Ámbito científico tecnolóxico - edu.xunta.gal · produce o fluxo de materia e enerxía desde os...

1

Ámbito científico tecnolóxico

Módulo 4 Bloque 8. Ecoloxía e medio ambiente. Xestión sustentable do planeta Unidade didáctica 1.Dinámica do ecosistema. Problemas de contaminación ambiental

Educación a distancia semipresencial

Educación secundaria

para persoas adultas

2

Índice

1. Introdución ................................................................................................................. 3

1.1 Descrición da unidade didáctica .................................................................................... 3 1.2 Coñecementos previos ................................................................................................. 3 1.3 Obxectivos .................................................................................................................... 4

2. Secuencia de contidos e actividades ...................................................................... 5 2.1 Os seres vivos e a paisaxe .......................................................................................... 21

2.1.1 Os ecosistemas e as interaccións neles .......................................................................................................... 21 2.1.2 Relacións tróficas nos ecosistemas ................................................................................................................. 21 2.1.3 Impactos da actividade humana nos ecosistemas: problemas de contaminción ambiental ...………………...21

3. Actividades complementarias ................................................................................ 25 4. Exercicios de autoavaliación 5. Solucionarios ........................................................................................................... 26

5.1 Solucións das actividades propostas 5.2 Solucións das actividades complementarias 5.3 Solucións dos exercicios de autoavaliación

6. Glosario .................................................................................................................... 27 7. Bibliografía e recursos ............................................................................................ 28

3

1. Introdución

1.1 Descrición da unidade didáctica

A Terra cambia. Esta realidade resúltanos obvia ao vermos os efectos producidos por unha erupción volcánica, por un tsunami, por unha tormenta ou por unha riada. Para se adapta- ren a unha Terra en continuo cambio, os seus habitantes, os seres vivos, tamén deben cambiar, evolucionando ao longo do tempo nun proceso de aparición e desaparición de especies. Hoxe en día empezamos a descubrir que a influencia é recíproca, e que a presenza de vida tamén condiciona (de xeito imprescindible, aínda que menos evidente) os procesos naturais do noso planeta.Para o estudo da enorme complexidade destes cambios convén diferenciarmos a súa natureza, que abordaremos en cada parte da unidade: O relevo e os seres vivos forman a paisaxe. Mutuamente condiciónanse e

modifícanse. A enerxía que empregan os seres vivos procede do Sol. Os seres vivos cambian e evolucionan, adaptándose a un medio sempre cambiante

Analízanse nesta unidade as redes tróficas nos ecosistemas e a súa xestión sustentable completan a unidade didáctica.

1.2 Coñecementos previos A Terra formouse hai 4500 millóns de anos, pero conserva unha boa parte da súa in-

mensa enerxía en forma de calor. Os seres vivos autótrofos obteñen a materia e a enerxía pola fotosíntese. Os seres heterótrofos dependen da materia orgánica elaborada polos seres autótrofos. Un ecosistema está formado polas condicións ambientais dun lugar concreto, seres vi-

vos que o habitan e as interacción que se producen entre todos eles. Un grupo de organismos da mesma especie e que viven dunha determinada área consti-

túen unha poboación.

1.3 Obxectivos O planeta Terra non debe ser considerado como algo estático e independente da vida, se- nón como un gran ecosistema, con compoñentes vivos e compoñentes inertes influíndose mutuamente dun xeito tal que determinan a súa evolución conxunta. Que a Terra é un planeta en constante cambio é evidente, tamén o é o feito de como eses cambios puideron propiciar e condicionar a aparición e a posterior evolución das formas de vida. Pero só re- centemente estamos a apreciar a sutil pero importante influencia dos seres vivos no funcionamento e na evolución do propio planeta. Logo do estudo da unidade serase capaz de: Interpretar as cadeas e redes tróficas que compoñen un ecosistema Coñecer as relacións de dependencia entre os seres vivos que as compoñen.

4

2. Secuencia de contidos e actividades Os seres vivos e a paisaxe

Os ecosistemas e as interaccións neles

Ecosistema

Un ecosistema está formado por unha comunidade de seres vivos (biocenose) e polo medio físico onde viven (biótopo), ademais inclúe as relacións entre todos eles. • Biocenose. A biocenose está formada por todos os seres vivos de diferentes especies

que viven nunha zona ao mesmo tempo e en interacción. • Biótopo. É o espazo físico natural ocupado pola biocenose xunto cos factores fisicoqu-

ímicos ou abióticos (humidade, contido en osíxeno, salinidade, temperatura, etc) que son característicos do medio.

Interaccións nos ecosistemas

• Entre o biótopo e a biocenose: • Os factores abióticos inflúen sobre os seres vivos ata o punto de

condicionaren a súa presenza nunha zona. As especies adáptanse ao medio como resultado dun proceso evolutivo.

• A biocenose inflúe localmente sobre os factores abióticos do biótopo e, consideran- do que en realidade a Terra enteira funciona como un único ecosistema, poden parti- cipar en cambios ambientais que afectan a nivel global. Por exemplo, a atmosfera sufriu alteracións na súa composición debido basicamente á acción dos seres vivos. Hoxe en día sabemos cos gases invernadoiro das actividades humanas están a provocar un cambio climático.

• Entre os seres vivos da comunidade: • Intraespecíficas: establecidas entre organismos da mesma especie, como as

de com- petición ou as de cooperación (familias, sociedades, etc.). • Interespecíficas: establecidas entre organismos de distintas especies, como

a depre- dación, o mutualismo, a simbiose ou o parasitismo. Un caso especial de relación in- terespecífica é a relación trófica.

Relacións tróficas nos ecosistemas

Un nivel trófico está formado por todos os organismos dun ecosistema que teñen unha fonte semellante de alimento Os niveis tróficos son os seguintes: • Produtores primarios: son os autótrofos (vexetais, algas, fitoplancto e bacterias),

aqueles organismos que producen materia orgánica primariamente, partindo de inorgá- nica, por fotosíntese ou quimiosíntese.

5

• Consumidores: son os heterótrofos (animais, fungos, protozoos e bacterias), aqueles organismos que fabrican materia orgánica propia partindo da materia orgánica que ob- teñen doutros seres vivos. Os consumidores pódense clasificar en:

– Consumidores primarios: aliméntanse directamente dos produtores. O concepto in- clúe os herbívoros.

– Consumidores secundarios: aliméntanse, dos consumidores primarios. Chámase es- pecificamente carnívoros.

– Consumidores terciarios: aliméntanse de consumidores secundarios. – Dependendo da enerxía e da materia dispoñible pode haber máis niveis de consumidores.

Chámanse preeiros (como por exemplo o voitre) os que se alimentan de restos de animais ou vexetais mortos; os detritívoros (como por exemplo a miñoca) alimén- tanse de pequenos restos descompostos de materia orgánica.

Descompoñedores: son aqueles seres vivos (a maioría microscópicos como fungos, protozoos e bacterias) que transforman a materia orgánica en materia inorgánica. Este proceso permite a reciclaxe da materia que foi pasando duns organismos a outros para que poida ser utilizada de novo polos produtores.

Deste xeito péchase o ciclo de materia no ecosistema, o que permite que o mesmo átomo se poida reutilizar un número ilimitado de veces. Nada permite, non obstante, que a ener- xía que xa circulou a través da cadea trófica poida volver a utilizarse, xa que en cada nivel trófico se libera o medio parte da súa enerxía, en forma de calor.

Cadeas e redes tróficas

Cadea trófica: está formada por organismos de distintos niveis tróficos, entre os que se produce o fluxo de materia e enerxía desde os produtores ata os descompoñedores.

Rede trófica: é o conxunto de cadeas tróficas interconectadas dunha biocenose. Pirámide trófica: é unha representación gráfica da biocenose onde cada nivel trófico se

representa mediante barras horizontais superpostas. A superficie da barra é propor- cional á magnitude considerada, xeralmente número de individuos, enerxía ou biomasa (cantidade de materia orgánica fabricada e acumulada polos organismos).

6

Pirámide trófica e niveis tróficos dun ecosistema

2.1.1 O ciclo da materia

A materia nos ecosistemas realiza un circuíto pechado no que circula de xeito continuo polos distintos niveis tróficos. A materia que forma os ecosistemas é de dous tipos, orgá- nica e inorgánica. Malia estaren os dous tipos constituídos polos mesmos átomos, o nivel de organización é superior na orgánica, que pode ter establecidas unións entre átomos (en- laces) que permiten almacenar grandes cantidades de enerxía química.

Os produtores transforman a materia inorgánica (auga, sales minerais e dióxido de carbono) en orgánica (lípidos, glícidos, proteínas...). Esta vai pasando polos niveis tróficos ata chegar aos descompoñedores, que devolven ao ambiente produtos inorgánicos cando descompoñen a materia orgánica. Con isto posibilitan que a materia volva ser incorporada polos produtores, e polo tanto de novo ao ciclo da materia.

Así a materia non se degrada realizando un percorrido cíclico a través dos seres vivos e o medio físico. Os ciclos bioxeoquímicos representan os cambios que experimentan os elementos químicos que constitúen os seres vivos no seu percorrido cíclico pola biosfera. Neles participan todos os organismos presentes nos distintos niveis tróficos. Os máis importantes son o ciclo do carbono, nitróxeno e fósforo.

7

Fluxo da materia no ecosistema

8

2.1.2 Fluxo de enerxía nun ecosistema

No caso da enerxía, esta realiza nos ecosistemas un fluxo unidireccional: a enerxía entra nos ecosistemas en forma luminosa e sae en forma térmica (calor).

A enerxía luminosa, que é convertida polos produtores mediante a fotosíntese en ener- xía química, almacénase en forma de materia orgánica. Esta enerxía pasa ao nivel dos her- bívoros, pero non toda, porque gran parte libérase en forma de calor mediante a actividade metabólica das funcións vitais. Da mesma forma, a enerxía conseguida polos herbívoros non pasa por completo aos carnívoros.

Desta maneira a enerxía sofre un continuo proceso de transformación e degradación: o que entra no ecosistema en forma de enerxía luminosa transfórmase en enerxía química, que se transforma en enerxía calorífica, que xa non pode ser usada polos seres vivos.

O fluxo da enerxía por un ecosistema, de xeito diferente ao da materia, non é cíclico, entrando e saíndo do ecosistema.

Fluxo da enerxía nos ecosistemas

9

Actividades propostas

S15. Indique dous exemplos de adaptación dun organismo ao seu medio.

S16. O seguinte gráfico amosa dúas pirámides tróficas dun mesmo ecosistema, unha de número de individuos e outra de biomasa.

Que é a biomasa? Por que o aspecto das pirámides é diferente?

S17. Sobre que nivel ou niveis tróficos actúan os descompoñedores?

S18. Clasifique os seguintes exemplos en relacións intraespecíficas ou interespecífi-

cas: colmea de abellas; pulga e can; vermes intestinais; flor e bolboreta; raposo e coello; bandada de aves migratorias.

S19. Conteste ás preguntas sobre este ecosistema:

S10. Observe a imaxe sobre o fluxo de enerxía nos ecosistemas e conteste ás se-

guintes preguntas:

Por que se di que o fluxo de enerxía é unidireccional? Imaxine que deixa de entrar enerxía nun ecosistema, que ocorrería? Describa unha secuencia de acontecementos para unha situación hipotética na

que todos os produtores do ecosistema desaparecesen. Cal sería o futuro do ecosistema?

Cal é a biocenose? Cal é o biótopo? Constrúa unha cadea trófica cos seguintes

organismos: peixe; plancto, corvo mariño. A que nivel trófico pertence cada un?

Constrúa unha cadea trófica con outros tres organismos.

Pode facer agora unha rede trófica cos seres vivos da imaxe.

Indique algunha posible relación intraes- pecífica dos organismos representados.

Indique algunha posible relación interes- pecífica dos organismos representados.

10

Describa agora a situación para o caso de que os desaparecidos fosen os consumidores primarios.

S11. Que diferenza hai entre a materia orgánica e a materia inorgánica?

S12. Observe a imaxe sobre o fluxo de materia nos ecosistemas e conteste:

Por que se di que o fluxo de materia é cíclico e pechado? Que diferencia un organismo autótrofo dun heterótrofo? Que efecto tería sobre o fluxo de materia no ecosistema a hipotética desapari-

ción dos descompoñedores? Cal sería o efecto se os desaparecidos fosen os produtores?

S13. Sinale cales das seguintes afirmacións son certas e corrixa as falsas.

A materia procede do exterior do ecosistema. Os descompoñedores transforman a materia inorgánica en materia orgánica. Cando un ser vivo se alimenta de outro tamén toma parte da súa enerxía. Unha parte da enerxía dos seres vivos pérdese en forma de calor.

11

Problemas de contaminación ambiental: 1. A importancia da atmosfera. O impacto da actividade humana

sobre a atmósfera

A composición e estrutura da atmosfera terrestre permiten o desenvolvemento da vida: • Contén os gases necesarios para que as plantas realicen a fotosíntese e achega o

osíxe- no que precisamos para respirar. • Filtra os raios ultravioleta, grazas á capa de ozono da estratosfera. • Impide a caída sobre a superficie terrestre da maioría dos meteoritos. • Regula a temperatura da Terra. De non existir un efecto invernadoiro natural, a

Terra estaría conxelada. • Permite a formación de nubes que leva a auga aos continentes.

Exosfera

Termosfera ou ionosfera: alcanza unha altura de 500 km e nela case non hai gases. Nesta capa reflíctense as ondas de radio e televisión, que despois se devolven á Terra. Nela localízanse as órbitas dos satélites artificiais. Denomínase iosnosfera pola abundancia de partí- culas cargadas de electricidade que contén.

Mesosfera: esténdese entre os 80 e os 50 km, nesta capa prodúcense as estrelas fugaces, pola desintegra- ción de meteoritos o atravesala.

Estratosfera: esténdese desde a troposfera ata unha altura de 50 km. Nesta capa atópase a capa de ozono que absorbe as nocivas radiacións ultravioleta emitidas polo Sol, actuando como un filtro protector para os seres vivos.

Troposfera: a máis achegada á Terra, cun grosor medio de 12 km; contén a maioría dos gases da atmosfera e case todo o vapor de auga. Nela orixínanse as nubes e fenómenos meteorolóxicos coñecidos. A súa composi- ción achega gases necesarios para o desenvolvemento da vida.

A contaminación atmosférica é a presenza na atmosfera de substancias nunha cantidade que provoca un risco para a saúde das persoas e dos ecosistemas. A maior parte da contaminación actual débese ás actividades humanas, sobre todo a queima de combustibles fósiles (petróleo, gas natural e carbón).

Non obstante, as actividades humanas desde a Revolución Industrial están a provocar un aumento do dióxido de carbono e outros gases invernadoiro na atmosfera. Nas últimas dé- cadas acelerouse este proceso.

Os principais emisores destes gases son as industrias, medios de transporte, calefac- cións ou centrais de produción de electricidade que utilizan como combustibles carbón e petróleo. Paralelamente a este incremento do uso de combustibles fósiles, cortáronse ou incendiáronse amplas superficies de bosques para novas áreas agrícolas e gandeiras, a de-

12

forestación, está a incrementar estes gases, xa que as masas forestais absorben parte do dióxido de carbono emitido a atmosfera pola fotosíntese. Como consecuencia, a maior parte da comunidade científica está de acordo en que nos úl- timos tempos a temperatura global do noso planeta se está a elevar, provocando diversas alteracións que, en conxunto, reciben o nome de cambio climático.

O incremento dos gases de efecto invernadoiro. Cambio climático.

O dióxido de carbono, o vapor de auga e outros gases da atmosfera actúan de xeito similar a

como fai o vidro dun invernadoiro, deixan pasar as radiacións solares, pero estes gases reflicten e devolven á superficie terrestre as radiacións infravermellas, responsables da calor que o planeta, ao quecer, devolve ao espazo. Isto é extremadamente beneficioso, posto que de non existir este efecto invernadoiro natural, a temperatura media da Terra sería duns -18ºC e non os 15 ºC actuais, que a fan idónea para a vida.

Os efectos máis patentes do cambio climático son:

Aumento e intensidade dos procesos meteorolóxicos extremos. Neste sentido, estamos asistindo a un aumento da intensidade de furacáns e ciclóns nas zonas tropicais, inundacións, secas que afectan a maioría das veces a Estados pobres e incrementando as súas consecuencias o grao de pobreza.

Retroceso dos glaciares. O xeo preto dos polos derrétese. A cantidade de auga líquida resultante deste proceso pode- ría elevar o nivel do mar. Se segue o proceso, algunhas zonas costeiras inundaranse. Un aumento de só 60 cm podería inundar terras fértiles de Bangladesh, na India, das que dependen centos de miles de persoas para obter alimentos.

Alteracións nos ecosistemas terrestres e acuáticos. O incremento da temperatura media da superficie terrestre, está a provocar cambios nos ecosistemas que afectan o comportamento e supervivencia de numerosas especies.

10

Principais substancias contaminantes derivadas da actividade humana

Dióxido de carbono. Este gas, como xa vimos na alínea anterior, incrementa o efecto invernadoiro natural e eleva de xeito alarmante a temperatura media do planeta, o que desencadea un cambio climático con consecuencias imprevisibles.

Óxidos de xofre e de nitróxeno. Proceden da combustión de carbóns e gasolinas de mala calidade. Cando estes óxidos se combinan co vapor de auga das nubes, as precipi- tacións orixinadas conteñen ácidos. Isto coñécese como chuvia ácida. Algunhas das sú- as consecuencias son a morte de vexetais e o plancto, e a deterioración de edificios e monumentos.

Gases CFC. Son gases que se utilizan como aerosois, refrixerantes, etc. Provocan a destrución da capa de ozono e, como consecuencia, o incremento das radiacións ultravioleta que chegan á superficie terrestre. Os efectos son queimaduras e doenzas graves, como o cancro de pel. Por iso é importante utilizar cremas e lentes protectoras cando se permanece moito tempo exposto ao Sol.

Partículas sólidas de pequeno tamaño, producidas ao queimar carbón e outros combustibles. As consecuencias son doenzas pulmonares, cando se inhalan de xeito continuado.

Cómpre adoptar medidas a nivel gobernamental e individual para a corrección do impacto sobre a atmosfera. Deste xeito teremos que cambiar moitas das actuacións que dende lonxe veñen sendo daniñas e buscar novas vías de desenvolvemento sostible.

Sustancias que aumentan o efecto invernadorio

Actividade resolta

Indique medidas que pode realizar os gobernos para diminuír as emisións de gases contaminantes á atmosfera.

11


S14. Indique medidas que pode realizar cada un de nós para diminuír as emisións de gases contaminantes á atmosfera.

S15. A atmosfera terrestre, malia ser moi delgada en comparación coa totalidade da

Terra, ten unha serie de características que fan posible a vida. Pode indicalas?

Solución

Adoptar protocolos internacionais para evitar a contaminación. Promulgar leis que prohiban a utilización de CFC e obriguen á instalación de filtros para que non se

vertan á atmosfera gases contaminantes, como os óxidos de xofre, ou partículas sólidas. Promover campañas de concienciación da poboación para aforrar combustibles. Facilitar a reciclaxe.

12

S16. Explique por que está a aumentar a temperatura na superficie da Terra? Como se chama este fenómeno? Cales son as posibles consecuencias?

S17. A gráfica amosa a evolución da cantidade de CO2 na atmosfera desde 1780 ata

2000. Describa a gráfica e indique a que poden deberse os cambios nela:

13

2. Repercusións da actividade humana sobre a auga • O ciclo natural da auga

A cantidade total de auga na Terra nos estados, sólido, líquido e gasoso, e que constitúe a chamada hidrosfera, está distribuída en tres depósitos principais: océanos, continentes e atmosfera, entre os que hai continua circulación, o ciclo natural da auga ou ciclo hidroló- xico. O movemento da auga no ciclo mantense grazas á enerxía radiante do Sol e á forza da gravidade. O ciclo comeza coa transferencia de auga desde a superficie da Terra á atmosfera en forma de vapor, por evaporación directa e transpiración de plantas e animais.

O vapor de auga é transportado pola circulación atmosférica e condénsase despois de ter percorrido distancias que poden ser de milleiros de quilómetros. Ao arrefriar o aire, a auga condensada dá lugar á formación de néboas e nubes e, posteriormente, á precipita- ción. Esta pódese producir en forma líquida (chuvia) ou en forma sólida (neve ou sarabia). A precipitación tamén inclúe a auga que pasa da atmosfera á superficie terrestre por con- densación do vapor de auga (rosada ou orballo) ou por conxelación (xeada).

A auga que precipita na terra ten varios destinos. Unha parte volve á atmosfera por evaporación; outra escorre pola superficie formando o escoamento superficial. A restante penetra no solo por infiltración; esta auga infiltrada pode volver á atmosfera por evapo- transpiración ou afondar ata o nivel freático. Tanto o escoamento superficial como o sub- terráneo alimentan ríos que á fin conducen a auga aos lagos e os océanos.

O escoamento superficial aparece sempre que existe precipitación e remata pouco despois de acabar a precipitación. Con todo, o escoamento subterráneo prodúcese cunha gran lenti- tude e segue a alimentar os cursos de auga moito despois de rematar a precipitación que a orixinou. Así, os ríos alimentados polas capas freáticas presentan caudais máis regulares.

A enerxía solar é a fonte de enerxía térmica necesaria para o paso da auga en forma lí- quida e sólida á forma de vapor, e tamén é a causa da circulación atmosférica que trans- porta o vapor de auga e move as nubes. Doutra parte, a forza da gravidade é a que produce a precipitación e o escoamento.

O ciclo da auga condiciona a cobertura vexetal e, xa que logo, a vida sobre a Terra, po- dendo ser visto a escala planetaria como un xigantesco sistema de destilación estendido por todo o planeta. O quecemento das rexións tropicais debido á radiación solar provoca a evaporación continua da auga dos océanos, que é transportada a outras rexións en forma de vapor de auga pola circulación xeral da atmosfera.

Ciclo natural da auga

14

Durante a transferencia, parte do vapor de auga condénsase debido ao arrefriamento e forma nubes que orixinan a precipitación. O regreso da auga ás rexións de orixe prodúcese pola acción combinada dos ríos que desembocan no mar e das correntes mariñas.

Alteracións do ciclo da auga

O ciclo da auga pode sufrir alteracións debidas en parte á propia natureza e en parte á ac-

ción humana. É sabido que fenómenos naturais, como a erosión producida polo vento, afecta as augas superficiais. Pero outras accións como o corte incontrolado de bosques, a contaminación da auga e a polución atmosférica, debidas á acción humana, inflúen de xei- to considerable na modificación do ciclo da auga.

Ademais, o cambio climático que se está a producir no planeta, en parte debido ás causas citadas anteriormente, traerá como consecuencia graves efectos que han alterar o ciclo da auga. Entre eles cabe mencionar a desertización de zonas anteriormente cubertas de ve- xetación, o aumento do nivel da auga do mar por desconxelación dos casquetes polares e a modificación do réxime de chuvias nas rexións do planeta.

Debido ao cambio climático intúese o incremento de fenómenos climáticos extremos, como inundacións e secas, subida do nivel do mar e mingua de precipitacións, coa conseguinte caída das reservas de auga e a proliferación de incendios forestais

Actividade práctica

O ciclo da auga nun terrario. Nesta experiencia trataremos de reproducir o ciclo da auga na natureza, para o que utilizaremos materiais baratos e doados de conseguir.

• Materiais:

• Procedemento:

Coloque dentro do frasco de vidro ou na botella unha capa de grava, unha de area e finalmente unha de terra vexetal. Faga uns buracos na terra para colocar as plantas. Trate de non romper as raíces e cúbraas ben. Coloque o recipiente con auga preto das plantas, tape o frasco e colóqueo nun lugar con bastante luz, sen que esta

incida directamente no terrario. Observe o terrario durante un mes sen destapalo e ha ver que as plantas se manteñen vivas.

Un frasco de vidro ou unha botella de plástico de cinco litros ou máis, con tapa. Terra vexetal, area e grava. Algunhas plantas resistentes á humidade. Un pequeno recipiente de plástico con auga.

15

Explicación:


S24. Elabore un esquema en que se recollan os cambios de estado que experimenta a auga durante o seu ciclo natural e onde se produce cada un.

S25. Consulte nunha enciclopedia ou en internet o significado destes termos: evapo-

transpiración, escoamento superficial, nivel freático, circulación atmosférica. A desigual distribución da auga

A distribución das precipitacións e dos fenómenos de evaporación na superficie terrestre non é

uniforme, pero podemos sinalar tendencias xerais: nas zonas subtropicais e polares hai máis evaporación que precipitacións.

Pola contra, nas zonas tropicais e nas de latitudes medias as precipitacións predominan sobre a evaporación. Xa que logo, o que alimenta estas precipitacións é o vapor de auga procedente da evaporación dos océanos subtropicais.

Media de precipitacións anuais no mundo

A auga do recipiente de plástico e a procedente da transpiración das plantas evapóranse coa calor ata que o aire do interior do frasco se satura, producindo a condensación en pequenas pingas de auga que volven á terra en forma de precipitación para reiniciar de novo o ciclo.

16

En calquera rexión da Terra a auga almacenada en reservas superficiais e subterráneas va- ría

pouco, xa que as perdas de auga por evaporación e escoamento compénsanse coas pre- cipitacións. Pero co cambio climático agrávanse as condicións de escaseza nas zonas que xa son áridas na actualidade, con menos chuvias e maior evaporación.

Actualmente o 20 % da poboación mundial carece de acceso a auga de suficiente calidade e o 50 % carece de saneamento; África e Asia occidental son as zonas de maior ca- rencia. En resumo, podemos dicir que nos países ricos o problema da auga afecta sobre todo á conservación da natureza e ás posibilidades de crecemento económico, entanto que nos países pobres, ademais disto, a falla de auga potable é a causante directa de doenzas como diarrea e cólera, que producen a morte de 15 millóns de nenos cada ano.

Ademais da calidade da auga de consumo tamén destacan as diferenzas de consumo entre

países. Deseguido podemos ver que na India se consome un volume total de auga per capita para uso doméstico semellante ao dun europeo medio só en lavar os pratos e cociñar.

Usos da auga en España

Os ríos españois recollen ao ano uns 106.000 hm3 de auga, pero só o 10 % desta cantidade se pode aproveitar de xeito natural, xa que teñen grandes diferenzas de caudal entre unhas

Consumo diario doméstico per capita

Dispoñibilidade de recursos hídricos no mundo

17

estacións e outras. Para poder dispor de auga suficiente construíronse encoros que almacenan a auga na

época de chuvias, regulan o caudal do río para evitar inundacións e aproveitan a enerxía hidroeléctrica. A capacidade actual de almacenaxe proporciona uns 2.800 m3 de auga por persoa e ano, aínda que distribuída de xeito moi desigual entre as comunidades.

Distribución do consumo de auga en España Interior dunha planta desalinizadora de auga

Máis das tres cuartas partes da auga consumida en España utilízanse para a rega, arredor do 14 % consúmese nas vilas e nas cidades, e o 6 % na industria. Enténdese que a rega ab- sorba unha proporción tan importante de auga porque a agricultura máis rendible é precisamente a da España seca, e depende en boa medida da dispoñibilidade de auga. Para mellorar o uso da auga na Península é preciso implantar sistemas de rega máis eficientes e decidir se se deben dedicar máis terras ao regadío ou non.

Na subministración de auga ás cidades e ás industrias un dos principais problemas é que as perdas nas canles de distribución por evaporación, fugas, etc., son en moitos lugares supe- riores ao 50 % da auga repartida.

Para que toda a poboación dispoña de auga sen crear graves problemas de escaseza, é necesaria unha xestión eficaz da extracción e dos usos da auga. Dunha parte cómpre ase- gurar a subministración de auga coa construción de encoros, a extracción de augas subte- rráneas e a creación de novas plantas de desalinización da auga do mar, e doutra, mellorar a eficiencia no uso da auga de todas as formas posibles: diminuíndo as perdas en tubaxes e canles, aproveitando convenientemente o uso doméstico e industrial da auga, empregando sistemas de rega eficientes, como a rega por aspersión ou pinga a pinga, reducindo o emprego de auga para usos recreativos (campos de golf, parques, xardíns, etc.) e empregando para estes usos as augas residuais urbanas tratadas convenientemente.

18

Recuncho de lectura

Actividade resolta

Que problemas presenta a auga de consumo nos países pobres? Que consecuencias pode ter o seu consumo para a saúde?

Ademais de presentar os mesmos problemas que países ricos −conservación da natureza e recurso necesario para o desenvolvemento económico−, unha parte importante da poboación mundial non dispón de auga de suficiente calidade e aproximadamente a metade carece de redes de saneamento e depuración. A falla de auga potable é a causante directa de doenzas como diarrea e cólera, que producen a morte de 15 millóns de nenos cada ano.

O mar de Aral perdeu nos últimos 40 anos o 50 % da súa superficie

O mar de Aral, en Asia central, na fronteira entre Kazakstán e Uzbekis- tán, perdeu nos últimos 40 anos o 50 % da súa superficie, aínda que segue a ser unha das catro masas líquidas máis grandes do mundo.

… A evaporación e a alta salinización deixaron aproximadamente 36 000 km2 cadrados de deserto nun terreo que agora se chama deserto de Aralkum.

Xa que o nivel da auga descendeu 13 m desde os anos 60, o mar de Aral agora está partido en dous: unha gran zona, semellante a unha ferradura, e outra, moito máis pequena, conectada a penas polo Norte.

Mais é precisamente o "pequeno" mar de Aral o obxecto dos esforzos internacionais de conservación, porque o máis grande,

o que constituiría o leste da ferradura, non ten salvación e os expertos consideran que terá desaparecido dentro de 14 anos. O "pequeno" mar de Aral aínda ten salvación e por iso se construíron varios diques para o separar completamente do mar "grande" e liberalo así da perda de auga e da contaminación salina, mais os esforzos non deron aínda o resultado ape- tecido, segundo a ESA.

No entanto, científicos dos países veciños e de Rusia, Finlandia, Alemaña, Francia, Italia e España están a estudar o deser- to de Aralkum para determinar se poden rexenerar o antigo leito do mar con vexetación e deter a desertización. Un grupo internacional de biólogos, entre os que participa un equipo de Ecoloxía Xenética da Rizosfera, con sede en Granada, analiza desde o ano pasado se os solos degradados polo exceso de sal de Aral poden recuperarse coa plantación de leguminosas e microorganismos fertilizantes. O proxecto internacional, denominado Pladadinfis e financiado con fondos comunita- rios, persegue a recuperación de cinco millóns de hectáreas de solos degradados polo sal (50 000 km2) mediante a introdu- ción de plantas leguminosas autóctonas con microorganismos fixadores do nitróxeno atmosférico (rizobios).

El mundo. 24 de xullo de 2006

18


S26. Vexa o mapa de distribución de precipitacións e cite en cada continente as zonas ou os países con máis e con menos precipitacións, respectivamente. A que zonas xeográficas do planeta corresponden?

S27. Elabore un pequeno traballo acerca do aproveitamento óptimo da auga en Es-

paña en usos como a agricultura, a industria, o fogar e o lecer, indicando as medidas que ao seu xuízo cumpriría adoptar para mellorar o consumo en cada uso.

S28. Lea o extracto do artigo de prensa que se reproduce na páxina anterior e localice

nun mapamundi o mar de Aral. Procure información na prensa, en revistas espe- cializadas, en internet, etc., sobre as causas do desecamento deste mar e a súa relación coa acción humana sobre os ríos que o abastecen de auga.

• A contaminación da auga

Definición de contaminación

A contaminación é unha alteración da calidade da auga que provoca que xa non se poida

utilizar para o uso que se lle ía dar no seu estado natural ou cando se ven alteradas as súas propiedades químicas, físicas ou biolóxicas, ou a súa composición. En trazos xerais, a auga está contaminada cando perde a súa potabilidade para o consumo diario ou para a súa utilización en actividades domésticas, industriais ou agrícolas.

Fontes de contaminación

• Substancias químicas inorgánicas: ácidos, compostos de metais tóxicos (mercurio, chumbo, etc.) que envelenan a auga.

• Substancias químicas orgánicas: petróleo, plásticos, praguicidas, deterxentes e restos orgánicos procedentes da gandaría e das industrias agroalimentarias.

• Substancias radioactivas: poden causar defectos conxénitos e cancro. • Virus e bacterias patóxenos: procedentes dos refugallos orgánicos que, vertidos á auga

ou ao solo en pouca cantidade, poden depurarse de xeito natural, pero que en grandes cantidades provocan contaminación.

• Contaminación agrícola: producida por fertilizantes químicos (nitratos e fosfatos), herbicidas, insecticidas e outros produtos fitosanitarios.

• Contaminación doméstica: das augas negras (lavabos e inodoros) e grises (lavadoras, duchas, etc.) procedentes das vivendas, así como as augas pluviais.

• Sedimentos ou materia suspendida: partículas insolubles procedentes do solo que em- bazan a auga e que son a fonte de contaminación máis frecuente.

• Calor: os vertidos de auga quente diminúen o contido de oxíxeno na auga.

19

Diversos xeitos de contaminación da auga

.

20

• O ciclo urbano da auga

As persoas, as industrias e a agricultura utilizan a auga a diario, pero esta non procede directamente do medio, senón que é tratada previamente para garantir que posúa as condi- cións axeitadas para o uso ao que se destine. Logo de que a auga se utilice non retorna directamente ao río, ao mar, etc., senón que debe pasar por un proceso de depuración.

A auga de abastecemento

Para que a auga captada nos ríos ou nos encoros sexa adecuada para o consumo humano é

preciso sometela a un tratamento para a converter en auga potable. Este proceso recibe o nome de potabilización e lévase a cabo nas plantas de potabilización.

Vista aérea dunha planta potabilizadora de auga A auga potable pódena consumir persoas e animais sen

risco de enfermaren

Logo de captar a auga en ríos, encoros, pozos, etc. condúcese á planta potabilizadora. Aínda que existen varios métodos de potabilización, todos constan das seguintes etapas:

• Filtraxe inicial: para retirar os fragmentos sólidos de maior tamaño (pólas, follas, her- bas, animais mortos, etc.).

Os lagos son particularmente sensibles á contaminación por fertilizantes químicos procedentes dos campos de cultivo, chamada eutrofización. O enriquecemento artificial con estes nutrientes provoca o crecemento descontrolado de plantas e outros organismos que, ao morreren, podrecen e cheiran, co que diminúe a calidade da auga. No proceso de putrefac- ción consómese unha grande cantidade do oxíxeno disolvido na auga e esta deixa de ser apta para a maior parte dos seres vivos. O resultado final é un ecosistema case destruído

21

• Precloración: engádese cloro para destruír a materia orgánica contida na auga. • Decantación: a auga almacénase en repouso en grandes depósitos para que as partículas

máis finas sedimenten. Nesta fase adoitan utilizarse produtos chamados floculantes, que favorecen a concentración das partículas en suspensión para que teñan máis peso e se depositen antes. O repouso natural prolongado tamén favorece a acción do aire e dos raios solares, co que mellora o seu sabor e se eliminan algunhas substancias nocivas.

• Filtraxe: a auga pasa por sucesivos filtros de area para eliminar impurezas que queden. • Cloración: á auga purificada engádeselle unha pequena proporción de cloro para asegu-

rar a súa total desinfección antes de pasar ás redes de abastecemento.

Se se trata de augas de moi mala calidade, o proceso pode pasar por dúas fases máis:

• Filtraxe con carbón activado: para absorber os olores e os sabores. Ten o inconveniente de que o carbón activado debe ser retirado periodicamente e tratado por procedementos físicos para que recupere as súas propiedades.

• Ozonización: consiste en inxectarlle ozono á auga, un potente desinfectante que se utiliza nos casos máis difíciles. Non lle transmite olor nin sabor, nin deixa residuos. Outra alternativa é a purificación por raios ultravioleta, que impiden a reprodución das bacterias e dos virus que puidera conter a auga.

22

Finalmente, a auga pasa polas estacións de bombeamento, que a envían a presión ás redes de abastecemento ata que chega aos usuarios finais.

As augas residuais

A auga ten un poder natural de autodepuración debido ás bacterias, os insectos e as plantas que viven nela. Pero este poder é limitado, xa que algúns axentes contaminantes, como os plásticos por exemplo, non son biodegradables. Ademais, se o nivel de contaminación da auga é moi alto, pode chegar a matar os seres que viven nela.

A proliferación de núcleos urbanos e o aumento da poboación que se traslada a vivir a eles, están a incrementar o volume de augas residuais contaminadas procedentes deste nú- cleos e que precisan ser tratadas antes da súa reintegración á natureza.

Estas augas fórmanse pola unión das procedentes de sumidoiros urbanos (augas fecais), das industrias e, en moitos casos, das de chuvia recollidas polos sumidoiros. A maioría dos vertidos de augas residuais non ten tratamento ningún e vai directamente aos ríos ou ao mar, co que os sistemas naturais as van degradando de xeito natural. Co tratamento redú- cese a súa carga contaminante e convértense en augas inocuas para o medio.

Estación depuradora de augas residuais de Vigo

Esquema do proceso de potabilización da auga segundo a súa procedencia

23

As etapas do tratamento das augas residuais nas estacións depuradoras son as seguintes: Pretratamento: para eliminar os residuos sólidos de maior tamaño contidos na auga

(trapos, plásticos, etc.). Tratamento primario: por procedementos fisicoquímicos, consistente no repouso en

grandes tanques de sedimentación para separar os materiais en suspensión, as graxas, os aceites, etc. Inclúe tratamento para a neutralización do pH e a filtración da auga.

Tratamento secundario: procedementos bioquímicos para eliminar partículas de menor tamaño. Adoita facerse almacenando a auga en tanques e mesturala con lodos cargados de bacterias aeróbicas que dixiren a materia orgánica. Os tanques teñen sistemas de ai- reación ou de axitación para subministrar o aire necesario para o crecemento das bacterias. Logo, o líquido lévase a outros tanques, onde se realiza a decantación dos lodos.

Tratamentos específicos: por procedementos fisicoquímicos, para a eliminación de contaminantes concretos: fósforo, nitróxeno, minerais, metais pesados, compostos orgáni- cos, etc. Son tratamentos máis caros, que se usan en casos especiais como a purifica- ción do lixo dalgunhas industrias, nas zonas con escaseza de auga en que se necesita purificala para outros usos, etc. O máis común é a hixienización, destinada a eliminar os virus e outros xermes mediante cloración, tratamento con raios ultravioleta, etc.

A lama procedente da decantación recibe un tratamento especial ata que poida tratarse como residuo sólido urbano e se incinere, ou úsase como subproduto, por exemplo, como fertilizante agrícola.


S29. Elabore un resumo sobre os tipos de axentes contaminantes da auga e a súa

procedencia, logo de procurar en internet a información necesaria. S30. Diferencia entr potabilización e depuración S31. En que consiste a eutrofización da auga e cales son as súas consecuencias?

Esquema dunha estación depuradora de augas residuais

24

3. Contaminación do solo Pódense diferenciar dous tipos de contaminantes que afectan o chan: os depósitos de Residuos Sólidos Urbanos (vertedoiros) depositados sobre el e as sustancias contaminantes, infiltradas e depositadas no seu interior. As principais sustancias contaminantes infiltradas no chan son os pesticidas, os metais pesados e os sales Os pesticidas (herbicidas xeralmente) acumúlanse no chan a consecuencia do uso agrícola dos mesmos. Os metais pesados (mercurio, chumbo, aluminio) infíltranse co lavado, pola auga de choiva, dos depósitos de RSU ou coas verteduras das industrias ou minas. A concentración e incremento de sales minerais no chan (salinización) é consecuencia da irrigación continua de cultivos con auga de alta salinidade.

Depósitos de Residuos Sólidos Urbanos (RSU) Sustancias contaminantes infiltradas no chan

.

4. Contaminación acústica e luminosa Contaminación acústica

Un dos moitos problemas que padecen as persoas que viven nas cidades e zonas industriais é o da contaminación sonora, producida polo tráfico de coches, camións e motos, máquinas industriais, avións nas zonas próximas aos aeroportos, discotecas, ferrocarrís...

A lexislación europea acepta como límite máximo 65 decibeis durante o día e 55 pola noite. Pero nas cidades estes límites son superados amplamente. Xapón é o país que ten unha maior porcentaxe da poboación exposta a altos niveis de ruído, seguido de

25

España, onde máis de nove millóns de persoas soportan niveis de ruído superior aos 65 dB.

A exposición continuada a ruídos intensos provoca a perda progresiva da capacidade auditiva, de xeito que cando a notamos pode ser demasiado tarde. Ademais, dificulta ou impide durmir ben, producindo fatiga e alteracións psíquicas; dificulta a concentración e a atención, e pode provocar accidentes laborais. Tamén produce irritabilidade, estrés, alteracións no ritmo cardíaco e molestias gastro-

duodenais. A xordeira pode producirse por frecuentar ambientes ruidosos de 90 dB ou máis. A lexislación española que regula a protección dos traballadores contra os riscos da exposición aos ruídos está recollida no Real decreto 286/2006, do 10 de marzo.

Medidas contra a contaminación acústica

Medidas pasivas Medidas activas

Non eliminan as fontes sonoras emisoras de ruído, pero intentar amortecer o seu impacto, utilizando cascos que protexen os oídos, pantallas acústicas para o ruído do trá- fico, barreiras verdes (vexetación), ou illamento acústico de locais (discotecas, salas de concertos)...

Intentan eliminar os focos de ruído ou diminuír a súa intensidade sonora, como os silenciosos de motos e coches, as campañas para utilizar o transporte colectivo (menos coches e motos nas rúas), a prohibición de usar o bucinas...

Contaminación luminosa

É a emisión de luz procedente de fontes artificiais nocturnas con intensidades, direccións ou frecuencias excesivas para as actividades previstas nas zonas que se iluminan. Provo- can adoito unha brillantez artificial nos ceos nocturnos, sobre todo nas grandes vilas. Co- mo resultado, a escuridade natural do ceo diminúe e desaparecen as luces da lúa, estrelas e planetas. Na contra, aparece unha capa de cor gris ou laranxa enriba das cidades; a abundancia de partículas en suspensión producidas pola contaminación química aumenta a dis- persión da luz, de xeito que a máis contaminación química máis contaminación luminosa.

En xeral é luz desaproveitada, xa que iluminar o ceo é malgastar enerxía. Tamén dificulta moito as observacións astronómicas, obrigando ao traslado dos telescopios a zonas

26

mon- tañosas lonxe das cidades, onde o ceo aínda é escuro e libre de luces artificiais. Convén evitar o criterio de que canta máis luz mellor, xa que iso non implica nin maior

seguridade nin maior visibilidade. Podemos conseguir unha menor contaminación luminosa do ceo empregando ben as lámpadas e as luminarias, tanto na rúa como no interior das nosas vivendas. Observe os gráficos seguintes:

27

Actividades complementarias

S33. Por que se di que o fluxo de enerxía e lineal e o fluxo de materia é cíclico. S3.4 En que capa da atmosfera se atopa o ozono? Cal é a súa función? S35. Como se produce o efecto invernadoiro? Por que a destrución de bosques aumenta

a cantidade de dióxido de carbono na atmosfera.

S36. Explique que utilidade teñen para os seres vivos o nitróxeno, o osíxeno e o dió- xido de carbono da atmosfera.

S37. Imaxine como sería a Terra sen atmosfera. Diga se sería posible a existencia de vida

na Terra nestas condicións. Xustifique a súa resposta.

Exercicios de autoavaliación

1. Son relacións intraespecíficas:

As manadas de animais. A simbiose. O parasitismo. A depredación.

2. Unha rede trófica é:

Un conxunto de seres vivos da mesma especie que viven nun area determinada Un conxunto de cadeas tróficas relacionadas. Un conxunto de organismos que teñen unha forma similar de alimentarse. O nome que recibe o conxunto de seres vivos dun ecosistema.

3. O efecto invernadoiro natural débese a:

O ozono. O vapor de auga e o dióxido de carbono. O osíxeno. Non hai efecto invernadoiro natural.

4. . Os contaminantes que producen a choiva ácida son:

Dióxido de carbono e o dióxido de xofre. Os óxidos de xofre e de nitróxeno.

28

O ozono e o dióxido de xofre. Os raios ultravioleta.

6. Solucionarios

6.1 Solucións das actividades propostas

S15.

S16.

S17.

S18.

Relacións intraespecíficas Relacións interespecíficas

Colmea de abellas Bandada de aves migratorias

Vermes intestinais Flor e bolboreta Pulga e can Raposo e coello.

S19.

Cal é a biocenose?

A biocenose son todos os seres vivos que viven neste ecosistema: bolbore-

ta, raposo, estrelas de mar, peixes, aves, plantas,...

Cal é o biótopo?

O biótopo son todas as características fisicoquímicas deste ecosistema

(humidade, contido en osíxeno, salinidade, temperatura, etc.).

Constrúa unha cadea trófica cos

seguintes organismos: peixe; plancto, corvo mariño. A que nivel trófico pertence cada un?

O plancto pertence ao primeiro nivel trófico, produtor. O peixe pertence ao segundo nivel trófico, consumidor primario. O corvo mariño, pertence ao terceiro nivel trófico, consumidor secundario.

Os descompoñedores actúan sobre os produtores e consumidores, transformando a materia orgánica destes en substancias inorgánicas asimilables polos produtores.

A biomasa é a cantidade de materia orgánica en cada nivel trófico.

A pirámide de biomasa está invertida, xa que a cantidade de biomasa dos produtores é menor dos consumidores.

Transformación de follas en espiñas para evitar a perda de auga en plantas adaptadas a vivir en climas secos,

como ocorre nos cactos e nas chumbeiras.

Acumulación de graxa para obter auga en animais adaptados a vivir en climas con escasa auga, como sucede nas xibas de camelos e dromedarios.

29

Constrúa unha cadea trófica con outros tres organismos.

Pode facer agora unha rede

trófica cos seres vivos da imaxe.

Indique algunha posible relación intraespecífica dos organismos representados.

Gregarias ( banco de peixes)

Indique algunha posible relación

intrerespecífica dos organismos representados.

Depredación entre o corvo mariño e os peixes Mutualismo entre a bolboreta e as flores das plantas das que toman o néc-

tar.

Solucións das actividades complementarias S35.

S36.

Solucións dos exercicios de autoavaliación

5.

As manadas de animais.

Á enerxía transfírese dun nivel trófico a outro, pero hai una perda de enerxía ao medio en forma de calor, que non se pode volver utilizar. Por iso se di que a enerxía flúe, entanto que a materia se transfire dun nivel trófico ao seguinte, e ao morrer a materia orgánica deste vai ser transformada polos descompoñedores en substancias asimilables polos produtores, circulando de novo.

Trátase dunha rede trófica por incluír varias cadeas tróficas relacionadas.

Afectaría a todos os seres vivos da anterior rede, diminuiría o número de peixes ao ter menos fonte de alimento

que van substituír alimentándose de máis pulgas de auga e zooplancto, o que repercutiría sobre o fitoplancto, as algas e os caracois.

30

6.

Un conxunto de cadeas tróficas relacionadas.

7. Glosario

Abiótico Factor físicoquímico dun ecosistema, como a temperatura, cantidade de auga, presión, salinidade, luz...

Competición Tipo de relación entre seres vivos que viven xuntos ante un recurso limitado.

Cooperación

Tipo de relación intraespecífica que consiste na conviven en grupos de seres vivos da mesma especie con relacións de parentesco ou sen elas, o que favorece a supervivencia desa poboación.

Correntes convectivas Movementos de fluídos por diferenzas de temperatura

D Desertización Proceso de degradación dos solos que transforma terra produtiva en estéril.

Depredación Relación interespecífica en que un animal (depredador) mata outro (presa) para alimentarse del.

E Ecosistema

Unidade ecolóxica formada por un conxunto de seres vivos (biocenose) que conviven nun lugar determinado (biótopo) e as relacións que se establecen entre eles e co medio en que viven

Mutualismo Relación interespecífica que lle achega un beneficio a cada un

dos seres vivos asociados.

Parasitismo Relación interespecífica en que un ser vivo (parasito) vive ás expensas de outro (hóspe- de), producíndolle un dano.

Poboación Conxunto de seres vivos da mesma especie que viven nun

lugar determinado.

Quimiosíntese Mecanismo de nutrición autótrofa en que os seres vivos que a realizan obteñen a materia e a enerxía por oxidación de substancias inorgánicas.

Simbiose Relación interespecífica similar ao mutualismo, pero neste

caso a relación entre os dous seres asociados é tan estreita que ambos os organismos non poden vivir por separado.

A

P

Q

S

29

8. Bibliografía e recursos

Bibliografía

Para reforzar ou ampliar os contidos desta unidade pode utilizar calquera das últimas edi- cións dos libros de Bioloxía e Xeoloxía de 4º da E.S.O.

Ligazóns de internet

Internet é un recurso moi útil para axudar a comprender mellor certas partes da unidade. A modo de exemplo suxírese as seguintes:

Sobre ecoloxía

[http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/Dinamica/index.htm] [http://www.terra.org/]

http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/4ESO/Dinamica/index.htm

http://www.terra.org/

30

Ámbito científico tecnolóxico

Módulo 4 Unidade didáctica 2. A enerxía e as súas fontes.

Consecuencias ambientais do consumo humano de enerxía. Outros problemas ambientais globais e actuacións que favorecen a conservación ambiental

Educación a distancia semipresencial

Educación secundaria

para persoas adultas

31

Índice

8. Introdución ............................................................................................................... 31

8.1 Descrición da unidade didáctica .................................................................................. 32 8.2 Coñecementos previos ............................................................................................... 32 8.3 Obxectivos .................................................................................................................. 32

9. Secuencia de contidos e actividades [ciencias da natureza]............................... 33 9.1 Fontes de enerxía

9.1.1 Fontes de enerxía non renovables 9.1.2 Fontes de enerxía renovables

9.2 Electricidade, enerxía indispensable 9.3 O futuro da enerxía 9.4 A enerxía en Galicia 9.5 Repercusións ambientais da produción e do consumo de enerxía 9.6 Problemas ambientais globais e actuacións que favorecen a conservación ambiental

10. Resumo de contidos ............................................................................................... 48 11. Actividades complementarias ................................................................................ 49 12. Exercicios de autoavaliación .................................................................................. 51 13. Solucionarios ........................................................................................................... 52

13.1 Solucións das actividades propostas [ciencias da natureza] 13.2 Solucións das actividades complementaria 13.3 Solucións dos exercicios de autoavaliación

14. Glosario .................................................................................................................... 60 15. Bibliografía e recursos ............................................................................................ 61

32

5. Introdución

a. Descrición da unidade didáctica A enerxía é esencial para o ser humano e polo tanto os recursos enerxéticos son funda-

mentais para o desenvolvemento da vida na terra. De onde obtemos toda a enerxía necesaria para o desenvolvemento nas sociedades actuais? Das fontes de enerxía.

Estudaremos e coñeceremos as fontes de enerxía renovables e non renovables. Analiza- remos a problemática derivada da explotación das fontes de enerxía máis utilizadas no mundo actual, as vantaxes e os inconvenientes de cada unha e as repercusións do seu uso no medio, así como a conveniencia de usar novas fontes de enerxía máis baratas, limpas e abundantes. Remataremos o bloque vendo algúns datos sobre a produción, o transporte e o consumo de enerxía en Galicia.

b. Coñecementos previos Para o estudo desta unidade didáctica debería repasar o que aprendeu na unidade anterior

sobre a enerxía. No relativo á parte das matemáticas, é conveniente que repase algúns con- ceptos como:

c. Obxectivos

i. Clasificar as fontes de enerxía en renovables e non renovables, e valorar o emprego de ambos os tipos desde o punto de vista económico e ambiental.

ii. Valorar o aproveitamento no futuro de novas fontes de enerxía e as vantaxes económi- cas e ambientais que pode supor o seu uso.

iii. Tomar conciencia das grandes repercusións ambientais que teñen os procesos de xera- ción e transporte da enerxía, nomeadamente en Galicia.

33

6. Secuencia de contidos e actividades

a. Fontes de enerxía

Nas sociedades desenvolvidas (as chamadas do primeiro mundo) utilizamos cantidades enormes de enerxía nas grandes obras (autoestradas, rañaceos, estaleiros, minaría...), no transporte (coches, trens, avións, barcos...), nas industrias e na nosa propia casa (electricidade, gas, leña, etc.).

De onde obtemos toda esta enerxía? Os recursos naturais que nos permiten obtela son as chamadas fontes da enerxía. As fontes de enerxía ou recursos enerxéticos son aqueles recursos que o ser humano utiliza para xerar enerxía, que pode usarse directamente ou transformarse noutra forma de enerxía. Non sempre foron as mesmas; antigamente usá- banse os animais para o traballo no campo e a leña para cociñar e quentar. Logo foi o car- bón, que dá máis calor que a madeira, o que permitiu construír máquinas de vapor que trouxeron a coñecida Revolución Industrial (século XVIII e principios do XIX) e as súas grandes repercusións sociais. Actualmente as que máis utilizamos son, ademais do carbón, os derivados do petróleo, a enerxía hidráulica e a nuclear. E pouco a pouco comezan a utilizarse outras.

As fontes de enerxía poden ser de dous tipos: i. Non renovables: as que proceden de recursos que se esgotan co tempo ao seguilos

consumindo. ii. Renovables: as que non se esgotan; o que delas se consome rexenérase ou é practica-

mente inesgotable.

De todas estas fontes de enerxía, o seu uso e as súas repercusións imos falar a continua- ción.

Actividade proposta

S1. Explique que son as fontes de enerxía renovables e non renovables. Poña algún exemplo.

2.1.3 Fontes de enerxía non renovables

Son as que existen na Terra de xeito limitado e que tardan en renovarse, se cadra, millóns de anos, polo que o seu consumo actual acabará por esgotalas. Son contaminantes, pois ao usalas desprenden gases á atmosfera e residuos difíciles de eliminar. Exemplos deste tipo son os combustibles fósiles (carbón e petróleo) e as substancias radioactivas (uranio e plutonio).

As fontes de enerxía que usamos actualmente de xeito masivo son, na súa maioría, non renovables. Exemplos destas fontes de enerxía son o carbón, o petróleo, o gas natural e as substancias radioactivas, como o uranio.

34

O carbón

Orixe: o carbón é un mineral de cor negra que procede de grandes masas fósiles vexetais que quedaron soterradas hai millóns de anos. Hai varios tipos, dependendo da súa riqueza en carbono: antracita (> 90 %), hulla (75 % a 90 %), lignito (60 % a 75 %, o máis abundante en Galicia) e turba (< 60 %).

Extracción: extráese de minas a ceo aberto ou escavadas a diferentes profundidades. As reservas de carbón poden durar uns 300 anos.

Uso: úsase como combustible para quentar auga ou obter vapor en centrais térmicas para producir electricidade. Ten un poder calorífico de 30.000 kJ por quilogramo.

O carbón é unha fonte relativamente barata, pero contamina bastante; a súa extracción nas minas é difícil e perigosa e o transporte é caro. A combustión do carbón emite á atmosfera óxidos gasosos de carbón (que aumenta o efecto invernadoiro e o cambio climático), de nitróxeno e xofre (que provocan chuvias ácidas perigosas para os seres vivos).

O petróleo

Orixe: é un líquido escuro e viscoso que foi producido hai millóns de anos a partir de restos biolóxicos de orixe mariña enterrados por capas de sedimentos a bastante pro- fundidade. Está formado por distintos hidrocarburos.

Extracción: obtense perforando pozos en terra firme ou con plataformas petrolíferas no mar. Ao ritmo actual de consumo calcúlanse reservas de petróleo para uns 100 anos.

Uso: é a fonte de enerxía máis utilizada na actualidade, como combustible para loco- moción en forma de gasolina, gasóleo e fuel; como materia prima para plásticos, disolventes, cauchos, ceras, asfalto, fibras sintéticas e medicinas. Ten un poder calorífi- co de 40.000 kJ/kg aproximadamente, maior que o do carbón.

O seu transporte en grandes petroleiros pode xerar mareas negras como a do Prestige, e a súa combustión produce dióxido de carbono e óxidos de nitróxeno e xofre, dependendo do tipo de petróleo. Por outra banda, aínda que tamén é relativamente barato, factores xeopo- líticos fan que o seu prezo poida variar con rapidez, producindo desequilibrios económicos en moitos países, como o noso.

35

O gas natural

Orixe: o gas natural é unha mestura de gases, fundamentalmente de metano, propano e butano, que se formou xunto co petróleo. Atópase nas mesmas bolsas subterráneas de onde se extrae o petróleo.

Extracción: extráese de pozos subterráneos ou submarinos mediante un proceso similar ao do petróleo. Polo xeral os depósitos de gas natural están lonxe de zonas urbanas, e transpórtase por medio dun tubo subterráneo chamado gasoduto.

Uso: úsase nas centrais térmicas para producir electricidade e nas vivendas para coci- ñar, calefacción, auga quente, etc. As súas reservas son similares ás do petróleo aínda que o seu ritmo de consumo é inferior.

Substancias radioactivas: uranio

Orixe: o uranio é un elemento radioactivo que se usa como combustible nuclear, xa que del se pode obter unha grande cantidade de enerxía debido ás reaccións no núcleo dos seus átomos. O mineral uranio áchase na natureza en cantidades limitadas xeralmente xunto a rochas sedimentarias, polo que é un recurso non renovable.

Extracción: o uranio que se extrae das minas ten só un 7 % de uranio fisionable (uranio-235) e hai que o enriquecer en máquinas centrífugas.

Uso: a ruptura dos núcleos de uranio-235 libera unha grande cantidade de calor, que se utiliza para producir a electricidade nas centrais nucleares. A desintegración dun gra- mo de uranio xera a mesma cantidade de enerxía que 1.700 kg de petróleo ou 2.700 kg de carbón.

Os inconvenientes deste tipo de enerxía nuclear son o seu elevado perigo en caso de acci- dente (central de Chernobil, central de Fujishima), o seu uso con fins non pacíficos e, sobre todo, que produce residuos altamente radioactivos e perigosos que duran milleiros de anos e son difíciles de almacenar.

36


S2. Explique as vantaxes e os inconvenientes de usar o carbón como fonte de ener- xía.

S3. Que outros produtos se obteñen do petróleo ademais dos combustibles?

S4. Que nome reciben en conxunto o carbón, o petróleo e o gas natural? Por que?

S5. Que vantaxes ten o uso da enerxía nuclear de fisión? Que desvantaxes?

2.1.4 Fontes de enerxía renovables

Son as que a natureza pode ir xerando ao mesmo ritmo ou a un ritmo superior ao consumo que nós facemos delas, ou ben que se poden ir producindo de novo a curto prazo, polo que, en principio, son inesgotables. Chamámolas tamén enerxías limpas porque non contaminan.

Exemplos de enerxías renovables son a hidráulica, a eólica, a solar, a xeotérmica, a mareomotriz e a biomasa (son recursos inesgotables salvo no caso da biomasa).

Enerxía hidráulica

A auga nos encoros está a grande altura, polo que ten enerxía potencial gravitacional.

Cando se deixa caer, a velocidade da auga move turbinas que producen electricidade nas centrais hidroeléctricas. Esta é a fonte de enerxía renovable máis empregada actualmente. É limpa e non xera residuos.

En Galicia esta enerxía úsase en muíños, ferrarías e serrarías. Os seus inconvenientes son a pouca dispoñibilidade en épocas de seca e o asolagamento de vales fértiles ou de importancia ecolóxica. En Galicia construíronse grandes centrais hidráulicas, e produciuse un aumento das minicentrais, cun menor impacto ambiental.

Enerxía eólica

O aire en movemento ten enerxía cinética. Usouse en muíños de vento e barcos. Hoxe prodúcese electricidade en aeroxeradores, que están formados dunhas pás, a xeito de muí- ño, que xiran coa forza do vento (enerxía eólica). Este xiro fai que un xerador incorporado produza corrente eléctrica.

37

Un conxunto de aeroxeradores é unha central eólica. A enerxía eólica úsase cada vez máis. En Galicia hai parques eólicos sobre todo en zonas costeiras, e prevese a instalación de moitos máis. Se é así, nos vindeiros anos o 50 % da electricidade galega ha ser eólica.

A instalación de parques eólicos xera, ás veces, oposición polo impacto visual e porque provoca mortes de aves, que baten contra as pás. Outro inconveniente é que só xeran electricidade cando hai vento adecuado.

Enerxía solar

Chámase enerxía solar a que procede directamente do sol. Cada ano chega á Terra unha cantidade de enerxía en forma de radiación solar 4.000 veces maior que o consumo anual da humanidade. Os organismos fotosintéticos (plantas e outros) aproveitan este tipo de enerxía. Actualmente aproveitamos a radiación solar de dous xeitos: Enerxía solar térmica. Obtense calor utilizando placas solares, que son grandes paneis

de vidro baixo os que se instalan tubaxes polas que circula auga, que quece aproveitando a radiación solar. Prodúcese así auga quente para uso doméstico e de calefac- ción. Estas placas solares colócanse sobre os tellados dos edificios para que poidan recibir a luz do sol.

Enerxía solar fotovoltaica. Prodúcese directamente electricidade cando a radiación solar incide nas placas fotovoltaicas (feitas dun material semicondutor apropiado). Na actualidade constrúense grandes concentracións de placas fotovoltaicas conectadas entre si, que forman unha central solar.

Dentro da Unión Europea, España é dos países que ten máis produción deste tipo de ener- xía. En Galicia a frecuente presenza de nubes diminúe o rendemento dos paneis solares. Pero pode ser moi útil en lugares afastados para proporcionar auga quente, calefacción e electricidade, como en albergues de montaña, refuxios, hoteis, vivendas illadas..., e como complemento ao consumo de enerxía tradicional.

Aínda segue a ser unha fonte de electricidade cara, comparada coas non renovables. Ten ademais o inconveniente de ser intermitente, xa que ás noites e nos días anubrados non se pode obter.

38

Enerxía xeotérmica

O interior da Terra está a elevada temperatura. A auga quente que sae espontaneamente nalgúns lugares pode aproveitarse para calefacción, uso sanitario e doméstico, e para producir electricidade. Tamén pode inxectarse auga fría por medio de pozos, que se transforma en vapor que, na superficie, pode xerar electricidade. Funcionan así centrais eléctricas xeotérmicas en Norteamérica, Italia, Nova Celandia, México, Centroamérica e Rusia. As centrais xeotérmicas só resultan rendibles nalgunhas zonas da terra.

Enerxía mareomotriz

Existen centrais que aproveitan a enerxía das mareas para producir electricidade. As centrais mareomotrices funcionan como un encoro de río, o depósito énchese coa marea (pre- amar) e a auga retense ata a baixamar para se liberar despois a través duns condutos estrei- tos que aumentan a presión, ata as turbinas que xeran a electricidade. Na Bretaña francesa hai unha famosa central deste tipo, La Rance.

Outras formas de extraer enerxía do mar para producir electricidade son aproveitar a enerxía das ondas (enerxía undimotriz), a das correntes mariñas, a diferenza de temperatura entre a superficie e as augas profundas do océano, a salinidade, etc.

Biomasa

A enerxía da biomasa é a que procede de materia orgánica vexetal ou animal non fosilizada. Foi a primeira fonte de enerxía utilizada pola humanidade (á parte da propia forza físi- ca ou a dos animais domésticos). Actualmente pódese usar ben por combustión para producir directamente calor ou electricidade, ou por transformación en combustibles como o bioetanol, o biodiesel e o biogás.

Existen os chamamos cultivos enerxéticos, que son plantacións de crecemento rápido destinadas á produción de biomasa para utilizala tanto por combustión como para a fabri- cación dos biocombustibles. Necesítanse terras cultivables para o seu desenvolvemento e polo tanto diminúe a cantidade de terras dispoñibles para o cultivo de consumo humano e a gandería. Existe tamén o perigo do aumento do custo dos alimentos, así como o aumento de produción de monocultivos.

39

As instalacións para o aproveitamento da biomasa son moi diversas, podemos atopar as pequenas para uso doméstico (chemineas ou fogares de leña), de tamaño mediano (dixes- tores de residuos gandeiros en granxas) ou de grande tamaño (centrais térmicas que quei- man residuos agrícolas ou forestais para obter electricidade, ou subministrar calefacción a distritos ou cidades).

A enerxía da biomasa produce contaminación durante a combustión (emisión de CO2) pero este se reabsorbe polo crecemento das plantas cultivadas.

Planta de biomasa en Irlanda Surtidores de biofuel


S6. Que vantaxes supón utilizar as enerxías renovables fronte ás non renovables? S7.

Que tipo de enerxía se produce cando usamos como fonte a enerxía hidráulica?

S8. Que inconvenientes teñen as centrais eólicas?

S9. Como se aproveita na actualidade a enerxía solar?

S10. Como se aproveita a calor interna da terra para xerar enerxía?

S11. Que é a enerxía mareomtriz?

S12. Que é a biomasa e que utilidades ten?

40

• Electricidade, enerxía indispensable Nas centrais eléctricas obtemos electricidade a partir de diversas fontes de enerxía. A electricidade que se produce nelas é a que utilizamos para que funcionen todos os aparellos eléctricos que usamos acotío.

Os tres tipos de centrais eléctricas máis comúns son as centrais térmicas, as nucleares e as hidroeléctricas. Todas as centrais eléctricas funcionan dun xeito moi parecido: consé- guese que xire unha turbina formada por un conxunto de rodas con paletas. Esta turbina está unida a un xerador que produce corrente eléctrica.

A electricidade prodúcese nas centrais eléctricas a partir dunha fonte de enerxía primaria ou dun combustible.

Tipo de central eléctrica Fonte de enerxía utilizada

Hidroeléctrica Enerxía potencial gravitacional da auga embalsada.

Térmica Combustión de carbón, gas natural, fuelóleo, residuos de biomasa forestal, agraria e gandeira

2 Nuclear Fisión dos núcleos de uranio e plutonio.

– Eólica Enerxía cinética do vento.

Solar Radiacións electromagnéticas procedentes do sol (luz, raios infravermellos…).

Xeotérmica Calor do interior do planeta. Mareomotriz Enerxía cinética das ondas do mar, correntes mariñas, e enerxía potencial gravitacional da

auga do mar embalsada en baías.

Centrais térmicas e nucleares

A enerxía térmica procedente da combustión dos hidrocarburos (gas natural, propano, ga- sóleos, etc.) e do carbón, e a calor procedente da desintegración nuclear dos elementos radioactivos (uranio e plutonio) emprégase para producir vapor de auga a alta presión, que se lanza contra as pas das turbinas, que á súa vez fan xirar os rotores dos alternadores, producindo así enerxía eléctrica. Tamén se pode aproveitar deste xeito a calor procedente do interior da Terra (enerxía xeotérmica).

41

A enerxía radiante do Sol pode transformarse directamente en enerxía eléctrica nos paneis fotovoltaicos, sen combustións nin produción de gases ou líquidos quentes.

Centrais hidroeléctricas

A auga retida nun encoro a certa altura déixase caer, colle velocidade (transformación de

enerxía potencial gravitacional en cinética) e batendo contra as pas das turbinas. Estas transmiten o movemento de rotación aos alternadores (enerxía cinética), co que se produce finalmente electricidade (enerxía eléctrica).


S13. Cales son as diferenzas entre enerxía e fonte de enerxía.

S14. Como se obtén a enerxía eléctrica?

S15. Cales son os tipos de centrais eléctricas máis comúns?

42

• O futuro da enerxía A maioría das enerxías empregadas actualmente proceden de fontes non renovables. A

crecente demanda mundial de enerxía (China, A India, etc.) fai encarecer os seus prezos. Algunhas medidas para combater estes efectos negativos son: • Mellorar o rendemento dos motores para que consuman menos. • Desenvolver técnicas para extraer petróleo de veas agora non rendibles. • Mellorar os sistemas que evitan a contaminación nas centrais térmicas (tratamento dos

gases, filtros que reteñan partículas, uso de combustibles menos contaminantes, etc.). • Usar cada vez máis enerxías renovables limpas. • Investigar novas fontes ou desenvolver tecnoloxicamente as xa coñecidas pero pouco

empregadas aínda, como a solar, a eólica, as pilas de hidróxeno, a nuclear de fusión...

Para coidar a vida no planeta débense usar recursos enerxéticos limpos e renovables. É por iso que as enerxías renovables poden ser o futuro da enerxía no planeta. Con todo, o seu uso implica unha serie de vantaxes e inconvenientes, que son os que seguen:

Vantaxes das enerxías renovables Inconvenientes das enerxías renovables

Practicamente inesgotables (renóvanse continuamente). Non contaminan; a combustión da biomasa devólvelle

ao aire o dióxido de carbono antes absorbido polas plantas. Non producen residuos, ou moi poucos.

Xéranse preto do lugar do seu consumo, evitando gas- tos de transporte. Diminúen a dependencia externa do abastecemento de combustibles; o desenvolvemento destas enerxías xera postos de traballo.

O impacto ambiental é, xeralmente, menor que o producido pola extracción do carbón e petróleo.

O seu uso permite, de momento, producir pequenas cantidades de enerxía.

Debido ao seu escaso desenvolvemento, a súa extracción e a explotación son aínda caras.

A produción dalgunhas depende de factores meteorolóxi- cos (vento, ondas no mar, días anubrados…) polo que esta produción pode ser descontinua.

Tamén hai, impactos ambientais (vales asolagados por encoros, aeroxeradores sobre a paisaxe e as aves, etc.).

O rendemento enerxético aínda é baixo en xeral, compa- rado co das enerxías non renovables.

Ata que o uso da enerxía proveña exclusivamente de fontes renovables que non contami- nen o ambiente, debemos adoptar hábitos que reduzan o consumo enerxético e potencien o desenvolvemento sustentable. Dez normas básicas son as seguintes:

10 normas básicas para o aforro enerxético

1. Acenda só as luces que necesite. Non deixe luces acesas en dependencias baleiras. Use lámpadas de baixo consumo. 2. Aproveite a luz natural. Abra as persianas polo día, e báixeas durante a noite no inverno, para aforrar en calefacción. 3. Programe o computador para que cando estea inactivo máis de 10 minutos se execute o programa de aforro de enerxía. 4. Se non utiliza o computador, apague o monitor, xa que consume tanto como unha lámpada de 100 W. 5. Evite consumos ocultos (stand by) dos equipamentos eléctricos. Cando non os utilice, apágueos. 6. As tecnoloxías informáticas permiten a transmisión e recepción de información sen necesidade de utilizar o papel; non

imprima textos e follas innecesariamente. 7. Manteña pechadas as portas e ventás cando funcione a calefacción ou a climatización. 8. Non abuse da calefacción. Regule o seu termóstato entre 18ºC e 20 ºC. Peche os radiadores que non necesite. 9. Promova a utilización de papel e consumibles reciclados no seu lugar de traballo. 10. Use o transporte público ou comparta o vehículo con compañeiros e compañeiras que vivan en zonas próximas.

43

• A enerxía en Galicia

Recursos enerxéticos non renovables

En Galicia só hai carbón do tipo lignito en Meirama e nas Pontes de García Rodríguez (A Coruña).

Recursos enerxéticos renovables

• Enerxía hidroeléctrica. Galicia é unha das principais comunidades produtoras desta enerxía. Ao longo dos ríos Miño, Sil e os seus afluentes hai encoros e centrais para producir enerxía eléctrica.

• Enerxía eólica. É outra fonte de enerxía importante en Galicia. Nas costas entre Estaca de Bares e Fisterra os ventos son constantes e coa velocidade axeitada para a súa utili- zación na produción de enerxía eólica.

• Biomasa vexetal. Galicia é a primeira área española canto a potencial de residuos forestais, e existe unha dispoñibilidade estimada de case un millón de toneladas por ano de biomasa forestal residual. As características climáticas, a distribución da poboación e a grande tradición e importancia das explotacións madeireiras reflicten un potencial considerable para este tipo de enerxía na nosa Comunidade.

• Outras fontes. O aproveitamento da enerxía do mar atópase, hoxe en día, en proceso de investigación con diversos sistemas que, aínda que non alcanzaron a suficiente ma- dureza tecnolóxica, xa comezaron a dar resultados moi prometedores. Pódese dicir que na Comunidade Autónoma de Galicia a enerxía das ondas presenta un potencial moi superior ao resto das modalidades.

En Galicia localízanse algúns recursos xeotérmicos nas provincias de Lugo, Ourense e Pontevedra, a temperaturas que chegan ata 130º C, aínda que con caudais non moi elevados. Os depósitos de Ourense son os que máis posibilidades ofrecen, xa que dis- poñen dunha temperatura entre os 60º C e os 80º C.

O Instituto Enerxético de Galicia elaborou o Programa de Fomento da Enerxía So- lar, co que se pretende difundir os beneficios asociados a esta fonte de enerxía e así contribuír a impulsar o seu aproveitamento en Galicia

Produción propia e importación de enerxía primaria (ata 2008)

Os datos da táboa están expresados en ktep (quilotoneladas equivalentes de petróleo).

Enerxía primaria

Importada ktep rendemento

Cru de petróleo 4.892 44,6 %

Produtos petrolíferos 2.445 22,3 %

Carbón 1.755 16,0 %

Gas natural 1.816 16,5 %

Biocombustibles 67 0,6 %

TOTAL 10.975 86,2 %

44

Producida en Galicia ktep Rendemento

Carbón 42 2,4 %

Auga (grande hidráulica + pequena hidráulica) 485 27,6 %

Biomasa, residuos da biomasa e biogás 446 25,4 %

Biocombustible 74 4,2 %

RSU (enerxía de residuos sólidos urbanos) 82 4,7 %

Outros residuos 23 1,3 %

Vento 603 34,3 %

Sol 2,6 0,1 %

TOTAL 1758 13,8 %

Ata o ano 2007 as explotacións de lignitos pardos supuñan a achega máis importante á enerxía primaria xerada en Galicia, pero a partir de agora será o vento ou a auga, dependendo da pluviosidade dese ano. Durante o ano 2008, o vento, cun 34,3 % sobre o total, supuxo a achega máis importante de enerxía primaria galega.

No caso de Galicia non se exporta ningún tipo de materia prima enerxética. Porén, as importacións centradas basicamente no cru de petróleo, nos produtos petrolíferos, no car- bón e no gas natural son moi importantes.

Consumo enerxético en Galicia (ata 2008)

A seguinte táboa recolle a distribución do consumo enerxético en Galicia:

Consumo En Galicia (ktep)

Electricidade 1.762

Calor 2.125

Biocombustibles 52

Produtos petrolíferos 2.626

TOTAL 6.565

O maior consumo son produtos petrolíferos para o transporte, a pesca, a agricultura, as minas e a construción, e o menor, o de electricidade.

Contribución de Galicia ao sistema enerxético español

Galicia presenta a maior proporción de enerxía primaria con fontes de enerxía renovables

respecto ao resto do Estado e á Unión Europea. No ano 2008 Galicia xestionou 12.733 ktep, o 8,9 % da enerxía primaria do Estado. Por outra parte, o parque galego de xeración eléctrica representa o 11,2 % da potencia

total do parque de xeración do Estado. Deste xeito, contribúe co 17,5 % da potencia insta- lada no segmento das enerxías renovables.

45

No cadro seguinte amósase a xeración galega bruta de electricidade, comparada coa total española. Galicia achégalle ao sistema eléctrico español o 9 % da enerxía, así como o 19,6

% da obtida a partir de fontes renovables e o 16.5 % da termoeléctrica con carbón.

España (ktep) Galicia (ktep) % Galicia

Hidráulica 2 244 485 21.8 % Nuclear 5 071 0 0 %

Carbón 4 259 704 16.7 %

Produtos petrolíferos, residuos 1 734 173 13.3 %

– Gas natural 10 563 432 3.75 %

Eólica 2 735 603 22.0 %

Solar fotovoltaica 217 0.9 0.4 %

RSU e biomasa 426 46 10.8%

Xeración eléctrica orixe renovable 5.622 1 135 20,2%

Xeración eléctrica con carbón 4 259 704 16.5%

Total xeración eléctrica 27 249 2 444 9%


S16. En Galicia, que cantidade de enerxía é maior, a que producimos aquí ou a que importamos?

S17. De que fonte primaria procede a maior parte de electricidade que utilizamos en

Galicia?

46

• Repercusións ambientais da produción e do consumo de enerxía

Obter, transportar e consumir enerxía produce provoca adversos no ambiente e, con frecuencia, alteracións no contorno natural. Outras veces ocasionan accidentes que contaminan o medio. En Galicia coñecemos os dos petroleiros que continuamente cruzan as nosas costas: Polycommander (Vigo, 1970), Urquiola (A Coruña, 1976), Andros Patria (Illas Si- sargas, A Coruña, 1976), Mar Exeo (A Coruña, 1992) e Prestige (Galicia, 2002).

O petróleo transpórtase en petroleiros que poden sufrir accidentes, verter o petróleo e producir mareas negras que dan lugar a desastres ecolóxicos, humanos e económicos.

Outros efectos ambientais negativos

• Aumento do efecto invernadoiro. Debido á alta liberación de dióxido de carbono á atmosfera, coa combustión dos combustibles fósiles. Este gas provoca un aumento do efecto invernadoiro natural. A terra quece máis do normal e prodúcense o cambio cli- mático (fusión das zonas polares e aumento dos desastres naturais, como inundacións e secas prolongadas).

• Chuvia ácida. Resultado das emisións contaminantes, fórmanse ácidos que caen ao chan cando chove ou neva, en forma de chuvia ácida, que é altamente contaminante para a vida tanto no mar como na terra.

• Problemas de saúde. Coa contaminación do aire aumentan os problemas respiratorios da poboación, como asma e bronquite, e outro tipo de problemas, como alerxias, tras- tornos dixestivos e problemas de corazón.

Fase do proceso Agresións ao medio

– Extracción de carbón, uranio, gas e petróleo.

En minas: erosión do terreo, destrución da paisaxe, accidentes e enfermidades para os traballadores, creación de residuos.

Encoros hidráulicos Perda de terreos valiosos para a agricultura; alteración do ecosistema local. Asolaga-

mento de vivendas e pobos.

• Refinado do carbón e do uranio.

Verteduras de auga contaminada e outros líquidos aos ríos, mares e lagos.

• Transporte do gas e do

petróleo.

Contaminación por derrames e accidentes (mareas negras).

Xeración de electricidade en

centrais térmicas e nucleares.

Produción de residuos da combustión do carbón e do fuel óleo: CO2 (efecto invernadoiro), SO2 (chuvia ácida), elevación da temperatura da auga provocada pola refrixeración das centrais (alteracións nos ecosistemas próximos); xeración de residuos nucleares e emisión de partículas radioactivas que escapan das centrais nucleares.

47

Actividade proposta

S18. Cales son as principais repercusións ambientais debidas á produción e ao

consumo de enerxía? S19 Cal é a diferencia entre enerxía renovable e non renovable?. Da dos exemplos

decada unha delas e as súas consecuenciasmedioambientales.

48

OUTROS PROBLEMAS AMBIENTAIS GLOBAIS: A DEFORESTACIÓN:

Unha terceira parte da superficie total da terra está cuberta por bosques. Estes foron explotados desde fai miles de anos para obtención de madeira, froitos, sustancias producidas por diferentes especies ou para asentamentos de poboación humana. A perda de superficie arborizada coñécese como desforestación

A DESERTIFICACIÓN

A cortiza terrestre sofre un proceso xeolóxico natural chamado de erosión, que modela a paisaxe sendo o vento e a auga os principais responsables. Pero existen fenómenos que poden agravar máis aínda este problema; sobre todo en climas áridos e sen auga, onde a vexetación que pode suxeitar o substrato é escasa. Esta degradación do chan provoca o avance do deserto que ameaza a un terzo do planeta. Este proceso chámase desertización

O ESGOTAMENTO DOUS RECURSOS NATURAIS.

O desenvolvemento da sociedade humana está baseado no consumo de grandes

cantidades de enerxía. Esta enerxía, circula polos ecosistemas, permite vivir aos seres

49

vivos e procede en última instancia do sol. A maior parte da enerxía que usamos procede dos recursos naturais do noso planeta.

A extracción de enerxía procedente dos recursos naturais, pode orixinar serios problemas cando esta obtense de recursos non renovables. Un recurso é non renovable, cando se esgota ou se pode esgotar sen poderse rexenerar. É recurso renovable aquel que tras ser usado pode rexenerarse de forma natural ou artificial.

ACTUACIÓNS QUE FAVORECEN A CONSERVACIÓN AMBIENTAL Para poder conservar o medio natural, debemos modificar o concepto de "beneficio custe o que custe" e o crecemento ilimitado que caracteriza á nosa sociedade de consumo. Os medios que poden axudar a conseguir estes fins son: a ordenación do territorio a educación ambiental. Entre outras formas:

• Protexer os ecosistemas máis ricos e representativos dun país. Existen catro tipos de espazos naturais protexidos: Reservas Integrais de interese científico, Parques Nacionais, Parques Naturais e Paraxes Naturais.

• Diminuír os residuos que xeramos: o problema da acumulación de lixo é alarmante debido á gran cantidade de residuos que xeramos anualmente por iso debemos de diminuír o seu volume, reutilizar aqueles que sexa posible e elaborar produtos novos a partir doutros que xa non teñen utilidade (Reducir, Reutilizar e Reciclar) estaremos contribuíndo a non desperdiciar materias primas nin enerxía.

Pequenos xestos e consellos que contribúen a solucionar os problemas ambientais do noso planeta e con iso mellorar a nosa calidade de vida:

Reciclar

Pechar a billa

Apagar as luces

Utilizar iluminación leds

Utilizar electrodomésticos de eficiencia enerxética

Poñer a lavadora e o lavalouzas a plena carga

Utilizar o transporte publico

Non facer abuso da calefacción

Evitar o hiperconsumo

50

SOSTIBILIDADE - DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE

Paxina de referencia, www.oei.es/decada No ano 1987 preséntase o informe da Comisión Mundial do Medio Ambiente e Desenvolvemento (informe

Brundtland). Proponse alí o concepto de sostibilidade, nun intento de compatibilizar desenvolvemento ou crecemento económico con conservación do medio.

Neste informe defínese o concepto de desenvolvemento sostible dun modo moi xenérico, o que propicia numerosas interpretacións e gran ambigüidade:

“desenvolvemento que satisface as necesidades da xeneración presente sen compromete-la capacidade das xeneracións futuras para satisface-las súas propias necesidades”.

Esta definición enfatiza a necesidade da solidariedade intraxeneracional (é dicir, a loita contra a pobreza e a desigual distribución da riqueza como obxectivo prioritario) e introduce a idea de solidariedade interxeneracional (legar ás xeneracións futuras un ambiente en condicións).

Existen numerosas definicións máis ou menos parciais do concepto. Unha definición máis global podería se-la seguinte:

“viabilidade da interacción entre dous sistemas dinámicos complexos, o socioeconómico e o ecosistema, de modo que, ó tempo que se produce certo desenvolvemento económico (cualitativo e cuantitativo ata certo nivel) para satisface-las necesidades humanas, se preserve a capacidade de carga global do ecosistema e o seu funcionamento de modo que poda seguir a ser fonte de recursos, sumidoiro de residuos e soporte de actividades humanas”

Neste caso resáltanse por un lado as interrelacións (é dicir, o carácter sistémico dos problemas ambientais) e polo outro a dependencia dos sistemas económicos con respecto ós ecosistemas).

O máis útil é o establecemento duns principios operativos de sostibilidade, que introduzan racionalidade nas actuais economías en crecemento (aínda que sexan aplicados parcialmente). Desde o punto de vista práctico, e para o caso dun problema ambiental en concreto, permitirán avaliar desde a perspectiva da sostibilidade a situación actual fronte ás alternativas. Estes principios foron formulados por Daly (un economista partidario do crecemento cero) en 1990. Cítanse con certas modificacións a continuación:. Principio de recolección sostible: as taxas de recolección ou extracción dos recursos renovables deben ser iguais ou menores que as taxas de rexeneración destes recursos (renovabilidade). 1. Principio de baleirado sostible: é case sostible a explotación de recursos naturais non renovables cando a súa

taxa de baleirado sexa igual á taxa de creación de substitutos renovables (substitución e reciclado). 2. Principio de emisión sostible: as taxas de emisión de residuos deben ser iguais ou menores que as

capacidades naturais de asimilación dos ecosistemas a donde se verten estes residuos (capacidade de carga). 3. Principio de emisión cero: reducir a cero a contaminación bioacumulativa e tóxica. 4. Principio de integración sostible: os asentamentos e as actividades humanas non deben sobrepasa-la

capacidade de acollida dun territorio (capacidade de carga). 5. Principio de selección sostible das tecnoloxías: hanse favorece-las tecnoloxías que aumenten a

productividade dos recursos (valor extraído por unidade de recurso) fronte as tecnoloxías que incrementen a cantidade de recursos extraída. É dicir, eficiencia fronte a crecemento (isto relaciónase coa publicación do Club de Roma Factor 4: Duplica-lo benestar coa metade dos recursos).

6. Principio de precaución: ante a magnitude dos riscos ós que nos enfrontamos, imponse unha actitude de vixiante anticipación que identifique e descarte as vías que poderían conducir a desenlaces catastróficos, incluso cando a probabilidade destas pareza pequena e as vías alternativas sexan máis difíciles ou onerosas.


S29. Que entendemos por desenvolvemento sottible S30. Cales son os principais riscos que asolan o Planeta na actualidade.

http://www.oei.es/decada

51

S31. Describe os tipos de residuos que se xeran no teu fogar. Indica actuacións concretas que poidaas

levar a cabo para oditar a consigna das tres R.

7. Resumo de contidos

Fontes de enerxía

As fontes de enerxía ou recurso enerxéticos son os recursos que o ser humano utiliza para xerar enerxía, que pode utilizarse directamente ou transformase noutra forma de enerxía. • Fontes de enerxía renovables: a natureza xera enerxía cun ritmo igual ou

maior que o se consumo. Exemplos: eólica, solar, mareomotriz, hidráulica, biomasa, xeotérmi- ca…

• Fontes de enerxía non renovables: consúmense a un ritmo moitísimo maior que a súa produción. Esgotaranse en máis ou menos tempo. Exemplos: carbón, petróleo, gas natural, nuclear, etc.

Nas centrais eléctricas obtense electricidade a partir de diversas fontes de enerxía. Os tres tipos máis comúns son as térmicas, as nucleares e as hidroeléctricas. Todas funcionan facendo xirar unha turbina unida a un xerador que produce corrente eléctrica.

A produción, transporte e consumo de enerxía ten efectos negativos no medio, como o aumento do efecto invernadoiro, a choiva ácida, os problemas de saúde ou as mareas negra.

Para coidar a vida no planeta, débense usar recursos enerxéticos limpos e renovables; é por iso que as enerxías renovables poden ser o futuro da enerxía no planeta.

52

8. Actividades complementarias

S27. Complete as definicións segundo corresponda a fontes de enerxía non renovables ou renovables.

6. Fonte de enerxía [ ] é aquela que non se esgota porque se rexene- ra ou é practicamente inesgotable.

7. Fonte de enerxía [ ] é aquela que non se repón.

S28. Analice o tipo de enerxía que emprega vostede en cada unha das actividades contidas na táboa, seguindo o exemplo exposto:

Actividade Tipo de enerxía usada Fonte de enerxía primaria Cociñar 9. Gas

Petróleo Petróleo, auga, vento…

Viaxar en coche

Iluminar a vivenda

Calefacción da vivenda

S29. Sinale as fontes de enerxía renovables:

Hidráulica Nuclear Biomasa Eólica Xeotérmica

S30. Cales dos seguintes consellos son útiles para aforrar enerxía?

Escribir polas dúas caras

Lavar a roupa á man

Lavar coa lavadora chea Lavar coa lavadora medio

chea

Usar o transporte privado Illar as paredes das vivendas

Queimar o papel usado

Apagar a tele co mando

S31. Moitas veces falamos do consumo ou gasto de enerxía, pero sabemos que a

enerxía se conserva constante. Hai contradición nestas dúas afirmacións?

S32. A auga dun río ten enerxía cinética, xa que se move. Cando a auga do río chega ao mar, acaba parando. Perdeuse a súa enerxía inicial?

S33. Por que o carbón desprazou a madeira como combustible no século XIX? Por

que se prefire usar petróleo a carbón na actualidade?

S34. Que tipo de carbón é mellor? Hai minas dese tipo de carbón en Galicia?

S35. A táboa seguinte amosa a produción de electricidade con enerxías renovables, no ano 1998 e a previsión para o ano 2010.

53

Tipo de enerxía Produción ano 1998 (GWh) Produción prevista 2010 (GWh)

Hidráulica 30.753 31.129

Minihidráulica 5.507 6.912

Biomasa 1.139 13.949

Residuos sólidos (lixo) 586 1.846

Eólica 1.437 21.538

Solar 4 636

Biogás 10 546

Total enerxías renovables 41.434 78.566

Faga dous diagramas circulares coa porcentaxe de cada tipo de produción, un para 1998 e outro para 2010, cunha folla de cálculo. Logo conteste: • Cales son as dúas fontes de enerxía renovable que máis aumentan? E as dú-

as que menos? Por que pode ser así? • Cales das anteriores fontes poden proporcionar electricidade continuamente

(polo menos durante longos períodos)?

S36. Os coches poderían andar, nun futuro próximo, con electricidade, ben con pilas de hidróxeno ou con baterías recargables. Os avións, poderían facer o mesmo?

S37. A madeira é unha fonte de enerxía renovable?

S38. Que inconvenientes teñen os encoros de auga como fonte de enerxía?

S39. No ano 2004 o consumo dalgunhas fontes de enerxía foi o que reflicte a táboa.

Cantas tep de cada tipo de enerxía consumimos no ano 2004? (unha tep é unha forma de medir a enerxía: tonelada equivalente de petróleo.

Fonte de enerxía o

Total en miles de tep 142.085.000

Petróleo 50 %

Nuclear 11,7 %

Hidráulica 1,9 %

Carbón 14,8 %

S40. Que diferenza hai entre a enerxía solar fotovoltaica e a enerxía solar térmica?

S41. En Allariz hai unha central pioneira en España que xera electricidade a partir da biomasa forestal. Chámase Allarluz. Procure información na web sobre ela.

S42. En Galicia, nas Pontes de García Rodríguez, hai unha importante vea. De que

substancia se trata?

54

9. Exercicios de autoavaliación

Clasifique cada unha das fontes de enerxía en renovable ou non renovable:

• Gas natural. • Carbón. • Hidráulica. • Mareomotriz. • Xeotérmica.

Os inconvenientes de utilizar a enerxía nuclear son:

É moi cara. Contamina o aire con gases que contribúen ao efecto invernadoiro. Xera residuos de difícil almacenaxe. Pode causar cancro nos consumidores da electricidade producida polas centrais

nucleares. Non todos os países teñen uranio.

Ten algunha vantaxe económica utilizar fontes de enerxía renovables sendo máis caras que

as non renovables?

Si, porque ao contaminar menos deterioran menos o medio e, no futuro, gasta-

remos menos cartos en reparar os danos producidos. Non, son máis caras e gastamos máis diñeiro sempre. Dá igual, unha cousa compensa a outra.

Nun alternador ten lugar unha transformación de enerxía:

Cinética en potencial gravitacional. Eléctrica en cinética. Cinética en eléctrica. Eléctrica en potencial gravitacional

Nunha central eléctrica térmica:

Prodúcese calor a partir de electricidade. Xérase electricidade a partir de carbón. Xérase corrente eléctrica queimando gas natural. Prodúcese gasolina para queimar.

55

En Galicia a fonte de enerxía primaria máis utilizada (ano 2005) para xerar electricidade foi:

O carbón. A auga. O vento. O petróleo.

Solucionarios

• Solucións das actividades propostas [ciencias da natureza]

S1.

• Fontes de enerxía non renovables son as que proceden de recursos que se esgotan co tempo ao seguilos consumindo. Exemplos destas fontes son o petró- leo, o carbón e o uranio.

• Fontes de enerxía renovables son as que non se esgotan; o que delas se consume rexenérase ou é practicamente inesgotable, como a enerxía solar, eólica, hidráulica.

S2.

• Vantaxes: é unha fonte de enerxía relativamente barata • Inconvenientes: contamina bastante; a súa extracción nas minas é difícil e peri-

gosa e o transporte é caro. A combustión do carbón emite á atmosfera óxidos gasosos de carbón (que aumenta o efecto invernadoiro e o cambio climático), de nitróxeno e xofre (que provocan chuvias ácidas perigosas para os seres vivos).

S3.

O petróleo é materia prima para fabricar elementos de uso cotián como plásticos, disolventes, plásticos, ceras, asfalto e mesmo algúns medicamentos.

S4.

Chámanse combustibles fósiles porque todos eles proceden de restos de seres vivos que se fosilizaron fai millóns de anos.

S5.

• Vantaxe: cunha pequena cantidade de materia podemos obter unha gran cantidade de enerxía.

• Inconvenientes: o uranio necesita un procesamento previo complicado en cen- trífugas especiais; perigo de escapes radioactivos; a almacenaxe dos residuos radioactivos non está ben resolta.

S6.

56

Que as nerxías

renovables non se esgotan e polo tanto podemos facer uso delas sempre e ademáis son enerxías limpas, pois non contaminan.

S7.

Enerxía eléctrica.

57

S8.

• Provocan mortes de aves, que baten contra as pas dos aeroxeradores. • Só xeran electricidade cando hai vento adecuado. • Rompen a estética da paisaxe.

S9.

Como fonte de calor a través dos paneis solares e para producir enerxía eléctrica usando as placas fotovoltaicas.

S10.

Como enerxía térmica que se usa en calefacción, e para xerar enerxía eléctrica nas centrais eléctricas xeotérmicas.

S11.

É unha fonte de enerxía renovable que consiste en aproveitar a enerxía das mareas para xerar enerxía eléctrica nas centrais mareomotrices.

S12.

É materia orgánica animal ou vexetal non fosilizada que usamos para obter ener- xía; usámola nomeadamente de dous xeitos:

Queimámola para producir directamente calor ou electricidade. Transformámola para obter biocombustibles.

S13.

A enerxía é a capacidade que teñen os corpos para produciren cambios ou para faceren un traballo. Daquela, hai diferentes formas de enerxía: cinética, potencial, química, eléctrica, nuclear, térmica, sonora, luminosa, etc.

As fontes de enerxía ou recursos enerxéticos son aqueles recursos que o ser humano utiliza para xerar enerxía, que pode usarse directamente ou transformarse noutra forma de enerxía. Hai fontes de enerxía renovables e non renovables.

S14.

Por medio da forza da auga ou do vapor a presión, conséguese que xire unha turbina que move un xerador de corrente eléctrica ao que está unida.

S15.

As centrais térmicas, nucleares e hidroeléctricas.

S16.

É maior a que compramos fóra de Galicia.

58

S17.

Da combustión do carbón.

S18.

Efectos negativos como: choiva ácida, aumento do efecto invernadoiro, mareas negras ou problemas de saúde.

59

• Solucións das actividades complementarias

S27.

• Renovable. • Non renovable.

S28.

Actividade Tipo de enerxía usada Fonte de enerxía primaria Cociñar Gas

Electricidade Petróleo Petróleo, auga, vento…

Viaxar en coche

– Gasolina, gasóleo

– Petróleo

Iluminar a vivenda

– Electricidade

– Petróleo, carbón, auga, vento

Calefacción da vivenda Electricidade

Gas Petróleo, carbón, auga, vento. Petróleo

S29.

Son renovables as enerxías hidráulica, a biomasa e a eólica, aínda que ligadas á existencia do Sol como astro. A nuclear depende das existencias na Terra de elementos radioactivos fisionables, e a xeotérmica da calor residual do planeta.

S30.

Escribir nas dúas caras das follas; lavar a roupa coa lavadora chea; illar as paredes das vivendas. Queimar o papel produciría unha pequena cantidade de enerxía, pero é mellor reciclalo. O mando a distancia deixa o televisor en stand by, non o apaga totalmente e segue consumindo algo de electricidade

S31.

Non é correcto falar de consumo ou gasto de enerxía, xa que a enerxía se transforma, non desaparece. Sería mellor dicir “uso de enerxía”.

S32.

Non se perdeu; a enerxía cinética e a potencial gravitacional da corrente de auga transfórmase en calor polo rozamento dentro da auga e contra o leito do río.

S33.

O carbón usouse no canto da madeira polo seu maior poder calorífico; e o petróleo desprazou o carbón pola mesma razón, por ser máis doado de transportar e por ser fonte de moitas substancias, como os plásticos.

60

S34. O mellor é o de máis poder calorífico, a antracita. Tamén hai que ter en

conta o nivel de contaminantes que poida ter, como o xofre. Non hai minas de antracita en Galicia.

S35.

Ano 1998 Ano 2010

As que máis aumentan son a eólica e a biomasa, ambas renovables, e as dúas poden desenvolverse aínda moito máis. A que menos aumenta é a hidráulica, xa que as súas posibilidades de explotación chegaron case ao máximo en Galicia. Das anteriores fontes poden proporcionar electricidade de xeito continuado (aproximadamente) as hi- dráulicas, biomasa, residuos e biogás.

S36.

Non sería factible coa tecnoloxía actual, polo elevado peso dos avións. Si poderí- an voar con biocombustibles.

S37.

Si, se a madeira se gastase ao mesmo ritmo que a natureza a produce.

S38.

Ocupan grandes extensións de terreos fértiles; alteran o microclima da zona.

S39.

Petróleo: 142.085.000 · 50 % = 71.042.500 tep. Nuclear: 142.085.000 · 11,7 % = 16.623.945 tep. Hidráulica: 142.085.000 · 1,9 % = 2.699.615 tep. Carbón: 142.085.000 · 14,8 % = 21.028.580 tep.

S40.

A solar fotovoltaica transforma a luz en electricidade; a solar térmica transforma a luz en calor (auga quente).

S41.

• http://www.elpais.com/articulo/Galicia/Norvento/compra/Allarluz/entra/electri cidad/biomasa/elpepuespgal/20070302elpgal_8/Tes

http://www.elpais.com/articulo/Galicia/Norvento/compra/Allarluz/entra/electri

61

• http://www.vieiros.com/nova.php?Ed=1&id=56646 • http://www.istas.net/portada/bio05e.pdf • http://www.xornal.com/article.php?sid=20081201105907

S42.

De carbón. Hoxe está practicamente esgotada, e está prevista a súa inundación para formar un lago artificial.

http://www.vieiros.com/nova.php?Ed=1&id=56646

http://www.istas.net/portada/bio05e.pdf

http://www.xornal.com/article.php?sid=20081201105907

59

• Solucións dos exercicios de autoavaliación

1.

• Gas natural: non renovable. • Carbón: non renovable. • Hidráulica: renovable. • Mareomotriz: renovable. • Xeotérmica: renovable.

2.

Xera residuos de difícil almacenaxe.

3.

Si, porque ao contaminar menos deterioran menos o medio e, no futuro, gasta- remos menos cartos en reparar os danos producidos.

4.

Cinética en eléctrica.

5.

Prodúcese calor a partir de electricidade. Xérase electricidade a partir de carbón.

60

6.

O vento

Glosario

B Bobina Fío metálico enrolado en forma de hélice polo que pode circular unha corrente eléctrica.

Caudal Volume dun fluído (líquido ou gas) que circula nunha unidade de tempo; pódese medir en

metros cúbicos/segundo, litros/segundo… C

Cru Petróleo que se extrae directamente dos pozos, antes de recibir calquera tipo de tratamen- to.

D Díodo Dispositivo que deixa pasar a corrente eléctrica nun sentido e non no sentido contrario.

G Gasoduto Tubo longo polo que circula un combustible gasoso.

Invernadoiro (efecto) Quecemento que se produce pola emisión do solo terrestre de radiación infravermella que queda retida na atmosfera, sobre todo pola presenza nela de gases como o CO2, CH4 e outros.

Joule (efecto) Calor producida nun condutor cando pasa por el unha corrente eléctrica.

Láser Feixe de luz coherente, case dunha única frecuencia e moi direccional.

Magnitude Propiedade que se pode medir, como a lonxitude, o tempo, a forza…

Nivel de frecuencia Nivel de altura cero no que a enerxía potencial gravitacional é nula.

Oleoduto Tubo longo polo que circula un hidrocarburo (petróleo ou derivados de petróleo).

• Traxectoria Liña seguida por un corpo ao longo do seu movemento. Pode ser unha recta ou unha

curva.

61

Bibliografía e recursos

Bibliografía

Balance enerxético de Galicia 2008. Inega (2009). Ensinanza a distancia semipresencial. Ámbito Científico-tecnolóxico. Módulo II. Ed.

Xunta de Galicia (2009). Pax 16 a 21, 23 a 49 da unidade 1. Páxinas 5, 16, 17, 18, 23, 28, 40 da unidade 2.

Ámbito Científico Tecnológico. Educación Secundaria para Personas Adultas. Nivel I. Ed. Safel (2010). Páxinas 78, 79.,208-209

Bios. Ciencias da Natureza 2. Ed. Vicens Vives (2009). Páxinas 106 a 116 Bios. Ciencias da Natureza 2. Caderno de Competencias Básicas. Ed. Vicens Vives

(2009). Páxinas 31 a 35.

Ligazóns de internet

Fontes de enerxía: [http://newton.cnice.mec.es/materiales_didacticos/energia/fuentes.htm?4&0%20] [http://www.idae.es/]

[http://www.portalenergia.es/] [http://www.energiasrenovables.ciemat.es/suplementos/sit_actual_renovables/biomasa.

htm]

Electricidade. Enerxía indispensable: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Water_turbine.svg]

Repercusións ambientais da produción e consumo da enerxía: [http://gustato.com/generalidades/eContaminacion.html] [http://es.wikipedia.org/wiki/Impacto_ambiental_del_crecimiento_urbano]

A enerxía en Galicia: [http://www.inega.es/inega/2007/web/portada.php]

[http://www.inega.es/inega/2007/web/index.php?dep=2]

http://newton.cnice.mec.es/materiales_didacticos/energia/fuentes.htm?4&0%20

http://www.idae.es/

http://www.portalenergia.es/

http://www.energiasrenovables.ciemat.es/suplementos/sit_actual_renovables/biomasa

http://gustato.com/generalidades/eContaminacion.html

http://es.wikipedia.org/wiki/Impacto_ambiental_del_crecimiento_urbano

http://www.inega.es/inega/2007/web/portada.php

http://www.inega.es/inega/2007/web/index.php?dep=2

Ámbito científico tecnolóxico - edu.xunta.gal · produce o fluxo de materia e enerxía desde os...

Documents

Transcript of Ámbito científico tecnolóxico - edu.xunta.gal · produce o fluxo de materia e enerxía desde os...