ASTURIAS-LEONGO ETA GAZTELAKO ERRESUMAK

10. GAIA DBH 2

LEHEN ERRESISTETZIA GUNEA

711an Musulmanek Iberiar

penintsula konkistatu

Bisigodoen Erresuma

desagertu

Bisigodoak Kantabriar

mendikatean babestu

Erresistentzia-gune garrantzitsua

ASTURIASKO ERRESUMA 722an Covadongako Gudua

Pelaio buruzagi, noble kristauak garaipena lortu Ondorioz hegoalderantz hedatzen hasi

VIII-IX mendeetan Alfontso I.a eta Alfontso II.ak helburuak: Duero ibaiaren harana birpopulatzea Razziak/musulmanen arpilatze-espedizioak

eragotzi Laborantza-lur gehiago eduki

Asturiasko monarkek mendebalderantz hedatu Galizia okupatu (X-XII arte independente)

LEONGO ERRESUMA

Alfontso IIIak hegoalderantz hedatzen jarraitu

Musulmanak ahul baitzeuden

854an Leon hiriburu bihurtu

Aurretik Oviedo

Ordundik aurrera (Asturias-)Leongo Erresuma

ARTE ERROMANIKOA Asturiar artea

IX. Mendean garatu Arte bisigodoaren eragin handia Eraikin erlijioso ugari Eskultura eta pinturak barrualdea dekoratu Eraikinen ezaugarriak:

Homarria (materiala) Horma-bularrak (eraikin garaiagoak ondorioz) Puntu-erdiko arkua eta kanoi-ganga gailendu

*Narancoko Andre Maria jauregia (Asturiasen) *Oviedoko katedraleko Ganbera Santua

ARTE ERROMANIKOA Mozarabiar artea

X. mendean Musulmanen lurreko kristauek garatua Ezaugarri nagusiak:

Eliza txikiak (egitura bisigodoaz) Barrualdeko dekorazio soila Harlandua, adreilua eta hormarria erabili Ferra-arkua (islamiar estilokoa) Beatoak erabili = Monje mozarabiarrek idatzitako

eskuizkribuak *Escaladako Done Mikel eliza (Leon) *Peñalbako Done Jakue Eliza (Leon)

ESCALDAKO DONE MIKEL ELIZA

PEÑALBAKO DONE JAKUE ELIZA

GAZTELA-LEONGO ERRESUMA

Leongo Erresuma konderritan banatua Konderririk garrantzitsuena = Gaztela (urruti, beraz nahiko

independentzia) Gaztela mugaldea zegoen, beraz musulmanen eraso asko jasan

Bizi baldintza latzak + Gotorleku ugari (defendatzeko) X. amaieran Fernán González kondeak Gaztelako erresuma

independente bihurtu (monarkia ahul zegoen) XI-XIII. Gaztelako eta Leongo erresumak hurbiltze eta urruntze

aldiak izan (oinordekotza eta ezkontzengatik) 1230ean, Fernando IIIak behin betiko batu GAZTELAKO

ERRESUMA bezala

Erregerik garrantzitsuenak garai honetan: Fernando III Alfonso Xa Jakintsua (Fernandoren semea)

Gaztelako antolakuntza politikoa: Monarkia: agintari gorena Gorteak: XII. Mendean sortu ziren erakunde politikoak.

Aholkuntza-funtzioak betetzen zituen soilik. Monarka zen batzarburua Kontzejuak: Udalerrietako administrazio- eta gobernu-

organoa Beste erakunde batzuk:

Audientzia: erresumako justizia-organo gorena (IX) Errege ogasuna: erresumako ondasunak eta

aberastasunak administratzea eta zergak kobratzeaz arduratzen zena. (XIV)

GAZTELAREN HEDAPENA 1031an kaliferria zatitu = taifak sortu (erresuma txiki

independenteak) = pariak ordaindu musulmanei Gaztelako Erresuma Iberiaren hegoaldera hedatu =

erresuma sendotu 1085an Toledoko Taifa konkistatu Hurrengo urteetan Guadalajara + Madril + Cuenca Laster gelditu:

XI.mende amaieran tropa almoravideak iritsi XII.mendean Almohadeak iritsi

1212an Kristauak garaitu Navas de Tolosan = Andalusia oso hartu (Granadako erresuma ezik)

Errekonkistan emankorrenak: Alfontso VI (1040-1109) Fernando III (1201-1252)

Hedapenaren arrazoiak: Monarkek lur gehiago nahi Laborantza-lur gehiago behar (biztanleria

hazkundea) Galdutako lurraldea berreskuratzeko gurutzada

*Konkista ondoren lurra birpopulatu behar = jabetza-eskubideak eman (latifundioak)

IX.mende ondoren, Portugal konderria sortu (Aturias-Leóngo Erresumaren menpe)

Portugalgo kondea = erregearen basailua baina independentziaz jokatu

XII. Mendean, Alfontso Henrikes kondeak musulmanan kontrako kanpaina (ongi atera) Errege izendatu bere burua

1143an independentzia lortu zuen (Zamorako Bakea) Gaztelako Erresuma berreskuratu nahi = Aljubarrotako Guduan

(1385) XIII.mendean gaur egungo mugak hartu Henrike Nabigatzailea erregeak garaipen politiko eta militarrik

handienak: Merkataritza hedatu Aurkikuntzak sustatu

EKONOMIA ETA GIZARTEAASTURIAS-LEONGO ERRESUMAK VIII-X. mendean Asturias-Leongo Erresumak

iraupeneko ekonomia (norberaren kontsumoa) Nekazaritzako produktuak Abeltzaintzako ekoizpena

Soberakinik ez = Merkataritza-trukerik ez Ekonomia nagusiki landatarra (Al Andaluskoa

hiritarra)

EKONOMIA ETA GIZARTEAGAZTELAKO ERRESUMAKO EKONOMIA XI-XIII. bitartean, ekonomia asko hazi =

nekazaritza errendimenduak gora (ardi merinoen abeltzaintza)

1273an Alfontso X.ak Mertaren Kontzeju Prestua sortu (abeltzain nobleak beren interesak babesteko)

Merkataritzaren goraldiaz = Kantabriako eta Bizkaiko portuak garatu

Salerosteko azoka handiak sortu

EKONOMIA ETA GIZARTEAGRANADAKO ERRESUMA NAZARIA Gaztelako erresumarekin harreman estuak VII-XII. Bitartean oparotasun handia Luxuzko produktuak: zetazko ehunak,

zeramika, beira, brontzea, zilarra eta urrea (kristau-erresumentan estimatuak)

EKONOMIA ETA GIZARTEAGAZTELAKO GIZARTEA Biztanleria urria (gaztazkengatik) Hiriak garatzen, baina gehienak landako

herrietan bizi Biztanleria etnia eta erlijio askotarikoa:

kristauak, juduak eta musulmanak

ERDI AROAREN AMAIERA XIV. Mendetik aurrera garrantzi handiko aldaketak Gaztelan

Krisialdi demografikoa Nekazaritzaren errendimendu apala Uzta txarrak Gosetea = herritarrak ahulduta Izurrite Beltza 1348an = Herri asko biztanlerik gabe

*Alfonso XI.a izurriteaz hil 1350an Gibraltar setiatzean Krisialdi politikoa

Nobleek galerak izan Zerga feudalak igo = erregearen kontra matxinatu lur berriak lortzeko Gatazka dinastikoak

Henrike Trastamarakoa vs Petri I (anaia) = Gerra zibila (1369an bukatu) Krisialdi soziala

Elikagaiak garestitu Jaun feudalek beren eskubide feudalak gogor aplikatu Monarkek zerga berriak Nekazarien matxinadak = Irmandiñoen matxinada (Galizian)

XV. Mendean susperraldia1. Demografia suspertu2. Nekazaritza espezializatu3. Abeltzaintza igo4. Eskulangitzako + ehungintzako jarduerak sustatu5. Larrungintza + burdinazko tresnak (armak)

Trastamara dinastia1. Gaztelako koroa mendearen erdialdera arte sendotu

= Errege Katolikoak ezkontzean Gaztelako Isabel I (1451-1504) + Aragoiko Fernando II

(1452-1516) Al Andalusen amaiera

1. 1492an Errege Katolikoek lurralde guztia hartu2. Granadako azken monarka Boabdil

DONE JAKUE BIDEA Leku santuetara erromesaldiak egiteko ohitura

zabaldu Jakue apostoluaren hilobia aurkitu (Konpostelan)

Katedrala egiten hasi Erromes-bide berri bat sortu

Erromes-bidea EHtik pasatu Merkataritza eta kultura-truke handia Populazio gune berriak sortu

Burgoak = erromesen premiak asetzeko Bi erromes-bide:

Itsasaldekoa: Bilbo (Begoñako Santiago katedrala) Ziortzako Kolejiata: erromesek gaua igarotzeko

Barrualdekoa

XI. Mende geroztik arte erromanikoa hedatzeko modu bilakatu: Jakan, Lizarran, Iruñean, Logroñon, Burgosen, Leonen,

Santiagon... Hainbat zubi, ostatu, ospitale eta eliza eraikin

erromesei bidaia errazteko Erromesak erlijio-arrazoiengatik egiten zuten

Donejakue Bidea Erromesen janzkera:

Bide-zorroa: limosna gisa jasotzen zituzten jakietarako Pordoia: ibiltzeko erabiltzen zuten makila Kapela eta kapa: eguraldi txarretik babesteko Maskorra: Santiagorako erromesaldiaren sinboloa

NAFARROAKO ETA ARAGOIKO ERRESUMAK

11. GAIA DBH 2

MARKA HISPANIKOA VIII. Mendean:

Karolingioek Marka hispanikoa ezarri

Iruñetik Bartzelonaraino (Konderritan zatitu)

IX. Mendearen hasieran

Karolingioetatik independentzia lortu

Lehenak: Iruñea eta Aragoi

Marka hispanikoa Konderri Katalanetara mugatu

830ean: Aritza familiak frankoak bidali

Iruñeko Erresuma sortuz

Nafarroako Erresuma bilakatu geroago

IX. mendean Arabako Konderria sortu

Antso III Gartzez Nagusia (1004-1035) lurralde-hedapenik handiena lortu

Nafarroa+Gaztela+Aragoi Erresumak batu Hiltzean lurrak banatu konderri edo erresumetan:

1. Nafarroa: Gartzia III Santxez Antso IV (anaiak hil 1076an) *XIX. Mendean galdu zuen erresuma izaera Frantzesengandik (Enrike III)

2. Gaztela: Fernando I Antso II (Gaztelako lehen erregea) Alfonso VI (Araba+Gipuzkoa+Bureba+Bizkaia+Durangaldea bereganatu)

XII-XIII. mendeetan

3. Aragoi: Ramiro I (Aragoiko lehen errege bilakatu) Aragoiko Antso Ramirez (lehengusua hiltzean Iruñeko Koroa bereganatu) Anfontso Ia Borrokalaria (XII. hedapenik handiena) *Alfontso I hiltzean erresuma berrezarri = Nafarroako Erresuma

4. Sobrarbe eta Ribagorza: Gonzalo (1045 hiltzean Ramirok hartu bere lurrak

Foruak: antzina-antzinatik ahoz transmititutako EH aratzen zuten usadio eta ohiturak ziren. XIV-XVI bitartean idatziz jaso ziren = lege balioa hartu. Lurraldeek estatus propioa izan zuten

Frantziako Iraultzara arte 1789 Karlistaldira arte 1876

XIII-XIVan Aragoiko Koroak oparotasun ekonomikoa: Aragoi: zerealen nekazaritza eta abeltzaintza Valentzia: nekazaritza ureztatua eta luxuzko artisau-

ekoizpena sustatu Katalunia+Mallorca: hirigune garrantzitsuak sortu +

manufaktura eta merkataritza burgesak sortu

Esportatu: ehunak, artisautza-produktuak (burdina, larrua…),

papera, kolara, azafraia

Inportatu: garia, zeta, urrea, arabiako goma, espezieak

*Kontsulatuak ezarri Mediterraneoko portuetan

XIV-XV mendeetan uzta txarra = 1348an Izurrite Beltza =

Krisialdi demografikoa + ekonomikoa = krisialdi ekonomikoa

(remençako nekazariak nobleen aurka)

Elizak aberatsak + boteretsuak = liskar garaian bakea bermatzen

zuten

Monasterioak kultura-guneak = Monasterioetako liburutegiak

batik bat

Bertan garatu hizkuntza erromanikoetan idatzitako lehen

dokumentuak