AHOZKOTASUNA

Diskurtsoaren oinarri orokorrak

Diskurtsorako osagaiak

Bildutako argudioak egoki ordenatu

Formulazio egokiaren bideak aztertu

Gorputzaren jirako alderdiak

Euskararen kalitatea, irizpideak

Zuzentasuna: Arauen araberako euskara da zuzena:ortografia,lexikoa,sintaxi,ahoske

Jatortasuna: Euskararen senaren (edotradizioaren) araberako euskara.

Egokitasuna: Bere xedea lortzeko euskara egokia.

Komunikazio gaitasuna

Ez da teknika hutsa Gizakiaren gizatasuna areagotzeko modua Hizkuntzaren muina komunikazioa da Hizkuntzak egiten du gizakia gizaki Gramatika hutsa, aizkora kamutsa Komunikabidea = Komunikatzeko balio duen

edozein tresna (materiala / ez-materiala) Hizkuntza=gure komunikazio gaitasunaren

oinarria

Testua & Diskurtsoa

Esateko duguna: esangaia,mamia,egitura Ahozko komunikazio gaitasuna lantzeko =

testu egokiak sortzen ikastea Ba geneki nola, badugu zerekin

Ahozkoa / Idatzizkoa Komunikazioan trebatzea= arriskuak

kudeatzen ikastea / arriskuak aukera bihurtzen jakitea

Diskurtsoaren alorrakAristoteles( Erretorika)

Inventio: Argudio egokiak bilatu (gaiaz/gaitik kanpo> internetera jo

Dispositio:Ordena egokian jarri Elocutio: Egoki formulatu Memoria: Gogoangarri egin >

baliabide poetiko-erretorikoak, (esaera zaharren lantegia)

Actio: Diskurtsoa gauzatu (ahotsa+gorputza)

Diskurtsoaren xedeak

Xede-taldea: Informatzea> prentsako albisteak,irratia,tb Heztea> Irakaskuntza Pertsuaditzea,gogatzea> publizitatea,

propaganda Erretorika= pertsuasiorako artea da.

Entretenitzea> antzerkia, zinema, irrati eta tbko hainbat programa

Diskurtsoaren zatiak

Sarrera /atarikoa/hasiera: Arreta erakarri,aurrera egiteko gogoa piztu eta gure aldeko jarrera (txistea,slogana)

Azalpena

Arrazoibidea: Frogatzea/Gezurtatzea

Epilogoa/amaiera

Diskurtso motak

Begiz jasotzekoa: testua soilik (gutuna,poema,txostena,liburua,e-mail,txat.

Belarriz jasotzekoa:testua,ahotsa,musika,.. (mitina,debatea,sermoia,txistea,irratia,...)

Begi-belarriz: jasotzekoa: testua, ahotsa, gorputza,musika, irudia (hitzaldia,bilera,EGA azterketa,bideo-hitzaldia,telebista,performanceak,...)

TESTUA

1.- KOHERENTZIA = Testuaren informazioari dagokion propietatea da: KANTITATEA

Informazioaren kantitatea testuinguruaren arabera aztertzen da

Komunikazio egoera bakoitzaren arabera komeni den informazio mota

Ez dago informazio larregirik (errepikapenak, erredundantziak, e.a.)

Ez da ezer falta Jaulkitzailearen helburua, hartzaileak aldez

aurretik dakiena, mezu mota, ezarritako konbentzio eta errutinak

KUALITATEA

Ideien argitasuna eta ulergarritasuna Ideien osotasuna Ideien ordena Terminologia egokia Formulazio zehatza

Ideien argitasuna eta ulergarritasuna Ideien osotasuna Ideien ordena Terminologia egokia Formulazio zehatza

EGITURAKETA

Informazioaren eduki semantikoa logikoki ordenatua.

Testu zehatz batean informazioa aurkezteko erabiltzen den itxura

Galdegaia eta mintzagaia

Parrafoa

KOHESIOA

Testuaren artikulazio gramatikalari eta lexiko-semantikoari dagokio.

- Koneksioa: Testuen arteko konektoreak - Anafora (Errepikapena): Ordezkapen lexikoa sinonimoen bidez, - Izenordainak, Elipsia, Determinatzaileak - Deiksia - Intonazioa - Puntuazioa - Denbora erlazioak - Berben arteko erlazio semantikoak: Antonimoak, hiperonimoak, arlo semantikoak - Euskarri paralinguistikoak

EGOKITASUNA Barietatea:diatopikoa,diastratikoa,diafasikoa Erregistroa Testu mota Itxura Tonoa

ZUZENTASUNA

Fonetiko/fonologikoa Morfosintaktikoa Lexiko/semantikoa Ortografikoa

Ahozkoaren ezaugarriak 1.- Berezitasunak: Anizkotasuna

- Bat-batekoa- Mezu hartzailea buruz-buru egotea- Baliabide meta-gramatikalak- Keinuak- Intonazioa- Gai aldaketak, esaldi amaitubakoak, akatsak

- Sintaxia ez-konplexua- Lexikoa: eskasagoa, ez-teknikoa- Errepikapenak- Txikigarriak eta handigarriak- Hots-hitzen erabilera- Esaldi eginak, esakerak, modismoak

2.- ERAGITEN DIOTEN KANPO FAKTOREAK:

2.1 Psikolinguistikoak:

Hiztunaren egoera islatzen dute

2.2 Soziolinguistikoak

Adina, sexua, maila soziala, hezkuntza maila

AHOZKOA

2.3 Pragmatikoak

Ingurunea, entzulea, helburua

2.4 Kulturalak

lanbidea, ingurunea

3.- ERAGITEN DIOTEN BARNE FAKTOREAK:

3.1 Normalizazioa

AHOZKOA

3.2 Dialektalizazioa

GRAMATIKAREN MAILA FORMALAK:

FONETIKA FONOLOGIA MORFOLOGIA

SINTAXIA SEMANTIKA TESTUA

FONOLOGIA:

- FONETIKA ETA FONOLOGIA

- FONAZIO ORGANOAK

- ARTIKULAZIOA

- SOINU BILKURAK

- AZENTUA

- INTONAZIOA

FONETIKA ETA FONOLOGIA:

Fonetika eta Fonologiaren arteko aldea

Fonetikaren aztergaia = Giza hizkuntzen soinuen alde fisikoa:

- Fonetika artikulatorioa - Fonetika akustikoa - Pertzepzioaren fonetika

Fonetikaren unitatea: Soinua

Fonologiaren aztergaia = Sistemaren fonemen azterketa; fonema tasun multzoa da

Fonologiaren unitatea: Fonema (Aldakiak alofonoak Zub: u/ü)

FONAZIO ORGANOAK:

Mugikorrak: Beheko ezpainak eta mihia Mugiezinak edo fixoak:

Goiko ezpainak Goiko hortzak Albeoloak, oiak Ahosabaia Ahosabaiaren beloa

KONTSONANTEEN ARTIKULAZIOA

Ezpainak Sabaia Beloa

HerskariakSudurkariak m n ñFrikariak f x (j)

Afrikatuak txAlbokariak l llDardakariak r/rr

ARTIKULAZIOA

 

Hortz (albeolarea)

pb

td

ttdd

kg 

s     z  ts  tz  

   

     

Kontsonanteen adibideak:

p paparra (pa) b basoa (ba)t tokia d diruak katea g gunea m umea n negua

ñ ñabarra tt ttanttal lumea ll llaburrar dirua rr txakurras hasi x xoriaz hazi h ahanaj jan y yandz dzan tx txarriatz garratza ts mahatsaf afaria (fa)

SOINU BILKURAKHerskarien galerak eta aldaketak: bost gizon, prest dago, lagunak dira, ez dut topatu, honek pentsatu du

Sudurkari eta albokarien galerak: mutil luzea, hemen nagojoan naiz, esan liteke, egin lezake

Afrikatuen frikarizatzea: ezetz ba!, hotz dago, berakatz bat, mendirantz doa

Frikarien afrikazioa: pertsona, jertsea, pentsatu /eman zion, hil zuen

Ez-en erabilerak: ez + n = enago ez + 0 = ezago (ez + h = ehago) ez + d = eztago ez + b = ezpadator ez + l = elegoke ez + g = ezkatoz, ezkara ez + z = etzara, (es + s = esara)

AZENTUA:

- Irizpideak

- Azentu klasikoak

- Azentu berriak

IRIZPIDEAK: (1) Azentu bereizgarria / ez-bereizgarria:

LEXIKOAN GRAMATIKAN

Euskal berba bi Singularra eta pluralatxistú txístu lagunená lagúnena

Euskal berba eta mailegua Erlatiboa/geroabasó báso saldukó sálduko

Mailegu bi Arrunta eta indartuafruterú frutéru han, ha hân, hâ

Aditza eta izena Baiezkoa eta baldintzatapá tápa badatór bádator

Izena + Adjektiboa/ Izen konposatua/Izena eta nominalizazioasagu sarrá sagúsarra saltzéa sáltzea

(2) Azentua txertatzeko eremua: Erroa / talde klitikoa / sintagama (3) Azentua txertatzeko norabidea: [---> <---]

(4) Silaba buruaren kokapena: [1,2,3 1,2]

(5) Azentuaren gauzapena

Azentu klasikoak

Azentu berriak: Euskaldun berrien ereduak

-Eredu sinplea, marka lexikorik gabea.-Azentu patroiak[-1] Bokalez bukatzen diren hitz bisilabadunetan: méndi Kontsonantez bukatzen diren hitz bisilabadunetan, kontsonantea atzizkia bada: lúrrak, ázak Bi silaba baino gehiagoko hitzetan erroa silaba bakarra bada (aukerakoa): béltzago-beltzágo[+2] gainerako kasu guztietan

Euskaldun zaharren ereduak batuan

Aukerak:

- Jatorrizko azentua euskara batuan (gutxi)

- Euskara batuan beste azentuera bat

Hastapenetako behaketak:

Euskara batuan beste azentuera bat gailentzen da

Euskaldun berrien seme-alaba euskaldun zaharren ereduak (?)

INTONAZIOA

Ezaugarriak:

- Suprasegmentala - Esaldi mailakoa edo post-lexikala - Linguistikoki egituratua - Unibertsala: han (Alaska), georgiera (Kaukaso), japoniera, euskara

Funtzioak:1.- Funtzio linguistikoak

Esaldiak bereizteko

mutillek semeri yan dotzo mutillek semeri yan dotzo?

Fokalizatzeko

lagunek ume ekâr daulagunek umê ekar dau

Berba-lagunari eragiteko ume? ume?!

ume? ene ume!

Funtzio paralinguistikoak

- Hiztunaren egoera psikologikoaren berri ematen du:Emozioak (haserrea, poza, tristura, nazka, harridura)

- Hiztunaren ezaugarrien berri eman dezake: sexua, adina, etab. Osagaiak

TonuakAzentu-tonudunak: Silaba azentudunaren inguruan gertatzen direnak. Fonologikoki F0 mogimendu garrantzitsuak

Sintagma tonuak: Osagaien artean mugetan txerta daitezke

Muga tonuak Esaldiaren ertzetan kokatzen dira

Etenak+ Isilune - Isilune+I, +V - I, +V

+I, -V -I, -V

 

+ V (bokal txertaket

a)- V (bokal txertaket

a)

Talde Prosodikoa: etenen arteko unitatea da.