ARO MODERNOA XV.

- XVIII . POL ANDONEGI NIEVA

ASIER GURREA ECEIZA SUGOI IPARRAGUIRRE ESNAL OLYMPIA LARRAÑAGA AGUIRRE GARAZI BENGOETXEA GARMENDIA

HASIERA XV. mendea1492. urteaErrege katolikoen erregealdiaXV. mendearen bukaeran

BUKAERA Amerikako aurkikuntza. Mundu berriaren iristea. Kolon Europara itzultzen da.

(Artoa,tomatea,tabakoa) Melilla eta kanariar irlen

anexioa.

ARO MODERNOAESPAINIAN

ERREGE KATOLIKOEN

ERREGEALDIA

Elisabet I.a Gaztelakoa eta Fernando II.a Aragoikoa ziren. Bien arteko

ezkontzarekin (1469an) Iberiar Penintsulako bi erresuma handienak

elkartu ziren.Euren erregetzan Nafarroako Erresuma,

Kanariak eta Granadako Erresuma konkistatu zituzten. 1492an eurek

ordaindutako espedizio batek Amerika"aurkitu“ zuen, kolonizazio prozesua hasiz eta modu honetan

Espainiaren boterea handituz.

ERREGEAK

AUSTRIA ETXEA

XVI.MENDEA

1500eko otsailaren 24an jaio zen. Bere gurasoak Filipe Luxenburgokoa eta Joana

Artxidukesa izan ziren. 1518ko otsailaren 9an, Espainiako erregea izendatu zuten. 1558an hil zen Yusteko monasterioan. Bere bizitzan zehar, titulu asko eduki zituen. Adibidez:

Borgoinako dukea.

CARLOS I

CARLOS I

Felipe II.a Valladoliden jaio zen 1527ko 21ean eta El Escorialen hil zen 1598. urtean.

Bere gurasoak Karlos I.a eta Elisabet Portugalekoa izan ziren.

1556.urtean Espainiako Erregea bihurtu zen, Karlos I.ak agintea utzi eta gero.

FELIPE II

FELIPE II

XVII. MENDEA

FELIPE III Felipe III Espainiakoa, “El Piadoso”

deitua. (1578ko apirilaren 14an jaio zen Madrilen eta 1621eko martxoaren 31an hil egin zen). Espainia eta Portugaleko erregea izan zen 1598ko Iralaren 13tik, hil arte.

Felipe II eta Ana de Austriakoaren semea izan zen. Valentziako Margarita de Austria artxidukesarekin ezkondu egin zen.

Bere erreinu bitartean Espainiak bere lurren espansio handiena lortu zuen.

FELIPE IV Felipe IV Espainiakoa “El

Grande” edo “El Rey Planeta” deitua.

1605eko apirilaren 8an jaio zen eta 1665eko irailaren 17an hil zen.

Espainiako erregea izan zen 1621eko martxoaren 31tik hil arte, eta Portugalekoa urte berdinean hasi eta 1640ko abendu arte.

44 urte eta170 izan zen bere erreinua Austriako etxearen luzeena eta munduko 3. izan zen.

CARLOS II Carlos II Espainiakoa “El

Hechizado” deitua. (1661eko azaroaren 6ean jaio zen Madrilen eta 1700eko azaroaren 1ean hil zen). Espainiako erregea izan zen 1665-1700 urteen artean, Austriako etxearen azkena.

Felpe IV eta Mariana de Austriaren semea izan zen.

Bere izengoitiaren esanahia itsusia zelako eta fisiko txarra zuelako deitzen zioten “El Hechizado” horregatik ez zituen umerik eduki.

BORBON ETXEA

XVIII. MENDEA

FELIPE V. Filipe V.a Espainiakoa edo Borboikoa

(Versailles, 1683ko abenduaren 19 — Madril, 1746ko uztailaren 9)

Ezizenez Adoretsua deitua, 1700eko azaroare 15etik 1724ko urtarrilaren 14ra eta 1724ko irailaren 6tik hil arte Espainiako erregea izan zen.

Bere 45 urte eta 21 eguneko erreinaldia Espainiako historiako luzeena izan zen.

Borboi leinuaren lehenbiziko Espainiako erregea izan zen.

FERNANDO VI.

Fernando VI.a Borboikoa (Madril, 1713ko irailaren 23 — Villaviciosa de Odon, 1759ko abuztuaren 10), ezizenez Zuhurra edo Zintzoa, Espainiako erregea zen 1746tik hil arte.

Aita Filipe V.a eta ama Maria Luisa Gabriela Savoiakoa zituen. 1729an Badajozen Barbara Bragançakoa ezkondu zuen.

Bere erreinaldia hasi zenean, Espainia Austriako Ondorengotzaren Gerran sartuta zegoen, 1748ko Achengo Bakean bukatu zuena. Elisabetta Farnese eta bere aholkulari italiarren eragina bukatu behar zuen. Behin bakea lortuta, kanpoko harremanetan neutraltasunari lotu zion barneko gaietan sakontzeko. Bere erreformak Ensenadako markesa, frankofiloak eta Jose de Carvajal y Lancaster anglofiloak bultzatu zituzten, elkarren kontra aritzen zuten bitartean. Gero Ricardo Wall zuen ordezkari berria. 1749ko abuztuaren 30ean, Fernando VI.ak ijitoen aurkako programa agindu zuen

CARLOS III Karlos III.a Borboikoa (Madril, 1716ko

urtarrilaren 20 — Madril, 1788ko abenduaren 14) 1731-1735 bitartean Parmako dukea (Karlos I.a), 1734-1759 bitartean Napoliko erregea (Karlos VII.a), 1735-1759 bitartean Siziliako erregea (Karlos V.a) eta 1759-1788 bitartean Espainiako erregea izan zen.

CARLOS IV Carlos IV de España, llamado «el Cazador» (Portici, 11 de

noviembre de 1748-Nápoles, 19 de enero de 1819), fue rey de España desde el 14 de diciembre de 1788 hasta el 19 de marzo de 1808.

Hijo y sucesor de Carlos III y de María Amalia de Sajonia. Accedió al trono poco antes del estallido de la Revolución francesa, y

su falta de carácter hizo que delegase el gobierno de su reinado en manos de su esposa María Luisa de Parma y de su valido, Manuel Godoy, de quien se decía que era amante de la Reina, circunstancia aceptada como cierta por historiadores como Balanzón o Zavala y negada por otros.

Estos acontecimientos frustraron las expectativas con las que inició su reinado.

A la muerte de Carlos III, el empeoramiento de la economía y el desbarajuste de la administración revelan los límites del reformismo, al tanto que la Revolución francesa pone encima de la mesa una alternativa al Antiguo Régimen.

ARO MODERNOA EUROPAN

Administrazioarenak: Estatuko idazkariak sortu ziren.

Herri lanak: Errepideak eta kanalak sortu zituzten.

Ekonomikoak: Errege-manufakturak eta merkataritza-konpainiak sortu ziren.

ERREFORMAK EUROPAN

Humanismoa gizakia eta giza balioak gainerakoen gainetik jartzen dituen jarrera filosofikoa da.

Literatura klasikoak eta antzina testu grekondarretik birbalortu eta aztertzea, espiritu kritiko eta pertsonala bueltatzea, eta erlijioaren alorretik nolabait aldenduz ikuspegi laikokagoa hartzea ezaugarri duen mugimendu intelektuala, bereziki Pizkundean, XVI m. an batez ere Europan barrena edatu zena.

HUMANISMOA

Erasmo Desiderio. Humanista eta erlijioso nederlandarra (Rotterdam, 1469-Basilea 1536). Pentsamolde zabal , independiente eta zorrotza zuen. Evangelizaren irakurketa zuzena klasikoengandik ikastea, katoliko eta protestaren arteko tolerantzia eta kristauen askatasuna zituen bere humanismoa.

ERASMO DE ROTTERDAM

MONARKIA ABSOLUTU

Monarkia absolutua edo absolutismoa batez ere XII. mendean izan zen gobernu era bat da.

Estatuaren eginbide guztiak erregeen esku geratzen ziren; beraz, tradizio erakundeak , gorteak edo parlamentuak ez zuen parte hartu gobernazio horretan.

Agintea jainkoarengandik zetorren, alegia, erregeak jainkoari erantzun behar zion, eta ez bere menpe zeudenei.

XVIII. mendean, beste dinastia batek hartu zuen Espainiako tronua : Borboitarrek. Politika antolatzeko ideia berriak ekarri

ILUSTRAZIOA XVIII. MENDEA

KRISTAUTASUNAREN ZATIKETA

Kontrarreforma edo Erreforma Katolikoa XVI. Mendearen erdialdean Erromatar Eliza Katolikoak garatutako barne erreforma mugimendua izan zen, Erreforma Protestanteari aurre egiteko nahian.

Doktrina, barne-egitura, ordena erlijiosoak eta mugimendu espiritualak izan ziren burututako aldakuntzen jomuga.

Hierarkia irizpide irmoek osatzen zuten Antzinako Erregimenaren egitura. Goian mota askotako pribilegioak zeuzkatenak.

Lurraldeen arabera gehigo edo gutxiago izan bazitezeen ere, noblezia ez zen inoiz populazioaren %5etik igo.

Biztanle gehienak plebeioek estamenduetakoak ziren nahiz eta, haien artean ere, ekonomia eta gizarte arloetan alde handiak zeuden.

GIZARTE ANTOLAKUNTZA

XVIII. MENDEA URREZKO MENDEA

IDAZLEAK

LOPE DE VEGA

Felix Lope de Vega y Carpio (1562ko azaroaren 25ean jaio zen Madrilen eta 1635eko abuztuaren 27an hil zen Madrilen).

Poeta eta antzerkigile nabarmendua izan zen Espainian.

Isabel de Urbinarekin ezkondu zen eta bi astetara Lope de Vegak bere emaztea utzi zuen armada garaiezinera joateko.

FRANCISCO DE QUEVEDO Francisco Gómez de Quevedo y

Santibáñez Villegas (Madrid , España, 1580 14 de septiembre-Villanueva de los infantes, Ciudad Real, España, 8de septiembre de 1645.)

Idazlea, diplomatiko eta politikaria izan zen.

Luis de Góngora olerkari eta antzerkigilearekin zuen lehia latza oso ezaguna da.

Conceptismo deituriko Espainiako barroko aroko literatura mugimenduaren maisu eta gidaritzat hartu izan zen Francisco de Quevedo. Nolanahi ere, Quevedoren obraren handitasuna eta aberastasuna-nola hizkuntzaren, hala ideien ahalegin orotik kanpo geratzen da, XVII. mendeko Espainia dekadente hartako kontraesan ideologiko guztiak.

Miguel de Cervantes Saavedra (Alcala de Henares, 1547ko irailaren 29a – Madril, 1616ko apirilaren 22a)

Espainiar eleberrigile eta poeta eta antzerkigilea, eta Espainiako urrezko mendeko idazlerik behinena, izan zen.

“On Kixote Mantxakoa”, haren lan nagusia, Europako lehen eleberri modernotzat jotzen da, eta, zenbait adituren arabera, inoiz idatzi den fikziozko lanik hoberenetako bat da.

MIGUEL DE CERVANTES

MARGOLARIAK

VELAZQUEZ Diego Rodriguez da Silva y

Velazquez (1599ko ekainaren 6ean jaio zen Sevillan eta 1660ko abuztuaren 6ean hil zen Sevillan.

Pachecoco Juanarekin ezkondu zen eta bi ume eduki zituzten.

Hauek dira bere obra batzuk: Mozkortiak Jesukristo gurutziltzatua Bredako Errendizioa Venus ispilukoa Las Meninas.

Bartolome Esteban Murillo (Sevilla, 1617ko abenduaren 31-Cadiz 1682ko apirilaren 3) Espainiar margolari barroko nagusietako bat izan zen.

Erlijio gaietan nabarmendu zen batez ere, erlijio-ordenek eskatutako obrekin.

Murillo Juan del Castilloren lantegian sartu zen irakasle 1639 inguruan, Alonso Canorekin batera, besteak beste. Irakaslea hil zelarik, gortera aldatu zen Murillo, eta han hasi zen bere kasa lanean, 1639an.

Hasierako lanetan, irakaslearen eragina, Italiako manieranismoa eta flandiar errealismoarena nabarmentzen da.

BARTOLOME ESTEBAN MURILLO

FRANCISCO SALZILLO

Hau da bere jaiotzetako bat.

Napoliko eskultura baten semea zen eta bere aitaren ardura hartu zuen.

Zura, burdina, kartoia, ehun gogortuak eta antzeko materialak erabiltzen zituen bere jaiotza ospetsuak egiteko.

Francisco de Zurbaran (Fuentes de Cantos, 1598ko azaroaren 7a – Madril, 1664ko abuztuaren 27a) Sevillako eskolako maisu handiena izan zen. Sevilla zen garai hartan Espainiako gune apaingarrietako bat, eta bertako pintura eskola izan zen pintura naturalistaren bultzagilerik garrantzitsuena. Zurbaranez gainera, beste artista ezagun batzuk bildu zituen, besteak beste Velázquez eta Alonso Cano.

FRANCISCO DE

ZURBARAN

ZURBARANEN OBRAKSANTA MARGARITA

AGNUS DEI

LA INMACULADA SANTA AGEDA

ESTILO ARTISTIKOA

K

ERRENAZIMENDUA XV. - XVI.

Pizkundea 1 edo Errenazimentua 1, zenbaitetan Berpizkundea 2 edo Errenaisantza 3 ere deitua, XV. eta XVI. mendeetako kultura mugimendua izan zen, Behe Erdi Aroan Florentzian hasi eta geroago Europan zehar hedatuz joan zena.

Hitza orduko garai historikoa izendatzeko ere erabiltzen den arren, kontuan hartu behar da Pizkundeko aldaketak ez zirela Europa osoan batera gertatu.

Pentsamendu humanistari oso loturik dagoen mugimendu kultural horren oinarria Antzinate klasikoaren iturrietara itzultzea izan zen.

MIGUEL ANGEL

Michelangelo Buonarroti (Caprese, 6 de marzo de 1475-Roma, 18 de febrero de 1564), conocido en español como Miguel Ángel, fue un arquitecto, escultor y pintor italiano renacentista, considerado uno de los más grandes artistas de la historia tanto por sus esculturas como por sus pinturas y obra arquitectónica. Desarrolló su labor artística a lo largo de más de setenta años entre Florencia y Roma, que era donde vivían sus grandes mecenas , la familia Médici de Florencia y los diferentes papas romanos.

Fue el primer artista occidental del que se publicaron dos biografías en vida: Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori, de Giorgio Vasari, publicada en 1550 en su primera edición, en la cual fue el único artista vivo incluido, y Vita de Michelangelo Buonarroti, escrita en 1553 por Ascanio Condivi, pintor y discípulo de Miguel Ángel, que recoge los datos facilitados por el mismo Buonarroti. Fue muy admirado por sus contemporáneos, que le llamaban el Divino.

RAFAELRafael, jaiotzako izena: Rafaello Sanzio

(Urbio, Italia 1480 apirilaren 6a- Erroma, 1520 apirilaren 6a) Pizkundeko margolari eta arkitekto italiarra izan zen. Leonardo eta Migel Anjelekin batera Pizkundeko artista nagusietako bat izan zen.

Klasizismoaren ildotik, proportzioa eta oreka gorde zuen, eta kolore leun eta zertzelada zehatzak erabili zituen bere lanetan. Julio II.a eta Leon X.a aita santuen garaian arkitektura lan garrantzitsuak egin zituen. Era berean, erretratuak eta irudi erlijiosoak margotu zituen.

BARROKOA Barrokoa XVI. Mendearen

amaieratik XVIII.mendearen erdialderarte Europan eta bere eraginpeko errialdeetan eman zen oro kulturala da.

LIteraturan, eskulturan, margolaritzan, arkitekturan, dantzan eta musikaneragin zuen garai artistiko berezi bat eratuz.

Toskanako Pizkundeko, arkitekto, musikari, asmatzaile, ingeniari, eskultore eta margolari izan zen.

LEONARDO DA VINCI

ZIENTZIALARIAK

ISAAC NEWTONIsaac Newton (Woolsthorpe-by-

Colsterworth, Lincolnsire, Inglaterra, 1642kko abenduaren 25a- 1726ko urtarrilaren 4a Kensinton, Londres.

Munduko zientzialari hobenetarikotzat jotzen dugu gaur egun.

Kalkuluaren sortzailea, Grabitatearen Legearen aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen asmatzailea da. Argia eta optika modu matematikoan aztertu zituen.

Munduko zientzialari hobenetarikotzat jotzen dugu gaur egun.

Kalkuluaren sortzailea, Grabitatearen Legearen aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen asmatzailea da.

Argia eta optika modu matematikoan aztertu zituen.

Galileo Galilei (Pisa, Italia, 1564ko otsailaren 15a – 1642ko urtarrilaren 8a), filosofoa, fisikaria eta astronomoa izan zen. Astronomia modernoaren aita izendatua izan da, eta Baconekin batera metodo zientifikoaren aitzindaria. Galileo lehenengotariko bat izan zen zeruari behatzeko teleskopioa erabiltzen.

GALILEO GALILEI

Astronomo, legegizon, fisikari, kalonje katoliko , gobernadore, administratzaile buruzagi militar, diplomatiko eta ekonomista izan zela esan dezakegu

NICOLÁS KOPERNIKO

ASMAKIZUN HANDIAK

BOLBORATxinatarrek asmatu zuten bolbora, IX.mendean.

Persiarrak eta arabiarrak ekarri zuten Europara XII. mendearen bukaeran.

PAPERA Papera material fin bat da,

gehienbat, zerbait idazteko, inprimatzeko edo zerbait biltzeko erabiltzen da.

Ts’ai Lunek asmatu zuela uste da, k.a 105. urtean. Izena papirotik datorkio horrela deitzen baitzen Egiptoko aitzindari bat.

ASTROLABIOA

Astrolabioa astroen altuera higidura eta kokalekuak zehazteko eta astrnomiazko beste hainbat arazo metodo grafikoen bidez aztertzeko antzinako tresna k.a. 200-100 urte bitartean asmatu zen, uste denez, eta Hipatia Alexandriakoa izan bide zen asmatzailea. Hainbat astrolabio mota erabili izan dira historian zehar. Astrolabio prismadunak, 1903an Claude eta Driencourt zientzialariek asmatu zutenak, altuera jakina duen zirkulu batetik igarotzen den izarrari begiratuz toki bateko latitudea eta ordua aldi berean jakiteko balio du. Triangaketa bidez distatziak kalkulatzeko balio du.

inprenta XV. mendeko inprimatzeko makina. Inprimatzeko makina testu eta irudiak paperaren gainean birsortzeko

erabiltzen den makina da. Tinta jartzen da metal zatien (tipo izenekoak) gainean, eta tinta hori paperera igarotzen da presioaren bidez.

Bi Shengek asmatu zuen, 1040an, Txinan. Europan halako makina bat egiterik ez izateko arazoa ez zen teknikoa, hau da, Antzinako Erroman bazekiten tinta zigiluen bitartez inprimatzen, baina ez zegoen papera egiteko modu merkerik. Txinatarrek arroz papera erabiltzen zuten, eta inprimatzeko portzelanazko oinarria erabiltzen zuten.

Europan ez dago argi nork asmatu zuen. Gehienen iritzia Johannes Gutenbergek asmatu zuela da, nahiz eta haren izena ez dagoen jasota inongo testu idatzitan. Mentelinek Estrasburgon(1458-1478), Panfilo Castaldik Italian (1470) eta Lorenzo Costerrek Haarlemen (1430) inprimatzeko makinaren asmatzaile direla esan ohi da, eta bakoitzari bere herrian monumentua ezarri zaio hori dela eta

Iparrorratza orientatzeko balio duen tresna da. Lurraren ipar magnetikoa seinalatzen du. Bere funtzionamendua oso sinplea da: imandutako orratz baten bidez, lurraren ipar magnetikoa seinalatzen duelako.

Hala ere, iparrorratzaren interpretazio okerrak eragin ditzake, Hans Christian Orsted zientzialari danimarkarrak, 1820. urtean, korrontedun hari baten ondoan jartzean iparrorratza desbideratzen zela aurkitu baitzuen.

Txinak asmatu zuten iparrorratza, paperarekin eta portzelanarekin.

IPARRORRATZAREN ERABILERA

ARO MODERNOA

EUSKAL HERRIAN

ARO MODERNOA EUSKAL HERRIAN

Hauek dira Aro Modernoko gaztelu batzuk Euskal Herrian: