

lako

bita

rteko

rik a

razo

hau

iker

t-ze

ko e

ta ir

tenb

idea

k em

an a

hal i

zate

ko.

Aurr

eko

urte

an, m

ilaka

per

tson

ak p

roba

-tu

zut

en m

edus

en u

kitu

err

egar

ria, b

atez

ere,

Med

iterr

aneo

kos

tald

ean.

Bizk

aiko

Golk

oa e

re e

z da

go e

raba

t sa

lbu,

nah

izet

a ho

tzag

oa d

en e

ta,

uste

z, d

eseg

okia

-go

a m

edus

entz

at. U

da h

oni b

egira

zie

nt-

ziala

riak

ez d

ira a

usar

tzen

aur

reik

uspe

nik

egite

ra.

Bartz

elon

ako

Itsas

o Zi

entz

ieta

koIn

stitu

tutik

(IC

M-C

SIC)

dio

tene

z, e

zinez

-ko

a da

aur

retik

jaki

tea

zer g

erta

tuko

den

,ez

dag

oela

ko fe

nom

eno

horr

i bur

uzko

in-

form

azio

zeh

atzik

. No

lana

hi e

re,

ICM

-CS

ICko

adi

tuen

ara

bera

, oso

lite

keen

a da

kont

zent

razio

han

dien

ak o

rain

arte

sa-

rrie

n ag

ertu

dire

n le

ku b

eret

an g

erta

tzea

.

Med

iterr

aneo

an e

zezik

, m

edus

ak m

undu

osok

o oz

eano

etan

ug

aritz

en

ari

dira

.Ge

hieg

izko

arra

ntza

da,

itx

uraz

, ar

razo

ina

gusi

etak

o ba

t, ar

rant

za-b

alia

bide

en

MED

USA

IZUR

RIA

MED

USAK

, TOX

IKOA

KET

A BE

HAR

REZK

OAK

ING

UR

UM

EN

A

CON

SUM

ER E

ROSK

I3

1

Med

usak

hon

dart

zatik

ger

tu b

adau

de, u

re-

tatik

kan

po e

gon

beha

r da

, bat

ez e

re a

sko

daud

enea

n.

Egu

zkita

ko k

rem

ak, e

goki

era

biliz

ger

o,eg

uzki

-err

adia

zioa

k ira

gazt

eaz

gain

, ger

uza

isol

atza

ilea

sort

zen

du m

edus

en g

arro

enko

ntra

, bai

ta u

r ga

inea

n da

uden

bes

te e

s-pe

ziee

n et

a ga

i tox

ikoe

n ko

ntra

ere

.

Kon

tuan

izan

beh

ar d

a m

edus

ek e

z du

tela

eras

o eg

iten,

bai

zik

eta

nahi

gab

e ha

ien

garr

oak

ukitu

tako

an z

izta

tzen

dut

ela.

Hor

ide

la-e

ta, a

stiro

-ast

iro a

tera

beh

ar d

a ur

eta-

tik, m

ugim

endu

zak

arrik

gab

e, g

arro

ak e

zus

teka

bean

era

kart

zeko

.

Ez

da in

oiz

med

usa

bat u

kitu

beh

ar, n

ahiz

eta

itsas

otik

kan

pora

ego

n, e

ta, i

txur

az, h

i-lik

ego

n, iz

an e

re, b

ere

hariz

pi e

do fi

la-

men

tuen

zel

ula

erre

garr

iek

bizi

rik ja

rrai

deza

kete

eta

ani

mal

iare

ngan

dik

aska

tueg

in d

aite

zke.

Ez

da la

rritu

beh

ar b

at ik

usiz

ger

o.M

edite

rran

eoko

esp

ezie

geh

iena

k ez

dira

arris

kuts

uak.

ZIZT

ADA

SAIH

ESTE

KOGO

MEN

DIOA

K

ETA

NOL

A JO

KATU

BATE

K ZI

ZTAT

UZ G

ERO

Med

usa

bate

k zi

ztat

uz g

ero,

hau

ek iz

aten

dira

sin

tom

a oh

ikoe

nak:

bat

-bat

eko

min

aet

a az

kura

, err

edur

a m

oduk

oa, g

orrit

asu-

na, h

antu

ra e

ta, b

atzu

etan

, odo

la. O

so g

a-rr

antz

itsua

da

uret

atik

ate

ratz

ea; u

rga

ziar

ekin

gar

bitz

ea (i

noiz

ez

ur g

ezar

e-ki

n, z

elul

a er

rega

rria

k ap

ur b

aitit

zake

);ho

ndar

rare

kin

edo

xuka

dera

reki

n ha

zka

ezeg

itea;

gar

roar

en a

ztar

nak

ater

atze

a, a

ge-

rian

bada

ude,

beh

intz

at; e

ta h

otza

jart

zea,

izot

zez

bete

tako

pol

tsa

bat,

adib

idez

, ha-

mab

ost b

at m

inut

uan.

Ez

da k

omen

i bes

te-

lako

sub

stan

tzia

rik e

mat

ea, a

mon

iako

rik,

esat

erak

o, a

zala

nar

ritat

zen

baitu

. Ziz

tada

jaso

due

nak

oker

rera

egi

ten

badu

ord

u er

-di

ren

buru

an, o

sasu

n ze

ntro

bat

era

jo b

e-ha

r da

lehe

nbai

lehe

n.

Gogo

an iz

an b

ehar

da

zaur

i bat

del

a, e

taon

do z

aind

u be

har

dela

, ez

gaiz

totz

eko.

Antis

eptik

o ba

t jar

tzea

k, io

do-t

intu

ra, a

di-

bide

z, e

ta b

ende

kin

esta

ltzea

k la

gund

ueg

iten

du z

auria

orb

antz

en.

HON

DART

ZETA

KO N

EURR

IAK

Aurr

eko

urte

etak

o es

perie

ntzia

k bu

ltzat

u-rik

, er

akun

deek

hai

nbat

neu

rri

hartu

di-

tuzt

e ba

inul

arie

n ar

risku

a m

urriz

teko

.Ad

ibid

ez, m

edus

ak b

iltze

ko e

ta a

tera

tzek

osis

tem

ak e

zarr

i di

tuzt

e ho

ndar

tzat

ik g

er-

tu,

bai

eta

hond

akin

org

anik

o m

odua

ntra

tatz

eko

siste

mak

ere

. Et

a m

edus

aren

zizta

da g

erta

tuz

gero

, ber

ehal

ako

osas

unne

urria

k ha

rtzek

o sis

tem

ak e

re ja

rri d

ituz-

te, z

iztad

aren

era

gina

mur

rizte

ko. N

eurr

iho

riei g

uztie

i esk

er, a

uker

a da

go h

onda

rt-za

z go

zatz

eko,

bet

iere

ona

rtuta

bad

agoe

-la

arr

isku

txik

i bat

, bai

na, o

roba

t, ba

dire

labe

rmea

k au

rre

egite

ko.

Alab

aina

, em

aitz

ak e

z di

ra le

ku g

uztie

tan

onak

iza

n. A

dibi

dez,

ho

ndar

tza-

lerr

oko

100

met

ro

horie

tatik

ka

npo

ontz

ieki

neg

inda

ko b

ilket

ak o

so g

utxi

tan

izan

dira

erag

inko

rrak,

med

usen

kon

tzen

trazio

a os

oha

ndia

izan

den

ean

bain

o ez

. Sar

e fin

koak

ere

erab

iltze

n di

ra,

eta

geld

itzen

ditu

zte

med

usak

, bai

na lo

rtzen

dut

e sa

reak

hau

s-te

a et

a ho

ndar

tzar

a iri

stea

.

Eust

eko

eta

ater

atze

ko s

istem

en e

ragi

n-ko

rtasu

na m

ugat

ua d

a, o

so e

skal

a tx

ikia

nja

rdut

en b

aitu

te. Z

ient

ziala

riek

esat

en d

u-te

egi

azko

irte

nbid

ea, i

zurr

ia s

ortz

en d

u-te

n ar

razo

iak

deus

ezta

tzea

del

a. H

ori e

zinda

lortu

goi

zetik

gau

era.

Ara

zoa

da g

aur

egun

ez

dela

iker

keta

-pro

iekt

ueta

n in

ber-

titze

n, e

ta, o

ndor

ioz,

ez d

ela

orai

ndik

ze-

hatz

-meh

atz

ezag

utze

n ze

in

den

egoe

rare

n ne

urria

: ze

nbat

med

usa

dau-

den,

nol

a ha

zten

eta

uga

ritze

n di

ren,

non

biltz

en d

iren,

eta

aba

r.

Consumer. 2008, ekaina. 122 zk.

12

13