Animaliak eta landareak
-
Upload
estherluco -
Category
Documents
-
view
282 -
download
2
description
Transcript of Animaliak eta landareak
Animaliak I
Sailkapena
Ornodunak Bizi-erruleak.
Gorputza ilez beterik.
Txikitan amak titia ematen die.
Normalean lehorrekoak.
Batzuetan uretan (balea) edo airean (saguzarra).
Ornodunak Erruleak.
Bi hanka eta bi hego
Gorputza lumaz estalita.
Hegaz egiten dute.
Batzuek korrika (ostruka).
Beste batzuek igeri egiten (ahatea).
Ornodunak Erruleak.
Lehorreko animaliak dira.
Narras ibiltzen dira
Gorputza ezkataz estalita.
Batzuetan uretan sartu.
Ornodunak Erruleak
Jaio eta lehenengo urteak uretan bizi dira.
Handitzean bai uretan bai lehorrean bizi dira.
Igeri egiten eta saltoka mugitu.
Ornodunak Erruleak
Uretan bizi dira
Hegalak dituzte
Gorputza ezkataz estalita daukate
Ornogabeak Hankak artikulatuak
dituzte.
Oskol zurruna daukate.
Batzuk uretakoak, beste batzuk lehorrekoak.
Lau talde daude: Miriapodoak: ehunzangoak, tximeletak,... Krustazeoak: karramarroa, miserak, otarrainak,... Araknidoak: eskorpioiak, armiarmak,... Intsektuak: 3 hanka pare dituzte: erleak, matxinsaltoak, txindurriak,
eulia …
Ornogabeak
Lau talde daude: Miriapodoak: ehunzangoak, tximeletak,... Krustazeoak: karramarroa, miserak, otarrainak,... Araknidoak: eskorpioiak, armiarmak,... Intsektuak: 3 hanka pare dituzte: erleak, matxinsaltoak, txindurriak,
eulia …
Ornogabeak Moluskuen gorputza biguna da
Espezie batzuetan, oskolduna, hau da maskorrak dituzte.
Horrez gain, moluskuek oin gihartsu bat dute.
Gehienak itsasoan bizi dira eta batzuen batzuk lurrean.
Hiru talde daude: • Gasteropodo gehienek espiral forman biribilkatutako oskola dute:
barraskiloak, bareak, ... • Bibalbioek bi zatiz osatutako oskola dute: txirlak, muskuiluak,... • Zefalopodoek oina garro bihurtua dute eta ez dute oskolik; batzuk barne-
oskola dute: olagarroak, txibiak,...
Ornogabeak Zizareak gorputz luzanga eta
zilindrikoa dute, eraztunetan zatitua.
Barne-organo batzuk errepikatuta dauzkate eraztunetan.
Azalaren bitartez arnasten dute; azala beti hezea edukitzen dute.
Ornogabeak Ekinodermoak itsasoan bakarrik
bizi dira; simetria erradiala (izar edo forma bola) dute.
Gorputza bost zatitan banatua dute eta plaka gogorrez osatutako egitura batekin babestua; egitura hori azalarekin dago estalia.
Aparatu anbulakrala (oin berezi bat) medio mugitzen dira.
Gorputza oskol arantzatsuz estalita daude.
Itsasokoak dira.
(Itsas izarrak eta trikuak)
Ornogabeak Gorputza sinplea poltsa
formakoa
Gardenak dira.
Uretan bizi.
Gorputza biguna, euritako forma. Azpiko partean ahoa dute beso batzuen inguratuta janaria hartzeko.
Azalean sustantzia pozoitsua daukate.
Animaliak II:
Bizi funtzioak
Animaliek dituzten bizi funtzioak:
NUTRIZIO funtzioa
HARREMAN funtzioa
UGALKETA funtzioa
NUTRIZIO-FUNTZIOA
1. Janaria hartzea
2. Arnasa hartzea
3. Hondakinak kanporatzea
NUTRIZIO-FUNTZIOA 1. JANARIAK HARTZEA
Jan
Digeritu
Substantziak lortu
ELIKADURA KONTUTAN HARTUZ:
Belarjaleak
Haragijaleak
Orojaleak
NUTRIZIO-FUNTZIOA 2. ARNASA HARTZEA ETA ELIKAGAIAK ERABILTZEA
Oxigenoa airetik edo uretatik lortu
Gorputz atal guztietara eraman bertan erabiltzeko
Substantziak eta oxigenoa konbinatu
Energia lortu
ARNASA HARTZEKO MODUAK:
Birika arnasketa ( biriken bidez)
Zakatz arnasketa ( zakatzen / brankien bidez)
Lurrazal arnasketa (lurrazalaren bidez)
NUTRIZIO-FUNTZIOA 3. HONDAKINAK KANPORATZEA
Substantzia batzuk gorputzetik kanporatu behar ditugu:
karbono dioxidoa
txiza
izerdia
gorotza
HARREMAN-FUNTZIOA Aldaketak hautemateko eta horien aurrean erantzuteko guztiok baditugu: 1. ZENTZUMEN ORGANOAK:
begiak, ikusmena sudurra edo antenak, usaimena ahoa eta mihia, dastamena belarriak, entzumena azala, ukimena
2. NERBIO SISTEMA: Heltzen zaigun informazioa interpretatzeko eta bizkor erantzuteko.
3. LOKOMOZIO- APARATUA: Gorputza mugitzeko eta eraginkortasunez lekuz aldatzeko.
Apatxak Atzaparrak Hegalak Hegoak
UGALKETA-FUNTZIOA Enbrioia garatzen da kumea sortzeko.
Ugalketa SEXUALA da: arrak ( espermatozoideak )
emeak ( obuluak)
Batzuk hermafroditak dira: animalia berak organo arrak eta emeak ditu.
BI MOTA:
OBIPAROA ( arrautzetatik)
BIBIPAROA ( amaren barruan)
UGALKETA-FUNTZIOA Animalien UGALTZE-PROZESUA:
1. ERNALKETA: espermatozoideak eta obuluak lotu egiten dira. ZIGOTOA- ENBRIOIA Kanpo-ernalketa: emeak obulu asko jartzen ditu eta arrak
espermatozoideak askatzen ditu obuluen gainean.
Barne-ernalketa: Arrak espermatozoideak emearen barruan jartzen ditu.
2. ENBRIOIAREN GARAPENA: OBIPAROA(Arrautzaren barruan. Inkubazioa da)
BIBIPAROA (Amaren barruan. Ernaldia da)
3. KUMEAK JAIOTZEA: EKLOSIOA: Arrautzaren barrutik atera.
ERDITZEA: Amaren sabeletik atera.
Batzuk metamorfosia izaten dute.
Landareak
Landareen atalak SUSTRAIAK:
• Landarea finkatzeko
• Ura eta mineralak xurgatzeko ( izerdi gordina)
ZURTOINA:
• Tente mantentzeko
• Izerdi gordina garraiatzeko
HOSTOAK:
• FOTOSINTESIA egiteko. Landareak interaktiboa:
http://www.lapecera.eu/natura/LANDAREAK/index.html
Landareen bizi-funtzioak
Nutrizio-funtzioa
Harreman-funtzioa
Ugaltze-funtzioa
Nutrizio-funtzioa
1. ELIKAGAIAK FABRIKATU
2. ARNASA HARTU ETA ELIKAGAIAK ERABILI
3. HONDAKINAK KANPORATU
Nutrizio-funtzioa A. ELIKAGAIAK FABRIKATU:
Ura eta mineralak xurgatzen dituzte ( izerdi gordina) Hostoetara eramaten dute. Karbono dioxidoa hartzen dute. Hostoetan FOTOSINTESIA egiten dute
Fotosintesia egiteko, landareek behar dituzte: eguzki- argia karbono dioxidoa izerdi gordina ( ura- mineralak) izerdi gordina izerdi landu bihurtzen landareen atal guztietara eraman
Nutrizio-funtzioa B. ARNASA HARTU ETA ELIKAGAIAK ERABILI:
OXIGENOA hartzen dute.
OXIGENOA eta ELIKAGAIAK konbinatzen dituzte.
ENERGIA lortzen dute.
Beste substantzia batzuk sortzen dituzte garatzeko.
C. HONDAKINAK KANPORATU:
Substantzia batzuk kanporatzen dituzte( fotosintesian OXIGENOA)
Harreman-funtzioa Landareek erantzun egiten dute aldaketa batzuen aurrean:
Zurtoinak argitarantz hazten dira.
Hostoak mugitu egiten dira.
Batzuek hostoak galtzen dituzte ( udazkenean). ERORKORRAK/ IRAUNKORRAK
Sustraiak ur gehiago duten inguruetara mugitzen dira.
Ugaltze-funtzioa SEXUALA da, organo arrek eta emeek parte hartzen
dutelako. Landareek ugaltze organoetan loreak dituzte. Goroldiek, iratzeek... ez dute lorerik. LOREA: Landarearen atal bat da.
ATALAK: 1. UGALTZE ORGANOAK ditu:
ESTAMINEAK: organo ARRAK ( polena, polen garauak, aleak sortu) PISTILOA: organo EMEA ( obulua)
2. KALIZA: SEPALO izeneko HOSTO BERDE eta txikiek osatzen dute. 3. KOROLA: PETALO izeneko hostoek osatzen dute.
Ugaltze-funtzioa
LANDAREEN UGALTZE-PROZESUA:
1. Polinizazioa
2. Hazia eta fruitua eratzea
3. Haziak sakabanatzea eta ernetzea
Ugaltze-prozesua
1. POLINIZAZIOA:
Lore baten estamineen polena beste lore baten pistilora iristen den prozesua da.
HAIZEAK ETA INSEKTUEK egiten dute.
ERNALKETA gertatzen da. ( polena + obulua)
Ugaltze-prozesua 2. HAZIA ETA FRUITUA ERATZEA:
Obulu ernalduak enbrioia garatzen du.
Enbrioiaren inguruan elikagaiak pilatzen dira: HAZIA sortzen da.
Pistiloa hazi egiten da eta FRUITUA sortzen da.
Haziak fruitaren barruan geratzen dira.
FRUITU MOTAK: LEHORRAK: estalki gogorra dute hazia babesteko.
ad.: hurrak, intxaurrak...
MAMITSUAK: Haragi edo mami elikagarria dute. ad.: madaria, laranja...
Ugaltze-prozesua 3. HAZIAK SAKABANATZEA ETA ERNETZEA:
Fruituak zabaldu egiten dira haziak sakabanatzeko.
Animaliek fruitu batzuk jaten dituzte. Ez dituzte digeritzen eta beste leku batean gorotzekin nahasita botatzen dituzte.
ERNETZEA: Hazi batetik beste landare bat garatzea da. a. ENBRIOIA handitu egiten da. Haziaren elikagaiak
erabiltzen ditu.
b. SUSTRAIA garatzen da ( lur azpian) eta HOSTO eta ZURTOINA airean garatzen dira.
Landareak fotosintesia egin eta bere elikagaiak fabrikatzen ditu hazten jarraitzeko.