• Atmosfera da Lurrainguratzen duen gasezkogeruza. Milioika urte beharizan ditu gaur egun dituenegitura eta osaera iristeko.

• Honako geruza hauekosatzen dute:- Troposfera: lurrazaletik15 km-ra bitartean.- Estratosfera: 15-50 kmbitartean.- Mesosfera: 50-90 kmbitartean.- Ionosfera edo Termosfera:90-500 km bitartean.- Exosfera: 500 km-tik gora.

• Troposfera da gugandikhurbilen dagoena, eta hangertatzen dira ohikofenomeno metereologikoak:haizea, euria, kazkabarra...Gainera, arnastekoezinbestekoa dugun oxigenoiturria da.

• Hauek dira airearenosagaiak: nitrogenoa,oxigenoa, CO2, ur lurruna,errauts pittin bat, kea...

ATMOSFERA: EZKUTU BALIOTSUA!Meteorito txikiak

atmosferan sartzean, sutueta erre egiten dira

kontaktuaren ondoriozkofrikzioagatik; hori

lurrazaletik 65 km ingururagertatzen da. Meteoritohoriek maiz ikus daitezke

gauez, eta “izar loka”deitzen zaie.

ATMOSFERA?ZER DA

TROPOSFERA:ARNASTEN DUGUN AIREA

BAZENEKIENatmosferako tenperaturik

hotzena Mesosferakoadela (-80 gradu), eta

altuena, berriz,Termosferakoa (+1500)?

HAU AIRE PILA!Gizakiak, bizitzan zehar,

500 milioi aldiz hartzen duarnasa (guztira,15 000 litro

aire, gutxi gorabehera).Urari dagokionez, berriz,

1,5 l edaten dueguneko.

ZERUKO ZAINDARIAK:METEOSAT satelitea

lurrazaletik 35 000 km-radago, eta fenomeno

meteorologikoakbehatzen ditu: hodeienmugimendua, haizea,

euria...15 minutuero, argazkirenbat bidaltzen du Lurrera.

3

• Atmosferaren kutsadurak biiturri mota nagusi ditu:naturalak ( sumendiak, suteak,etab.) eta gizakiakeragindakoak (lantegiak,berogailuak, ibilgailuak...)

• Jatorri naturalekoakberezkoak dira, beti izan dira,baina gizakien jarduerakeragindako kutsadurarenhanditzeak arazo nabarmenakeragin zituen hirietan.

• Ikerketa guztiak bat datozaire kutsatuak eragiten dituenkalteak nabarmentzerakoan,eta hauek aipatzen dituzte:- Gizakietan: bronkitiskronikoa, asma zintzur-hestekominbizia, biriketakoa...- Landareetan: orriak kaltetzenditu, eta haztea eragotzi.- Eraikinetan: lehengaiakhondatu eta higatzen ditu.

• XX. mendeko bigarrenerdialdean, Europa etaAEBetako hiri askotan arazolarria zen atmosferarenkutsadura.

KUTSADURA EZ DA GAURGOIZEKO KONTUA!XVI. mendean, zegoeneko,Isabel I.a erregina kexu agertuzen ikatz mineralekoberogailuek sortzen zutenkeagatik, eta honek ahoanuzten zuen gustu txarragatik.

BAI AIRE ZIKINA!

Herrialde

industrializatuetan, 40-

60 urte bitarteko

gizonen %25 bronkitis

kronikoak jota dago.

SINESTEZINA,BAINA EGIA:

1873, Londonen, 19pertsona hil ziren Tamesisibaira erorita, eta hau izan

zen arrazoia: hiriainguratzen zuen kezko laino

itsuak ondo ikusteaeragozten zuen.

ATMOSFERAREN

KUTSATZAILEAK

KUTSADURAREN

ONDORIOAK

BAZENEKIENAtenasko Akropoliaren

marmolak kalte handiagoajasan duela azken

25urteetan aurreko 2.400urteetan baino, eta autoek

eragin dutela?

70-80ko hamarkadetan, Bilbokoa zenEuropako eta mundu osoko

atmosfera kutsatuenetako bat.4

• 50-60ko hamarkadetatikaurrera, hainbat ekimenabiarazi ziren keak eragindakokutsadura gutxitzeko, hainnabarmena zen.

• Hauek dira harturikoneurrietako batzuk:- Ikatza eta petrolioa baztertueta hain kutsatzaileak ez direnlehengai energetikoakerabiltzea; gero, poliki-poliki,energia berriztagarriaklehenestea: haizetikoa,eguzkitikoa...- Iragazkiak jartzealantegietako tximinietan,partikula kutsatzaileakatzemateko.- Autoek eragindakokutsadura gutxitzea, erregaiakaldatuz eta erauzten dituztenpoluitzaileak kontrolatuz (IAT).- Airearen kalitatea neurtueta kontrolatzea hirietan,lantegietan, etab.

• Gaur egun, aurrerapenhandiak egin dira, arlohorretan,herririkaurreratuenetan –aireagarbiagoa da duela 25 urtebaino--, baina arazoalarriagotu egin da garapenbidean diren herrialdeetan.

HAIZE ENERGIA:HORI BAI GARBIA!

Parke eoliko baten bidezhau guztia ekiditen da:

urtean, 2.550 tonapetrolio erretzea eta

28.500 tona CO2 aireraigortzea.

ALBISTEA1954an, Londonen, 4000

pertsonatik gora hilziren, hiria 5 egun

jarraian inguratu zuenlaino eta kearen

eraginez.

AEBetan, motordunibilgailuak diraatmosfera kutsaduraren%60ren eragile.Frantzian, berriz,%47arena.

ATMOSFERAREN KUTSADURAREN

AURKAKO EKIMENAK

BAZENEKIEN

Bilbo izan zela,1976an, hiriko airearenkalitatea kontrolatzekobitartekoak jarri zituen

lehenetarikoaEuropan?

5

A ZER FINA!

Geruza hau 35 km da lodi

estratosferan, baina oso

puztua dago, eta,

estutuko bagenu, ez

litzateke zapata zorua

baino lodiagoa izango.

• Ozonoa, finean, hiru atomodituen molekulaz osatutakooxigeno mota bat da(oxigeno arruntak bi besterikez du).

• Molekula horiek osatzendute Estratosferan egon eta“ ozono geruza”deritzana..

• Geruza horrek babestengaitu eguzkitiko izpiarriskutsuetatik; hori gabe,ezinezkoa litzateke bizitza.

• 1985ean, Antartidaaztertzen ari ziren aditubritainiarrek eginiko txostenbatek aipagai zuen ozonogeruza, eta zera zioen,Antartidako ozono kopurua%40 txikiagoa zela.

• Horren ostean hasi zirenkezkak zulo horrek izakibizidunongan izan zitzakeeneraginen inguruan.

• Ondorengo ikerketek ederkierakutsi zuten gizakiaksorturiko zenbait substantziakimikok zerikusi zuzena zutelaozono geruzaren hondame-narekin.Klorofluorokarboak diragarrantzitsuenak,ozonojale izenekoak.

OZONO GERUZA:

BABESTEN GAITUEN EZKUTUA

GERUZAKO ZULOA

OZONOJALEAK

DRGEMONTREAL

OZONOJALEANO

AFKDDONAXJTA

SKAPNAZSDLAL

TFJOXUGUJERO

RKZKRTOEFOTS

BOUEKRLMGUIO

FIGZULOAGIDR

GOOPMHJRNBAE

ULTRAMOREAKA

Aurki itzazuozonoarekin zerikusiaduten 9 hitz:

SOLUZIOA: alosorea,azureg ,aelajonozo , laertnom, kfk,aditratna, kaeromartlu,aoluz,aonozo.

OZONO

HAUEK BAIJATUNAK!

Adituen esanetan,klorofluorokarbonoak kloroatomo bakoitzak 100.000

ozono molekula suntsiditzake. Kontuan hartuta

CFC horiek 100 urte irautekogauza direla, atera kontuakzer-nolako galera eragiten

duten.

6

BAZENEKIENPunta Arenasen (Txile),

Antartidatik hurbil,telebistak, zerbitzu berezibaten bidez, eguzki izpien

arriskuez ohartaraztenduela koloretako

semaforoen bitartez?Horri erreparatuta,

zenbaitzuk ez dira etxetikateratzen eguzkisemaforoa gorri

dagoenean.

• Ozono geruzako zuloakaukera ematen die eguzkiizpiei inolako oztoporik gabeLurrera iristeko. Hauetarikobatzuk (UV), oso kaltegarriakdira osasunerako, eta ondoriohauek eragiten dituztegizakiengan:- Larruazaleko minbiziek goraegiten dute.- Begietako katarata etaitsumen arazoak ugalduegiten dira, izpi ultramoreeneraginez.- Itsasoko landare etamikroorganismoek ere kaltehandia jasaten dute.

• 1987an sinatu zenMontrealgo Protokoloa:ozonoari kalte egiten ziotengaiak gutxitzeko hitza emanzuten sinatzaileek.

• Kontuan izaten baduguatmosfera bere oneraekartzeak denbora luzeaeskatzen duela, pentsadezakegu 40-50 urte ingurubeharko direla ozono geruzalehengoratzeko.Itxaron eginbeharko, beraz, hala den alaez jakiteko.

ERNE EGUZKIAREKIN!

Gaurko ikerketen arabera,

ozonoak %10 urritzen

jarraituko balu etengabe,

azaleko minbiziak %26

egingo luke gora.

OZONO GERUZAKO

ZULOAREN ONDORIOAK

KONPONDUKO OTE DA?

BABESTUBEGIAK ERE!

Litekeena da kataratakasuek ere gora egitea,eta ez da ahaztu behar

hori dela munduanitsumen arazorik

zabalduena. Ozonoa %1gutxitzeak 100.000-

150.000 katarata kasugehiago eragin

dezake.

7

NOLA LAGUNDEZAKEGU GUK?

1- Egin zure joan-etorriak oinez,edo erabili bizikleta; besterik beharizanez gero, hartu garraiopublikoa. Gogora ezazu betigarraiobideak direla atmosferarikalte gehien egiten diotenak.

2- Dakizunez, energiaezinbestekoa da edozer ekoizteko,eta haren iturri erregaiak dira;horiek, baina, kutsatu egiten dute,eta, beraz, ahal den gutxienerabiltzea komeni da. Ondorioa?Ez kontsumitu behar ez duzunik,atmosferak eskertuko dizu eta.

3- Etxetresnek , telebistak, argiak,berogailuak... behar dutenenergia ere erregaietatik lortzenda. Hortaz, zenbat eta gutxiagogastatu, orduan eta kutsaduragutxiago.

4- Bizilekuko aireaz arduratzeazgain, ardura zaitez zeure birikezere: EZ ERRE!, hil egin zaitzake eta.

5- Landatu zuhaitzak, aireagarbitzen dute eta. Aipatuirakasleari horrelako jarduerarenbat egin nahi duzuela noizeanbehin.

6- Erabil itzazu CFCrik ez dutenaerosol edo espraiak.

7- Hozkailua aldatu behar baduzuzaharkitua geratu zaizulako, ezbota nonahi, CFCak aireraateratzen dira eta. Eramazu lekuegokiren batera CFCak ateradiezazkioten.

8- Babestu larruazala: ez ahaztukremaz gorputza igurzteaz,eguzkitan luzaz egon beharbaduzu.

9- A!, eta izan kontu azalabelzteko UVA izpiak hartzeabururatzen bazaizu, zerbitzu horieskaintzen duten ia guztiek,%92k, ez baitute araudiabetetzen.

8