ANO 4 | Edición nº 42 | Especial Letras Galegas Maio de 2019 | Precio 2 euros

L E TR A S

G A L E

G A S2019

2 NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Letras GalegasXosé González Martínez. Presidente do Foro E. Peinador

Desde hai un mes circula profu-samente polas redes sociaisunha campaña da Asociación

de Funcionarios para a NormalizaciónLingüística instando á cidadanía afacer a declaración da renda en galego.Participan nela moitas persoas e coñe-cidos personaxes públicos.

É un dereito que nos asiste comocontribuíntes, e que a Axencia Tributariacomo un órgano da administración doEstado recoñece. De feito xa existenformularios no noso idioma.

Un vello amigo de meu xa falecido,Francesc Ferrer i Gironés, que durantevarias lexislaturas fora senador, pro-moveu un número considerable deiniciativas para denunciar as discri-minacións que por razón de lingua

eran a práctica xeralizadas en todosos órganos da administración e em-presas públicas. Dese labor quedá-ronnos varios libros seus, salientandocomo compendio desta actividade par-lamentaria “Lletres de Batalla (cartesper la llengua catalana)”. A actividadeparlamentaria deste senador non foisecundada naquelas lexislaturas porningún dos senadores galegos.Aíndamáis, o grupo parlamentario socialistaao que estaba adscrito como inde-pendente, tratou sistematicamente decoutarlle o exercicio do dereito a de-fender as linguas cooficiais no exercicioda súa función.

Varias sentenzas do Tribunal Cons-titucional recoñeceron expresamentea obriga por parte dos órganos da ad-

ministración estatal de adecuaren osseus servizos ao réxime da cooficialidadelingüística que a Constitución establece.Pero aínda hai focos de resistenciaque só a vontade dos cidadáns podevencer demandando o amparo dos seusdereitos. Vellas inercias instaladas endespachos de directivos con mentali-dade negadora do plurilingüismo quecómpre remover. Para que iso acontezaé precisa unha maior conciencia cidadána defensa dos dereitos lingüísticosexercéndoos decontino.

Son moitos os espazos nos que po-demos incidir. Pero para iso hai quevencer as tentacións da participaciónen puntuais escenficacións épicas queo tempo ten demostrado que teñenservido para pouco. Os axentes da mi-norización da lingua sábeno ben. Cóm-pre reaxir e poñer en práctica a peda-goxía do compromiso individual, quesumada a outras son as determinantespara provocar o cambio de hábitos

lingüísticos. Seguirteimando no victi-mismo é un erro.Os que o practicanson os mesmos queagochan as súas in-chorencias nel e ac-túan con desleixo e non mercan librosno noso idioma; a críse editorial asínolo demostra. Compórtanse sen apli-caren a discriminación positiva nacompra de produtos de consumo e nonescollen os galegos, e dentro deles osque se etiquetan no noso idioma.Sonos que non reclaman das compañíasde seguros e servizos (gas e electrici-dade,por exemplo) os recibos no nosoidioma. Ou o que é peor, dan por feitoque na desgaleguización das novasxeracións no ámbito familiar, eles nonteñen nada que ver; bótallenlas culpasa outros axentes.

Pasemos da épica victimista ao op-timismo da vontade.

Pagar en galego

Acriação das letras permitiu a re-presentação escrita da palavra,que circula-se a informação

alem da comunicação direta e pessoale que tivéssemos noticia dos feitosocorridos em tempos remotos pormédio de informadores que conhece-ram pessoalmente ou na mesma épocaos feitos históricos que nos relatam,dos que deixaram testemunho. Poiscada letra constitui o signo gráfico dosistema de escritura de uma língua eagrupam-se ordenadamente nos cha-mados alfabetos. Ainda que há inves-tigadores que acreditam na hipóteseda existência de uma língua remotacomum também sustentem que todosos alfabetos tenham suas origens nosistema de escritura proto-canita, alopolo ano 2.000 a.C.

Muitas são as línguas faladas nomundo (disse que entre três e setemil) e realmente uma língua, umidioma, é o médio de relacionar-seentre os utentes do mesmo idioma.Deveria, polo tanto, como veículo decomunicação e informação ser total-mente neutro o uso do idioma dentrodo grupo humano ao que pertence,sem asobalhamento de outros grupos

idiomáticos; respeitando sua represen-tação gráfica, porem o futuro de muitaslínguas fica choido bem por despareçodo grupo que a fala (mágoa, mas temseu sentido) ou polo avassalamentode outra língua dominante mediante apressão social (países imperialistas);augurasse a desaparição de perto deum 50% das línguas vivas atuais parafinais do século XXI.

A língua é o principal sino de iden-tidade de um pais, polo que o país do-minante ou colonizador trata de quese perda para assimilar totalmente aopais colonizado ou submetido. Que vosvou dizer de esta situação que aestamos a padecer na Galiza não sócom a pressão social que também emuito especificamente com a pressãopolítica dos que nos governam, desati-nadamente elegidos por maioria dospróprio galegos; basta com botar umaolhada aos agouros, alvorotos e recla-mações de castelhanos, extremeñosandaluzes, etc. para comprovar a inquinaque tenhem a nosso idioma e como to-dos os partidos políticos, com mais oumenos aversão, propõem ou procurama desaparição da nossa língua.

E por se foram poucos os inimigos

exteriores e interiores ainda nos que-dam os que se chamam amigos e de-fensores do idioma. Os talibás que deespírito galego semelha que só tenhemo do minifúndio, neste caso diriamental, e que ano trás ano volcamseu aborrecimento e seu agravo contraum vulto preeminente da língua e dacultura galegas, um home que plantoucara ao fascismo e sofreu cadea, de-puração e abandono, mas nunca cedeuda defensa de Galiza, autor de umalonga contribuição á literatura galegae especialmente a monumental “His-toria da Literatura galega contempo-rânea”, a obra mais importante e fun-damental da historiografia da literaturaem língua galega. Carvalho Calero éautor de uma obra fundamental na li-teratura galega, desde teatro, poesia,ensaio e narrativa, com uma novelaque também define um antes e umdepois na narrativa galega, Scorpio. Esempre, ano trás ano, os talibãs daReal Academia Galega lhe negam de-dicar-lhe um ano das Letras Galegas.Bem certo que cada ano é um ano aRicardo Carvalho Calero, pois reco-rrentemente aparece nominado, mastambém recorrentemente rejeitado pormaioria dos acadêmicos.

Seu pecado são as letras galegasexpulsas do dicionário galego. As J, Ç,

dígrafos NH, LH,a parcialmenteexpulsa G, o til-de e seu razo-nabilisimo posi-cionamento como reintegracio-nismo, tanto por reintegrarmos no ga-lego-português, no mundo que nos épróprio, o da lusofonia, como por sero porvir do nosso idioma como pólasmúltiplas vantagens que supõe o rela-cionarmos com normalidade com todoo mundo cultural, econômico e socialda lusofonia. Da ortografia dicia Rosaliade Castro no prólogo a Cantares Gallegosque “sem gramática nen reglas de nen-gunha clãs... puxen o maior coidadoem reproducir o verdadeiro espiritu donosso pobo”, e já vemos o êxito...como para impedir as manifestaçõesculturais por um “quítame esa jota”.

Outro Dia das Letras Galegas semCarvalho Calero, mas outro ano maisrevindicando a Carvalho Calero. Nãocritico a eleição de Antón Fraguas,que póla sua obra e póla sua dignidadenacional, o merece. Critico a vilezados que ano trás ano rejeitam a CarvalhoCalero.

E que com seu remorso o comam.

Quinta do Limoeiro, maio do 2.019.

OS TALIBÁS DAS LETRAS.

Por Nemésio Barxa

3NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Letras Galegas

Colaboradores: Rocio Pereira Luzro81@hotmail.com , Anxo S.Porto Ucha, Raquel, Carlos Méixome, Vázquez, Viale Moutinho,Manuel X. Xiraldez, Fco. Puñal Suárez, Pilar Martinez, Manuel Rodríguez Alonso, Xulián Maure, Uxio Breogán, X.A. Pérez Lema,Xosé González Martínez, Manuel Bragado, Baldomero Iglésias(Mero), Nicolás Xamardo, Luis Martínez Risco, Fco. Peña Casti-ñeira, Nemesio Barxa, Andrea Goro, Anxo Mena, Inma Otero Va-rela. Manso Preto, Isabel Varela, Francisco Álvarez-KOKI.

Depósito legal: VG 40-2016

Edita: Editorial NOVAS DO EIXO ATLÁNTICO S.L. Avda. Sarmiento Rivera, 4-4ºD (36860 PONTEAREAS - GALIZA) T. 986 64 12 69 redaccion@novasdeturonio.comImprime: Publicaciones Tameiga S.L.Publicidade: Dpto. propio e axencias publicidade@novasdeturonio.comDeseño e maquetación: Fran Eiró

Director: Guillermo Rodríguez Fdez. T.658 58 50 49 guillermo@novasdoeixoatlantico.com

Tradución e correción: Montserrat Rodríguez cursosespanhol.cep@gmail.com

Anxo Serafín Porto UchaRaquel Vázquez Ramil

En 1998 defendía a súa Tese deDoutoramento Francisco ManuelVeiga García, profesor de Educa-

ción Secundaria máis coñecido porPaco Veiga. A Tese, dirixida por AnxoS. Porto Ucha, foi presentada no De-partamento de Didáctica e Organiza-ción Escolar da Facultade de Cienciasda Educación da Universidade de San-tiago de Compostela. Levaba por tí-tulo: «Xogo popular galego eEducación. Vixencia educativa e fun-ción de identificación cultural dosxogos e enredos tradicionais». O Tribu-nal cualificador, formado polos douto-res Jurjo Torres Santomé (presidente),Antón Costa Rico (secretario) e os vo-gais Antonio Fraguas Fraguas, Mª deGraça Ribeiro de Sousa Guedes e XulioRodríguez López, outorgoulle ao traba-llo a máxima cualificación de Sobresa-liente cum laude.

No momento de configurar a Comisiónque ía xulgar a tese, ademais de reco-ñecidos especialistas no tema, queria-mos contar cun profesor que atesouraseamplo coñecemento histórico, antro-polóxico e etnográfico sobre Galiza.Quen mellor que o doutor don AntonioFraguas Fraguas, director do Museo doPobo Galego, que xa tiña daquela 92anos! Foi toda unha ledicia e un privi-lexio contar co seu maxisterio.

Don Antonio fora nado en Loureirode Cotobade a finais de 1905, fillo depai emigrante en Brasil. Despois doseu paso pola escola, ingresa por libreno Instituto de Pontevedra. Estudoulogo Filosofía e Letras na Universidadede Santiago de Compostela, licencián-

dose en 1928. Incorporado ao Semi-nario de Estudos Galegos e ás Irman-dades da Fala, en 1933 é nomeadoprofesor de Xeografía e secretario dorecentemente creado Colexio Subven-cionado de A Estrada, enseguida con-vertido en Instituto de Ensino Elemental(1934) e de Ensino Superior (1935).Na Estrada coincidiu con Enrique VidalAbascal, profesor de Matemáticas, se-gundo os datos que ofrece MargaritaFigueiras Nodar.

Durante a guerra foi expedientadoe o seu expediente de depuración re-solveuse en 1941 (Orde de 5 de maiode 1941) coa suspensión de empregoe soldo durante dous anos, traslado einhabilitación para exercicio da docenciae para cargos de confianza en institu-cións de ensino e culturais. A partirde 1938 deu clase na Academia Me-néndez Pelayo de Santiago, e nos anos40 compatibilizou este traballo conclases na Facultade de Xeografía eHistoria.

En 1950 lee a tese de doutoramentoen Madrid sobre El Colegio SantiagoAlfeo (vulgarmente llamado Fonseca),gaña de novo cátedra de instituto econsegue destino no Instituto masculinode Lugo, trasladándose en 1959 aoInstituto feminino «Rosalía Castro» deSantiago de Compostela, onde desen-volverá o seu labor deixando gratamemoria en varias xeracións de xovescomposteláns, que lembran a súa cali-dade intelectual e, por enriba de todo,o seu excepcional talante humano.

Ao crearse en 1969 o Instituto deCiencias da Educación (ICE) da Uni-versidade de Santiago de Compostela,D. Antonio Fraguas é un dos máis ac-tivos profesores que recibían alumnosen Prácticas, no entón denominado

CAP (Curso de Aptitude Pedagóxica ),que a Lei Xeral de Educación de 1970incorpora ao seu proxecto para a for-mación didáctica do profesorado debacharelato. Así o constatamos ambosos dous nun amplo estudo sobre aevolución histórica do propio ICE, in-vestigación desenvolvida nos fondosarquivísticos do mesmo Instituto e noArquivo Histórico da USC, hoxe en fasede publicación no Servizo de Publica-cións da Universidade de Santiago deCompostela. Os informes de Antón Fra-guas sobre os alumnos e alumnas doCAP destacan polo seu detalle e polasúa humanidade. Como os grandes mes-tres, tiña palabras amables para todose sabía atopar o bo que cada un deleslevaba dentro.

Como investigador deixou en legadomoi amplo, que abrangue dende a Xeo-grafía, a Historia, o xénero biográfico(con senlleiros traballos sobre ManuelMurguía ou Aquilino Iglesias Alvariño),Literatura oral, e moi sinaladamente aEtnografía (costumes e festas popula-res).

A partir dos anos 70 recibiu premiose distincións en recoñecemento á súatraxectoria e a súa impagable tarefacomo director do Museo do Pobo

Galego. Morreu en Santiago de Com-postela o 5 de novembro de 1999. Asúa vida queda ben resumida nunhafrase que o define e nos serve de ins-piración: «Ser galeguista non é máisque ser amante da nosa terra».

FONTES: FIGUEIRAS NODAR, Margarita (2009):

La enseñanza media en A Estrada(1933-1938) a partir de una fuenteinédita. A Estrada: Miscelánea históricae cultural, nº 12, pp. 99-132.GONZÁLEZ PÉREZ, Clodio (1998): An-

tonio Fraguas. Profesor, xeógrafo, his-toriador, antropólogo, Galego de ben.Vigo: Ir Indo.NEGRÍN FAJARDO, Olegario (2006):

La depuración franquista del profesoradoen los Institutos de Segunda Enseñanzade España (1937-1943). Estudio cuan-titativo para Galicia. Sarmiento. AnuarioGalego de Historia da Educación, Nº10, pp. 59-99.PORTO UCHA, Anxo S. e VÁZQUEZ RA-

MIL, Raquel.: O Instituto de Cienciasda Educación (ICE) da Universidadede Santiago de Compostela. Nacementoe evolución (1969-2016). Santiago deCompostela: Servizo de Publicacións daUniversidade de Santiago (no prelo).

Antón Fraguas, ser galeguista

Antón Fraguas, a esquerda, con Isaac Díaz Pardo. Fonte: Diario de Pontevedra, 11/05/2019.

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 20194

Letras Galegas

Continuamos num período debaixa intensidade na celebra-çom das Letras Galegas. Nota-

se nos centros de ensino, nasassociaçons culturais e em plena rua,onde a cidadania o recebe como dia fe-riado, mas nom o vive com paixom.

Quando em julho de 2018 a RealAcademia Galega decidiu que AntonioFraguas fosse o escritor homenageadono Dia das Letras de 2019, nom sópretendia buscar um nome alternativoa Carvalho Calero; procurava tambémumha figura moderada que nom resul-tasse molesta para o poder políticoautonómico. Agora estamos compro-

vando os resultados: que os da boinae os do birrete nom se deixam seduzirpolo discurso de Fraguas, por muitopedagógico que seja; e que o gale-guismo nacionalista tampouco se en-tusiasma, nom polo perfil da figurahomenageada, senom polo que a es-colha significa na deriva académica.

Eu, que tivem a fortuna de participarcomo ouvinte en várias intervençonspúblicas de Antonio Fraguas entre1983 e 1990, recordo-o pola presençade labrego ilustrado, pola sua fonéticagenuína e polo discurso envolventeque em cada palavra desprendia amorà nossa Terra; e encantava-me ouvi-

lo, como me encantava ouvir os dis-cursos de Carvalho ou de Manuel BeirasGarcía ou de Avelino Pousa Antelo.

Agora neste tempo das Letras, des-cubro moita obra de Fraguas que énova para mim. Ao tempo que aprendocultura popular, penso nas circunstanciasem que foi investigando, escrevendo epublicando. Quanto mais o conheço,mais admiro a sua capacidade de supe-raçom perante os mais diversos obstá-culos. Penso no nascimento como filhode moça solteira; no momento de deixara docência na Universidade de Santiagopara ir ao Instituto da Estrada (semdúvida para consolidar um empregofixo), no momento em que foi represa-liado e que se viu obrigado a reorientara vida dando aulas particulares... Maistambém penso no positivo: tivo ummestre benemérito que orientou a famíliapara que o mandassem estudar; foi

aluno de Castelao e de Lousada Diéguezno bacharelato e de Armando Cotarelona Universidade; fixo rádio em galegoem 1932; superou umha segunda opo-siçom, neste caso a Catedrático de His-tória em Lugo; entrou na Academia esentou na cadeira do seu mestre Castelao;participou na fundaçom do Museu doPovo; foi correspondente da Associaçãodos Arqueólogos Portugueses e da So-ciedade Portuguesa de Antropologia eEtnologia... e chegou a cronista geralde Galiza!

Confio em que, umha vez passadoo fragor das batalhas eleitorais, serecupere o interesse por Antonio Fra-guas. Tempo haverá entre setembrode dezembro para continuar com even-tos de análise e divulgaçom da suaobra e, também, para pensar em comorecuperar o espírito inicial do Dia dasLetras.

Antonio Fraguas ou o discursodo labrego ilustrado

Por Bernardo Penabade

O17 de maio, co gallodo Día das Letras Ga-legas, que este ano se

dedica a Antón Fraguas, ha-berá 20 postos de libros noPaseo da Corredoira das libra-rías Espazo Lector Nobel eIris, de 11.00h a 22.00h, queofrecerán un 10% de des-conto. Ademáis exporanse

Maios e paneis informativossobre a figura do historiador exeógrafo, Antón Fraguas, re-alizados polos centros educa-tivos e asociacións culturaisde Tui.

A escritora Iria Misa abriráa feira ás 11.00h, dando pasoa continuación ás actuaciónsmusicais do grupo de pande-

reteiras As D´Abadía da Aso-ciación cultural “A Insua” deCaldelas e continuarán a CoralPonte das Febres(11.30h), oconcerto familiar de Urdimecon “Fantasía musical”(12.00h) e a Banda de Gaitas“Lembranzas da Terra” de Gui-llarei (13.00h).

Pola tarde, ás 16.00h haberá

un obradoiro de marcapáxinascon En un Tris Tras. Ás 17.30hvolve a música cunha actuacióndo grupo folclórico “O Mos-teiro” de Pexegueiro. Unhahora despois, ás 18.30h Con-tacontos de Culturactiva con“Bandullo Azul: Flipa cos con-tos”, ás 19.30h teatro de rúatamén de culturactiva con“Saaabor”. A programación re-matará ás 20.30h coa actuaciónda Coral do Centro Socioco-munitario de Tui. Pola mañá aRadio Municipal de Tui fará

un programa especial co gallodo Día das Letras Galegas eda Feira do Libro Galego.

En caso de choiva celebra-rase o domingo 19 de maio.

Literatura, teatro e música na XXII Feirado Libro Galego de Tui

5NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Letras GalegasPor Xosé A. Neira Cruz

Vinte anos despois do seu pasa-mento, Galicia homenaxea co Díadas Letras Galegas a Antonio Fra-

guas, probablemente un dos persoeirosda nosa cultura ao que mellor lle acaea denominación de mestre. Non só por-que exerceu o maxisterio ata os límitesmáis proveitosos da súa dedicación pro-fesional senón porque fixo desa acti-tude vital –a do que está sempredisposto a transmitir, a dar- un exem-plo. Non tiven a sorte de contarmeentre as afortunadas promocións dealumnos e alumnas que pasaron polassúas aulas. Porén, gocei do privilexio depercibir, carta tras carta ao longodunha prolongada correspondencia quemantiven co mestre de Cotobade aolongo da miña adolescencia, a impor-tancia que el lle daba a esa tarefa deatender e ensinar aos máis novos.

A experiencia comezou coma unha

arroutada: a que ten un quinceañeiroque un bo día acorda escribirlle a unhome que admira para facerlle algunhaspreguntas sobre Galicia. Era como guin-dar unha botella ao mar. O máis pro-bable, pensaba eu, é que nunca chegaseresposta. Evidentemente si chegou.Non podía ser doutro xeito tratándosede Fraguas. Nela, don Antonio, mani-festábase contento por ter recibidoaquelas preguntas ás que procedía adar cumprida resposta e deixaba aporta aberta para manter aquel contactode xeito periódico. “O único que podeocorrer é que ao mellor vaia un tantoapurado –advertía-, pero poñémonosde acordo para falar de algo que eupoida saber, agás de política, porquepolo que vexo desde hai algún tempoestou moi descrido. Pero hai moito doque falar sen ser diso”.

Foi un dos agasallos máis valiosos

que me teñen feito, un obsequio im-pagable: o tempo e a atención dundos alicerces da nosa cultura posto adisposición dun mozo curioso e tímidoque nin sequera se atreveu nunca aparar pola rúa ao velliño co que ásveces se cruzaba –eu cara ás clases, elde camiño cara ao Museo do Pobo Ga-lego- por temor a quebrar dalgún xeitoaquela maxia que se facía realidade através das cartas.

Esas cartas, gardadas coma ouro enpano nun caixón do meu cuarto, sufrironun terrible accidente. Unha man ino-cente, que non sabía o que estaba afacer, procedeu a agrupar nunha mu-danza aqueles sobres nunha bolsa daque despois nunca máis se soubo. Omeu tesouro ficara desaparecido parasempre. Foi unha perda da que medoín sen consolo.

Morto xa o vello mestre, aconteceuo milagre. Un día, remexendo naquelmoble na procura doutros papeis vellos,sucedeu o inesperado. Do trasfondo

das gavetas extraí-das para mellor fa-cilitar a esculca,caeron coma as-cuas relocentesseis sobres impe-cables co nome e o enderezo de Fraguasna lapela. Coma se don Antonio acor-dase retomar a nosa correspondenciadesde o Alén. Así o sentín.

Desde entón lin e relín centos deveces eses folios escritos coa pulcracaligrafía que lle era característica. Enon poucas veces, nesta vida de lucese sombras, me teñen salvado e animadoa continuar como só un bo mestre opode facer: “Eu quero que as miñasverbas, eiquí postas, che sirvan depasatempo e que che aporten confianzaen ti mesmo”.

Vinte anos despois esas palabrasseguen a manter intacto o agarimo, aprofundidade e a sinxeleza do homeíntegro, bo e sabio que foi AntonioFraguas.

As cartas de Fraguas

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 20196

Letras GalegasAntón Vidal Andión Presidente da Editorial Galaxia.

Dende 1963 vimos festexando odía das “Letras Galegas” os 17de maio, en conmemoración

do centenario da publicación de “Can-tares Gallegos”. A iniciativa foi de Fer-nández del Riego; Ferro Couselo eGomez Román ,todos eles conselleirosda editorial Galaxia, para homenaxeara aquelas persoas que destacasenpola súa creación literaria en linguagalega.

Honramos este ano, no día dasletras galegas a D.Antonio FraguasFraguas paisano de quen isto escribe.

Escoitei falar de Fraguas na miñaxuventude, durante o bacharelato noinstituto de Pontevedra, naquel vellocaserón, onde Fraguas estudou e co-ñeceu o galeguismo da man dos seusmestres Losada Dieguez e Castelao,que deixaron nel unha grande pegadae no caso de Castelao unha entrañableamizade.

No mesmo instituto, aló por xaneirode 1965, Fraguas participou nun cursosobre lingua galega, organizado polaAgrupación Cultural os Novos, á queeu e outros compañeiros pertenciamos.O curso estaba dirixido por Agustín R.Caamaño e ao coidado do meu admi-rado Prof. Millán G. Pardo. No cursopronunciaron leccións maxistrais deLiteratura Galega, ademais, de Fraguas,os profesores Filgueira Valverde, MillánG. Pardo, Carballo Calero e Xaime Isla, tamén interviñeron os poetas López-Casanova e García Bodaño. Daquelcurso deu cumprida noticia a revistaGrial no seu número 8, exemplar queconservo con autentica veneración,así como unha pequena gramática ga-lega, a primeira que tiven, publicadapolas Irmandades da Fala.

Á idade de dezaseis anos, poder es-coitar a personalidades tan relevantesda cultura galega, supuña abrirse aun mundo de compromiso. Podo dicir,que xa daquela descubrín cál debíaser un dos meus camiños na vida eniso ando.

D. Antonio adoitaba pasar partedos veráns na súa casa de Insuela, aopé da dos meus parentes, os Cabirtas,onde teño coincidido con el, e gozadodo seu falar paseniño e humildoso,debullando todas as historias coñecidas

da aldea. Alí en Insuela, naceran eestaban a maior parte dos seus coñe-cementos da Cultura Popular, e estaafirmación non é de parte , senón opropio Fraguas, dínolo na introducióndo seu libro, “ Aportacións ó cancioneirode Cotobade “, “ Corresponde indicar,para comprender algunhas manifesta-cións do Cantigueiro da terra de Coto-bade, que estes centos de cántigasforon recollidas por min hai máis desesenta anos, cando era escolante noInstituto de Pontevedra “ inclúe unharelación das persoas que foron osseus informantes: Antonia Pérez Es-traviz, mamá Antonia, que o coidoucon amor de nai na súa infancia; assúas primas , do lugar da Costa, Tersilae Julita Fraguas; María Rodríguez doBrixel ; os seus veciños de Insuela:Digna e seu pai José Rodríguez, omeu primo Amable Cabirta e AntonioVidal Proenza que ó axudou na recollidano lugar da Xesteira e Almofrei; ManuelMalvar “ Manuel da Costa “ quen com-puña as coplas dos desafíos, cinza-rradas e de fiadeiros da parroquia. Ta-mén recolleu cántigas nas veciñasfreguesías de Valongo, Aguasantas eLoureiro.

Da dilatada labor de Fraguas noseidos da arqueoloxía , da xeografía ,da antropoloxía cultural, da historia...falan os seus libros cheos de sabedoríaasí como máis dun centenar de amenosartigos . Eu quero nesta colaboración,situar a ese Fraguas polifacético enCotobade . Podemos afirmar, que In-suela e Cotobade inspiraron e marcarona vocación de Fraguas no estudo dasdisciplinas citadas.

No referente a Cotobade quero lem-brar aquí, que se coñecen máis dedezaoito traballos e un feixe de artigosperiodísticos . Dese brazado de tra-ballos quero escolmar pequenas citascomo exemplos de costumes e acon-tecementos que nos singularizan comocomunidade.

Así no traballo titulado “ Desde oantroido á Pascua .Vida e costumes acomezo de século” ( Homenagem aJ.R. dos Santos Junior, Lisboa 1993).A descrición do entroido comeza coascomidas típicas , destacan dous pratosde comida da zona. A “bincha“( vexiga

do porco ),palabra rexistrada no di-cionario da RAG como “vincha “ perosen a acepción que lle damos nasTerras de Cotobade.Tratase dunha so-bremesa característica de toda a bis-barra, feito a base de pan trigo, ovose azucre, amasado e logo embuchadona vexiga do porco , póndose logo aferver. O outro prato “petote”, palabranon rexistrada no dicionario da RAG,tratase dun bolo, con forma de ovo,feito con fariña amasada, cocido despoisna auga do caldo. Ambos seguen a terun gran predicamento entre nós, con-tando con dúas festas gastronómicas.

No ano 1946 publica no “ Boletínde la Comisión de Monumentos de Ou-rense “ un estudo intitulado “ El loboen las Tierras de Cotovad “ , no artigoD. Antonio pretende, levar a cabo unachegamento á dimensión cultural dolobo como mito na cultura popular deGalicia, tanto na material como na in-material. Foi Fraguas dos primeiros enacercarnos ó mito nesas dúas dimen-sións.

Sendo Cotobade dende sempre terrade gando no monte, a convivenciaentre o home e o lobo non ten sidopacífica, todos aqueles que temos vi-vencias da infancia na aldea, sabemosda preocupación das nosas avoas ,deprotexernos dos perigos de fóra dacasa. O lobo era o paradigma de

todos os males, reflectido moi benpor Fraguas neste artigo, cando examinaos ditos populares sobre o comporta-mento do lobo, presentándoo comoun ser maligno e superior pola súaforza e corpulencia, queda moi benexpresado nos diálogos recollidos notraballo “ Menos lobos, comadre” e “Confesión de lobo “.

Tamén nós fala da existencia de APieira, muller que gardaba e alimentabaós lobos e para os que pedía esmolapolas parroquias. A profesión de Pieiraera un castigo que recibía o matrimonioque tivese sete fillas sen ningún fillono medio, tendo que dar unha fillapara desempeñar tal encomenda, refí-renos que isto é crenza xeral na co-marca, é que a última que houbo erade Borela.

Pechando o artigo ofrécenos unhacantiga que se cantaba nas ruadas deLoureiro, musicada por Ramón Castro-mil, titulada “ lobishome”.

Debémoslle a D. Antonio ter postoa Cotobade no mundo de Castelao. Seseguimos o artigo publicado por el cotítulo “ Castelao en Cotobade “ ( RAGxaneiro de 1975 ). Sabemos que Cas-telao veraneou no lugar de Pazos daparroquia de Carballedo , por mor dadoenza do seu fillo Alfonsiño, mociñode saúde precaria, e que melloraba a

Fraguas e Cotobade

7NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Letras Galegas

OIES Lucus Augusto homena-xeou a figura do escritor ga-lego Antonio Fraguas. Os

actos consistiron na apertura da ex-posición “Os nove anos de Fraguas enLugo”, e a presentación da web e dolibro baixo este mesmo nome. Ade-mais, bautizouse unha aula do centroco nome de Antonio Fraguas e o ar-tista Manuel Romero cedeu unha dassúas obras dirixida ao escritor galego:O Fraguas dos anos cincuenta, diantedo seu instituto lucense.

O IES Lucus Augusti homenaxeou a Fraguas

Manuel Romero cedeu unha obra sobre Fraguas.

súa saúde na montaña . Daquela estancia queda constancia en diferentes obras

de Castelao e nos seus debuxos de “ As cruces de pedra naGaliza “, alí están recollidos os cruceiros da parroquia deLoureiro ( o da encrucillada do igrexario, o do adro; o debarreiros), así como os das parroquias de Carballedo,Rebordelo, Valongo e Aguasantas. Pero o máis salientable eemotivo daquela estancia e que impresionou a Castelao, foia historia de Florentina a moza que morreu de amor na pa-rroquia de Loureiro a mediados do século XIX, do que quedaconstancia nunha lápida ó pe da porta de entrada da igrexade Loureiro, na que se pode ler o seguinte epitafio:

DE LA PRENDA TAN QUERIDA YACEN AQUÍ LOS DESPOJOS Y NO SE CONTIENEN LOS OJOSDE LLORAR A FLORENTINA GARCÍAJOVEN DESCONSOLADA QUE A LOS 23 AÑOS DE EDAD PASÓ A LA ETERNIDAD.DICIEMBRE DÍA PRIMERODE VIDA FUE EL POSTREROPARA ESTA JOYA MALOGRADA

1857Castelao universalizou a Florentina adicándolle o libro

segundo de Cousas da Vida.“ A Florentina, rapaza que morreu de amor na feligresía

de Loureiro o ano 1857”Para rematar estas citas , quero mencionar , tres dos

seus artigos máis cheos de amor ao seu lugar de nacemento,”Geografia de un lugar “ ( Miscelania de Geografíade Galiciaen homenaje a Otero Pedrayo.Santiago 1978 ) “ Insuela, unlugar antigo e os nomes da parroquia “( Humanitas :estudiosen homenaxe ó Prof.Dr.Carlos Alonso del Real .Santiago1996 ) ou “o lugar e a casa onde nacín “( Grial nº 144,Vigo1999 ), autenticas leccións de amor aos lugares máisíntimos do autor , así como a descrición curruncho por cu-rruncho da súa casa ,do lugar de Insuela e da parroquia deSantiago de Loureiro , os seus berces. Títulos estes que nosserven de modelo, para interpretar o xeito de vida dosnosos antepasados.

Ben sabia D. Antonio que o amor á Terra é un sentimento.A nación non é un resultado da vontade política doscidadáns, senón como expresión da influencia do medionatural e da tradición, isto é, da Terra e dos Mortos. (Barrés ).

Este sentimento ó reflexa no seu libro “ La GaliciaInsólita “ no primeiro dos seus capítulos “ Sentimiento dela Tierra “ ,onde despois de citar a Cabanillas ; Castelao eVicente Risco, remata con esta sentenza: “ Asi es el senti-miento de la Tierra, fácil de comprender, difícil de intrepretare imposible de medir”.

Quixen nestas citas resaltar ó que supoñen para todosnós as obras de Fraguas , non se pode entender a Fraguase a súa obra, sen coñecer Cotobade e a súa parroquia deLoureiro, e nestes tempos actuais a Cotobade sen a obra deFraguas.

El foi un notario do seu tempo, deu fe de canto viu ecanto recibiu dos seus achegados. Sirvan, pois, estaspalabras como homenaxe a ese grande home que foi o nosoveciño, e imitándoo na súa humildade, sirva, tamén, parahonrar a todos os nosos devanceiros.

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 20198

Humor

Por que você gosta de de-senhar?

A resposta mais óbvia seria,porque sempre desenhei e sem-pre gostei. No entanto poderiadizer que há duas razões es-senciais, a lúdica e a cívica.Por um lado, desenhar dá-meprazer, e para isso não tenhoexplicação. Por outro lado,sempre senti a necessidade deintervir civicamente, e os meusdesenhos são a minha formade o fazer.Desde quando você de-senha?

Desenho desde que me lem-bro. Com 9 anos fiz as minhasprimeiras bandas desenhadas,para a família, e com 13 anosdesenhei os meus primeiroscartoons, caseiros, quandoaconteceu a revolução do 25de Abril.

Quais tópicos você gosta dedesenhar?

Qualquer assunto que mesuscite reflexão sobre o mundoem que vivemos, e que eupossa satirizar, me interessa.Mas tenho mais apetência pelapolítica internacional, os albossão mais suculentos.Quais técnicas você usa paradesenhar?

Actualmente utilizo o AdobeIllustrator para desenhar, apóster feito um esboço a lápissobre papel.Quando e onde você publi-cou sua primeira caricatura?

As minhas primeiras publi-cações foram banda desenhada,na revista de BD “Visão", em1976. Comecei a publicar car-toon e caricatura mais tarde,a partir de 1986. Os meus pri-meiros cartoons editoriais fo-

ram publicados no "Jornal daFENPROF", o jornal da Federa-ção Nacional de Professores.Onde você publica atual-mente?

Os meus cartoons saem se-manalmente no jornal Públicoe faço quincenalmente umcartoon animado para o canalde televisão “RTP3", com ogrupo Spam Cartoon (spam-cartoon.com). Publico tam-bém, sem regularidade defi-nida, no Courrier Internationale no The New York Times,entre outros jornais e revistas.A partir de Abril começarei apublicar regularmente na re-vista francesa “AlternativesEconomiques”.O que é um dia de trabalhopara você? Você se dedicaexclusivamente à ilustração?

Dedico-me exclusivamente

ao cartoon, ilustração e ani-mação. O meu dia de trabalhonão tem um padrão regular. Amina actividade divide-se entreleitura, recolha de informação,esboço de ideias, desenho nocomputador. E ainda organi-zação do arquivo e… auto-secretariado (emails, contas,etc.). E a obrigatória sesta. Eainda o passeio com o meucão, que me ajuda a pensar.Existem revistas de humorgráfico em Portugal ou ape-nas algunas cartoon ssão pu-blicadas em alguns jornais?

Neste momento não há re-vistas de humor gráfico emPortugal. Foram existindo al-gumas, desde o sec XIX até fi-nais do sec XX, mas a maioriafoi de curta duração. A di-mensão do país nunca ajudouao panorama editorial. E agora,com a presença da Internet,editar uma revista exclusiva-mente de humor gráfico é pra-ticamente impossível.A imprensa portuguesa de-dica o espaço que merece aocartoon ou não?

Há cada vez menos espaçona imprensa portuguesa, e naImprensa em geral, para ocartoon. Alegadamente porrazões económicas, que muitasvezes servem apenas de jus-

tificação para o receio gene-ralizado da sátira política.Além disso, está em cursouma revolução nos meios decomunicação, desde a chegadada Internet, à qual os cartu-nistas ainda estão a tentaradaptar-se.Por que o humor e a sátirasão importantes na socie-dade?

A sátira estimula a reflexãoda sociedade sobre si própria,abre-lhe os olhos e o pensa-mento. E o humor é um veículofundamental, e universal, paraesse estímulo.

Com Cristina Sampaio

Cristina Sampaio é uma proemi-nente representante feminina dohumor gráfico português. Nas-

ceu e vive em Lisboa. Em 1985 licen-ciou-se em pintura pela Escola Superiorde Belas Artes de Lisboa. Começou afazer ilustração infanto-juvenil em1987, área onde publicou mais de umavintena de livros, em editoras comoEditorial Caminho, Bertrand Editora ouPorto Editora. Está igualmente repre-sentada em inúmeras publicações co-lectivas de ilustração e de cartoon.Desde 2009 faz parte da associaçãoCartooning for Peace.

A partir de 1986 começou a trabalharcomo ilustradora e cartunista para di-versas revistas e jornais, nacionais einternacionais, com destaque para Ex-

presso, Público e O Independente, emPortugal; Courrier International, emFrança; KleineZeitung, na Áustria; TheBoston Globe e The New York Times,nos EUA.

O seu trabalho foi apresentado emnumerosas exposições colectivas e in-dividuais, em Portugal e no estrangeiro,destacando-se Alemanha, Bélgica, Bra-sil, Cuba, Dinamarca, França, Grécia,Itália, Noruega, República Checa, Suécia,Suíça e Turquia.

Em 2007 foi laureada com o 1ºprémio na categoria de cartoon editorialdo World Press Cartoon, que em 2009 eem 2015 a voltou a distinguir, destavez com uma menção honrosa.

Com ela falamos sobre sua carreiraartística Cristina Sampaio. (foto: Clara Azevedo)

A última metamorfose

por Francisco Puñal Suarez

Ser ou non ser

9NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

HumorXose Manuel

Trump Refuxiados

Cristina Sampaio

Xaquín Marín Tokio

Brexit Flight

FUCO PRADO

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 201910

Letras GalegasPor Avelino Jácome

Aquela mañá o vendedor de librossaira motivado; queria aumentara súa media de vendas e o seu

soño era converterse no mellor vende-dor da súa empresa, seria implacablee non fallaría no seu intento. Por isopreguntábase por qué estaba a abrazaraquela señora que seguía chorando noseu peito; preguntábase por qué per-día o seu precioso tempo mentres es-coitaba a súa traxedia; por qué non sedespedira educadamente e marchadopara a seguinte casa. Tal vez xa ven-dese unha enciclopedia e xa estaría unbanzo mais preto da meta soñada.

Pero a historia fálao conmovido can-do a muller contoulle cómo se enfermarao seu único fillo de nove anos, cómo ofora levado ao centro de saúde e cómolle diagnostiracan unha dor sinxela degarganta; de cómo o neno con todoqueixábase dunha forte dor na calugae en toda a zona traseira da cabeza;de cómo vomitara moi forte aquelacunca de leite que lle subiu ao seucuarto antes de irse a durmir; de cómoao fin o seu neno durmiuse e de cómoo amencer sorprendeunos coa frialdadedo corpo ríxido, sen vida; de cómonunca espertou daquel último soño;de cómo o abrazou desesperada nunintento de devolverlle a vida que anoite e a meninxite así lle chamarondespois de realizarlle a autopsia a esainimiga que lle quitou o que tantoquería.

O vendedor tamén chora e esquécesede todo porque a traxedia alcánzao etambén golpéao. Esa mañá queda con-solando e non pode seguir a súa rutinade traballo, pasa o día sen poder

sacalo da cabeza, dándole voltas evoltas...definitivamente hoxe non ven-derá moito.

Á noite de regreso a casa, o vendedorde libros é recibido pola súa esposacun marabilloso sorriso, un bico eunha fantástica cea e mentres ceancomentan o día, ela cóntalle que oseu neno de case tres anos estivo unpouco enfermo á tarde e que o levo aopediatra; nada importante un poucode molestia na garganta, que lle re-ceitou un xarabe e que xa se durmiu.Entón o vendedor de libros - papá,lembra a súa entrevista da mañá. Volvevir á súa mente aquela inmensa traxediae deixando para cear sobe a ver aoneno que dorme plácidamente, tómaoen brazos e mírao e o pequeniñotócase coa súa man a cabeza na partede atras e o pai sente como un avisode perigo na súa pel e nese instanteun vomito brusco enche a sala deleite acida do estomago do infante.

O vendedor de libros agora xa nonsoña con ser o mellor, só espera estarequivocado e que a posibilidade quebaralla a súa mente sexa irreal, saen otres para correr para o centro de saúdeandando co neno en brazos. Non teñenteléfono para pedir un taxi, a noite éfria baixo a xeada do de inverno hostil,pero os dous quilómetros que os separando médico percórrenos á carreira.

O médico de garda escoita as sos-peitas e faille as probas, que se nonhai rixidez no pescozo, que se nosbrazos tampouco, nin nas pernas. Non,isto non é meninxite señora xa llodixo o pediatra. Unha simple infecciónde garganta, leveno para casa e mañá

verán que xa se pon ben. Mentres co-menta sorrindo coa enfermeira: Os paisprimerizos alármanse enseguida!

Pero o vendedor de libros, non podesacarse da cabeza a escena da mañá;a esposa do vendedor tampouco echaman a un amigo e cóntanlle e pí-denlle que faga algo porque están moipreocupados. Este amigo que ten co-ñecidos no hospital universitario deSantiago, axúdalles. O ter coche lévaose acompáñaos e consegue que médicosespecialistas examinen ao neno. Despoisdun longo exame todo parece indicarque non se trata de meninxite. Paradescartala de maneira tallante haberíaque facer unha punción lumbar perovai ser moi dolorosa para o neno.

Falan e falan pero a única voz queescoita o vendedor de libros, o agorapapá asustado, é a da nai desesperadada mañá e pídelle, suplícale, lle imploraque fagan esa proba dolorosa peroque descarta definitivamente a enfer-midade que non quere nin oir o seunome. Ao fin acceden. E o peor dospresaxios cúmprese: o neno ten me-ninxite e é a do tipo máis perigoso.

Dez días de angustia dez dias dedebate entre a vida e a morte, dezdías de clamar a Deus ás agachadasporque o vendedor de libros presumede ser ateo e por iso escóndese. Osdías pasan a cámara lenta. Cansos.Tristes. Deprimentes.

Unha mañá xa perdida a esperanza,!aleluia!! ao fin o neno recupérase esae san sen ningunha tara, sen nin-gunha diminución. Os doutores felicí-tanse por tan boa nova. Nestes casosas secuelas poden ir desde unha pe-quena amnesia a unha inutilidade per-manente, comentan.

A enfermeira dí : "Tivemos sorte

agarralo tan rá-pido, senón nonse salvaría" e odoutor preguntapor qué estabantan seguros deque podía ser ameninxite se polos síntomas non pare-cía, e, o vendedor cóntalle esta historiae o médico exclama: "Isto parece unmilagre" e a nai di sí claro que é unmilagre e o vendedor de libros pensaque tamén, pero non o di, porque opostúlase como ateo e non quere reco-ñecer nin o seu medo nin as súas ora-cións ás agachadas.

Pero Deus non llo ten en conta efálalle e seguiralle falando porque é oseu Pai e sabe que ese fillo rebelde,ese vendedor soñador, papa covarde eangustiado pode cambiar, porque sabeda dor e das loitas, dos seus complexose das súas debilidades.

A estas alturas do relato xa seguroque adiviñastes que ese vendedor eraquen escribe, ese fillo é o meu fillomaior, o meu primoxénito tan amadoque se salvou e xa me deu un neto, unmarabilloso neto. Aquel día o meuDeus faloume por medio daquela mullerque consolei. Despois seguiu falandomede tantas formas e tantas veces, queme avergoño de ser tan rebelde e nondeixar que dirixa a miña vida na súatotalidade. O meu desexo para todos éque nos volvamos dóciles e que candooiamos a súa voz non endurezamos onoso corazón.

Como di Pablo en Hebreos 3:15. "Sehoxe escoitan vostedes o que Deus di,non endurezan o seu corazón comoaqueles que se rebelaron. E fixos osnosos ollos en Cristo non desmallemospor duras que sexan as probas.

O vendedor de libros

(Historias da vida desde outro punto de vista)

Omartes 7 de maio tivolugar un encontro naUniversidade de Pisa

onde se presentaronn as tresobras que desde os Centros deEstudos Galegos de Italia sepublicaron no ano 2018. Aesta cita acudiron os directo-res dos tres centros que exis-ten neste momento en Italia:GiovanniBorriero da Universi-dade de Padova, AttilioCaste-llucci da Universidade La

Sapienza de Roma e CarloPul-soni e Marco Paone da Univer-sidade de Perugia. Con elesconversaron FabrizioCigni eValeria Tocco en representa-ción da Universidade de Pisa.

Organiza o encontro a cá-tedra Antero de Quental – Ca-mões integrada no Departa-mento de Filoloxía, Literaturae Lingüística da Universidadede Pisa. Cómpre destacar a vi-talidade dos Centros de Estudos

Galegos de Italia xa que noano pasado deron ao prelo osvolumes Lois Pereiro. Poesiaultima di amore e malattia acargo de Marco Paone e publi-cada pola editorial Aguaplano,unha tradución do célebre librodo autor monfortino; La let-teratura galega. Autori e testi,a cargo de GiovanniBorrieroeGemma Álvarez Maneiro pu-blicada pola editorial Carocci,e La lingua delle cantigas.

Grammatica del galego-por-toghese, a cargo de PärLarsone publicada tamén por Carocci.

De feito esta última edito-rial, de grande prestixio noámbito universitarioitaliano,habilitou a colecciónFinisterrae coa finalidade dedar a coñecer textos relacio-nados co ámbito cultural ga-lego. A selección e edicióndos volumes da serie Finisterraecorre a cargo dos tres directores

dos centros de Estudos Galegosen Italia.

Literatura galega na Universidade de Pisa

11NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Letras Galegas

AGuarda prepara unhaxornada para a postaen valor das Letras Ga-

legas coa iniciativa «Festadas Letras», que terá lugar ovindeiro domingo día 19 demaio na Praza do Reló(encaso de choiva na Casa dosAlonsos».

A programación de activi-dades contará con venda delibros con descontos para osasistentes, postos de vendade artesanía, un xogo de pis-tas «Superlector», un standcon publicacións municipaise un sorteo final.

As actividades terán co-mezo na Praza do Reló ás11:30h co Contacontos «Adetective peregrina», a cargode Polo Correo do Vento, se-guido ás 13:00h dunha sesiónde vermouth musical con«Roger de Flor».

Pola tarde, ás 16:30h ce-lebraranse varios xogos po-pulares entre os que destacanas carreiras de sacos, zancos,parchís xigante, entre outros.

Ás 18:00h terá lugar o es-pectáculo para nenos «Cantamiña pedra canta» a cargo

de Xoan Curtel eCharo Pita e rema-tará ás 20:00h cuntraballo onde voznarrada e cantadacontan historias re-collidas no noso en-torno baixo o título«Por unha peseta»a cargo da CompañíaA Patacón con VeroRilo e Faia Díaz (in-tegrante do grupoDe Vacas)Xogo de Pistas

«Superlector»Unha das activi-

dades principaisdesta Festa das Le-tras 2019 na Guarda e oXogo de Pistas «Superlector»,un xogo que consiste enbuscar, a partires dun frag-mento de texto, unha ilus-tración ou unha fotografía,ou título dos libros, a co-lección a que pertence e oseu autor. Nesta actividadepoderán participar nenos enenas de entre 3 e 12 anosen tres categorías.

Para participar é precisoque se recollan as pistas no

Centro Cultual dende o sábado11 de maio en horario de10:00 a 13:00 e de 17:00 a20:00, e entregarse resoltoso día 19 coincidindo coaFesta das Letras.

Unha vez completado oxogo, os participantes deberánentregar a pista resolta o día19 de Maio na Festa das Letrasna propia Praza do Reló paracomprobar os resultados e,así, conseguir un Agasallo deSUPERLECTOR.

A Festa das Letras chega á Guarda o 19 de maio

ADeputación de Lugo pre-sentou a programacióncultural que organiza

con motivo da Semana das Le-tras Galegas. Contará con ac-tuacións musicais, danza,teatro e monicreques e con ac-tividades en centros educativosde toda a provincia. O presi-dente do organismo provincialexplicou que “esta é unha citaimportante para a nosa cul-tura. Cada ano homenaxeamosa unha figura relevante que re-flexa o noso patrimonio lin-güístico e literario, e este anotocoulle a Antón Fraguas, his-toriador e etnógrafo, unha fi-gura necesaria para poñer envalor o tesouro que é a nosacultura popular”.

Campos Conde tamén desta-cou que: “non podemos cen-trarnos só no que xa foi, pois anosa é unha cultura viva e quesegue creando, temos numero-sos escritores, poetas, cantan-tes, artistas, actores... que rei-vindican crear e vivir en galego,e aos que apoiamos desde ogoberno da Deputación”.

Desde o luns 13 ata o xoves16 de maio, centros escolaresde toda a provincia, desenvol-

verán a Semana Escolar das Le-tras co libro manual AntonioFraguas, Unha Epopea Vital, naque se da a coñecer vida doautor homenaxeado este ano,e supón, ademais un percorridopola historia de Galicia no séculoXX. Por outra banda Os Romeirosdo Caracol levará á tradición eas lendas de San Andrés de Tei-xido, ao público familiar daPastoriza e Monforte.

A Praza de San Marcos aco-llerá diversas actividades, comoo espectáculo musical Canta,Miña Pedra, Canta, na que omúsico Xoán Curiel e a contadoraCharo Pita, interpretan cantigaspopulares recollidas polo autoren Aportacións ao Cancioneirode Cotobade, a función de danzade Terra, a cargo da AsociaciónCultural Falcatrueiros; e actua-cións da Tradescola, da BandaFilarmónica de Lugo, e da can-tante do Incio Lucía Pérez. Ade-mais os xardíns da Deputaciónencheranse de música na sesiónVermú do Fa Ce La Fest, coasactuacións de Chicharrón e OsAmigos dos Músicos e o domingo19 membros de Palimoco Teatropercorrerán as rúas de Lugocunha actuación teatral.

Semana das Letras en Lugo

Ogoberno local deSober colaborou coaorganización da II Es-

caleira Literaria de Sober, quese desenvolveu no salón deactos do Centro Sociocultural.Foi un evento poético e musi-cal promovido por MonchaPrieto e co que colaborou oConcello de Sober para con-memorar as Letras Galegasdeste ano, dedicadas a Anto-nio Fraguas.

O acto, que serviu comohomenaxe ao historiador exeógrafo natural de Cotobadeachegou aos presentes á súavida e obra da man de Xosé

Manuel Fernández. O alumnadodo CEIP Plurilingüe Virxe doCarme leeu os traballos reali-zados sobre o medio ambiente,mentres que Sara González eNeus Canadell representarona lenda ‘A lavandeira da noite’.Tamén houbo un recital coassúas creacións literarias noque participaron: Luis Fer-nández Guitián, Ramón San-doval, Mercedes Marcos, Al-fonso Campos, Paco Ledo,Rosa García e Moncha Prieto.O recital contou co acompa-ñamento musical do grupo lo-cal O Trícole.

Súmouse a este acto a Escola

Municipal de Teatro de Sobercoa posta en escena da obrade Manuel Lourenzo ‘Margotna residencia’, dirixida por EvaF. Ferreira. As actrices foronAna Somoza e María Trigo. Deseguido houbo unha actuacióndo grupo musical O Trícole epechou o acto o alcalde deSober, Luis Fernández Guitián.Concerto A violinista María Florea

acompañada polo pianista ÁlexRamírez, ambolos dous de Bar-celona, ofreceron un concertoen Sober, organizado polas Xu-ventudes Musicais da localidadeen colaboración co Concello no

marco da Primavera Musical. Oprograma Músicas de Xuventudepresentou tres obras para violíne piano de tres compositoresdiferentes, as tres escritas en

plena xuventude (22 años Mo-zart, 23 Strauss, 25 Toldrà),pero en séculos, momentosvitais e circunstancias moi di-ferentes para cada un deles.

II Escaleira Literaria e concerto en Sober

Actuación de Maria Florea e Álex Ramírez.

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 201912

Galicia

Os premios suman 550euros en material au-diovisual que se re-

partirán entre as trescategorías dos distintos niveisformativos

Ata o 31 de maio permaneceaberto o prazo para presentarobras á Sección Escolas Galegasdo Festival Internacional deCurtametraxes de Bueu, quese desenvolverá entre o 6 e o14 de setembro. As bases, dis-poñibles na web do certame,establecen tres categorías:unha para traballos realizadosen centros de formación pro-fesional e facultades, outrapara institutos e unha terceirapara educación especial, in-fantil e primaria. A primeiraestá dotada con 250 euros enmaterial audiovisual, mentresque en cada unha das outrasdúas o premio está valoradoen 150 euros.

As obras finalistas proxec-taranse na Gala Escolas Gale-gas, que se celebrará o 14 desetembro dentro da duodécima

edición do certame e que in-cluirá a entrega de premiosaos centros educativos. A par-ticipación activa do alumnadoen todas as fases de creación,o emprego dos distintos ele-mentos da linguaxe audiovi-sual, as cualidades técnicasda obra acordes á idade doequipo e mais a orixinalidadee a creatividade das propostaspresentadas serán as principaiscuestións a ter en conta poloxurado, integrado por tres pro-fesionais do eido cinemato-gráfico e do ensino.

A temática das obras é libree a duración máxima está fixadaen dez minutos para as cate-gorías de educación infantil,especial, primaria e secundaria,mentres que será de quinceminutos para as da universidadee escolas de audiovisual. Ostraballos deberán estar reali-zados nos cursos 2017/2018ou 2018/2019 e poderanse ins-cribir ata as 14 horas do venresdía 31 no formulario penduradoen www.ficbueu.com.

Os centros educativos teñen atao 31 de maio para presentarcurtametraxes ao FICBUEU

Vinte representantes de10 centros educativosde Porriño (dous por

centro) participaron no PlenoInfantil que o Concello cele-bra cada ano para promover aparticipación de nenos, nenase adolescentes. Tratábase devisibilizar a súa opinión e de-reito a participar na xestiónda cidade recollendo as súaspropostas, tal e como sinalaa Convención sobre os Derei-tos do Neno.

Previamente a alcaldesa ea concelleira de Educación,en compañía dos nenos e ne-nas representantes dos centrosde ensino máis os seus profe-sores e titores, acudiron ataa entrada do termo municipalpola Avenida de Galicia ondeinstalouse un dos catro sinaisinformativos que lembran acondición de Porriño como“Cidade Amiga da Infancia”.

A continuación, de volta nacasa consistorial, a alcaldesadeu a benvida ós representan-tes de cada centro. Eva Garcíalembrou que o mérito de esadeclaración da UNICEF a favorde de Porriño que acadou oConcello e recibiu en Oviedohai meses, “tamén é un méritode todos vós e da comunidadeeducativa da cidade”.

Entre as propostas que osrapaces realizaron durante o

Pleno Infantil moitas delasinsistiron nunha maior dota-ción de espazos de lecer epara practicar deporte; de-mandaron carril bici e trans-porte público en autobús paracomunicar as parroquias e ocentro urbán de Porriño. Asi-mesmo representantes de va-rios centros coincidiron enpedir un paseo polo río Louroxunto co saneamento do cau-dal e as súas marxes.

A infancia do Porriño participa no PlenoInfantil

OConcello de Ribas de Sil ins-talou novos paneis para facerunha interpretación das for-

macións xeolóxicas deste marabillosoenclave do sur do territorio do Xeo-parque. Desde hai uns días podemoscomprender mellor formacións como oollo de sapo ou a orixe do Canón doSil e os seus meandros.

Esta interpretación foi inaugurada poloclube de montaña "Montañeiros Celtas" queestivo percorrendo o Concello e que durante

os vindieros meses organizará marchas portodo o territorio do Xeoparque "Montañasdo Courel".

A Ruta da Cubela

A Ruta da Cubela xa ten un atractivo máis.

13NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 201914

Galicia

AAlcaldesa de Porriño,Eva García presidiu ainauguración da exposi-

ción «Unha mirada de antano:Fotografías de Ruth MatildaAnderson en Galicia» que seexhibirá no Centro CulturalMunicipal ata o 2 de xuño.

Walter Alvarez , directorterritorial de “ABanca” e Pa-loma Vela, coordinadora ad-xunta de Cultura de “AFunda-ción” asistiron tamén en re-presentación das instituciónsque trouxeron esta exposicióna Porriño.

“Como muller e como al-caldesa síntome moi orugu-llosa de que a nosa cidadeacolla esta mostra de foto-grafía baseada na obra dunhamuller pioneira do seu tempo”,dixo Eva García na súa inter-vención.

A alcaldesa de Porriño va-lorou que “a calidade do tra-ballo vai máis aló das imaxes;reflexou como ningún antesunha Galicia rural e costeiraen tempos de depresión, re-traso e pobreza”.

Nesa misma liña, Paloma

Vela, en representación deAFundación sinalou que amostra “presenta un completorelato documental e antropo-lóxico da Galicia dos anosvinte”. E salientou a capaci-dade desa xoven neoiorquina“para aprender algo de galegoe castelán o que lle facilitouaproximarse ás xentes e queincluso lle franquearán ó ac-ceso as súas casas para re-flectir con tanto coidado eempatía a realidade da nosaterra”.

A exposición, de entradalibre e gratuíta pódese visitarde luns a venres en horariode 8.30 a 20.30 h. Hoxe coin-

cidindo coa inauguración,unha comitiva de 25 estu-dantes do IES Pino Manso, dePorriño participaron da pri-meira visita guíada á mostra.

Entre as fotografías selec-cionadas para exhibirse enPorriño ocupan un lugar so-branceiro catro imaxes queAnderson tomou na nosa vilae unha delas serve para ocartel anunciador. Está alcu-mada como “Método para ca-rrexar un cesto entre Mondarize Porriño”. Foi sacada porRuth matilda Anderson o 12de septiembre de 1924 e serveademáis como imaxe do pro-grama de mán da exposición.

Exposición de fotografías de Ruth MatildaAnderson no Porriño

Ogrupo de 3º de primariado CEIP de Barrantes(Tomiño) celebrou hai

uns días a última sesión do pro-grama de educación emocionallevado a cabo conxuntamenteentre o colexio e o departa-mento de Postgrado de Educa-ción Emocional e Benestar daUniversidade de Barcelona (UB).

Para esta xornada, contaroncunhas compañeiras e compa-ñeiros moi especiais: os maioresde Residencial Tomiño, que acu-diron á aula para afondar norecoñecemento e manexo dassúas emocións, contribuíndo des-te xeito a unha maior visibilidadee inclusión do colectivo das

persoas maiores da localidade.A actividade forma parte do

traballo de postgrao de SusanaVales Cancela, orientadora docolexio de Barrantes, e está di-rixido polo profesor Rafael Bis-querra Alzina. “Trátase dun pro-xecto de educación emocional

baseado na aprendizaxe-servizo,é dicir, que a súa finalidade étamén axudar á comunidade,neste caso á localidade de To-miño na que o levei a cabo, emáis en concreto, á visibilidadee participación activa da terceiraidade”, explica a investigadora.

Escolares do CEIP de Barrantes, Tomiño, e persoasmaiores afondan na xestión das súas emocións E

ste venres 17 demaio, 3 por cuartoano consecutivo, o

concello de Mondarizvolve organizar a "IV Feiradas Letras Galegas" queeste ano conta cunha pro-gramación variada e atrac-tiva para tódolos públicos.

A apertura de postosserá ás 11h. Pola mañágozaremos do espectáculode “Máximo Óptimo”, unhamestura de clown, mala-bares e moito humor.

Ao mediodía haberá co-midas para todos os gustos:polbo, empanadas, queixos,xamóns, pizzas e hambur-guesas eco, embutidos efilloas.

Pola tarde, contaremoscon diversos obradoiros

onde os máis pequenos/asdarán renda solta a súacreatividade na cociña, epoderán participar na “Xin-cana de Antón Fraguas”onde nenas e nenos debe-rán superar unhas probasmoi divertidas e pasar aoobradoiro de “Cóctel derefráns”. (Recoméndase ins-crición previa nas activi-dades infantís no teléfono986 664 306 ou no correoturismo@concellodemon-dariz.com).

Coma broche final, ás19h30, dará comezo o Con-certo das Letras Galegas2019 a cargo da BandaCultura de Mondariz en co-laboración co coro Agari-mos da Terra e os Gaiteirosde Castromao.

Mondariz organiza a súa IV Feira das Letras Galegas

Osábado 11 de maioabríuse na Sala deExposición da Área

Panorámica a exposición deMaría Meijide, artista plás-tica, creadora do calendarioda Eurocidade Tui-Valença.

A peza principal da mostraserá o calendario da EurocidadeTui- Valença encargado poloConcello de Tui hai meses, doque estarán expostas as pezasorixinais a acuarela e o procesode edición, as pranchas deoffset e as probas de cor.Destacou a artista que as

obras deste calendario forontodas feitas ao natural “a tra-vés da memoria emotiva, dasemocións que transmiten”.

A exposición contará conoutras pezas, todas elas vin-culadas a procesos de repeti-ción e edición como é o casodo mapa emocional de Com-postela e as pranchas deste.Haberá tamén serigrafías, pin-tura de espazos íntimos emetapintura con carácter he-donista.

A mostra poderá visitarseaté finais de mes.

A artista plástica María Meijideexpón a súa obra co calendarioda Eurocidade como peza estrela

15NOVAS DE TURONIO | Especial Letras Galegas Maio de 2019

Galicia

AMostra Internacional deTeatro (MIT) de Ribada-via celebra este ano o

seu 35 aniversario e os 50anos de Abrente, polo queconvocou o 14º PremioAbrente para textos teatrais.A MIT tamén anuncia que do19 ao 27 de xullo de 2019 terálugar unha edición que queremirar ao pasado e recoñecer otraballo feito, tanto no acom-pañamento de artistas comana apertura de fronteiras parao público, para continuar evo-lucionando.

Baixo o lema de “Tradición,experiencia e vangarda”, daráa coñecer unha serie de acti-vidades ao longo deste ano,para amosar o patrimonio, alonga historia e o excelentemomento que está a vivir ofestival cando chega ao seu35 aniversario. Recentemento,o director da MIT participouen Madrid, na sede do Festivalde Almagro, nunha reunión defestivais de verán co obxectivode fortalecer alianzas e redesde intercambio de proxectosestranxeiros e coproducións.Neste sentido, a MIT continúaa colaborar na difusión exteriordo espectáculo galego Com-media, un xoguete para Gol-doni, coprodución da MIT 2018coa compañía Contraprodu-cións, co obxectivo de dar acoñecer fóra do noso territorio

aos creadores/as escénicos dopaís. O director da MIT, RobertoPascual, ofrceceu unha charlana Universidad de Salamancasobre os 35 anos de actividade,a historia e a evolución daMIT e do teatro galego e nestemes de maio presentará a Mos-tra na cidade de Nova York.

Por outro lado, para fomen-tar e impulsar a creación dra-mática, a MIT convoca unhanova edición do Premio Abren-te. Dotado con 3.500€ e aedición do texto na colecciónAbrente da Editorial Difusora,este premio quere ser un dos

elementos imbricado no estí-mulo e aparición de novas lin-guaxes e voces para a escenado presente. A recepción deorixinais remata o 21 de xuñode 2019 e a resolución darasea coñecer no mes de xullo, nomarco do festival.

Para facer un evento comoa MIT precísase dun equipomultidisciplinar entregado,coordinado e comprometidoco seu traballo. Un gran equipode voluntariado e profesionaispara acoller ao público na grancasa do teatro galego abertaao mundo.

A Mostra Internacional de Teatro deRibadavia cumpre 35 anos

Equipo da MIT de Ribadavia.

OConcello de Ou-rense e a editorialGalaxia presenta-

ron o debut literario de An-drés Pombo Gaña (Ourense,1988): O segredo das Bur-gas, un percorrido polasprofundidades dun Ourensedescoñecido no que atopa-remos demos vingativos,un Averno espantoso, bru-xería, corrupción e homesque poñen a súa vida aoservizo de causas satáni-cas, unha ópera prima es-crita cunha grandemadurez literaria.

“Ourense é un inesgotableescenario de historias”, si-nalaba o alcalde de Ourense,Jesús Vázquez, citando a nó-mina de escritores que de-senvolveron as súas historiasna nesta cidade, tamén detodos os ourensáns que am-bientaron as súas letras enOurense: “Qué segredo ago-chará esta cidade para serun material literario tan pro-fuso..?”, dixo.

O Concello colabora coacompra de 250 exemplaresdo libro para a súa distribu-ción polos centros escolares.“É un libro que toda a rapa-zada da cidade debe coñecer”,sinalaba na rolda de prensao director da editorial Galaxia,Francisco Castro, quen dixo

declararse sorprendido logoda primeira lectura do pro-xecto literario.

Pombo Graña baseouse no'Diccionario de seres míticosgalegos' (ed. Xeráis), de An-tonio Reigosa, e nas historiasque de pequeno lle contabanos seus avós. Mesturada todaesa información coa imaxi-nación dun rapaz a quen depequeno lle lían contos paradurmir, “só tiven que plas-malo no papel”, dixo.

O rexedor pediulle, que“non cese na súa procura dedemos, de meigas... de his-torias que contar” para seguirdescubrindo recunchos destacidade máxica. O autor, polasúa banda, realizou unha vi-sita guiada polos espazosdescritos no libro.

O segredo das Burgas,percorrido polas profundidades

dun Ourense descoñecido

Os alumnos do Obra-doiro de Emprego SillorV comezaron días a

construcción dun edificio queserá destinado a albergar o fu-turo museo da minería romana.Este edificio ocupará una pe-quena parte da parcela na quese ubica o futuro Xeocampingde Ribas de Sil. Estas inver-sións supoñen unha aposta de-

cidida por parte deste concellopara aumentar a oferta de alo-xamento ó mesmo tempo quese crea un novo espazo expo-sitivo dentro do territorio doXeoparque "Montañas do Cou-rel". O Obradoiro construirá unedificio diáfano e o Concelloiniciará as xestións para crearo que será o primeiro museo deGalicia destas características e

que servirá para dar a coñecero enorme legado dos romanoscon mais de 150 minas espa-lladas por todo o territorio, al-gunha delas tan importante eespectacular como as que haino complexo arqueolóxico doCovallón recentemente postoen valor polo Concello coacreación dunha ruta circular in-terpretativa. O edificio terá douscentos metros cadrados.

Futuro museo da minería romana

Editorial NOVAS DO EIXO ATLÁNTICO S.L.Avda. Sarmiento Rivera, 4-4ºD (36860 PONTEAREAS - GALIZA) T. 986 64 12 69redaccion@novasdeturonio.com

Opiragüista galego Da-niel Pérez segue a me-drar a pasos de

xigante. O ano pasado conse-guiu acceder ao Mundial e Eu-ropeo Junior aínda sendocadete. Agora segue na súa liñade progreso; xa que pasou osselectivos nacionais programa-dos pola Federación Española,onde gañou unha praza noequipo nacional junior, e que-dou ás portas cun cuarto postona carreira por entrar noequipo absoluto con tan só 16anos.

A pa de Salvaterra de Miño,Daniel Pérez Cortegoso, ma-dura. Aínda non fixo 17 anose a súa actuación nos selectivosprogramados pola FederaciónEspañola de Piragüismo paraa modalidade de slalom asdúas últimas semanas valeullepara gañar unha praza para oCampionato do Mundo de Eu-ropa Junior, no equipo nacional

español.Aínda que asegura non loitar

por ir a Tokio, conseguiu quedarcuarto na categoría senior,“Entrar no equipo senior écomplicado, xa que actual-mente hai moito nivel” co-menta. Logrou cumprir os ob-xectivos cos que acudía aosselectivos, asegurarse a prazapara o Europeo e o Mundial decategoría junior co seu primeiroposto, e foise cun segundo ensub-23 e un cuarto no equipoabsoluto. Queda pendente opase ao Mundial senior, coque loitará no Campionato deEspaña. Un reto que aceptasen se queixar. "Esperábameestes bos resultados, quizáisnon estar tan cerca do equiposenior, e sentirme tan ben so-bre a agua”, confesa desde ASeu de Urgell, onde está con-centrado. "Os meus obxectivossempre foron exigentes, e cons-ciente diso, tento subir ao

podio no mundial ou europeo,estou seguro de que será unbon reto, aínda que me con-formo con chegar á final”,contesta entre risas.

Nos selectivos das dúas se-manas anteriores non cometeugrandes erros, mantívose re-gular, o que lle deu a tran-quilidade que necesitaba encada manga. Desde a súa che-gada á Seu xa nota que me-llorou, "foi un paso moi im-

portante, xa non só tecnica-mente, senón á hora de go-bernar as miñas emocións"confesa. Actualmente podeentrenar por primeira vez nuncanal olímpico. "Con 16 anosxa é o meu segundo ano fórada casa; o ano pasado enLeón e este ano na Seu d'Ur-gell, tes momentos duros enecesitas da túa xente, peroiso sérveme para seguir apren-dendo", Nun deporte que agora

lle ofrece a opción de disputaruns Jogos, céntrase en lograrbos resultados no Campionatodo Mundo e de Europa Junior,e por que non tentar accederao equipo nacional senior,para disputar o Mundial ab-soluto.

A súa próxima cita interna-cional será no Europeo Junior(do 4 de xullo ao 7 de xullo enLiptovský Mikuláš, Eslovaquia)e, a continuación, o MundialJunior (do 16 de xullo ao 21de julio, que será en Cracovia,Polina). "O ano pasado puidenobter experiencia en competi-cións internacionais aínda comocadete, espero que isto mesirva para saír con máis tran-quilidade en cada baixada".Finalmente, xogará en agostoo Campionato de España, conopción de repesca para o Cam-pionato do Mundo Senior, queserá na Seu de Urgell do 25 ao29 de setembro.

Aconcellería de Culturaque dirixe HortensiaBautista presentou

xunto coa asociación de hos-taleiros e de Banastra, unhanova edición do festival dejazz que terá lugar do 31 demaio ao 2 de xuño nas rúas eprazas de Ponteareas.

Unha edición na que a con-cellería reafirma a súa apostapor ofrecer variedade, por levaras actividades ao espazo pú-blico exterior e por arroupar eofrecer un escenario non só

aos músicos profesionais senon tamén aos aprendices.

O venres 31 de maio terálugar de 11 a 14 horas e de 17a 19 horas no auditorio muni-cipal unha máster class do re-coñecido acordeonista VíctorPrieto. Ás 21 horas na Fontedo Bartillo, actuación dos mú-sicos participantes no MásterClass e ás 22 horas no PaseoMatutino, organizado por Ba-nastra e a asociación de hos-teleiros en colaboración coaconcellería de Cultura actuará

o grupo “Lakazans”.O sábado día 1 de xuño a

praza Maior será o escenarioda “Big Band Xingro´s” ás 22horas e ás 23 horas actuará ogrupo do acordeonista inter-nacional Víctor Prieto.

O domingo día 2 de xuñotamén na praza Maior ás 21horas actuará Lucía Martínezcuarteto & Enrique Martínezcon “Plegaria”, a continuacióna partir das 22 horas será oturno de “Sumrra”.

Hortensia Bautista agradece

a colaboración tanto da hos-talería como do comercio localademais da indispensable axudado director artístico do festivalAlberto Vilas. “O festival deJazz de Ponteareas acada nestaedición a súa madurez pre-sentando un programa con fi-guras de traxectoria interna-cional. O cartaz deste ano écomparable ao de calquera fes-

tival da península, exceptuandoos grandes festivais. Ademaisvolve contar cunha importanterepresentación da muller e faifincapé na importancia do en-sino contando cunha másterclass totalmente de balde paraquen queira asistir e a parti-cipación dunha Big Band for-mada principalmente por alum-nado”, explica Alberto Vilas.

Chega unha nova edición do Festival deJazz ás rúas e prazas de PonteareasO festival incorora a máster class do recoñecido

acordeonista internacional, Víctor Prieto

O Piragüista Daniel Pérez clasifícase para o Mundial e o Europeo Junior