Artrosis e actualizacion 2013
Transcript of Artrosis e actualizacion 2013
MANEIG INTEGRAL DEL PACIENT AMB PATOLOGIA CRÒNICA
Dr. Jaume Claramunt Actualització 2013 en Artrosi
23 octubre 2013 Matí: 14.00 hores Tarda: 20:30 hores
Ja us podeu inscriure a la nostra pagina web
www.camfic.cat Sol·licitada acreditació al Consell Català de la Formació Continuada de les Professions Sanitàries
Col·labora:
Organitza:
e-actualització
Colabora:
Jaume Claramunt Mendoza
Médico de Familia. ABS Nova Lloreda, Badalona Serveis Assistencials
GdT de Reumatología CAMFIC
Octubre 2013
Organitza:
ARTROSIS, actualización 2013
jclaramunt 2013
Guías Clínicas
Estrategia global
Tratamiento no farmacológico
Tratamiento farmacológico
ARTROSIS, actualización 2013
jclaramunt 2013
Guías Clínicas
Estrategia global
Tratamiento no farmacológico
Tratamiento farmacológico
GUIAS CLÍNICAS
jclaramunt 2013
2012
2008
2008
2003,2005,2007
2010
2009 2011
2011 2012
2012
2013
Actualización 2013
jclaramunt 2013
Part II OARSI Recommendations for Management of Hip & Knee OA 2008
Part III Changes in Evidence 2010
Japanese Roundtable on Treatment Guidelines: 2010, 2010, 2009, 2008, 2007
2013 Draft Treatment Guidelines for the Non Surgical Treatment of Knee
Osteoarthritis
http://www.oarsi.org
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
ARTROSIS, actualización 2013
jclaramunt 2013
Guías Clínicas
Estrategia global
Tratamiento no farmacológico
Tratamiento farmacológico
jclaramunt 2012
“En la actualidad, no existe ningún tratamiento que cure la artrosis”
CALIDAD DE VIDA
Estrategia global de tratamiento
Estrategia global de tratamiento
jclaramunt 2012
• EULAR aconseja la aplicación conjunta de
medidas terapéuticas: No farmacológicas
Farmacológicas
Quirúrgicas
RECOMENDACIONES GENERALES:
(1)El manejo de la A. requiere la combinación de
tratamientos no farmacológicos y farmacológicos
Estrategia global de tratamiento
jclaramunt 2012
“Los pacientes pueden mejorar hasta un 30% si se añade un
programa de educación sobre medidas no farmacológicas”
Mejoría sintomática
TRATAMIENTO
jclaramunt 2013
TRATAMIENTOS NO FARMACOLÓGICOS: Acupuntura Balneario-terapia Intervenciones biomecánicas Bastón Muletas Electroterapia Ejercicio Potenciación muscular Educación y autocuidados TENS Control del peso Ultrasonidos Termoterapia
TRATAMIENTOS FARMACOLOGICOS: Paracetamol ASU Bifosfonatos Capsaicina Corticoides intrarticulares Crondroitinsulfato Diacereina Duloxetina Glucosamina sulfato Acido hialurónico AINE no selectivos / COX2 / tópicos Opioides Rosa mosqueta
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
OARSI 2013
jclaramunt 2013
SUB-FENOTIPOS
Articulación Gonartrosis sintomática uni o bilateral
Poliartrosis (rodilla + otras localizaciones)
Co-morbilidades Sin comorbilidad
Con comorbilidad: DM, HTA, enf CV, insuf renal, hemorragia digestiva, depresión, discapacidad física que limita actividad, obesidad. Referido al uso de AINES orales: -Comorbilidad moderada: DM, HTA, insuficiencia renal, enf CV, depresión, discapacidad física que limita actividad, obesidad, edad avanzada -Comorbilidad severa: IAM, sangrado digestivo, IRC
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
Appendix 4: Appropriate Treatments Summary
52
OARSI Guidelines for the Non-surgical Management of Knee OA
Core TreatmentsAppropriate for all individuals
•Biomechanical interventions
(57.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(53.8)
•Topical NSAIDs (49.9)
•Walking Cane (46.9)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (43.1)
•Capsaicin (42.6)
•Oral Non-selective NSAIDs (37.6)
•Duloxetine (37.2)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.0)
© 2013 OARSI
Multi-joint OA
with co-morbidities
Multi-joint OA
without co-morbidities
Knee-only OA
without co-morbidities
•Biomechanical interventions
(50.4)
•Walking Cane (46.9)
•Intra-articular
Corticosteroids (47.2)
•Topical NSAIDs (44.7)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (44.0)
•Intra-articular Corticosteroids
(42.7)
•Oral Non-selective
NSAIDs (39.3)
•Duloxetine (39.3)
•Biomechanical interventions
(37.6)
•Acetaminophen/ Paracetamol
(34.8)
Biomechanical interventions (41.8)
•Balneotherapy (39.7)
•Intra-articular
Corticosteroids (39.2)
•Oral COX-2 Inhibitors (selective
NSAIDs) (37.1)
•Duloxetine (35.4)
Land-based exercise (61.6)
Weight management (60.0)
Strength training (59.5)
Water-based exercise (56.5)
Self-mgmt and education (49.1)
*OARSI also recommends referral for consideration of open orthopedic surgery if more conservative treatment modalities are foundineffective.
The composite risk-benefit score was calculated as the product of the benefit score (1-10) and the transposed risk score (where 1=highest
risk and 10=safest) yielding a composite score from 1 (worst) to 100 (best).
Recommended treatments*Appropriate for the following OA types:
Knee-only OA
with co-morbidities
ARTROSIS, actualización 2013
jclaramunt 2013
Guías Clínicas
Estrategia gobal
Tratamiento no farmacológico
Tratamiento farmacológico
TERAPIA NO FARMACOLOGICA
jclaramunt 2013
• Autocuidado y Educación Sanitaria • Control del peso • Ejercicio físico • Balneario-terapia • Acupuntura • Termoterapia • Intervenciones biomecánicas • Bastón • Muletas • Electroterapia • TENS • Ultrasonidos
jclaramunt 2013
AUTOCUIDADO Y EDUCACION SANITARIA RECOMENDACIÓN Aconsejado
JUSTIFICACIÓN Beneficio moderado para dolor crónico musculo-esquelético Sugiere una fácil aplicación en AP mediante sesiones en grupo y control telefónico.
NIVEL EVIDENCIA Metanálisis y revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: de 0,06 (0,02 a 0,10) a 0,29 (0,17 a 0,41)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
Núcleo de recomendaciones para OA RyC en les últimas directrices de:
- Instituto Nacional de Salud y Excelencia Clínica (NICE)
- Academia Americana de COT (AAOS)
- Sociedad Internacional Investigació en Osteoartritis (OARSI)
jclaramunt 2013
CONTROL DEL PESO RECOMENDACIÓN Aconsejado
JUSTIFICACIÓN Una disminución moderada de peso en pacientes con sobrepeso reduce el dolor y la incapacidad física. El análisis sugirió una pérdida de peso del 5% en un período de 20 semanas (0,25% por semana) para que el tratamiento sea eficaz.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y Metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,20 (de 0,0 a 0,39) Función: 0,23 (0,04 a 0,42)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
EJERCICIO FÍSICO (terrestre) RECOMENDACIÓN Aconsejado
JUSTIFICACIÓN 4 recientes metanálisis concluyen que es beneficioso clínicamente (dolor y función) a corto plazo. Tai-chi: 1 metanálisis demuestra efectos beneficiosos significativos para mejorar el dolor y la función física en individuos con OA de la rodilla.
NIVEL EVIDENCIA Metanálisis y revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: rango de 0,34 (0,19-0,49) a 0,63 (0,39 a 0,87) Función: 0,25 (0,03-0,48)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
Ejercicios aeróbicos de bajo impacto 30-40’/3-4 veces x sem
(ejercicios sencillos = complejos; componente lúdico)
jclaramunt 2013
EJERCICIO FÍSICO (acuático) RECOMENDACIÓN Aconsejado
JUSTIFICACIÓN Una revisión sistemática (2007) encontró pequeños-moderados beneficios a corto plazo para mejorar la función y calidad de vida en OA de cadera y rodilla, con un menor efecto beneficioso para el dolor.
NIVEL EVIDENCIA Metanálisis y revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
FORTALECIMIENTO MUSCULAR RECOMENDACIÓN Aconsejado
JUSTIFICACIÓN Mejora moderadamente dolor y función. Programas de entrenamiento para fortalecer el miembro inferior y el cuádriceps producen efectos beneficiosos similares al ejercicio aeróbico. Los programas de entrenamiento incluían levantamientos de pesos, tanto de forma individual como grupal.
NIVEL EVIDENCIA Metanálisis y revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,38 (0,23 a 0,54); Función: 0,41 (0,17 a 0,66)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
BALNEARIOTERAPIA / SPA RECOMENDACIÓN Aconsejada poliartrosis con comorbilidad
Dudosa para pacientes sin comorbilidad o con afectación solo de rodillas
JUSTIFICACIÓN Las revisiones concluyen que presentan ciertos beneficios para el dolor, aunque la calidad metodológica fue deficiente y se necesitan ECA grandes y bien diseñados adicionales. Se consideró apropiado sólo para el sub-fenotipo poliarticular y con comorbilidades, debido a la escasez de alternativas de tratamiento para este grupo.
NIVEL EVIDENCIA Revisiones sistemáticas y metanalisis de ECC
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ACUPUNTURA RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN Eficacia probada para artic periféricas en numerosos ensayos clínicos. Resultados más negativos para los que usan una acupuntura simulada. Una reciente revisión sistemática con 16 ECA mostraron un beneficio estadísticamente significativo, pero no clínico.
NIVEL EVIDENCIA Revisiones sistemáticas y metanálisis de ECC
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0.28 (0.11-0.45) Función: 0.28 (0.09-0.46)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
Termoterapia
Las aplicaciones de calor o
frío son habitualmente
utilizadas en el tratamiento de
la artrosis, si bien las
evidencias actuales no son
muy potentes.
El calor local mejora el
espasmo muscular y reduce la
rigidez propia de la artrosis.
SUPERFICIAL
- Bolsas de agua/paños calientes
- Almohadillas eléctricas
- Bolsas de gel reutilizables
- Chorro de agua caliente
- Piscina terapéutica
- Baños de parafina, parafango
- Rayos infrarrojos
PROFUNDO
- Diatermia de onda corta
(corrientes de alta frecuencia)
- Microondas
- Ultrasonidos
CALOR
Métodos sencillos son tan efectivos como otros más caros
Baja evidencia científica (C)
FRIO
-Terapia eficaz
-Extremadamente
sencilla y barata
-Útil en fases agudas
( inflamación ), se
ha descrito mejora
dolor y movilidad
articular mediante el
masaje con hielo-
compresas frías.
jclaramunt 2013
INTERVENCIONES BIOMECANICAS RECOMENDACIÓN Aconsejada
JUSTIFICACIÓN Realizado por especialista apropiado. Las conclusiones fueron limitadas debido a la heterogeneidad y la mala calidad de los EC disponibles.
NIVEL EVIDENCIA Revisiones sistemáticas y EC no aleatorizados
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
USO DEL BASTÓN RECOMENDACIÓN Apropiada para fenotipo con solo gonartosis
Dudosa para poliartrosis
JUSTIFICACIÓN En pacientes con poliartrosis su uso podría comportar una sobrecarga en otras articulaciones afectadas (manos, caderas)
NIVEL EVIDENCIA ECC aleatorizado simple ciego
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
USO DE MULETAS RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN No evidencia suficiente para recomendar su uso como una alternativa adecuada al bastón.
NIVEL EVIDENCIA Consenso de expertos
CALIDAD EVIDENCIA No EC disponibles
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ELECTROTERAPIA NEUROMUSCULAR RECOMENDACIÓN Desaconsejada
JUSTIFICACIÓN Datos de eficacia controvertidos. Un ECA reciente no demostró efecto beneficioso para dolor o función en gonartosis.
NIVEL EVIDENCIA Metanalisis y revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
TENS RECOMENDACIÓN Desaconsejado
JUSTIFICACIÓN Baja calidad metodológica y alta heterogeneidad de los EC. Resultados no concluyentes No hay datos de inseguridad. Un ECA reciente reveló ninguna diferencia estadísticamente significativa para el dolor entre TENS y un procedimiento de TENS simulado
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática de ECA y ECCA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,07 (-0,32 a 0,46) Función: 0,34 (0,14 a 0,54)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ULTRASONIDOS RECOMENDACIÓN Dudoso: fenotipo solo gonartrosis
Desaconsejado: poliartrosis
JUSTIFICACIÓN 2 revisiones sistemáticas (2010) sugieren un posible efecto beneficioso, sin embargo, la calidad de la evidencia analizada fue baja. ECA (2012) no encontró diferencias significativas entre los grupos para el dolor o la función.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y Metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,49 (0,18 a 0,76)
TRATAMIENTO NO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
“A medida que la medicina moderna
añade años a la vida, la rehabilitación
es cada vez más necesaria para añadir
vida a los años”
Kottke 1965
ARTROSIS, actualización 2013
jclaramunt 2013
Guías Clínicas
Estrategia gobal
Tratamiento no farmacológico
Tratamiento farmacológico
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
• Corticoides intrarticulares
• Acido hialurónico
• AINE tópicos
• Opioides transdermicos
• Capsaicina
• Rosa mosqueta
• Paracetamol • AINE no selectivos / COX2 • Glucosamina sulfato • Crondroitinsulfato • Diacereina • Opioides • Duloxetina • Bifosfonatos • ASU
jclaramunt 2013
Polifarmacia
- > 65a: 65-94% toman algún fàrmac.
- Posibilidad de presentar RAM es de:
5% con 1 F
50-100% con ≥ 10 F.
- Las RAM son la forma más frecuente de yatrogenia.
- 3-10% de ingresos hosp. son por E2º (1/3 son ancianos).
- Los F son los responsables del 50% de las complicaciones
durante la hospitalitzación.
- Otras consecuencias: deterioro de la capacidad física, cognitiva,
caídas, descompensación de enf crónicas,... etc
OMS: > 3 medicam. simult. durante > 3 semanas
jclaramunt 2013
PARACETAMOL RECOMENDACIÓN Aconsejado: fenotipos sin comorbilidad
Dudoso: comorbilidad relevante
JUSTIFICACIÓN Efecto analgésico demostrado leve, se sugiere utilidad como analgésico a corto plazo. Sin embargo, tanto las revisiones del 2010 como la del 2012 detectaron un aumento del riesgo de efectos adversos, incluyendo eventos gastrointestinales y fallo multiorgánico asociado a sobredosificación (especialmente cuando se utiliza durante períodos prolongados)
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y Metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,18 (0,11 a 0,25)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
Ojo!! contenido en sodio: http://www.cedimcat.info/html/es/dir2456/doc10990.html
jclaramunt 2013
AINES no selectivos RECOMENDACIÓN Aconsejada: paciente sin comorbilidad
Dudosa: pacientes con comorbilidad moderada Desaconsejada: si hay elevado riesgo de comorbilidad Gastroprotección: no se recomienda IBP si no hay riesgo de comorbilidad. Se recomienda tto con IBP si existe comorbilidad moderada o alta, aunque en estos no se recomienda el uso de AINE no selectivos.
JUSTIFICACIÓN 1 revisión (2011) indica que los AINE están asociados a un mayor riesgo de eventos graves GI y CV comparado con el placebo. 2 revisiones sistemáticas concluyen que la seguridad CV del naproxeno es moderadamente superior a la de cualquier COX-2 selectivo. Diclofenaco se asocia con la tasa más alta de alt hepáticas de lab.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,37 (0,26-0,49)
jclaramunt 2013
AINES selectivos (inh-COX2) RECOMENDACIÓN Aconsejado: paciente sin comorbilidades
Poliartrosis con moderada comorbilidad Dudoso: solo gonartrosis con comorbilidad moderada Desaconsejado: si hay elevado riesgo de comorbilidad Gastroprotección: No se recomienda IBP si no hay riesgo de comorbil. En comorbilidad moderada el uso de IBP es dudoso. En personas de alto riesgo se recomienda el uso de IBP, aunque es mejor no usar AINE orales.
JUSTIFICACIÓN 1 revisión que comparaba eficacia (2011) encontró que los COX-2 selectivos fueron mejores tolerados, aunque las tasas de acontecimientos adversos graves fueron similares. Celecoxib se asoció con un menor riesgo de ulceras complicadas (RR 0.23, 0.07-0.76, IC 95%,) en comparación con los AINE no selectivos, pero un mayor riesgo de complicaciones CV.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,44 (0,33 a 0,55)
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
TOXICIDAD GASTROINTESTINAL INDUCIDA POR AINE
La mayor parte de los pacientes que experimentan complicaciones GI estaban asintomáticos previamente
Sin historia de dispepsia antes del episodio agudo
Con historia de dispepsia antes del episodio agudo
El riesgo es máximo al comienzo de la terapia y sigue siendo mayor
durante ésta.
Adaptado de Armstrong CP, Blower AL. Gut 1987;28:527-532
Hernández-Díaz y García Rodríguez. Arch Intern Med 2000;160:2093−2099
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
TOXICIDAD GASTROINTESTINAL INDUCIDA POR AINE
FACTORES DE RIESGO DE HDA
- A partir de los 55a, el riesgo se duplica con cada década.
- Riesgo 2 veces superior en hombre que en mujeres
- Antecedentes de úlcera gastroduodenal o hemorragia digestiva
- Uso concomitante de: AAS, ACO, corticosteroides orales, ISRS,
venlafaxina, duloxetina
- Comorbilidad grave: enf cardiovascular, insuficiencia hepática o
renal, DM, HTA
- Terapia prolongada con AINE
- Uso de AINE a dosis máxima
- Presencia de Helicobacter pylori
- Consumo excesivo de alcohol
- Tabaquismo importante
jclaramunt 2013
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
ALTO Evitar AINE Evitar AINE Evitar AINE
INTERMEDIO AINEt (Naproxeno)
+ IBP si AAS
AINEt +IBP
COXIB
(+IBP si AAS)
COXIB + IBP
Erradicar Hp
BAJO AINEt AINEt + IBP
COXIB
COXIB + IBP
Erradicar Hp
BAJO INTERMEDIO ALTO
Estrategia para reducir los episodios adversos
Rie
sgo c
ard
iovascula
r
Riesgo gastrointestinal
ALTO*
ALTO**
BAJO
Adaptado de Lanas y Hunt. Annals of Medicine 2006;38:415-428.
*Las Directrices de la Asociación norteamericana del Corazón definen los pacientes con riesgo de episodios CV como con riesgo CV en 10
años ≥10%. Hayden et al. Ann Intern Med 2002;136:161-172
**Los pacientes de alto riesgo son los que han padecido ya úlceras hemorrágicas con una tasa estimada de complicaciones del tracto GI inferior
de >28,8 casos por 100 años paciente. Laine et al. Gastroenterology 2002;123:1006-1012
jclaramunt 2013
GLUCOSAMINA SULFATO RECOMENDACIÓN Dudosa: SYSADOA
Desaconsejada: DMOAD
JUSTIFICACIÓN 2 revisiones sistemáticas encontraron resultados variables en cuanto a la eficacia para el alivio del dolor y la función física. 1 revisión no encontró beneficio estadísticamente significativo para el dolor. 1 revisión encontró un efecto positivo para el dolor pero no alcanzó significación estadística. El más reciente meta-análisis que incluyó el estudio GAIT, obtuvo un resultado nulo para el dolor.
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
GLUCOSAMINA SULFATO JUSTIFICACIÓN En cuanto a modificación de la enfermedad
(DMOAD): 1 revisión sistemática no encontró diferencias estadísticamente significativas con placebo en un año de seguimiento, aunque se detectó un efecto moderado en tres años. 1 revisión (2011) de seguridad encontró que el uso a largo plazo de la glucosamina no se asoció con un aumento del riesgo cardio-vasc. 2 meta-análisis no encontraron aumento de los eventos adversos en general en relación con el placebo.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: entre 0,17 (0,05, 0,28) y 0,47 (0,23 a 0,72) Estimación para la reducción de pinzamiento: 0,08 (-0,12 a 0,27)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
CONDROITIN SULFATO RECOMENDACIÓN Dudosa: SYSADOA
Desaconsejada: DMOAD
JUSTIFICACIÓN 4 revisiones sistemáticas examinado su eficacia sintomática en OA mostraron diferentes resultados, unas hallaron la ausencia de efectos beneficiosos respecto al placebo, mientras otras le otorgaban un gran efecto a favor. En un meta-análisis el elevado grado de heteroge-neidad y de mala calidad de los EC dificultó la evaluación definitiva. Otro meta-análisis mostró un beneficio no estadísticamente significativo comparado con placebo. Algunos estudios muestran disminuciones estadísticamente significativas del espacio articular durante dos años de seguimiento.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: rango de 0,13 (0,00 a 0,27) a 0,75 (0,50 a 0,99) Reducción del pinzamiento articular: rango de 0,26 (0,14 a 0,38) a 0,30 (0,00 a 0,59)
jclaramunt 2013
DIACEREINA RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN Pequeño efecto analgésico a corto plazo, estadísti-camente significativo, comparado con placebo, a pesar de una gran heterogeneidad de EC. Elevado riesgo de diarrea (RR = 3,51 [IC del 95%: 2,55 a 4,83, P <0,001]). Se necesitan más ECA de calidad para confirmar este efecto beneficioso y descartar el sesgo de publicación.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,24 (0,08-0,39) Función: 0,14 (0,03-0,25)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
OPIOIDES orales RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN 1 revisión sistemática (2009) encontró un efecto analgésico moderado de la codeína comparado con placebo, peq-moderado de oxicodona y pequeño de morfina en pacientes con OA de rodilla o cadera. 1 revisión (2006) encontró un peq efecto beneficioso, estadísticam signific, de tramadol sobre el placebo. Sin embargo, los pacientes que recibieron algún tipo opiáceos eran 4 veces (RR 4.05, IC 95%, 3.06-5.38) más propensos a su retirada por efectos adversos y más de 3 para un evento adverso grave (RR 3.35, IC 95%, 0.83 a 13.56).
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: de 0.36 (0.26-0.47) a 0.51 (0.01-1.01)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
DULOXETINA RECOMENDACIÓN Aconsejada: fenotipos sin comorbilidad
Poliartrosis con comorbilidad Dudosa: solo gonartrosis con comorbilidad relevante
JUSTIFICACIÓN Se ha mostrado eficaz y tolerable para el dolor crónico asociado con la OA. Un 16,3% de los pacientes se retiró el tto debido a eventos adversos (náuseas, sequedad de boca, somnolencia, fatiga, estreñimiento, disminución del apetito y la hiperhidrosis) en comparación con el 5,6% del placebo.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
BIFOSFONATOS RECOMENDACIÓN Desaconsejado
JUSTIFICACIÓN Han sido evaluados como modificadores de enf. Una revisión sistemática (2012) encontró que las dosis más altas de Risedronato (15 mg / d) no reduce los signos o síntomas de la OA, pero disminuye el biomarcador de la degradación del cartílago (CTX-II), pudiendo contribuir a la atenuación de la progresión radiológica de la OAR. Aunque se necesitan más ECA para evaluar mejor la eficacia de este tto.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y Metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ASU (Avocado soybean unsaponifiables) RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN Pequeño beneficio analgésico en gonartrosis
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y Metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,39 (0,01-0,76)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
• Paracetamol • AINE no selectivos / COX2 • Glucosamina sulfato • Crondroitinsulfato • Diacereina • Opioides • Duloxetina • Bifosfonatos • ASU
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
• AINE tópicos
• Opioides transdermicos
• Capsaicina
• Rosa mosqueta
• Corticoides intrarticulares
• Acido hialurónico
jclaramunt 2013
CORTICOIDES (intraarticulares) RECOMENDACIÓN Aconsejada
JUSTIFICACIÓN Eficacia analgésica significativa a corto plazo, superior a ácido hialurónico intra-articular. Para tto a largo plazo deben considerarse otras opciones terapéuticas.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y metanálisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ACIDO HIALURONICO (intra-articular) RECOMENDACIÓN Dudosa: fenotipo sólo gonartrosis
Desaconsejada: Poliartrosis
JUSTIFICACIÓN 1 revisión reciente encontró beneficios moderados clínicamente significativos para dolor y función, aunque un análisis de subgrupos incluyendo sólo los ECA con > 200 pacientes mostraron un tamaño del efecto que no cumplía el umbral a priori de importancia clínica. También planteó preocupaciones de seguridad. 1 revisión demostró una eficacia significativa, leve-moderada por 4- 8 semanas con beneficio residual de hasta 24 semanas.
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ACIDO HIALURONICO (intra-articular) JUSTIFICACIÓN 1 revisión comparada con corticoides intra-
articulares encontraron que mientras que éstos proporcionan mayor beneficio para el dolor a 2 semanas, IAHA proporciona un mayor beneficio a las 12 y 26 semanas. Conclusiones inconsistentes entre los meta-análisis. Preocupaciones de seguridad.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: de 0,37 (0,28 a 0,46) a 0,46 (0,28 a 0,65) Función: de 0,33 (0,22 a 0,43) a 0,31 (0,11 a 0,51)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
• Paracetamol • AINE no selectivos / COX2 • Glucosamina sulfato • Crondroitinsulfato • Diacereina • Opioides • Duloxetina • Bifosfonatos • ASU
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
• Corticoides intrarticulares
• Acido hialurónico
• AINE tópicos
• Opioides transdermicos
• Capsaicina
• Rosa mosqueta
jclaramunt 2013
AINE tópico RECOMENDACIÓN Aconsejada: pacientes con sólo gonartrosis
Dudosa: poliartrosis
JUSTIFICACIÓN 1 Revisión Cochrane (2011) comparativa con AINE orales encontró una eficacia analgésica comparable para gonartrosis. Con un menor riesgo de eventos adversos GI y un mayor riesgo de eventos adversos dermatológicos. En general, los AINE tópicos fueron considerados más seguros y mejor tolerados que los AINE orales.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Baja
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
OPIOIDES transdérmicos RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN 1 revisión sistemática (2009) y meta-análisis encontraron que el Fentanilo tenía un pequeño efecto beneficioso para el dolor y función en artrosis de cadera y rodilla. Los pacientes que reciben algún tipo de opioides presentan un riesgo X4 de eventos adversos (RR 4.05, 3.06-5.38, IC 95%) y X3 de sufrir un evento adverso grave (RR 3.35, 0.83-13.56, IC 95%). El estudio concluyó que los opioides ofrecen una utilidad limitada a largo plazo.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: de 0,22 (0,03-0,42) a 0,36 (0,26 a 0,47)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
Nüesch E, Rutjes AW, Husni E, Welch V, Jüni P. Oral or transdermal opioids for osteoarthritis of the knee or
hip. Cochrane Database Syst Rev. 2009 Oct 7;(4):CD003115.
jclaramunt 2013
CAPSAICINA RECOMENDACIÓN Aconsejada: gonartrosis sin comorbilidades
Dusosa: poliartrosis y comorbilidad
JUSTIFICACIÓN Superior a placebo como analgésico tópico (NNT 8,1), pero asociado a un aumento de reacciones adversas locales (54% vs 15%, RR 3,6 [IC 2,6-5,0 95%]) y retirada del tto debido a eventos adversos (13% vs 3%; RR 4,0 [IC 2.3 a 6.8 95%])
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO No disponible
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
ROSA MOSQUETA RECOMENDACIÓN Dudosa
JUSTIFICACIÓN 1 revisión sistemática (2008) y 1 meta-análisis de 3 ECA encontraron una reducción significativamente mayor en las puntuaciones de dolor en comparación con placebo. Los resultados de seguridad no eran concluyentes. La revisión concluyó que por la escasez de datos disponibles, era necesario realizar nuevos ECA a gran escala para su evaluación.
NIVEL EVIDENCIA Revisión sistemática y meta-análisis de ECA
CALIDAD EVIDENCIA Alta
MAGNITUD DEL EFECTO Dolor: 0,37 (0,13-0,60)
TRATAMIENTO FARMACOLOGICO
jclaramunt 2013
jclaramunt 2013
jclaramunt 2013
jclaramunt 2013
MEDIDAS NO FARMACOLOGICAS
IQ
• Autocuidado y Educación Sanitaria
• Control del peso
• Ejercicio físico
• Intervenciones biomecánicas
• Termoterapia
• Balneario-terapia
• Bastón / Muletas
• Paracetamol
• AINE tópicos
• AINE / COXIBs
• Cortis intrartic
• Capsaicina
• Opioides
• Duloxetina
• ¿SYSADOA?
• AINE tópicos
• COXIBs
• Cortis intrartic
• Opioides
• Duloxetina