ARANTXA URRETABIZKAIA

AMATASUNA ETA EMAKUMETASUNA

ARANTXA URRETABIZKAIA

Zergatik panpox (1979)

ZERGATIK PANPOX (1979)

Garoa, 1912

Leturiaren egunkari ezkutua, 1969

Egunero hasten delako, 1969

Zergatik Panpox, 1979

ZERGATIK PANPOX AMA LEHEN ETA ORAIN

Kritikak

•Olaziregik

•Aldekoak

•Lasagabaster

Zertan da

•Abandonua

•Amatasuna

•Sendi monoparentala

Ekarpen

teknikoak

•Subjektua

•Lehen ahotsa eta ikuspuntua

•Bakarrizketa, barne jarioa

•Hizkuntza eta gorputza

Ondorioak

•Lehen subjektu moderno femeninoa

•Kritikaren abegi ona

•Sendii monoparentala

KRITIKAK ESANDAKOAKEn ambas el personaje principal está

visto desde dentro de su propia mente, lo que ha llevado a la crítica vasca a hablar de la sensibilidad woolfiana

Nobela biribila, xarmangarria eta euskal ahots femenino lortuenetakoa. Ahotsaren indarra ez dagokio egilea

emakumea izaterari narratzaile trebeziari baizik

Zergatik Panpoxen unibertso literarioa hurbil dago 1970eko hamarkadan,

Frantziako “desberdintasunaren feminismoa” deitu ohi zaion

mugimenduaren barruan, sortu ziren obretatik

ZERGATIK PANPOX

Bakarrizketa

• 24 ORDUZ BERE BURUAREKIN SOLASAEAN

5 URTEZ ABANDONATUA

• TESTUAN GEHIEN ERREPIKATZEN DEN HITZA DA

7 URTEKO SEMEA• BERE

BIZITZA

ZERGATIK PANPOX AMA LEHEN ETA ORAIN

Abandonua

•5 urtez gizonak utzi zuela

•Greta, Koaderno Gorriko Ama, Nora ez dakizun hori, Nerea eta biok, Amaren eskuak, Bi Hitz….

•Maitasun erromantikoa oraindik orain

ZERGATIK PANPOX AMA LEHEN ETA ORAIN

Lanean Etxean Politikan

SENDI MONOPARENTALA

La maternidad monoparental no solo es una posición familiar nueva, sino una realidad compleja y significativa en curso, que las mujeres tras una experiencia de separación o divorcio van dotando de sentido (Barrón, 2004).

ZERGATIK PANPOX (1979)

Eleberri lirikoa

Stream Consciousness

Berak darabil pentsamendua eta ikuspuntua

Subjektua. Objektutzat 70eko emakumezkoen askapen mugimenduaren kezkak.

Amatasunaren sintaxia

ZERGATIK PANPOX AMATASUNAREN SINTAXIA

Amatasuna

•Hareman kosmikoa

•Umearekiko harremana

•Umearekiko hizkuntza

•Gorputza eta ahotsa

•Amatasunaren denborak

•Sintaxia

HARREMAN KOSMIKOA

Amaren gorputza eta ahotsa, bizitza oso baten metonimia

• Amaren gorputza umearentzat janaria, berotasuna, lasaitasuna, jolasa eta plazera dira.

El vinculo corporal del bebé con la madre es el vehículo a través del cual se forman y se expresan los sentimientos más fundamentales de la criatura (Dinnerstein, 1976)• Unión del ejercicio de la escritura femenina con el

hecho biológico de la maternidad (Suleiman, 2007)

HARREMAN KOSMIKOA

Lurraren sabeleko suzko odola sustraien muturretatik sartzen zait, zuri loa sudurreko hegaletatik sartzen zaizun bezala

Lore –kolore-usaiezko bola bat gerritik gora, bularrean lehertzen zait, ni bizitza naiz• Lo esnatuaren usai, ametsen arrastoek

gozatutako azalaren ahotsa, geratu dadila mundua minutu batez

UMEAREKIKO HAREMANA ETA GORPUTZA

Baino zulo bat edukitzea arriskutsua da: edozer gauza sartu daiteke burura, defentsarik gabeko tunel honetan, ez esfinterrik ez betazalik• Ama beti egongo nintzake ni zure maisalaren eta

ilearen kontra

Ama, zergatik gogortzen zait batzuetan pittilina, hautsi egingo zait agian, ama, neskek pittilina barruan dute, andereñoak esana.

UMEAREKIKO HIZKUNTZA

Ume-amen arteko harremanaren hurbilpena eta berdintasuna garatzen da• Panpox, pirulolero. Amatxo, muxera,

muxontzi. Ario, panpox, muxu, lehoikumea, artaburua, tira, panpox, muxu

Jariotasunez eta kantuz idatzia

AMATASUNAREN DENBORAK

Infinitu

a

•Ordurik gabekoa

Kairos

•Denbora kualitatiboa, esanguratsua

Kronosa

•Sekuentziala

Egotearen denbora

•Ezin zenbatua

SINTAXIAGizonezkoen aditzetatik,

subjektuetatik urrun, izenlaguna eta

predikatua garatzen du, funtsezkoa

erritmoa eta identitate morfologikoa

ONDORIOAK PANPOX

Zergatik Panpoxeko ama euskal literaturako lehen protagonista femenino modernoa da, bera da kontalaria, berak erabiltzen du ikuspuntua eta pentsamenduen jarioa “stream consciousness” teknikaren bidez. Paradigma aktantzialean subjektu nagusia da eta objektutzat ditu 70eko hamarkadan emakumezkoaren askapen mugimenduarekin lotuta zeuden hainbat gai: bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama… Ezaugarri guzti-guzti horietaz gain, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta sendi monoparentalaren paradigma aurkeztea oso dira azpimarragarriak, eta zer esanik ez, garai hartarako emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana, izan ere, ez baitzen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.

ARANTXA URRETABIZKAIA

Koaderno Gorria (1998)

KOADERNO GORRIA (1998)

Historia

n

•Amak eta nazioa

Kritikak esandakoak

•Olaziregi, Sarasola, Gabilondo…

Ama aktibista

•Irene, Nerea eta biok, Koaderno Gorria

Estiloa

•Gutuna. Modus autobiografikoa.

Ondorioak

•Amatasuna eta eremu militarraren uztarketa

NAZIOA ETA AMATASUNALa importancia de la madre en la sociedad tradicional vasca la convertía en un símbolo cultural: símbolo de linaje que renacía en sus hijos, y símbolo de la tierra que le servía de sustrato, y símbolo de la casa que les cobijaba, y les hacía nacer a la vida social. El mismo Sabino Arana las convirtiría en el símbolo de la patria

Emakumeak nazioa birsortu egiten du biologikoki, kulturalki eta sinbolikoki.

Euskal emakumeek euskal nazioa modu desberdinean birsortu dute, biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki (hizkuntza eta kulturaren transmisio bidez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz). Honez gain, partehartze sozio-politikoa izan zuten nazioaren eraikuntzan.

NAZIOA ETA AMATASUNAPolixene Astrabuduaren esanetan amatasunaren erretorika oso diskurtso baliagarria izan zen emakumeen jardun publikoak zuen zentzu trasgresorea estaltzeko. Jardun publiko horren adierazle izateaz gain, ordea, Astrabudua tenore horretako amatasun berrien paradigma gisa azaltzen da. (Miren Llona, 2010)

Abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu ditu emakumeak amatasun nazionalistaren eredua ez badute besarkatze. Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika sortuko du beste ezein litetarura maskulinistak ez bezala.

Iker González Allendek bere tesian azterturiko gerrateko eleberrigintzaren ondorioz baieztatu zuen gerrako hiru bandoek emakumeei rol berbera eman ziotela amena, andregaiena eta enfermerarena.

Chintya Cockburnek munduan zehar gerra egoerak aztertu zituen eta emakume aktibista askorekin jardun zuen, ondorieztatu zuen emakumeak gerratan objektuak direla eta etenik gabe bortxatuak euren kideengandik edota kontrako bandoko gizonengandik.

HIRU AKTIBISTA EUSKAL LITERATURAN

Irene

•Bernardo Atxaga, Zeru Horiek, 1995 (Erein)

Nerea

•Laura Mintegi, Nerea eta biok, 1994 (Txalaparta)

Ama

•Arantxa Urretabizkaia, Koaderno Gorria, 1998 (Erein)

KRITIKAK ESANDAKOAK

Nobela honetan daude Arantxaren orrialderik onenak

Zergatik Panpoxen barruko narratorioari zuzentzen zaio

kontalaria, Koaderno Gorrian, aldiz, testuaz kanpoko hartzailea

irudikatzen du. Narrazio publiko argia genuke.

Haurrak lapurtu zizkioten moduan, amatasuna eta familia lapurtu zizkioten. Emakumezkoaren

errealizazio pertsonala ukatuz

GENERO AUTOBIOGRAFIKOA

Gutunaren bidez modus autobiografikoa forma narratiboa

erabiltzen da protagonistaren egonezina idazteko

Pertsonaien barne solasa testuratzeko zehar estiloa eta

zehar estilo askea, aditza ezabatuz eta erritmo arina eutsiz

Gailentzen da pertsonaiaren barne mundua, denbora

proustiarraren ildotik, oroimenak gogora dakarzkigun guneetan

geratuz

AMATASUNA ETA EREMU MILITARRA

•Konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten emakume baten aitormena

Amatasuna•Ama

subjektu aktibista, nazioa aurkaria bilakatu zaio.

Paradigma aktantziala

•Subjektibitatearen dekonstrukzioa:•Postm

odernismoa (gizakia)

•Feminismoa (gizaki patriarkala)

•Postkolonialismoa (subjektu imperialista)

Paradigma militarra

dekostruitzen

PARADIGMA MILITARRA DEKOSTRUITZEN

•Afeminatua ez izatea, garaile izatea, independentea, beste inorekin ez kontatzea, besteak baino indartsuago izatea

Maskulinitate militarrak

(Alcedo, 1996)

•Erakunde militarreko subjektu baina bere amatasuna aldarrikatuz. Zaintzaren pragmatika alde batera utzi eta apustu politikoa egiten du. Jendarteak ez dio barkatzen

Ama

•Militar bezala trasgreditzen du, ama eta emakume bezala baita ere, inorenaren ez den eremuan edota trasgreditzaileen ez lekuetan sartzen da.

Trasgreditzailea

ONDORIOAK literatur pertsonaia trasgreditzaile hau, hain kontrajarriak

diren bi mundu ikuskerak elkartzen saiatzen da: gizonezkoena modu hegemonikoan den armen mundua eta emakumezkoena den amatasuna. Esan behar da eleberri bakarra dugula gai honekin etorri zaiguna euskal literaturara horregatik da hain berritzailea eta trasgreditzailea Koaderno Gorriko ama. Ondorioz, ausart gaitezke esatera hain mundu kontrajarriak bereganatzen dituen literatur pertsonaia hau maskulinitate edota feminitate berrien paradigma ere izan daitekeela, edota aitatasun berrien eredu diren literatur pertsonaien (Fikzioaren izterrak, 2010) parean jar gaitzakela. Hau da, aipaturiko literatur pertsonaia trasgreditzaile hauek jendartean egun gertatzen ari denaren lekukotza direla, izan ere, amak gizonezkoen munduan sartzen ari dira neurri apal batean bada ere, eta gizonezkoak berriz, amatasunaren munduan murgiltzen ari dira, denik eta neurri apalagoan bada ere.

ARANTXA URRETABIZKAIA

Hiru Mariak (2011)

HIRU MARIAK ZERTAN DIREN

Zahartzaroa

•Historian

•Literaturan

Tratamendua

•Memoria

•Zahartzaroa begi berriekin

Hiru Mariak

•Gorri, aitzaki semantikoa

•Txuri, aspektu sintatikoa

•Handi, suspensea

Ondorioak

•Zahartzaroa leit motiv berritzaile gisa

ZAHARTZAROAREN KONTESTUALIZAZIOANaomi Wolfek (1991) esaten du emakumea bizitzaren joanean edertasunaren esklabutzapean bizi dela eta Emakume baten bizitzaren herena zahartzaroa eta beste herena grasa dela. Era berean, esaten du gizonezkoetan adina nortasun seinalea dela; emakumeetan, aldiz, akats bat.• Zaharrak ez dira existitzen

Viejas verdes, sucias y chismosas comadres, decrépitas cortesanas. Esta imagen asociada al miedo ancestral a la feminidad oscura cuaja, lo cual no debe extrañarnos, en la figura temible de la bruja, a la que se persigue, se caza y se tortura para el gozo de las buenas almas. (Azpeitia, 2001)

HIRU MARIAK EDUKIETAN

Ez da atzera begira dagoen

nobela bat

Zahartzaroa begi berriekin ikusi

eta alternatibak eskaintzen ditu

Elkarren arteko odol loturarik

gabeko familia.

• Tendentzia hori hautsi egiten du

• Gorrik eta Txurik elkarbizitza berri bat iradokitzen dute

ZAHARTZAROA LEIT MOTIV

Idazle batzuk adin honetara iritsi direlako

Beste batzuek memoria lantzeko eta nobela historiografikoa sortzeko adin honetako literatur pertsonaiak behar

dituztelako

Zahartzaroa gaztetasunaren estetikari aurrez aurre jarri nahi zaiolako , horrela,

jendarteak politikoki zuzentzat jotzen ez duen gai bat azalaratuz.

Urretabizkaiak emakumeon zahartzaroa beste modu batera irudikatu nahi izan

duelako

HIRU MARIAK

Gorrik edukiak esanahiak proposatzen ditu. Berak aurkezten

digu esanahia

Txurik aspektu sintatktikoak: ahotsa, narrazioa eta paper zuria

aurkezten dizkigu. Bere egitasmoetan eta bizitzaz baliatuz

idatziko digu Gorrik.

HandikSuspensea, triangeluaren erpin irikia. Irakurtzeko irrika, bukaera irikia eta Gorrik planteatzen duen

guztiari galdera ikurra

ONDORIO OROKORRAK Emakumeen gaiak, emakumeen

gorputza, emakumeen sintaxia (Zergatik panpox)

Emakume tragreditzailea, jendarteak eskatzen dion emakumetasun, amatasun eta egite politikoekin apurtzen du: emakumeen rola, amatasunarena eta jendartearena hausten dakizki (Koaderno Gorriko ama).

Tabutzat diren gaien aurrean (zahartzaroa), begi berriak, alternatiba berrien eskaintza (Hiru Mariak)

ESKERRIK ASKO