· AURKIBIDEA 0....

Nafarroako arartekoaren txosten berezia

NNAAFFAARRRROOAAKKOO AADDMMIINNIISSTTRRAAZZIIOOPPUUBBLLIIKKOOEENN JJAARRDDUUNNAA

AADDIINNGGAABBEEAAKK BBAABBEESSTTEEKKOO

Izenburua: NNaaffaarrrrooaakkoo aaddmmiinniissttrraazziioo ppuubblliikkooeenn jjaarrdduunnaa aaddiinnggaabbeeaakk bbaabbeesstteekkoo

Argitaratzailea: Nafarroako Foru Komunitateko arartekoaren erakundea

© 2007ko abendua

Diseinua eta maketazioa: Carlos Fernández Prego

Inprimatzailea: PÁGINA, S.L.

Lege gordailua:

aurkibidea

AAUURRKKIIBBIIDDEEAA

0. AITZINSOLASA.............................................................................................13

1. TXOSTEN BEREZIA EGITEKO ARRAZOIAK .................................................17

2. TXOSTENAREN HELBURUAK ETA NORAINOKOA .....................................21

3. ZER ERAKUNDE ETA ORGANORENTZAT EGIN DUGU TXOSTENA? .........25

4. LANA EGITEKO ERABILITAKO METODOLOGIA .........................................29

5. ARAU ESPARRUA ........................................................................................35

5.1. AITZINSOLASA..............................................................................35

5.2. ADMINISTRAZIO PUBLIKOAREN JARDUNAREN OINARRIA ......36

5.3. HAURREN ESKUBIDEEN KATALOGOA ........................................38

5.4. JARDUNAREN PRINTZIPIOAK ......................................................42

5.5. 1/1996 LEGE ORGANIKOTIK AURRERA IZANDAKO

BERRIKUNTZA NAGUSIAK ...........................................................45

5.5.1. Arrisku eta babesgabetasun egoerak...........................45

5.5.2. Familian eta etxeetan hartzea .....................................52

5.5.3. Adingabeak administrazioak zaintzea .........................57

5.6. ADINGABEAK BABESTEKO ESKUMENEN GAUZATZEA

NAFARROAN.................................................................................58

5.7. ONDORIOA....................................................................................64

7

6. BABES SAREA..............................................................................................69

6.1. LEHEN MAILAKO SAREA.............................................................70

6.1.1. Oinarrizko gizarte zerbitzuak .......................................70

6.1.2. Oinarrizko laguntzako haur eta familientzako

laguntza programaren baliabideak ..............................72

6.1.3. Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldeak

(HNAL) ...........................................................................75

6.2. SARE ESPEZIALIZATUA................................................................82

6.2.1. Adin Txikikoak Babesteko Atala ..................................82

6.2.2. Ikerkuntzarako, Ebaluaziorako eta Esku Hartzeko

Kanpo Lantaldea............................................................88

6.2.3. Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatua

Laguntzeko Kanpo Lantaldea .......................................89

6.2.4. Nerabeak Hezteko Programa Laguntzeko Kanpo

Lantaldea .......................................................................90

6.2.5. Ingurune Irekiko Taldea ................................................90

6.2.6. Familia hartzaileak........................................................91

6.2.7. A) Harrera etxeak..........................................................93

6.2.8. B) Eguneko zentroa ......................................................95

6.2.9. C) Elkartzeko guneak....................................................96

6.2.10. Baliabide espezializatuen laburpena..........................97

6.2.11. Baliabide ekonomikoak ...............................................98

6.2.12. Espazio fisikoa (lokalak) eta bertze bitarteko

material batzuk .........................................................101

7. LEHEN MAILAKO PREBENTZIOA ETA ESKU-HARTZEA ..........................111

7.1. LEHEN MAILAKO PREBENTZIOA....................................111

7.1.1. Esparru teorikoa...........................................................111

7.1.2. Egungo egoera.............................................................114

7.1.3. Hobetu beharrekoak....................................................117

8

7.2. BABESGABETASUN ETA ARRISKU EGOERAK GARAIZ

ANTZEMATEA ETA OINARRIZKO GIZARTE ZERBITZUEI

JAKINARAZTEA...........................................................................118

7.2.1. Esparru teorikoa ..........................................................118

7.2.2. Egungo egoera ............................................................125

7.2.3. Hobetu beharrekoak ...................................................129

7.3. HASIERA BATEKO EBALUAZIOA ETA KASUA HAURRAK

BABESTEKO ZERBITZUETARA BIDERATZEA .............................130

7.3.1. Esparru teorikoa..........................................................130

7.3.2. Egungo egoera ............................................................133


7.4. BABESGABETASUN TXIKIKO ETA NEURRIZKOKO

EGOERETAN ESKU HARTZEA ....................................................143


7.4.2. Egungo egoera ............................................................149


8. BABESGABETASUN LARRIKO EGOERETAN ESKU HARTZEA .................163

8.1. ADINGABEEN GAINEKO IKUSPEGI OROKORRA ......................163

8.2 IKERKETA ETA EBALUAZIOA......................................................167

8.2.1. Informazioa, artekaritza eta negoziazioa

(hitzarmenak) ..............................................................169

8.2.2. Bermeak eta laguntza.................................................173

8.2.3. Jakintza arlo askotako profesionalen artean

erabakitzea (Ebaluazio Batzordea).............................176

8.3. EGOERA KONPONTZEKO PLANA, ARDURADUNA ETA

EBALUAZIOA ..............................................................................183

8.3.1. Plan orokorra...............................................................183

8.3.2. Mailaketa eta proportzionaltasuna ...........................188

8.3.3. Ebaluazioa....................................................................191

9

8.4. FAMILIAN ESKU HARTZEKO PROGRAMA ESPEZIALIZATUA......197


8.4.2. Egungo egoera ............................................................200


8.5. ADINGABEAK FAMILIAN HARTZEA..........................................205

8.5.1. Helburua ......................................................................205

8.5.2. Bildutako datuak.........................................................207

8.5.3. Familia hartzaileen jarraipena egin eta haiek

laguntzea .....................................................................215

8.5.4. Familia hartzaileen iritzia...........................................217

8.5.5. Elkartzeko guneak eta bisita erregimena..................223

8.6 ADINGABEAK HARRERA ETXEETAN HARTZEA.........................228

8.6.1. Helburua ......................................................................228

8.6.2. Bildutako datuak.........................................................233

8.6.3. Adingabeen iritzia.......................................................245

8.6.4. 18 urte bete eta harrera etxetik joan beharra.........254

8.6.5. Aipamen laburra zentzatzeko etxeetan dauden

adingabeei buruz.........................................................258

8.7. JARRAIPENA ETA BABESA ........................................................262

8.8. SISTEMAREN EBALUAZIOA ETA IKERKETA .............................266

9. ONDORIO ETA GOMENDIO NAGUSIAK...................................................273

10

0. aitzinsolasa

0. AITZINSOLASA

Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesariburuzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeko 14.3. artikuluakhonako hau xedatzen du: “Arartekoa haurren eta nerabeeneskubideak babesteaz arduratuko da, eta, horretarako, beharrezkoakdiren neurriak hartuko ditu, honakoak bertzeak bertze: a) Jardutea,bere kabuz edo norbaitek eskubideen urraketari buruzko kexa jarriduelako. b) Nafarroako Foru Komunitateko administrazioari jardundezan eskatzea, foru lege honekin zerikusia duten gaietan. c)Nafarroako Foru Komunitateko haurrek eta nerabeek duten egoerabaloratzea, legean jasotako programak eta jarduketak benetan betedaitezen”.

Legeak ezartzen duen agindua betetze aldera, María Jesús ArandaLasheras Nafarroako arartekoak eta haren aholkulari taldeak txostenberezi honen proiektua prestatu zuten, eta, hortaz, haiena damerezimendua, eta halabeharrezkoa (eta esker onekoa) da onartzea.

Egungo arartekoak kargua hartu ondoren, txostena amaitu etaNafarroako Parlamentuan aurkezteari ekin genion. Halere, NafarroakoParlamentuari helarazi aurretik, Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuari egoki zeritzon oharrak eta iradokizunak egitekoeskatu genion, guztiz bidezkoa eta gizalegezkoa baitzen eta lehengoarartekoak konpromisoa hartu baitzuen Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria kontseilariarekin (ikus 4. puntua).

Txostenaren azkeneko idatzaldia egiteko, Nafarroako GobernukoGizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuak idatziz zein ahozegin zituen ekarpenak izan ditugu kontuan eta, hartara, hobetoarrazoitu ditugu txostenaren hasierako proiektuko zenbait iritzi etaondorio.

Azkenik, azken atalean esanguratsuenak iruditu zaizkigun ondorioaketa gomendioak nabarmendu ditugu.

Bestalde, zera argitu beharra dago: txostenaren xedea ez daNafarroako adingabeen babesgabetasun egoerei buruz analisiestatistikoa egitea; aitzitik, arartekoaren eginkizunaren ildoan,txostenaren helburua Nafarroako administrazio publikoen jarduna(batez ere, eskumen arrazoiak direla-eta, Foru Komunitatekoadministrazioaren jarduna) ikuskatzea da, legediak haiei agintzen dienaldetik adingabeak babesgabetasun egoeren eta egoera arriskutsuenaurka babesteko funtsezko eginkizuna.

13

N A F A R R O A K O A D M I N I S T R A Z I O P U B L I K O E N J A R D U N A A D I N G A B E A K B A B E S T E K O

Bada, lerro hauen bitartez, eskerrik beroena eman nahi diegu txostenasustatu eta ahalegin handiz landu zutenei, eta baita NafarroakoGobernuko Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuari ere,bere jardunaren berri leialtasunez adierazteko laguntzagatik etaarduragatik. Bestalde, espero dugu txosteneko gomendioei etairadokizunei esker, Nafarroako Parlamentuak hobeto jakinen duelaNafarroako administrazio publikoek adingabeak babesteko egitenduten lanaren berri eta administraziook aurrera eginen dutela hainegiteko garrantzitsua betetzen; izan ere, haien lanak berebizikoeragina du haurrengan zein gazteengan, eta, horrenbestez, baitaNafarroako etorkizunean.

14


1. txosten berezia egitekoarrazoiak

1. TXOSTEN BEREZIA EGITEKO ARRAZOIAK

Nafarroako arartekoa 2001. urtean jarri zen abian, eta, ordutik,erakundeak aparteko arreta jarri du adingabeak lagundu etababestearekin zerikusia duen gai orotan eta haien eskubideensustapenean eta babesean.

Bertzeak bertze, honako hauek izan dira alor honetako jarduerarikesanguratsuenak:

• 2003. urtean “adingabeen aurkako sexu abusuen eta tratutxarren arloan laguntza emateari, horretarako prozedurari etajarraipena egiteari” buruzko gomendioa eman zuen,Nafarroako Gobernua bultzatzeko alor honetan esku hartzekoprotokoloa lehenbailehen aurkeztera.

• 2003an proposamena egin zuen, Nafarroako agintari publikoeigomendatzeko adingabeak babesteari buruzko foru legeaaldarrikatu eta maila txikiagoko araudiak testu bakarrean bategin zitzaten.

• 2004an txosten berezi bat aurkeztu zuen NafarroakoParlamentuaren aurrean, “Haurrentzako nortasun bat. 0 eta 3urte arteko haurren hezkuntza Nafarroan” izenekoa.

• 2004an “Haurren eskubideak” izenburuko dibulgaziozkoargitalpena plazaratu ere egin zuen, NafarroakoUnibertsitatearen laguntzaz egindakoa.

Jarduerok administrazio publikoek adingabeei eman behar dietenlaguntzaren eta babesaren alderdi jakin batzuetan jarri zuten arreta,baina osatu egin behar ziren ezinbestean, adingabeak babestekoNafarroako sistemaren funtzionamendua aztertu eta ebaluatuondoren.

Alde horretatik, adingabeak babesteko sistemaren funtzionamenduahaurrei aitortutako eskubideak zenbateraino erabili eta bermatzendiren zehazteko adierazlerik esanguratsuena da, eta baita agintaripublikoek alor honetan onartu behar dituzten betebeharrakzenbateraino onartzen dituzten neurtzeko ere.

2005eko abenduaren 5ean, Nafarroako Parlamentuak Haurrentzakoeta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesari buruzko15/2005 Foru Legea onartu zuen eta, Foru Legeko 14.3. artikuluarenbitartez, eginkizun esanguratsua egokitu zion arartekoari haurren eta

17


nerabeen eskubideak babestu beharraren alorrean; gainera, harenondorioz, gaur egun hain kontuzkoa eta garrantzitsua den gaiaboladan dago berriro, Espainian Adingabeak juridikoki babesteariburuzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoa onartu izanakadierazten duenez.

Hain zuzen ere, abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeko 14.3.artikuluak arartekoari egokitzen dio haurren eta nerabeen eskubideakbabesteko ardura eta, horretarako, beharrezkoak diren neurriakhartzekoa, hala nola, jardutea, bere kabuz edo inork eskubideenurraketari buruzko kexa jarri duelako; Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioari jardun dezan eskatzea, foru lege honekin zerikusiaduten gaietan; Nafarroako Foru Komunitateko haurrek eta nerabeekduten egoera baloratzea urteko txostenean; eta Nafarroako ForuKomunitateko administrazioari legean jasotako programak etajarduketak benetan bete daitezen eskatzea.

Ekimen horiek guztiak gizarteak adingabeen inguruan duen ikuspegiberriaren adierazgarri baino ez dira. Izan ere, gizarteak subjektuaktibo, parte hartzaile eta sortzailetzat hartzen ditu adingabeak orain,beren ingurune pertsonala eta soziala aldatu eta beren beharreierantzuten parte hartzeko gaitasuna duten subjektutzat, eta,azkenean, beharrok dira haien eskubideen eta babesaren ardatza.

Bestalde, adingabeak gero eta auzi gehiagotan nahasi dira azkenurteotan, arazo eta behar berriak sortu dira alor honetan, gizarteakkontzientzia hartu du pixkana-pixkana gaiari buruz eta, ondorioz,subjektu juridikorik ahulenak babestu beharra sortu da eta, hori guztiadela-eta, are beharrezkoagoa da halako lan bat egitea.

Azkenik, Nafarroako Gobernuak eta Nafarroako Parlamentuko GizarteGaien Batzordeak Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta GazteendakoPlana onartu zuten, hurrenez hurren, 2001eko azaroaren 19an eta2002ko irailaren 17an, eta, hari jarraiki, adingabeak babestekosistema publikoari buruzko azterketak Planak xedatzen dituenprograma eta jarduera batzuk zenbateraino gauzatu diren ere hartubehar du kontuan.

18


2. txostenaren helburuak eta norainokoa

2. TXOSTENAREN HELBURUAK ETA NORAINOKOA

Txosten bereziaren funtsezko helburua Nafarroako administraziopublikoek adingabeak babesteko eginkizuna nola betetzen dutenebaluatzea da, eta, horretarako, Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planaren egitura osatzen duten hainbat programa etajardunbide aztertuko ditugu.

Bereziki, honako hauek dira txosten bereziaren helburu espezifikoak,oro har:

• Ebaluatzea Nafarroako administrazio publikoek egokitasunezegiten duten adingabeen eskubideak urratu egiten direnegoerei (indarkeria fisikoari, abandonu fisikoari edoemozionalari eta abarri) aurrea hartzeko eta haiekantzemateko egin beharrekoa:

- Halako egoeretan jarraitu beharreko prozedura,argibide edo protokolorik dagoen eta egokia den.- Esku hartzen duten zerbitzuak eta estamentuak(gizarte, osasun, hezkuntza… zerbitzuak, Polizia, etab.)egokiro koordinatuta dauden.- Informazio sistema estatistikoa eta kontrol eta ebaluaziosistema.- Baliabiderik dagoen eta, egotekotan, baliabideaknahikoak diren.

• Ebaluatzea zer-nolako lana egiten duten Nafarroakoadministrazio publikoek aipatu egoeretan esku hartu etaadingabeen eskubideak babesteko prozedura jarraitu bitartean:

- Ikerketa eta biderapen fasea, erabakiak hartzekosistema, etab. - Erabakiak hartzeko irizpide teknikorik, protokolorik,etab. dagoen.- Adingabeen eskubideak babesteko neurriak aplikatu etabetearazteko plangintza.- Bideratzen diren neurrien, laguntza teknikoaren,baliabideen eta planen jarraipena.

* Familian esku hartzea.* Familian hartzea.* Etxeetan hartzea.* Adoptatu aurretik hartzea.

• Zerbitzuen kontrola eta ebaluazioa.

21


Egin beharreko lana mamitsua eta luzea da, gauza asko hartu beharbaitira kontuan eta behar bezala analizatu. Hori dela-eta, eta gauzahoriek guztiak halako zehaztasunaz eta sakontasunaz landu nahiditugula-eta, txostena ez da arituko adingabeei kalte egiten dietenbertze arazo jakin batzuez, hala nola, epaileek zigortu egiten dituztenadingabeenez, bakarrik dauden adingabe atzerritarrenez etanazioarteko adopzio prozesuekin lotutakoez; batetik, bakarrik daudenadingabe atzerritarren arazoak gero eta agerikoagoak dira Nafarroan,eta, bertzetik, nazioarteko adopzio prozesuek gero eta gehiagokezkatzen dituzte Nafarroako familiak, gero eta gehiagok hartzendutelako esku halako prozesuetan.

Bestalde, aldez aurretik ohartarazi beharra dago txosten berezia,funtsean, 2006. urteko bigarren sei hilabeteetan bildutako datuakerabiliz egin dugula; orduan, Nafarroako Gobernuko Gizarte Ongizate,Kirol eta Gazteria Departamentuko Familia Zuzendaritza Nagusia2005-2006 aldiaren ebaluazioa eta Zailtasun Sozialak dituzten Haureta Gazteendako Planaren ebaluazio orokorra prestatzen ari zen.

22


3. zer erakunde eta organorentzat egin dugu

txostena?

3. ZER ERAKUNDE ETA ORGANORENTZAT EGINDUGU TOSTENA?

• Nafarroako Gobernuko Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuarentzat.

• Oinarrizko udal gizarte zerbitzuentzat eta bertze tokierakundeen mendekoentzat.

• Adingabeak babesten esku hartzen duten zentro eta bulegopublikoentzat eta pribatuentzat.

25


4. lana egiteko erabilitakometodologia

4. LANA EGITEKO ERABILITAKO METODOLOGIA

a) 2006ko ekainean eta abenduan, Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria kontseilariarekin harremanetan jarri eta elkarrizketatzea:

• Txostenaren helburu orokorrak jakinaraztea.• Behin behineko txostena helarazteko konpromisoa,alegazioak aurkezteko.

b) 2006ko uztailaren 26an, Familia Zuzendaritza Nagusiko Azterlaneta Koordinazio Ataleko buruarekin elkarrizketatzea:

• Txostenaren helburu orokorrak jakinaraztea.• Erabili beharreko metodologiaren berri ematea.• Elkarrizketa erdi egituratua, politiken, planen, sistemen etabitartekoen garapena zenbaterainokoa den jakiteko.• Informazioa eta dokumentazioa eskatzea (ikus eranskina),batez ere, honakoa:

- Datu orokorrak, Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planean bildutako batzuk erabilizprestatutakoak.- Esku hartzeko jarraibideei eta prozesuei buruzkodatuak:

* Urratzeak antzematekoei buruzkoak.* Epeei buruzkoak.* Ebaluazioaren kalitate teknikoari buruzkoak.* Prozeduraren bermeei buruzkoak.* Esku hartzeko jarraibide orokorrei buruzkoak.* Informazio eta ebaluazio sistemei buruzkoak.* Isilekotasunari buruzkoak.* Azken emaitzei buruzkoak.

- Familia Zuzendaritza Nagusiaren 2004ko eta 2005ekooroitidazkiak.

c) 2006ko ekainean eta irailean, informatzaile esanguratsuekinelkarrizketatu eta biltzea:

• Informazioa eskatzea.• Metodoa:

- Informatzaile esanguratsuak aukeratzea: lehen mailakogizarte zerbitzuetako langileak, adingabeen babesareneremuan jarduten diren teknikariak, familiaepaitegietako langileak, adingabeen fiskaltzakoak etahalako egoeretan esku hartzen duten zuzenbide arlokoprofesionalak.- Horiek guztiek egiten duten lanean izandakoesperientziaren berri eman eta antzematen dituztenarazoei aurre egiteko proposamenak egitea.

29


- Lanari, nork bere esparruan, honako profesional hauekegindako ekarpenak eranstea: Maite García AresoMilagrosako auzoko unitateko gizarte langileak, leheneta bigarren mailako prebentzioari eta lehen mailakosarearen bidezko laguntzari buruz; Txus SantamaríaIruñeko Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldekokideak, Iruñeko HNALren esperientziari eta jardunariburuz; Alberto Jauregi pedagogo eta Sandiusterrikokomunitateko lantaldeko kideak, lehen mailakoprebentzioari buruz; eta José Luis Eslava adimenosasunaren lantaldeko psikologoak, laguntzaespezializatuari buruz.

d) 2006ko abenduan, familia hartzaileen lagin bati inkesta egitea: • Neurriaren kalitatea ebaluatzea.• Metodoa:

- Magale Nafarroako Familia Hartzaileen Elkartearekinbiltzea.- Familia hartzaileen lagina aukeratzea.- Neurriaren funtzionamenduari buruzko inkesta igortzea(ikus eranskina).

e) 2007ko urtarrilean, adingabeen babesari buruzko espedienteakaztertzea:

• Zerbitzuaren kalitatea ebaluatzea.• Metodoa:

- Lagin adierazgarria aukeratzea. - Arrazoiak eta jatorria.- Lagundutako herritarrak.- Hartutako neurriak.- Esku hartzeko epeak.- Adingabeak nora bideratu diren azkenean.

f) 2006ko abenduan, harrera etxeak ikuskatzea:• Harrera etxe eta apartamentuen lagin baten ezaugarri fisikoaketa antolaketazkoak bertatik bertara egiaztatzea.• Metodoa:

- Etxeak eta apartamentuak aukeratzea.- Haiek kudeatzen dituzten erakundeekin eta elkarteekinelkarrizketatzea. - Etxeak eta zerbitzuak zuzenean bisitatzea (ikusbisitetan ebaluatu beharreko gauzei eta adingabeeietxeen funtzionamenduaz egin beharreko inkestariburuzko eranskina).

30


g) Azterketa juridikoa: • Egungo araudiaren analisi laburra.• Bibliografia (zerrenda).• Hobetu beharreko esparruak antzematea:

- Prozedurak.- Eskakizunak.- Bermeei buruzko araubidea.

• Metodoa:- Arartekoaren erakundeko langileek zuzenean egitea.

31


5. arau esparrua

5. ARAU ESPARRUA

5.1. AITZINSOLASA

Oro har, “babes” terminoaren bidez izendatzen dira zuzenbidepublikoak (Estatuko eta Foru Komunitateko administraziozuzenbideak, zuzenbide prozesalak eta zigor zuzenbideak) etazuzenbide pribatuak (zuzenbide zibilak) hartzen dituzten neurriakadindunen berezko jarduteko gaitasuna eta autonomia pertsonala ezdutenak babesteko.

Terminoa adingabeen esparrura mugatu eta joz gero haiek direlazaintza neurrien onuradun edo hartzaileak, “adingabeak babestea”kontzeptu edo izendapen generikoak biltzen ditu administrazioakhartzen dituen neurriak haurren existentzia beharrei erantzuteko.Zehazkiago, adingabeen beharrei erantzuteko hartzen ditu neurriok;izan ere, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzarieta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legearenizena eta bertze hainbat gorabehera, aintzat hartu beharrekokontzeptu juridikoa “adingabe” da, eta adingabeak 18 urtetikbeherakoak dira.

Azken batean, adingabeak dira administrazioak halako egoeretanhartzen dituen neurrien hartzaileak, eta administrazioak hori egitekooinarria da adingabeak babesgabe daudela. Hau da,administrazioak hori egiteak ez luke izanen zentzurik adingabeak ezbaleude babesgabe, familiak ordezkatu egiten dituelako; azkenbatean, familiartean dute adingabeek beren burua garatzekoeskubide ukaezina, eta administrazioak ezin du inola ere ez tarteansartu.

Administrazioa hasten da adingabeak babesten familiak adingabearenoinarrizko beharrei erantzun ezin dienean eta, ondorioz, haren bizitzaedo garapena eta gizarteratzea arriskuan jartzen duenean. Helburuaadingabeak arrisku larrian ez egotea da, eta txikiak direnetikbazterkeria egoeretan ez erortzea.

Adingabeak babestea ongintzaren ardura tradizionala izan da, eta,hortaz, ezin erran daiteke orain dela gutxi arte administrazioak alorhonetan berez esku hartu duenik, hau da, behar bezalakoprogramazioari jarraiki, behar bezalako aurrekontua bideratuz etabeharrezko giza baliabideak eta baliabide materialak bideratu etabehar bezala antolatuz, politika publikoak planifikatu, garatu etagauzatzeko, xede jakin batzuk lortze aldera, hain zuzen ere,adingabeen babesgabetasun egoerak konpontze aldera.

35


5.2. ADMINISTRAZIO PUBLIKOAREN JARDUNAREN OINARRIA

Administrazio publikoaren jardunaren oinarria adingabeak izaeraosoko herritartzat eta eskubideen subjektu diren gizakitzat hartzea da.Ikuspegi horri esker, eta haurrei eta adingabeei aparteko babesa emanbeharraren inguruko ikuspegiari esker, Nazio Batuen BiltzarrakHaurren Eskubideei buruzko Hitzarmena onartu zuen, 1989koazaroaren 20an. Urtebete gero, Espainiak berretsi zuen.

Nazioarteko bitarteko juridiko gisa, Hitzarmenak berrikuntzaesanguratsuak ekarri zituen:

• Lehenengo aldiz, haurren oinarrizko eskubideen legezkodefinizioa mundu osoan onartzea ekarri zuen.

• Giza eskubideen bi belaunaldiak (eskubide zibil eta politikoaketa eskubide ekonomikoak, kulturalak eta sozialak) biltzenditu, eta ez ditu bereizten; aitzitik, horiek guztiak bat egiterabehartzen du, eskubide bat ere bertzeetatik bereiz ezin eskatueta errespetatzeko moduan. Planteamendua orohartzaileadela erran daiteke, eta giza eskubideak, oro har, garatu etaerrespetatzeko bidea urratzen ere lagun dezake.

• Haurren inguruko ikuspegi berri baten hasiera ekarri zuen: ezditu biltzen babeserako haien eskubide tradizionalak bakarrik;parte hartzeko eta iritzia emateko eskubideak ere onartzenditu. Helburua ez da biktima diren haurrak babestea soilik,haur guztiek erabil ditzaketen eskubide positiboak aitortzeaere baizik.

• Inplizituki bada ere, Gobernuz Kanpoko Erakundeek (GKEek)eginkizun formala dutela onartu zuen giza eskubideei buruzkonazioarteko lehenengo ituna izan zen, Hitzarmenarenaplikazioaren jarraipena egiteko egokitu baitzien.

Hitz egineen dugu geroago Hitzarmenak berak adingabeei aitortzendizkien eskubideen zerrendari buruz, baina gatozen oraingoz barneantolamendu juridikora. 1978ko abenduaren 27an, EspainiakoKonstituzioa onartu zuten, batetik, herritarren oinarrizko eskubideakarautzeko (alegia, funtsezko eskubideak edo nortasunak berezkoakdituenak eta inola ere ez direnak botere publikoek ematearen ondorio,baizik eta haiek onartu eta bermatu beharrekoak) eta, bertzetik,hainbat askatasun publiko arautu eta Estatuaren edozein esku-sartzetik babestutako herritarren jardun esparru jakin batzukonartzeko.

36


Alde horretatik, 1978ko Konstituzioak ez zituen herritarren eskubideaketa askatasunak aldarrikatu eta onartu bakarrik egin, haien funtsezkoedukia mugatuz; aitzitik, haiek babesteko arauzko bermeak eta bermeinstituzionalak eta judizialak zehatz-mehatz arautu ere egin zituen.Bermeon ikuspegitik, honako eskubide hauek bereizten ditugu:

•• Babes osoko edo indartuko eskubideak (I. tituluko II.kapituluko 1. atala). Zuzenean dira eragingarriak, 53.1.artikuluak aldarrikatzen duenez, eta 168.1. artikuluak xedatzenduen prozedura indartuaren bidez bakarrik alda daitezkearauz. Lege Organikoaren mailako arau baten bidez soilikgara daitezke arauz, eta lehentasunez eta era sumarioanbabestu beharrekoak dira justizia auzitegietan etaKonstituzioak babesten ditu.

•• Babes arrunteko eskubideak (I. tituluko II. kapituluko 2.atala). Horiek ere zuzenean eragingarriak dira, 53.1. artikuluakaldarrikatzen duenez, eta hortaz, justizia auzitegietan eskadaitezke, legediak aldez aurretik garatu beharrik gabe. Justiziaauzitegiak onartzen dituen Konstituzioko aginduan oinarritudaitezke dena delako arazoa konpontzeko. Legearen mailakoarau baten bidez garatu behar dira arauz, eta KonstituzioAuzitegiari dagokio kontrolatzea Konstituzioak dena delakoeskubideari buruz onartzen duen funtsezko edukiaerrespetatzen duen legediak.

•• Babes mugatuko eskubideak (I. tituluko II. kapitulua).Aurrekoak ez bezala, ez dira zuzenean eragingarriak, bainaonartzen dituzten Konstituzioko aginduak arauzkoak diraeztabaidarik gabe, ez programatikoak soilik, eta,horrenbestez, eskubideon onarpenak, errespetuak etababesak oinarritu behar du legegintza positiboa eta epaileeneta botere publikoen jarduna. Konstituzio Auzitegiak, onartzendituzten Konstituzioko aginduetan oinarrituz, jaramonik egitenez dien edo urratzen dituen araua Konstituzioaren aurkakoakdela ebatz dezake.

Komeni da gogora ekartzea pertsonaren oinarrizko eskubideakbabesteko konstituzio antolamenduak nabarmentzen duelaeskubideok eta haiek babesteko agindua pertsona orori, eskubideensubjektu orori buruzkoak direla, haien adina eta egoera gorabehera.

Gure antolamenduak adingabeen jarduteko gaitasuna mugatzen du;oinarrizko eskubide batzuen erabilera berezia da, nortasunarenbereizmen, garapen eta heldutasun maila desberdina delako adinaren

37


arabera; eta legediak hainbat neurri eta erakunde arautzen ditu,adingabeak ordezkatu eta babesteko. Horregatik guztiagatik,batzuetan, adingabeak Konstituzioak onartzen dituen eskubideguztien jabe direla “ahanzten” dugu, aipatu konstituzioantolamenduarekin bat, eskubideok eskatzeko modukoak diren arren.

5.3. HAURREN ESKUBIDEEN KATALOGOA

Orain arte azaldutako arauen edukian oinarrituz, haurren edoadingabeen eskubideen azalpen edo katalogo laburra egin dezakegu.Konstituzioak kontzeptuak eta babesa inplizituki antolatzen dituenmoduarekin bat, “nortasunaren berezko banakako eskubideak” eta“banakako gizarte eskubideak” bereiziko ditugu; banakako gizarteeskubideak dira banakoaren eskubideak taldean bizi den aldetik.

Nortasunaren berezko eskubideak, berriz, bi motatan sailkatukoditugu, nortasunaren zer alderdiri buruzkoak diren: pertsona fisikoareneskubideak eta eskubide intelektualak.

Banakako gizarte eskubideak hiru ikuspegitatik aztertu behar dira,familiaren, eskolaren eta gizartearen beraren ikuspegitik, aipatubanakako eskubide bakoitza adingabearen eremu guztietan aplikatueta gauzatzeari kalte egin gabe.

1) Nortasunaren berezko eskubideak

• 1. a) Honako hauek dira pertsona fisikoaren eskubideak:

- Bizitzeko eskubidea. Horretarako, ahal dela,adingabeak bizirik irautea bermatu behar da, eta inolazere ezin zaio heriotza zigorra ezarri.

- Segurtasun fisikorako eskubidea. Debekatuta dagoadingabeak edonola torturatu edo adingabeeigizatasunik gabeko tratua edo tratu iraingarria ematea.

- Askatasunerako eta segurtasunerako eskubidea.Adingabe bati ere ezin zaio kendu askatasuna legezkontra edo apetaz. Eskubideok adingabeei buruzkozigor zuzenbidea osatzen duten printzipioekin bat soilikmugatu daitezke. Gainera, berariaz debekatuta dagohaurrak legez kontra lekualdatu eta atxikitzea, baitahaurrak nolanahi bahitu eta saltzea eta adingabeakeskean ibiltzeko erabiltzea ere.

38


- Sexu ukigabetasunerako eskubidea. Legegileakadingabea ados ez zegoela jotzen duen egoeretanbermatu behar da, adina dela-eta, hark ez duelakoadostasuna bere kabuz eratzeko gutxieneko ulermenaeta nahimena.

• 1. b) Eskubide intelektualak:

- Segurtasun moralerako eskubidea. Adingabeekeskubidea dute pertsona ororen berezko duintasunakmerezi duen errespetuaz trata ditzaten eta tratu txarpsikikoen aurka babes ditzaten.

- Ohorerako eta intimitaterako eskubidea. Inolaz ere ezinda onartu eskubideon babesaren esparruan apetazkoedo legez kontrako esku-sartzerik izatea.

- Pentsamendu, kontzientzia eta erlijio askatasunerakoeskubidea.

- Nork bere iritzia emateko eskubidea eta, zehazki,norberarengan eragina duten auziei buruz iritziaemateko eskubidea, kontuan har dezaten.

- Informazioa askatasunerako eskubidea. Boterepublikoek zaindu behar dute komunikabideek haurrenongizatea susta dezaten eta komunikabideak saiadaitezen, bereziki, adingabeentzako informazioakKonstituzioko balioen errespetua bultza dezan.

- Hezkuntzarako eskubidea eta adingabeek berennortasuna erabat garatzekoa, oinarrizko eskubideen etaaskatasunen eta elkarrekin bizitzeko printzipiodemokratikoen errespetuan oinarrituz. Oinarrizkoirakaskuntza derrigorrezkoa eta doakoa izatea ziurtatubehar da.

- Aisialdirako eskubidea. Adingabeek jolasteko etaatsegin hartzeko eskubidea dute, beren adinekoenberezko jokoetan aritzekoa eta kultur eta arte bizitzanparte hartzekoa.

- Sexu askatasunerako eskubidea. Berez banakoarenaskatasuna adierazteko askatasuna dela jo behar da,eta barne borondatea norberaren kabuz eratzeko

39


prozesua eta barne borondate hori adierazteko bideaknorberaren kabuz gauzatzekoa biltzen ditu. Hori dela-eta, indarkeriarik baina adingabea ados egon gabeegiten direnak (hala nola, abusuak) eta sexu erasoakezberdin babesten ditugu, adingabeen prostituzioareneta adingabeak ikuskizun eta material porno -grafikoetarako erabiltzearen inguruko jokabideakzigorren bidez bereziki babesteari kalte egin gabe.

- Sexu ukigabetasunerako eskubidea. Legegileakadingabea ados ez zegoela jotzen duen egoeretanbermatu behar da, adina dela-eta, hark ez duelakoadostasuna bere kabuz eratzeko gutxieneko ulermenaeta nahimena.

2) Banakako gizarte eskubideak

• 2. a) Familiartean

- Nork bere nortasun biologikoa zein den jakitekoeskubidea.

- Izen-abizenak izateko eskubidea.

- Familiarekin egoteko eskubidea. Hari dagokioadingabeak zaindu eta garatzeko ardura nagusia.

- Familiak bateratzeko eskubidea. Bertze estatu bateanbizi diren gurasoen seme-alaba adingabeek haiekinbatzeko eskubidea dute.

• 2. b) Eskolan

Eskolan, gaur, haurra ez da hezkuntzarako eskubidearen subjektubakarrik, hezkuntzaren gai ere baizik, eta hezkuntzaren edukiek harenoinarrizko eskubideak eta askatasunak bermatu behar ditu:

- Bere gaitasunak eta ahalmen fisikoak etaadimenezkoak garatzekoa.

- Konstituzioko balioen eta bertzeren eskubideenerrespetuan hez ditzaten.

- Norberaren kulturari eta kultur nortasunari buruzko etabertze zibilizazio batzuei buruzko ezagutzaz

40


jabetzekoa, gizarte plural batean ulerkortasun, bake etatolerantzia giroan bizitzeko.

• 2. c) Gizartean, oro har

- Naziotasunerako eskubidea.

- Botere publikoek babes ditzaten eta gizarte laguntzaizan dezaten, guraso edo tutorerik ez badute edo haiekezin badute beren gain hartu adingabeak zaintzekoagindua.

- Berdintasunerako eta diskriminaziorik ezerakoeskubidea.

- Desberdintasunerako eskubidea. Ezgaitasun fisiko,psikiko edo zentzumenezkoren bat duten adingabeeketa egoera sozial eta kultural zailean daudenekdesberdintasunerako, beren kultur nortasunarenerrespeturako eta diskriminazio positiborako eskubideadute, berdintasunik eza berdintzeko.

- Osasunerako eskubidea.

- Gizarte babeserako eskubidea, gizarte zerbitzuenonuradunak izatekoa eta esplotazio ekonomikoaren etaberen hezkuntza eta garapena oztopatzen duenedozein lan egin beharraren aurka babestuta egotekoa.Adingabeei buruzko neurriak hartzen dituztenean,botere eta erakunde publikoek haien interesa babesteaizan behar dute lehentasuntzat, babesa merezi duenbertze bidezko edozein interes baino gehiago.

- Biltzeko eskubidea.

- Elkartzeko eskubidea.

- Errehabilitaziorako eta gizarteratzeko eskubidea.Abusuen, abandonuaren edo bestelako tratu txarrenedo esplotazio bideen biktima izan diren adingabeekerrehabilitaziorako eta gizarteratzeko eskubidea dute.

- Zigor arloan beren adinaren arabera trata ditzaten.Adingabeak adingabeei buruzko zigor zuzenbidearenesparruan zigortu behar dira, eta hark prebentzio

41


berezian eta, helduei buruzkoak ez bezala, “adingabeakoraindik hezi” egin daitezkeen funtsezko printzipioanoinarritu behar du.

5.4. JARDUNAREN PRINTZIPIOAK

Aipatu arauen (Haurren eskubideei buruzko Hitzarmenaren etaEspainiako Konstituzioaren) edukiari kalte egin gabe, indarreandagoen gainerako esparru juridikoarekin bat (funtsean, Kode ZibilekoVII. tituluko V. kapituluarekin, adopzioari eta adingabeak babestekobertze modu batzuei buruzkoarekin (172.-180. artikuluekin) bat; KodeZibila eta Prozedura zibilaren Legea adopzioari eta adingabeakbabesteko bertze modu batzuei dagokienez aldatzeko azaroaren 11ko21/1987 Legearekin bat; eta, bereziki, Adingabeen babes juridikoariburuzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoarekin bat),administrazioak honako printzipio gidari hauek hartu behar ditukontuan esparru honetan jarduteko; printzipiook 1/1996 LegeOrganikoko 11.2. artikuluak xedatzen ditu:

• Adingabeen interesaren nagusitasuna.

• Adingabeek jatorriko familia ingurunean jarraitzea, berenintereserako komenigarria ez bada izan ezik.

• Adingabeak familiartean egotea eta gizarteratzea.

• Adingabeen garapen pertsonalari kalte egiten dioten egoeraguztiei aurrea hartzea.

• Herritarrek adingabeen babesgabetasunaren kontzientziahartzea.

• Gizartearen parte hartzea eta elkartasuna sustatzea.

• Babes jarduna zuzenbide aldetik segurua, objektiboa etainpartziala izatea eta neurriak jakintza arlo askotako kideanitzen artean hartzen dituztela ziurtatzea.

Nafarroan, gainera, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeaere nabarmendu beharra dago. 3. artikuluak printzipiook bildu etazenbaitetan mugatu ere egiten ditu, eta zenbait erreferentzia eranstenditu: haurrei buruzko neurri guztiek hezitzaileak eta gizarteratzaileakizan behar dutela; adingabeak zentroetan laguntzeak bertze aukerarik

42


ez dagoenean aplikatu beharreko konponbidea izan behar duela eta,ahal den neurrian, behin-behinekoa izan behar duela; alor honetanjarduten diren administrazio publikoek eta erakunde pribatueklankidetzan aritu eta koordinatu egin behar dutela; tolerantzia,elkartasuna, errespetua eta berdintasuna sustatu behar direlaadingabeen artean; adingabeen onerako eta haiek babesteko neurriekisilekoak izan behar dutela; eta, azkenik, adingabe bakoitzalaguntzeko baliabideen aukerak eraginkorra izan behar duela.

Arituko gara aurrerago 15/2005 Foru Legeaz, baina gatozenAdingabeen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 LegeOrganikoaren edukira. Bi bloke bereizten ditu: alde batetik,adingabeen eskubideen katalogo edo zerrenda eta eskubideokeraginkorrak izateko eta botere publikoek adingabeenbabesgabetasun sozialari aurre egiteko egin beharrekoa antolatzekohainbat neurri; eta, bertze aldetik, Kode Zibilaren eta Prozedurazibilaren Legearen erreforma bera adingabeei dagokienez.

Aurreko lege testuek adingabeak babesteko neurriak epaileeneskumenetik kanpo uzteko joera izan dute, eta Lege Organikoa ereildo beretik dator: esku hartzeko mekanismoak sinplifikatzen saiatzenda, eta, hori dela-eta, administrazioaren eginkizuna gero etanagusiago da. Horretarako, jarduteko gaitasun handia egokitzen dio.

Hartara, bizkorrago esku hartzeko bide ematen du. Kontuan hartutazein esparruz ari garen, askotan guztiz beharrezkoa da, neurriakeraginkorrak izateko eta adingabeen babesgabetasun egoerei zinezerantzuteko.

Dena dela, behar den segurtasun juridikoa eta alderdi guztieneskubideak errespetatu beharra dela-eta, hainbat betebehar ezartzenditu, jarduna koordinatzeko, eta, horretarako, Ministerio Fiskalarierabateko zaintza lanak egokitzen dizkio. Hain zuzen ere, ezartzen duadingabeen tutoretza, zaintza eta harrera eratu, aldatu etaamaitzearen inguruko egoera eta gorabehera guztiak jakinarazi beharzaizkiola hari, eta hark, sei hilean behin gutxienez, administrazioarenzaintzapean edo tutoretzapean dauden adingabe guztien egoeraegiaztatu behar duela eta beharrezko jotzen dituen babes neurriaksustatu behar dituela epailearen aurrean.

Bestalde, zuzenbide estatuaren berezko eskumenen esparruan,haurren eskubideez erabakitzeko ardura nagusia epaileei dagokie,bereziki, gatazken arteko interesa dagoen egoeretan. Hala ere,kontuan izan beharra dago, epaileek osatutako organoekadministrazioaren erabakiak berrikusten dituztenean, berrikusketa

43


bigarren mailakoa dela eta, horrenbestez, hasiera batean behinikbehin, administrazioak ez duela behar epaileek osatzen dituztenorganoek baimena ematea aldez aurretik neurririk hartu edo eskuhartzeko. Alde horretatik, ohikoa da zalutasun eta segurtasunjuridikoaren arteko dikotomia, eta, nolabait, legegileek lehenaren aldeegin dute, kontuan izanik adingabeen eskubideak eta interesakbabesteko beharrezko neurriek berehalakoak izan behar dutelaezinbestean.

Aztertzen ari garen arau esparruaren bertze elementu nabarmengarribat da legedi osoa adingabeen interes gorenak burutzen duela,aurreko erreformek ekindako bideari eta gure gizartean izan direngizarte eta kultur aldaketei jarraiki, haurren eskubideen ingurukoikuspegia nabarmen aldatu baita.

Ildo horretan, nabarmentzekoa da “adingabeen interes goren”kontzeptua, eta bidezko bertze edozein interesi gailentzen zaiola; izanere, adingabeak lehen mailakoak izatea dakar, haien egunerokobizitzari edo etorkizunari buruz erabakitzeari dagokionez. Hori dela-eta, adingabeen onerako neurriak hartzeko, botere publikoek haienongizatea zaindu baino gehiago egin behar dute; alegia, haien iritziakaintzat hartu behar dituzte –adingabeek eskubidea dute entzun eginditzaten–, eta baita haien borondatea ere, eta, ahal dela, adingabeenerabakimena errespetatu behar dute haien familiarteko harremanetaneta abarretan eragina duten esparruetan, bai familiari dagokionez etabai adingabeei buruzko edozein prozedura administratibori edojudiziali dagokionez.

Ikuskera horrekin bat, eta aipatu printzipio gidariekin bat, 1/1996 LegeOrganikoak adingabeek jatorriko familia ingurunean jarraitzeariematen dio lehentasuna, beren intereserako komenigarria ez badaizan ezik, eta adingabeak familiartean egotea eta gizarteratzea etaadingabeen garapen pertsonalari kalte egiten dioten egoera guztieiaurrea hartzea bultzatzen du, Europako egungo gizarte politikakbideratzen dituzten arau orokorrei eta, zehazki, halako egoerei aurreahartzeari eta, komunitatearen laguntza baliabideak erabiliz,adingabeek beren ingurunean jarraitzeari buruzkoei jarraiki.

Aipatu ereduen eta ikuskeraren ildoan, Haurrentzako etanerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesari buruzkoabenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeak arau horiexek biltzen ditu, alorhonetako jarduna burutu behar duten printzipio gidariei buruz aritugarenean erran dugun bezala. Hain zuzen ere, 3. artikuluak biltzenditu, baina Foru Legeko artikulu guztietan barrena ere sumatzen dira:31. artikuluak eta hurrengoek prebentzioaz dihardute; 15. artikuluak,

44


administrazioaren esku-hartzearen subsidiariotasunaz; 38. artikuluak,adingabeen interesa eta eskubideak babesteko neurriei buruzkoirizpideez; 16.3., 22.3., 39.k), 51.4., 60.4., 60.6. eta 84.3. artikuluek,Ministerio Fiskalak esku hartzeaz eta harekiko harremanaz; eta 35.f),42.1., 52.1., 58.c) eta 60.4. artikuluek, epaileek esku hartzeaz.

Dena dela, gogoan izan beharra dago, juridikoak baino ez direnbermeei kalte egin gabe, adingabeen eskubideak babesteko, haieneskubideak eraginkortasunez babesteko, haurren oinarrizko beharreierantzun egiten zaiela ziurtatu behar dela eta haurren behar sozialenlehentasunak zehaztu behar direla. Izan ere, adingabeen eskubideakbermatzeko, haurren garapen librea eragotzi edo mugatzen dutengizarteko baldintzak aldatu behar dira, eta, horretarako, bermerikonena da adingabeak familia eta gizarte ingurune egokian egotea,behar bezala hazi eta gara daitezen bultzatzeko.

5.5. 1/1996 LEGE ORGANIKOTIK AURRERA IZANDAKOBERRIKUNTZA NAGUSIAK

5.5.1. Arrisku eta babesgabetasun egoerak

Esku hartzeko ereduei buruz eta, zehazki, arrisku eta babesgabetasunegoerei aurrea hartzeari eta, komunitatearen laguntza baliabideakerabiliz, adingabeek beren ingurunean jarraitzeari buruz aritu garalehen. Bada, horiek guztiak praktikoki bermatzeko, 1/1996 LegeOrganikoak bereizkuntza bat egin zuen, berrikuntza edo ekarpennagusietan lehena: arriskua eta babesgabetasuna bereiztea.

Babesgabetasuna Kode Zibila eta Prozedura zibilaren Legeaadopzioari eta adingabeak babesteko bertze modu batzueidagokienez aldatzeko azaroaren 11ko 21/1987 Legeak tipifikatu zuenlehenengo aldiz, ordu arte “abandonu” kontzeptua erabiltzen baitzen.Aurrerapauso garrantzitsua izan zen hura, baina are garrantzitsuagoaizanen da orain, adingabeen babesgabetasun sozialeko egoerenartean bereizteari esker; izan ere, administrazioak ezberdin eskuhartuko du, eta esku-hartzearen ondorioak ezberdinak izanen dira,adingabea arriskuan edo babesgabe dagoen.

5.5.1.1. Arriskua

Arrisku egoera arautzea, nolabait, babesgabetasuna tipifikatu ondorensortu zen gabezia bat bete beharraren ondorio izan zen. Izan ere,babesgabetasuna askotarikoa izan daiteke: egoera batzuk ez dirabertze batzuk bezain larriak, eta, beraz, ez da beharrezkoa haurrak

45


familiarengandik bereiztea, baina, hala ere, arriskutsuak dira haiengarapen pertsonalarentzat.

Azken batean, adingabeak arrisku egoeran egotea da haien garapenpertsonalari edo sozialari kalte egitea, baina, hasiera batean, ezfamiliarengandik bereizteko eta, hortaz, adingabeen tutoretza denadelako lurraldean haiek babesteko eskumena duen erakundepublikoak bere gain hartu behar izateko bezain larriki. Aitzitik, halakoegoeretan, erakunde publikoen esku-hartzeak adingabeenfamiliarteko egituran bertan dauden arrisku faktoreak desagerrarazteaizan behar du helburu.

Alde horretatik, Espainiako araudiari jarraikitzen zaio Haurrentzako etanerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesari buruzkoabenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea. Hain zuzen, 34.3. artikuluakarrisku egoera zer den zehazten du, eta 45. artikuluak adibideenbitartez azaldu edo argitu eta arrisku egoeratzat zein hartzen dituenzehazten du.

Arrisku egoera zer den definitzeko, kontzeptu zehaztugabeak darabiltzaneurri batean, baina, halere, haiek interpretatzeko bideak behar bezainzabalak dira, eta administrazio publikoak behar bezala ebalua dezake,kasuan-kasuan, adingabeen garapen pertsonala eta soziala norainokoarriskuan dauden, edo zenbaterainoko kaltea egiten zaien. Hartara,egoera hain larria ez bada eta beharrezkoa ez bada adingabeafamiliarengandik bereiztera behartzea, esku-hartzearen helburuakzailtasunak desagerrarazi, txikiagotu edo berdintzea izan behar du,adingabea babesgabe ez geratzeko; edonola ere, litekeena da, gainera,egoera aztertu ostean, gurasoek beren borondatez adingabeakzaintzeko neurriren bat eska dezaten hitzartzea familiarekin.

Haurrak eta nerabeak babesteko foru dekretuaren proiektua egin berridu Nafarroako Gobernuko Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuak, eta hura osatzeko ekarpenak biltzen ari da orain.Ildo horretan, proiektuak gai honi buruzko arau zehatzak xedatzenditu, eta, horretarako, arrisku egoerak sailkatu eta deskribatzen ditu;gainera, arrisku txikiko, neurrizko arriskuko eta arrisku larriko egoerakbereizten ditu, honako ezaugarri hauen arabera:

• Arrisku txikiko egoeretan, haurrei ez zaie minik egin edo, eginbazaie, mina txikia da, eta ez da aurrez ikusten minik eginenzaienik edo, egiten bazaie, mina handia izanen denik.

• Neurrizko arriskuko egoeretan, haurrei min handia egin zaieedo min handia eginen zaiela aurrez ikusten da baina haurren

46


garapena ez dago arriskuan eta ez da tratamenduespezializaturik behar, edo/eta haurren garapenari min handiaegin zaio edo min handia eginen zaiola aurrez ikusten da bainafamilia osatzeko iragarpena ona da, gurasoek beren arazoenkontzientzia dutelako eta haurren egoera hobetzen laguntzekobehar bezain prest daudelako.

• Arrisku larriko egoeretan, behin-behinean edo behin betiko,gurasoek ezin dute bete haurrak zaintzeko betebeharra, ezdute betetzen haurrak zaintzeko betebeharra edo haurrak oso-oso desegokiro tratatzen dituzte. Ondorioz, haurrei min handiaegin diete edo min handia eginen dietela aurrez ikusten da,eta, hori dela-eta, haien garapena arrisku larrian dago edoarrisku larrian egonen dela aurrez ikusten da eta tratamenduespezializatu bat behar da edo behar izanen dela aurrezikusten da.

Ondoren, foru dekretuaren proiektuak arrisku egoerak ebaluatzekoirizpide ugari ezartzen ditu, eta, haien arabera, eta kasuan kasukobabesgabetasun egoeraren arabera, azkenean, xedeak, programaketa hartu beharreko babes neurrien mailak xedatzen ditu.

Aipatu testuak ezartzen dituen programei dagokienez, nabarmendubeharra dago, adingabeen babesgabetasun egoeraren larritasunarenarabera, gurasoak zenbateraino dauden prest arazoa konpontzenlaguntzeko eta familiaren egoera aldatzeari buruzko aurreikuspenarenarabera, foru dekretuaren proiektuak honako hauek bereizten dituela:

• Adingabeak babesteko programak, arrisku egoeran daudenadingabeak familiarengandik ez bereizteko.

• Adingabeak familiarengandik aldi baterako bereizi eta ondorenbateratzeko programak, haien segurtasuna babesteko etafamiliarengana itzultzeko bide ematen duten baldintzaksortzeko.

• Adingabeak jatorriko familiarengandik behin betiko bereiztekoprogramak, familia egoki eta egonkor batekin bizi daitezenbultzatzeko.

• Adingabeak beren kabuz bizitzen laguntzeko prestakuntzaprogramak, bizimodu autonomo erabatekoa izatekobeharrezko abileziak izan edo, ezgaitasunen bat badute, haientutoretza haiek zaintzeko eskumena duten erakundeeiegokitzeko.

47


Azkenik, foru dekretuaren proiektuari buruzko testuak honako mailahauek xedatzen ditu babes neurriei dagokienez, babesgabetasunegoeraren ezaugarrien eta mailaren arabera:

• Arrisku txikiko eta neurrizko arriskuko egoeretan, esku-hartzearen helburuak, nagusiki, lehen mailako prebentzioaizan behar du, kasuan kasukoa.

• Arrisku larriko egoeretan, gurasoen, tutoreen edo zaintzaileenlaguntza izanez gero eta ez bada beharrezkoa adingabeakhaiengandik bereiztea, esku-hartzearen helburuak familiaklaguntzea izan behar du, ziurtatzearren haiek erantzutendietela behar bezala adingabeen beharrei.

• Arrisku larriko egoeretan, gurasoen edo tutoreen laguntzaizanez gero baina beharrezkoa izanez gero adingabeakhaiengandik bereiztea, haien eskariari erantzun behar zaio etaadingabeak zaintzeko betebeharra onartu behar da.

• Arrisku larriko egoeretan, babesgabetasun egoera forulegediak aipatzen duen arrazoi baten ondorio bada,adingabeak babesgabetasun egoeran dauden adierazpenaegin behar da eta Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioko erakunde eskudunak bere gain hartu behar duhaien tutoretza.

5.5.1.2. Babesgabetasuna

Arrisku egoeretan ez bezala, babesgabetasun egoeretan,gertakariak larriak direla-eta, adingabeak familiarengandik bereizieta haien tutoretza erakunde publiko bati egokitzea komeni da.Horretarako, gurasoei, tutoreei edo zaintzaileei haien gainean dutenguraso ahala edo tutoretza arrunta kendu behar zaie. Mekanismohorrek “tutoretza automatiko” izena du, lege bidez, erakundepublikoei egokitzen zaielako babesgabetasun egoeraren batjazotzen denean.

Adingabeen tutoretza erakunde publiko bati egokitu ondoren, babesneurririk egokiena (adingabeak familian ala etxeetan hartzea) hartubehar da, eta, 48 orduko epean, Ministerio Fiskalari eta haiengurasoei, tutoreei edo zaintzaileei babesgabetasun ebazpenajakinarazi behar zaie; gurasoei, tutoreei edo zaintzaileei, ahal dela,zuzenean jakinarazi behar zaie, eta administrazioak esku hartzekozioak, erabakiaren balizko ondorioak eta hartutako neurriak zein direneta zer errekurtso aurkez ditzaketen azaldu behar zaie.

48


Kode Zibilak dioenez, babesgabetasun egoerak dira “egitez gertatzendirenak, adingabeen zaintzari buruz legeek ezartzen dituzten babes-eginbeharrak ez-betetzeagatik edo eginbehar horien egikaritzaezinezko nahiz desegoki izateagatik, adingabeei ez zaienean ematennahitaezko duten laguntza moral edo materiala”.

Definizio hori bera ematen du Haurrentzako eta nerabeentzakosustapenari, laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko15/2005 Foru Legeko 34.4. artikuluak, eta 50. artikuluakbabesgabetasun egoeratzat har daitezkeen hainbat egoera aipatzenditu; gainera, m) atalaren arabera, honako hau ere babesgabetasunegoeratzat jo daiteke: “adingabeak zaintzeko legeek ezarririkobabestu beharra ez betetzeagatik edo ezin bete izateagatik edo gaizkibetetzeagatik egitez sortzen den bertze edozein egoera, ondorio gisaekartzen duena haiek behar duten laguntzaz gabetzea”.

Legeak (hala nola, Kode Zibileko 172. artikuluak) kontzeptu juridikozehaztugabeak aipatzen baditu, egoerak adibideen bitartez azaltzendira, agian, ulerterrazagoak izan daitezen, haiek aplikatu behardituzten teknikariek ez baitaude ohituta halako interpretaziojuridikoekin, baina teknika arriskutsua da, dena delako adibidea edoegoera automatikoki aplikatuz gero, zer kontzepturi dagokion etakasuan-kasuan zer gorabehera jazotzen diren kontuan hartu gabe,bidegabekeriak gerta baitaitezke.

Ildo horretan, definizioak dioenarekin bat, babesgabetasuna egitezkoaden aldetik, hura aplikatzeko dilema nagusia da kontzeptua hertsikiinterpretatu behar den, asmoa edo nahitasuna kontuan hartu gabe etaarrazoiaren dolozkotasuna, erruzkotasuna edo ezustekotasunagorabehera, ala, aitzitik, gorabehera guztiak aintzat hartu behar direneta interpretazioak dakartzan emaitza bidegabeetan aparteko arretajarri behar den. Adibidez, bada, bere esku ez dauden arrazoiak(langabezia, gaixotasun bat, zailtasun ekonomikoak, etab.) direla-eta,adingabeen beharrei nahi bezala erantzun ezin dien gurasorik.

Doktrina juridikoa ez dator bat gai hori dela-eta, eta badago usteduenik egitezko babesgabetasun egoera bakarrik hartu behar delakontuan, adingabeen gaineko guraso ahala dutenek nahita ala nahigabe eragin, eta badago, adingabeen interesaren nagusitasunaargudiatuz, uste duenik gorabehera oro hartu behar dela kontuan; izanere, gurasoek guraso ahalari dagozkion betebeharrak betetzen ezbadituzte baina haiek ez betetzeko zioa ez bada nahitasuna edoutzikeria, egoera babesgabetasun egoeratzat hartzea ezaugarripertsonaletan edo sozialetan oinarrituta diskriminatzea omen da, etaKonstituzioko 14. artikuluak debekatu egiten du halakorik.

49


Erran dugu lehen ere, egungo araudiari esker, administrazioakeskumen handiak dituela esku hartu eta hartzen dituen neurriakmailakatzeko, egoera bakoitzari kasuan kasuko berezitasunenarabera erantzute aldera. Horri esker, kasuan-kasuan, aurrezezarritako nolanahiko iritziak (edo, bestela erranda, oso jarrerazorrotzak) alde batera utzi eta aipatu adibideetako egoerakkomunitatearen laguntza bidezko neurriak (neurri ekonomikoak etabestelakoak) hartuz konpon daitezke; horrek ez du erran nahi, aldibaterako, administrazioak zaintza bere gain hartu beharra ere xedatuezin denik.

Bestalde, adingabeen babesgabetasun egoera definitzeko,adingabeek laguntza moral edo materialik ez izatea ere aipatzen duKode Legeak, eta kontzeptua interpretatzeko zailtasunak areagotuditzake horrek.

Terminologia zehazte aldera, askotara interpreta baitaiteke, laguntzamorala guraso ahalaren alderdi pertsonalari dagozkion eskubideekineta betebeharrekin lotuta dagoela jo daiteke, Kode Zibileko 154.artikuluak guraso ahala definitzen duen moduarekin bat: adingabeakzaindu, haiekin izan, haiek hezi eta haiei prestakuntza osoaematearekin. Laguntza materiala, berriz, haiek elikatu beharrarekinlotuta dago, elikadura ikuspegi juridikotik, Kode Zibileko 142.artikuluak definitzen duen moduarekin bat hartuta, alegia, mantenua,ostatua, jantziak eta medikuen laguntza (baita hezkuntza eta heziketagastuak) bermatzeko beharrezko denatzat.

Nolanahi ere, aurreko guztiak nabarmentzen du garrantzizkoa etabeharrezkoa dela babesgabetasun egoera kasuan kasukogorabeherak kontuan hartuz tratatu edo ebaluatzea, eta, bereziki,adingabeen interesaren arabera eta guraso biologikorik baduten etahaien bidezko eskubideak zein diren aintzat hartuz. Horretarako,hainbat faktore izan behar dira kontuan, hala nola, administrazioakizatezko zer egoera antzematen duen, familiartean zer urritasun edogabezia dauden eta zer neurri hartu behar diren, nola edo hala,arazook konpontzen saiatu eta, hartara, egoera amaiarazteko. Aipatuaraudiak esku hartzeko aukera asko ematen ditu eta askotariko etamaila askotako neurriak eta konponbideak xedatzen ditu, eta, horriesker, azkenean, litekeena da kasuan-kasuan egokiena den babesneurria hartzea, sortzen diren gatazkak haztatuz.

5.5.1.3. Babesgabetasun adierazpena egiteko prozedura

Arrisku egoerei aurre egiteko, lehenik, arrisku egoera sumatu eta,amaieran, oro har, administrazioko erakunde eskudunak esku hartzea

50


erabakitzen du. Aitzitik, babesgabetasun egoerei aurre egiteko, badaprozedura administratibo bat eta, amaieran, administrazioko erakundeeskudunak ebazpen arrazoitua ematen du; haren kontra jurisdikziozibilaren esparruan aurkez daiteke helegitea, aurrez administrazioarenaurrean erreklamazioa aurkeztu beharrik gabe.

Hori xedatzen du Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 ForuLegeko 51. artikuluak. Hala ere, arautu ondoren eginen dela dio,arauzko garapen bidez; hain zuzen, erran bezala, NafarroakoGobernuko Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuakhaurrak eta nerabeak babesteko egin berri duen foru dekretuarenproiektuak garatuko du, eta hura osatzeko ekarpenak biltzen ari diraorain.

Arauaren proiektua 12 artikuluk osatzen dute, eta hainbat zehaztapenxedatzen dituzte administrazio prozedura erkideari buruz: faseak(hasiera, biderapena eta ebazpena) nahitaez errespetatu behar dira,eta baita prozeduran interesa dutenen eskubideak ere alegazioakaurkezteko, probak egiteko, egindakoa ikuskatzeko eta ebazpenarenaurka errekurtsoa aurkezteko.

Era berean, nahiz Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 ForuLegeak, nahiz aipatu foru dekretuaren proiektuaren testuak bertzebide bat aipatzen dute: prozedura laburtu edo urgentziazko prozedurabatera jotzea, adingabeen segurtasunerako arrisku larria etaberehalakoa sumatu eta lehenbailehen esku hartu behar bada.

Alde horretatik, ezinbestean, bata bertzearen aurrez aurre, gure gauregungo sistemaren jardunean nagusi diren bi dinamikak aipatubeharrean gaude: presa eta moteltasuna. Batetik, beharrezkoa dabotere publikoek lehenbailehen antzematea eta aurre egitea arriskuegoerei, baina batzuetan ez dute behar bezain bizkor egiten. Bestetik,lasaitasunez esku hartu behar da eta hartu behar dira neurriakadingabeen eskubideen eta askatasunen alorrean.

Hasiera batean, arrazoizkoa dirudi adingabeen eskubideen etaaskatasunen alorrean lasaitasunez esku hartu eta neurriaklasaitasunez hartzeak; izan ere, helburua egoera zailak aldaraztea da,eta, horretarako, denbora eta neurri kateatu asko behar dira. Alta, osoondorio kaltegarriak izan ditzake, adingabeengan bereziki, behinbetiko erabaki bitartean, izatezko egoera sortzen delako adingabeenbizitzan eta oso zaila delako egoera hori aldatzea azkenean erabakiegiten denean.

51


Azken batean, halako prozeduretan berme sistema hobea ezartzenlaguntzen duen orok (hala nola, neurri bakoitza hartzeko epeek, eskuhartzeko laguntza juridikoak eta, bereziki, bitarteko apropos etanahikoek) prozedurek zenbaitetan dakartzaten ondorio kaltegarriakarintzen lagun dezake.

5.5.2. Familian eta etxeetan hartzea

Kode Zibila 1987an erreformatu zuten azken aldiz, eta 1/1996 LegeOrganikoak, orduan abiatutako ildo berean, adingabeenbabesgabetasun sozialari aurre egiteko hartu beharreko neurrienhainbat alderditan sakontzen du.

Bereziki, adingabeak familian hartzearen inguruan sakontzen du,behin-behinean familian hartzeko aukera ematen baitu, lehenengoaldiz. Badira bertze berrikuntza batzuk, baina aurrerago arituko garahaietaz; edonola ere, hainbertzerainoko berrikuntza ere ez dira,praktikan, berez, lehenago sumatzen hasiak baitziren.

Bai gurasoen edo tutoreen eskariari erantzunez, bai, lege bidez,tutoretza automatikoaren ondorioz, administrazioak adingabeenzaintza bere gain hartzen duenean, figura juridiko jakin baten bitartez(harreraren bidez) zaintzen ditu adingabeok, eta, Legeak berak egitenduen bereizkuntzarekin bat, familietan edo etxeetan har ditzake.

5.5.2.1. Adingabeak etxeetan hartzea

Adingabeak etxeetan hartzea da haiek babes etxeetara eramatea,establezimenduko edo harrera etxeko araubidearen mendean jardaitezen. Hain zuzen ere, harrera etxeko zuzendariak betetzen dubabesle lana.

Ohikoena da adingabeak familian hartzeak lehentasuna izateaetxeetan hartzearen aldean. Behinik behin, hori xedatzen du 15/2005Foru Legeko 69.b) artikuluak. Alabaina, oro har, adingabeak harreraetxeetan hartzen dituzte lehenbizi eta, ondoren, haien egoera ebaluatueta, kasuan-kasuan, haiek babesteko neurririk egokienak hartubitartean. Dena dela, legediak berak dioenez, harrera etxeetakoegonaldiak ahalik eta laburrena izan behar du, adingabeen ongizateaeta interesa dela-eta, harrera etxeetan luzaroago egotea komenidenean izan ezik. Izan ere, 15/2005 Foru Legeak aurrerapauso bategiten du, eta printzipio gidari batek dio adingabeak harrera etxeetanhartzeak izan behar duela bertze aukerarik ez dagoenean soilikaplikatu beharreko konponbidea. Ildo horretan, behin eta berrizaipatutako foru dekretuaren proiektuak (22.4. artikuluak) zehazten du,

52


epe luzeagorako babes neurriren bat hartu bitartean, adingabeak ezindaitezkeela egon hiru hilabete baino gehiago harrera etxeetan.

Bestalde, 1/1996 Lege Organikoko 21. artikuluak xedatzen duenez,erakunde publikoek adingabeak hartzeko zerbitzu eta zentroespezializatuak aurretik baimendu, akreditatu eta erregistratu behardituzte, eta haien funtzionamenduari buruzko araubidea bereiz arautu.Aparteko arreta jarri behar dute segurtasun eta osasun gaietan,langileen kopuruan eta prestakuntzan, hezkuntza proiektuan etaadingabeek barne funtzionamenduan parte hartzeko bideetan, etabaita haien eskubideak bermatzen laguntzen duten gainerakobaldintzetan ere. Horretarako, Legeak, berariaz, betebehar batezartzen die adingabeak babesteko eskumena duten erakundepublikoei: sei hilean behin gutxienez, zentrook eta zerbitzuokikuskatzea; Ministerio Fiskalari, aurrekoez gain, haiek zaintzea ereezartzen dio.

Nafarroan, berriz, 15/2005 Foru Legeko 91. artikuluak eta hurrengoekharrera etxeetako araubideari eta etxeotan bizi diren adingabeenestatutuari buruzko hainbat agindu xedatzen dituzte, baina haienantolamenduari eta funtzionamenduari buruzko araubidea ondoren,arauzko garapen bidez jazoko omen da; hasiera batean, behintzat,aipatu foru dekretuaren proiektuaren testuak ez dakar halakorik.

5.5.2.2. Adingabeak familian hartzea

Adingabeak familian hartzea da erakunde publikoak familiahartzaileen esku uztea babesgabetasun egoeran daudela adieraztenduen adingabeak; familia hartzaileak aukeratu egiten dituzte,egokitasun irizpide jakin batzuekin bat, eta, ondoren, prestatu egitendituzte, programen bitartez. Ondorioz, adingabeek erabat partehartzen dute familia hartzaileen bizitzan, eta familia hartzaileekhainbat betebehar onartzen dituzte: adingabeak zaindu, haiekin egon,elikatu, hezi eta prestakuntza osoa ematea.

171996 Lege Organikoaren arabera, adingabeak familietan hartzekohiru modu daude:

• Bakuna aldi baterako da, dela adingabeen egoeratikondorioztatzen delako beren familiara itzuliko direla, dela epeluzeagorako babes neurri bat finkatu bitartean jazotzen delako.

• Iraunkorra gertatzen da, adingabeen adina edo adingabeenberen eta haien familien bertze gorabehera batzuk direla-eta,komenigarria denean eta adingabeak laguntzeko zerbitzuek

53


aldeko txostena egiten dutenean, eta, berez, horixe daharrera: babes neurri egonkor eta iraunkorra. Hartzaileek,legezko eragozpenak direla medio, adingabeak adoptatu ezinditzaketenean hartzen da, baita aurrez ikusten deneanadingabeak ez direla itzuliko gurasoengana baina ez deneannahi familia hedatuarekiko harremana gal dezaten; hain zuzen,horixe gertatuko litzateke familiek adoptatu aurretik hartu etaondoren adoptatu eginen balituzte: jatorriko familiarekikoharremana guztiz hautsiko litzateke.

Halakoetan, erakunde publiko eskudunek eskatzen ahal diete epaileeihartzaileei tutoretza egokitu eta haien betebeharra betetzen lagundiezaieten, betiere, adingabeen interesaren nagusitasunean oinarrituz.

• Adopzio aurrekoaren helburua da, izenak berak dioenez,haurrak lehenbailehen babestea ez ezik, adopzioa prestatuedo adopzioari bide ematea ere. Erakunde publiko eskudunakformalizatzen du, adopzio proposamena epaileen agintaritzariaurkezten dionean, baina, horretarako, batetik, hartzaileekadoptatzeko eskakizunak bete behar dituzte, hautatuak izanbehar dute eta adoptatzeko adostasuna adierazi behar dute,eta, bertzetik, adingabeek adoptatzeko moduan egon behardute egoera juridikoa dela eta.

Erakunde publikoak, adopzio proposamena aurkeztu baino lehen,adingabeak dena delako familiara egokitzeko tarte bat beharrezkoadela jotzen duenean ere formalizatzen ahal du adopzio aurrekoharrera.

1/1996 Lege Organikoak adingabeak familian hartzeko bertze modubat xedatzen du. Aldi baterako da, eta erakunde publiko eskudunakadingabeak familian hartzeko neurri bat hartu eta familiak edo tutoreekharen aurka egiten dutenean edo hura baimentzen ez duteneanjazotzen da. Halakoetan, epaileek bakarrik erabaki dezaketeadingabeak familian hartzea, erakundearen eskariari erantzunez,baina, bitartean, erakunde publikoak erabaki dezake, haien onerako,adingabeak aldi batez familietan hartzea, alegia, epaileek dena delakoebazpena eman artean.

Gainera, adingabeak familian aldi baterako hartzea erabaki ondoren,erakunde publiko eskudunak lehenbailehen egin diezaiokeproposamena epaileari, beharrezko zuzemenak egin eta espedienteaamaitu ostean; betiere, espedientea 15 eguneko epean osatu beharda gehienez. 15 eguneko epea errespetatu beharra, epaileenaginduetara jartzea eta azken erabakia haiek ematea berme

54


elementuak dira halako egoeretan, baina, zoritxarrez, praktikan, zailada prozedurak behar bezain bizkorrak eta zaluak izatea.

Bestalde, autore askok eta askok aldi baterako harrera kritikatu izandute, beharrezko mekanismoak antolatu behar direlakoan, prozedurekbehar bezain zalu eta eraginkorrak izan eta epaileek berehala eskuhartu eta kontrolatzeko. Gainera, uste dute epaileak behartuta sentidaitezkeela erakunde publikoek egitez sortutako egoera bat onartzera,ebazpena ematerako, litekeena delako adingabeak harrera familianguztiz integratuta egotea eta, ondorioz, ezinezkoa izatea familiabiologikoarengana itzultzea.

Azkenik, harrera motak bereizteari dagokionez, administrazioakagindutakoak eta epaileek aginduak ditugu, baina antolakuntza aldetikbaino ez dira bereizten: batzuk administrazioak formalizatzen ditu:alderdi guztiek onartzen dituzte, eta, ondorioz, epaileek ez dute eskuhartu beharrik; bertzeak, berriz, epaileak baimendu behar ditu, gurasobiologikoek edo tutoreek erabakiaren aurka egin dutelako edo ados ezdaudelako. Hala ere, erran bezala, bereizketa formala da erreala bainogehiago, batzuen eta bertzeen ondorioak berberak direlako behinindarrean sartu eta gero.

5.5.2.3. Adingabeak familian hartzea formalizatzea

Oro har, harrera eratzeko prozedura, epaileen esku ezpada,administrazio publikoaren esku dauden hainbat formalitaterijarraikitzen zaie; azken batean, adingabeen gurasoek edo tutoreekberen kabuz baiezkoa ematen ez dutenean edo dena delakoerabakiaren aurka egiten dutenean soilik hartu behar dute eskuepaileek.

Alde horretatik, 1/1996 Lege Organikoak Kode Zibileko 173.artikuluaren idatzaldi berria dakar, eta harrera idatzizko dokumentubaten bidez formalizatu beharra xedatzen du. Bertzeak bertze, honakohauek argitu behar ditu:

• Adostasuna adierazi behar dutenek adierazi egin dutela:adingabeak babesteko eskumena duen erakunde publikoak;familia hartzaileak; adingabeek, 12 urte edo gehiago badituzte;eta gurasoek, guraso ahala kendu ez badiete, edo tutoreek.

• Harrera mota eta harrerak zenbat iraunen duen.

• Alderdi bakoitzaren eskubideak eta betebeharrak zein diren:hartutako adingabeen senideek haiek bisitatzeko araubidea,

55


erakunde publiko eskudunak estaltzea adingabeen kalteak etabertzeri egiten dizkietenak eta, azkenik, nork hartzen dituenbere gain mantenu gastuak.

• Harreraren helburua zein den, erakunde publikoak jarraipenanola eginen duen eta familia hartzaileek horretan laguntzekokonpromisoa.

• Familia hartzaileei ordain ekonomikorik dagokien eta, baldinbadagokie, ordaina zenbatekoa den.

• Harrera profesionalizatua den ala ez.

• Zerbitzu espezializatuaren txostena.

Gogoan izan beharra dago, familiek adingabeak hartzen dituztenean,nolanahi hartzen dituztela ere, litekeena dela administrazioak familiahartzaileei ordaintzea edo, bestela erranda, nolabaiteko ordainekonomikoa ematea.

Erran bezala, Kode Zibileko 173. artikuluak ezartzen du horretarakoaukera, harrera formalizatzeko dokumentuak edo, bestela, aldibaterako harrera formalizatzeko proposamenak hori adierazi beharraxedatzen baitu. Nolabait, familia hartzaileei adingabeen oinarrizkobeharrei aurre egiten laguntzeko sostengua da.

Familiek adingabeak hartzeari utzi edo harrera bukatzeari dagokionez,epaileek ebatz dezakete, beraiek erabakitzen badute, familiahartzaileak erabakitzen badu, adingabeen gurasoek (guraso ahalaizaten jarraitzen dutenek) edo tutoreek eskatzen badute eta, azkenik,zaintza edo tutoretza bere gain duen erakunde publikoak erabakitzenbadu; harrera amaitzea epaile batek ezartzen badu, nahitaez ebatzibehar dute amaitu egiten dela.

Adingabeak familian hartzeari dagokionez, gaiari buruzko zenbaitaipamen dakar Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 ForuLegeak, baina hura garatzeko foru dekretuaren proiektuaren testuakdihardu zehazkien familia hartzaileek aurkeztu beharreko eskabideez,haiek ebaluatzeko irizpideez, eskabidea aurkezten duten familiakegokiak diren ala ez erabakitzeko prozeduraz eta adierazpenaz,familia hartzaileen betebeharrez eta, azkenik, familia hartzaileeiordainen bat emateaz, adingabeen familia hedatuak diren edo haiekinzerikusirik ez duten.

56


5.5.3. Adingabeak administrazioak zaintzea

Ez da 1/1996 Lege Organikoak ekarritako berrikuntza, 21/1987Legeak ekarritakoa baizik, baina komeni da, labur-labur bada ere,kontzeptua ulertzen saiatzea, aukera askori bide ematen baitie,prebentzioaren ikuspegitik batez ere.

Administrazioak adingabeak zaintzea zuzenbide zibilaren esparrukobide bat da; haren ondorioz, legezko xedapenei, epaileenebazpenari edo guraso ahalaren jabe direnen eskariari erantzunez,erakunde publiko batek hartzen du, aldi baterako, adingabeakzaintzeko ardura. Hain zuzen ere, Kode Zibileko 172.2. artikuluarenarabera, “inguruabar larriak direla eta, guraso edo tutoreek ezindutenean adingabea jagon, herri-erakunde eskudunari eskadiezaiokete horrek bere gain har dezan adingabearen zaintza,beharrezkoa den epean zehar”.

Ikusten denez, adingabeak administrazioak zaintzearen ezaugarrinagusietako bat da zaintzak behar adina irauten duela, adingabeengurasoek erakunde publikoari haiek zain ditzan eskatzera behartzendituen arazoa konpondu bitartean.

Adingabeak administrazio publikoaren esku egon arren, gurasoahalaren edo tutoretzaren berezko funtzioak ez dira bertan beheragelditzen, ez adingabeen eremu pertsonalean, ez haien ondarearenalorrean. Hau da, gurasoek guraso ahalaren jabe izaten segitzen dute,adingabeak administrazioak zain ditzan eskatzeko behin-behinekoarrazoi larriak ezin zaizkielako haiei egotzi; aitzitik, egotzi egin ahalizanen balitzaizkie, babesgabetasun egoera litzateke, lehen erranbezala, eta, ondorioz, erakunde publikoak bertan behera utziko lukeguraso ahala eta, automatikoki, bere gain hartuko luke adingabeengaineko tutoretza.

Adingabeak administrazioak zaintzea idatziz formalizatu behar da, etagurasoei edo tutoreei seme-alaben gainean zer erantzukizun dutenazaldu zaiela adierazi behar da, baita administrazio publikoakadingabeak nola zainduko dituen ere: oro har, haiek familietan edoetxeetan hartuz.

Bestalde, gurasoen edo tutoreen eskariari erantzunez ez ezik,erakunde publikoek epaileek ebazten dutenean ere har dezaketeberen gain adingabeak zaintzeko ardura, 1/1996 Lege Organikoakekarri erreformarekin bat; harekin bat, epaileek, beren kabuz edoMinisterio Fiskalaren eskariari erantzunez, adingabeak babestekobeharrezko neurriak hartzeko eskumen handiak dituzte.

57


Ildo horretan berean, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 ForuLegeko 58. artikuluak eta hurrengoek zaintzari buruz dihardute, etaazaltzen dute administrazioak zer hiru egoeratan har dezakeenadingabeak zaintzeko ardura bere gain: gurasoek eskatzen dutenean,epaileek ebazten dutenean edo, azkenik, adingabea babesgabetasunegoeran dagoelako adierazpena egin eta administrazioak harengaineko tutoretza onartzen duenean.

Zehatz-mehatz, Foru Legeko 61. artikulua borondatezko zaintzaz arida, gorabehera larriak direla-eta aldi batez adingabea zaindu ezindezaketen gurasoek edo tutoreek eskatzen dutenaz; 60. artikuluak,berriz, zaintza bera eta zaintzaren iraupena eta helburuak arautzenditu; eta, azkenik, 62. artikuluak zaintza bertan behera uztekoarrazoiak azaltzen ditu.

Foru Legea garatzeko foru dekretuaren proiektuaren testuko 44.artikuluak eta hurrengoek antzeko xedapenak dakartzate, baina,gainera, behin-behineko zaintza edo ex lege zaintza aipatzen dute; exlege zaintza, gurasoekin, tutoreekin edo zaintzaileekin aldi bateanharremanetan egon ez direla-eta, babesgabetasun egoeran daudenadingabeak zaintzeko da.

Proiektuarekin bat, halakoetan, Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioak berehala esku hartu behar du, adingabeak beharbezala laguntzeko, eta, horretarako, neurririk egokiena zein denaztertu eta hura hartu bitartean, haiek aldi baterako zaintzeko ardurahartzen du bere gain.

Alde horretatik, aldi baterako zaintzari dagokionez, lehen azaldutakozerbait gogorarazi beharrean gaude, zalutasun eta segurtasunjuridikoaren arteko ohiko dikotomiari eta adingabeak aldi baterakofamilietan hartzeari buruz: halakoetan, behin-behineko konponbideen aldeegin izan da, behar bezain zalu eta eraginkor izate aldera, baina horrek ezdu erran nahi praktikan berme sisteman murrizketak izan daitezkeenikhalako prozesuetan murgilduta daudenen eskubideei dagokienez.

5.6. ADINGABEAK BABESTEKO ESKUMENEN GAUZATZEANAFARROAN

Atal honen hasieran azaldu dugunez, bai zuzenbide publikoak eta baizuzenbide pribatuak hainbat erakunde sortzea xedatzen dute,adingabeak haien garapen pertsonalari eta sozialari kalte egitendioten babesgabetasun egoeren aurka babesteko.

58


Zuzenbide pribatuaren (zibilaren) esparruan, azkenaldian erreformakegin dituzte, lehenago aipatu dugunez, baina, ordura arte, gurasoeneta seme-alaben arteko harremanak ondarearen ikuspegitik araututazeuden nolabait, kontuan hartu gabe adingabeak eskubide osokopertsonak eta eskubideen subjektu aktiboak eta parte hartzaileakdirela, beren ingurune pertsonala eta soziala aldatzeko eta berenbeharrei erantzuten saiatzeko gai.

Nafarroako zuzenbide pribatuaren esparruan apenas dago legedi zibilerkideak aipatzen dituenez bertze ezaugarri batzuk dituen erakundejuridikorik adingabeak babesteko, umeordetza izan ezik. Hori dela-eta,eta Konstituzioko printzipioek dakartenez gero botere publikoek moduerabakigarrian esku hartu behar izatea alor honetan, zuzenbidepublikoari (zehazki, administrazio zuzenbideari) egokitu zaioadingabeen babesa arautu eta antolatzeko ardura.

Hartara, Nafarroako botere publikoek egiteko esanguratsua izan dutehistorian adingabeak babesten, hainbat laguntza erakunderen bidezeta horretarako establezimenduak sortuz.

Gaur egun, Espainiako Konstituzioak ezartzen duen esparruarekinbat, autonomia erkidegoei dagokie adingabeak babestu eta zaintzekoeskumena. Ildo horretan, Nafarroako foru eraentza berrezarri etahobetzeari buruzko Lege Organikoko 44.23. artikuluarekin bat,Nafarroan, Foru Komunitateari bakarrik dagokio adingabeak babestueta zaintzeko erakunde eta establezimendu publikoen gainekoeskumena.

Gainera, gogoan izan beharra dago, Nafarroako foru eraentzaberrezarri eta hobetzeari buruzko Lege Organikoko 48. artikuluakaipatzen duen eskumen historikoari esker, Nafarroari soilik dagokiolaforu zuzenbide zibilaren bildumak adingabeak babesteari dagokionezarautzen dituen erakunde juridiko guztien oinarrizko araubide zibilaaldarrikatzea, eta eskubide osoa duela horretarako.

Horregatik guztiagatik, administrazio legedia gero eta esanguratsuagoada eta administrazioak orain arte zuzenbide zibilaren esparrukoa izanden gai batean esku hartzen du. Ondorioz, erakunde zibilak etaadministrazio erakundeak elkarri egokitu behar zaizkio, bat eginik jardunbehar dute, printzipio ezberdinetan oinarritu arren, eta erakunde zibileneta administrazio prozeduren gidariak adingabeen interesa edonolababesteko printzipio nagusia izan behar du.

Hain zuzen ere, gai honi buruz dihardu Haurrentzako eta nerabeentzakosustapenari, laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005

59


Foru Legeak. Zehatz-mehatz, zioen azalpenak aipatzen du NafarroakoForu Komunitateak foru zuzenbide zibilaren gaineko eskumena duela,eta, ondoren, lehenengo azken xedapenaren bidez, zehazten du zeindiren Foru Legeko artikuluen ezaugarriak: artikulu asko eta askozuzenbide zibilaren esparrukoak dira, eta Nafarroak foru zuzenbidezibilaren gainean duen eskumenari esker aldarrikatutakoak, bainabertzeak, aldiz, administrazio zuzenbidearen esparrukoak dira, etaEspainiako Konstituzioak (148.1.20. klausulak) gizarte laguntzaridagokionez autonomia erkidegoei bakarrik egokitzen dizkien eskumeneiesker aldarrikatutakoak.

Ondoriorik nabarmenena da 15/2005 Foru Legeko zioen azalpenakhainbat zehaztapen eman behar dituela foru zuzenbide zibila osatzenduten artikuluak aplikatzeari buruz; Kode Zibileko 14. artikuluakdioenez, foru zuzenbide zibila nafar izaera foral zibila duten pertsoneiaplikatu behar zaie, eta nafar izaera foral zibila ez dutenei, berriz,haien legedia aplikatu behar zaie, Kode Zibilak xedatzen duenarijarraiki.

15/2005 Foru Legeko zioen azalpenak bertze zenbait zehaztapendakar Nafarroako zuzenbide zibila seme-alabatasunari, adopzioari,tutoretzari eta adingabeak babesteko gainerako bideei aplikatzeariburuz, eta, adingabeak babesteko emandako administrazio xedapeneidagokienez, ondorioztatzen du Nafarroako Foru Komunitatekolurraldean dauden guztiei aplikatu behar zaizkiela; lurraldetasuneanoinarritzen da, alegia.

Lehenago ere erran dugu Espainiako Konstituzioko 148.120.klausulak bide ematen duela autonomia erkidegoek gizartelaguntzaren alorreko eskumenak izateko. Hartara, bakoitzarenestatutuen testuarekin bat, gizarte laguntza eta gizarte zerbitzuak, orohar, eta, zehazki, adingabeen babesa arautzeko eskumena dute.

Nafarroan, aukera horren legezko lehen gauzatze orokorra Gizartezerbitzuen martxoaren 30eko 14/1983 Foru Legea izan zen. Harenarabera, lehentasunezko jardun esparruetako bat familiartekogabeziak konpontzen saiatzea bultzatu beharra da; haurrak etagazteak zaindu eta babestea bultzatu beharra, beharrezkoa badahaien familiarteko egoera dela eta; eta adingabeak berriz hezteabultzatu beharra, egokitu egiten ez badira. Betiere, ahal dela, saiatubehar da adingabeak erakundeetan ez sartzen eta familiarengandik ezdeserrotzen.

Foru Legeak hainbat udal zerbitzu eta laguntza ezarri edo zehaztenditu familien eta adingabeen alde, udalek kudeatutakoak:

60


haurtzaindegiak, adingabeen familia etxeak eta gazte elkarteak,baita informazioa, aholkularitza eta laguntza teknikoa etaekonomikoa ere, oinarrizko gizarte zerbitzuen bidez. Zerbitzuenantolamendu administratiboa deszentralizatzeko joeraren ildotikdatoz zerbitzu eta laguntza horiek guztiak, eta xedea da zerbitzuakudalen eta mankomunitateen eskumenekoak izatea ahal denneurrian eta, hartara, erabiltzaileengandik hurbilago egotea etahaiek gehiago parte hartzea.

Geroago, xedapenok garatzeko, Adingabeen adopzioei, familietanegiten diren harrerei eta laguntzari buruzko martxoaren 25eko 90/1986Foru Dekretua eman zuten, eta Foru Dekretuak sakon diharduNafarroako administrazio publikoek adingabeak babestu eta zaintzekoegin beharrekoari buruz.

Gizarte zerbitzuen martxoaren 30eko 14/1983 Foru Legea indargabegelditu zen 2007ko martxoaren 20an; hain zuzen ere, Gizartezerbitzuei buruzko abenduaren 14ko 15/2006 Foru Legeakindargabetu zuen, eta 15/2006 Foru Legea egun horretantxe sartu zenindarrean. 90/1986 Foru Dekretua ere indargabe gelditu zen,Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesariburuzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legearen ondorioz. Horiguztia dela-eta, komeni da, labur-labur bada ere, adingabeakbabesteko eginkizuna eta erantzukizuna bete dezaten, Nafarroakoadministrazio publikoei dagozkien eskumenak nola esleitzen zaizkienaztertzea.

Lehenik eta behin, nabarmentzekoa da Gizarte zerbitzuei buruzkoabenduaren 14ko 15/2006 Foru Legeak xedatzen duela, hainbatprogramaren artean, oinarrizko gizarte zerbitzuek (hau da, udalek)oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntza programa landubehar dutela; Foru Legeko 31.1.d) artikuluak dioenez, haren helburuakizan behar du adingabeei haien garapen pertsonalari bide ematendion ingurunea ziurtatzea, babesa eta laguntza pertsonala,familiartekoa eta soziala emateko tresnen bidez.

Bestalde, gizarte zerbitzuen gaineko eskumena duen departamentuakaldeko txostena egin ondoren, Nafarroako Gobernuak gizarte zerbitzuorokorrei buruzko plan sektorial eta programa oinarrizkoak etaespezializatuak onar ditzake. Izan ere, planok eta programokezartzea, hasiera batean, Foru Komunitate osoan da nahitaezkoa,baina helburua pixkana ezartzea da; halere, litekeena da oinarrizkoeremu bakoitzeko biztanleriaren ratioek eta gizarte egoerek ezarpenabaldintzatzea. Gainera, programak osatzen dituzten laguntzak araubidez ezarri behar dira, eta eskaintza betiere bermatu behar da.

61


Zehazki, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari etababesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeko I. tituluakbanatzen ditu eskumenak xeheago: batetik, Nafarroako ForuKomunitateko administrazioari dagozkionak eta, bertzetik, Nafarroakotoki erakundeei dagozkienak bereizten ditu.

Nafarroako Foru Komunitateko administrazioarenei dagokienez, 7.artikuluak xedatzen du hura dela adingabeen babesgabetasun egoereiaurrea hartu eta haiek babesteko erakunde publiko eskuduna, eta,ondoren, eskumenak xehe-xehe azaltzen ditu. Garrantziaren arabera,honako hau da sailkapen laburtua:

• Adingabeen babesgabetasun egoerei aurrea hartzeko etahaiek babestu eta berriz hezteko neurriak zuzendu, planifikatueta programatzea; horretarako baliabide eta programa egokiakbideratu, kudeatu eta sustatzea; eta, nork bere eskumenenesparruan, toki erakundeek gai honi buruz prestatu behardituzten planen helburuak, lehentasunak eta gutxienekoedukia zehaztea.

• Adingabeen eskubideak oro har sustatu eta babestea,bereziki, gizarteak kontzientzia hartzeko kanpainak eginez, etabertze organo eta erakunde batzuekin elkarlanean aritzekobideak sortzea.

• Babesgabetasun egoeran dauden, gizarte gatazkaren bateanmurgilduta dauden edo legedia urratu duten adingabeentzakozerbitzuak eta zentroak baimendu, ikuskatu eta kontrolatzea.

• Alor honetako profesionalak eta laguntzaileak prestatu etaespezializatzeko ekintzak diseinatu, ikuskatu eta betearaztea,eta gai honi buruzko azterketak egiteko programak antolatueta gauzatzea.

• Babes neurriak hartu eta bertan behera uztea, eta,horretarako, toki erakundeei oinarrizko zerbitzuak eta familiaklaguntzekoak garatzen laguntzea ez ezik, harrera prestatu etagauzatzea eta haren jarraipena egitea, eta hartzaileakinformatu, erakarri, ebaluatu, prestatu eta aukeratzea etahaien jarraipena egitea.

• Adopzioari dagokionez, adopzio eskatzaileak informatu,erakarri, ebaluatu eta prestatzea, eta egokiak direlakoadierazpena egin eta haiek aukeratzea; nazioartekoadopzioari dagokionez, zehazki, gauza bera egitea, baita

62


adoptatzen laguntzen duten erakundeak akreditatu, ikuskatueta kontrolatzea ere.

• Azkenik, laguntza eta babes sistema publikoaren esparrukobaliabide bakoitza erabiltzeko irizpide teknikoak ezartzea etaadingabeak laguntzeko zentro eta zerbitzu bereziak sortzea.

Nafarroako toki erakundeen eskumenei dagokienez, berriz 8.artikuluak, adingabeen eskubideetan trebatu eta haiek sustatu etababesteko neurriak hartzea eta oinarrizko gizarte zerbitzuak etafamiliak laguntzeko zerbitzu espezializatuak sortu eta kudeatzeaegokitzen die, eta baita hainbat eginkizun esanguratsu ere:

• Nork bere lurralde esparruan, babesgabetasun egoerei etagizarte gatazkei aurrea hartzeko neurriak hartzea.

• Adingabeentzako egoera arriskutsuak hauteman, haieiburuzko adierazpena egin eta halako egoeretan esku hartzea,bereziki, eskola eta osasun unitateekin koordinatuta.

Eskumenoi dagokienez, kontuan izan beharra dago Nafarroako tokierakundeena dela zer egoeratan esku hartu behar duten hautemaneta kasuan kasuko beharrak hasiera batean ebaluatzeko ardura,oinarrizko gizarte zerbitzuen bitartez. Ebaluaziotik ondorioztatzenbada egoera arriskutsutzat hartzekoa dela, egindako sailkapenarekinbat, erantzun egin behar dute, adingabeek familiartean jarraitzeaziurtatzeko komunitatearen beharrezko baliabideen bitartez. Aitzitik,ebaluaziotik ondorioztatzen bada egoera babesgabetasun egoeratzathartzekoa dela, auzia eta ebaluazioari buruzko dokumentu oroadingabeak babesteko Nafarroako Gobernuaren mendeko zerbitzueihelarazi behar diete.

Behin eta berriro aipatu dugun foru dekretuaren proiektuarentestuak Nafarroako toki erakundeei egokitzen die adingabeentzakoarrisku txikiko eta neurrizkoko egoerak hauteman, haiei buruzkoadierazpena egin eta halakoetan esku hartzeko eskumena, bainaNafarroako Foru Komunitateko administrazioko organo eskudunariegokitzen dio egoera oso arriskutsuei buruzko adierazpena egin etahalakoetan esku hartzeko eskumena eta, bereziki, babesgabetasunegoerei buruzko adierazpena egin eta halako egoeretan eskuhartzekoa.

Aurrekoari kalte egin gabe, Foru Legeak berak egoera arriskutsujakin batzuk aipatzen ditu. Halako arrisku egoeretan, neurriakhartzeko ardura Nafarroako Foru Komunitateko administrazioko

63


organo eskudunari dagokio. Familia bereiztea edo gurasoek edotutoreek baimentzen ez dituzten neurriak hartzea beharrezkoadenean ez ezik, botere publikoek behar bezala esku hartzen dutelaziurtatzea beharrezkoa denean ere egin behar dute hori; hots, tokierakundeek, neurriok hartzeko eskudunak haiek direla-eta, eskuhartu behar dutenean baina esku hartu egiten ez dutenean eskuhartu behar du Nafarroako Foru Komunitateko administraziokoorgano eskudunak.

Familietako edo etxeetako harrera amaitu eta beharrezko jotzen badaorduan emandako laguntza luzatu edo toki erakundeek hartu ezindituzten bertze neurri batzuk hartzea, orduan ere, beharrezko neurriakNafarroako Foru Komunitateko administrazioko organo eskudunak harditzake.

Halako egoeretan esku hartzeko, bi esparruen artean (tokiko edolehen mailako esparruaren eta foru esparru edo esparruespezializatuaren, Nafarroako Gobernuari dagokionaren artean) beharbezalako lankidetza eta koordinazioa izan beharraren adierazgarri dahori.

Ildo horretan, Nafarroako toki erakundeen eskumenei buruzkoatalean, Foru Legeak xedatzen du erakundeok bertze zenbaiteginkizun betetzen ahal dituztela, Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioko organo eskudunaren kudeaketa aginduari erantzunez.Eginkizunok adingabeak zaintzeko neurriekin, ikertu, ebaluatu,erabaki, esku hartu eta jarraipena egiten laguntzearekin etaadingabeak familiartean egoteko eta haiek gizarteratzenlaguntzearekin lotuta daude.

Azkenik, toki erakundeei esleitzen dizkien eskumenen adierazpenaridagokionez, Foru Legearen testuak hainbat gai aipatzen ditu:adingabeen beharrizanei buruzko datuak bildu eta azterlanak etaestatistikak egitea; Hezkuntza Departamentuarekin elkarlanean,nahitaezko eskolatzea ziurtatzeko beharrezko neurriak hartzea; etagizarte ekimena, herritarren parte hartzea eta adingabeen eta, oro har,herritarren boluntario lana sustatzea Foru Legeak arautzen dituen alorguztietan.

5.7. ONDORIOA

Nafarroan legezko eta arauzko esparru osoa dugu administraziopubliko eskudunek (Nafarroako Foru Komunitateko administrazioaketa udalek) adingabeak babesten dituztela ziurtatzeko.

64


Gaur egun, esparru orokor horren ardatza Haurrentzako etanerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesari buruzkoabenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea da, baina arau bidez garatzekedago; dena dela, Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuahasia da jada zenbait foru dekretu prestatzen.

65


6. babes sarea

6. BABES SAREA

Lehen, Nafarroan adingabeak babesteko eskumenak nola gauzatzendiren aztertu dugu, nolabait, oinarrizko udal gizarte zerbitzuek alorhonetan bete behar duten eginkizun garrantzitsua nabarmendunahian. Izan ere, funtsean, haiek daude adingabeen errealitatetik etaingurunetik hurbilen eta, hortaz, oro har, haiek dakite hobekienadingabeen edozein egoeraren edo gorabeheraren berri.

Gizarte zerbitzuok oinarrizko laguntzako haur eta familientzakolaguntza programa landu behar dute, Gizarte zerbitzuei buruzkoabenduaren 14ko 15/2006 Foru Legeak berariaz xedatzen duelako.Bestalde, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari etababesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeak eskumenenbanaketa zehazten du. Hori guztia zerbitzuon garrantziarenadierazgarri nabarmena da, baita laguntza maila bakoitzaren jardunesparrua mugatu eta argi finkatu beharrarena ere.

Hori dela-eta, lehenik, Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzuenlehen mailako edo oinarrizko sarea aipatu beharrean gaudehalabeharrez. Nafarroako toki erakundeetako oinarrizko gizartezerbitzuek osatzen dute, eta adingabeen beharrei erantzun,babesgabetasun egoerak hauteman eta halakoetan esku hartu etahaien garapen pertsonalerako egoera arriskutsuak hauteman etahalakoetan esku hartzeaz arduratu behar duen lehen instantzia da.

Aurreraxeago, berezko sare espezializatu gisa, NafarroakoGobernuko Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria DepartamentukoFamilia Zuzendaritza Nagusiaren esparruan sartzen den sarea ereaipatuko dugu; zehatz-mehatz, Adin Txikikoak Babesteko Atalarenesparrukoa da.

Honako taula hau Nafarroako Foru Komunitatean adingabeakbabesteko bideratzen diren baliabide espezifikoen eta ez-espezifikoenlaburpen orokorra da.

69


ADINGABEAK BABESTEKO BALIABIDEEN LABURPEN OROKORRA

6.1. LEHEN MAILAKO SAREA

6.1.1. Oinarrizko gizarte zerbitzuak

Haurren eta nerabeen babesgabetasun egoerei aurrea hartu eta haieksustatu eta babesteko, lehen mailako lana Gizarte Zerbitzuen LehenMailako Sareko gizarte zerbitzu normalizatuek egin behar dute;zerbitzuok oinarrizko gizarte zerbitzuak dira. Oinarrizko gizarte zerbitzuak orokorrak eta balioaniztunak dira etaNafarroako udalen eskumenen ardurapean jarduten dira.Oinarrizko 54 gizarte zerbitzu daude Nafarroan. Lurraldeka banatuta

70


daude, oinarrizko eremutan, eta, oro har, oinarrizko eremu bakoitzahainbat udalerrik osatzen dute; hori dela-eta, oinarrizko gizartezerbitzu gehienak zenbait udalen artean ematen dituzte. Iruñean,berriz, zerbitzua deszentralizatuta dago, eta hamaika auzo unitatekosatzen dute. Guztira, 2005. urteko urtarrilaren 1ean, oinarrizkogizarte zerbitzu bat zegoen 10.990 biztanleko –orduan, Nafarroan593.472 lagun bizi ziren–.

Oinarrizko gizarte zerbitzuek lehen mailako gizarte laguntzarenberezko eginkizun orokorrak betetzen dituzte: prebentzioa etasustapena, informazioa, aholkularitza, orientazioa, hasierakoebaluazioa, laguntzak bideratzea… Gainera, eginkizun orokorrez gain,programa espezifiko jakin batzuen garapenaz ere arduratzen dira,bertzeak bertze, oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntzaprogramarenaz.

Nafarroako Gobernuak, Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuarenbidez, oinarrizko gizarte zerbitzuak finantzatzen laguntzen du, eta, deialdipublikoen bitartez, programak diruz laguntzen ditu, baita oinarrizkolaguntzako haur eta familientzako laguntza programa ere.

Oinarrizko gizarte zerbitzuak finantzatzeko diru-laguntzak emateko2005eko deialdiaren oinarriak Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteriakontseilariaren apirilaren 5eko 47/2005 Foru Aginduaren bitartezonartu zituzten. Oinarrizko gizarte zerbitzuen esparruko programakdiruz laguntzeko baimendutako zenbatekoa 3.138.272 eurokoa izanzen, eta diru-laguntzen % 15, guti goiti-beheiti, oinarrizkolaguntzako haur eta familientzako laguntza programarako izanziren.

Gizarte zerbitzuen esparruko 5.000 biztanletik gorako oinarrizkoeremuetan, Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuak diruzlaguntzen dituen programen zenbateko osoaren % 60 ematen du.Gizarte zerbitzuen 5.000 biztanletik beherako oinarrizko eremuetan,berriz, diruz laguntzen dituen programen zenbateko osoaren etaherritar bakoitzak 5,71 euro ordainduz gero ateratzen denaren artekoaldea ematen du; herritar bakoitzeko 5,71 euro eremuko udalekordaintzen dutela jotzen da.

Udalek eta mankomunitateek diru-laguntzak eskuratzeko aurkeztendituzten eskaerak batzorde tekniko batek ebaluatzen ditu, eta honakoirizpide hauek darabiltza:

• Programaren bideragarritasuna eta errentagarritasuna (10puntu).

71


• Biztanle kopurua (5 puntu).

• Biztanleriaren sakabanaketa eta zahartasuna (10 puntu).

• Laguntza beharrak (Etxeko Laguntza Programa ) (15 puntu). • Oinarrizko eremuetako arazo espezifikoak (15 puntu).

• Babesgabetasun egoeran egoteko arriskuan edobabesgabetasun txikiko, neurrizkoko edo larriko egoerandauden adingabeen kopurua (15 puntu).

• Eskatzaileek aurreko ekitaldian gizarte zerbitzuetangastatutako zenbatekoa (15 puntu).

• SIUSS programa informatikoa erabiltzea (15 puntu).

2006. urtean, finantzazio sistema aldatu egin zen, eta, urtero diru-laguntzak banatzeko deialdiak egin beharrean, urte askotarakohitzarmenak formalizatzen hasi ziren. Hartara, finantzazioarenegonkortasun, jarraitutasun eta segurtasun juridikoa eta ekonomikoahainbat urtetarako ziurta daiteke, aldez aurretik. Nafarroakoarartekoak bere garaian egindako gomendio bat onartzearen emaitzaizan da.

6.1.2. Oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntza pro-gramaren baliabideak

Oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntza programarenhelburua adingabeei haien garapen pertsonalari bide ematen dioningurunea ziurtatzea da, babesa eta laguntza pertsonala, familiartekoaeta soziala emateko tresnen bidez. Zehatz-mehatz, honako hau daekintzen xedea:

• Komunitateak haurren beharren kontzientzia hartzea.

• Babesgabetasun eta arrisku egoerak aldez aurretik hautemaneta ebaluatzea.

• Lurralde bateko haurrentzako lehen mailako prebentzioprogramak egitea.

• Bigarren mailako prebentzio programak eta familiartean eskuhartzeko programak egitea, babesgabetasun txikiko etaneurrizkoko egoerak sumatzen direnean.

72


• Lehen mailako bertze zerbitzuekin (osasun eta hezkuntzazerbitzuekin, udaltzaingoarekin eta abarrekin) koordinatzea,zailtasun sozialen bat duten adingabeak hauteman, ebaluatueta laguntzeko.

• Zerbitzu espezializatuagoekin elkarlanean, adingabeak haienfamiliengandik bereizteko egoeretan laguntzea, posibledenean familia berriz elkartzeko.

Programa ez da berdin ezarri Nafarroako eremu guztietan, ez denbo-raren eta ez norainokoaren aldetik, baina azken urtean hazkundeesanguratsua gertatu da. Hala ere, oinarrizko gizarte zerbitzuen %25ek programatik kanpo jarraitzen dute oraindik.

2005ean, 21 zerbitzuk (oinarrizko eremuk) eskuratu zuten programafinantzatzeko diru-laguntza, eta diru-laguntzen zenbatekoa 494.296eurokoa izan zen, hau da, 23,5 langilekoa; hain zuzen, psikologo bat,zazpi gizarte langile, 14 hezitzaile eta 1,5 administrari laguntzaileordaintzeko aski.

2006an, berriz, 33 zerbitzuk eskuratu zuten diru-laguntza, eta 40 lan-gile ere lagundu zituen diruz oinarrizko laguntzako haur eta familient-zako laguntza programaren esparruan: bi psikologo, zortzi gizarte lan-gile, 29 hezitzaile eta 5 administrari laguntzaile bat.

73


OINARRIZKO LAGUNTZAKO HAUR ETA FAMILIENTZAKOLAGUNTZA PROGRAMAREN ESPARRUAN DIRUZ

LAGUNDUTAKO LANGILEAK

Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuko Oinarrizko OsasunLaguntzako Atalak kudeatzen ditu diru-laguntzak, ez FamiliaZuzendaritza Nagusiko Adin Txikikoak Babesteko Atalak.

Programaren ezarpenaren inguruan errandakoa gorabehera, GizarteOngizate, Kirol eta Gazteria Departamentuak nabarmendu duprograma finantzatzeko zenbatekoa handitu egin zela 2004ko,

74


2005eko eta 2006ko ekitaldietan: orduan, 333.073,56, 494.295,84 eta663.491,45 eurokoa izan zen, hurrenez hurren.

6.1.3. Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldeak (HNAL)

Nafarroako Gobernuak Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Plana onartu zuen, 2001. urteko azaroaren 19an, etaharen bigarren helburu edo programatzat finkatu zuen gizartezerbitzuetako zentroetan haurrak eta nerabeak laguntzeko lantaldeespezifikoak (Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldeak, HNAL)sortzea:

“Nafarroako Gobernuak argi eta garbi zehaztu behar du zerharreman dagoen lantaldeon eta oinarrizko gizarte zerbitzueneta gizarte zerbitzuetako eremuen eta zentroen eta NafarroakoGizarte Ongizatearen Institutuaren artean; urtean zenbatlantalde sortuko dituen zehaztu behar du, eta nola banatukodituen lurraldean barrena; eta bertze babes sistema batzuekin(hala nola, hezkuntzaren, osasunaren eta adimen osasunarenalorrekoekin) koordinatzeko sistema zehaztu behar du. Halaber,hezitzailea barneratu behar du lantaldeen lanean eta egoerakonpontzeko planaren prestaketan”.

(Nafarroako Parlamentuko Gizarte Gaietako Batzordea,2001eko irailaren 17ko bilera)

Plana gauzatzeko kronogramak ezartzen zuenez, 2006rako sortutaegon behar zuten beharrezko HNAL guztiek, baina, egia erran,zerbitzu hau ez da aurrez ikusi bezala heldu biztanleriarengana, eta2006ko abenduaren 31n estaldura osoa aurrez ikusitakoaren %50ekoa baino ez zen.

75


HNALen ESTALDURAREN BILAKAERA

Ildo berean, alor honetan aurrekontuaren harira ezarritakoaurreikuspenak ez dira bete, Planak xedatzen duena eta eginegindakoa konparatuz gero ikusten denez.

76


Hain zuzen ere, honako hauek ziren HNALen bidez lortu nahi zituztenhelburuak:

• Lehen mailako zerbitzuen eta haurrak babesteko zerbitzuespezializatuen baliabideak ugaritzea, Nafarroako ForuKomunitatean zailtasun sozialak dituzten haurren, gazteen etafamilien beharrei hobeto erantzuteko.

• Oinarrizko gizarte zerbitzuetara eta Nafarroako GizarteOngizatearen Institutura haurrak babesteko lantaldeespezifikoak bideratzea, prebentzio, detekzio, ikerketa etaebaluazio lanetan eta esku hartzen laguntzeko.

Horretarako, Planak honako eginkizun hauek egokitu zizkienlantaldeoi:

• Bigarren mailako prebentzioaren alorrean

- Egoerarik konplexu eta zailenetan, oinarrizko gizartezerbitzuen gaitasun teknikoa edo esparru geografikoagainditzen dutenetan, haiei aurrea hartzeko eskuhartzea.- Bigarren mailako prebentzio programa egituratuakezartzea halakorik prestatu ez duten udalerrietan.

77


• Ikerketaren eta ebaluazioaren alorrean

- Zailtasun sozialen bat dutenen egoerarik konplexuenakikertu eta ebaluatzea.

- Alor honetan jarduteko jakintza arlo anitzetakolantalderik ez duten oinarrizko gizarte zerbitzuekbideratzen dizkieten egoerak ikertu eta ebaluatzea.

• Erabakitzearen alorrean

- Oinarrizko gizarte zerbitzuak aholkatu eta aldeteknikotik laguntzea.

- Ikertu eta ebaluatzen dituzten egoeretan esku hartzeariburuz erabakitzea.

• Familietan eta adingabeen ingurunean esku hartzearenalorrean:

- Familietan eta haurren ingurunean esku hartzea,neurrizko babesgabetasun egoera konplexuetan,egoerok oinarrizko gizarte zerbitzuen gaitasun teknikoaedo esparru geografikoa gainditzen dutenean.

- Antzeko programak prestatu ez dituzten oinarrizkogizarte zerbitzuek bideratzen dizkieten haurrenbabesgabetasun txikiko eta neurrizkoko egoeretanfamilietan esku hartzea.

Lantaldeok jakintza arlo anitzetakoak dira, eta gizarte langileek,psikologoek eta hezitzaileek osatzen dituzte.

Lantaldeen estaldura ez da nahikoa, baina nabarmendu beharra dagoGizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuak Tafalla aldeanberehalako batean (2007an) bat sortzeko plangintza eta aurrekontuaegin duela.

Bestalde, Gizarte Zerbitzuei buruzko abenduaren 14ko 15/2006 ForuLegeak ezartzen du halako lantaldeak ezinbestean sortu behar direlagizarte zerbitzuen eremuetan sortu beharreko gizarte zerbitzuenzentroetan. Hau da, zortzi urteren buruan, halako hamar bat talde izanendira, arau horretatik eta hura osatzeko oroitidazkietatik ondorioztatzendenez.

78


Iruñeko Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldea (HNAL)

2003an, esperientzia pilotu gisara, lehenbiziko HNAL jarri zutenabian, Iruña iparraldean (Alde Zaharrean, Txantrean, Arrotxapeaneta Sanduzelain).

2004ko maiatzean, Iruñeko Udalbatzak bigarren mailako prebentziobaliabide bat sortzea onartu zuen: Familian Esku HartzekoPrograma.

2005ean, aipatu lau auzoetako 42 familia izan ziren programarenonuradun.

2006ko apirilean, Udalak esperientzia positibotzat jo eta FamilianEsku Hartzeko Udal Programa arautzeko ordenantza onartu zuen,eta programa Iruña osora hedatzea erabaki zuen, oinarrizko bi ildorijarraiki:

• Lehen mailako prebentzioa, Iruñean bizi diren haur etanerabe guztientzat, arazorik izan ez dadin esku hartzeko.• Bigarren mailako prebentzioa, haien garapen osoagalarazten duten babesgabetasun faktoreak jazotzendirenean esku hartzeko.

Familian Esku Hartzeko Programa Iruña osora hedatzeko, Udalakkanpoan egin zuen programa gauzatzeko kontratua, eta,horretarako, lehiaketa publikora deitu zuen. Kontratuaren iraupena2006ko maiatzaren 1etik 2007ko abenduaren 31ra bitartekoa zen,eta bideratu zuen zenbateko osoa 907.405 eurokoa izan zen;alegia, urteko kostua 500.000 eurokoa baino handiagoa zen.

Programa Iruña osora hedatuz, 80 familia baino gehiago laguntzeaespero zuen.

Hedapenaren ostean, honako langile hauek osatzen dute IruñekoHaurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldea:

79


Iruñeko HNALren beraren oroitidazkiak nabarmentzen duenez:

“2004-2005 aldian, 24 hezitzaile aritu dira guztira Iruñeko Haurrak etaNerabeak Artatzeko Lantaldean lanean. Horregatik, zailagoa daprograma eraginkorra izatea azkenean, neurri handi batean, halakoprogramek arrakasta izatea familiak eta adingabeak erakartzearen etahaien hezkuntza erreferenteen araberakoa delako. Hezitzaileaketengabe aldatzen dira eta lan baldintza txarretan daude (orduka lanegiten dute), eta horrek guztiak ez du laguntzen zerbitzuareneraginkortasuna eta kalitatea bermatzen”.

Familian Esku Hartzeko Programa plangintza bati jarraiki heziketanteknikoki esku hartzea da, eta, nagusiki, familiartean gauzatzen da.Helburua xede jakin batzuk erdietsi eta unean-unean daudenbabesgabetasun faktoreei aurre egitea da, eta, hartara, haurrak etanerabeak familietatik ez bereiztea. Era berean, Familian EskuHartzeko Programa esku hartzeko bi azpiprogramak eratzen dute:

• Trebakuntzak. Azpiprograma hau heldu gaitu bat dagoenfamilietan lantzen da, eta heziketa arloan lan egiten dahaiekin, elkarrekin bizi den nukleoan dauden arrisku faktoreaktxikiagotzeko. Astean lau eta zazpi ordu artean esku hartzeada helburua, eta familiek gehienez ere 18 eta 24 hilabeteartean ematea programan; hala ere, beharrezkoa bada, eskuhartzea sei hilabetez luza daiteke.

• Laguntzak. Azpiprograma hau lantzen da gurasoak neurribatean bakarrik direnean guraso ahala erabiltzeko gauzabaina, hala ere, gurasoen eta seme-alaben artean harremanafektibo estua dagoenean. Erreferentziazko heldu baten(hezitzailearen) bitartez esku hartzen da, haurrak behar bezalazaintzen dituztela ziurtatu eta haien segurtasun fisikoa etaoinarrizko segurtasuna bermatzeko. Hasiera batean,hezitzaileak astean 12 eta 15 ordu artean esku hartu behar du,baina, programaren beraren ezaugarriak direla-eta, ez daezarri familiek zenbat denbora eman dezaketen gehienezprograman; aitzitik, HNALk erabakiko du.

Honako hauek dira Programaren helburu orokorrak:

• Familiek batuta jarraitzea, haurrak familiarengandik bereizi gabe.

• Haurren ongizatea bermatu eta haien oinarrizko beharreifamiliartean eta ingurune sozial naturalean erantzuten dietelaziurtatzea.

80


• Haurren babesgabetasunaren ondorio negatiboei aurrea hartueta haiek garbitzea.

• Familiak bere bizi zikloaren faseei egokiro aurre egitekogaitasuna sendotzea.

• Familiarteko harremanen kalitatea hobetzea.

• Familiak ingurukoekin dituen harremanen kalitatea hobetu etahura laguntzeko sistemak sendotzea.

-• Adingabeek eta gurasoek harreman pertsonal positiboaksortzeko gaitasuna hobetzea.

• Ziurtatzea haurrek, gutxienez, inguruko heldu batekinharreman egonkorra dutela.

Ordenantzak Programaren balizko hartzaileak nor diren zehaztu etaerabiltzaileen eskubideak eta betebeharrak finkatzen ditu.

Programan parte hartzea zinegotziak onartzen du, ebazpen bidez,baina, aldez aurretik, HNALko profesionalek ebaluazioa egin behardute, eta familiek, onartu.

Zerbitzua HNALk eman eta antolatzen du, eta egoera konpontzekoplan bat egitera behartuta dago kasuan-kasuan, esparru bakoitzeanzer helburu lortu behar diren, zer neurri hartu behar diren, zerbaliabide erabili behar diren… zehazteko.

Lizarrako Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldea (HNAL)

2004ko urrian, Lizarrako Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldeakudeatzeko kontratua egiteko prozedura jarri zuen abian FamiliaZuzendaritza Nagusiak, eta 136.000 euroko aurrekontua osatu zuen2005. urterako. Baldintza teknikoei buruzko orriarekin bat, honakohauek izanen dira Lizarrako HNALko langileak:

81


Lizarrako HNAL martxan jarri aurretik, 45 egoeratan probatu zuten, etaesperientziak berretsi zuen beharrezkoa dela halako lantaldeak izateaoinarrizko gizarte zerbitzuen eta adingabeen alorreko zerbitzuespezializatuen artean.

6.2. SARE ESPEZIALIZATUA

6.2.1. Adin Txikikoak Babesteko Atala

Lehen erran bezala, botere publikoek adingabeak lagundu etababesteko, Nafarroako Gobernuak, Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria Departamentuko Familia Zuzendaritza Nagusiko AdinTxikikoak Babesteko Atalaren bitartez, egitura eta lantalde teknikoespezializatuak osatu ditu. Haiek arduratzen dira helarazten dizkietenegoerak ebaluatu eta kasuan-kasuan antzematen dituzten beharreierantzuteko neurririk egokienak proposatzeaz, eta, gainera, neurriokaplikatu eta bete egiten direla ziurtatu behar dute.

Familia Zuzendaritza Nagusiaren oroitidazkiek berek Adin TxikikoakBabesteko Atalaren antolaketaz ematen dituzten datuen arabera,Atala honako bulego hauek osatzen dute eta, era berean, bulegookhonako lantalde hauek eratzen dituzte eta honako eginkizun hauekdituzte:

82


ADIN TXIKIKOAK BABESTEKO ATALA

Zailtasun edo Gatazka Sozialak dituzten Adingabeak LaguntzekoBulegoa

Adingabeak Ebaluatu eta Etxeetan Hartzeko Lantaldea• Zailtasun sozialen bat duten adingabeei buruzko espedienteguztiak ebaluatzea.• Zentroetan dauden adingabeen jarraipena egitea:

- Asociación Navarra Nuevo Futuro elkartean.- Xilema Elkartean.

• Familiak Hezteko Programan (Familian Esku HartzekoPrograman) parte hartzen duten adingabeen jarraipena egitea.• Gizarte zerbitzuekin batera, familiartean jarraitzen dutenadingabeen jarraipena egitea.

Gatazka eta Adingabeen Berreziketa Lantaldea• Gatazka sozial bat duten adingabeei buruzko espediente oroebaluatzea.• Zentroetan dauden adingabeen jarraipena egitea:

- Asociación Navarra Sin Fronteras elkartean.- Ilundaingo Haritz Berri baserri eskolan.- Zandueta zentroan.

• Nerabeak Hezteko Programan dauden adingabeen jarraipenaegitea.• Adingabeen Epaitegiak hartzen dituen neurriak betearazi etajarraipena egitea.

Adingabeak Adoptatzeko eta Familietan Hartzeko Bulegoa

Adingabeak Familian Hartzeko eta Espainiako AdingabeakAdoptatzeko Lantaldea

• Espainiako adingabeak adoptatzeko eskatzen duten familiakebaluatzea.• Adingabeak familian hartzeko familiak ebaluatzea.• Hartzen dituzten adingabeen jarraipena egitea.

Nazioarteko Adopzio Lantaldea • Nazioarteko adingabeak adoptatzeko eskabideak hartu,erregistratu eta bideratzea.• Prozedurari eta zuzemenei buruzko informazioa ematea.• Egokitasun egiaztagiria eskatzen duten pertsonak ebaluatzea.• Adoptatutako adingabeen jarraipena egitea, haien jatorrizkoherrialdeak ezartzen duenarekin bat.• Erakunde laguntzaileak ikuskatzea.

83


Txosten berezi honen esparruan ez dugu aztertu Nazioarteko AdopzioLantaldea, baina aipatzekoa da, Adingabeak Adoptatzeko etaFamilietan Hartzeko Bulegoak kudeatzen duelako eta, hortaz, lanhandia ematen dielako langileei; izan ere, urtean, ehun adingabebaino gehiago adoptatzen dituzte eta 175 familiak eskatzen duteadoptatzeko.

Bertze horrenbeste gertatzen da epaileek zigortu egiten dituztenadingabeekin: txosten berezi honen bidez ez dugu aztertuko haienegoera, baina haien jarraipena Gatazka eta Adingabeen BerreziketaLantaldeak egin behar du, eta urtean 165 adingabe berrezten dituzte–45 zentroetan daude, eta gainerako 120ak, kanpoan–.

Giza baliabideak

Atalean lan egiten duten langileek hainbat lantalde eratzen dituzte,funtsean, programa edo baliabide bakoitzaren esparrukoeginkizunen arabera. Zenbaitetan, programa eta zerbitzu jakinbatzuk kanpoko baliabideen bidez gauzatu eta ematen dira,hitzarmena edo kontratua egin ondoren; horietako zenbaitez atalhonetan bertan jardunen gara.

ADIN TXIKIKOAK BABESTEKO ATALA OSATZEN DUTEN LANGILEAK (LABURPENA)

2003 2004 2005Psicologoak 6 7 8Gizarte langileak 5 6 7Gizarte hezitzaileak 5 4 4Administraria 1 1 1Administrari laguntzaileak 2 2 2Guztira 19 20 22

Jakinarazi digutenez, honako hauek dira langile multzo bakoitzarensoslai profesionala eta egitekoak:

Psikologoak

• Familien egoera hasiera batean ebaluatzea, aldepsikologikotik eta ezagueren eta harremanen aldetik. • Adingabeen egoera emozionala ebaluatzea, eboluzio aldiarenarabera, erabakitzen laguntzeko. • Alor hauetako lanaren hasierako helburuak zehaztea.

84


• Gizarte langileekin bat, familia bakoitzaren egoera aztertzekohasiera bateko plana egitea. • Esku hartzea adimen osasunaren alorreko zerbitzuekinkoordinatzea. • Beharrezkoa izanez gero, familiako kideak epe motzeanlagundu eta tratatzeko esku hartzea –psikoterapiak laburraizan behar du eta familiaren unean uneko arazoetan jarribehar du arreta–. • Familiako kideek jarrerazko edo harremanen edo adimenosasunaren alorreko arazo larriak edo drogazaletasun edoalkoholismo arazo larriak dituztenean, halako egoerei buruzkoinformazioa zentralizatzea. • Sei hilabetean behin, gutxienez, taldeko kideekin bat, egoerabakoitzaren bilakaera formalki aztertu eta egoera konpontzekoplanean beharrezko aldaketak egitea. • Egoerak bideratzen dituzten zerbitzuekin egoerok aztertzekobilerak egitea.

Gizarte langileak

• Familien egoera soziala hasiera batean ebaluatzea.• Alor honetako lanaren hasierako helburuak zehaztea. • Psikologoekin bat, familia bakoitzaren egoera aztertzekohasiera bateko plana egitea.• Baliabideak kudeatzea. • Esku hartzea bertze gizarte zerbitzuekin koordinatzea. • Sei hilabetean behin, gutxienez, taldeko kideekin bat, egoerabakoitzaren bilakaera formalki aztertu eta egoera konpontzekoplanean beharrezko aldaketak egitea. • Egoerak bideratzen dituzten zerbitzuekin egoerok aztertzekobilerak egitea.

Hezitzaileak

• Egoera konpontzeko planek familiako kideak lagundu etahezteko ezartzen dituzten neurriak hartzea. • Sei hilabetean behin, gutxienez, lantaldeko kideekin bat,egoera bakoitza formalki aztertu eta egoera konpontzekoplanean beharrezko aldaketak egitea. • Egoera bakoitzean esku hartzen duten profesionalek etazerbitzuek osatzen duten sarearekin etengabe koordinatutaegotea eta sare hori koordinatu eta dinamizatzea. • Oinarrizko gizarte zerbitzuekin eta gainerako zerbitzuekinegoerak aztertzeko bilerak egitea.

85


Administrariak

• Atalaren administrazio arloko jardun osoaz arduratzea,bertzeak bertze, espedienteek eragiten dituzten aldaketaguztiak kontrolatzeaz, diru-laguntzak emateko prozedurez,ebazpenak banatu eta helarazteaz, Fiskaltzari eta FamiliaEpaitegiari aldian behin babespean dauden adingabeenzerrendak igortzeaz, artxibatzeaz…

Ondoko taulan langileen azken urteotako bilakaera ageri da,kategorien eta lantaldeen arabera.

ADIN TXIKIKOAK BABESTEKO ATALEKO LANGILEAK, LANTALDEEN ARABERA

Eman dizkiguten datuetatik ondorioztatzen denez, Ataleko langileenkopurua pixka bat handitu da 2003. urtetik. Hazkunderik handienaNazioarteko Adopzio Lantaldean izan da, bertze psikologo batek etabertze gizarte langile batek osatzen baitute, baina txosten berezihonetan ez gara arituko lantalde horretaz. Txostenak lantzen duen

86


alorrean, nabarmentzekoa da lanpostu berri bat bakarrik sortu delaazken lau urteotan; hain zuzen ere, psikologo bat gehiago duteFamiliarteko Harrera Lantaldean.

Esan bezala, txosten bereziak ez du aztertuko nazioarteko adopzioa,eta, hortaz, lantaldearen lanari buruzko oinarrizko zenbait datu emanbertzerik ez dugu eginen. Izan ere, Adin Txikikoak Babesteko Atalaosatzen du, eta, hori dela-eta, bere egiteko eta behar asko Atalarenakere badira.

2005. urtean, Nazioarteko Adopzio Lantaldeak adoptatzeko eskatuzuten 175 familia lagundu zituen, 139 egokitasun egiaztagiri eginzituen eta 101 adingabe adoptatzea kudeatu zuen.

2003tik 2005era bitartean adoptatutako adingabeen jatorrizkoherrialdeak ondoko taulan ageri dira, eta, ikusten denez,adoptatutakoen % 70 Errusiakoak, Txinakoak eta Perukoak ziren.

87


Hiru erakunde daude akreditatuta nazioarteko adopzioan laguntzeko,eta honako herrialde hauetan laguntzen dute:

AKREDITATUTAKO ERAKUNDE LAGUNTZAILEAK

Bestalde, Adin Txikikoak Babesteko Atalak honako baliabide hauenlaguntza du lanean (bereziki, gai eta egiteko espezifikoetan), etabertzerekin egindako hitzarmenen eta kontratuen emaitza dira.

6.2.2. Ikerkuntzarako, Ebaluaziorako eta Esku Hartzeko KanpoLantaldea

2004. urteko ekainean sortu zen, eta ordutik ematen du laguntza, Paumaenpresari esleitutakoa. Xedea zailtasun sozial oso larriak dituztenadingabeen egoera ikertzea eta ebaluatzea da, baita adingabeen aurkakosexu abusuak ebaluatu eta halakoetan terapeutikoki esku hartzea ere.

Lantaldea

Psikologo batek eta gizarte langile batek eratzen dute, etabertze teknikari batek laguntzen die sexu abusuei aurre egitekoterapia eta tratamendua behar dutenean.

88


2005eko kasuak

27 familiari eta babesgabe dauden 36 adingaberi buruzkoespedienteak ebaluatu zituen.

Gainera, 10 familia eta 13 adingabe ebaluatu zituzten, sexuabusuak zirela-eta, eta lau laguni eman zieten tratamenduterapeutikoa.

2005eko aurrekontua

Gastua 29.928 eurokoa izan zen guztira.

6.2.3. Familian Esku Hartzeko Programa EspezializatuaLaguntzeko Kanpo Lantaldea

0tik 18 urtera arteko adingabeentzako programa da, ingurunean tratadaitezkeen familiarteko arazoak eta arazo sozialak dituztenadingabeentzakoa, helburua baita adingabeak harrera zentro edo etxebatera joan ez eta ez deserrotzea. Programaren harira ezartzen direnneurrien jarraipena egin, haiek ebaluatu eta zenbat denbora iraunbehar duten erabakitzea Haurrak eta Nerabeak ArtatzekoLantaldearen eginkizuna da, baina Familian Esku Hartzeko KanpoLantalde Espezializatuak laguntzen du neurriok betearazten; zerbitzuhori ere Pauma enpresak ematen du.

Programak adingabeengan eta haien familietan du eragina, etaadingabeekiko harremana hobetu eta haiek behar bezala zaintzekoaholkatu eta orientatzen du, eta haien inguruko alor guztien jarraipenaegiten du, heziketa ikuspegitik: psikologiaren, eskolaren, osasunaren,garapen fisikoaren, familiaren garapenaren, harremanen…ikuspegitik.

Lantaldea

Bi psikologok eta 15 hezitzailek osatu ohi dute.

2005eko kasuak

2005ean 43 familiatan esku hartu zuten modu espezializatuan,eta, guztira, 96 adingaberekin lan egin zuten.

2005eko abenduaren 31n, 71 adingabe ari ziren programanparte hartzen.

89


2005eko aurrekontua


6.2.4. Nerabeak Hezteko Programa Laguntzeko Kanpo Lantaldea

2003. urtean jarri zuten abian, eta krisialdian dauden eta seme-alaba nerabeen jarrera kontrolatzeko zailtasunak dituztenfamilientzat da. Programaren harira ezartzen diren neurrienjarraipena egin, haiek ebaluatu eta zenbat denbora iraun beharduten erabakitzea Gatazka eta Adingabeen BerreziketaLantaldearen ardura da, baina Berriztu erakundeak laguntzen duzerbitzua ematen; erakundeak epaileek ezartzen dituzten neurriakkanpoan betearazteko programan ere laguntzen du, hain zuzen ere,Ingurune Irekiko Taldea.

Lantaldea

Bi hezitzailek osatu ohi dute.

2005eko kasuak

2005ean 30 gaztek parte hartu zuten Nerabeak HeztekoPrograman.

2005eko aurrekontua

2005eko gastua 263.450 eurokoa izan zen guztira, eta zenbateko horiNerabeak Hezteko Programa Laguntzeko Kanpo Lantaldea etaIngurune Irekiko Taldea ordaintzeko erabili zen; jarraian jardunen garaIngurune Irekiko Taldeaz.

6.2.5. Ingurune Irekiko Taldea

Programa hau Berriztu elkarteak kudeatzen du, Nerabeak HeztekoPrograma bezalaxe, eta helburua epaileek zentzatzeko etxeetandauden adingabeei ezartzen dizkieten erregimen irekiko neurriak(zaintzapeko askatasuna, etab.) kontrolatzea da; txosten berezihonetan ez gara neurriok analizatzen ari, baina aipatzekoak dira,baliabide jakin batzuk haietara ere bideratzen direlako.

Taldea koordinatzaile batek eta bost hezitzailek osatzen dute.

90


6.2.6. Familia hartzaileak

Familia hartzaileak adingabeak babesteko politika ororen funtsezkooinarrietako bat dira, eta haien eskura dauden baliabideak dira zinez.Hori dela-eta, egoki iritzi diogu txostenaren atal honetan haiei buruzkoaipamen bat bertzerik ez bada egiteari; dena dela, jakina, gai hauespezifikoki ere analizatu dugu.

2006ko abenduaren 31n, 190 familia hartzaile zeuden Nafarroan.Honako hau da haien banaketa, familia motaren eta hartzen dituztenlaguntzen arabera.

FAMILIA HARTZAILEEN EHUNEKOAK, FAMILIA MOTAREN ARABERA

2006ko ABENDUAREN 31ko EGOERA

FAMILIA HARTZAILEAK Familia mota GUZTIRAHedatua Adingabeena

ez denaLaguntza ekonomikoa hartzen dutenak 70 48 118Laguntza ekonomikorik hartzen ez dutenak 59 13 72GUZTIRA 129 61 190

Familia hartzaileen % 68 (129 familia) adingabeen familia hedatuakdira, eta gainerako 61ak (% 32a) ez dira haien familiartekoak.

FAMILIA HARTZAILEEN EHUNEKOAK, FAMILIA MOTAREN ARABERA

91


Gizarte Ongizate Departamentuak nolabaiteko laguntza ekonomikoaematen die familia hartzaileen % 62ri. Zehatz-mehatz, adingabeenakberaienak ez diren familien % 79k hartzen dute diru-laguntzaren bat,eta familia hedatuen % 54k baino ez.

FAMILIA HARTZAILEEN KOPURUAREN BILAKAERA

Familien kopuruaren bilakaera grafikoki aztertuz gero, ikusten dafamilia hartzaileen kopurua % 57 hazi dela azkeneko hamarkadan etafamilia hedatuen ehunekoa txikiagotu egin dela: % 78koa zen lehen,eta % 68koa orain.

Laguntza ekonomikoren bat eskuratzen duten familien ehunekoakonstantea izan da, % 60 eta % 65 artekoa, baina izan dagorabeherarik; halere, pentsatzekoa da gorabeherok egoerarenaraberakoak izan direla.

92


6.2.7. A) Harrera etxeak

Harrera etxeen sarea 21 establezimenduk osatzen dute guztira.Horietako 14 laguntzako etxebizitzak eta egoitzak dira; bi, behaketaeta harrera zentroak; lau, etxeak; eta bat, desohitzeko zentroa.

HARRERA ETXEAK (LABURPENA)

Zerbitzuok emateko, kanpoko bost erakunde eta elkarte pribaturekinkontratuak sinatu dituzte. 179 adingaberentzako tokia dago guztira,eta horietako hamar epaileek ebatzitako neurriak bete behardituztenentzat dira.

Ondoko taulan ageri da eskaintza xehatuta.

93


Taulako “Tokiko kostua” zutabean ageri diren datuakestablezimenduen tituludunek adierazi zituzten, informazioaeskatzeko igorri genien galdeketa betez.

“Tokiko ordaindua” zutabea betetako toki bakoitzaren trukean batezbertze ordaindutakoari dagokio, eta Familia Zuzendaritza Nagusiaren2005eko oroitidazkiko informazioan oinarrituta kalkulatu dugu.

Ondoko taulan harrera etxe bakoitzeko langileen kopurua ageri da,tituludunek informazioa eskatzeko igorri genien galdeketabetetzerakoan adierazi zutenari jarraiki.

94


HARRERA ETXEETAKO LANGILEEN KOPURUA

6.2.8. B) Eguneko zentroa

Azken baliabidea izan da sarean sartzen, 2004ko azkeneko hiruhilabeteetan hasi baitzen zerbitzua ematen, eta adingabeak egunez,eskola orduetatik kanpo eta oporretan laguntzeko zentroa da. Hiruadin multzotan antolatzen da, eta adingabeen alor pertsonalean,familiartekoan eta sozialean esku hartzen du; oro har, egunekozentroetara joaten diren adingabeen familiek ezin diete erabaterantzun haien beharrei eta haiek zaindu, ikuskatu eta hezi beharrari,ageriko hainbat arrazoi direla eta.

Lanegunetan, 12:00etatik 20:30era lan egiten du, eta larunbatetan etaoporraldietan, 10:00etatik 18:00etara. Zentroa Xilema elkartearekinitundutakoa da.

Lantaldea

Lau hezitzailek osatu ohi dute.

95


2005eko tokiak

10 adingaberentzako tokia dago, eta, batez bertze, erdiabetetzen da.

2005eko aurrekontua


6.2.9. C) Elkartzeko guneak

Lehenengoa 2002ko maiatzaren 1ean sortu zen, Iruñeko JoaquínBeunza kalean, baina, 2004. urteaz geroztik, gehiago sortu dira.

Hain zuzen ere, 2006ko azken egunetan elkartzeko bertze gunebat sortu zen, Iruñeko Barañaingo etorbideko 260 m2-ko lokalbatean.

Bi guneon kudeaketa eta ardura Xilema elkartearekin itunduta dago.

Izenetik ondorioztatzen denez, eguneko zentroek familiartekoharremanei eusten laguntzen dute, haurrek eta adingabeek haienjatorriaren eta historia pertsonalaren berri izan dezaten. Helburuagurasoen eta seme-alaben arteko harremana bideratzea da, seme-alaben eta gurasorik ahulenen segurtasuna eta ongizateabermatuz. Horretarako, haurren eta familien arteko harremaneieusten laguntzen du, gurasoak banatu edota dibortziatu egitendirenean edo haurrak familian hartzen dituztenean, haiekbisitatzeko eskubidea bertan behera geratzen denean edo huraerabiltzea zaila edo gatazkatsua denean.

Bere ezaugarriak direla medio, aldi baterako eta behin-behinekobaliabidea da, eta bisita erregimena normalizatzea du helburu. Alegia,bertan behera gelditzen da beharrezkoa izan dadila eragiten dutenarrazoiak desagertzen direnean edo gurasoek guraso gisa dagokienardura onartzen dutenean seme-alabekin komunikatu edota egotearidagokienez.

Bisitak hainbat motatakoak dira (ikuskatuak, haurrak hartu etauztekoak eta zentroan gelditzekoak), eta zentroak asteazkenetaneta ortziraletan, 16:00etatik 20:00etara, eta larunbatetan etaigandeetan, 09:00etatik 14:00etara eta 16:00etatik 20:00etara,daude zabalik.

96


Elkartzeko gune bakoitzeko lantaldea

Elkartzeko gune bakoitzeko lantaldea bost pertsonak osatzen dute:psikologo batek, legelari batek eta erdi mailako hiru teknikarik.

Kasuak2005ean 163 familiatako 188 adingabe lagundu zituzten, eta 2006an,147 familiatako 264.

2005eko abenduaren 31n, 93 familia eta 112 adingabe ari zirenerabiltzen elkartzeko guneak.

Aurrekontua

2005eko gastua 134.846,10 eurokoa izan zen, eta 2007rako aurrezikusitakoa, 235.700ekoa.

6.2.10. Baliabide espezializatuen laburpena

Honako taula hau adingabeak babesteko sare espezializatuan lanegiten duten giza baliabideen laburpena da .

97


Ikusten denez, adingabeak babesteko sare espezializatuko gizabaliabideen % 10 bertzerik ez dira propioak.

6.2.11. Baliabide ekonomikoak

Alderdi ekonomikora hurbiltzeko, Haur eta Gazteendako Planakgastuen alorrean aipatzen dituen aurreikuspenak hartu behar diraabiapuntu. Planak bost urte iraun zuen, eta honako aurreikuspenhauek egin zituen.

PLANAREN HARIRA AURREZ IKUSITAKO GASTUA (2002-2006)

Aurreikuspenon aldean, aipatu urteetan programa bakoitzaren hariragastatutako zenbatekoak ditugu jarraian.

98


GASTUA (2002-2006)

Lehen urteetako (2002., 2003. eta 2004. urteetako) ebaluaziotxostenak berak adierazten zuenarekin bat, plana, oro har, hasierabatean planifikatu baino beranduago gauzatzen ari dela ikusten da.Hala ere, egoera zuzendu egin da azken bi urteetan, eta, oro har,aurrerapena nabarmena izan da. Gaur egungo egoera hasiera bateanfinkatutakoaren antzekoa da oro har, baina programa batzuenemaitzak oso bestelakoak dira hasieran zehaztutakoen aldean.

99


2006ko egoerari dagokionez, ikusten denez, Planak urte horretarakofinkatutako aurreikuspenak % 1 gainditu ditugu oro har, bainaprograma jakin batzuk gauzatzeko zenbatekoak oso bestelakoak dirahasieran zehaztutakoen aldean, bai handiagoak direlako, baitxikiagoak direlako.

PLANAREN ETA 2006an GAUZATUTAKOAREN ARTEKO KONPARAZIOA

Ondoko taulak, berriz, 2004an eta 2005ean Adingabeak BabestekoProgramaren harira gastatutakoa ageri du.

100


ADINGABEAK BABESTEKO PROGRAMAREN HARIRA GASTATUTAKOA

Oraindik ere ez dituzte ebaluatu Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planaren azken bi urteetako emaitzak, baina indarreanjarraitzen du erabat eta hainbat xedapen guztiz garatzeke daudeoraindik. Alabaina, xedapenok ezartzea beharrezkoa da alor honetakozerbitzuen kalitatea hobetzeko eta haurren babesgabetasunari aurreahartu eta heldu eta hura tratatzeko.

Hori guztia gorabehera, nabarmentzekoa da, oro har, 2003tik 2006rabitarte gastatutako zenbatekoa % 55 handitu dela, eta 2007rakoaurrekontuak bertze igoera bat dakarrela.

6.2.12. Espazio fisikoa (lokalak) eta bertze bitarteko material batzuk

Adin Txikikoak Babesteko Atala Nafarroako Gizarte OngizatearenInstitutuaren egoitzaren behe solairuko lokaletan dago, IruñekoGonzález Tablas kalean; Familia Zuzendaritza Nagusia ere han dago.

Hain zuzen ere, Atalaren lokalak eraikinaren beheko solairuko albobatean daude, Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuak jendeahartzeko eta Erregistro Orokorretarako erabiltzen dituen eremuenondoan; haietatik sartzen da Atalera, eta itxarongela osatzen dutenolabait.

Alde batean hiru lantalderi (Adingabeak Ebaluatu eta EtxeetanHartzeko Lantaldeari, Nazioarteko Adopzio Lantaldeari etaAdingabeak Familian Hartzeko eta Espainiako AdingabeakAdoptatzeko Lantaldeari) dagozkien bulegoak daude, eta bertzean,

101


Gatazka eta Berreziketa Lantaldea eratzen duten bi lagunenbulegoa.

Azkenik, bilera gela txiki bat eta bi psikologoren (AdingabeakFamilietan Hartzeko Lantaldekoen), administrazio publikoko (alorjuridikoko) teknikariaren, Ataleko buruaren eta administrarienbulegoak ere daude.

Gainera, bada bisitaldietarako eta haurrak jolasteko areto bat, eta,bilera gela bezala, Adin Txikikoak Babesteko Atalak eta Familia Atalakerabiltzen dute.

Itxarongela eta bilera eta elkarrizketa gela halabeharrezkoak dira AdinTxikikoak Babesteko Atalaren lanean, baina, bilera, batzar, bisita…asko izaten direla eta, halako gaiak aztertzeko, elkartzeko eta egotekolekua behar dela-eta, zailtasunak daude halako bilerak, bisitak, etab.antolatzeko, toki nahiko ez dagoelako, eta, beraz, eraikinean bertanAtalaren lokaletatik gertu dagoen bilera gela erabiltzen da; bilera gelahori Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuaren hainbat zerbitzueta langile dauden leku berean dago.

Analisi honen helburua ez da Adin Txikikoak Babesteko Atalaren gauregungo espazioari buruzko xehetasunak ematea, baina, alor honetandauden gabeziei dagokienez, nabarmentzekoa da aipatu lantaldeekerabiltzen dituzten bulegoen egungo egoera eta haien laneanbeharrezkoak diren bertze zenbait eremu ez izatea.

Aipatu ditugun lehenengo hiru lantaldeen bulegoei dagokienez,bakoitzean lau lagunek ere lan egiten dute, eta, hortaz, bulegoek ezdituzte betetzen halako lantokiek bete beharko lituzketen gutxienekobaldintzak ere; izan ere, leku aldetik egokiak izateaz gain, erabiltzaileeigutxieneko isilekotasuna eta norberaren beharretara egokitutakolaguntza bermatu behar diete.

Argi eta garbi dago, Atalak adingabeak babesteko eginkizuna beharbezala betetzeko, erabiltzen duen espazioak, batetik, nahikoa izanbehar duela bulegoen neurriaren eta aniztasunaren aldetik, eta,bertzetik, bulegoek eman beharreko zerbitzuetara eta landu beharrekoegoeretara egokitu behar dutela.

Ildo horretan, errazagoa izanen litzateke halako zerbitzu batera lehenaldiz jotzea, bulegoak hobeto egokituko balira pribatutasun etaisilekotasun beharretara; izan ere, haurrak babesteko zerbitzuetan etaantzekoetan ezinbestekoa da bi ezaugarriok ahal bezainbaterrespetatzea, lantzen diren egoeren ezaugarriak direla eta.

102


Egokitasunik eza horrek kalte larria egiten die zerbitzuei, bereziki,gurasoen eta seme-alaben arteko bisitak hitzartu eta ikuskatu etaegunerokoan askotariko egoerak landu behar dituztenean; behintzat,horixe sumatu genuen egin genuen bisitaren batean.

Jakina, ez gara espazio edo neurri fisikoaz bakarrik ari. Aitzitik,zerbitzuak eta bulegoak kokatzeko eta espazioa egituratzeko moduakguztiz ezberdina izan behar du ohikoaren aldean, administrazioikuspegi hutsetik antolatzen baitira.

Administrazioaren eredua lantzen ari garen jardunean eta antzekoetanerabiliz gero, ondorio bakarra da, oso esanguratsua izan arren, giroakez duela kontuan hartzen lan horren giza eta sentimenduzko alderdiaeta ez dela kontuan hartzen halako lekuetan adingabe asko eta asko,haien gurasoak eta senideak eta gizarte arloan desegituratuta daudenherritarrak egoten direla.

Azken batean, lehenik eta behin, oinarrizkoa da instalazioak, batetik,nahikoak izatea Adin Txikikoak Babesteko Atalean lan egiten dutenguztiak ondo sartzeko eta, bertzetik, langileok egiten duten lanera etaematen duten laguntzara egokitutakoak izatea, lan giroa abegitsuagoaizateko, haurrak eta haien familiak egoteko leku egokiak eta, oro har,egoerara egokitutakoak izateko eta, azken finean, haurrak babesteariemateko lehentasuna instalaziootan egiten den administrazio lanarenaldean.

Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentua arazoaren jakitunda, eta jakinarazi digu Familia Zuzendaritza Nagusiaren eraikinaguztiz berregituratzeko proiektua bideratzen ari dela eta horregatik ezduela hartu orain arte erabakirik gai honi buruz.

Ekipamendua, bitartekoak eta informazio sistemak

Familia Zuzendaritza Nagusiari Adin Txikikoak Babesteko Atalekoinformazio sistemei buruz hainbat galdera egin dizkiogu, eta honakohauek izan dira erantzunak.

Erregistroa antolatzeko prozedura formalki ezarrita al dago?

“Haurrak babesteko baliabideren baten bitartez laguntzen ditugunadingabeen erregistroa dugu”.

“Espainiako eta nazioarteko adingabeak adoptatzeko eta haiekfamiliartean hartzeko eskatzen duten familien erregistroa dugu”.

103


Dokumentu guztiak espediente berean erregistratzen al dira?

“Bai”.

Zer neurri hartzen dira isilekotasuna bermatzeko?

“Administrazioko teknikarien profesionaltasuna datuen babesariburuzko araudia betetzeko”.

Ba al da sistema informatikoren bat denbora, bisitak, etab.kontrolatzeko alarmak izateko?

“Bai”.

Erregistro sistemaren bidez ba al da ebaluazioari buruzkoadierazleak ateratzerik?

“Adin Txikikoak Babesteko Atala aplikazio informatiko berri baterabiltzen hasi da berriki, eta aplikazio horrek horretarako bideemanen du”.

Alabaina, Atalaren bulegoak bisitatu ditugu, eta zuzenean ikusidugunez, espedienteak kudeatu eta artxibatzeko sistema osooinarrizkoa da, eta, ondorioz, lanaren eraginkortasuna baldintzatzendu, oso zaila dela-eta datu eta informazio jakinak aurkitzea etadenbora eta baliabide asko galtzen direla-eta halakoetan.

Dokumentuen kudeaketa kaskarra da, eskuz egiten delako ia, halakozerbitzuak bitarteko informatiko egokiez hornitzeko atzerapenarenondorioz bertzerik ez. Izan ere, ordenagailuen erabilera orokortu da,baina oraindik ez dira prestatu agiriak kudeatzeko beharrezkobitarteko informatikoak, sistemak egokiro funtzionatu etaespedienteen jarraipena behar bezala egiteko.

Egungo informazio sistema Access bidezko datu base bateanoinarrituta dago, eta beharrezkoa izan ohi da Familia ZuzendaritzaNagusiko informatikariek laguntza eman behar izatea.

Ildo horretan, Adin Txikikoak Babesteko Atalean izan ginenean, hangolangileak aplikazio informatiko berri batean trebatzeko ikastaro bateanparte hartzen ari ziren; aplikazioaren helburua espedienteak kudeatzeada, baina oraindik ez dago osotasunean erabiltzeko moduan.

Familia Zuzendaritza Nagusiak berak arartekoak eskatutakoinformazio taulak betetzeko zailtasunak izan dituela onartu du:

104


“Litekeena da taularen bat hutsik egotea txostenean. Izanere, informazioa biltzea zaila da batzuetan, dela aplikazioinformatikoa ezarri berria delako eta oraindik datuakgrabatzen ari garelako, dela programa jakin batzuk ezarriberriak direlako”.

Alde horretatik, arreta ematen du haurrak babesteko sistema hainatzeratuta egotea informatizazio aldetik, haurrik babesgabeeneneskubideen eta bizitzaren oso oinarrizko alderdietan baitu eragina.

Berezik, honako hauek sumatu ditugu:

• Zenbait programaren harira hartzen dituzten adingabeenjarraipena egiteko beharrezko informazioa, elkartzekoguneetan parte hartzen duten adingabeei buruzkoinformazioa, etab. eguneratuta izateko zailtasunak.

• Bisita erregimena kudeatu eta kontrolatzeko eta bisitetan partehartzen duten eragileekin harremanetan egoteko zailtasunaketa hori guztia informazio sistemak hobetuz errazteko aukera. • Adingabeen jarraipena egiteko lanen eta prozesuko fasebakoitzaren gehieneko epearen kontrola automatizatzekobenetako alarma sistemarik eza.

• Informazio sistema zatikatuta egotea, bulegoen araberaegituratuta egotea nagusiki, eta, ondorioz, informazio sistemabikoiztuta egotea eta babestu beharreko adingabeei beraieiburuzko adierazle orokorrak ateratzeko zailtasunak.

• Babes sisteman sartu eta sistematik ateratzen direnak egokirokontrolatzeko zailtasunak.

Hala ere, ezbairik gabe, antzeman dugun gabezia nagusiaadingabeen babesari buruzko informazio sistema osorik ez izatea da,Nafarroan arrisku edo babesgabetasun egoeren maila guztietandauden adingabeen benetako egoera zein den jakiteko. Izan ere,egungo informazio sistemak ez du kontuan hartzen arrisku egoerei etababesgabetasun txikiko eta neurrizko babesgabetasun egoerei etalehen mailako laguntza zerbitzuek eta HNALek adingabeak babestekoegiten duten lanari buruzko informazioa sistematikoki biltzekogarrantzia. Esate baterako, oso esanguratsua da Iruñeko HNALrenoroitidazkiak dakartzan datuak aipatu ere ez egitea.

Honela arrazoitu du Familia Zuzendaritza Nagusiak informaziorikeza:

105


“Kontuan izan behar da egoera askori buruzko informazioa ezdugula adingabeak babesteko sistemaren esparruko lehenmailako laguntza zerbitzuen eskumenekoak direlako”.

Gure ustez, egoera hau koordinazio arazoak daudelako adierazgarrida, eta arazook konpondu egin behar dira. Alde horretatik,adingabeak babesteari buruzko informazio sistema osoaantolatzeko ardura, dudarik gabe, Familia Zuzendaritza Nagusiaridagokio, eta, lehen mailako laguntza zerbitzuei informazioaeskatzeaz gain, alor honetako erantzukizun nagusia bere gain hartuere egin behar du: lehen mailako zerbitzuek adingabeak babestekoneurriak eta haien helburuak finkatu behar ditu eta sistematikoki zerinformazio bildu behar den zehaztu behar du, finkatzen dituenpolitikak kontrolatu eta ebaluatze aldera.

Azkenik, funtsezkoa da aplikazio informatiko berriak isilekotasunaegokiro bermatzea, informazioa zentralizatuz gero, arrisku handiagoadagoelako datu basean jende asko sartzeko.

Nolanahi ere, jakin badakigu Familia Zuzendaritza Nagusia alorhonetan aurrera egiteko bitartekoak bideratzen ari dela azkenekohilabeteetan: ekipamendua berritu du, espedienteak informatizatu ditu,haiek kudeatzeko sistema berri bat ezarri du eta oinarrizko gizartezerbitzuekiko koordinazioan eta, bereziki, informazioa biltzekomekanismoetan aurrera egin du. Horrek ez du erran nahi, alta,oraindik gabeziak ez daudenik eta ahalegina egiten jarraitu behar ezduenik, haiek gainditzeko.

Bertze azpiegitura batzuk

Haur eta Gazteendako Planeko 16. programak, “Azpiegiturengarapena” izenekoak, hainbat helburu finkatzen ditu, adingabeakbabesteko azpiegiturak sortu edo hobetzeko:

• Babesgabetasun egoeran egoteko arriskuan dauden haurreieguneko laguntza emateko (eskola orduetatik kanpo etaoporraldietan laguntzeko) eta bigarren mailako prebentzioprogramak edota familian esku hartzekoak gauzatzekozentroak sortzea.

• Gaur egungo egoitzak Planak finkatzen dituen printzipioetaraeta helburuetara egokitzea, bereziki, haien ezaugarriakdibertsifikatu eta erabiltzaile taldeen beharretara egokitzearidagokionez.

106


• Adingabeak hartzeko etxeen sarea osatzea, Adingabeenerantzukizun penala arautzeko urtarrilaren 12ko 5/2000 LegeOrganikoak ezartzen dituen eskakizunetara egokitzeko.

Helburuok lortzeko, berriz, askotariko ekimenak iragartzen ditu:

• Guztira 100 adingaberi eguneko laguntza emateko zentroakeraiki eta hornitzeko gastuen % 80 ere diruz laguntzea, irizpidejakinei jarraiki.

• Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuarekin elkarlaneanaritzen diren erakundeen mendeko egoitzak berregituratuedota egokitzeko lanen % 80 ere diruz laguntzea.

• Epaileek 14 eta 18 urte arteko arau hausle gazteei ezartzendizkieten neurriak betetzeko egitura modularreko zentro bateraikitzea, 15 gazterentzakoa, hezkuntza eta lan arlokobaliabideetatik hurbil dagoena.

• Aipatu zentroaren ondoan, 14 eta 18 urte arteko adingabeakhartu eta behatzeko zentro bat eraikitzea, 5 adingabe rentzakoa.

• Nafarroako Gobernuaren egoitzak Planaren xedapenetaraegokitzeko beharrezko lanak egitea.

Honako grafiko honek erakusten duenez, orain arte egindako ahaleginekonomikoa ez da izan Planak finkatzen duen aurrekontuarenparekoa. Ildo horretan, nabarmentzekoa da, ezinbestekoa dela-eta,epaileek ebazten dituzten neurriak betearazteko zentroareneraikuntza atzeratu egin dela; hala ere, aurretiazko zuzemenak(proiektua egitea, etab.) abian dira jada.

107


7. lehen mailako prebentzioaeta esku-hartzea

7. LEHEN MAILAKO PREBENTZIOA ETA ESKU-HARTZEA

7.1. LEHEN MAILAKO PREBENTZIOA

7.1.1. Esparru teorikoa

Alor honetan prebentzioaz mintzatzen garenean, lehenik eta behin,lehen mailako prebentzioa eta bigarren mailako prebentzioa bereizibeharrean gaude.

Nafarroako Foru Komunitatean Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planak ezartzen duenarekin bat, lehen mailakoprebentzioa komunitatearen eta familien bizi kalitatea hobetzekoneurri eta ekimen orok, gizarteak haurrak ondo tratatzeko jarrerak etabaldintzak sustatzekoak eta abarrek eratzen dute.

Bigarren mailako prebentzioa, berriz, haurrei ematen dieten tratuaneta babesean eragin negatiboa duten arazoak edo egoerak jasatendituzten familiak laguntzeko neurriek osatzen dute.

Ildo horretan, haurrak babesteko prebentzioa bi alderdik osatzen dute:

• Bata (lehen mailako prebentzioa) egiturazkoa da, etaNafarroako Gobernuko departamentu guztiek, udalek beraieketa Nafarroako gainerako toki erakundeek osatzen dute,helburua komunitatearen eta familien bizi kalitatea hobetzeaeta gizarteak haurrak ondo tratatzeko jarrerak eta baldintzaksustatzea den aldetik.

• Bestea (bigarren mailako prebentzioa) egoera arriskutsuei etamaila guztietako arazoei aurre egitekoa da, eta babessarearen beraren ardura da.

Jakina, bi horiek dira haurren babesgabetasun egoeretan eskuhartzeko modurik eraginkorrenak, eta, horrenbestez, botere publikoekalor honetan egiten duten lanaren lehentasunezko helburu izan behardute; izan ere, arazoa sortu aurretik esku hartzea eraginkorragoa izanohi da arazoa sortu ondoren egoera lehengoratu edo konpontzekoneurriak hartzea baino.

Azken urteetan bai erakunde publikoek, bai komunitatearekin lanegiten duten gainerako erakundeek haurrak babestearekin zerikusiaduten esparru guztietan izandako esperientziaren karietara, hainbatgogoeta ondoriozta daitezke:

111


1. Haurrak babestea ziurtatzeak zuzeneko lotura du prebentziosistemarekin. Izan ere, arrisku egoerak antzematea, haiei garaizaurre egitea eta haurren babesari kalte egiten dioten arazo ezbihurtzea erabil ditzakegun baliabideen (giza baliabideen, baliabidematerialen, baliabide teknikoen, baliabide sozialen, arauzkobaliabideen…) eta haien ahalmenaren araberakoa da.

2. Egiturazko aldetik, ama edo aita izaten laguntzea babesaren gakoardatzetako bat da: halakorik egin gabe, laguntza ez da batereeragingarria. Izan ere, etxebizitza eta lanpostu bat eskuratu eta,haiei esker, seme-alabak zaindu eta hezi ahala ez ziurtatzea daarrisku eta babesgabetasun egoera gehienen eragilea.

3. Babes sistemaren bi alderdien indarra eta prebentzio ahalmenafamilian, eskolan eta komunitatean 12 urtetik beherako haurrekinegiten den heziketa lanean oinarritzen da, eta prebentzioa 12urtetik 16 urtera arteko nerabeekin lantzea prebentzioa haurrakdirenean landuz gero bakarrik da posible; behin 12 urte bete etagero, nerabeek beraiek izan behar dute prebentzio prozesuensubjektu aktibo, eta, hortaz, prebentzioa gizarte heziketan partehartzeko prozesuen inguruan ardaztu behar da.

4. Prebentzio lanaren egonkortasuna familiartean, eskolan etakomunitatean –auzokoekin, adiskideekin, bizilagunekin…– eginbeharreko gizarte eta heziketa lan sistemikoan oinarritzen da. Lansistemiko hori komunitatearen esparruan egin behar da, honela:

• Haurrengandik hurbil dauden zerbitzu publikoek (ikastetxeek,osasun etxeek eta oinarrizko gizarte zerbitzuek) sarean laneginez eta haiek auzoetako eta udalerrietako gizarte sareekinkoordinatuz.

• Familia eta auzo elkarteek haurrak laguntzen parte hardezaten bultzatuz. Alde horretatik, “bultzatzea” zera da:

- Erakundeek elkarlana eta baliabideak (baliabidematerialak eta teknikoak eta lokalak) eskaintzea etahaiekin etengabe harremanetan egotea. - Haurrak laguntzeko auzo eta familia elkarteak etataldeak sor daitezen bideratu eta sustatzea.- Prebentzio ahalmena dutela ikusten bada, auzo etafamilia elkarteek sortzen dituzten baliabide teknikoaketa lanpostuak erakundeen sisteman barneratzea.

5. Prebentzioaren aldetik, erakundeek kontrolatu behar dute familiekadingabeak babesteko eginkizuna betetzen duela eta, neurri

112


berean, zerbitzu publikoek haiekin elkarlanean aritu behar dutegizarte eta heziketa arloan. Familiak zorroztasunez kontrolatuzgero, bat eginik lan egiteko guneak izan gabe, babesgabetasunalarriagotu egiten da. Horregatik, familiekin gizarte eta heziketaarloan egiten den prebentzio lana gizarte heziketan parte hartzekoprozesu motibatzaileetan barneratu behar da, guraso izatekogaitasuna lantzen laguntzeko; hau da, ez da bakartuta edo irizpidetekniko hutsei jarraiki egin behar. Izan ere, ikuspegi hori erabilizgero, ahalegin handia eta baliabide asko behar dira, eta, gainera,argi ikusi da ez dela eraginkorra; guraso eskolak dira adibiderikargienetako bat.

6. Haurren babesgabetasunari aurrea hartzeak proiektu estrategikoaizan behar du gizarte moderno eta aurreratu orotan, bai talde eta sarezibilen ikuspegitik eta bai ordezkari politikoenetik. Haurrak ondotratatzearen alde egin eta horixe egiteak markatzen dute erakundeeneta herritarren maila etikoa eta gizatasun maila. Alde horretatik,babesgabetasunari modu eraginkorrean aurrea hartzeko giltzarriahaurrekin halako harremana izatea da, oinarria ez da behar materialeierantzutea bakarrik. Oinarriak autonomia, erantzukizuna, askatasunaeta elkartasuna ikasteko bide ematen duten harreman pertsonalakizatea ere izan behar du, eta halako harremanak izatea familiarekin,gizartearekin eta erakundeekin; horrek izan behar du oinarri nagusia.Harremanetan ez bada erabiltzen estrategia hori, prebentzio politikakgutxienekoak izanen dira eta “babesgabetasun mantendua” ezarrikodute, zerikusi handiagoa duena ordena publikoarekin gizarteongizatearekin baino.

Bestalde, hutsegite handia litzateke pentsatzea babesgabetasunegoerek ez dutela loturarik elkarren artean eta adingabe taldeek ereez dutela harremanik. Inola ere ez. Gure gizartean badiragizarteratzeko ibilbide oso-oso argiak (familia egituratua – eskolanarrakasta izatea – prestakuntza profesionala – lana edo nork berefamilia izatea…), baina, era berean, badira gizartetik kanpo geratzekoibilbide oso-oso argiak ere (familiarik izan ez edo desegituratua izatea– eskolan arazoak izan edo porrot egitea – erakunderen bateansartzea – delitugintza – erakunderen batean berriz sartzea –delitugintzan berriz erortzea…).

Ez da arraroa gaur eskolatik kanpo edo harrera etxe batean dagoenadingabea barnealdian egotea bihar eta, hilabete batzuen buruan,aparteko babesgabetasun egoeran egotea berriro ere. Horregatik, osogarrantzitsua da, ikuspegi orokorra izateko, zerbitzuen arteankoordinazioa lortzea eta adingabeen ibilbidearen jarraipena egiteagizarteratu egiten diren bitartean.

113


7.1.2. Egungo egoera

Nafarroako Foru Komunitatean Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planak hainbat helburu finkatzen ditu 3. programaren(“Sentsibilizazioa eta lehen mailako prebentzioa” izenekoaren)esparruan, hala nola, honako hauek:

1. Zailtasun sozialak sortzea dakarten egoera sozialak, jarrerak,gizartearekin eta familiarekin harremanetan egoteko moduak,harreman ekonomikoak… hobetzea.

2. Komunitateko haurren bizi kalitatea eta ematen dieten laguntza etababesa hobetzea.

3. Bai haurrek eta bai gazteek zailtasun gutxiago izatea.

4. Haurrek eta gazteen aisialdia beren garapen eta gizarteratzebeharretara egokituta erabil dezaten bultzatzea.

5. Haurrak eta gazteak (batez ere, gizarteratze arloan gabezia gehiendutenak) gizarteratu eta komunitatean barnera daitezen etagizartean eta komunitatean parte har dezaten bultzatzea.

Horretarako, hainbat neurri edo ekimen proposatzen ditu, zehatz-mehatz, honako hauek:

1. Zailtasun sozialen (esate baterako, nerabeak haurdun geratzearen,drogazaletasunaren edo alkohol gehiegi edatearen, pobreziaren,bazterketaren eta abarren) ondorioz sortzen diren arazo pertsonalak,familiartekoak eta sozialak konpontzeko egungo programak mantendueta sustatzea eta Foru Komunitate osora hedatzen direla ziurtatzea.

2. Helduentzako programa espezifikoak prestatzea haurren (bereziki,0tik 3 urtera bitartekoen) beharrei buruz.

3. Gurasoak haurren eta gazteen beharretan eta heziketaestrategietan trebatzeko programa espezifikoak mantendu etaprestatzea eta egoera psikologiko edo sozial arriskutsuan daudengurasoek haietan parte hartzea.

4. Arrisku egoeran dauden haurrek eta gazteek aisialdiko prebentzioprograma eta jarduera gizarteratzaileetan parte hartzea.

5. Eskolan eta eskolatik kanpo, tolerantzia, bizikidetza etagatazkak indarkeriaren bitartez ez konpontzea sustatzen duten

114


programak eta jarduerak antolatzea haurrentzat etagazteentzat.

6. Lehen mailako prebentzio proiektuak dinamizatzea komunitatean,auzoetako, herrietako eta ibarretako elkarteek osatzen dituztengizarte sareekin elkarlanean.

7. Haurrak eta gazteak partaidetzan eta elkartasunean heztekoprogramak eta jarduerak egitea komunitateetan.

8. Haurrek eta gazteek elkarteak sor ditzaten bultzatzea, gizartelankidetza, elkar laguntzea eta elkartasuna sustatzen baitute.

Azkenik, helburuok zenbateraino lortzen diren ebaluatzeko, honakoadierazle hauek zehazten ditu:

1. Nafarroako Foru Komunitateko lehen mailako prebentzioprogramen kopurua eta estaldura.

2. Lehen mailako prebentzio programa berrien kopurua eta estaldura.

3. Lehen mailako gizarte zerbitzuei eta haurrak babesteko zerbitzuespezializatuei helarazten dizkieten zailtasun sozialeko kasuenkopuruak pixkana-pixkana behera egitea.

4. Haurren bizi kalitateari buruzko adierazle orokorrak pixkana-pixkana hobetzea.

Planak proposatzen dituen neurriekin, helburuekin eta adierazleekinbat alor honetan zer lan egin den ikusteko, alde batera utziko duguhaurrak babesteko zerbitzu espezializatuek lantzen dituzten kasuenkopuruaren bilakaera –aurreko ataletan erran dugun bezala, goraegiten ari da– eta Euskal Herriko Unibertsitateko lantalde teknikoakegindako txosten bateko datuak erabiliko ditugu. Txostena Plana–zehatz-mehatz, Plana 2003an eta 2004an– ebaluatzeko egin zuen,eta 2005. urteko lehenengo hiru hilabeteetan aurkeztu; FamiliaZuzendaritza Nagusiaren 2004. urteko oroitidazkiak ere badakar harkemandako daturik.

2002., 2003. eta 2004. urteei buruzkoa da, eta orduan lehen mailakoprebentzio jarduera egituraturen bat antolatu zuten udalerriak aipatzenditu; hain zuzen, jarduera egituratutzat du idatzizko plangintzarijarraikitzen zaiona eta astean behin eta, gutxienez, hilabetez edohamabost egunean edo hilabetean behin eta, gutxienez, lau hilabetezantolatzen dena.

115


PREBENTZIO JARDUERA EGITURATUAK ANTOLATZEN DITUZTEN

Orobat, Planeko 3. programak, “Sentsibilizazioa eta lehen mailakoprebentzioa” izenekoak ezarritako aurrekontua eta horretarakogastatutakoa erka ditzakegu, Familia Zuzendaritza Nagusiak emandakoinformazioa erabiliz.

Bestalde, Familia Zuzendaritza Nagusiak diru-laguntzak ematen dizkiehainbat erakunderi, babes jarduerak abian jarri eta susta ditzaten, etabatzuk prebentzioaren alorrean ere jarduten dira.

116


ERAKUNDEEK BABES JARDUERAK ABIAN JARRIETA SUSTATZEKO DIRU-LAGUNTZAK

7.1.3. Hobetu beharrekoak

Gizarte zerbitzuek eginkizun esanguratsuak dituzte informazio,trebakuntza eta protokolizazio arloan, baina ez dira hartzendenborazko baliabide edo baliabide ekonomikotzat eta, hortaz, ez dirahartzen abiapuntutzat. Aitzitik, laguntzen kudeatzailetzat hartzen dira,eta haien eginkizuna esku hartzea da nagusiki. Eskumen aldetik,egiteko esanguratsua dute lehen mailako prebentzio programetan etajardueretan, baina, egia erran, haien egiteko nagusia ez dababesgabetasun eta arrisku egoerak antzematea eta haiei aurreahartzea. Izan ere, oro har, bi arazo daude horretarako: neurri bateanbakarrik aritzen dira haurren esparruan eta ez daude behar bezainespezializatuta.

Prebentzioa funtzio nagusietako bat den neurrian –arrakasta badu, ezda beharrezkoa haren ondoren esku hartzea–, lehen mailako edooinarrizko gizarte zerbitzuek lehen mailako prebentzioan jarri behardute arreta (arrisku faktorerik antzeman ez arren, halakorik sor ezdadin saiatu behar dute), baita, jakina, bigarren mailakoan ere(babesgabetasuna eragiten duten arrisku faktoreak daudenean, eskuhartu egin behar dute). Horretarako, zera egin beharko lukete:

• Trebakuntza programak antolatu guraso guztientzat.• Laguntza programak antolatu guraso berrientzat, batik bat,seme-alabak gaizki tratatzeko arriskuan daudenentzat.

117


• Hasiera batetik screening jarduera jarraituak antolatzea (haurguztientzako jardueretan arriskuan dauden haurrakaukeratzea).• Haur guztiei eta senideei osasun fisikoaren eta adimenosasunaren alorreko zerbitzuak ematea.• Gaizki tratatzen dituzten adingabeentzako programaterapeutikoak antolatzea.• Haur eta gazte guztiak abilezia sozialetan (hala nola, gatazkenkonponketan) trebatzea.• Estresatuta dauden gurasoentzako autolaguntza taldeak etalaguntza sistemak osatzea.• Zuzeneko laguntza, prestakuntza, etab. zerbitzuak.

Fase honetan, funtsezkoa da, gainera, oinarrizko bertze zerbitzuekin(osasun etxeekin, ikastetxeekin, haur eskolekin…), zerbitzuespezializatuekin eta elkarteekin sarean lan egiteko sistema ezartzea,eta baita gizarteak haurrak laguntzeko elkarteetan eta auzo eta familiaelkarteetan parte hartu egin dezan bultzatzea.

7.2. BABESGABETASUN ETA ARRISKU EGOERAK GARAIZANTZEMATEA ETA OINARRIZKO GIZARTE ZERBITZUEIJAKINARAZTEA


Zailtasun sozialak dituzten adingabeen ingurunean esku hartzeko,oinarrizkoa da aldez aurretik haiek antzematea, alegia, inor ohartzeaadingabeek zailtasun sozialak dituztela. Zailtasunak lehenbailehenantzematea funtsezkoa da haurren oinarrizko beharrei erantzuteariuzten diotenetik esku hartzeko eta, hartara, haiei kalte fisiko moral edohandiagorik ez egiteko.

Lehen faseko zailtasunak babesgabetasun egoera gehienen berezkoakdira: familiartean jazotzen dira eta adingabeek ez dute zuzeneaneskatzen laguntza. Hori dela-eta, egoerok garaiz antzematea, arazoasortu eta berehala identifikatzea oinarrizkoa da lehenbailehen eskuhartzen hasteko, finkatutako helburuak lortu eta azkenean lortzen direnemaitzak hobetzearren; funtsean, azkenean lortu beharreko emaitzakdira egoera ez larritzea eta egoerak ez egitea hain okerrera, ia ezinezkoada komunitatearen baliabideak erabiliz konpontzea eta adingabeakfamiliarengandik bereizi behar dira.

Onartu beharra dago ezinezkoa dela halako egoera guztiakantzematea, eta, horregatik, ezinezkoa da zenbatetan gertatzen diren

118


zehaztea. Alde horretatik, alor honetako kalkuluek diotenez,antzematen diren egoerak kasu guztien % 30 eta % 35 arteanbertzerik ez dira; tasa, ordea, ezberdina da egoera motaren arabera.

Nafarroako Gobernuak, Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuaren bitartez, Nafarroako Foru Komunitatean haurrenbabesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburua prestatu du, etadatuok bildu ditu. Haurren aurkako tratu txarren eta abandonuenkantitateari eta ehunekoei buruzko azterketekin bat, adierazten dute“izozmendiaren tontorra” osatzen duten egoeretan bakarrik esku hartzendela eta haren azpian ezagutu egiten ez diren kasu asko eta askodaudela, eta, antzeman arren, jakinarazi egiten ez diren bertze zenbait.

Gainera, Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta Gazteendako Planakberak aipatzen duenez, kontuan izan beharra dago detekzioa lerratutadagoela neurri batean, alegia, antzematen diren kasu gehienakbazterreko pertsonenak edo arazo psikologiko edo sozial erantsirenbat dutenenak direla. Horregatik guztiagatik, erraza da ulertzenzergatik duen hain eragin handia kasu eta egoera guztiak antzemaneta jakinarazteak esku hartu eta adingabeak babesteko.

Alde horretatik, nabarmentzekoa da Adingabeen babes juridikoariburuzko urtarrilaren 15eko 1/1996 Lege Organikoko 13. artikuluak etabaita Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari etababesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legeko 4.3.artikuluak halako kasu edo egoerak jakinarazi edo salatzekobetebeharra ezartzen dutela. Hain zuzen ere, zera xedatzen dute:“Pertsona edo agintari orok, eta, bereziki, beren lanbide edoeginkizunengatik adingabeei loturik dauden horiek, adingabe batenarrisku egoera bat edo ustezko geriza-gabetasuna antzematen badute(…), agintari eskudunei edo kargudunik hurbilenei horren berriemanen diete”.

Alabaina, askotan, zaila izaten da familiak, profesionalek eta, oro har,herritarrek halako egoera edo kasuak jakinarazi edo haiez ohartarazdezaten; izan ere, familiartean edo adingabeen etxean bertan jazotzendira, eta, gainera, ezjakintasuna dago haurren aurkako tratu txarrei etaabandonuei, kasurik ezkutukoenei buruzko adierazleei eta haienmugei buruz, baita oharkabetasuna ere halako egoerak salatzekobetebeharrari buruz edo, zergatik ez, beldurra salaketaren ondorioakdirela eta.

Horrexegatik, beharrezkoa da lankidetza bideak eta egoerakbideratzeko bitarteko egokiak ezartzea, komunitateko laguntzazerbitzuek halakoetan modu eraginkorrean esku hartzeko, eta,

119


horretarako, lehenik eta behin, eragile guztiek lehenengo faseandagokien erantzukizuna hartu behar dute beren gain ezinbestean, etahalako egoeren berri dutenean zer egin behar duten azaldu etairakatsi behar zaie.

Honako taula hauek 2003. eta 2004. urteei buruzkoak dira, eta,haietan ikusten denez, familiaren eta haurren esparruan lan egitenduten komunitateko zerbitzuek eta sektoretako eragileek jakinaraztendizkiete halako babesgabetasun eta arrisku egoerak lehen mailakogizarte zerbitzuei eta adingabeak babesteko Familia ZuzendaritzaNagusiko zerbitzuei.

120


Azken batean, babesgabetasun eta arrisku egoerak garaizantzematea ez da zerbitzu edo sektore bakarraren egiteko edo arduraespezifikoa; aitzitik, haurrekin harremanetan dauden pertsona guztiekhartu behar dute parte eginkizun garrantzitsu honetan. Alde horretatik,nabarmentzekoa da, oro har, komunitateko zerbitzu eta eragile guztiekparte hartzen dutela, baita epaitegietako eta Poliziako zerbitzuek, etajakinarazpen asko adingabeen familiartekoek egiten dituztela, bainaargi eta garbi dago, haurrekin harreman handiagoa dutela-eta,hezkuntza eta osasun zerbitzuei dagokiela alor honetan lan gehienegitea eta, hortaz, zerbitzuotako profesionalei dagokiela, nork bereeskumenen esparruan, prebentzio lan esanguratsu hau egitea.

Aurreko tauletan nabarmenduta ageri dira zerbitzuok, baina, oraindik,egiten dituzten jakinarazpenen ehunekoa ez dator bat haurrekin orohar duten harremanarekin eta ematen dieten laguntzarekin.

Alde batetik, osasun arloan, tratu txar fisikoen kasuak antzemateazgain, bestelako babesgabetasun jarrerak eta egoerak oharkabean ezjazotzeko, beharrezkoa da alor horretako profesionalak gai jakinhonetan trebatzea, babesgabetasun egoera baten hasieratzat hardaitezkeen zantzuak edo jarrerak bereizteko gauza izan eta erne ibildaitezen.

Bertze alde batetik, gauza bera erran daiteke hezkuntza arloaz.Halere, alor honetan, babesgabetasun egoerak adierazten dituztenzantzuen berri izateko zailtasun erantsiaz gain, ezjakintasuna erebada sarri egoerok ebaluatu eta haiei aurre egiteko arduraduneigertatzen dena jakinarazteko prozedurei edo bideei buruz.

Nolanahi ere, eragileok babesgabetasun eta arrisku egoerakantzemateko lehenengo fase honetan parte hartzeko, beharrezkoa daantzematen diren egoerei azkar eta modu eraginkorrean erantzuten diensistema bat ezartzea. Izan ere, haien eskaerei behar bezala erantzutenez bazaie eta egoerarik larrienetan baino ez bazaie laguntzen,baliabideak eta profesionalak eskasak direlakoan eta egoera guztiakikertzeko nahikoak ez direlakoan, argi eta garbi dago litekeena delaetsipena piztea haien artean, eta motibazioa galtzea, eta, ondorioz,antzematen dituzten egoerak behar bezainbatean ez salatzea.

Ildo berean, sistemak ondo funtzionatzea (hots, profesionalek zinezeta modu aktiboan parte hartzea arrisku egoerei aurrea hartzen etaaurre egiten) prozeduraren ondoko faseetan profesionalek ematenduten laguntzaren zinezko eragina zenbaterainokoa izan den eta,isilekotasun printzipioa errespetatu beharrak ezartzen dituen mugenbarruan betiere, egoeraren bilakaeraren berri jakitearen araberakoa

121


ere bada. Babes sare espezializatuak ezin du behar bezainbateanegin feedback lan hori, baina funtsezkoa da sektore horietakoprofesionalak motibatzeko; hala ere, gaur egun, gure sistemak ez dumerezi adina balioesten haren garrantzia.

Gainera, bi sektoreok (osasun eta hezkuntza arloak) ez diragarrantzitsuak babesgabetasun egoerak garaiz antzemateko soilik.Aitzitik, lehen mailako gizarte zerbitzuek antzematen diren egoerak ikertueta ebaluatzeko erabiltzen dituzten informazio iturrietako datuek etaadierazleek diotenez, egoerok antzeman eta ondorengo fasean erejarraitu behar dute lanean, hain zuzen ere, eskolari eta osasun etxeeigaldetzen dietelako gehien eskura dagoen informazioa osatzeko.

Bestalde, nabarmentzekoa da oinarrizko gizarte zerbitzuen lana. Izanere, haiek dute jakinarazpenen eta antzematen diren egoeren berrilehenengo eta, gainera, haiek dira, beharrezkoa denean, kasuakFamilia Zuzendaritza Nagusiko Adin Txikikoak Babesteko Atalarihelarazteko iturri nagusia.

Zehatz-mehatz, oinarrizko gizarte zerbitzuen alorrean sortu denHarrera eta Orientabide Sozialerako Programaren bidez egiten dutehori, haren berezko helburuetako bat jakinarazpenok hartu eta beharbezala bideratzen laguntzea baita. Horretarako, jakinarazpenakhartzeaz gain, sustapen lan handia ere egin behar dute, komunitatean,oro har, eta komunitatearekin lan egiten duten profesionalekin,zailtasunak txikiagotzeko, herritarrei haien berri eman eta kontzientziaharrarazteko kanpainen bidez eta, antzematen diren egoeren berriematea errazagoa izan dadin, lurralde bereko zerbitzuak bildu etaelkar koordinatzeko guneen bidez.

Lehen erran bezala, kontuan izan beharra dago abenduaren 5eko15/2005 Foru Legeak, adingabeak babesteko esparru juridikoa,administrazioak babesgabetasun eta arrisku egoerei aurrea hartzekoeta adingabeen eskubideak babesteko neurriak eta ekimenak etaadministrazio publikoek eremu honetan dituzten eskumenak ezartzendituenean, toki erakundeei egokitzen diela oinarrizko gizartezerbitzuak eta familiak laguntzeko gizarte zerbitzu espezializatuaksortu eta kudeatzea; horretarako, bitartekoak eskaini behar dizkiete,ingurunea hobetzeko eta adingabeen oinarrizko beharrei erantzuteko,xedea baita adingabeak familiarengandik ez bereiztea edo, behinbereizketa erabaki eta gero, familiarekin itzultzea.

Alde horretatik, oinarrizko gizarte zerbitzuak eta Iruñeko auzounitateak ez dira haurrak babesteko zerbitzu espezializatuak, baina,aurreko datuek erakutsi dutenez, komunitateak erreferente publiko eta

122


erakundeen esparruko erreferentetzat hartu behar ditu, gizartezerbitzuen sisteman sartzeko atea baitira: haurrengandik eta haienfamiliarengandik eta ingurune sozialetik hurbilen dagoen maila.

Oinarrizko zerbitzuon esparruan, Harrera eta Orientabide SozialerakoPrograma arduratzen da oro har haurren eta nerabeen eskubideaksustatzeaz eta haiek lagundu eta babesteaz. Honako jarduera hauekosatzen dute Programa haurrei dagokienez:

�� Talde edo komunitatearen baitan

• Zer lekutan edo auzotan lan egiten duten, zerbitzuek bertakoegoeraren berri izatea: tokian tokiko ezaugarrien berri jakitea,herritarrenena, zer baliabide formal eta ez-formal dituztenjakitea, harreman pertsonalak nolakoak diren, zer adingabetalde dauden, zer biltoki dauden, zer hornigai eta zer gabeziadituzten…

• Haurren babesgabetasuna eta jarrera antisoziala eragitenduten testuinguruak (inguruneak, bizi baldintzak, beharrak,arrisku egoerak, berdintasunik eza…) antzematea.

• Zailtasun sozialei aurrea hartzea.- Komunitatea haurren inguruan kezkatzera bultzatzea.- Komunitateari haur talde bereziki babesgabeen etahaurren artean antzematen dituzten arazoenkontzientzia harraraztea.- Sarean lan egiten duten bertze profesional batzuei(osasun etxeetako pediatrei eta gizarte langileei,ikastetxeetako orientatzaileei eta tutoreei eta abarri)kontzientzia harraraztea, noizean behin haurren etanerabeen zailtasunetan esku hartzeko informaziosaioak eta biltzarrak antolatuz.- Gurasoei kontzientzia harraraztea, gurasoenelkarteetan, guraso eskoletan, elkarteetan,komunitateko taldeetan… solasaldiak antolatuz.- Adingabeek eta hain familiek bat egin eta parte hartzekoguneak sor daitezen bultzatzea.- Lehen mailako prebentzio programak lantzea, arazopsikologikoak eta sozialak ez sortu eta, hartara,zailtasun sozialak edo gatazkak ez pizteko:drogazaletasuna, nerabezaroan haurdun gelditzea,pobrezia, eskolara ez joatea, etab.- Dauden tokietan, HNALekin elkarlanean, bigarrenmailako prebentzio programak lantzea, familiekin

123


(gurasoekin, tutoreekin eta abarrekin) eta babesgabegelditzeko edo delituren bat egiteko arriskuan daudenhaurrekin eta gazteekin.

• Haurrak laguntzeko baliabideak, zerbitzuak eta laguntzak(lehenik, laguntza edo orientabidea eskatzeko tokikoerreferentea den aldetik, Programa bera) ezagutaraztea.• Sareko baliabide formalak eta ez-formalak koordinatutaerabiltzeko laguntza teknikoa.

Iruñean, lantaldeek Haurrak Babesteko Komunitateko Lantaldearekinbat antolatzen dituzte ekimen horiek guztiak, eta, plangintza egiteko,Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldearen laguntza etaaholkularitza teknikoa izaten dute.

�� Banakoaren eta familiaren baitan

• Haurren arrisku eta babesgabetasun egoerei aurrea hartzeaeta haiek antzematea.• Larrialdietan lagundu eta berehalako babes neurriak hartzeaeta, beharrezkoa bada, HNALri edo Familia ZuzendaritzaNagusiari aholkularitza eta laguntza teknikoa eskatzeahorretarako.• Arrisku edo babesgabetasun txikiko egoerak ikertu etaebaluatzea eta halakoetan plangintza egin eta esku hartzea.

- Adingabeen oinarrizko beharrei erantzun egiten zaielaziurtatzea.- Tokian tokiko gizarte arloko eta haurrak babestekobaliabideei laguntza eskatzea.- Aldaketa prozesuak bultzatzeko edo haiei bide ematekomotibatzea.- Familia egituratzen eta harremanak izaten laguntzea.- Gurasoak guraso izaten trebatzea, eskatu egitenbadute.- Ekonomia eta etxea antolatzen laguntzea.- Beharrezkoa bada, adingabeak babesteko neurriakhartzea.- Sareko baliabideak koordinatu eta laguntzea.

• Babesgabetasun neurrizkoko edo larriko egoerak ikertu etahasiera batean ebaluatzea eta lantalde espezializatuenganabideratzea. Lantalde espezializatuarekin elkarlanean aritzea,adingabeak babesteko sareko bertze bide bat baita. • Babesgabetasun larriko egoerek adingabeen aurka delituren

124


bat egitea badakarte, egoerok agintari eskudunen aurreansalatzea.• Beharrezkoa bada, familia talde jakin batzuen erreferentziazkojarraipena egitea.

�� Prestakuntza eta informazioa

• Gizarte zerbitzuetako eta auzo unitateetako profesionalaktrebatu eta informatzea, bai Harrera eta OrientabideSozialerako Programan, bai Beren Kabuz MoldatzekoZailtasunak dituzten Pertsonak Laguntzeko Programandabiltzanak, zailtasun sozialak dituzten haurrak bi horienesparruan lagundu baitaitezke, bai lehen mailan eta bailarrialdietan; eta prestakuntza hori haurrak babestekokomunitateko lantaldeetako eta HNALetako teknikarienprestakuntzaren parekoa izatea.

�� Ebaluazio jarraitua egitea, baina banakoen eta familienbaitan eta bai talde edo komunitatearen baitan

• Lanean antzematen diren beharrak aztertu eta analizatzea,baliabide, laguntza edota zerbitzu berriak proposatu etazailtasun sozialak dituzten haurren babesgabetasun etaarrisku egoeretan prebentzio, detekzio eta esku-hartze lanaerrazago egiteko.

Honako hauek har daitezke fase honetan esku hartzearenonuraduntzat:

• Haurrak, oro har, eta haien familiak.• Familian eta ingurune sozialean zailtasunak dituztela-eta,babesgabetasun txikiko egoeran edo arrisku egoeran daudenhaurrak eta nerabeak.• Adingabeak, sexu abusuak egin dizkieten, eraso egin dieten,gaizki edo zabarkeriaz tratatu dituzten edo abandonatu egindituzten susmoa denean eta haien osasuna edota oinarrizkosegurtasuna larriki eta zuzenean arriskuan dagoenean–orduan, berehala esku hartu behar da–.


Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta Gazteendako Planak dioenez,sortu zenean (2000n) jotzen zen arrisku egoerak, oro har, gutxitan etaberandu antzematen zirela, eta nabarmentzen du orduan osoprograma gutxi lantzen zirela profesionalen eta, oro har, herritarren

125


artean, egoerok goiz antzematea bultzatzeko, eta ez zegoela ia batereprotokolorik lehen mailako laguntza zerbitzuek egoera horiekoinarrizko gizarte zerbitzuei jakinarazteko.

Nafarroako Gobernuak, Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuaren bitartez, Nafarroako Foru Komunitateanhaurren babesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburuaprestatu du, eta, nolabait, haurren ingurunean esku hartzekolehen faseetako hutsuneak bete ditu, garrantzitsuak diren bertzebatzuez gain.Hartara, erran daiteke badaukagula dokumentu bat,Departamentuaren beraren hitzetan, profesional guztiek (AdinTxikikoak Babesteko Atalak, lehen mailako gizarte zerbitzuek,egoitzetako zerbitzuek, lehen mailako sarea osatzen duten programeketa familian esku hartzeko sare espezializatua eratzen dutenek)irizpide komunei eta prozedura formalizatuei jarraiki lan egiteko.

Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta Gazteendako Planarenesparruan eskuliburu bat prestatzearen aldeko ekimena, nolabait,Nafarroako Gobernuko babes zerbitzuak, lehen mailako gizartezerbitzuak eta bertze babes sistema batzuk (hezkuntza, osasuna,Fiskaltza, epaileak eta Polizia) koordinatzeko programak osatu du,eta haren oinarria, neurri handi batean, eskuliburuaren edukiakaplikatzea da.

Ondorioz, Departamentuak berak garai batean arartekoari jakinarazizionez, adingabeak babesteko zerbitzuetako eta oinarrizko edo lehenmailako gizarte zerbitzuetako prestakuntzaz gain, komeni daeskuliburuak ezartzen duen prestakuntza bertze sektore batzuetaraere hedatzea, eta “profesionalak sarean” trebatzeko politika abianjartzea. Izan ere, hori du gaizki tratatzen dituzten adingabeekin eginbeharreko lanaren fase guztietan zorroztasuna eta koordinazioaziurtatzeko metodologiatzat, eta Haur eta Gazteendako PlanarenJarraipena Egiteko Batzorde Teknikoak horixe erabaki zuen 2004komaiatzaren 12an egin zuen bileran.

Gizarte Ongizate Departamentuak babesgabetasun egoerak garaizantzeman eta oinarrizko gizarte zerbitzuei jakinarazteko protokoloeiburuzko informazioa eman digu. Bertzeak bertze, eskuliburuarenedukia (Jakinarazpenak Hartzeko Protokolo Bateratua, 3. eranskina)aipatu digu, eskola, hezkuntza, etab. arloan protokolo bat dagoelafrogatzeko, baita Burlatako psikologia eta gizarte arloko lantaldeangisa horretako hainbat protokolo daudela; ildo berean, bertze elkarteeta profesional batzuek ere, hala nola, pediatrek, sareko lana antolatudute.

126


Arrisku egoerak antzemateko protokoloak ezagutarazteko ekimeneiburuz, honako hauek aipatu ditu:

• Esku hartzeko eskuliburua aurkezteko saioa, hura argitaratueta banatu eta berehala.Oinarrizko gizarte zerbitzuetako eta Iruñeko auzo unitateetakoprofesionalentzat.Iruñean bi saio izan ziren; Lizarran, bat; eta Tuteran, bertzebat.

• 20 orduko ikastaroa, esku hartzeko eskuliburuaren eta, osobereziki, protokoloen erabileran sakontzeko.Oinarrizko gizarte zerbitzuetako eta Iruñeko auzo unitateetakoprofesionalentzat.Iruñean bi ikastaro izan ziren; Lizarran, bat; eta Tuteran, bertzebat.

• Lan saioak, eskualdeetan, oinarrizko gizarte zerbitzuetako etaIruñeko auzo unitateetako profesionalen eta lantaldeespezializatuen artean, protokoloak nola bete landu etairizpideak bateratzeko.

Gizarte Ongizate Departamentuarekin bat, eskuliburuaren argitalpenberriak planifikatu dituzte berriki, eta, gainera, haurrak babestentrebatzeko eta haurrak babestu beharraren kontzientzia harraraztekobertze bi bitarteko sortu dituzte: “Haurrak babestea, eskolareneginbeharra” eta “Haurrak babestea, familiaren eginbeharra”gidaliburuak. Lehenengoa irakasleak laguntzeko zentroetan aurkeztuzuten, 2007ko lehen hiru hilabeteetan, eta bigarrena, HezkuntzaDepartamentuarekin elkarlanean, guraso elkarteen eta bertze familiaelkarteen artean ezagutaraziko dute.

Bestalde, galdegin dugu zer jarduera egin eta zer datu biltzen direnebaluatzeko noraino ezagutu eta erabiltzen dituzten gizarte langileek,pediatrek, poliziek, adimen osasunaren esparruko zentroek, haurhezitzaileek… babesgabetasun eta arrisku egoerak antzematekoprotokoloak, eta Gizarte Ongizate Departamentuak Haur etaGazteendako Planaren ebaluazioa eta elkarteek babesgabetasunegoeran dauden haurren egoera bideratu edo jakinarazten dutenkasuen ehunekoari buruzko datuak aipatu dizkigu.

Jardun horren lekuko, hona hemen Familia Zuzendaritza Nagusiaren2004ko oroitidazkitik ateratako datuak.

127


ZAILTASUN SOZIALEKO EGOEREN DETEKZIOA HOBETZENARI DEN ADIERAZLEAK

2006ko lehen hiru hilabeteetan adingabeak familian hartzeko 16 prozedura jarriziren abian.

Bertze programekin egin dugun bezala, gatozen, azkenik, Planeko 4.programa (“Detekzio goiztiarra” izenekoa) eta 5. programa (“Ikerketaeta ebaluazioa” izenekoa) gauzatzeko aurrekontuak eta zinezgastatutakoa konparatzera.

128



Jakin badakigu, gizartean babesgabe dauden haurrei dagokienez,kasu gutxi antzematen direla eta, komunitateko zerbitzuek (osasunetxeek, ikastetxeek eta abarrek), familia hedatuak edo herritarrekbaten bat jakinarazten dutenerako, haurrak babesgabetasun handikoegoeran daudela eta, ondorioz, zailagoa dela esku hartzea. Hori dela-eta, komeni da herritar guztientzako informazio kanpainak egitea etalurralde berean aritzen diren sistemetako profesionalentzat lanerakoprestatzeko guneak egokitzea, prebentzioa eta egoerok haurraktxikiak direla antzematea eta arriskuan edo babesgabetasun txikikoegoeran dauden haurren egoerak jakinaraztea bultzatzeko eta,hartara, egoerak konpontzeko neurriak hartu eta haiek areago ezlarritzeko.

Hasiera batean, Nafarroako Foru Komunitatean haurrenbabesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburua dokumentuegokia da profesionalei halakoetan esku hartzeko jarraibideak etaprozedura edo protokoloak eskaintzeko, baina badirudi beharrezkoa delahura ezagutarazteko lana areagotzea eta profesionalak haren edukianareago trebatzea. Funtsean, orain arte eginiko lana oinarrizko gizartezerbitzuen esparruan egin da, baina komunitatean adingabeen beharreierantzuteaz arduratzen diren bertze zerbitzuetara eta profesionalenganahedatu behar da. Ildo horretan, egokiak iruditzen zaizkigu FamiliaZuzendaritza Nagusiak onartu berri dituen ekimenak, baina, hala ere,dibulgazio lana gehiago nabarmendu behar dela uste dugu.

Babesgabetasun egoerei erantzuteko, gehienetan, hainbat instantziaketa zerbitzuk hartu behar dute parte, baina zerbitzu edo instantziokadministrazio departamentu ezberdinen mendekoak dira sarri: gizarte

129


ongizatearen, hezkuntzaren, osasunaren… alorrekoak. Hori dela-eta,koordinatuta esku hartu behar da, sektore eta zerbitzu ezberdinetakoprofesionalek informazioa helarazi behar diote elkarri, lanak jarraituaizan behar du…

Askotan, parte hartzen duten zerbitzuak eta instantziak departamentuedo administrazio ezberdinen mendekoak izatea lan egiteko zailtasunerantsia da, baina alderdiek ahalegin handiagoa eginez eta borondateona izanik gainditzen da.

Halakoetan, neurrien artean loturarik ez izateko, hutsuneak izateko,bikoiztasuna gertatzeko, irizpide bateraturik ez izateko… arriskuadago, eta ondorioak zerbitzuek eta adingabeek jasaten dituzte: aldebatetik, eraginkortasunik eza eta energia alferrik ahitzea eta, bertzealde batetik, utzikeria eta neurrien artean koherentziarik ez izatea.Azken batean, lehen mailako baliabideek (ikastetxeek, osasun etxeek,udaltzaingoak, prebentzioan aritzen diren komunitateko elkarteek…) etabaliabide espezializatuek (adimen osasunaren alorreko zentroek,ospitaleek eta abarrek) sarean lan egiteko dinamika sistematikoki sortzeabultzatzeaz gain, bestelako neurriak ere hartu behar dira. Litekeena daneurriok handinahiak ez izatea, baina berehala ezar daitezke etahobekuntza nabariak ekarriko lituzkete: zerbitzuak koordinatzekomekanismoak, esku hartzeko protokolo bateratuak ezagutaraztea,profesional jakin batzuk adingabeen ibilbidearen tutore aritzea eta harenjarraipena egitea, sistema informatikoak aprobetxatzea… Halaber,komeni da lehen faseetan esku hartzen duten profesionalek ematenduten laguntzak egiaz zer-nolako eragina duen jakitea eta, isilekotasunprintzipioa errespetatu beharrak ezartzen dituen mugen esparruanbetiere, egoeraren bilakaeraren berri jakitea.

7.3 HASIERA BATEKO EBALUAZIOA ETA KASUA HAURRAKBABESTEKO ZERBITZUETARA BIDERATZEA


Fase honetarako, oinarrizko gizarte zerbitzuek edo Adin TxikikoakBabesteko Atalekoek badute jada, nolanahi, adingabe batenbabesgabetasunaren berri, eta, horrenbestez, abiapuntuak izanbehar du jakinarazten dizkieten egoerak lehenbailehen eta azkaraztertu eta ikertzea.

Halako jakinarazpenei ez bazaie azkar eta interesez erantzuten,alde batetik, adingabearen egoeran ondorio larriak izan daitezke etalitekeena da, egoera hainbertze larritu eta hain okerrera egitea, are

130


zailagoa da ondoren esku hartzea eta, bertze alde batetik, halakoegoerei aurrea hartzen eta halako egoeretan esku hartu behar duteneragileen eta profesionalen inplikazioa ez da behar lukeena.

Hasiera batean, esku hartzeko eskuliburuaren aurreikuspenenarabera, honako hauek dira adingabe bat babesgabetasun egoeranedo babesgabe gelditzeko arriskuan dagoelako jakinarazpenak etaohartarazpenak hartzeko faseko helburuak:

• Haur baten egoerari buruzko jakinarazpena egin nahi dutenpertsona eta erakunde guztiei berehalako batean jaramonegitea.

• Oinarrizko informazioa biltzea, egoera haurrak babestekozerbitzuen eskumena den ebazte aldera.• Kasuan-kasuan zer egin behar den erabakitzea:

- Babes zerbitzuek (oinarrizko gizarte zerbitzuek edo AdinTxikikoak Babesteko Atalak) esku hartu behar duten etaegoeraren larritasuna edo lehentasuna zenbaterainokoaden erabakitzea, edo kasua bertze zerbitzuei (hala nola,adimen osasunaren eta hezkuntzaren alorrekoei)dagokien eta bideratu egin behar zaien.

- Babesgabetasun egoerarik dagoen lehenengozebaluatzea.

• Haurraren edo familiaren egoera dagokion profesionalari edozerbitzuari jakinaraztea, behar izanez gero, laguntza emandiezaion.

Gainera, oso garrantzitsua da fase honetan azkar esku hartzea, eta,horregatik, eskuliburuak berak orientabidea emateko bertzeerreferente bat dakar, zera baitio, dena delako erabakia eta harekinbat egin beharrekoa egoeraren berri izan eta, gehienez ere,hamabost eguneko epean hartu eta gauzatu behar dela.

Jakina, erabakiak baldintzatzen du kasua oinarrizko gizarte zerbitzuenesku gelditzen den ala, esparru honetako zerbitzu espezializatua denaldetik, Adin Txikikoak Babesteko Atalera bideratu behar den. Izanere, esparru juridikoari buruzko atalean aipatu dugun eskumenenbanaketaren arabera, Nafarroako toki erakundeei dagokie adingabeenarrisku txikiko eta neurrizko arriskuko egoerak antzeman, haieiburuzko adierazpena egin eta halakoetan esku hartzea; arrisku larrikoegoerei eta, bereziki, babesgabetasun egoerei buruzko adierazpena

131


egin eta halakoetan esku hartzea, berriz, Nafarroako Gobernuko AdinTxikikoak Babesteko Atalaren eskumena da.

Esku hartzeko eskuliburuko bigarren kapituluak berak haurrenbabesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskumenak aipatzen ditu,eta oinarrizko zerbitzuen eta zerbitzu espezializatuen jardun esparruadiseinatu.

Bestalde, erabakitzen denak prozesuko fase honetan ere duberebiziko eragina: ez bada sumatzen egoera zenbateraino den larriaedo noraino egin dezakeen okerrera eta komunitatearen baliabideakerabiliz esku hartzea ebazten bada, baliteke adingabeen benetakobeharrak kontuan ez hartzea eta, ondorioz, gehiegi atzeratzea zerbitzuespezializatuen esku-hartzea.

Alderantziz, behar izan gabe, oinarrizko gizarte zerbitzuek kasuazerbitzu espezializatura (Nafarroako Gobernuko Adin TxikikoakBabesteko Atalera) bideratzen badute, lan gehiago ematen diote berezebatz ditzakeenak baino kasu gehiago pilatuta dituen egitura bati eta,gainera, familiarteko erlazioari kalte egiteko arriskua dago.

Alde horretatik, kontuan izan beharra dago zerbitzu espezializatuetarajotzeak eragin handia duela familietan, bereziki, haien autoestimuan,eta hura nahiko kaltetuta dagoela oro har ordurako. Egia erran,eragina zaila da ebaluatzen, baina, gai honi buruz egindako zenbait

132


ikerlanen arabera, kasua zerbitzu espezializatuetara bideratzeaatalase gisakoa da familien ikuspegitik: ordutik aurrera, adingabeezabusatzen duten, oker tratatzen dituzten edo jaramonik egiten ezdieten susmoa “formal” bihurtzen da, eta, egoeraren bilakaera denadelakoa ere, susmoak eragin lazgarria izan dezake.

Horregatik, ahal dela, hasierako fase honetan, garrantzitsua da,adingabearekin ez ezik, familiarekin ere harremanetan jartzea ikertzenhasi aurretik, ikerketa hastekoa dela jakinarazteko, zerbitzua etaprofesionala dagozkien testuinguruan kokatzeko, zer neurri hartukodiren eta zenbat iraunen duten jakinarazteko…


Oinarrizko gizarte zerbitzuek bideratzen dute kasu gehien (% 59) AdinTxikikoak Babesteko Atalera, baina badira bertze iturri esanguratsubatzuk, hala nola, epaitegietako zerbitzuak –kasu guztien % 12bideratzen dituzte–, osasun zerbitzuak –% 9,3–, etab. Horiek guztiekzuzenean jakinarazten dizkiote hainbat egoera (oro har, larrienak) Atalari.

133


Txostenean azaldutako jarraibideekin bat, haurren babesgabetasunegoerei buruzko hasiera bateko ikerketa eta ebaluazio lana oinarrizkogizarte zerbitzuei dagokie; horixe uste dute oinarrizko gizartezerbitzuetako eta Adin Txikikoak Babesteko Ataleko profesionalekberaiek ere.

Hasiera bateko ebaluazioaren bidez, lehenik eta behin, adingabeababesgabetasun egoeran dagoela egiaztatu behar da. Ondoren,haren larritasuna eta larrialdiko babes neurriak hartu behar diren alaez ebaluatu behar da, eta egoera zer faktorek eragin duten ikertu.Azkenik, egoera konpontzerik dagoen aztertu behar da, eta adingabeaeta haren familia lagundu eta babestu egin behar diren eta haieningurunean esku hartu beharrik dagoen. Azken batean, lehenbizikoerabaki garrantzitsua hartu behar da, alegia, zer neurri hartu behardiren esku hartzeko eta adingabeak familiarekin bizitzen jarraidezakeen edo, egoeraren larritasuna dela-eta, beharrezkoa den kasuaAdin Txikikoak Babesteko Atalera bideratzea, hark moduespezializatuan esku hartu edo babes neurriren bat ezar dezan.

Nafarroako Foru Komunitatean Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Planak dakartzan datuak ez daude guztiz eguneratuta,baina badira oinarrizko gizarte zerbitzuen funtzionamenduarenadierazgarri. Oinarrizko 30 gizarte zerbitzuk erantzun zioten Planaprestatzeko igorri zieten inkestari, eta zera ondorioztatzen da haiekemandako datuetatik:

134


• Oinarrizko gizarte zerbitzuen % 56,7an, esku hartzekoerabakia eta esku hartzeko planaren diseinua eta azterketalantaldean egiten dute eta, oro har, taldea bi kidek osatzendute. Hala ere, taldearen osaera askotarikoa da: gizartelangile batek eta hezitzaile batek osatutakoa (11zerbitzutakoa), bi gizarte langilek osatutakoa (bitakoa),psikologo batek eta hezitzaile batek osatutakoa (batekoa),gizarte langile batek, psikologo batek eta hezitzaile batekosatua (bitakoa) eta gizarte langile batek, hezitzaile bateketa komunitateko prebentzioan aditu batek osatutakoa(batekoa).

• 12 zerbitzutan (zerbitzuen % 40an), esku hartzeko erabakiagizarte langile batek bakarrik hartzen du, eta harexekdiseinatzen du adingabearen ingurunean eta familian eskuhartzeko plana, hark ebaluatzen du denboran eta hark erabakieta egiten ditu beharrezko aldaketak esku hartzeko planean.

• Oinarrizko gizarte zerbitzu batean, eginkizun horiek guztiak(esku hartzea erabaki eta esku hartzeko plana diseinatu etaaztertzea) gizarte hezitzaile batek bakarrik egiten ditu.

• Ikerketa eta ebaluazio lanari dagokionez, zerbitzuen % 53,3angizarte langileek soilik egiten dute, eta zerbitzuen % 33,3an,gizarte langileek eta hezitzaileek osatutako lantaldeek.Oinarrizko hiru gizarte zerbitzutan bakarrik laguntzen dietepsikologoek egiteko horretan.

Ondoriooz gain, nabarmendu beharra dago, lehen azaldu dugunez,oinarrizko gizarte zerbitzuetako profesional gehienek ezin dituztelaegin behar bezainbateko kalitateaz eta sakontasunaz egiteko horiekguztiak, nagusiki, haurren babesaren alorrean neurri batean bakarrikjarduten direlako eta ez daudelako espezializatuta.

Hori dela-eta, ikerketa eta ebaluazio lana jakintza arlo askotakolantaldeek egin beharko luketela uste dute, gizarte langile, hezitzaile etapsikologo espezializatuek osatutakoek. Alabaina, oro har, Nafarroakooinarrizko gizarte zerbitzuen gaur egungo egoera ez dator bat ikuskerahorrekin, nahiz eta, jarduteko irizpide gisa, egoerarik zailenetan(esaterako, familiaren barnean sexu abusuak izaten direnean), oinarrizkogizarte zerbitzuen jardun esparrua gainditzen dutenetan, Adin TxikikoakBabesteko Atalaren beraren laguntza eta, beharrezko bada,Ikerkuntzarako, Ebaluaziorako eta Esku Hartzeko Kanpo Lantaldearenaedo, Lizarran, HNALrena duten; salbuespen bakarra Iruña da, HNAL udalbarruti osoan baitaude joan den urteaz geroztik.

135


Azaldutako egoera are nabarmenagoa da lehen mailako laguntza sareariburuz aritzean erabili ditugun informazio taulak kontuan hartuz gero.

Bestalde, egoera horren ondorioz, batzuetan, Adin Txikikoak BabestekoAtalak egin behar du ikerketa eta ebaluazio lana, edo elkarlan aktibo etaestuan aritu behar du oinarrizko gizarte zerbitzuekin lan hori egiteko,haiek dagokion epean ezin dutenean, zuzenean Atalera bideratzendituzten egoera larri eta premiazkoetan eta oinarrizko gizarte zerbitzuengaitasun teknikoa gainditzen dutenetan, eta, azkenik, oinarrizko gizartezerbitzuek txostenak osatzen ez dituztenean; dena dela,Departamentuaren hitzetan, txosten osatugabeen kopurua behera egitenhasi da, gizarte zerbitzuak pixkana-pixkana esku hartzeko eskuliburuaerabiltzen hasi diren heinean.

Ikerkuntzan bildu beharreko informazioari, erabili beharreko metodoeieta informazioa interpretatu eta balioesteko moduari dagokienez,berriz, orain arte nabarmen hobetu beharrekotzat jotzen ziren, ezzegoela-eta irizpide eta prozedura bateraturik, baina esku hartzekoeskuliburua erreferente bihurtu da alde horretatik. Hala ere, begienbistakoa da hainbat dibulgazio eta prestakuntza ekintza eta jardueraegin behar direla oraindik, alor honetan aritzen diren profesionalekoinarrizko ezaguerak erabiliz lan egiteko.

Izan ere, jakinarazten diren egoerei buruzko ikerketa eta ebaluaziolanean ez ezik, horiek guztiek kasu larriak, Adin Txikikoak BabestekoAtalak bere gain hartu eta landu behar dituenak hari bideratu beharzaizkionean ere dute eragin handia.

Kasuak bideratzeko modua ez bada homogeneoa eduki, egitura etaikertzeko prozedura aldetik eta, ondorioz, ez badu informazio nahikoaematen, arriskua dago zerbitzu espezializatuek (Adin TxikikoakBabesteko Atalak) ikerketa lana berriz ere egin behar izateko, erabakibat hartze aldera, eta, hori dela-eta, erabakia atzeratzeko arriskuadago, eta Atalaren lan dinamikari berari kalte egitekoa.

Alor honetan aipa ditzakegun datuak Familia Zuzendaritza Nagusiaren2004ko oroitidazkikoak dira, eta ondoko taulan ageri dira.

136


Oinarrizko gizarte zerbitzuek antzematen dituzten kasuak helarazi edobideratzeko faseari buruz ere badugu daturik, 2003. eta 2004.urteetakoa, Familia Zuzendaritza Nagusira bideratu diren ala ez etazenbateraino diren larriak zehaztuta.

137


Oinarrizko gizarte zerbitzuek edo lehen mailakoek antzeman eta AdinTxikikoak Babesteko Atalera bideratzen dituzten kasuen ehunekoakagerian uzten du egoerak larriak direnean soilik bideratzeko joeradagoela, eta, adingabeak babesgabetasun txikiko egoeran edobabesgabe gelditzeko arriskuan daudenean, kasuak ez direlabideratzen; dena dela, halako kasuen ehuneko txiki bat ere bideratzenda, eskumenak banatzeko aipatu irizpideei jarraiki gabe.

Ildo horretan, oinarrizko gizarte zerbitzuek ez dituzte bideratzenAdin Txikikoak Babesteko Atalera babesgabetasun larriko kasuen %22; arrisku egoeren % 8 eta babesgabetasun txikiko kasuen % 13,berriz, Atalera bideratzen dira, halakorik egin beharko ez litzatekeenarren.

Egungo egoerari buruzko atal honetan, aipagarria da Iruñeko Udalakikerketa eta ebaluazio fasean ezarri duen metodologia: auzo unitateenbitartez eta Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldearen laguntzazegiten du lan hori.

Ebaluazio fasean nola esku hartzen jarraitu erabakitzeko oinarriada, larrialdietan izan ezik –orduan, HNALk bertzek aurretiazkoikerketarik gabe esku hartzen du–, auzo unitateko profesionalekaztertzen dutela adingabeen egoera (Nafarroako bertze eremuetan,oinarrizko gizarte zerbitzuek) eta, ondoren, HNALko profesionalekburutu behar dutela azterketa. Haien eskaerari erantzunez burutubehar dute, gai batzuk zehaztuz eta bertze batzuetan sakonduz;izan ere, kontua ez da adingabeak eta haien familia ezagutzea,babesgabetasuna zenbaterainokoa den eta adingabeenganzenbaterainoko eragina duen zehaztea ere baizik. Analisi sakon horiegiteko, bertze ikuspegi bat erabili behar da: aurrekoa osatu behardu, baina saiatu behar da berriro ez hasten eta pertsonak birritan ezikertu eta aztertzen.

Haurrez ari garela, egoeraren berri hobeto jakiteko, jotzen da garapeneta heldutasun maila hartu behar dela kontuan, adingabeakzenbateraino dauden atzeratuta adiskideen aldean, zein den haienegoera afektiboa eta haien egoerak zenbaterainoko eragina duenhaiengan, ordura arte izandako laguntzak zer-nolako eragina izanduen, etab., baina baita zer egiten duten eta zer ez duten egitenhaiekin bizi diren helduek, zer aldatu beharko litzatekeen, zer beharduen halabeharrez adingabeak. HNALek adingabe bakoitzak zer dueneta zer ez duen jakin behar dute, zerk balio duen babesteko eta zerindartu behar den, zerk eragiten duen babesgabetasuna etasufrimendua eta zer murriztu behar den, zeri aurre egin behar zaionedo zer egin behar den ondoriorik izan ez dezan.

138


Nolanahi ere, Lantaldearen beraren ustez, esku hartzen laguntzekoebaluazioa da, ildo beretik esku hartzen jarraitu behar duen, eskuhartzeko modua aldatu behar duen edo areagotu egin behar duen,adingabeak bakoitzaren beharren arabera laguntzeko planak nolagauzatu behar diren erabakitzeko: sakonago aztertzea, hobeto eskuhartzeko modu bat aurkitzeko; neurtzea jarraipena nagusiki auzounitateak egiten jarraitzea komeni den, edo HNALren laguntza izatea,aldi baterako HNALren ardura izatea edo, bestela, NafarroakoGobernuak esku hartu eta babesgabetasun adierazpena egin dezaneskatzea.

Lantaldearen aburuz, hasierako ebaluazioa – ebaluazio sakona –plangintza bati jarraiki esku hartzea edo larrialdian esku hartzeasekuentzia azkar, profesionaltasunez eta modu eragingarrian eginbehar dute esku hartzen duten instantziek. Egoerak ebaluatu etahaietan esku hartzeko irizpideek sareko lanarekin lotuta egon behardutela eta bateratuak izan behar dutela jotzen du. Horrexegatikematen dio halako garrantzia egoerei buruz hausnartzeko guneak eta,areago, sistema osatzen duten eragileek hausnarketa egiteko guneakizan eta kasuak etengabe ikuskatu eta langileak etengabe prestatzekobideak urratzeari, ezaguerak eguneratu eta praktikaren analisiansakontzeko.

Oinarrizko gizarte zerbitzuei babesgabetasun eta arrisku egoereiburuz egiten dizkieten jakinarazpen batzuk Adin Txikikoak BabestekoAtalera bideratzen dituzte haiek, eta, hori dela-eta, egoki iritzi diogujakinarazpenen balantze orokorra, bikoiztasunik gabea kalkulatzeari,larritasunaren arabera.

139


Ikuskera honen bidez, egoeren eta haien larritasunaren ikuspegi osoaizan nahi dugu.

Era berean, laguntza instantzia batzuek eta bertzeek lantzen dituztenkasuen larritasun maila ere oso ezberdina dela ikusten da.

Pentsatzekoa denez, oinarrizko gizarte zerbitzuei askoz ere kasugehiago jakinarazten dizkiete, baina erdia arrisku egoeratzat jotzekoakdira. Adin Txikikoak Babesteko Atalari jakinarazten dizkiotenen artean,berriz, % 70 babesgabetasun egoera larritzat hartzekoak dira.

Laguntza instantzia bati eta bertzeari helarazten dizkieten egoeraguztiak bateratu eta larritasunaren arabera sailkatzen baditugu,ondoko grafikoa da emaitza.

Laguntza instantzia bati eta bertzeari egiten dizkieten jakinarazpenakbateratu eta nork egiten dizkien begiratzen badugu, berriz, honako hauda egileen araberako banaketa.

140


Babesgabetasun egoerak eragiten dituzten tratu txarren moteiburuzko informazioa ere eskatu diogu Familia Zuzendaritza Nagusiari,baina ez digu eman, oraindik ez duela-eta. Hortaz, erakunde horrekFamilian Esku Hartzeko Programa Espezializatuaz egindakoargitalpenean ageri den informazioa emanen dugu.

141



Iruñeaz aritu gara lehen: han, Udalaren beraren ekimenez, zailtasunsozialak dituzten haurrei ematen dieten laguntza hobetu egin da,Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldea hiri osora hedatuz. Halaeta guztiz ere, bistakoa da alor honetako baliabideak eskasak direla.Izan ere, teorian, eginkizunak oso zabalak dira eta badirudi argi etagarbi daudela, baina, praktikan, profesionalen lanean gabeziak daude,eta ezin da halako egoeretan behar bezain ondo eta modueraginkorrean esku hartu.

Lehen mailako zerbitzuen arloan, beharrezkoa da profesionalenprestakuntza areagotu eta hobetzea, Horretarako, oinarrizko gizartezerbitzuetan Nafarroako Foru Komunitatean haurren babesgabetasunegoeretan esku hartzeko eskuliburua ezagutarazteko eta hartantrebatzeko orain arte egindako lana egiten jarraitu behar da.

Oinarrizko gizarte zerbitzu bakoitza informazioa biltzeko ereduaribehar bezala jarraitzeko ez ezik, balio behar du metodo edo sistemabat zehaztu eta ziurtatzeko erabakitzeko beharrezko informazio guztiabiltzen dela; gutxienez zer dokumentu bildu behar diren finkatzekobalio behar du, ziurtatzeko haurrak babesteko neurriak erabakitzekoerabiltzen den informazioa egokia eta dagokiona dela. Hartara,ezbairik gabe, segurtasun juridikoa handiagotuko litzateke eta hobetobabestuko lirateke adingabeen eta haien inguruko pertsoneneskubideak.

Dudarik gabe, alor honetan aritzen diren langileak espezializatuagoegoten lagunduko luke eta haiek hobeto lan eginen luketeadingabeekin eta haien familiekin eta ingurunearekin; alde horretatik,aintzat hartu beharra dago adingabeak garai konplexuan daudelaadina dela eta. Alabaina, gainera, haurrak eta nerabeak artatzekolantaldeak lehenbailehen sortu behar dira, bertzeak bertze, egitekohorretan laguntzeko. Haur eta Gazteendako Planak xedatzen du sortubehar direla, eta, denborazko kalkuluen arabera, 2002tik 2005erabitartean sortu behar ziren, baina, 2007. urteko lehen hilabeteetan,Iruñean baino ez ziren sortuak –duela zenbait hilabetez geroztik, udalbarruti osoan–, eta Lizarran.

Taldeok sortuz, zailtasun sozialak dituzten familien eta adingabeenkopuruak eta beharrek gora egin izanari erantzuteko gaitasunahandiagoa litzateke, oinarrizko gizarte zerbitzuak hasiera batean eskuhartzen lagunduko lituzketelako, eta, gainera, bai ikerketa etaebaluazio lana eta bai adingabearen ingurunean eta familian eskuhartzeko neurriak erabakitzea jakintza arlo askotako lantaldeen ardura

142


litzateke; lantaldeok espezializatutako gizarte langileek, hezitzaileeketa psikologoek osatu beharko lituzkete.

Azkenik, oinarrizko gizarte zerbitzuek lehen fase honetan egitenduten lana aldizka ebaluatzeko eta ikuskatzeko sistema ezartzeakomeni da, funtsean, helarazten dizkieten kasu guztiak beharbezala lantzen eta tratatzen dituztela egiaztatzearren, eta,beharrezkoa bada, neurriak hartzea antzematen diren eta jakinaraziegiten dizkieten kasu guztiez ardura daitezen eta egoerak egokiroebaluatu eta ebaluazioak ezartzen dituen irizpideei edo bideeijarraiki esku har dezaten.

7.4. BABESGABETASUN TXIKIKO ETA NEURRIZKOKO EGOERETAN ESKU HARTZEA


Adingabeak, dena delakoagatik, babesgabe daudenean edo zailtasunsozialak dituztenean, babes sistema publikoak esku hartzen du, etaoinarrizko gizarte zerbitzuek egoera ikertu eta ebaluatu egiten dute;ondoren, ebaluazioarekin bat, kasua zenbateraino larria den, AdinTxikikoak Babesteko Atalera bideratu ala ez erabakitzen dute. Atalhonetan landuko dugu zer gertatzen den, azkenean, kasua ezbideratzea erabakitzen dutenean eta, ondorioz, beraiek esku hartubehar dutenean.

Gogoan izan beharra dago, hasiera batean, txostenean aipatu ditugunjarraibideekin bat, adingabeak babesgabe gelditzeko arriskuandaudenean edo babesgabetasun txikiko edo neurrizkoko egoerandaudenean, ardura oinarrizko gizarte zerbitzuena dela eta haiek eskuhartu behar dutela; adingabeak babesgabetasun larriko edo handikoegoeran daudenean edo, aldi batez edo behin betiko, familiatik bereizibehar direnean, berriz, ardura Adin Txikikoak Babesteko Atalarena daeta hark esku behar du.

Familia Zuzendaritza Nagusiaren 2004ko oroitidazkiak Adin TxikikoakBabesteko Atalera bideratzen dituzten kasuen larritasunari buruzdakarren datuak, baina, erakusten du egoera arriskutsutzat edobabesgabetasun txikiko egoeratzat hartzen diren egoera asko ereAtalera bideratzen direla oraindik. Jakina, datua deigarriagoa damugatzen zailak diren neurrizko babesgabetasun egoerei eta, areago,esku hartzeko baliabideak eskasagoak direlako eta oinarrizko gizartezerbitzuek behartuta daudelako bideratzen dituzten kasueidagokienez.

143


Edonola ere, atal honetan oinarrizko gizarte zerbitzuen eskumenekoakdiren eta haiek landu behar dituzten kasuak analizatuko ditugu. Horidela-eta, oro har bada ere, komeni da gogora ekartzea, baiAdingabeen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 LegeOrganikoak, bai Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari,laguntzari eta babesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 ForuLegeak ezartzen dituzten printzipioekin eta irizpideekin bat, haurrakbabesteko egungo sistemak esku hartzeko modua arautzen duela,Nafarroako haurrei babes egokia eman dakien ziurtatzeko. Honahemen zenbait irizpide:

• Lehen mailako zerbitzuek eta haurrak babesteko zerbitzuespezializatuek esku hartzeko eta erabakitzeko funtsezkoprintzipioek haurren beharretan oinarritu, haien eskubideakbabestu eta lehentasuna haien interesei ematea izan behar dute.

• Gurasotzat hartzen dituzten pertsonekin erreferentziazko etaloturazko harreman egonkorra izatea eta atxikimenduzkoharreman egonkorrak izatea haurren oinarrizko beharrak dira.Azkenean, haurrak babesteko zerbitzuen helburuak izanbehar du haurrek ingurune egonkor eta seguruan bizitzea etahark haien oinarrizko beharrei erantzutea.

• Prebentzioa (bai lehen mailakoa eta bai bigarren mailakoa)haurren babesgabetasunari aurre egiteko modurik hoberenaeta eraginkorrena da.

• Familia batuta mantentzea eta gurasoak guraso izaten etaegiteko horretan beregain izaten trebatzeko laguntza etatratamendu zerbitzuak sortzea da babesgabetasun egoerandauden adingabeen familietan esku hartzeko modurik onenahasiera batean. Halako familiak haurrak babesteko lantaldeespezializatuen esparru nagusietako bat dira.

• Babesgabetasun egoeran dagoen adingabe bakoitzarenegoera banaka-banaka ebaluatu eta haren jarraipena banan-banan egin behar da. Babesgabetasun egoeren ondorionegatiboak gainditzeko beharrezko laguntza eta tratamenduzerbitzuak eman behar zaizkio, eta haren oinarrizko beharrei

144


erantzuten zaiela eta pertsona gisa osotasunean hazi etagaratzen dela ziurtatu behar da.

Irizpideok betetzeko eta babesgabetasun egoeran dauden edobabesgabe egoteko arriskuan dauden haurren beharrei behar bezalaerantzuten zaiela ziurtatzeko, oinarrizko gizarte zerbitzuek esku hardezakete, baina, gainera, nabarmendu dugunez, Haur etaGazteendako Planak (zehazki, bigarren programak) ezartzen duhaurrak babesteko lantalde espezializatuak sortu behar direla,zailtasun sozialak dituzten familien eta adingabeei erantzutekobaliabideak ugaritzeko eta bai oinarrizko gizarte zerbitzuetan eta baiFamilia Zuzendaritza Nagusian haurrak babestu eta haiekinprebentzio, detekzio, ikerketa eta ebaluazio eta esku-hartze lanaegiteko talde espezializatuak izateko.

Hain zuzen, zailtasun sozialak dituzten haurrak eta nerabeakartatzeko lantalde espezializatuak dira taldeok, eta bi eskualdejakinetan hasi ziren esku hartzen: Lizarran eta Iruña iparraldean; gauregun, ordea, Iruñeko udal barruti osoan ere aritzen dira. Ebaluatubeharreko esperientzia pilotu gisara hasi ziren, gero Nafarroako ForuKomunitate osora hedatzeko. Esperimentazio ereduak, baina,ezberdinak izan dira: batetik, Lizarran Nafarroako Gobernuko FamiliaZuzendaritza Nagusiaren mendeko kanpo lantalde batekin kontratuaegin dute eta, bertzetik, Iruñeko Udalak udal talde bat osatu du,Gizarte Gaietako Alorreko langileekin.

Lehen mailako laguntza instantziak oinarrizko gizarte zerbitzueneskumeneko egoeretan esku hartu behar duten moduaren adierazgarriargia dela-eta, Iruñeko Udaleko Haurrak eta Nerabeak ArtatzekoLantaldeak esku hartzeko darabiltzan irizpideak azalduko ditugu jarraian.

Lantaldeak zuzenean bere ardurapean hartzen dituen egoeretanesku hartzeko ardatz nagusia haien inguruan benetako laguntzasarea sortzea izaten da, haurrez arduratzen diren sistemak etabereziki horretarako sortutako baliabideak erabiliz. HNALkoprofesionalek eskolarekin eta osasun etxeekin (bereziki, adimenosasunaren alorrekoekin) lan egiten dute, eta, erran berri dugunez,haurrak babesteko auzoko baliabideekin eta haiei laguntzababesgarria emateko sortzen diren programekin (hala nola,Familian Esku Hartzeko Programarekin). Izan ere, esku hartzea,adingabeengan eta haien familiarengan pentsatuz betiere, haienbeharren inguruan ikuspegi bateratua izan eta oro har eskuhartzeko modu gero eta sendoago bat diseinatzea dela jotzen dute,denboran jarraitutasuna duen haria sortzeko, eta haien eginkizunasareko lanean tutore aritzea da.

145


Pertsonekiko (adingabeekiko eta haien senideekiko) harremanetan,HNALk haien egoera zein den ulertarazteko esku hartzen du, harenkontzientzia harrarazteko. Batetik, haurrak laguntzen ditu kontzientziahartzeak txikitu ez ditzan, larritasunari eusten, errudun ez sentitzen,eta, horretarako, lotura afektiboak eskaintzen dizkie, krisialdiakbestela kudeatzeko. Helduekin, berriz, txikitzeari eutsi eta huramugatzeko esku hartzen du, eta, seme-alabekiko jokabidearenkontzientzia harraraziz, guraso izateko gaitasunak eta baliabideakhobetzeko lan egiten du, guraso aritu ahal izateko eta guraso izatenondo sentitzeko; horretarako, zehatz-mehatz, banakoak eta familiaketengabeki laguntzen ditu, eta baita taldeak ere, zenbait egoeratanegiten hasia den bezala.

Heldutasuna eta haztea bultzatzen du, aldaketa prozesuak bultzatueta laguntzen ditu, norbera eta familia aldatzeko prozesuen esparruan,guraso izateko modu hobeak aurkitzeko, eta, horretarako, lantaldekoprofesionalak eta bertze batzuk txandatu egiten dira, batzuen etabertzeen ekarpenak elkar osatzeko.

Helburu horiek guztiak lortzeko, bilguneak (bulegoak eta familienetxeak), abileziak ikasteko ariketak, jarduera terapeutikoak etaaskotariko laguntza (bertze baliabide batzuk erabili eta sistemasozialekin harremanetan egoteko laguntza) erabiltzen ditu. Itunak etahitzarmenak erabiltzen ditu, familian bizitzeko proiektuak bateradiseinatu, eta laguntzak eta baliabideak eskaini. Bereziki, baina, zubilana egiten du, adingabea zerbitzuetan eta baliabideetan onardezaten, haietara egokitu egin dadin, eta norbaitek haren beharrenaraberako laguntza eman diezaion.

Lantaldeak askotariko estrategiak eta teknikak konbinatu behar ditu,eta guk zenbaiten berri baino ez dugu eman. Izan ere, aurrekoez gain,babesgabetasun egoeretan maiz gertatzen diren krisialdietan etalarrialdietan esku hartzeko gaitasuna ere izan behar du, eta,horretarako, haien larritasunarekin bat, eskura egon eta erantzutekogaitasuna izan behar du. Hala ere, oraindik zehaztu gabe dago nolaantola daitezkeen, HNALk ez ezik, udal gizarte zerbitzuen sistemaklarrialdietan esku hartzeko mekanismoak, baina, haurren larrialdienezaugarriak eta haien ondorioak direla-eta, bereziki beharrezkoakdira, eta baita bertze alor batzuetan ere.

Jatorrizko familiarengandik bereizi gabe, adingabeak babesteazarduratzen den neurri berean, HNAL zuzeneko familiarik ez dutenedo harekin jarraitu ezin duten adingabeek bertze senitartekobatzuekin harreman positiboa izan dezaten ere arduratzen da.Horretarako, ebaluazio lana, lehenik eta behin, familia hedatuaren

146


eragina ona den aztertzeko egin behar da, eta, jarraipena egiteazgain, familia berria lagundu ere egin behar du, zuzeneko familiaordezkatzeko lanean.

Sarri askotan, ordea, egin beharreko lana gurasoekin artekari aritzeaere bada, seme-alaben zaintza eskualdatzea gatazkatsua izan ezdadin, kasua auzitara eraman behar izan ez dadin eta adingabeek aregehiago sufri ez dezaten, eta, horretarako, jarraipenaz gain, bertzehainbat gauza ere egin behar dira: adingabeak lagundu; jatorrizkofamilia lagundu, aldatu edo, bederen, seme-alaben babesgabetasunaare gehiago ez larritzeko; eta familia berria lagundu, baliagarriaizateko eta heziketa lana ordezkatu edo osatzeko.

Bestalde, babesgabetasun egoerak bereziki dinamikoak,aldakorrak direnez gero, bada familian egin beharreko hainbatgauza haurrak babesteko baliabideek (HNALk eta bertzek) eginbeharko lukeena, baina oraindik ez dago argi nola eta zerneurritan egin beharko lituzkeen: zentroren batean sartzendituzten adingabeen familiak osatzea eta zentrotik atera ondokoprozesuetan laguntzea. Edonola ere, beharrezko baliabideak etaprestakuntza izan behar dituzte eta sareko lanaren logika bereanparte hartu behar dute betiere.

Ahal dela, HNALk esku hartzea borondatezkoa izan behar du, eta, auzounitateen bidez edo, bestela, Nafarroako Gobernuko lantaldeen bidez,hark esku hartzea onartzeko lan egin behar da, familiaren egoeraren etazailtasunen kontzientzia hartzeko lehenengo urratsa den aldetik. Alta,litekeena da esku-hartzearen zati bat inposizioa eta kontrola ere izatea,helduek adingabeekin duten jokabideak are kalte handiagorik ez egiteko.Azken batean, haurrak babesteko mekanismoen arrazoi eta helburunagusia direla-eta, adingabeen interesari eman behar zaio lehentasunabertze edozeinen aldean, baina borondatezkotasunak eta familiarenlaguntzak izugarri baldintzatzen dute esku-hartzea bera eta eskuhartzeko prozedurak eta estiloak.

Azkenik, HNALen osaerari eta lan egiteko moduari dagokienez,gogoan izan beharra dago askotariko txostenak egin behar dituztenprofesionalak direla eta, maiz, txostenok neurri handian baldintzatzendituztela administrazio babesleen eta sistema judizialaren erabakiak.Izan ere, haiek ere izan badute zerikusirik HNALen lan prozesuen zatiesanguratsu batekin, eta baliteke Fiskaltzak parte har dezateneskatzea, babesgabetasun egoeraren bat dagoelako susmoaduenean: hari buruzko adierazpena egiteko, adingabe arau-hausleakzigortzeko eta adingabeak senitartekoengandik adostasunik gabebanantzeko, bertzeak bertze.

147


Lehen mailako zerbitzuek beraiek esku hartzeari buruz aritu garahasieran eta, horretarako, Iruñeko Haurrak eta Nerabeak ArtatzekoLantaldeak ezarritako ereduaz mintzatu gara, baina kontuan hartubeharra dago, aldez aurretik, norbaitek kasuan kasuko egoerari buruzerabaki behar izan duela, eta baita kasuan kasuko egoerakonpontzeko plan bat prestatu edo ezarri ere, xedeak finkatzeko, hartubeharreko neurriak eta erabili beharreko baliabideak eta zerbitzuakzehazteko, elkar koordinatzeko eta abarretarako. Alde horretatik,Plana gauzatzeak esku hartzen amaitzea ekar dezake, edo kasuadagokion zerbitzu espezializatura bideratzea.

Plana beti egin behar da, bai auzia oinarrizko gizarte zerbitzuen eskugelditu eta haiek esku hartzen dutenean eta bai kasua Adin TxikikoakBabesteko Atalera bideratzen dutenean. Halakoetan, Plana hark eginbehar du, eta, hori dela-eta, aurrerago arituko gara xehekiago Planaz,aztertzen dugunean zer gertatzen den kasuak Atalera bideratzendituztenean.

Edonola ere, fase honetan (babesgabetasuna jazotzeko arriskuadagoenean edo babesgabetasuna txikia edo neurrizkoa denean eta,hortaz, oinarrizko gizarte zerbitzuek esku hartu behar dutenean),bereziki garrantzitsua da esku hartu eta adingabeak eta haien familiaklaguntzeko sistema egoki bat ezartzea, arrisku edo babesgabetasunegoera desagerrarazteko, eta, horrez gain, neurri osagarriak ere hartubehar dira, familiaren gaitasunak sendotu eta hobetzeko eta berebaitan eta ingurukoekin dituen harremanak sendotu eta hobetzeko,gizarte laguntza emateko sistemak indartuz.

Nolabait, halako baliabide edo programa egituratuen xedea da haurrakjatorrizko familiarengandik ez bereiztea edo, behin banandu eta gero,familiarengana itzultzea, arrisku edo babesgabetasun egoeradesagerrarazi eta berriro sor ez dadin lortzea, egoerok haurrengandituzten ondorioak garbitzea eta beharrezko baldintzak sortzea,ziurtatzeko haurren oinarrizko beharrei jatorrizko familiak erantzutendiela.

Horretarako neurriek “familian esku hartzeko programa” izendatudirenak osatzen dituzte eta, hasiera batean, aipagai ditugunegoeretan, oinarrizko gizarte zerbitzuek hartu behar dituzte. Alabaina,maiz, ez da hori gertatzen, eta salbuespen batzuk baino ez daude,hala nola, Iruñekoa; han, badute halako programa bat, gurasoakguraso izateko gaitzeko eta haien lana osatzeko. Halaber, aurreragoarituko gara honetaz, baina badugu Familian Esku Hartzeko ProgramaBerezitua; Adin Txikikoak Babesteko Atalak kudeatzen du, Paumaenpresaren bitartez.

148


Esku-hartzearen hasierako faseetan da garrantzitsu eta beharrezkoenhalako baliabideak erabiltzea eta, horregatik, Haur eta GazteendakoPlanak berak ere dio haurrak babesteko sistemak (hots, baitaoinarrizko sareak, oinarrizko gizarte zerbitzuek) halako programezosatutako egitura bat izan beharko lukeela, guztiak baitirabeharrezkoak eta elkarren osagarri. Programek ezaugarri aldetikezberdinak diren arazoei eta beharrei aurre egiteko balio beharkolukete eta, horregatik, ezberdinak izan beharko lukete helburuei,baliabideei, iraupenari eta ebaluazio sistemari dagokienez.

Hala ere, gogoan izan beharra dago, komunitatearen etaprebentzioaren ikuspegitik betiere, baliabide psikosozialak etahezkuntza arlokoak erabiliz, haurrak babesgabetasun psikiatrikokoegoeran egotea eragiten duten arrazoiei eta babesgabetasun egoerandauden adingabe askok laguntza psikiatriko gero eta handiagoa beharizateari ere heldu behar zaiola; izan ere, oro har, adostasuna dagoesparru honetako zerbitzuen eskasiari buruz, baina, zoritxarrez,eskasia ez da alor honetakoa bakarrik.


Haur eta Gazteendako Plana egin zutenetik, gabezia handia sumatzenda, babesgabetasun egoerei aurre egiteko, familian esku hartzekobaliabideak sortzeari eta programa egituratuak ezartzeari buruz.

Alde horretatik, nabarmentzekoa da Plana egiteko galdekatu zituztenoinarrizko 32 gizarte zerbitzuen artean 23k (hau da, % 72k) adieraziizana ez dutelako halako programarik.

Era berean, nabarmentzekoa da Planeko 6. programak, “BigarrenMailako Prebentzioa eta Familian Garaiz Esku Hartzea” izenekoakezartzen duen aurrekontuaren eta haren esparruan gastatutakoarenarteko konparazioa.

149


2004an, Planaren behin-behineko ebaluazioa egin zuten, eta, orduanbildutako informazioarekin bat, oinarrizko oso gizarte zerbitzu gutxikegiten dituzte bigarren mailako prebentzioaren alorreko jardueraegituratuak.

Aurreko taulan ikusten denez, 2004an, % 25,5ek soilik egiten zituztengurasoak gaitzeko jarduerak; % 12,7k bakarrik, babesgabetasuntxikiko edo neurrizkoko egoeran dauden haurrak eta nerabeaklaguntzeko programak; eta abar eta abar.

Datu horien aldean, ordea, behin-behineko ebaluazioak dakarrenbertze bat daukagu; haren arabera, oinarrizko gizarte zerbitzueneskumeneko egoeren % 72an egiten dute familian esku hartzekolehen mailako jardueraren bat.

Ez dugu informaziorik oinarrizko gizarte zerbitzuak nola etazenbaterainoko kalitateaz esku hartzen duten familian, bainapentsatzekoa da haien jarduna ez dela ez homogeneoa eta ezkalitate onekoa; izan ere, argi eta garbi dago baliabide eskasakdituztela eta adingabeak (batez ere, haien eskumeneko neurrizkobabesgabetasun egoeretan daudenak) babesteko haienprestakuntza mugatua dela.

150


Alabaina, pentsatzekoa da oinarrizko laguntzako haur etafamilientzako laguntza programan parte hartzeko diruz laguntzen direnlangileen kopuruak gora egiteak egoera hobetzen lagunduko duela,pixkanaka bada ere; 6.1.2. atalean, baliabideei buruz mintzatzeanaritu gara programa horretaz.

Gure ustez, lehentasunezkoa da antzematen diren kasuetanhasierako faseetan esku hartzea, behar adina trebatutako teknikarienbidez, okerrera egin ez dezaten.

Bestalde, 2002an, lehen mailako gizarte zerbitzuek landutako kasuen% 36an familia hezitzaile baten laguntza izan zuten. Ildo horretan,2005ean, oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntzaprogramak hamalau hezitzaileri kontratua egiteko diru-laguntzakbanatu zituen, eta, 2006an, aurreikuspena 29ri egitea zen.

Erran bezala, oinarrizko gizarte zerbitzuek bigarren mailakoprebentzioaren alorrean egiten duten lanari buruzko informaziorik ezaarrazoitzeko, Familia Zuzendaritza Nagusiak alegatzen du “haurrakbabesteko sistemaren esparruko lehen mailako gizarte zerbitzueneskumena” dela.

Alde horretatik, berriro errepikatuko dugu Familia ZuzendaritzaNagusiak alor honetako erantzukizun nagusia bere gain hartu beharkolukeela; hain zuzen ere, lehen mailako laguntza zerbitzuek haurrakbabesteko xedeak eta neurriak ezarri beharko lituzke eta, haurrakbabesteko politikak kontrolatu eta ebaluatzeko, sistematikoki zerinformazio bildu beharko litzakeen finkatu beharko luke.

Orain artean, gizarte zerbitzuek alor honetan dituzten mugak, neurribatean, Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuakerremediatu ditu, baina haren estaldura ere oso mugatua da,aurrerago ikusiko dugunez; Programa Adin Txikikoak BabestekoAtalak kudeatzen du.

Hala eta guztiz ere, Haur eta Gazteendako Planarekin bat, oinarrizkosarearena da bigarren mailako prebentzioaren alorreko eta familianesku hartzeko programak gauzatzeko ardura, eta, horretarako,oinarrizko gizarte zerbitzu guztiek esku hartzeko halako zerbitzuak etaprogramak izan behar dituzte eta HNALen laguntza teknikoa izanbehar dute; izan ere, baliabide horiek aipatzen ditu Planak lehenmailako sarearen osagarri.

Dauden tokietan (Lizarran eta Iruñean), badirudi HNAL oso langarrantzitsua egiten ari direla, helarazi diguten informazioarekin bat;

151


antza, Iruñeko Udaleko Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldea lanbereziki esanguratsua egiten ari da.

Lantaldeak berak jakinarazi digunez, “Zailtasun sozialak dituztenhaurrak eta nerabeak laguntzeko oinarrizko dokumentua” testuanageri da arlo honetan egiten duen lanaren berri –dokumentua 2003.urteko urrikoa da–, eta jardunaren antolamendua eta lan egitekoprozesuak ere aipatzen ditu.

Iruñeko Haurrak eta Nerabeak Artatzeko Lantaldera bideratzendiren kasu berrien bi heren (% 66,7) Iruñeko auzo unitateekbideratzen dituzte, eta bertze heren bat ia (% 28,6), NafarroakoGobernuko Familia Zuzendaritza Nagusiko haurrak babestekolantalde espezializatuek.

Bideratzen diren kasuen kopuruan izandako beherakadaren zioaizan daiteke, HNAL sortu zenerako, bazirela hainbat egoera larripilatuta, zegokion laguntza instantziak bere gain hartu ezin zituenaketa, ordutik aurrera, HNALren eskumeneko bihurtu zirenak. Hartara,HNALk kasu horiek guztiak bere gain hartu eta “antzemandakobaina tratatu gabeko kasuen poltsa” hustu ondoren, bideratzendiren kasuen kantitatea egonkor bihurtu da, eta egonkorra izan daurtez urte.

HNALren eginkizun nagusiak babesgabetasun eta arrisku egoerakebaluatzea eta auzo unitateak eta haurrekin lan egiten dutenbertze profesional batzuk aholkatu eta laguntzea, adingabe jakinbatzuk eta haien familiak banan-banan laguntzea eta haientzakolaguntza sare formala eta informala sortu eta dinamizatzea, eskuhartzen duen esparruetan programa espezializatuak (hala nola,Familian Esku Hartzeko Programa) diseinatu eta haien jarraipenaegitea eta, beharrezkoa denean, administrazio babesleaklaguntzea dira.

152


Sortu zirenetik, auzo unitateek larritasun handiko zenbaitbabesgabetasun egoera egiaztatzeko ere erabiltzen dituzte HNAL, eta,ondoren, kasuok Familia Zuzendaritza Nagusira bideratzen dituzte.

2005 osoan, Iruñeko HNALk 97 espediente landu zituen: 39 berriakziren, eta 59, aurreko urtean abiarazitakoak.

Urte berean, Iruñeko HNALk 149 adingaberekin lan egin zuen, hau da,aurreko urtean baino % 13,7 gehiagorekin.

0tik 6 urtera arteko adingabeen ehunekoak behera egin zuen: 2004anlagundutako adingabe guztien % 35,1 izan ziren, eta 2005ean, % 30,2.Aitzitik, 6tik 12 urtera bitarteko adingabeekiko jardunak gora eginzuen: 2004an % 25,9koa izan zen –34 adingaberekin lan egin zuen–,eta 2005ean, berriz, % 31,5ekoa –47 adingaberekin lan egin zuen–.

2004. eta 2005. urteen artean abiarazitako 126 espedienteen artean,28 amaitu zituzten, hau da, % 22. Era berean, amaitutzat emandakoenartean, % 48 esku hartzen amaitu zutelako amaitu zituzten; % 36,Familia Zuzendaritza Nagusira bideratu zituztelako; % 8, adingabeaetxez aldatu zelako HNALren eskumenetik kanpo zegoen lekurenbatera; eta bertze % 8a, ezinezkoa zelako esku hartzea.

153


Honako grafiko honetan ageri dira espedienteak amaitutzat ematekoarrazoi nagusiak.

Ebaluazioaz gain, HNALren eginkizun nagusia familian garaiz eskuhartzea da.

154


2005. urtean, Familian Esku Hartzeko programa 42 familiarekin eta 74adingaberekin erabili zuten guztira, hau da, HNALk tratatu zituenfamilia guztien % 43,3rekin eta adingabe guztien % 49,6rekin.

Ebaluazioa egin ondoren, arrisku egoeran edo babesgabetasun txikikoegoeran daudela jotzen duten adingabeak, oro har, auzo unitateenesku uzten dituzte berriro ere, hark egin dezan jarraipena. HNALrenardurapean jarraitzen duten baina Familian Esku Hartzeko Programanparte hartu beharra ez duten adingabeen jarraipena, berriz, HNALkberak egiten du, eta honako jarduera hauetakoren bat antolatzen duhorretarako:

• Gurasoentzako talde jarduerak.• Nerabeentzako talde jarduerak.• Psikologoaren esku-hartze terapeutikoa.• Jarraipena egin eta egoera kontrolatzeko ereduren batezartzea.

Familian Esku Hartzeko programan parte hartzen duten familien %75ekin egiten den lana da, aldian behin eta aldi baterako, gurasoaktrebatzea, Gurasoak trebatzeko azpiprogramaren esparrruan, eta,ondoren, antzemandako zailrtasunak konpondu ostean, beraiekgauzatzea seme-alabekin gizarte eta heziketa programak, familiarenbaitan. Familien % 25ekin egiten den lana, berriz, Familiak laguntzekoazpiprogramaren bidez laguntzea da; izan ere, gurasoek seme-alabekin guraso izateko gaitasunak erabiltzeko ahalmen txikia dutelajotzen da eta, hori dela-eta, adingabeen familiartean erreferentziapositiboko heldu bat barneratzearen alde egiten da, ahal den neurriangabezia horiek bete ditzan.

155


2005ean, 13 egoeratan amaitu zen gizarte eta heziketa arloanFamilian Esku Hartzeko Programaren esparruan esku hartzen, hauda, Programak tratatutako kasuen % 30,9an, eta esku hartzeari uztekoarrazoiak honako taula honetan ageri dira.

Orain artean izandako esperientziari esker, HNALk eta bertze lantaldeespezializatu batzuek tratatu beharreko pertsonak sailkatzekogutxieneko kategoriak sortu ahal izan dira, baina irekiak, aldakorraketa dinamikoak dira:

• Familiartean babesgabetasun txikiko edota neurrizkokoegoeran dauden haurrak eta nerabeak.

• Familia hedatuak hartzen dituen adingabeak. Haien jarraipenaegitea auzo unitateen eta Nafarroako Gobernuaren gaitasunezharago dago.

• Pertsona gisa eta gizarte eta eskola arloan moldatu ez dirensintoma larriak dituzten eta delituren bat egiteko arriskuhandian dauden haurrak eta nerabeak. Haien artean, 12urtetik beherako haurrak laguntzeak izan behar dulehentasuna.

• Honako arrazoi hauek direla-eta, haurrak babesgabe uztekoarrisku handian dauden eta laguntza espezifiko nahikoa ezduten familiak:

- Lehenago babestu behar izan diren seme-alabakdituzten eta bertze seme edo alaba bat izaten dutengurasoak.- Adimen osasunaren alorreko arazo larriak dituzten etalaguntzarik ez duten gurasoak eta gurasoordeak.

156


- Seme edo alaba bat izatekoak diren gurasodrogazaleak.- Laguntzarik ez duten guraso nerabeak.

Bestalde, behar berriak sortzen dira eta, une jakin batzuetan, beharbatzuk espero baino larriagoak bihurtzen dira, eta, haieierantzuteko, ahalik eta baliabide askotarikoenak behar dira:helduen laguntzarik gabeko adingabe atzerritarrak izatea,zentroetan eta familietan hartuta dauden eta jarrerazko arazo larriakedo drogak kontsumitzearekin lotutako arazo larriak dituztennerabeen kopuruak gora egitea, etab. Halakoetan, litekeena daeskura ditugun baliabideak haien beharretara ez egokitzea:adingabe atzerritarren ama hizkuntza dakien edo haien kulturarenberri duen profesionalik ez izatea, adingabeek desohitzekoprogrametan ezin parte hartzea, programok borondatezkoak izatea,adimen osasunaren alorreko zerbitzuek ematen duten erantzunanabarmenki eskasa izatea…

Alde horretatik, kontuan izan beharra dago ohikoa dela adimenosasunaren alorreko sareak arazo psikikoak edo psikosozialak izanditzaketen haurrak tratatu behar izatea.

Haurrok sare horrek esku hartzea behar dute, baina, zalantzarik gabe,haurren eta gazteen gainerako psikopatologiei aurre egitekobeharrezko baliabideak murrizten dituzte. Gainera, gizarte zerbitzuek,haurrak babesteko komunitateko lantaldeek, eskolako orientatzaileeketa HNALek ere lan egiten dute haurrokin eta, seguru asko, ez lituzkeadimen osasunaren alorreko sareak lagundu beharko.

Gainera, laguntza espezifikoari dagokionez, adimen osasunarenalorreko Nafarroako sareak tratatzen dituen haur gehienakhelduentzako osasun etxeetan tratatzen ditu. Haurrentzako etagazteentzako unitatean osasun etxe sektorialek diagnostikoarenespezifikotasuna dela-eta bideratzen dituzten kasuak lantzendituzte, eta han bakarrik ez dituzte helduen artean tratatzen.Jakina, haurrentzako eta gazteentzako unitatera bideratzendituzten haurrak ere ebaluatzen ditugu hasiera batean gurezentroetan.

Ondorioz, haurrok ulertzen ez dituzten psikopatologiak etamendekotasunak dituzten pertsonak ikusi behar izaten dituzte maiz;batzuetan, zailtasunak dituzten senideekin eta bizilagunekin elkartzendira; maiz, beren buruari galdetzen diote zergatik dauden zaindariak;eta ez dute ulertzen zergatik joaten den norbait haien medikuberarengana zaintzapean edota eskuburdinak jarrita.

157



Kasuak, egoeraren larritasunaren arabera, Adin Txikikoak BabestekoAtalera bideratu behar diren ala ez eta, beraz, haiek tratatzekoeskumena nori dagokion erabakitzeari dagokionez, nabarmentzekoada, Nafarroako Foru Komunitatean haurren babesgabetasunegoeretan esku hartzeko eskuliburuak aipatzen dituen irizpideei etaprotokoloei jarraikitzeari kalte egin gabe, hura funtsezko faktorea delasistemak ondo funtzionatzeko; horretarako, ordea, lan handia eginbehar da, eskuliburuan trebatu, hura ezagutarazi eta elkarkoordinatzeko.

Hainbatetan, zerbitzu espezializatuak (hala nola, Adin TxikikoakBabesteko Atala) izatearen ondorioz, litekeena da lehen mailakolaguntza sareek neurri batean esku ez hartzea, edo haiek aitzakiatzaterabiltzea, esku-hartzea eta erantzuna murrizteko. Halakoetan,adingabeak zentro batean sartzeko arriskua handiagoa da, eta haieknormalizatu eta gizarteratzeko aukerak, txikiagoak.

Halabeharrezkoa da arriskuoi aurrea hartzea eta lehen mailakolaguntza zerbitzuek ahal bezainbat esku har dezaten bultzatzea,baina, horretarako, ezinbestean, beharrezko bitartekoez etabaliabideez hornitu behar dira; bestela, nolabait esku ez hartzekoarriskua dago, eta kasua bideratzeko arrazoia izateko esku hartzekobaliabiderik ez izatea, kasuaren beraren larritasuna baino gehiago.

Haurrak eta nerabeak artatzeko lantaldeen esperientziari dagokionez,berriz, Iruña iparraldekoarena ikusirik, erran daiteke, haiei esker, lanegiteko, ikertu eta ebaluatzeko eta esku hartzeko modu berriakesperimentatzeko parada izan dela: ikerketa eta ebaluazio prozesuaegokia izatea garrantzitsua dela ikusi da, esku hartzeko metodoakbaliozkotu dira, zailtasun sozialak dituzten adingabeak laguntzekomodu eta bide egokiak ondorioztatu dira eta, horren guztiarenondorioz, azkenean, eredu hau hiriko bertze barrutietan hedatu etaezarri da.

Iruñeko HNAL hedatzeko prozesu betean dago, eta Iruña osoanaritzen da dagoeneko. Horri esker, zailtasun sozialen bat dutenadingabe guztiek laguntza baliabide batera jo dezake; han jardutendiren profesionalak oso espezializatuta daude, eta askotarikobaliabideak dituzte erabilgarri, adingabeon oinarrizko beharreierantzuteko eta haiek pertsona gisa behar bezala hazi etagizarteratzeko. Alde horretatik, nabarmentzekoa da Iruñeko Udalakegindako apustua, baita zer pozgarria den hori guztia alor honetanaritzen diren profesionalen ikuspegitik.

158


Halere, haurrak babesteko lantalde espezializatuok Foru Komunitatekobertze eskualdeetan ezartzeko aurreikuspenak ez dira bete oraindik.Iruñeko herritarrek halako baliabide bat erabil dezakete, baina Iruñerrikobertze udalerrietako (Barañaingo, Burlatako, Atarrabiako, Noaingo…)herritarrek ez dute aukerarik lantalde espezializatuek esku har dezaten.Nafarroako bertze eskualdeetan, berriz, Lizarran bakarrik dago martxanantzeko esperientzia bat, eta Tafallan aurten abiaraztekoak dira;gainerakoak abian jartzeke daude. Ondorioz, litekeena da adingabeekzailtasun sozialen bat izatea, eta, egoera larrietan (Familia ZuzendaritzaNagusiak esku hartzen duenean) izan ezik, badirudi ez dituztela beharbezala laguntzen; aitzitik, oinarrizko gizarte zerbitzuek bakarrik laguntzendituzte, baina, erran bezala, eskaintza ez da aski askotan gure haurrenbenetako beharrei erantzuteko.

Azken batean, ezinbestekoa da lantaldeok Nafarroa osora hedatzea,Haur eta Gazteendako Planak xedatzen duenarekin bat, eta,horretarako, haien osaera eta lan egiteko formak egokitzea, askotarikoeginkizunak bete edo askotariko egoeretan esku hartu beharko baitute.

Halaber, beharrezkoa da bigarren mailako prebentzioaren alorreanneurri gehiago hartzea. Familian esku hartzeko programak (gurasoaktrebatzeko saioak, gizarte abilezietan trebatzekoak, etab.), sareespezializatura ez ezik, oinarrizko sarera ere hedatu behar dira; izanere, gaur egun, ez da familia batzuekin lan egiten, hain zuzen ere,taldean eta komunitatean laguntzarik ez duten zantzuak ageridituztenekin. Egia erran, zaila da halako familiek jardueranormalizatuetan edo haientzat sortutako jardueraren batean partehartzea, baina ezinbestekoa da halakoak eskaintzea eta partehartzera bultzatzea; izan ere, prebentzioaren helburuak lortukobaditugu, hiru mailetan lortu behar ditugu.

Azkenik, fase honetan, garrantzizkoa da haurrak arrisku psikiatrikoanegotea eragiten duten arrazoiei komunitatearen eta prebentzioarenikuspegitik ekitea, baliabide psikosozialak eta hezkuntza arlokoakerabiliz, eta kontuan izatea askotariko behar berriak sortzen ari direla.Behar berrioi behar bezalako erantzunak eman behar zaizkie, eta,horretarako, baliabide aproposak egokitu eta ezarri behar dira. Aldehorretatik, nabarmendu beharra dago laguntza psikiatrikoa gero etabeharrezkoagoa dela, eta, hori dela-eta, neurri egokiak hartu behardirela, irizpide malguak eta prozedurak ezartzeko, adimen osasunarenarloko sareak tratamendu egoki eta, beharrezkoa izanez gero,ezberdina ematen duela ziurtatze aldera.

159


8. babesgabetasun larriko egoeretan esku hartzea

8. BABESGABETASUN LARRIKO EGOERETAN ESKUHARTZEA

8.1. ADINGABEEN GAINEKO IKUSPEGI OROKORRA

Babesgabetasun larriko egoeran dauden adingabeei buruzko atalean,txostena egituratzeko erabili ditugun bertze ataletako hurrenkerarijarraikiko gatzaizkio, hots, esku hartzeko prozesu kronologikoari.Hortaz, ordena honetan, adingabea ikertu eta ebaluatzeko etaerabakitzeko prozesuaz arituko gara, egoera bakoitza aztertzekoplanaz hitz eginen dugu, lantalde espezializatuek familian eskuhartzeaz, adingabeak familian eta harrera etxeetan hartzeaz…

Hala eta guztiz ere, atal bakoitzean murgildu aurretik, babesgabetasunegoeran dauden eta laguntza lortzen duten adingabeen gainekoikuspegi orokorra azaltzen saiatuko gara.

Bereziki, familiak banantzen direnean sortzen diren egoeretan (alegia,adingabeak familiarengandik bereizten direnean sortzen direnetan)jarriko dugu arreta, horiek baitira hobekien dokumentatutakoak, etabertze autonomia erkidegoetakoekin konpara daitezkeenak.

Neurri handi batean, familiarengandik bereizten diren adingabeenkopurua babes zerbitzu jakin batek esku hartzeko aplikatzen duenpolitikaren adierazgarri da, baina bertze adierazle batzuen bidez osatubehar da: familiarengandik bereizten ez diren adingabeenbabesgabetasun larriko egoeretan esku hartzeko bertze bideeiburuzko adierazleez. Zoritxarrez, kasuoi buruzko informazioa askozurriagoa da, txostenean ikusiko dugunez, eta are urriagoa hurakonparatzeko aukera.

Nafarroan, familiarengandik bereizten diren adingabeen kopuruabsolutuak eta 18 urtetik beherako mila biztanleko tasak gora egindute azken urteotan.

163


Familiarengandik bereizten diren adingabeen kopuruak gora egitea ezdirudi ona, baina, bilakaera behar bezala aztertzeko, informazioaosatu egin behar da, eta ikusi babesgabetasun larriko egoeren zerehunekotan izan den beharrezkoa haurrak familiarengandik bereiztea.Funtsezko gaia da, baina, halere, datu bakarra lortu dugu: 2004.urtean Programa behin-behinean ebaluatu ostean, urte hartakooroitidazkian argitaratutakoa; antza, lagin batean oinarritzen da.

Erran bezala, babesgabetasun egoera larrian dauden bainafamiliarengandik bereizten ez dituzten adingabeei buruzkoinformazioa osatugabea da. Kasuok analizatzean ikusiko dugunez,informazio sistemak ez du behar bezalako jarraipena egiten, eta,hortaz, ez da fidagarria, ez duelako aztertzen adierazle horrendenborazko bilakaera osoa.

Honako taula honetan, dela familian edo dela harrera etxe bateanhartu dituztelako, familiarengandik bereizten dituzten adingabeenkopuruaren bilakaera ageri da.

FAMILIARENGANDIK BEREIZTEN DITUZTEN ADINGABEENKOPURUAREN BILAKAERA

2000-2006

Adingabeak hartzeko modu bakoitzaren 18 urtetik beherako mila biz-tanleko tasari erreparatuz gero, bestalde, ikusten da aipagai dugunaldian ez zela aldaketa handirik izan harrera etxeetan hartutako adin-gabeen kopuruan, baina familian hartu zituztenen tasak, pixkanaka,nabarmen egin zuela gora.

164


Bilakaera horren ildoan, harrera etxeetan hartzen dituztenenehunekoa jaitsi egin da familiarengandik bereizten dituztenadingabeen artean, eta ontzat jotzekoa da hori.

Bertze autonomia erkidegoetan familiarengandik bereizten dituztenadingabeei buruz dituzten datuak zaharrak (1996koak eta 2000koak)dira, eta, hortaz, Nafarroako urte haietako bilakaera Espainiako batezbertzekoarekin alderatu bertzerik ez dugu eginen.

165


Ikusten denez, 1996tik 2000ra, familiarengandik bereizi zituztenadingabeen 18 urtetik beherako mila biztanleko tasak behera egin zuen,funtsean, harrera etxeetan hartutakoen kopuruak nabarmen egin zuelakobehera, eta, neurri txikiagoan bada ere, baita familian hartutakoenak.

Ondoko taulan ikusten denez, berriz, 1996an, Espainiako autonomiaerkidegoen zerrendan, Nafarroa erdialdean zegoen harrera etxeetanhartutako adingabeen 18 urtetik beherako mila biztanleko tasaridagokionez, eta Espainiako batez bertzekotik gora. Egun, ordea,Nafarroako tasa laugarren txikiena da, eta Espainiako batez bertzekoabaino askoz ere txikiagoa.

166


Erran bezala, adingabeak familiarengandik bereiztea ez daadingabeak babesteko Nafarroako sare espezializatuaren barruandauden adingabeak laguntzeko bide bakarra, eta, hori dela-eta,ondoko taulan, hark ematen dituen zerbitzu guztiak agertzen saiatugara; dena dela, zenbait txosten berezi honen xedeetatik kanpodaude, gure gaia babestu egiten diren adingabeak dira eta.

* 2004an sortutako zerbitzuak.

8.2 IKERKETA ETA EBALUAZIOA

Egoera orokorraren berri eman ondoren, arrisku edobabesgabetasun egoeran dauden adingabeen kasuak tratatzekodiseinatzen den esku hartzeko prozesuaren hurrenkerakronologikoari jarraikiko gatzaizkio.

Hasiera batetik, eskumenen aipatu banaketa izan dugu oinarri, oro haronartu eta ezarri baita. Haren arabera, Nafarroako toki erakundeeidagokie adingabeen babesgabetasun txikiko eta neurrizkoko egoerakantzeman, haiei buruzko adierazpena egin eta halakoetan esku hartzea;babesgabetasun larriko egoerei eta, aldi baterako edo behin betiko,adingabeak familiarengandik bereiztera behartzen duten egoerei

167


buruzko adierazpena egin eta halakoetan esku hartzea, berriz,Nafarroako Gobernuko Adin Txikikoak Babesteko Atalaren eskumena da.

Ildo horretan, atal honen oinarria izanen da kontuan hartzea, lehenmailako zerbitzuek edo oinarrizko gizarte zerbitzuek hasiera batekoegoeraren ebaluazio azkarra egin ondoren, babesgabetasun larrikoegoerak zerbitzu espezializatuetara (alegia, Nafarroako GobernukoFamilia Zuzendaritza Nagusiko Adin Txikikoak Babesteko Atalera)bideratzen dituztela. Hark, bere mendeko langileen bidez, lehenik,helarazten dioten egoera egiaztatu behar du. Horretarako, beharrezkoikerketa eta ebaluazio lanak egin behar ditu, eta, askotan, oinarrizkogizarte zerbitzuek kasua bideratzen diotenean ematen dioteninformazioa osatu ere egin behar du; bertze zenbaitetan, berriz,hutsetik hasi behar du informazioa biltzen, egoera bertze instantziabatzuek jakinarazten diotelako Atalari, zuzenean.

Beraz, atal honetan, gure helburua Adin Txikikoak Babesteko Atalakhalako egoeretan zer egin behar duen aztertzea izanen da.

Nafarroako Foru Komunitatean haurren babesgabetasun egoeretanesku hartzeko eskuliburuarekin bat, hoako hauek izan behar dute,funtsean, ikerketa fasearen helburuak:

1. Babesgabetasun egoerarik dagoen egiaztatu eta zenbaterainolarria den ebaluatzea.

2. Babesgabetasun egoera dagoela egiaztatu ondoren, edobadagoela pentsatzeko arrazoizko eta oinarridun susmoa izanezgero, etxean haurraren osasuna eta segurtasuna arrisku larriandagoen zehaztea eta, beharrezkoa baldin bada, hura babestekopremiazko legezko neurriak hartzea.

3. Hau erabakitzen bada, haurra babesteko premiazko legezkoneurriak betearaztea.

Ikerketa fasearen ostean, ebaluatu egin behar da, eta ebaluazioarenhelburuek, eskuliburuarekin bat, honako hauek izan behar dute:

1. Babesgabetasun egoera sortu eta irautea eragiten dutenbanakoaren baitako, familiarteko eta gizarteko faktoreak zein direnjakitea, baita familiaren funtzionamenduaren alderdi onak ere.

2. Babesgabetasun egoerak adingabeen garapen fisiko, kognitibo,psikologiko edota sozialean zer-nolako ondorioak izan dituenebaluatzea.

168


3. Haurra eta bere familia tratatu eta laguntzeko beharrak zein direnzehaztea.

4. Gurasoak gaitzeko pronostikoa zein den zehaztea.

8.2.1. Informazioa, artekaritza eta negoziazioa (hitzarmenak)

Egin beharreko lehen lanak (alegia, ikerketa lanak), pentsatzekoadenez, haurrari, haren egoerari eta ematen dioten laguntzari buruzahalik eta informazio gehien bildu beharrean jarri behar du arreta.

Horretarako, ahal bezainbat informazio bildu behar da adingabeei,haien gurasoei, –baldin badituzte– anai-arrebei, familiartekoharremanei eta baldintzei, babesgabetasun egoera eragiten dutenarrazoiei eta abarri buruz. Azken batean, kontua adingabeen bizitzakoelementuei buruzko informazioa biltzea da, antzematen den arriskuedo babesgabetasun egoera ebaluatu eta, hartara, zuzenerabakitzeko.

Hasiera batean, alor honetan esku hartzeko ezarritako irizpideekin bat,familiari eta adingabearen egoerari buruz datuak eman ditzaketeniturri guztietatik bildu behar da informazioa: soziala, medikoa,psikologikoa eta psikiatrikoa, eskolakoa, Poliziarena…

Gainera, ikerketa fasean, garrantzizkoa da gurasoekin harremanetanjartzea ere, egoerari buruzko zuzeneko informazioa lortzeko etababesgabetasun egoera konpontzeko zer urrats emanen direnjakinarazteko ere.

Adin Txikikoak Babesteko Atalak aurrez analizatzen dituenespedienteei dagokienez, aipatzekoa da zenbaitetan ez dituztelabiltzen aipatu txosten guztiak, bereziki, adingabeen eta familienhezkuntza eta osasun arloko egoerari buruzkoak; halere, halakoetan,litekeena da bertze zerbitzu edo erakunde batzuek egindako txostenakaipatzea.

Alde horretatik, Haur eta Gazteendako Planak badio NafarroakoGobernuko zerbitzu espezializatuek egiten duten ikerketa fasearenahulguneetako bat dela, oro har, ikerketa eta ebaluazio txostenek datugutxi ematen dutela haurren egoerari buruz.

Bestalde, gurasoekiko harremanei eta elkarrizketei dagokienez,aztertutako zenbait txostenetan bada aipamen laburrik noiz izatendiren, baina, hala ere, ebaluazio fasean, haurrak babesteko neurriakerabaki aurretik, komeni da nola esku hartzen den xehetasunez

169


adieraztea; batez ere, gorabehera eta neurririk garrantzitsuenen berriematea komeni da, prozedurak ez dezan isilpean utz ikerketa faseosoa.

Esku hartzeko eskuliburua horretarako ere da erabilgarria, ikerketareneta ebaluazioaren edukiari eta hura egiteari buruzko informazioabaitakar. Nolanahi ere, gogoan izan beharra dago, larrialdietan etaerabateko arrisku egoeretan izan ezik –halakoetan, beharrezkoa etahalabeharrezkoa da erabakia eta ebazpena azkar ematea–,ezinbestekoa da babes neurriak onartzeko beharrezko informazio orobiltzea, neurri bakoitza zehaztasunez dokumentatzea, baita ikerketaneta ebaluazioan parte hartzen duten profesionalek antzematendituzten egitate eta ezaugarri teknikoak ere.

Informazio gehiago ematea eta guztia behar bezala azaltzeafuntsezkoa da erabakitzeko, eta neurri handiago batean ziurtatzen duazkenean erabakitzen dena egokiena izanen dela. Gainera, erabakijakin bat hartzea eragiten duten elementuak ikuskatu eta aztertzekobide ematen du, baita kasuan parte hartzen duten bertze pertsonekkasuan kasuko egitateak eta gorabeherak analizatzeko. Dudarik gabe,hartara, segurtasun juridikoa handiagoa litzateke eta hobetobabestuko lirateke adingabeen eta haien inguruko pertsoneneskubideak.

Ebaluazioa egin eta erabakitzeko prozedurei dagokienez, azkenik, orohar eztabaidaezina den akats bat egotzi izan zaie: adingabeek etafamiliek parte hartze aktibo txikia izatea. Baliteke horren arrazoiaizatea haurrentzako zerbitzuetan erabiltzen diren informazio etapartaidetza bideak eskasak izatea, eta, era berean, litekeena dahorren arrazoia izatea, zerbitzuotako profesionalen lan kantitatehandiaz gain, gizarte zerbitzuen funtzionamenduan alor honetanantzematen den joera edo kultura jakin bat: erabiltzaileek gizartezerbitzuetan parte hartzearen garrantzia txikiagotu edo kontuan ezhartzea. Aldi berean, alor honetan, arrazoirik izan gabe ere,pentsatzen da erabiltzaileak ez daudela hartzen diren neurriakulertzeko moduan eta prest.

Hori dela-eta, profesionalek esku hartzeko fase honetan duteneginkizunak berebiziko garrantzia du, baina zaila eta oso-osokonplexua ere bada, adingabeen ongizatea bermatzeko beharrezkoneurriak hartu behar baitituzte. Horretarako, maiz, adingabeeneskubideen alde egin behar dute gurasoenekin talka egiten dutenean,baina interesen arteko kontraesanak esku hartzea eragotzi etaoztopatzen du, eta horixe da gakoa.

170


Hortaz, halakoetan, profesionalen egiteko nagusiak haurren etanerabeen ongizatea bermatzea izan behar du, baina baita gurasoekaukerarik egokienak analizatzen parte har dezaten lortzea ere, eta,horretarako, neurri jakin batzuen desegokitasunaren arrazoiak azaldubehar dizkiete, eta haiei buruz zer iritzi duten entzun.

Alde horretatik, oro har, nabarmentzekoa da, muturreko egoeraberezietan izan ezik –litekeena da halakoetan esku hartzen dutenprofesionalak mehatxatzea ere–, gurasoak seme-alaben ongizateaketa etorkizunak kezkatzen dituela, baita abandonatu egin dituztenzantzu nabariak daudenean ere, eta, hori dela-eta, garrantzizkoa daneurriak aukeratu eta erabakitzen parte har dezaten bultzatzea.Hartara, zenbaitetan, edonork guraso izateko ezgauza delanabarmentzen duenean sentitzen den ia ezin saihestuzko lehenerreakzioa gainditu daiteke: ukazioa. Zailtasunak izanen liratekeedonola ere, baina uzkurtasuna eta esku hartzearen aurkako jarrerahobetu daiteke, eta baita gurasoek laguntza ematea lortu ere.

Zalantzarik gabe, horixe da haurrak babesteko sistemako eta alorhonetan aritzen diren profesionalen laneko alderdirik zailenetako bat,baina baita adingabeen beharrei erantzuteko modurik egokiena ere,neurriak ahalik eta baldintza hoberenetan hartzen direla ziurtatzeko,eta adingabeak familiarengana itzultzen laguntzeko.

Jakina, helburuok lortzeko, esparru honetan jarduten direnprofesionalak laguntzeko neurriak onartu behar dira: baliabide gehiagoeman behar zaizkie eta behar bezala prestatu eta aholkatu behar dira.

Egun erabiltzen diren prozeduren esparruan egiten diren elkarrizketakhori guztia lortzen saiatzen dira, baina, maiz, familiei iruditzen zaie ezdutela behar bezala parte hartzeko aukerarik, dela galdetu egiten ezdietelako, dela galdetu egin bai baina haien iritzia kontuan hartzen ezdutelako; erabakiak jakinarazten dizkiete, baina ez diete erabakitzekoprozesuan parte harrarazten.

Hala ere, kontuan hartu beharra dago iritzi hori baldintzatuta dagoelaaskotan, familiek ez dutelako onartzen zalantzan jartzea berenbetebeharra betetzen duten. Halaber, aintzat izan behar da partehartzeko aukerak ezin direla oro har eta aldez aurretik ezarri; aitzitik,kasuan kasuko baldintzatzaileen eta senideen beraien gorabeherapertsonalen eta sozialen araberakoak dira.

Zalantzarik gabe, haurrak babesteko sisteman sartzea esperientziazaila da. Osatzen duten elementu guztiak arrotzak dira: ingurunefisikoa, profesionalak, prozedurak, hizkuntza; ez datoz bat adingabeek

171


ohiko giroan ezagutzen dutenarekin. Deserosotasunaren,ulergaiztasunaren eta nahasmenduaren eta, areago, izuarenondorioz, halakoetan, adingabeek defentsazko jarrera oldarkorrahartzen dute ezinbestean, eta zailagoa da elkarrizketa, negoziazioaeta, jakina, elkarlana. Azken batean, elkarri hurbiltzeko prozesuabideratzeko modu bakarra informazioa da, bai idatzizkoa eta baiahozkoa.

Horretarako, baina, gurasoei haien ulermenera egokitutako azalpenakeman behar zaizkie. Izan ere, jakinarazpen formalak hobetu egiten aridira edukiaren eta luzeraren aldetik, baina haien ezaugarriak hiztegieta idazkera juridiko administratibo ilunak dira nagusiki; legezkobitartekoak dira, eta bertze neurri batzuek osatu behar dituzte.Gurasoen eta profesionalen arteko elkarrizketek, neurri batean, funtziohoriek betetzen dituzte, baina hobetu egin behar dira, eta informaziogehiago eman. Behin eta berriz egin behar izan arren, oinarrizkoa dababes sistemak nola funtzionatzen duen argitzea, haien kasua nonkokatzen den, eta, kasuan-kasuan, zein diren aurrera egiteko balizkokonponbideak. Alde horretatik, hizkuntza apalean prozedurarenezaugarri orokorrei eta haurren zein gurasoen eskubideei buruzkoliburuxkak idaztea, dudarik gabe, oso lagungarria litzaieke familieiezagutzen ez duten eta, ondorioz, beldur ematen dien esparru batiaurre egiteko.

Ildo berean, bertze neurri batzuk ere aztertu beharko lirateke, halanola, gurasoei halako erabakiak hartzeko osatzen den ebaluaziobatzorde teknikora jotzeko aukera ematea. Zaila da, baina, hartara,kasuan kasuko gorabeherei buruzko eztabaida plural batean partehartuko lukete eta iritzi sendoagoa lukete neurri bat ala bertzeahartzeko arrazoiei buruz.

Bestalde, adingabeen eta nerabeen beraien parte hartzea erenabarmenki hobetu daiteke. Alor hau arautzen duten legeek iritziaemateko eskubidea xedatzen dute adingabeengan eragina dutenauzi guztietan, eta, horrenbestez, haiek babesteko eskumena duenagintaritzak, haiek entzuteaz gain, hitz egin eta, ahal dela, haieniritzia kontuan hartuz erabakitzeko bide egokiak eskaini behardizkie.

Adingabeek ulertu eginen badute zer gertatzen den babes sistemakesku hartzen duenean, azalpen egokiak eman behar zaizkie: nondauden, zergatik babesten dituzten, galdekatu egiten dituztenak nordiren eta ondoren zer jazoko den argitu behar zaie. Izan ere, haienulermenera egokitutako azalpen argiak dira behar duten gutxienekosegurtasuna sentiarazteko bide bakarra.

172


Horregatik, oinarrizkoa da alor esanguratsu horiek guztiaknabarmentzea, esku hartzeko jarraibideak ezarri eta profesionalekegokiro esku hartzen dutela ziurtatzeko, oso memento garrantzitsuabaita hau haurren eta haien familien bizitzan.

Azkenik, komenigarria litzateke haurren eta nerabeen ulermeneraegokitutako material didaktikoak prestatzea, prozedurekin etaprofesionalekin ohitzeko, beraiek eta gurasoek zer eskubide dituztenargitzeko, zer egoeratan dauden eta haiengan eragina dutenerabakiak nork hartzen dituen azaltzeko eta erabakiei buruzko iritzianola ematen ahal duten jakinarazteko.

8.2.2. Bermeak eta laguntza

Adingabeen eta familien parte hartze aktibo txikiaz ari ginela,egoeraren errua, neurri batean, egotzi diogu, esparru honetan,arrazoirik izan gabe ere, pentsatzeari erabiltzaileak ez daudelahartzen diren neurriak ulertzeko moduan eta prest.

Bada, gizarte zerbitzuen gure sistemako bertze akats orokor bat dakexak eta erreklamazioak egiteko sistema formal baina sinplifikaturikez izatea. Haren bidez, administrazioaren edo epaileen aurreanhelegiterik aurkeztu behar izan gabe, auziak ebazteko bide emanenlitzateke, bertze profesional batzuen laguntzaz; izan ere, auziokgarrantzi txikia dute batzuetan, baina gatazka pizten dute, gurasoeneta kasuan kasuko egoera ebaluatzen duen profesionalaren artean.

Ildo berean, faltan ematen da konponbideak ez bilatzea, hala nola,erreklamazioak ebazteko egitekoa Ebaluazio Batzordeari egokitzea.Horretarako, gizarte edo komunitate zerbitzuen alorrean eskumenikduten profesionalek ere osa dezakete, eta gurasoei, lehen erranbezala, esku hartzeko aukera eman behar zaie; haien konfiantzakopertsona baten laguntza izan dezakete horretarako, lagundu egitekoeta, beharrezko izanez gero, zer nahi duten, zeren beldur diren, zerespero duten eta zenbaterainoko konpromisoa onartzeko prestdauden adierazten laguntzeko.

Bestalde, halako prozeduren esparruan hartzen diren neurriei buruzaholkatzeari dagokionez, aintzat hartu beharra dago, hainbatetan,nahiko luzeak izaten direla, eta kaltetutakoek nekez dutela bereneskubideen berri; halaber, baliteke ez jakitea zergatik kentzendizkieten seme-alabak. Halakoetan, ez dute doako laguntzajuridikoa eskuratzeko aukerarik eta, hortaz, legelari batek prozeduraepaitegira heldu artean zuzenbide aldetik aholkatu eta orientaditzan. Bitartean, ordea, litekeena da familiek seme-alabekiko

173


harremanik ez izatea nahiko denbora luzean eta beren burua noladefendatu argi ez izatea.

Babes sistemaren alderdi juridikoari buruz aritu garenean argitzenahalegindu garenez, alor honetako prozedura teknikoak nabarmenkikonplexuak dira, eta jurisdikzio zibilean eta zigor eta administrazioarloko jurisdikzioetan izan dezakete eragina. Alde batetik, KodeZibileko lehenengo liburuak arautzen dituen gai zibilak bideratzen dira,guraso ahala erabiltzeari berez dagozkion betebeharrei buruzkoak orohar. Administrazioak esku hartzen du halako prozeduretan, haurrakbabesteko erakunde publikoa den aldetik, eta adingabeak babestekoadministrazio espedienteak abiarazten ditu. Haiek bideratu ostean,adingabeen eskubideak, interesa eta ongizatea babesteko neurriakhartzen ditu, baina haien aurka egin eta errekurtsoak aurkeztekoeskubidea dute gurasoek, guraso ahalaren jabe diren aldetik.

Bertze alde batetik, tratu txar mota jakin batzuk gertatzen direnean,zigor legediaren kontrako delitu jakinen adierazgarri tipikoak (kalteak,sexu askatasunaren aurkako delituak, etab.) jazo daitezke, etabaliteke haiek aipatu prozedura zibilekin eta administratiboekin baterabideratzea, zigor arloan. Hori dela-eta, are beharrezkoagoa daebazpena azkarrago eta zaluago ematea, eta esparru honetakoinstantziek adingabe bakarraren inguruko auzi eta prozedura judizialguztiak kasu edo espediente bakarraren esparruan tratatzea, epaileekzigor arloan ematen duten ebazpenak ondorio larriak izanditzakeelako administrazio publikoak bideratzen dituen prozeduretan.

Horregatik, justizia administrazioaren esparruan betiere, begi bistandago neurriak hartu behar direla, beharrezko baliabideak izan etahalako egoeretan behar bezain azkarrak izateko, eta epaitegietakoegungo profesionalek laguntza izateko lanean. Izan ere, gaur egun langehiegi dute atzeratuta, baina, hartara, hain eginkizun esanguratsuabetetzen jarrai lezakete berdin-berdin eta, jakina, horrek guztiakbizkortasunean eta hartzen diren neurrietan ere izanen luke eragina.

Alderdi bakoitzaren mailari dagokionez, berriz, argi eta garbi dagobaliabideen eta bitartekoen aldetik berdintasunik eza handia dagoelahalako prozedurak bideratzen direnean. Administrazioa da haurrakbabesteko erakunde publikoa, eta, babesgabetasunari aurre egitekohartzen dituen neurriek kalte egiten dietenean edo haren edozeinerabakirekin ados ez daudenean, gurasoek legediaren berri izan gabeeta haien inguruko prozedurei buruz oinarrizko ideiarik ere izan gabeaurre egin behar diote. Hots, alderdi batek (administrazio publikoak)administrazioko teknikariek onartzen dituen ebazpenak (babesneurriak) bermatzeko ematen dituzten froga teknikoak erakuts ditzake,

174


baina bertze batek (adingabeen familiek) ez du haiei aurre egitekoargumenturik aurkezterik.

Azkenik, kontuan hartu beharra dago halako prozedurak ahalmenekonomiko txikia duten pertsonei buruzkoak izaten direla oro har,oinarrizko udal gizarte zerbitzuen erabiltzaileei buruzkoak. Hori dela-eta, ezin eztabaidatuzkoa da peritu pribatuen frogak ordaintzekoahalmen ekonomikorik ez dutela, eta, horregatik eta frogak aurkezteaalegatu egiten duenari dagokiola xedatzen duen prozedurazkoprintzipioa aplikatu beharragatik, interesdunek beren burua babestekomodu bakarra prozeduraren bideekiko desadostasuna adieraztea da;izan ere, auziaren muinari buruz ezer gutxi egin dezakete, txostenenedukiaren kontra protesta egin edo desadostasuna adieraztea izanezik.

Alabaina, Doako laguntza juridikoari buruzko urtarrilaren 10eko 1/1996Legeak xedatzen duenez, bi baldintza jazo beharko lirateke haieneskubideak hedatu eta peritu pribatuen frogak ordaintzeko: aldebatetik, administrazioan dena delako froga egiten ahal duenteknikaririk ez izatea eta, bertze aldetik, epaileak edo auzitegiak horixeerabakitzea, frogabide hori onartzeko ebazpenaren bitartez.

Hori guztia arautzea Estatuaren eskumena da, Konstituzioko 149.artikuluak ezartzen duenez, baina araudiak estu mugatzen du perituenfrogak doako justiziaren esparruan sartzeko aukera, eta ez duonartzen administrazioak prozedurak bideratzen dituenean.Arartekoaren ustez, ordea, nabarmendu beharra dago doako laguntzajuridikoa izateko eskubidea hedatu behar dela, hain zuzen ere,abokatu defentsariek administrazioak prozedura bideratzen duenean(batez ere, babesgabetasunari buruzko adierazpena egitekoprozedura hasten duenean) parte hartzeko.

Eskubide hori onartu egin dute dagoeneko zenbait autonomiaerkidegotan, eta, administrazioa halako prozedurak bideratzen hastendenetik, horri esker, gurasoek behar bezala prestatutako eta esparruhonetan trebatutako zuzenbide arloko profesionalen aholkularitza izandezakete. Gainera, ahal dela, profesionalok ofiziozko txandaespezializatuetan aritu beharko lukete, bertze alor batzuetan bezala,mintzagai dugun esparruaren espezifikotasun eta zailtasun teknikoakdirela-eta, eta neurriak behar bezain azkar hartu beharko lirateke, baiadministrazioan eta bai epaitegietan. Horretarako, baina, prestakuntzamailak eta iaiotasunak eskakizunekin bat etorri behar dute.

Planteamendu garrantzitsua da hori. Izan ere, berriro ere errepikatukodugu interesdunek, oro har, ez dutela batere prestakuntzarik zuzenbide

175


arloan eta baliabide ekonomiko urriak dituztela eta, ondorioz, eskubideakerabiltzeko, abokatuen aholkularitza lortzen dutenerako, epaitegiandaudela. Ordurako, administrazioak abiarazitako espedientea amaitutzateman dute, eta litekeena da interesdunek beren asmoen kalterakoagerraldiak, alegazioak eta adierazpenak egin izana haren esparruaneta, askotan, araudiak beren buruak defendatzeko ematen dizkienaukera guztiak agortu ez izana.

Gainera, profesionalek, eremu honetan espezializatuta dauden etakaltetuak haiekin fida daitezkeen heinean, prozeduraren fase honetanlagundu eta babestu egiten dituztenez gero, gurasoen eta eskuhartzen duten teknikarien artean ezinbestean izan beharrekoelkarrizketa eta harremana bideratzen lagun dezakete, ahalik etanormalizatuena izan dadin, eta gurasoen uzkurtasuna eta eskuhartzearen aurkako jarrera hobetzen.

8.2.3. Jakintza arlo askotako profesionalen artean erabakitzea(Ebaluazio Batzordea)

Kasuan kasuko gorabehera oro ikertu eta, batez ere, ebaluatuondoren, adingabeen babesgabetasun egoerari buruz erabaki beharda, eta haiek familiarengandik bereiztea dakarren neurri bat hartu edofamiliaren baitan utzi. Erabakitzeaz gain, baina, esku hartzeko etaonartzen diren prebentzio neurrien bilakaera ikusi eta haren jarraipenaegiteko beharrezko estrategia ere finkatu behar da.

Gainera, berriro nabarmenduko dugu, erabakitzeko, gurasoek,adingabeek –garapen eta heldutasun mailarekin bat– eta kasuan-kasuan esku hartzen duten profesionalek eta zerbitzuek ahalbezainbat parte har dezaten lortu behar dela. Aldi berean, gurasoei etahaurrei informazio osoa eta ulergarria eman behar zaie haienbanakako edo familiarteko egoeran eragina duten erabaki guztiez,1/1996 Legeko 9. eta 22. artikuluek diotenari jarraiki.

Ildo horretan, lehenago ere adierazi dugu haurrak babestekozerbitzuek erabakitzen dutena taldeka erabaki behar dela, inola ereezin duela profesional bakarrak erabaki. Horretarako, alta,profesionalek trebakuntza espezializatua behar dute.

Halaber, oinarrizko gizarte zerbitzuetan halako erabakiak hartu behardirenean zer gertatzen den ere azaldu dugu, alegia, alor honetanprestakuntza txikia duen profesional batek erabakitzen duela maiz.

Alabaina, ez gara aritu Adin Txikikoak Babesteko Atalak hartzen dituenerabakiez. Bada, Nafarroako Foru Komunitatean haurren

176


babesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburuak, kasuan-kasuan arduradun tekniko bat izanda ere, lantaldean erabakibeharraren garrantzia ezartzen du jardunaren printzipiotzat, bertzeakbertze, eta Haurrak Babesteko Ebaluazio Batzordeari egokitzen dioerabakiak hartzeko erantzukizun nagusia. Ebaluazio Batzordea kideanitzeko organoa da, eta, eskuliburuarekin bat, honako eginkizunhauek ditu:

• Adingabeak legezko babesgabetasun egoeran daudelaadieraztea.• Adingabeen tutoretza bere gain hartzea, babesgabetasunegoeran daudelako adierazpena egiten denean edo epaileenebazpen batek horixe ezartzen duenean.• Gurasoen eskariari edo epaileen ebazpenari erantzunez,adingabeen gaineko zaintza bere gain hartzea.• Baliabidea aldatzeko eta espedientea amaitutzat ematekoproposatzea.• Adingabeak erietxe psikiatriko batera bidaltzeko proposatzea.• Epaileen esku dauden espediente guztiei buruzkoproposamenak ebaluatzea.• Adoptatu aurreko harrerei buruzko proposamenak egitea.• Dagokion epaitegiari harrerei eta adopzioei buruzkoproposamenak egitea. • Dagokion epaitegiari erantzukizun penala duten adingabeeiburuzko proposamenak egitea.• Adingabeen eta haien gurasoen, senideen eta ingurukoenarteko harremanen erregimena ezartzea.• Haurrak babesteko erakundeak eta zerbitzuak koordinatzea.• Alor honetan eskumenik duten organo judizialekin elkarlaneanaritzea.

Praktikan, berriz, Batzordea oso egoera bereziak aztertzeko bertzerikez da biltzen, teknikarien ustez dena delako egoera analizatu beharduenean, baina teknikariek beraiek ere jotzen dute komenigarrieskuliburuak hasiera batean egokitzen dizkion egitekoak bere gainhartzea, haien lanean onuragarria izanen baita; hala ere, jakinbadakite, baliabideen egungo egitura ikusirik, ezinezkoa delaBatzordea behar bezainbatean eta behar bezain sarri biltzea.

Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesariburuzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea garatzeko forudekretuaren proiektuak ere Batzordearen egitekoa mugatzearen aldeegiten du, eta Esku hartzeko eskuliburuak esleitzen dizkion eginkizunzabalen kontra. Zehatz-mehatz, honako funtzio hauek baino ez dizkioegokitzen aipatu testuak:

177


a) Babesgabetasun egoerei buruzko adierazpena egiteko eta hurabertan behera gelditzeko proposatzea.

b) Baliabideak eta babes mota aldatzeko proposatzea,salbuespenezko egoeretan.

c) Salbuespenezko egoeretan, babesgabetasun egoeran, gatazkasozialen batean murgilduta edo zentzatzeko etxeetan daudenadingabeak babesteko neurri guztiak proposatzea.

d) Lege eta arau mailako arauek egokitzen dioten bertze edozein.

Ildo berean, Batzordearen osaerari dagokionez, foru dekretuarenproiektuak egungo egoerari eusten dio, eta egungoaren antzekoa izanbehar duela xedatzen du. Zehazki, honako hauek osatu behar omendute:

a) Buruak (Adin Txikikoak Babesteko Ataleko buruak).

b) Batzordekideek• Adingabeak Familietan Hartzeko eta Adoptatzeko Bulegokoburuak.• Zailtasun edo Gatazka Sozialak dituzten AdingabeakLaguntzeko Bulegoko buruak.• Dena delako auziaz arduratzen den lantalde teknikoko biordezkarik.• Atalean sortzen diren bulegoetako buruek.• Gatazka eta Berreziketa Lantaldeko ordezkari batek.

c) Idazkari batzordekideak (Familia Zuzendaritza Nagusiari atxikitakoeta haurren babesean espezializatutako administrazio publikoko(alor juridikoko) teknikaria

Oro har, Adin Txikikoak Babesteko Ataleko lantaldeetako arduradunenerranetan, erabakiak irizpide tekniko zorrotzei jarraiki hartzen dituzte,kasuan kasuko egoeran esku hartzen duten profesionalen artean,egiaztatutako egitateen eta adingabeen beraien gorabeheren arabera,eta, betiere, arduraren eta lehentasuna adingabeen babesari ematekoprintzipioaren esparruan esku hartzen saiatzen dira.

Dena delako egoera aztertzeko eta beharrezko neurriak proposatzekotxostenak dagokion lantaldeko bi profesionalek egiten dituzte: gizartelangile eta gizarte hezitzaile banak, bi gizarte langilek edo bi gizartehezitzailek, edo gizarte langile edo hezitzaile batek eta psikologobatek. Hala ere, jakinarazi digutenez, egoerak eta proposamenak

178


bertze taldekideekin lantzen eta eztabaidatzen dituzte sarritan,informalki bada ere.

Txostenei beraiei dagokienez, ikusi dugu berriki egindako txostenakluzeagoak eta xeheagoak direla espediente zaharrak baino,espediente zaharren edukia nabarmen eskasagoa dela. Era berean,ikusi dugu nor aipatzeko joera dagoela nolabait, batzuetan,txostenak bertze zerbitzu eta erakunde batzuek egindakotxostenetan oinarritzen baitira; hori dela-eta, arriskua dago itxurazhainbat erakundetan eta pertsonatan oinarritzen den informaziocorpusa biltzeko, baina informazio hori kanpokoekin ere osatubehar da.

Txostenak egin ostean, Adin Txikikoak Babesteko Ataleko buruariaurkezten zaizkio, eta hark edukia eta proposamenak aztertu etaFamilia Zuzendaritza Nagusiari jakinarazten dizkio, iritzia eman dezan.Azkenean, zuzendari nagusiaren ebazpen bidez, Zuzendaritzakadingabearen egoeraz erabakitzen du eta, beharrezkoa bada, zerneurri hartu behar diren ebatzi. Dena dela, jabetu gara, noizean behin,txostenak proposatutako neurria onartu edo abian jarri ondorenformalizatzen direla.

Arartekoaren ustez, berriz gogora ekarri beharra dago osogarrantzitsua dela halako erabakiak lehen aipatutakoa bezalakobatzorde bati jakinarazi eta proposamenak egiteko aukera ematea;batzordea askotariko profesionalek (gizarte langileek, hezitzaileek etapsikologoek) osatu beharko lukete, eta, kasuan-kasuan hardaitezkeen erabaki guztietan, onena aukeratzen dela ziurtatzekobertze berme bat da.

Gainera, batzordeak benetako ebaluazio lana ere egin beharko luke,eta ebaluazioa espedienteetan dokumentatu, ebazpen fasean gogoanhartzen dena espedientetik kanpo ez gelditzeko. Horretarako, orobat,akta edo antzeko dokumenturen baten bidez, batzordearenhausnarketa behar bezala azaldu beharko litzateke, proposatzen direnkonponbideak egokienak direla egiaztatzeko eta batzordekideenarrazoiak eta iritziak agertzeko.

Halako formalitateak ez dira bete gabe utzi behar, eta profesionalek ezdituzte jo behar lan egiteko oztopotzat; aitzitik, administrazioarenesku-hartzearen egokitasuna bermatzen dute. Azken batean,onartezina da, prozesuaren ekonomiaren printzipioan hainbertzeoinarritzearen ondorioz, segurtasun juridikoaren printzipioa guztizahultzea eta adingabeak ez ikustea argi administrazioaren jardunarengardentasuna.

179


Batzordearen funtzionamenduari dagokionez, bestalde, agian komenida babesgabetasun egoeran dauden adingabeentzako laguntzarenarloan aritzeko bitartekoak dituzten erakunde publikoetako etapribatuetako ordezkariei eta bertze profesional batzuei (hala nola,oinarrizko gizarte zerbitzuetakoei eta komunitate zerbitzuetakoei)batzordean parte hartzeko aukera formala ematea, kasuan-kasuanaholkatu egin dezaten.

Fiskaltzak ere izan dezake eginkizunik batzordearen barnean,adingabeen interesak babesten. Egia erran, indarrean dauden araueketa prozedurek Fiskaltzari informazioa ematera behartzen dute etaharrera etxeak zaintzen esku hartzera behartzen dute hura, baina osobaliagarria izan daiteke aldian-aldian biltzen den eta esku hartzekoproposamenak formalizatzeko ahalmena duen batzorde batekinelkarlanean aritzea erakundeak koordinatu eta erabakiak jakintza arloaskotako profesionalen artean hartzen aurrera egiteko. Komeni daaukera hori ere aztertzea, bideragarria den analizatzea, bereziki,epaileen esku geldi daitezkeen kasuak aztertzeko.

Nolanahi ere, hautatzen den eredua hautatzen dela, begien bistakoada, lantalde teknikoek beraiek diotenez, egungo baliabide formalaknahiko mugatuak direla egungo beharrei erantzuteko, eta, egun,egoera horretan, nekez onartuko dutela batzordeak erran bezalafuntzionatzea.

Adingabeak babesteko legezko neurriren bat hartu behar den ala ezerabaki eta, baiezkoan, neurririk egokiena onartu ondoren,garrantzizkoa da dena delako kasua edo egoera bideratu edojakinarazten duen pertsonarekin berriro ere harremanetan jartzea,lehenago erran dugunez; hots, erabakia kasua jakinarazi edobideratzen duenari helaraztea. Aurreko atal batean azaldu dugu jadazer garrantzitsua den hori pertsona horrek babes sisteman eskuhartzeko eta dagokion ardura bere gain hartzeko, eta, bereziki,zenbaterainoko garrantzia duten halako jardunbideek profesionalenartean; halaber, zehaztu dugu hori guztia isilekotasun printzipioaonartu beharrak ezartzen dituen mugen barruan egin behar delabetiere.

Azkenik, fase honetan esku hartzeko garaiaz edo epeez hitz eginbeharrean gaude ezinbestean. Izan ere, denboraren joanakizugarrizko eragina du babesgabetasun larriko egoera guztietan, aregehiago kontuan izanik haurrak oso txikiak direla jazo daitezkeela.

Nabarmendu beharra dago halako prozeduren kaltetu nagusiakadingabeak beraiek direla. Haiek babesteko neurriak hartzen dira,

180


baina neurriok zaluak, berehalakoak izan behar dute, eragingarriakizanen badira. Alde horretatik, inola ere ezin da konparatu ondarearengaineko eskubide ekonomiko huts bat galdu eta hartaz gabetzea etapertsonen giza izaerari dagozkion eskubideak (familiartekoharremanak) galdu eta haietaz gabetzea, denbora igarotze hutsakbidegabe bihur baititzake hainbat erabaki, teknika juridikoarenikuspegitik eztabaidaezinak izan arren.

Nafarroako Foru Komunitatean haurren babesgabetasun egoeretanesku hartzeko eskuliburuak esku hartzeko denborazko alderdiariburuzko zenbait aipamen dakar, haren garrantziaren adierazgarri.

Eskuliburuak esku hartzeko honako epe hauek ezartzen ditu aztertuditugun faseetan (kasuaren berri izaten denetik erabaki eta erabakiaegoera konpontzeko plana onartuz formalizatu artean –geroagoarituko gara egoera konpontzeko planaz–), laburbilduta:

Haurrak babesteko zerbitzuek (oinarrizko gizarte zerbitzuek etaFamilia Zuzendaritza Nagusiak) abiarazitako espedienteen

kronograma

Kasuaren berri Ikerketa Ebaluazioa Egoera izatea konpontzeko

plana

Kronogramak ezartzen dituen epeekin aldera ditzakegun datubakarrak 2003. eta 2004. urteetan egin zuten ebaluazioan azaltzendira, eta, ikusten denez, esku hartzeko ordura arteko epeak ezarritakodenborazko erreferentziak baino nabarmen luzeagoak izatea da joeraorokorra. Horrek guztiak eragin handia du halako espedienteetan; izanere, adingabeak halako adinekoak dira, litekeena da haien egoerakonponezin bilakatzea denbora igarotze hutsaren poderioz.

181


Kasuarenlehentasuna-ren araberakoiraupena

Gehienez ere,kasuaren berri

izan etahamabostegunekoa

Gehienez ere,kasuaren berri

izan eta hilabetekoa(bi hilabeteeta erdikoa)

Gehienez ere,kasuaren berriizan eta hiruhilabetekoa

Esku hartzeko epeak eskuliburuak ezartzen dituenak baino luzeagoakdira oraindik, eta horrek eta aurrerago profesional bakoitzak lantzendituen espedienteei buruz emanen ditugun datuek haurrak babestekozerbitzuak (fase honetan, Adin Txikikoak Babesteko Atala) tresna etabaliabide gehiagoz hornitu behar direla adierazten dute, berriro ere.Hartara, oro har, ezarritako epeak bete ahal izanen lituzkete, baitalaburtu ere, eta ez lituzkete landuko behar bezala lan ditzaketenakbaino kasu edo espediente gehiago.

2006an, informazioa eskatu genion Familia Zuzendaritza Nagusiari gaihoni buruz, eta zera erantzun zigun:

ZENBAT DENBORA IGAROTZEN DA…

oinarrizko gizarte zerbitzuei susmoa jakinarazten zaienetik arriskua hasiera batean ebaluatzeko txostena egiten den arte? 15 egunoinarrizko zerbitzuek Adin Txikikoak Babesteko Atalari egoeraren berri ematen diotenetik jakintza arlo askotako profesionalek txostena egin eta neurriak proposatzen dituzten arte? Hiru hilabeteAdin Txikikoak Babesteko Atalak adingabea familiarengandik bereiztea proposatzen duenetik adingabea harrera etxe batera joaten den edo familia batek hartzen duen arte? Batere

182


Familia Zuzendaritza Nagusiari informazioa eskatu genionean, hona-ko galdera hau ere egin genion:

• “Zer sistema aplikatzen dira, babesgabetasun edo arrisku ego-eraren larritasunaren arabera, epeak kontrolatzeko?”

Helarazi zigun erantzuna eskasa da argi eta garbi:

• “Adingabeen adinaren eta babesgabetasun arriskuaren arabe-ra, haurren babesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuli-buruak ezartzen dituen epeak errespetatzen dira”.

8.3. EGOERA KONPONTZEKO PLANA, ARDURADUNA ETA EBALUAZIOA

Ikerketa eta ebaluazio lana egin beharra eta hartu beharreko neurriakerabaki beharra eragiten duen egoeraren arabera, ondoren, kasuankasuko egoera konpontzeko plana onartu eta abian jarri behar da.Hasiera batean, esku hartzeko eskuliburuak ezartzen duenprozedurarekin bat, plana Ebaluazio Batzordeak onartu behar du, edooniritzia eman behar dio, eta, gero, Batzordeak Familia zuzendarinagusiari aurkeztu behar dio, onetsi egin dezan, baina, azaldu dugudagoeneko, oro har, ez zaizkiola bide horri jarraikitzen, eta Batzordeakoso egoera berezietan bertzerik ez duela ematen iritzia.

Aldez aurretik, dena delako kasuaren arduradun teknikoak eta harenlantaldeak egoera konpontzeko planaren edukia prestatu behar dute,kasuari buruzko hasiera bateko ebaluazioa egin ondoren. Haur etaGazteendako Planaren eta etengabe aipatzen ari garen esku hartzekoeskuliburuaren arabera, esku hartzeko faseko funtsezko bitartekoa da,adingabe bat behin betiko gizarteratu bitartean hartu beharrekoerabaki nagusiak bildu behar ditu eta zailtasun sozialak dituen familiaeta haur bakoitzaren egoeran esku hartzen duten zerbitzu guztiekosatu behar dute, batera eta elkar adostuta.

Planaren bertze ezaugarri esanguratsu bat da, hura prestatzeko, ahal dela,zailtasun sozialak dituen familiarekin adostu behar dela eta, ahal delabetiere, familiak onartzen dituen konpromisoak adierazi behar dituela.

8.3.1. Plan orokorra

Dudarik gabe, planean familiarekin adosteari esker, familiek etaadingabeek halakoetan izaten duten ziurgabetasuna argitzen laguntzenda hasiera batean; izan ere, ez batzuek eta ez bertzeek ez dute aurrez

183


ikusten diren planen eta neurrien berri zehatzik. Edonola ere, planaprestatzeko moduak, oro har, bide eman behar du plana halako moduanegituratzeko, analisia egitea eta kasuaren gaineko ikuspegi orokorraizatea errazagoa da eta hartzen diren erabakiak oinarridunak dira.

Gainera, garrantzitsuena da planak kasuan-kasuan planteatzen direnerronkei aurre egiteko bide egokiak proposatu behar dituela, eta,horretarako, zerbitzu bakoitzak zer neurri hartu behar dituen eta eskuhartzearen helburu nagusia zein den finkatu behar duela. Azkenbatean, planak babes neurriak koordinatu behar ditu eta, babessistemak hartzen dituen neurriak ez ezik, zuzeneko zerikusia dutenbertze sistema batzuekiko (hezkuntza eta osasun sistemarekiko,gizarte zerbitzuekiko eta adingabeak laguntzeko gainerakoadministrazioekiko) harremanak ere bildu behar ditu.

Helburu horiek guztiak lortu behar ditu, hain zuzen, esku hartzekoeskuliburuaren araberako egoera konpontzeko planak. Zehazki,honako hauek dira agertu behar dituen datu edo aldagai nagusiak:

1) Adingabearen eta haren familiaren datu pertsonalak.

2) Kasuaren aurrekariaka) Familiaren historiako aurrekariak.b) Aurrez familian esku hartu den (baiezkoan, zer baliabideerabili diren eta legezko zer babes neurri onartu diren).

3) Esku hartzearen helburuaa) Ebaluazioa, esku hartzea.b) Familia babestea.c) Familia aldi baterako banandu eta berriz elkartzea.d) Adingabea familiarengandik behin betiko bereizi eta familiaberri batean barneratzea, familia biologikoaren bisitak izanikala gabe.

e) Adingabea familiarengandik behin betiko bereizi eta berekabuz bizitzeko prestatzea.

f) Adingabea familiarengandik behin betiko bereizi eta harreraetxe espezializatu batera joatea.

4) Adingabearekin eta familiarekin lortu beharreko helburu orokorrak.

5) Helburuak lortzeko epeak.

6) Legezko neurririk hartu behar den eta, baiezkoan,a) nolakoa izan behar duen: tutoretza (dela administrazioarena,dela epaileena) edo zaintza;

184


b) bananduta egoteak zenbat iraun behar duen;c) adingabea babesteko zer baliabide espezifiko erabili beharden: familia hedatuan edo harena ez den familian hartzea,harrera etxera joatea, adopzioa…;

d) zer baldintzatan hartu behar den, iraunaldiaren,kokalekuaren eta adingabea hartzen duen familiaren edozentroaren ezaugarrien aldetik: zerbitzu terapeutiko edohezkuntza zerbitzu bereziak behar dituen, familiako edozentroko bertze adingabeak zer adinetakoak diren, etab.;

e) adingabeek senideak bisitatzeko erregimenak nolakoa izanbehar duen: haiek bisitatzea duen, zenbatean behin bisitaditzakeen, kanpo ikuskatzailerik izan behar den…;

f) eta zer baliabide juridiko proposatu behar diren.

7) Bai adingabearen ingurunean eta bai familian hartu beharrekobertze neurri batzuka) Zerbitzu espezializatuak (hala nola, familian esku hartzea).b) Komunitatearen zerbitzuak (hala nola, eskolak, osasunetxeak, kultur eta kirol patronatuak, ludotekak, gazteelkarteak, emakume elkarteak eta oinarrizko gizartezerbitzuen esparruko bertze programa batzuk).

c) Bertze zerbitzu edo baliabide espezializatu batzuk (hala nola,adimen osasunaren alorreko zentroak eta drogazaletasunatratatzeko zerbitzuak).

8) Planik egokiena zein den, zer ezberdintasun dauden proposatzenden planaren aldean eta zer dela-eta ez den gauzatzen.

9) Gertakizunen araberako plana, gorabehera berriak direla-eta,erabaki jakin batzuk aldatu behar direnean gauzatu beharrekoa.

10) Familiarekin eta adingabearekin egindako hitzarmenak eta haiekonartutako konpromisoak-

11) Kasuan kasuko arduradun teknikoa.

12) Kasua berrikusteko epea.

Aldaera horiek guztiak mamitzearren, esku hartzeko eskuliburuakkontuan izan beharreko oinarrizko hainbat printzipio edo irizpideezartzen du, baita proposamenak egiteko ere.

Ildo horretan, berebiziko garrantzia aitortzen dio plana gauzatzen eskuhartzen duten eragileekin bat planaren inguruko hitzarmenakproposatu eta haietan adosteari: adingabeen jatorrizko familiarekin;

185


horretarako adina eta gaitasunik badute, adingabeekin beraiekin;familia zerbitzuekin; egokia bada, kasuan-kasuan, esku hartzekoprozesuan zuzenean parte hartzen duten komunitateko bertzezerbitzu batzuekin; harrera etxearekin edo familiarekin; eta kasuan-kasuan esku hartzen duten bertze pertsona edo zerbitzu batzuekin.

Dena dela, babes sistemaren lehentasunak familiaren batasunarieustea izan behar duela aipatzen duenean, behin eta berriro adierazidugunez, nabarmentzen du bereziki esanguratsua dela familiakbirgaitzeko esku hartzen duten zerbitzu guztiak elkarrekinkoordinatzea neurriak hartzen dituztenean.

Esku hartzeko eskuliburuak ere nabarmentzen du esku hartzearenezaugarri hori, eta zera dio:

“Babesgabetasun larriko egoerak Nafarroako GizarteOngizatearen Institutura bideratzen dira –egun, Adin TxikikoakBabesteko Atalera– eta hark hartzen ditu bere gain, baina, halaere, bertze zerbitzu batzuek familiaren baitan esku hartzenjarraitzen dute. Horregatik, erakundeak elkarrekin koordinatzeaoinarrizkoa da, I. kapituluko printzipioek beraiek diotenez.

Gogoan izan beharra dago, adingabeak familiarengandikbereizi arren, askotan, komunitateko zerbitzuek familialaguntzen jarraitzen dutela, eta, hain zuzen ere, haiek deitzendituztela ia beti haurrak babesteko zerbitzuak. Hori dela-eta,familia askok eta askok uste dute oinarrizko gizarte zerbitzuekindutela harremanik estuena eta haiengana jo dezaketela behardutenean, hartzen ari diren neurriekin ados ez daudela adierazinahi dutenean.

Halaber, gogoan izan beharra dago, familiak berriz elkartzekoprogramaren helburuak lortzean, oinarrizko gizarte zerbitzuenesku gelditzen direla, edo oinarrizko gizarte zerbitzuenesparruan aritzen diren osasun etxeen laguntza eskatzen dela.Horregatik guztiagatik, haurrei eta familiei neurri koherente etaeraginkorrak eskaintzeko, biziki garrantzitsua da instantziaguztiak elkarrekin komunikatu eta koordinatzea”.

Eskuliburuak bertze hausnarketa bat ere egiten du eta zera dio,logikari jarraiki: egoera konpontzeko planaren proposamenak eta,beraz, planak berak bideragarri izan behar dutela. Izan ere, batzuetan,zerbitzuek ez dituzte eskura egoera bakoitzari aurre egitekobaliabiderik egokienak, eta litekeena da kasuan-kasuan baliabide edozerbitzu jakin batzuk behar direla pentsatzea baina, praktikan, haiek

186


erabili ezin izatea, edo behar bezalako baldintzetan erabili ezin izatea.Halakorik gertatzen denean, bertze aukera batzuk bilatu behar dira,kasuan kasuko beharrei erantzuten dietenak eta, aldi berean,bideragarriak direnak.

Azken batean, kasuan-kasuan esku hartzeko irizpide objektibo orobaldintzatuta dago, zer baliabide erabil daitezkeen. Administraziokozerbitzuen bertze esparru batzuetan ere gertatzen da hori, baina alorhonetan are okerragoa da, neurrion onuradunek aparteko begiruneamerezi dutelako, eta baita Nafarroako Foru Komunitateko egoera beradela eta.

Esate baterako, esku hartzeko eskuliburuak dioenez, 2003. urtekoHaur eta Gazteendako Planeko 6. programarekin bat, familiaklaguntzeko bigarren mailako programa finkoak oro har sortzekoakziren, baina, eskuliburuarekin berarekin bat, gaur egun, baliabideokez daude oro har erabilgarri eta ohikoa da bertze baliabide batzukerabili behar izatea. Desordena esanguratsu horren ondorioz,baliabideak beharretara egokitzen diren ebaluatzeko, planikegokiena eta proposatutako plana bereizten ditugu. Hartara, datufidagarriak bil daitezke baliabide edo zerbitzu berrien beharespezifikoei buruz.

Bestalde, egoera konpontzeko plana bera eta planak sortzen direngorabeheren berri ematea berme elementuak dira: dena delakoegoeraren bilakaera eta hartzen diren erabakiak analizatzeko bitartekoesanguratsua ez ezik, adingabeek familiaren baitan jarrai dezatensaiatzeko neurriak hartu dituztela egiaztatzeko elementu argiak dira;izan ere, bertzeak bertze, baliteke epaileek edo epaileek osaturikoorganoek aztertu behar izatea gurasoen aurkakotasuna familiabanandu behar izateari.

Nolanahi ere, Adin Txikikoak Babesteko Atalean ikusitakoespedienteek ez dute lotura handirik aipatu formalitate horiekinguztiekin. Espediente batzuek badakarte “esku hartzeko plana”delakoa, kasuan kasuko egoera konpontzeko planaren ordezkotzathar daitekeen dokumentu labur bat hartako zenbait aldagai adieraztendituen neurrian, baina ez da aipatu bezain sakona eta zehatza.

Ildo berean, Ataleko profesionalen arabera, kasuan-kasuan eskuhartzen duten zerbitzuak elkarrekin koordinatuta daude eta dagozkionneurriak betearazteko oinarrizko printzipioei eta irizpideei funtseanjarraikitzen zaizkie, baina, berriro ere, hori guztia ez da behar bezalaazaltzen espedientea osatzen duten dokumentuetan. Dena den,kontuan hartu beharra dago zaila dela prozesu guztia behar bezala

187


adieraztea, espedienteak egiteko erabiltzen den egitura eta sistemadirela eta: batzuetan, askotariko dokumentuek (osasun, gizarte,psikologia eta hezkuntza arloko txostenek, epaileen jakinarazpenek,epaiek, administrazioaren jakinarazpenek eta abarrek) osatzendituzte, eta, ondorioz, konplexuak eta heterogeneoak dira, eta,hainbatetan, baita deserosoak ere profesionalek eguneroko jarduneanerabil ditzaten.

8.3.2. Mailaketa eta proportzionaltasuna

Ikusi dugu dagoeneko, haurren babesaren esparruan, egungoaraudiak esku hartzeko eta onartzen dituen neurriak mailakatzekoahalmen handia egokitzen diola administrazioari, hark, kasuan kasukoberezitasunekin eta gorabeherekin bat, babesgabetasun eta arriskuegoerei aurre egiteko.

Bai 1/1996 Lege Organikoko printzipio gidariak, bai 15/2005 ForuLegekoak horren adierazgarri argiak dira, halako egoeretanadingabeak familian barneratzea eta gizarteratzea bultzatuz eskuhartzea sustatzen baitute, komunitatearen laguntza baliabideak-etaerabiliz, adingabeen garapen pertsonalari kalte egiten dioten egoereiaurrea hartuz…

Lehen aipaturiko batzuk errepikatuko ditugu, baina, edonola ere, errandaiteke, esku hartzeko ereduei edo aukerei dagokienez, gaur egungojoeraren ezaugarriak honako hauek direla:

• Askotariko beharrei erantzun behar zaiela-eta, askotarikoaukerak eta mekanismoak izatea.• Lehentasuna ematea babes beharrei familia bateratutamantenduz erantzuteko bide ematen duten neurriei.• Behar bereziak dituzten familietan esku hartzeko jarraibideakelkarlanean eta parte hartzean oinarritzea, hertsatuta eskuhartzeko ereduan baino gehiago.• Adingabeek haiengan eragina duten neurriak erabakitzenparte har dezaten bultzatzea.• 10 urtetik beherako haurrak, ahal dela, familiek hartzea,erakundeek (harrera etxeek) baino gehiago.• Familietan barneratzeko askotariko formulak erabiltzea.• Pentsatzea hobea izan daitekeela multzo jakin batzuk, halanola, nerabeak eta anai-arrebak, harrera etxeetan hartzea,hobeto egokitzen direlako haien beharretara eta gogora, etaanai-arrebak ez bereiztea funtsezkotzat hartzea.• Harrera etxeetan hartzen dituzten adingabeen kopuruakpixkanaka behera egitea.

188


• Harrera etxe handiak itxi eta hori egiteko gomendatzea eta,haien ordez, adingabe gutxi har ditzaketen eta askotarikoezaugarriak dituzten zerbitzuak sortzea.

Kasuan-kasuan dagokion legezko neurria erabaki eta babesgabetasunedo arrisku egoeran dagoen familian eta adingabearen ingurunean eskuhartzeari dagokionez, Nafarroako Foru Komunitatean haurrenbabesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburuak halako egoerenbabesgabetasun eta arrisku maila zehazteko irizpideak ezartzen ditu eta,gainera, hainbat irizpide tekniko proposatzen ditu beharrezko neurriakhartzeko: Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuaproposatzea; behin-behineko edo behin betiko, adingabeafamiliarengandik zenbat denboran bereizten den erabakitzea;adingabeak eta jatorrizko familiak harremanik izanen duten eta,baiezkoan, zer baldintzatan izanen duten zehaztea; eta adingabeafamilian (dela hedatuan, dela harena ez den batean) edo harrera etxebatean hartzea edo, azkenik, adoptatzea komeni den aztertzea.

Ondoko tauletan 2002an eta 2004an onartu zituzten neurriak ditugu,baita urtean antzematen diren babesgabetasun egoeren bilakaera ere.

189


Adin Txikikoak Babesteko Atalak esku hartzeko erabiltzen dituenbaliabideei dagokienez, berriz, taula honetan ikusten da familian eskuhartzen den aldien kopurua ezin dela alderatu oraindik adingabeakdela familian, dela harrera etxeetan hartzen dituzten aldienkopuruarekin.

ADIN TXIKIKOAK BABESTEKO ATALAKESKU HARTZEKO ERABILITAKO BALIABIDEAK

Datuon karietara, nabarmentzekoa da, adingabeak eta haien familiakbabesgabetasun egoera sortu eta goiz eta behar bezala laguntzeakbabesgabetasun egoerak ez larriagotzen laguntzen duela eta,ondorioz, kasu gutxiagotan hartu behar direla babesgabetasunariluzaroan aurre egiteko edo familia luzaroan banantzeko neurriak.

Hots, hasierako faseetan lagundu eta esku hartzeko baliabideakbadaude, argi eta garbi dago askoz kasu gutxiagotan egin behar delaazkenean babesgabetasun adierazpena, eta, neurri berean, kasugehiagotan jarrai daitekeela adingabeak eta familiak familiarteantratatzen.

Izan ere, pentsatzekoa da esku hartzeko programen eta komunitatelaguntzaren eta prebentzioaren hobekuntzak laguntza hobetzeaekarriko duela eta, horregatik, adingabe eta familia gehiago sartukodirela guztira babes sisteman.

Azkenik, lehenago aipatutakoaren ildoan, badirudi, Nafarroako ForuKomunitatean onartzen dituzten neurrien artean, alor honetan eskuhartzeko argibideei jarraiki, garrantzi handiagoa ematen zaiolaadingabeak familian hartzeari, harrera etxeetan hartzeari baino;gainera, askoz handiagoa da familia hedatuak hartzen dituenadingabeen ehunekoa, haienek ez bertze familiek hartzen dituztenenabaino.

190


8.3.3. Ebaluazioa

Zerbitzu espezializatuek (hain zuzen, Adin Txikikoak BabestekoAtalak) egoera konpontzeko plana egin behar dute, legezko zer neurrihartu behar diren erabakitzeko, eta, ondoren, abian jarri behar da, hauda, proposatutako neurriak betearazi eta esku hartzen dutenzerbitzuen eginkizunak eta ardurak finkatu behar dira.

Prozesu guztian berebiziko garrantzia du kasuan kasuko arduradunteknikoak. Horrelaxe deitzen du esku hartzeko eskuliburuak, etaprozesua prestatzeaz eta egoera konpontzeko plana osatzen dutenproposamenak sustatu eta koordinatzeaz arduratu behar du nolabait;gainera, haien jarraipena egin ere egin behar du.

Oso ontzat jotzekoa da halako norbait izatea. Izan ere, babessistemaren zailtasunik handienetako bati (alegia, babesgabe daudenadingabeen behar bezalako jarraipena egin beharrari) aurre egitekoekarpena da, eta egiteko hori pertsona jakin bati egokitzeko modua.Izan ere, babesgabetasun eta arrisku egoeretan esku hartzekozerbitzuak, neurriak eta aukerak askotarikoak dira eta panoramakonplexua eratzen dute, eta, hori dela-eta, koordinazioaren bidez etababes prozeduran esku hartzen duten profesionalek eta eragileekdagokien erantzukizuna onartuz bakarrik antola daitezke.

Prebentzio edo babes lana hasi eta espedientea abiarazten denetikbertatik, adingabeak eta familiak ere askotariko teknikariek etapertsonek tratatzen dituzte. Teknikari eta pertsona horiek haien bizitzaerabaki eta baldintzatzen dute eta, ondorioz, halako norbait izateaksegurtasun eta berme handiagoa ematen die, zalantzak edo gatazkakargitzeko erreferentea den aldetik.

Gainera, arartekoaren ustez, halako erreferente bat sortzearidagokionez, kontuan izan beharra dago zein den, oro har, gure babessistemaren egungo egoera, zerbitzu espezializatuetako profesionalekeginkizun bikoitza baitute: batetik, adingabeekin eta haien familiekinharremanetan jartzen direnetik, esku hartzeko arduradunak dira, eta,hainbatetan, baita familia banantzearenak ere, baina, bertzetik,egoera bideratzen saiatzeko arduradunak dira, adingabeekin etagurasoekin hartu beharreko neurriei buruz adostasuna lortuz eta haiekbeharrezko deritzen konpromisoak onartzera bultzatuz.

Gure ustez, eginkizunaren bikoiztasunak hainbat kontraesan edogatazka pizten ditu hura bete behar duten profesionalen baitan, eta,pentsatzekoa denez, ziurgabetasuna eta nahasmendua sortzen dubabes sistemaren erabiltzaileengan (nagusiki, familiengan),

191


zenbaitetan kontrolatzailetzat eta bertze zenbaitetan laguntzailetzathartzen baitituzte.

Hori guztia aintzat hartu behar da kasuan kasuko arduradunteknikoaren egitekoak finkatzeko, eta profesional kopuru egokia izatensaiatu behar da, hark behar bezala bereiz eta bana ditzan aipatu bieginkizunak, kontuan hartu gabe, gaur egun, zer neurri hartzen diren,espedienteak Adin Txikikoak Babesteko Ataleko bertze bulego baterabidera daitezkeela.

Esku hartzeko eskuliburuan oinarrituta, honako eginkizun haueknabarmen ditzakegu kasuan kasuko arduradun teknikoak bete behardituenen artean:

• Adingabeari eta haren familiari eta esku-hartzearen bilakaerariburuzko informazioa etengabe biltzea eta informazioaespedientean adieraztea.

• Kasuan-kasuan esku hartzen duten profesionalak zuzendu etakoordinatu eta haiei laguntza teknikoa ematea.

• Kasuan-kasuan esku hartzen duen taldearekin bat, esku hartuartean biltzen den informazio guztia aldian-aldian (adingabeak4 urtetik gorakoak badira, sei hilabetean behin, eta haurraktxikiagoak badira, lau hilabetean behin) formalki analizatzeaeta, beharrezkoa izanez gero, egoera konpontzeko planarenzenbait alderdi aldatzeko proposamenak egin edo, areago,hura berrikustea.

Berriro ere, agerian gelditzen da, eginkizun horiek guztiak betetzeko, zergarrantzitsua den zerbitzu guztietako taldeak eta profesionalak elkarrekinkoordinatzea, hartzen diren neurriak betearazteko eta haien jarraipenaegiteko. Alde horretatik, nabarmentzekoa da oinarrizko gizarte zerbitzuekegiteko oso esanguratsua izan dezaketela alor honetan, haiek daudenneurrian adingabearen eta familiaren ingurunetik hurbilen, baina,horretarako, esku hartzeko ahalmen erreala izan behar dute.

Bestalde, egoera konpontzeko planaren bilakaeraren etajarraipenaren arabera, azkenean, kasu edo espedientea amaitutzateman behar da, babes sistemak esku hartzea beharrezkoa ez denean,edo, bestela, adingabea babesteko behin betiko neurri bat erabaki:adingabeak familiartean jarraitu edo harengana itzultzea, adingabeafamilia hedatuan edo harena ez bertze familia batean barneratzea,edo adingabea bere kabuz bizitzeko prestatu edo zentro espezializatubatera joateko prestatzea.

192


Orduan ere, denbora oso aintzakotzat hartu behar da, eta eskuhartzeko eskuliburuak behin betiko neurriak erabakitzeko gehienekoepeak ezartzen ditu: haurrak 2 urtetik beherakoak badira, gehienekoepea sei hilabetekoa da; urte eta erdikoa, 2tik 4 urtera bitartekoakbadira; eta bi urtekoa, 4 urtetik gorako adingabeak badira.

Alabaina, ohartu gara fase honetan ere ez dagoela ezarritakobaldintzetan lan egiteko sistematikarik, espedienteetan ez baita agerinor den kasuan kasuko arduraduna, ezta datuak biltzeko aipatu era.

Kasu jakin bati buruzko datuen bilketa sistematizatzeari dagokionez,ez da jo behar, ezta gutxiago ere, zuzemen burokratiko gehigarriadenik. Aitzitik, abantaila handiak dakartza, bai epe laburrean eta bailuzean, eta, ondorioz, esku-hartzea eraginkorragoa da. Batetik,informazioa ordenatzeari esker, haurraren edo nerabearengarapenaren eta haren beharren jarraipen zalua egin daiteke, etahartzen diren neurriak egokiak diren ala ez ebaluatu aldian-aldian.Bestetik, erregistro estatistikoa sor daiteke plangintza egiteko hainbatdatu ezinbestekori buruz: babes sisteman sartzen diren adingabeeneta familien ezaugarriak zein diren eta zergatik sartzen diren sisteman,nork bideratzen dituen, nola esku hartzen den, esku-hartzeak zenbatirauten duen...

Jakina, egoera horretan badu eraginik Adin Txikikoak BabestekoAtalak egiteko duen lan handiak eta, horren adierazgarri, Atalekoprofesional bakoitzeko kasuen ratioak ditugu.

Haur eta Gazteendako Planak badakar gai horri buruzko aipamenik,eta hainbat ratio ezartzen ditu, orientabide gisa; horretarako,Nafarroako Foru Komunitatetik hurbil dauden edo antzeko ezaugarriakdituzten lurraldeetan haurrak babesten esku hartzen duten zerbitzuespezializatuen funtzionamendua darabil erreferentetzat.

Hain zuzen ere, honako ratio hauek ezartzen ditu, lantaldeen arabera:

193


Familia Zuzendaritza Nagusiaren 2004. urteko oroitidazkiak erebadakartza gai horri buruz egindako ebaluazioko zenbait datu, bainaDepartamentuak berak informazio eguneratuagoa helarazi digu, eta,haren arabera, honako hauek dira ratio errealak:

Ikusten denez, oro har, benetako ratioak Haur eta GazteendakoPlanak orientabide gisa ezartzen dituen ratioak baino askozhandiagoak dira, eta horrek eragina du Adin Txikikoak BabestekoAtaleko profesionalek kasuan-kasuan eman dezaketen laguntzan.Gainera, azkenaldian antzematen dituzten egoerak gero etaezberdinagoak eta konplexuagoak dira, eta, jakina, gero eta laguntzaeta denbora gehiago eman behar zaie, baina, egungo egoeran, zailada halakorik egitea.

Bestalde, 2004ko behin-behineko ebaluazioaren egileek ez dakigu zermetodo erabili zuten ratioak kalkulatzeko. Beraz, lantalde bakoitzarenkasuen zerrenda bertzerik ez dugu eginen, lantaldeko kide kopuruarenarabera.

194


195


Azkenik, informazio ekonomikoari esker, ikusten da ez direla bete 8.programak, “Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuarenantolamendua eta esku hartzeko prozedura” izenekoak egiturateknikoak indartzeko egiten dituen iragarpenak.

Hain zuzen ere, hona hemen zenbait iragarpen, hitzez hitz:

• “Profesionaleko espedienteen ratioak halakoak izatea,Nafarroako Gizarte Ongizatearen Institutuko profesionalekkasuan kasuko beharrei behar bezala erantzun diezaieketebai zuzenean eta bai zeharka”.• “Profesional mota bakoitza zenbateraino behar denaztertzea eta moten arteko erlazioa zenbakitan ematea”.

Bertze konpromiso bat, berriz, gauzatu egin da, eta bertze batgauzatzen ari da: "Erabakitzeko ardura duten profesionaleiaholkularitza juridiko nahikoa eskaintzea, zaintza edo tutoretzaadministrazioaren esku uztea ebazten badute, batez ere” eta“Sistema bat ezartzea espedienteak informatizatzeko, informazioazalutasunez eguneratu eta azkar berreskuratzearren eta adierazle

196


baliagarriak izatearren Nafarroako Gizarte OngizatearenInstitutuaren eta, oro har, babes sistema osoaren funtzionamenduaebaluatzeko”.

8.4. FAMILIAN ESKU HARTZEKO PROGRAMA ESPEZIALIZATUA


Erran duguez, bai legezko printzipio gidariek eta bai esku hartzekoeredu teknikoek babes beharrei familiaren batasunari eutsizerantzuteko neurriei ematen diete lehentasuna, eta familiakelkarlanean aritzearen eta haien parte hartzearen alde egiten dute,hertsatuta esku hartzeko ereduen alde baino gehiago.

Ildo horretan, Haur eta Gazteendako Planaren arau zuzentzaileetakobat honako hau da:

• “Familiak babestea eta zailtasun sozialak dituzten gurasoen laguntzaeta tratamendu beharrei erantzutea”.

Familia batuta mantendu eta gurasoak guraso izaten eta egitekohorretan beregain izaten trebatzeko laguntza eta tratamenduzerbitzuak emateak izan behar du hasiera batean babesgabetasunegoeran dauden adingabeen familietan esku hartzeko modua.

Seme-alabak behar bezala zaintzeko zailtasunak dituzten gurasogehienak lagundu egin daitezke, egokiro bete dezaten guraso direnaldetik dagokien eginkizuna. Helburuok lortzea, ordea, zenbaitfaktoreren araberakoa da, hala nola,

• garaiaz esku hartzearen araberakoa –zenbat eta lehenagoesku hartu, orduan eta aukera gehiago daude osatzeko–;

• familiaren arazoen larritasunaren araberakoa;• gurasoek zenbateraino onartzen dituzten beren zailtasunaketa zenbateraino dauden prest aldatzeko prozesua hasteko;

• eta tratamendua familiaren arazoetara eta beharretarazenbateraino egokitzen den.

Horregatik, oso egoera larrietan izan ezik, babesgabetasun egoerandauden adingabeen familietan esku hartzeko, lehentasunak gurasoakguraso izaten trebatzea eta familia batuta mantentzea izan behar du.

Haurrak familiarengandik aldi baterako bereiztea beharrezkoadenean, berriz, lehentasunak familia berriz elkartzea izan behar du,

197


baina, horretarako, haurrak babesteko zerbitzuek osatzeko eta gurasoizaten trebatzeko beharrezko laguntza eta tratamendu baliabideakeskaini behar dizkiete gurasoei.

Dela gurasoek uko egin dietelako edo dela eragingarriak izan ezdirelako, baliabide horien guztien bidez lortu nahi genituen emaitzaklortzen ez ditugunean eta haurraren ongizatea eta garapena osokaltetuta edo arrisku handian daudela ikusten dugunean soilik azterdaiteke haurra familiarengandik behin betiko bereiztea.

Ildo horretan, Haur eta Gazteendako Planak honako helburu haufinkatzen du:

• Behar izanez gero, babesgabetasun egoera larrian daudenhaurren familia guztiek izatea laguntza eta tratamendubaliabideak erabiltzea, haurrak familiarengandik eta ingurunesozialetik ez bereizteko.

Horretarako, bertzeak bertze, honako ekintza hauek egin beharraezartzen du:

• Zehaztea zenbat familiak behar duten familian esku hartzekoprograma espezializatu batek esku hartzea, eta oinarrizkoaldagaiak babesgabetasun mota, familia gaitzeari buruzkopronostikoa eta esku hartzearen xedeak (familia batutamantentzea, gurasoak trebatzea, familia laguntzea, familiarenbarnean jazotzen diren sexu abusuak tratatzea edokrisialdietan esku hartzea) izatea.

• Familian esku hartzeko programa espezializatuok abianjartzen dituzten taldeak sortzea; nahiko izan behar duteprofesionalen kopuruaren, prestakuntzaren etamalgutasunaren, ordutegiaren eta abarren aldetik,beharrezkoa den kasu guztietan esku hartzeko.

Azken batean, Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuaeragingarritasunaren adierazleak dira babesgabetasun egoera larriandauden gero eta haur, gazte eta familia gehiagok parte hartzea halakoprogrametan eta familiarengandik bereizi behar diren haurrenehunekoak behera egitea.

Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatua hainbatprogramatan eta azpiprogramatan banatu izan da, eta,babesgabetasun egoera amaitzea ez ezik, familia osatzea ere dufuntsezko helburu. Ildo horretan, programa eta azpiprograma guztiak

198


bat datoz eta haien esparrua familia osoa da. Azpiprograma batzuen helburua adingabeak familiarengandik ezbereiztea da, eta bertze batzuena, familiak adingabeak haiengandikbereizi ostean laguntzea, “Jarraipena eta laguntza” atalean ikusikodugunez.

Programaren baliabideak familia hezitzaileak, laguntzapsikoterapeutikoa eta psikiatrikoa eta kasuan kasuko ikuskatzailekoordinatzaileak dira, eta, zer azpiprograma erabiltzen den, neurribatean edo bertzean esku hartzen dute.

Familiartean adingabea zaintzeko erantzukizuna egokiro edogutxienez bete dezakeen erreferenterik dagoen, Gurasoak TrebatzekoPrograma edo Familia “Laguntzeko” Programa aukeratzen da.

• Gurasoak Trebatzeko Programa. Familia osatzeko beharrezkodenbora sei hilabete eta lau urte artekoa izaten da, eta, batezbertze, neurrizko larritasuneko egoeretan eta egoera larrietan,familia hezitzailea astean bizpahiru aldiz joaten da familiarenetxera.

• Familia “Laguntzeko" Programa. Epe luzean esku hartzea da,eta, batzuetan, adingabea beregaina den arte da beharrezkoa.Esku-hartzea intentsiboagoa da, eta, batez bertze, neurrizkolarritasuneko egoeretan eta egoera larrietan, familia hezitzaileaastean hiru, lau edo bost aldiz joaten da familiaren etxera.

Hala ere, egoera jakin batzuetan are intentsibokiago esku hartu beharda, hain zuzen ere,

• berehala banantzeko arrisku larria dagoenean. Halakoegoeretan, oso intentsiboki eta epe laburrean esku hartubehar da, eta esku-hartzeak sei hilabete iraun dezakegehienez ere. Familiak etengabe laguntzeko zerbitzua izanbehar da, eta krisialdietan esku hartzen espezializatuta egonbehar du, eta profesionalek krisialdietan esku hartzeko prestegon behar dute eta oso luzaroan egon behar dute familiarenetxean.

Baliabideez hornitzeaz gain, programa horiek guztiak komunitatezerbitzuen sarearekin ezin hobeto koordinatu behar dira; ahalbezainbat baliatu behar dute hura. Alde horretatik, berezikigarrantzitsua da adimen osasunaren alorreko zerbitzuekinkoordinatzea, eta alkoholismoa eta drogazaletasunak tratatzekoekin,baita haurtzaindegiak, eguneko zentroak eta aisialdia emateko guneak

199


izatea ere, gurasoek atseden hartzeko, haurrei estimuluak, laguntzaeta tratamendua emateko eta adingabeak familiartean zer moduzdauden eta nola zaintzen dituzten etengabe ebaluatzeko.


1994. urterako, Nafarroako Gobernuak tratu txarrak ematen dituzteneta zabarkeriaz jokatzen duten familietan esku hartzeko lehenengoekimena abian jarri zuen.

Gaur egun, Programaren esparruan hartzen den neurri ororenjarraipena eta ebaluazioa egitea eta denbora antolatzea Zailtasun edoGatazka Sozialak dituzten Adingabeak Laguntzeko Lantaldearenardura da, alegia, Familia Zuzendaritza Nagusiarena, baina eskuhartzeko neurriak Pauma enpresak betearazten ditu, Familian EskuHartzeko Kanpo Lantalde Espezializatuaren bitartez, harekin eginikokontratuari esker. Lantaldeak 18 urtetik beherakoak laguntzen ditu,haien gizarte eta familia arazoak haien ingurunean bertan konpondaitezkeenean, adingabea harrera etxe edo etxebizitza batera joan etadeserrotu egin beharrik gabe (ikus 6.2 kapitulua, “Sareespezializatua”).

Programak adingabeengan eta haien familietan du eragina, etaadingabeekiko harremana hobetu eta haiek behar bezala zaintzekoaholkatu eta orientatzen du, eta haien inguruko alor guztien jarraipenaegiten du, heziketa ikuspegitik: psikologiaren, eskolaren, osasunaren,garapen fisikoaren, familiaren garapenaren, harremanen…ikuspegitik.

200


Begien bistan denez, Familian Esku Hartzeko ProgramaEspezializatuaren bidez laguntzen dituzten adingabeen kopuruaegonkorra da.

Familian esku hartzeko moduari dagokionez, ondoko grafikoak ageridu familien % 45ek Gurasoak Trebatzeko Programan parte hartzendutela, eta % 25ek, Familia “Laguntzeko” Programan.

Kasuen bertze % 26an bestela esku hartzen da, baita berehalabanantzeko arrisku larria dagoenean ere; orduan, bietara esku hartzenda, baina ebaluazio diagnostikoa ere egiten da adingabeak familiabiologikoarengandik bereizi ala ez erabaki aurretik.

Familia Zuzendaritza Nagusiari eskatutako informaziotikondorioztatzen da, antza, babesgabetasun larriko egoeran daudenadingabe guztien familietan esku hartzen dela nolabait:

“Babesgabetasun larriko egoerak Familia Zuzendaritza Nagusiareneskumenekoak dira. Adingabeak familiarengandik bereizteabeharrezkoa ez bada, Familian Esku Hartzeko ProgramaEspezializatuan parte hartzen dute, eta familian esku hartzeko orduenkopurua egoeraren larritasunaren araberakoa da”.

Halaber, Zuzendaritzak helarazitako informaziotik ondorioztatzen dahonela banatu zituztela 2005ean babesgabetasun egoera larrianzeuden baina familiarengandik bereizi ez zituzten adingabeak:

201


Txosteneko bertze atal batzuetan erran dugun bezala, Familian EskuHartzeko Programaz ez ezik, eguneko zentroan eta NerabeakHezteko Programaren eta adingabeen aurkako sexu abusuetanterapeutikoki esku hartzeko programen esparruan antolatzen dituztenprograma anbulatorioez ere baliatzen dira babesgabetasun egoeralarrian dauden adingabeak.

Familia Zuzendaritza Nagusiak helarazitako datuarekin bat, 2005ean,babesgabetasun egoera larrian zeuden 205 adingabe lagunduzituzten familiarengandik bereizi gabe, bigarren mailako prebentzioprogramaren bidez. Teorian, behintzat, ez dirudi programa hori egokiadenik babesgabetasun egoera larrian dauden adingabeak laguntzeko,Haur eta Gazteendako Planari jarraiki, “babesgabe gelditzekoarriskuan” daudenak laguntzeko baita eta lehen mailako sareakaplikatu behar baitu.

Gogoan izan beharra dago, babesgabetasun egoera larrietan,laguntza eman beharra Adin Txikikoak Babesteko Ataleko zerbitzuespezializatuei dagokiela nagusiki, adingabeak familiarengandikbereizi ala ez. Oinarrizko gizarte zerbitzuek baliabide mugatuak dituztefamilian esku hartzeko, eta ez dirudi dituztenak nahikoak direnikhalako egoeretan dauden adingabeen familiarteko arazoenlarritasunari erantzuteko.

Bestalde, aipatu bezala, gaur egungo informazio sistemek arretahandiagoa jartzen dute zer baliabide erabiltzen den, adingabeenegoera nola bilakatzen den baino. Hori dela-eta, nahiko zehazkidakigu zenbat adingabe laguntzen dituzten baliabide bakoitzaren

202


bitartez, baina zaila da ikuspegi orokorra izatea eta zehatz jakiteazenbat adingabe dauden guztira babes sistemaren barruan etalarritasun egoeren maila bakoitzean.

Nabarmenagoa da hori inoiz babesgabetasun egoera larrian daudelajo duten baina familiarengandik bereizi ez dituzten adingabeei buruzkoinformazioa aztertuz gero. Izan ere, gaur egungo informazio sistemakez du azaltzen adingabeon unean uneko egoera eta bilakaera, bainapentsatzekoa da haien kopurua handitu egin dela, urteen poderioz.

Azkenik, ondoko grafikoan ikusten denez, Haur eta GazteendakoPlanak 9. programaren, “Familian esku hartzeko programaespezializatua” izenekoaren esparruan egindako aurreikuspenekonomikoen % 90 bete dira.


Hala eta guztiz ere, gure ustez, esleitutako zenbatekoa ez da nahikofinkatutako helburuak lortzeko. Horren adierazgarri, urteotan lagundudituzten familien kopuru eskasa dugu: kontua ez da hazi egin ez dela,2006. urtean behera egin duela dirudiela baizik. Hori dela-eta,ondorioztatzen dugu baliabide gehiago behar direla, laguntzen direnfamilien kopurua handitu eta laguntza nabarmen hobetzeko, baina 2007.eta 2008. urterako aurreikuspen ekonomikoek ez dute xedatzen FamilianEsku Hartzeko Programa gauzatzeko zenbatekoa handitzerik.

Gaur egun, kontua ez da esku-hartzea behar duten familia guztiak ezlaguntzea, esku hartzeko eskuliburuak berak nabarmentzen duenez;aitzitik, kontua da, egungo mugak direla-eta, esku hartzeko modua eta

203


intentsitatea eta, are gehiago, esku-hartzearen iraupena, ez datozelabat kasuan kasuko beharrekin eta Haur eta Gazteendako Planakezartzen dituen baldintzekin.

Alde horretatik, ziurtatu beharra dago Zailtasun Sozialak dituztenAdingabeak Laguntzeko Lantaldeak baliabide nahikoak izatea, KanpoLantaldera bideratzen dituzten kasuen jarraipena eta ebaluazioaegiten duela ziurtatzeko ez ezik, baita aurreko urteetako kasu guztienjarraipena eta ebaluazioa behar bezala egiten duela ziurtatzeko ere.

Halaber, gogoan izan behar da, adingabeak familiarengandikbereizten ez badira, arriskua dagoela babesgabetasun larriko egoerabat hain larria ez den bertze batekin nahasteko eta, horrela sailkatzendugula-eta, kasuari buruzko kezka eta esku-hartzearen intentsitateatxikiagoa izateko.

Era berean, informazio sistemak hobetu behar dira, babesgabetasunlarriko egoeran daudela jotzen den baina familiarengandik bereiztenez diren adingabeen egoera nola bilakatzen den zehazkiago jakiteko.Espero dugu programa informatiko berriak helburu hori izanen duela,eta lortzera bideratuko dela, hain zuzen ere, Haur eta GazteendakoPlanaren esparruan, Familian Esku Hartzeko ProgramaEspezializatuaren bigarren helburua “Programaren eragingarrita -sunaren berri izatea” baita.

Izan ere, adingabeen egoerari buruz biltzen diren datuen iluntasunadela-eta, bertzeak bertze, ezin dugu oinarrizko adierazle sistematikorikkalkulatu, familiarengandik bereizi behar diren adingabeen kasuenehunekoak behera egiten duen neurtzeko.

Hori dela-eta, beharrezkoa da Haur eta Gazteendako Planakebaluazio sistema hobetzeko finkatzen duen neurria hartzea:

• Eskuliburuak programen estaldura, prozesuak eta emaitzakneurtzeko aipatzen duen sistema ezartzea.

Orobat, komeni da zehaztea zer-nolako eginkizuna duten gaur egungoeta etorkizuneko HNALek babesgabetasun egoera larrian dauden etafamiliarengandik bereizten ez dituzten adingabeen epe ertaineko etaepe luzeko jarraipena egiten.

Kontuan hartu beharreko bertze alderdi esanguratsu bat oinarrizkogizarte zerbitzuekiko eta adimen osasunaren alorreko sarearekikokoordinazioa hobetzea da, haien laguntza ezinbestekoa den aldetikprogramen estaldura zuzena eta lurraldeen arteko berdintasuna

204


bermatzeko. Dena dela, ezin ahaztu dugu, halako egoeretan,erantzukizun nagusia zerbitzu espezializatuei dagokiela.

Ildo berean, asko falta da oraindik ere haurtzaindegietan, egunekozentroetan eta aisialdia emateko guneetan behar adina toki izateko,gurasoek atseden hartzearren, haurrei estimuluak, laguntza etatratamendua ematearren eta adingabeak familiartean zer moduzdauden eta nola zaintzen dituzten etengabe ebaluatzearren.

Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuak gero etaorokorragoa izan behar du, edo, bestela, gizarte eta hezkuntza arloanoro har esku hartzeko engranaje baten pieza bat izan behar du, osodesegituratuta dauden, gabezia material asko dituzten eta abileziasozialak ez dituzten familiei behar bezalako laguntza emateko.Horretarako, ziurtatu behar da halako lotura izatea haurrak babestekoprogramen eta bazterketaren kontrako programen artean, maiz,haurrak babestu behar izateko eta gizartetik bazter geratzekoarrazoiak berdinak baitira eta oro har heldu behar baitzaie.

Batez ere, ordea, gogoan izan beharra dago helburua familienbatasunari eustea dela, eta, hori dela-eta, zailtasun sozialak dituztengurasoei behar duten laguntza eta tratamendua eman behar zaiela.

8.5. ADINGABEAK FAMILIAN HARTZEA

8.5.1. Helburua

Haur eta Gazteendako Planean eta esku hartzeko eskuliburuan ditugualor honetan esku hartzeko modua bideratu behar duten oinarrizkofilosofia eta printzipioak.

Haien arabera, nabarmendu beharreko printzipioetako bat da “haurrakbabestearen xedeak haurrak familia egonkor eta seguru batean (ahaldela, haienean bertan) barneratzea” izan behar duela.

Dokumentuok diotenez, haur gehienen oinarrizko beharreierantzuteko ingurunerik egokiena familia da, eta, ahal dela,norberaren familia. Hori dela-eta, haurrak babesteko zerbitzuenhelburu nagusi eta lehentasunezkoak izan behar du gurasoak gurasoizaten trebatzea, seme-alabak behar bezala zain ditzaten eta familiabatuta mantendu ahal izan dadin.

Hartara, haurrak familia biologikoarengandik bereizi behardituztenean, haurrak babesteko zerbitzuen helburuak familia berriro

205


elkartzea izan behar du. Horretarako, ordea, ezinbestekoa da honakohau egitea:

• Gurasoak eta seme-alabak ahalik eta sarrien eta ahalik etaestuen egotea harremanetan, betiere, haur bakoitzarenbeharren arabera.

• Gurasoak guraso izateagatik dagozkien ahal bezainbaterantzukizun betetzen uztea eta hori egin dezaten bultzatzea.

• Gurasoei eta haurrei laguntza baliabide espezifikoakeskaintzea, pertsona eta familia gisa osatzeko prozesuanlaguntzeko.

Esku hartzeko printzipio edo jarraibide horiekin bat,salbuespenezko egoeretan izan ezik, 12 urtetik beherako haurrak,aldi baterako edo behin betiko, familiarengandik bereiztendituztenean, egokiena da bertze familia batean hartzea; familiabanantzea behin-behineko kontua bada, harrera soila edoiraunkorra da, eta, behin betikoa bada, berriz, adopzio aurrekoa.Lehenik eta behin, haurrak familia hedatuan har daitezkeenaztertu behar da, oro har, aukera hobea da-eta hori haiena ez denfamilian hartzea baino.

Aurrerago ikusiko dugun bezala, 12 urtetik beherako adingabeaksalbuespenezko egoeretan bakarrik har daitezke harrera etxeetan, etaare gehiago 6 urtetik beherakoak, salbuespenezko egoerotan izanezik, hain haur txikiak halakoetan hartzea desegokia baita. Areago,Ebaluazio Batzordeak behar bezala arrazoitu eta ebaluatu behar ditusalbuespen egoerak eta, hala ere, 6 urtetik beherako haurrek hiruhilabete eman ditzakete gehienez ere harrera etxean.

Azken finean, adingabeak familian hartzea, familiek zaindu ezindituztenean eta haiek adoptatzea posible edo egoki ez denean,haurrei tarte jakin batean laguntza osagarri edo ordezkoa emateko erabat da. Haur eta Gazteendako Planak programa espezifiko bataipatzen du horretarako, “Adingabeak familian hartzea” izenekoa, etadenbora aldetik antolatu eta hari buruzko aurreikuspen ekonomikoakegiten ditu; hain zuzen, adingabeak familian hartzeko programa2002tik 2006ra bitartean lantzekoa zen.

Edukiari dagokionez, nabarmendu beharra dago programa biprograma edo azpiprogramatan banatu edo egituratzen dela.Jarraian, bakoitza osatzen duten hainbat jarduera edo ekimenaipatuko ditugu:

206


A) Familia hartzaileak erakarri, prestatu, aukeratu eta ebaluatzekoazpiprograma

• Informazio kanpaina berriak jartzea martxan, familiahartzaileak erakartzeko.

• Baliabide propioak edo itundutakoak erabiltzea, familiahartzaileen informazio eskaerei erantzuteko eta haiekebaluatu, prestatu eta aukeratzeko, haurren beharren arabera.

• Adingabeenak ez diren familiak haien hartzaile soil izatea etaharrera profesionalizatua bultzatzea.

• Eskuliburuak adingabeak familian hartzeko programaebaluatzeari buruz aipatzen duen sistema ezartzea, harenestaldura, prozesuak eta emaitzak neurtzeko.

B) Harrera ondoko laguntza eta jarraipen azpiprograma

• Familiak hartzaileak lagundu eta haien jarraipena egitekoprograma diseinatzea.

• Baliabide propioak edo itundutakoak erabiltzea, familiahartzaileak lagundu eta haien jarraipena egiteko programagauzatzeko.

8.5.2. Bildutako datuak

Lehen azpiprogramari eta, zehazkiago, familia hartzaileak erakartzekoegindako lanari dagokionez, jakin badakigu 2004ko urrian kanpaina batantolatu zutela, adingabeak familian hartzeko programa ezagutarazteko.Haren leloa “Hartu etxean. Hura du lekurik onena” izan zen, eta helburunagusia, zailtasun sozialak dituzten adingabeak laguntzeko, herritarrekadingabeak familian hartu beharraren kontzientzia hartzea.

Zehatz-mehatz, kanpainak hiru helburu zituen: lehenik, familiahartzaile bihurtzeko, zer prozedurari jarraiki behar zaion jakinaraztea;bigarrenik, adingabeak hartzeko kultura sustatzea, hots, elkartasuneta lankidetza balioen alde egitea, familia hartzaileetako adingabeenartean batez ere; hirugarrenik, behar bezain garbi ez daudenkontzeptuak argitzea, hala nola, “harrera” eta “adopzioa”.

Aurrekontua 32.000 eurokoa izan zen, eta, Nafarroako Gobernuakberak emandako informazioaren arabera, kanpainaren esparruan,iragarkiak argitaratu zituzten prentsan, afixa euskarriak egin eta30.000 liburuxka argitaratu –27.000 gaztelaniaz eta 3.000 euskaraz–,mankomunitateetan eta gizarte zerbitzuetan, osasun etxeetan,ikastetxeetan, udaletxeetan, gizarte etxeetan, familiak eta haurraklaguntzeko elkarteetan eta parrokietan banatzeko, bertzeak bertze.

207


Kanpainak iraun zuen bitartean, guztira, 83 familiak adierazi zuteninteresa idatziz eta eman zituzten, beren datuak, eta haietako 60 joanziren informazioa emateko antolatutako bilerara. Azkenean, 42k betezuten galdeketa, ebalua zitzaten, eta 23ri adierazi zieten egokiak zirela.

Halere, datu gehiago bildu nahi izan dugu aipatu azpiprogramei buruz,eta, horretarako, informazioa eskatu diogu Gizarte OngizateDepartamentuari. Eskariari erantzunez, Departamentuak honako haujakinarazi digu:

1. Azpiprogramak eta, bereziki, bigarrena gauzatzeko baliabideespezifikoei dagokienez, lehenik, jakinarazi digu, 2006kourtarrilaren amaieraz geroztik, bertze psikologo batekosatzen duela Adingabeak Familian Hartzeko Lantaldea,familia hartzaileak laguntzeko eta haien jarraipena egiteko.

2. Familia hartzaileei beharrezko laguntza emateko egiten direnjardueren kopuruari eta motari dagokionez, bigarrenik, zerajakinarazi digu:

“Betidanik, Ataleko teknikariek familia hartzaileen jarraipenaegin dute. Hain zuzen, Ataleko teknikariek urtean behintelefonoz elkarrizketatu dituzte. Egoera konplexua edo jazoberria bazen, berriz, maizago elkarrizketatu izan dituzte.

Harrera ondoko laguntza eta jarraipen azpiprograma 2006.urtearen hasieratik lantzen da eta, oro har, honako hauekosatzen dute:

• Adingabeekiko eta familiekiko elkarrizketek.• Telefono bidezko harremanek.• Familien etxera egiten diren bisitek.• Bertze profesional batzuekiko elkarrizketek”.

3. Laguntzaren bat duten familia hartzaileei dagokienez,hirugarrenik, zera erantzun digu:

“Honako hauek eskuratzen dute laguntza ekonomikoren bat,honako hauek ordaintzeko:

• Adingabeen mantenua: 130 familiak.• Tratamendu psikologikoa: hiru familiak.• Familiak Orientatzeko Zerbitzua: familia batek.• Ebaluazio eta Tratamendu Kanpo Lantaldea: bostfamiliak.

208


Jarraipena honako hauekin elkarlanean egiten dugu:• Lizarrako eta Iruñeko HNALekin, eta oinarrizko zenbaitzerbitzurekin.

• Eguneko zentroarekin (familia batena).

Harrera Lantaldeak ere zuzeneko jarraipena egiten du”.

4. 2006an hartutako adingabeen jarraipenari dagokionez,laugarrenik, zera helarazi digu:

“2006an, 18 adingabe hartu ditugu familian.

• Batek hartuta egoteari utziko dio irailean, hartzaileabere herrira itzuliko dela eta.

• Espediente baten jarraipena HNALrekin elkarlaneanegiten dugu, eta, hortaz, esku-hartzea zeharkakoada.

Gainerako 16 adingabeen ingurunean, honela esku hartu dugu:

• 105 aldiz jarri gara harremanetan familia hartzaileekintelefonoz.

• 40 aldiz jarri gara harremanetan familia biologikoekintelefonoz.

• 24 elkarrizketa egin dizkiegu familia hartzaileei.• 15 elkarrizketa egin dizkiegu familia biologikoei.• 61 aldiz elkarrizketatu gara edo hitz egin dugu telefonozbertze zerbitzu edo senide batzuekin”.

5. Azkenik, Departamentuak honela deskribatu du familiahartzaileen jarraipena egiteko oinarrizko programa:

“Adingabeak hartu eta hitzarmenak sinatu ondoren, jarraipenaegiten hasten gara familiartean. Lehen urtean, honako hauegiten dugu gutxienez:

• Familia hartzaileak bi aldiz elkarrizketatu.• Adingabeak behin elkarrizketatu.• Familia hartzaileekin harremanetan jarri, telefonoz.Lehenengo hilabetean, astean behin jartzen garaharremanetan, eta, ondoren, hamabost egunean edohilabetean behin, adingabeen eta familien bilakaerarenarabera.

• Urtebeteren buruan, ebaluatu. Horretarako, familiakbehar bezainbat elkarrizketatzen ditugu, adingabeen

209


egoeraren eta harrerari buruzko pronostikoaren berrijakiteko.

• Adingabeen adinaren eta arazoen arabera, eskolakotutoreekin ere elkarrizketatu edo hitz egin telefonoz.

• Gainera, familiei jakinarazi kasuan kasuko arduradunakharreraren bilakaerari buruz duten edozein zalantzaargitzeko prest daudela.

Harreraren lehenbiziko urtean, oro har, hamar ordu eta erdi ematenditugu familia hartzaileekin, eta, bigarrenean, zazpi eta zortzi artean,baina egoera berezietan denbora gehiago eman behar da”.

Honako grafiko hauetan adingabeak hartzeko modu honi buruzkodaturik esanguratsuenak ageri dira. Lehenengoan ikusten denez,familian hartzen dituzten adingabeen kopurua esponentzialkihanditzen da urtetik urtera, baina, 2005ean, hazkundea berezikihandia izan zen.

Adingabeak familian hartzeko moduari dagokionez, lehenik, ikusten daharrera iraunkorra askoz gehiagotan jazotzen dela aldi baterakoharrera edo harrera soila baino; hau da, harrera iraunkorra hedatuagodago.

210


Joera horixe izan da urteotan, baina aldaketa txikiak izan dira, ondokotaulan ikusten denez.

Familia hartzaileen sailkapenari dagokionez, bigarrenik, handiagoa dafamilia hedatuen ehunekoa adingabeenak ez diren familien ehunekoabaino, baina familia hedatu hartzaileen ehunekoak behera egin duazken urteotan, ondoko grafikoan eta informazio taulan ikusten denez.

211


Adingabeen egoerari dagokionez, hirugarrenik, grafikotikondorioztatzen denez, administrazioak zaintzen dituen adingabeakdira nagusi, baina administrazioak zaintzen dituen zenbaitadingaberen gurasoek, denboraren poderioz, ez dute onartzenegoera, eta, azkenean, epaileek zaindu behar dituzte.

212


Familian hartzen dituzten adingabeen adinari dagokionez, laugarrenik,hartzen dituzten adingabeak zer adinetakoak diren ikusten da ondokografikoan, baina kontuan hartu beharra dago adin jakin batekoadingabeen kopurua bilakatu egiten dela, ez baita ohiz kanpokoa,aurrerago ikusiko dugunez, adingabeak luzaroan egotea egoerahonetan.

Bestalde, familia hartzaileei laguntza ekonomikoak emateko aukeradago, baina batzuek ez dakite oso zehazki nola lor ditzaketen. Halaere, aldian-aldian, gehienek eskuratzen dute laguntzaren bat,adingabeak mantentzen laguntzeko. Gainera, laguntza bereziak ereematen dira, behar bereziei erantzuteko.

213


Jardunari berari dagokionez, bosgarrenik, nabarmendu beharra dago2006an 15 adingabe adoptatu zituztela. Alde horretatik, gogoan izanbeharra dago Adingabeak Familian Hartzeko eta EspainiakoAdingabeak Adoptatzeko Lantaldeak adingabeak adoptatu egitendituztenean amaitzen duela esku hartzen eta ez duela jarraipenikegiten ondotik.

Azkenik, ondoko taulak frogatzen du familian hartuta ematen dituztenurteen araberako adingabeen kasuen kopurua handitu egin dela.

Taula horiek guztiek erakusten dute familian hartzen dituztenadingabeen kopurua gora egiten ari dela pixkanaka, 2000tik aurrerabatez ere, baina, edonola ere, aipatzekoa da, harreran duen eraginadela-eta, gaiari buruzko bi foru dekreturen proiektuak daudela abian.Bataren helburua, txostenean behin eta berriz erran dugunez,Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari eta babesariburuzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea garatzea da, etabertzearena, haurrak babesteko laguntzak arautzea.

Lehen proiektuak hainbat alderdi arautzen ditu: adingabeak familianhartzeko eskabideak aurkeztea, familiak ebaluatzeko irizpideak,familiak egokiak diren ebaluatzeko prozedura eta egokiak direlakoadierazpena, familia hartzaileen betebeharrak eta, azkenik, balizkoordainketak.

Balizko ordainketen ildoan, bigarren foru dekretuaren proiektuakfamilia hartzaileentzako laguntzei buruzko kapitulu bat dakar, eta

214


laguntza zertarako emanen den zehazten du; adingabe bat bainogehiago hartzen dituzten familiak, familia hedatuak eta adingabeenakez direnak nola lagunduko dituzten; eta, azkenik, familia hartzaileeiaparteko laguntzarik emanen dieten, gastu jakin batzuei aurre egiteko.Alde horretatik, laguntzaren zenbatekoa urtero finkatuko omen da.

Bestalde, adingabeak familian hartzeko bestelako laguntzeidagokienez, aipatzekoa da Nafarroako Gobernuak Pertsona FisikoenErrentaren gaineko Zergaren erreforma onartu zuela 2006. urtekoabenduan, eta, haren ondorioz, ez dela zergarik ordaindu beharerakunde publikoek adingabeak hartzearen trukean ematen dituztenlaguntza guztiak direla eta; alegia, familia hartzaileek ez dituztelaadierazi behar errenta adierazpena egiten dutenean.

Azkenik, eginiko ahalegin ekonomikoari dagokionez, ondoko grafikoakHaur eta Gazteendako Planak 10. programaren, “Adingabeak familianhartzea” izenekoaren esparruan egindako aurreikuspenen eta gastatugastatutakoaren arteko konparazioa ageri du. Ikusten denez, gastatutakozenbatekoa aurrez espero baino nabarmen handiagoa izan da.

8.5.3. Familia hartzaileen jarraipena egin eta haiek laguntzea

Adingabeak hartu eta hitzarmenak sinatu ondoren, jarraipena egitenhasten dira familiartean. Lehen urtean, honako hau egiten dutegutxienez:

• Familia hartzaileak bi aldiz elkarrizketatu.

215


• Adingabeak behin elkarrizketatu. • Familia hartzaileekin harremanetan jarri, telefonoz.Lehenengo hilabetean, astean behin jartzen garaharremanetan, eta, ondoren, hamabost egunean edohilabetean behin, adingabeen eta familien bilakaerarenarabera. • Urtebeteren buruan, ebaluatu. Horretarako, familiak beharbezainbat elkarrizketatzen ditugu, adingabeen egoeraren etaharrerari buruzko pronostikoaren berri jakiteko. • Adingabeen adinaren eta arazoen arabera, eskolakotutoreekin ere elkarrizketatu edo hitz egin telefonoz.• Gainera, familiei jakinarazi kasuan kasuko arduradunakharreraren bilakaerari buruz duten edozein zalantza argitzekoprest daudela.

ADINGABEAK FAMILIAN HARTZEKO LEHEN FASEKO HARREMANAK (BATEZ BERTZEKOA)

Adingabeak familian hartu eta lehen hilabeteetan, esku hartzendutenen arteko harremanen kopurua handia da (11,9koa), baina,ikusten denez, gehienetan telefonoz jartzen dira harremanetan.

Harrera ondoko laguntza eta jarraipen azpiprograma 2006. urtearenhasieratik lantzen da eta, oro har, honako hauek osatzen dute:

• Adingabeekiko eta familiekiko elkarrizketek.• Telefono bidezko harremanek.

216


• Familien etxera egiten diren bisitek.• Bertze profesional batzuekiko elkarrizketek.

8.5.4. Familia hartzaileen iritzia

Txosten bereziak egin izan dituenean, arartekoak kasuan kasukosektoreen iritziaren berri jakin nahi izan du, eta, horretarako, bai osatzendituzten elkarteetara eta, zuzenean, bai kasuan-kasuan esku hartzenduten pertsonengana jo izan du. Metodologia horri jarraiki, Nafarroan

217


familian hartzen dituzten adingabeen egoeraren berri hobeto izatealdera, familia hartzaileekin harremanetan jarri gara, bi bidetatik.

Batetik, egun Nafarroan halako familiak biltzen dituen elkartebakarrera jo dugu, Magale izenekora, eta, bertzetik, hainbat familiahartzailek hogei galdeketari erantzun diete, adingabeak hartzekomodu honen Nafarroako egungo funtzionamenduaren hainbat alderdiriburuz zer iritzi duten adierazteko.

Hots, bildutako informazioa kualitatiboa da nabarmen, baina zenbaitgaldera dena delako alderdiaren egoera 1etik 10era ebaluatuzerantzun beharrekoak ziren.

MAGALE elkartearekin izandako elkarrizketan bildutako informazioa

Adingabeak familian hartzeko prozesuan eragina duten zenbaitalderdiri buruz eta elkartearen beraren jardunaz aritu gara.

MAGALE elkartea 2003ko abuztuaren 13an sortu zen eta, egun, 35bat familia biltzen ditu, alegia, familia hartzaileen % 18,4. Elkartearenhelburua adingabeak familian har ditzaten bultzatzea da, eta,horretarako, administrazio publikoarekin elkarlanean aritzen da,harrera hobetu eta sustatzeko eta familiak (hartzaileak eta hartuak)aholkatu, informatu eta laguntzeko, eta, azkenik, baita haien etaadingabeen eskubideak babesteko ere.

Elkartea osatzen duten gurasoek antzeko beharrak eta arazoakdituzte adingabeak familian hartzeko prozesuan, eta baita gabeziahandiak ere: teknikoak, ekonomikoak eta giza baliabideen aldetikoak.

Diotenez, gabeziok hiru multzo oso ezberdinetan banatzen dira:

1. Familia biologikoei egiten zaien jarraipena eskasa da, eta, ondorioz,asko eta asko ezin dira duintasunez berrantolatu gizarte, ekonomiaeta osasun arloan, seme-alaba biologikoak berreskuratzeko.

2. Familia hartzaileei egiten zaien jarraipena eskasa da. Kontuan izanbeharra dago ahalegin osagarria egin behar dutela hartzen dituztenhaurrak zaintzeko; izan ere, haurrok deserrotuta daude eta aldibaterako hartzen dituzte eta, ondorioz, familia nabarmendesegituratzen dute gehienetan. Gainera, adingabeak familiaraegokitzeko aldi bat behar da, baina egokitzeko aldia luzatu eta balitekeharrerak irauten duen bezain luzea izatea. Horregatik guztiagatik,familia hartzaileek uste dute haien arazoei profesionalek behar bezalalagunduz erantzun behar zaiela, gatazka egoerak hain larriak izan ez

218


daitezen. Azken batean, besoak zabaltzen dituzte, biologikoak ez direnseme-alabak hartzeko.

3. Haurrei egiten zaien jarraipena eskasa da. Hain zuzen ere, hauxeda arazorik okerrena, bai hartzen dituzten adingabeei eta bai familiahartzailearen seme-alaba biologikoei egiten dieten jarraipenaeskasa dela. Izan ere, haurren harreran espezializatutako lantaldebatek haurrok tratatu beharko lituzke aldian-aldian.

Gurasoon ustez, administrazioak jarraipenik ez egitea arenabarmenagoa bilakatzen ari da azken urteotan, eta, jarraipenik ezadela-eta, familian hartzen dituzten zenbait adingaberen kasuek hutsegiten dutela uste dute, nerabeenek batez ere. Alderantziz, uste dute,jarraipen zuzen eginen balitz, izugarri lagunduko lukeela adingabeakfamilian har daitezen bultzatzen.

Azkenik, kezkatuta daude, Nafarroan ez dagoelako adingabeakfamilian hartzeari buruzko azterlanik: ez da aztertzen zenbat kasukduten arrakasta, zenbatek egiten duten porrot, zenbatetan adoptatzenduten azkenean adingabea edo zenbatetan itzultzen den azkeneanfamilia biologikoarenera. Halaber, kezkatuta daude, adindun bihurtzendiren adingabeen (bai harrera etxeetan eta bai familian hartzendituztenen) egoera dela-eta, haiek gizarteratu, laneratu eta pertsonagisa garatzeko bideak araututa ez daudelako eta babesgabe gelditzendirelako bizitzan; hain zuzen, horrek kezkatzen ditu gehien.

Familia hartzaileei helarazitako galdeketaren bidez bildutakoinformazioa

MAGALE elkarteak bera osatzen duten 20 familiari galdeketa bathelarazteko aukera eman digu, eta ondoko taulak inkesta horrenerantzunetatik bildutako datuak ageri ditu.

219


Hona hemen galdeketa horietatik ondorioztatutako hainbat gogoeta:

1. Inkestari erantzun dioten 20 familien artean, 15 hartu dituztenadingabeenak ez bertze familia batzuk dira, eta bost, adingabeenfamilia hedatuak. Hala ere, datu orokorrek kontrako joeraadierazten dute, eta kontuan izan beharrekoak dira, elkarteaadingabeenak ez diren familia hartzaileek osatzen baitute, oro har,eta, nagusiki, haiek erantzun baitiote galdeketari.

2. Adingabe gehienak modu iraunkorrean hartuta daude. Hain zuzenere, 13 adingabe modu iraunkorrean hartu dituzte, eta lauri harrerasoila egin diete, eta nabarmentzekoa da hiru familiak ez dakitelaberaiek egindakoa harrera soila ala iraunkorra den. Datuen ildoberean, MAGALE elkartearekin izandako elkarrizketak adieraztendu harrera gehienak iraunkorrak direla. Horrek, ordea, ondorionegatiboak ditu adingabeengan eta familia hartzaileengan: aldebatetik, adingabeengan segurtasunik eza sortzen du, etafamiliengan, berriz adingabe bat ez hartu nahia, harrera iraunkorrakoso luzatzen direla eta.

3. Batez bertze, familiek 6,4 urtez hartzen dituzte adingabeak:harrerarik laburrena hiru urtekoa izan da, eta luzeena, 15 urtekoa.Aurreko atalean erran dugunez, ostera, harrera hain luzea izateakondorio larriak ditu bai adingabeengan eta bai familiahartzaileengan.

4. Harreraren trukean ordain ekonomikoren bat izateari dagokionez,16 familiak badute (% 80k), baina lauk, ez.

5. Familiek adingabeak hartzeko prestakuntzari buruz duten iritziaridagokionez, berriz, 4,3 puntukoa da batez bertze, etanabarmentzekoa da hainbat familiak 0 puntu eman diotela alderdihorri –itemen ebaluazioak 0 eta 10 puntu artekoa izan behar zuen:0 oso iritzi txarrari zegokion, eta 10, oso onari–.

6. Adingabeak egokitu edo moldatzeari buruzko iritzia 4,75 puntukoada, baina, aurreko ataleko galderari bezala, bada 0 puntu emandion familiarik.

7. Harreraren aurretik eman dieten informazioak 3,6 puntu atera ditu,batez bertze, baina lau familiak 0 puntu eman diote.

8. Jarraipenaren batez bertzeko ebaluazioa da okerrena, 3,05puntukoa izan baita. Familia gehienek telefono bidezko harremanenbat eta zuzeneko elkarrizketa gutxi aipatu dituzte, eta bada harrera

220


formalizatu eta arduradunarekin inolako harremanik izan ez duenfamiliarik.

9. Izandako laguntzaren inguruko ebaluazioa 4,95 puntukoa da.

10. Galdeketari erantzun dioten familien artean, 13k gomendatueginen liekete bertze familia batzuei adingabe bat hartzekoeskatzea; hiruk, ez; eta hiruk ez dute erantzun, uste baitute ez delagomendio kontua, norberaren erabakia baizik. Erantzunotatikondorioztatzen dugunez, zailtasunak gorabehera, familia hartzailegehienei esperientzia atsegingarria iruditzen zaie, batez ere, hitzezhitz, “zailtasunak dituzten haurrentzat onuragarriena” dela ustebaitute.

221


11. Gehienek oso beharrezkotzat dute etengabeko laguntza zerbitzuaizatea, gorabeheraren bat dutenean erabiltzeko; batez bertze, 8,15puntu eman dizkiote, bertze edozeri baino gehiago.

Azken finean, oro har, familia hartzaileek ez dute oso iritzi onaadministrazioak ematen duen zerbitzuari buruz, item bakarrarenebaluazioa ere ez baita izan 5 puntutik gorakoa. Alde horretatik,nabarmentzekoa da administrazioak familiei eta adingabeei egitendien jarraipenari eman dioten puntu kopuru eskasa, eta adingabeahartu aurreko informazioari eman diotena, alderdiok funtsezkoakbaitira hartzen dituzten adingabeen ongizatean. Hain zuzen ere, fasehonetan bereziki, familia asko kezkatuta daude informazio gutxi edo

222


batere ez ematen dietelako adingabeen osasun egoerari, tratamendumedikoei, kontuan hartu beharreko egoerei… buruz.

Hori dela-eta, oinarrizko gizarte zerbitzuek harrera mota honetan izandezaketen eginkizunean edo partaidetzan sakondu behar da. Oro har,ez dute familian hartzen dituzten adingabeen kasuetan esku hartzen–batez ere, haienak ez diren familiek hartzen dituztenean–, eta,ondorioz, Adin Txikikoak Babesteko Ataleko teknikariek lagundu behardituzte nagusiki adingabeok, baina, zerbitzuok hurbil daude etaeraginkorrak dira, oro har, eta, horregatik, baliabide egokia dira aldianbehin harreraren jarraipena egiteko, Adin Txikikoak BabestekoAtalarekin eta kasuan kasuko teknikari arduradunarekin elkarlanean.

Bestalde, atentzioa ematen du zenbat puntu eman dizkiotenetengabeko laguntza zerbitzua izan beharrari, harrerak familienganestutasuna eta ziurgabetasuna pizten duela adierazten baitu. Horidela-eta, egun halakorik ez dagoela-eta, komeni da familia hartzaileaknola prestatu, ebaluatu eta aukeratzen dituzten berrikustea, halakoegoerarik ez jazotzeko.

Gogoan izan beharra dago harrera mota hau ez dela behar bezainezaguna, baina bai, ordea, oso beharrezkoa. Adingabeak hartuz,familia hartzaileek ezin ukatuzko eskuzabaltasuna eta elkartasunaadierazten dute, baina, adingabeen beraien ongizaterako, gizarteakegiten duten lana onetsi eta erakundeek lagundu egin behar dituzte,behar bezainbat, garapen fisiko eta psikikoarentzat bateregomendagarriak ez diren esperientziak dituzten adingabeok ezdezaten berriro ere porrot egin, zorigaiztokoa izan bailiteke haienetorkizunerako.

8.5.5. Elkartzeko guneak eta bisita erregimena

Elkartzeko guneak laguntza profesionalizatua emateko baliabideakdira, eta leku neutralak dira, gurasoek seme-alabak bisitatzeko.

Gehienbat, banandu edo dibortziatzen ari diren eta seme-alabekinharremanetan egoteko zailtasunak dituzten gurasoek erabiltzen dute,baina baita familia edo harrera etxe batean hartu dituzten adingabeenfamiliek ere.

Kasu gehienak Familia Epaitegiak edo bertze epaitegiren batekbideratzen ditu, familia auziak eta zigor arloko neurriak ezarritako auzipenalak baitira, eta gainerakoak, funtsean, Adingabeak FamilianHartzeko Lantaldeak bideratzen ditu. Harrera etxeren batean hartzendituzten adingabeen bisitak, berriz, harrera etxeaz edo etxebizitzaz

223


arduratzen den erakundeak kudeatzen ditu, eta asko etxeetan edoetxebizitzetan bertan izaten dira, horretarako prestatzen dituztengeletan.

Izenak berak dioenez, elkartzeko guneak familiarteko harremaneieusten laguntzeko lekuak dira, eta, horretarako, haurrek eta familiekharremanetan jarraitzea bideratzen eta ahalbidetzen dute, lehenaipatutako arrazoiak direla medio, bisita eskubidea urratzen denean,erabiltzen zaila denean edo erabili beharrak arazoak sortzendituenean.

Bere ezaugarriak direla-eta, aldi baterako eta behin-behinekobaliabidea da, bisita erregimena normalizatzeko, eta honako hauekdira helburuak:

• Adingabeak egunerokoan haiekin bizi ez den gurasoarekinelkartzea, esku-sartzerik gabe eta segurtasun baldintzetan.

• Haurren eta gurasoen sentimenduak entzun eta babestea etahaiei eustea, egoera beraiek prestatzeko aukera ematea etabilera pozgarria izan dadin bideratzea.

• Gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak hobetzekojarraibideak irakastea.

• Adingabeek beren emozioak egituratzeko eremu bat sortzea,leku seguru batean, gurasoekiko harremanetan dituztenesperientzia berriak barneratzen hasteko.

• Gurasoek, nolanahi, guraso lana egin dezaten eta bien arteanegin dezaten bultzatzea.

Bisitak hainbat motatakoak dira: haurrak hartu eta uztekoak,ikuskatuak eta familian hartuta daudenenak,

Funtzionamenduari dagokionez, jarraian, Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria Sailak helarazitako informazioa emanen dugu, tratatutakokasuen eta arazoen kopuruaren, bisita moten eta kasuak bideratzendituen erakundearen edo gurasoen jatorriaren arabera:

224


Ondoko taulan elkartzeko gunea erabiltzen duten familiak zerzerbitzuk bideratzen dituzten ageri da. Txosten honen esparruan–adingabeak babesteko sistemaz ari gara, baina ez, ordea, haiekberreztekoaz–, nabarmentzekoa da % 37 familian hartzen dutenadingabe baten familiak direla eta, hortaz, Adingabeak FamilianHartzeko Lantaldearen ardura direla, baina gainerakoen laguntzaantolatzeaz Adin Txikikoak Babesteko Atala bera arduratzen dela.

ELKARTZEKO GUNEAN TRATATZEN DITUZTENARAZO MOTAK

225


Erran dugu jadanik elkartzeko gunean tratatzen dituzten kasu batzukez direla txosten honen berezko esparrukoak, baina, hala ere,garrantzitsu deritzogu tratatzen dituzten arazoei eta esku hartzenamaitzeko arrazoiei buruz eman dizkiguten datuok agertzea.

Arautu egin dutenean, gure inguruko herrialdeetan bestela izendatudute zerbitzua, eta Espainiakoa, hain zuzen ere, Frantziako ereduarijarraiki zaio funtsean. Lehenengo baliabideak 1994an sortu ziren, eta,egun, Espainiako probintzia guztietan daude ia.

Orain arteko jardunaren arabera, hainbat ondorio atera ditzakegu,kontuan izan beharrekoak zerbitzuaren funtzionamenduan duteneragina dela eta.

Esaterako, aldi baterako eta behin-behineko zerbitzua dela azaldudugu, baina, egia erran, abian izan den bitartean ikusi dugunez,kasuen ehuneko handi bat kroniko bihurtzen dira. Izan ere, bikoteaskok eta askok behartuta parte hartzen dute nolabait, eta inolaz ereez dute onartzen, hitzarmenik lortzen ez dutenean, inor artekariaritzerik bisitek sortzen dituzten arazoak konpontzeko.

Gure ustez, kasuak kroniko bihurtzearen ondorioak arreta handizanalizatu behar dira, batez ere, adingabeengan badute eragina.Azkenean, helburua baliabidea bera egokitu eta haren helburuak etamugak berriz zehaztea da.

Gainera, Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria Departamentuak berakdioenez, zenbaitetan, kasuak baliabide honetara bideratzen dira,behar bezain kontuan hartu gabe haren funtzionamenduaren

226


ezaugarriak zein diren eta zer bide ematen dituen gatazkakkonpontzeko eta bisita erregimena normalizatzeko. Alabaina, poliki-poliki, epaileek eta, zehazkiago, Familia Epaitegiak gero eta hobetodute haren berri; hain zuzen ere, bilerak izaten dira aldian-aldianFamilia Epaitegiarekin.

Elkartzeko gunean lan egiten duten profesionalei dagokienez,elkartzeko guneen funtzionamendua araututa dago, zertarako erabilibehar den zehazteko, baina, hainbatetan, han aritzen direnek ez duteargi zein den beren eginkizuna eta zenbateraino esku hartu beharduten. Halaber, zalantzan jartzen dute txostenak egin beharra,alderdiek eskuratu egin ditzaketelako azkenean epaitegian eta, horidela-eta, arriskuan daudelako, gurasoek beren onerako erabilditzaten; ondorioa da, batzuetan, bi gurasoekiko harremana kaltetzendela, eta, bertze batzuetan, txostenak kalte egiten diola usteduenarekikoa.

Orobat, profesionalok ez dute sentitzen aginpide nahikoa dutenikgurasoen gainean, eta horixe da, hain zuzen, gurasoek elkartzekogunearen funtzionamendu arauak ez betetzeko arrazoia. Ildo horretan,halako baldintzetan, zaila da neurtzea han jarduten diren langileakbehar adina prestatuta dauden argi eta garbi ez dagoen eginkizun batbetetzeko.

Erran bezala, baliabide hau 2002an jarri zen martxan Nafarroan, eta,horretarako, Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria kontseilariak 18/2002Foru Agindua eman zuen, otsailaren 20an, "Familia Elkartzeko Gunea"eta "Haur eta Gazteentzako Eguneko Zentroak" sailkatzeko.Lehenengoa Iruñeko Joaquín Beunza kalean sortu zen, baina, 2007kootsailaren hasieran, bertze bat jaio zen, Iruñeko Barañain etorbidean.Biak ala biak Xilema elkarteak kudeatzen ditu, itun bati esker.

Dena dela, aipatu Foru Aginduko xedapenak gorabehera, faltanematen da baliabide honen alderdi guztiei buruzko araudi xeheagoa:definizioa, hartzaileak, erabiltzen hasteko modua, han aritzen direnlangileen soslai profesionala eta elkartzeko guneek funtzionatzekobaldintza materialak. Are gehiago, gutxieneko arau teknikoak erealdarrikatu beharko lirateke, guneen ezaugarri arkitektonikoak zehaztealdera; izan ere, zertarako erabiltzen diren, ezaugarri jakin batzuk izanbehar dituzte.

Bestalde, nabarmentzekoa da Adingabeak Familian HartzekoLantaldeak denbora luzea eman behar duela bisitak, bilerak etagainerako gorabeherak kudeatzen. Adibidez, oso ohikoa da bisitakbertan behera uztea, askotan, familiek (hartzaileek edo biologikoek) ez

227


dutelako joaterik. Familia biologikoak ez joateari dagokionez, aztertubehar da neurririk har daitekeen haiek elkartzeko gunera joatenlaguntzeko edo bisiten ordutegia haiek joan ahal izateko moduanantolatzeko; izan ere, familian hartzen dituzten adingabe askorenfamiliek garraiobide erregularrak bakarrik erabil ditzakete, ez dutelakobertze bitartekorik.

Bisita erregimenaren ordutegi mugatua –bisitak asteazkenetan etaortziraletan egin behar dira, 16:00etatik 20:00etara, eta larunbatetan etaigandeetan, 09:00etatik 14:00etara eta 16:00etatik 20:00etara– egungoegoeraren arrazoi nagusietako bat da, baita bisitak kudeatzeko tresnatekniko egoki bat ez izatea ere, sistemaren koordinazioa handiagoaizateko eta sistema bera eraginkorragoa izateko. Hori dela-eta, errandaiteke gaur egungo egoera oso hobetu daitekeela, baina espero dugulokal berriak neurri batean konponduko duela.

Azkenik, nabarmentzekoa da zenbaterainoko kezka pizten duen bisitaerregimenak; zehazki, hura aldatu edo bertan behera uztekoprozedurak, haren definizioak baino gehiago. Ezarritako irizpideekinbat, behin eta berriro aldarrikatu izan da bereziki garrantzizkoa delaerregimen malgua diseinatzea, administrazio publikoak egoeraren(oporren eta abarren) arabera aldatzea izan dezan, baina, familienikuspegitik, harrigarria da erakunde publikoek erabaki ahal izateabisitak bertan behera uztea, eta epaileek haien erabakia – ordurako,gehienetan, betearazitakoa– berretsi bertzerik ez egitea.

8.6 ADINGABEAK HARRERA ETXEETAN HARTZEA

8.6.1. Helburua

Adingabeak harrera etxeetan hartzea da adingabeak babestutakozentroetara edo laguntzako etxebizitzetara eramatea –Nafarroan,hedatuago daude laguntzako etxebizitzak– eta dena delako harreraestablezimenduaren edo etxearen erregimenean sartzea. Harreraetxeetan, zuzendariak egiten du babesgarri lana.

Behin eta berriz aipatzen ari garen filosofiari eta printzipioei jarraiki, 12urtetik beherako haurrak, aldi baterako edo behin betiko,familiarengandik bereizten dituztenean, egokiena haiek familianhartzea da, dela familia hedatuan edo dela haiena ez den familiabatean. Adin horretatik beherako haurrak salbuespenezko egoeretanbakarrik har ditzakete harrera etxeetan, eta are gehiago 6 urtetikbeherakoak; gainera, 6 urtetik beherako haurrek hiru hilabete emanditzakete gehienez ere harrera etxean

228


15/2005 Foru Legeko 69.b) artikuluak xedatzen du hori. Harenprintzipio gidariekin bat, adingabeak harrera etxeetan hartzeak izanbehar du bertze aukerarik ez dagoenean soilik aplikatu beharrekokonponbidea.

Hala eta guztiz ere, adingabeak harrera etxeetan hartzea izaten dahartzen den lehenengo neurria, egoera ebaluatu eta, beharrezkoaizanez gero, haiek babesteko neurririk egokienak hartu bitartean; hainzuzen, behaketa eta harrera zentroetan hartzen dituzte. Dena dela,legediak berak dioenez, harrera etxeetako egonaldiak ahalik etalaburrena izan behar du, adingabeen ongizatea eta interesa dela-eta,harrera etxeetan luzaroago egotea komeni denean izan ezik.

Ildo horretan, onartu beharra dago, azkenaldian bada ere, adingabeakharrera etxeetan hartzea zerbitzu multzo baten zatitzat hartzen delaorain, eta ez dela epe luzeko irtenbidea; aitzitik, bertze hainbateginkizun betetzen ditu, hala nola, adingabeak larrialdietan hartzea,familian hartu bitartean, edo familian hartzeak huts egiten duenean.Hau da, halako xedeaniztasuna duen harrera motatzat hartzen da,esku hartzeko prozesuaren hainbat fasetan, gainerako neurriak modueragingarrian gauzatzea ziurtatzeko.

Esku hartzeko eskuliburuak badakartza harrera mota honen oinarrizkoelementuak ere.

Hasiera batean, konponbide egokitzat du, beharrezkoa denean etabaldintza egokietan erabiltzen bada betiere, eta, alde horretatik,nabarmentzen du erabili behar dela adingabeari bertze edozeinneurrik baino on handiagoa egiten dionean. Nafarroako ForuKomunitatean Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta GazteendakoPlanarekin bat, Adingabeak Harrera Etxeetan Hartzeko Programarenhelburua hartutako adingabeen egonkortasuna eta segurtasunabermatzea eta haien oinarrizko beharrei erantzutea da.

Hartara, adingabeak harrera etxeetan hartuz gero, haien oinarrizkobeharrei behar bezala erantzuten dietela ziurtatu behar da. Hain zuzenere, honako behar hauei erantzun behar diete:

• Behar materialei (elikatu, jantzi, etab. beharrari).

• Osasun laguntza izan beharrari.

• Eskolatu beharrari.

• Eskolan ikasten dutena finkatu eta zuzendu beharrari.

229


• Adin bereko haurren berezko esperientzia normalak(etxebizitza egokia, ordutegiak, jarduerak, hezkuntza ereduak,aisia emateko jarduerak…) izan beharrari.

Gainera, harrera etxeetako baliabideak adingabeei maitasuna,babesa, konfiantza, segurtasuna eta egonkortasuna eskaintzekomoduan antolatu behar dira, eta, horretarako, haurrak babestekosistema osatzen duten gainerako baliabideez gain, hartzen dituztenadingabeen eta haien familien beharrei erantzuteko beharrezkobaliabideak izan behar dituzte. Horregatik, gutxienez, honako alorhauetan eman behar dute laguntza:

• Eguneroko bizimodua antolatzen.

• Osasun arloan.

• Prestakuntza arloan.

• Autonomia eta erantzukizun arloan eta gatazketan eskuhartzen.

• Aisialdi eta komunitate arloan.

• Gizarte harremanetan eta osatzen duten taldearekikoharremanetan.

• Familiarteko harremanetan.

• Bertze erakunde batzuekiko harremanetan.

Harrera etxeetan hartzen duten haur bakoitza haren egoeraren etabeharren arabera ebaluatu behar da. Banan-banan ebaluatu behardira, eta, gero, banakako heziketa planak egin behar dira, egoerakonpontzeko plana gauzatzeko.

Horretarako, harrera etxeen ezaugarriei dagokienez, plangintza,antolamendu eta funtzionamendu arauek oinarritu behar dute haurrenbeharrei ahalik eta modu hoberenean erantzun beharrean, baipertsona gisa eta bai talde gisa.

Alde horretatik, 1/1996 Lege Organikoko 21. artikuluak xedatzenduenez, erakunde publikoek adingabeak hartzeko zerbitzu eta zentroespezializatuak aurretik baimendu, akreditatu eta erregistratu behardituzte, eta haien funtzionamenduari buruzko araubidea bereiz arautu.Aparteko arreta jarri behar dute segurtasun eta osasun gaietan,

230


langileen kopuruan eta prestakuntzan, hezkuntza proiektuan etaadingabeek barne funtzionamenduan parte hartzeko bideetan, etabaita haien eskubideak bermatzen laguntzen duten gainerakobaldintzetan ere. Horretarako, Legeak, berariaz, betebehar batezartzen die adingabeak babesteko eskumena duten erakundepublikoei: sei hilean behin gutxienez, zentrook eta zerbitzuokikuskatzea; Ministerio Fiskalari, aurrekoez gain, haiek zaintzea ereezartzen dio.

Nafarroako araudiaren esparruan, berriz, 15/2005 Foru Legeko 91.artikuluak eta hurrengoek hainbat agindu ezartzen dituzte harreraetxeen araubideari eta haietan bizi diren adingabeei buruz, bainahaien antolamendua eta funtzionamendua aurrerago garatukoomen da, arau bidez. Halere, hasiera batean, Foru Legea garatzekoforu dekretuaren proiektuak ez dakar halakorik. Horregatik, esparruhau lehenbailehen arautu behar da, gizarte zerbitzuen arlokobaimen, arau-hauste eta zehapenen araubideari buruzkomaiatzaren 23ko 209/1991 Foru Dekretuko xedapenak eguneratuzeta osatuz.

Halaber, Haur eta Gazteendako Planak berariaz aipatzen duenprogrametako bat adingabeak harrera etxeetan hartzeko programa da,baina, egia erran, ez dago egoera guztietan balio duen programa edoharrera etxe bat ere. Izan ere, erran bezala, halako baliabideak behardituzten adingabeen beharrak askotarikoak dira. Gainera, beharrokaldatu egin dira denboraren poderioz, eta gaur egun harrera etxeetanhartzen dituzten adingabeen ezaugarriak eta beharrak oso ezberdinakdira duela zenbait urtekoen aldean.

Azken batean, baliabide hau behar duten gazteen eta nerabeenezaugarrietara eta beharretara behar bezala egokitu eta haiei beharbezala erantzutea da harrera mota honen funtsezko erronka, eta,horretarako, harrera etxeen eta etxebizitzen sareak dibertsifikatu eginbehar du eta askotariko laguntza programek eta harrera etxe motekosatu behar dute.

Esku hartzeko eskuliburuak hainbat programa aipatzen ditu, beharhorri erantzutearren. Hala ere, Nafarroako harrera etxeetako egungoegoeraren oinarria Harrera Etxeetako Oinarrizko Programa dafuntsean. Hain zuzen ere, eskuliburuak aipatzen duen lehen programada, eta bertze batzuen bidez osa daiteke, harrera etxe bakoitzeanhartzen dituzten haurren eta nerabeen ezaugarrien eta beharrenarabera.

231


Zehatz-mehatz, honako programa hauek aipatzen ditu eskuliburuak:

Era berean, esku hartzeko eskuliburuak programa bakoitzadefinitzen du, balizko hartzaileak nor diren, kasuan-kasuan zerzerbitzu eman edo eskaini behar diren eta zer baliabide behar direnhorretarako. Kasuan-kasuan, Haur eta Gazteendako Planekohainbat ekintza ere aipatzen ditu, hala nola, harrera etxeetan eta

232


etxebizitzetan lan egiten duten profesionalak trebatzeko programaespezifiko bat sortzea.

Azkenik, azaldutako guztiaren ildoan, erakundeak elkarrekinkoordinatzera deitu nahi ditugu berriro ere, ezinbesteko baldintza denaldetik haurren eskubideak eta babesa ziurtatzeko, eta, horretarako,txosten osoan nabarmendu dugun bezala, jakintza arlo eta sektoreaskoren artean eta sarean lan egin behar da, esku hartzekoeskuliburuak berak dioenez.

Hartara, Adin Txikikoak Babesteko Ataleko teknikariek aldian-aldiankasu bakoitzean esku hartzen duten zerbitzuekin eta profesionalekinizaten dituzten zuzeneko harremanez gain, ziurtatu behar dazerbitzuok eta profesionalok bide eta sistema egonkor eta zaluakizatea, elkarrekin koordinatzeko eta kasuan-kasuan esanguratsua deninformazioa zuzenean helarazteko elkarri.

Esku hartzen hasten denetik, halako bideak eta sistemak daudelaeta ondo funtzionatzen dutela ziurtatu behar da, eta kasuan kasukoarduradunak bilerak antolatu eta sustatu behar ditu esku hartzenduten zerbitzuen eta profesionalen ordezkariekin (oinarrizko gizartezerbitzuekin, harrera etxeekin, Familian Esku Hartzeko LantaldeEspezializatuarekin, hezkuntza arlokoekin, adimen osasunarenalorrekoekin…), dena delako egoera aztertu eta elkarkoordinatzeko.

8.6.2. Bildutako datuak

Jarraian, Nafarroan egun dauden harrera etxeak (nolanahikoak)kudeatzen dituzten erakundeek eta elkarteek haiei buruz helarazidizkiguten datuak eta bakoitzeko tokien kopuruari buruzkoak emanenditugu. Departamentuak berak informazio eskariari erantzunezadierazi digunez, adingabeak harrera etxeetan hartzeko oinarrizkoprograma lantzen dute horietan guztietan.

233


Harrera eta behaketa zentroek kasu bereziak ere tratatu behar dituzte,hala nola, helduen laguntzarik ez duten adingabe atzerritarrenak,baina, Nafarroan, egoera ez da larria oraindik.

Nazionalitate askotako adingabeak hartzen dituzte behaketa etaharrera zentroetan: errumaniarrak, marokoarrak, portugesak,aljeriarrak, kroaziarrak eta frantsesak.

Familia Zuzendaritza Nagusiaren arabera, gehienak (familiarikdutenak) familiarengana bidaltzen dituzte bueltan, baina bertze batzukiheslariak eta bertze autonomia erkidego batzuetan babesgabejotakoak dira eta hara itzularazten dituzte.

2006. urteko azaroan, Familia Zuzendaritza Nagusiak jakinarazi zigunhelduen laguntzarik ez duten adingabe atzerritarrak laguntzekobaliabide bat diseinatzen ari zela. Hain zuzen ere, Estatukoadministrazio nagusiak egindako deiari erantzunez ari zen,Kanarietatik penintsulara ekarritako helduen laguntzarik gabekoadingabe atzerritarrak hartu eta laguntzera deitu baitzuen.

234


235


Egoera jakin batzuetan, Familia Zuzendaritza Nagusiak laguntzaekonomikoak ematen ditu zailtasun sozial bereziak dituztenadingabeek itundu gabeko harrera etxeetako egonaldiak ordaintzeko.

236


Laguntzako zentroei eta etxeei dagokienez, haietako kalitate irizpideeieta estandarrei buruz galdetu diogu Gizarte Ongizate, Kirol etaGazteria Departamentuari, eta honako hau erantzun digu, hitzez hitz:

“Harrera etxeak kudeatzeko kontratuak arautzen dituzten klausulaadministratibo berezien orriek kalitate materiala etafuntzionamenduaren kalitatea neurtzeko ebaluazio teknikoa nola eginbehar den arautzen dute. Dena dela, etxeok kudeatzen dituztenzenbait erakundek ziurtagiri ofiziala (EFQM ziurtagiria) dute, eta bertzebatzuk hura lortzeko bidean dira. Bestalde, 2007an, FamiliaZuzendaritza Nagusiak harrera etxe guztiak ebaluatuko ditu”.

Harrera etxeen gainean egiten diren kontrolei dagokienez, berriz,zenbatean behin eta nork egiten dituen eta gai horri buruzko txostenikdagoen galdetu eta zera jakinarazi digu:

237


“Ataleko teknikariak harrera etxeetako lantalde teknikoekinbiltzen dira astean behin. Bestalde, harrera etxeetan adingabeberri bat hartzen dutenean, banakako heziketa plana prestatzendute, eta horixe erabiltzen dute jarraipena egiteko gidari;programa urtero berrikusi eta berregiten dute. Azkenik, txostenasko egiten dira; hain zuzen ere, Familia Epaitegiaren eskariarierantzunez eta baliabideak aldatzen direnean egiten dira”.

Azkenik, harrera etxeetako profesionalen prestakuntzari dagokionez,jakinarazi digute, 2004. urteko irailean, profesionalok trebatzekoprestakuntza plan bat jarri zutela abian, Familia ZuzendaritzaNagusiaren eta zuzendari eta arduradun pedagogikoen arteanelkarlanean egindakoa.

Zehatz-mehatz, honako hauek izan dira antolatutako ikastaroak etahaien plangintza:

2005. urtea. IKASTAROA: “Adingabeak harrera etxeetan hartzea:kontuan hartu beharreko oinarriak eta jokabide egokiak”.

• 1. modulua: Familia Epaitegiko lantalde psikosozialak harrerakasuetan esku hartzea. • 2. modulua: Haurrak babestea. • 3. modulua: Tratu txarrak / abandonua ulertzea.

238


• 4. modulua: Gizarte hezitzaileen eginkizuna harrera etxeetan. • 5. modulua. Kalitatea, egiturez harago. • 6. modulua: Droga kontsumoa.

2006. urtea. IKASTAROA: “Harrera etxeetan hartuta daudenadingabeen familiekin lan egitea”.

• 1. modulua: Familien eta erakundeen eta familien artekoharremanen funtzionamendua ulertzea.• 2. modulua: Familiarekiko komunikazioa.• 3. modulua: Familiekiko lana, esperientziaren arabera.

2006. urtea. LAN SAIOA: “Adingabeei buruzko Legea. Harreraetxeetan aplikatzea".

Familian hartzen dituzten adingabeen egoera aztertzeko bezala,Nafarroako Gobernuko Gizarte Ongizate Departamentuari datuakzuzenean eskatzeaz gain, harrera etxeak eta laguntzako zentroakkudeatzen dituzten erakundeekin eta elkarteekin harremanetan jarrigara, zehazkiago jakiteko nola funtzionatzen duten gaur egunNafarroako Foru Komunitatean ditugun harrera zerbitzuek. Hainzuzen ere, harrera mota honen inguruko ikuspegi kualitatiboa izannahi genuen, oinarrizkoa baita adingabeak babesteko sistemaosatzen duten neurrien artean, eta, horretarako, elkarrizketa erdiegituratuak egin ditugu harrera etxeetako arduradunekin etagaldeketa bat erabili dugu, hainbat ezaugarri kualitatiboren (tokikopuruaren, tipologiaren, hartzen dituzten adingabeen adinaren…)berri izateko.

Harremanon esparruan, 2006ko azaroaren eta abenduaren artean,hainbat elkarrizketa egin ditugu adingabeak laguntzeko Nafarroakozentroetan, informazio gehigarria bildu eta hobeto ebaluatzekoegoera. Alabaina, jakin badakigu bisitak eta bisiten iraupena ez direlanahikoa harrera etxeetako egoera haien arduradunek ezagutzenduten bezain ondo ezagutzeko. Zehazki, honako erakunde hauekinelkarrizketatu gara:

• Asociación Navarra Nuevo Futuro elkartearekin, laguntzakoetxebizitzei buruz.• Xilema elkartearekin, laguntzako etxebizitzei, Behaketa etaHarrera Zentroari eta eguneko zentroari buruz.• Ilundain Haritz Berri fundazioarekin, Behaketa eta HarreraZentroari, baserri eskolari eta harrera etxeei buruz.• Asociación Sin Fronteras elkartearekin, harrera etxeei buruz.• Dianova sarearekin, kontsumoei buruz.

239


Lehenik eta behin, erakunde bakoitzaren ezaugarriei dagokienez,zenbat denbora daramaten lanean adingabeekin, batzuk eta bertzeakbilakatu egin dira: lehenik, beharrezko egiturak aldatu dituzte, beharberrietara egokitzeko; bigarrenik, jarrerak, banakako plangintzaegiteko modua, programak ezartzeko modua, autoebaluazioa etaadingabeen familietan esku hartzeko modua eraldatu dituzte, etafuntsezko aldaketa izan da; azkenik, langileen trebakuntza,prestakuntza eta profesionalizazioa aldatu dute. Azken batean,nolabait, arazo berri eta askotarikoetara egokitzen saiatu dira, gero etaarazo gehiago baitaude eta haurrak babesteko sarea osatzen duenedozein erakunderen ikuspegitik erronka handia eta oso kezkagarriakbaitira.

Ildo horretan, kontuan izan beharra dago erakunde guztiek konturikgarrantzitsuenetan (harreran, ebaluazioan, kasun-kasuan esku hartzen…)esku hartzeko protokoloak prestatu dituztela, eta kalitate egiaztagiriak erelortu dituztela batzuek. Gainera, harrera etxeetako lantalde teknikoakhartzen dituen adingabeen familiekin ere lan egiten du.

Hala eta guztiz ere, bada ezberdintasunik proiektuak aztertu etagauzatzeko moduaren aldetik, etxe bakoitzaren esperientziaren,filosofiaren eta printzipioen, egindako bidearen… arabera, baina, orohar, egin ditugun elkarrizketetan eta bisitetan ikusi dugunez, guztiekonerako berritu dute banakako eta taldekako planak egiteko modua,eta behar bezain maiz egiten dituzte, harrera etxe bakoitzarenezaugarriekin bat.

Alde horretatik, nabarmentzekoa da egoera jakin batzuetan eskuhartzeko moduaren gaineko ikuskera, adingabeen arazoei oro har etahaien inguruko alor guztiak (pertsonala, familiartekoa eta gizarte,osasun, eskola, lan eta kultur arlokoa) kontuan izanik erantzunbeharrean oinarritzen baita.

Nabarmentzekoa da, halaber, adingabe guztiek dutela nork berebanakako heziketa plana; nolabait, banakako heziketa plana adingabebakoitzaren ingurunean esku hartzeko banakako programazioa da.Gero eta sistematikokiago erabiltzen da, baina kontu izan behar da ezdadin bihurtu eskakizun formala, lan egiteko (kasuaren jarraipena egineta adingabeen egoeraren plangintza eta bilakaera prestatzeko)benetako bitarteko baino gehiago

Harrera etxeen ezaugarriei dagokienez, berriz, aldaketa eta bilakaeraprozesua jazo da alor honetan, eta erakunde handiak alde batera utzieta talde txikiak elkarrekin bizitzeko unitateak sortu dira. Prozesu horrijarraiki, erran daiteke Nafarroan nagusi den eredua aipatutako

240


bigarrena dela, eta, hartara, adingabeak elkarrekin bizitzeko eta haienartean harreman onak izateko jarraibideak landu nahi dituztela, baitaadingabeak areago gizarteratu ere.

Batetik, toki guztiak administrazioarekin itundutakoak dira, eta,kopuruari dagokionez, harrera etxeek zortzi eta hamasei adingabeartean har ditzakete; hain zuzen ere, laguntzako etxebizitzek etazentroek zortzi adingaberentzako tokia izan ohi dute, baina FelixEtxegarai gazteentzako harrera etxeak hamaseirentzat du. Etxeenberaien ezaugarriak direla-eta, batzuk neska-mutilentzat dira, etabertze batzuk, neskentzat ala mutilentzat.

Bestetik, harrera etxeetan hartzen dituzten adingabeak 0tik 18 urterabitartekoak dira. Familia Zuzendaritza Nagusiko Adin TxikikoakBabesteko Atalak bideratzen ditu zerbitzuetara, baina adingabe jakinbati harrera etxe bat edo bertzea egokitzea hartu behar duteneandagoen toki kopuruaren araberakoa da, adingabeen beharrenaraberakoa baino gehiago.

Azkenik, funtzionamenduaren aldetik dauden ezberdintasunak, orohar, espezializazio mailaren eta laguntzen dituzten adingabeenezaugarrien araberakoak dira. Erran bezala, behaketa eta harrerazentroak, laguntzako etxebizitzak eta zentroak, gazteentzako harreraetxeak eta bazterketa edo kontsumo arazoak dituzten adingabeaklaguntzeko zentroak ditugu.

Hain zuzen ere, laguntzako hiru etxebizitza eta zentro, 0tik 12 urteraeta 12tik 18ra bitartekoentzako behaketa eta harrera zentroak, hiruharrera etxe eta droga kontsumitzaileentzako terapia zentroa bisitatuditugu.

Oro har, erran daiteke horietako guztietako elementurik garrantzitsuenak(logelak, guztiek erabiltzeko eremuak, sukaldea, komunak, etab.)baldintza onetan daudela, baina, jakina, bada ezberdintasunik,instalazioen zahartasunaren arabera; gainera, bi behaketa eta harrerazentroetan hartzen dituzten adingabeen kopurua hartu beharko luketenabaino handiagoa da, etengabe gertatzen diren egoera jakin batzueiadingabeak haietan hartuz erantzun beharra dela eta.

Harrera etxeetako langileei dagokienez, azkenik, nabarmentzekoa da,egin ditugun bisitei esker, ikusi dugula profesionalek, oro har, sakonkiesku hartzen dutela adingabeen kasuetan, lan egiteko zailtasunnabariak izan arren –erakundeek harrera etxeetan hartzen dituztenadingabeei eta haiek laguntzeko dituzten langileen zerrendari buruzbetetako galdeketako informazioa 6. kapituluan eman dugu–.

241


209/1991 Foru Dekretuak harrera etxeetan etengabe egon beharduten langileen gutxieneko kopurua eta zuzeneko laguntza emanbehar dutenena ezartzen du, eta bete egiten da, baina, harrera etxeekfuntzionatu eginen badute, langileek etengabe arduratu behar dute,adingabeak urteko egun guztietan egun osoz lagundu behar direlako.Hori dela-eta, lan baldintzak eta lanaldia latzak dira, eta, gainera,ordainsaria ez da oso ona. Horregatik guztiagatik, profesionalak (batezere, hezitzaileak) ez dira luzaroan aritzen eta txandatu egiten dira, eta,ondorioz, laguntzaren kalitatea okerragoa da.

Harrera etxeak kudeatzen dituzten erakundeek helarazi digutenez,urtero jakinarazten diote administrazioari zer aldaketa izan direnlangileen artean, eta harrera etxe edo zentro bakoitzean esku hartzenduten lantaldeak ikuskatzen dituzte; oro har, erakundeetan izatendiren lantalde teknikoek ikuskatzen dituzte, baina litekeena da inoriberariaz kontratua egitea ere.

Halaber, haientzat lan egiten duten profesionalak espezifikoki etajarraituki prestatzeko barne jarduerak antolatzen dituztela erran digute.Hala ere, askotariko egoerei aurre egin behar dietela eta hartzen dituztenadingabe batzuek harrera etxeetan arazoak sortzen dituztela-eta,langileei behar bezalako prestakuntza ere eman behar zaie,indarkeriazko gatazkei eta istiluei aurrea hartu eta halakorik ez jazotzekobatez ere; izan ere, oso gutxitan azaleratzen da, baina indarkeria halakozerbitzu espezializatuetako profesionalen kezka nagusietako bat da.

Azkenik, elkarrizketen bidez, harrera etxeak kudeatzen dituztenerakundeek eta elkarteek zenbait ekarpen egin dituzte adingabeakharrera etxeetan hartzeari buruz, eta hainbat bat etorri dira. Bertzeakbertze, honako hauek nabarmendu ditzakegu:

• Sistemak lan gehiegi du egiteko, eta, ondorioz, egoera jakinbatzuetan ez da behar bezain azkar esku hartzen. Berez, ezdira kexu Adin Txikikoak Babesteko Ataleko lantaldeen lanariburuz, baina jakitun dira alor honetan administrazioareneredua erabiltzeak geldotasuna eta burokratizazioa dakarrela.

• Alor honetan gero eta kasu gehiago sortzen dira eta kasuakgero eta zailagoak dira, eta, hori dela-eta, baliabideakdibertsifikatu egin behar dira. Izan ere, gaur egun, sistemakberdinak bailiran tratatzen ditu kasu guztiak, baina ezin dahalakorik egin, baliabideek eta laguntzak zeharo ezberdinakizan behar baitute egoera jakin batzuetan (adingabeekautismoa, buruko gaixotasunak, jokabide arazoak…dituztenean). Hori dela-eta, sistema arruntak ezin die behar

242


bezala erantzun. Azken batean, babesgabe dauden adingabeguztiak ez dira berdinak, eta, egoera berezi askotan, laguntzakere berezia izan behar du.

• Arazo berriak sortzen ari dira esparru honetan, hala nola,immigrazioa (helduen laguntzarik ez duten adingabeatzerritarrak) eta babes sistemak ohiko desegituraketaestereotipoarekin bat ez datozen familietan esku hartu beharragero eta gehiago.

• Inork aipatu du komenigarria izan daitekeela eremu honetanaritzen diren profesionalak arnasberritzeko bideak asmatzea.Izan ere, familia biologikoek gero eta iritzi hobea dute haietaz,beren seme-alabak laguntzea haien esku uzten duten aldetik,baina gero eta egoera konplexu eta zailagoei aurre egin behardiete.

• Lan zaila egin behar dutenez gero, harrera etxeetakoprofesionalek laguntza teknikoa dute, eta funtsezkoa da,egiten duten lan mota dela eta. Hartara, langileak gutxiagotxandakatzea ere lortzen dute.

• Adin Txikikoak Babesteko Atalarekiko harremanaridagokionez, kasuen jarraipen egokia egiten du, eta alorhonetan ez da behar etengabeko laguntza zerbitzurik, berenbaliabideak baitituzte adingabeen beharrei erantzuteko, baina,lehen erran bezala, beharrezkoa da Atalak hobeto egiteaadingabeen banakako ebaluazioa eta informazio gehiagoematea bakoitzaren egoerari buruz.

• Nafarroako Gobernuko departamentuek, oro har,ulerberagoak izan behar dute adingabeokin eta gehiago partehartu behar dute laguntzan. Aurrerapauso handia izanenlitzateke hori harrera etxe guztien funtzionamendu orokorrean,eta ona litzateke adingabeei alor guztietan behar dutenlaguntza emateko: eskola, lan, osasun… arloan. Oro har,harrera etxeetako langileek arazoak dituzte, eskola arloanulertzen ez dituztelako, eta, batik bat, adimen osasunarenalorreko zerbitzuek behar bezalako laguntza eman diezaieten;inoiz, kabinete partikularrekin egin behar dute beharrezkozerbitzuak eskuratzeko kontratua. Dena dela, alor horietan erelan gehiegi izatearen ondorio da hori guztia, nagusiki.

• Adingabeek 18 urte bete eta sistema utzi beharraridagokionez, denbora asko daramate planteatzen ez duela

243


batere zentzurik hainbat urtetan baliabide publikoak erabiltzeahaiek babesteko eta, adindun bihurtzen direnean, kale gorrianuztea, sistematik bertzerik gabe botatzea. Adingabeenikuspegitik, 18 urte betetzetik hurbil egotea benetako traumada, horren beldur direlako, eta, gainera, azkenean, litekeenada familiarengana itzuli behar izatea, kaltegarria izan arren.Horregatik, adingabeak beregain bihurtzen laguntzekobaliabide berriren bat (esaterako, egokitzeko etxebizitzak)sortu beharra dago, 18 eta 21 urte arteko gazteak hartzeko;izan ere, adingabeek etxetzat har dezaketen erreferente bateta zaintzen dituen norbait behar dute, eta kostua ez litzatekeoso handia, gazteek ordaintzen lagun dezaketelako, berendiru-sarreren eta abarren bidez. Zenbait erakunde sortzen aridira proiekturen bat zailtasunak dituzten adingabeaklaneratzeko, baina administrazioek eta bertze estamentubatzuek (hala nola, enpresek eta auzoetako gizarte etxeek)gehiago parte hartu beharko dute, azken finean, esku-hartzeaosoa izateko. Guztioi dagokigu.

• Inork aipatu duenez, Gizarte Ongizate, Kirol eta GazteriaDepartamentuak bultzatu behar du harrera etxeakkudeatzen dituzten erakundeen artean aldian-aldian bilerakedo bilguneak antola daitezen, nork bere esperientziaren,jardunbideen eta iritzien berri elkarri emateko, askolagunduko bailuke ematen dituzten zerbitzuak aberastu etahobetzen.

• Zenbait erakunderi arazo ekonomikoak dakarzkieadministrazioak ordainketa atzeratzeak; oro har, atzerapenahilabetekoa da, baina, batzuetan, luzeagoa.

Ondorio gisa, adingabeak harrera etxeetan hartzeari dagokionez,berriro ere nabarmendu behar dugu komeni dela haien inguruan orohar dugun ikuskera aldatzea eta harrera etxeak ez hartzea bigarrenmailakotzat. Egoera jakin batzuetan, oso baliagarriak izan daitezkeeta, orain arte errandakoarekin bat, askotariko zerbitzuak ematendituzte, kasuan-kasuan eta esku hartzeko prozesuaren fasebakoitzean, kasuan kasuko beharrei erantzuteko baliabiderikegokienak batera erabiltzeko moduan.

Alde horretatik, nabarmentzekoa da elkarte pribatu horiek guztiekegiten duten lana, sistema publikoa laguntzeko sarea osatzen baitute.Beharrezko lana da adingabeen (etorkizuneko helduen) ongizatea etagarapen egokia alde guztietatik lortzeko, eta erakundeek ahalik etalaguntza eta babes handiena eman behar diete.

244


8.6.3. Adingabeen iritzia

Lehen ere erran dugu, txostena egiteko, elkarteetako arduradunekinelkarrizketatu, harrera etxeetara joan, harrera etxeetako arduraduneigaldeketak egin eta zuzenean behatzeaz gain, laguntzen dituztenadingabeen iritzia ere bildu dugula, garrantzitsu baiteritzogu haiektxostenaren zati baten partaide sentitzeari eta, hartara, azaltzeari zeriritzi duten, babes sistemaren onuradun nagusiak diren aldetik, harkematen dien laguntzari buruz.

Horretarako, elkarrizketa laburrak egin dizkiegu, eta, gainera,galdeketa xume bat diseinatu dugu, haien ulermenera egokitutadauden eta erantzuten errazak diren galderez osatutakoa. Helburuaharrera etxean edo laguntzako etxebizitzan ongi dauden jakitekobeharrezko informazio guztia eta haren funtzionamenduari buruzkoiritzia biltzea zen, baita zaintzaileekiko eta haiekin harremanetandauden arduradunekiko harremanei buruzkoa ere.

Haren bidez, zenbait gauzari buruz galdetu diegu: zer atsegin dutenharrera etxean eta zer ez, zer iritzi duten arauei buruz, norenganajotzen duten zerbait oker dagoenean, nola bideratzen dituzten kexak,erabakitzeko ahalmenik duten, nola interpretatzen dituzten egoerabatzuk eta bertzeak, nolakoa den eguneroko lankidetza, zer faltazaien, zer nahi duten…

Jakina, badakigu adierazi dituzten nahiak eta iritziak adingabeenberezkoak direla. Hortaz, kontuan izan behar dugu idealistak izatekojoera dutela, eta kontuz ibili iritzi jakin batzuk neurtzen; zenbait,gainera, bideraezinak dira, harrera etxearen ezaugarriak etaadingabearen egoera bera direla eta.

Nolanahi ere, oro har, norberaren egoeraren berezko baldintzatzaileakgorabehera, pozik daude funtsean harrera etxearen baldintzekin etaematen dieten laguntzarekin.

Jarraian, galdeketen bidez zer datu bildu ditugun azalduko dugu, etagalderen emaitzak zein izan diren.

1. taula. Galdeketei erantzun dieten adingabeen kopurua harreraetxeko

36 haurrek erantzun diete galdeketei, eta Asociación Navarra SinFronteras elkartearen Gaztebide eta Felix Etxegarai harrera etxeetan,Xilema elkartearen laguntzako etxebizitzetan eta Behaketa etaHarrera Zentroan, Ilundain fundazioaren La Loma harrera etxean eta

245


Behaketa eta Harrera Zentroan eta Asociación Nuevo Futuroelkartearen etxebizitzetan bizi dira.

Elkarrizketatutako haur gehienak nerabeak dira: % 80,55ek 12tik 18urtera bitartean dituzte; haien erdiak, 12tik 15era bitartean, eta bertzeerdiak, 16tik 18ra bitartean. Hau da, galdeketari nerabeek erantzundiote gehienbat.

Lehenik, harrera etxeko eguneroko bizitzaren zenbait ezaugarri aipatueta galdetu diegu zein atsegin duten eta zein ez, eta adingabegehienek erantzun dute janaria, jolasak, giroa eta bizikideak atsegindituztela. Hain zuzen ere, galdeketari erantzun diotenen % 86kerantzun dute adiskideak atsegin dituztela, bertze edozein galderaribaino gehiagok, baina, dena dela, pentsatzekoa zen, adin horretanmailakideek osatzen duten taldea baita erreferente nagusia.

Iritzirik parekatuenak harrera etxeko arauei buruzkoak izan dira, hirukoaldea bertzerik ez baitago baiezkoaren eta ezezkoaren artean,ezezkoaren alde. Dena dela, arauen kontra egitea ere bada nerabeen

246


ohiko ezaugarria, batez ere, kontuan hartuta harrera etxeetan bizidiren adingabeak egoera berezian eta familiarengandik bereizdaudela.

Nabarmentzekoa da, bizikideen ondoren, hezitzaileei eta zuzendariariburuz dutela iritzi onena, neurri berean. 36 adingabeetatik 29kerantzun dute harrera etxeko bai hezitzaileak eta bai zuzendariaatsegin dituztela.

Oro har, adingabe gehienek (bai laguntzako etxebizitzetakoek eta baiharrera etxeetakoek) iritzi ona dute aipatutako gai guztiei buruz,harrera etxeetan pozik dauden eta haietara ondoko egokitu direnadierazgarri.

Hala ere, pentsatzekoa zenez, 12tik 18 urtera bitartekoentzakobehaketa eta harrera zentroan bizi direnen iritzia txarra da, bizikideeiburuz izan ezik; hain zuzen ere, bost aldiz okerragoa da. Dena dela,kontuan izan behar dira haren ezaugarriak eta adingabeek denboragutxi ematen dutela; hori dela-eta, han hartzen dituztenek ez duteetxetzat hartzen.

3. taula. Pribatutasuna eta isilekotasuna

Pribatutasunari eta isilekotasunari buruzko iritziak askotarikoak dirabai harrera etxeetan bertan eta bai galdera bakoitzaren esparruan.Armairu edo tiradera bat giltzaz ixterik duten galdetu eta ezetzerantzun izana nabarmendu beharrean gaude, baina litekeena dalaguntzako etxebizitza eta harrera etxe guztietako araua izatea, eta,hortaz, ez dugu hartuko esanguratsutzat.

247


Adingabeen erdia baino gehiago bertze norbaitekin bizi dira, baina,hala ere, gehienek beren logela atsegin dute eta gustura daude han.

Adingabeen % 55,56k ezin dute komuneko kisketa itxi, baina haien %88,9k nahiago luke ahal balu. Nerabeek intimitatea izatea oinarrizkoeta beharrezkoa da behar bezala garatzeko, nahiz eta arazoren batsortu harrera etxeek bete beharreko segurtasun arauekin.

Galdeketari erantzun dioten gehienek adierazi dute harrera etxekolangileek atea jotzen dutela logelan sartu aurretik, intimitateaerrespetatzeko, baina hamarrek ezetz erran dute.

Telefonoari dagokionez, % 63,9k ezin dute nahi dutenean eta bakarkaerabili, eta halako egonezina pizten die horrek, adiskideekin hitzegiteko gehien erabiltzen duten komunikabidea baita.

4. taula. Harrera etxeko arauak

Adingabe guztiek dute nork bere harrera etxeko arauen berri, eta, horriesker, errazago kokatzen dira han. Ildo horretan, % 91,67k dakite zeindiren arauak urratzearen ondorioak, eta, horri esker, hobeto egokitzendira harrera etxera.

Harrera etxeko arauak egiteko kontuan hartzen dituzten galdetu etaadingabe gehienez erran dute ezetz edo neurri batean bertzerik ezdituztela kontuan hartzen, eta % 33k bakarrik erantzun dute baietz,galdetu egiten dietela edo kontuan hartzen dituztela uste dutela.

Adingabeen % 50ek baino gehixeagok uste dute arauak urratzearenondorioak ez direla bidezkoak, baina ez da nabarmentzekoa.Ondorioak pribilegioak kentzea izaten dira oro har, eta min egiten diehorrek.

248


5. taula. Zerbait oker dagoenean…

Atal hau da jakiteko adingabeek zer pertsona jotzen dutenkonfiantzazkotzat eta nork uste duten laguntzen dituela.

Proposatutako galderari erantzun bat baino gehiago ematen ahalzioten, nahi adina, eta ez zuten ordenan erantzun behar; aipatubertzerik ez zuten egin behar.

Adingabe gehienek (% 44,4k) adiskide batekin hitz egitea nahiagodutela erantzun dute, baina puntu bakarreko aldea dago nork berehezitzailearekin eta amarekin hitz egitea nahiago dutenen aldean,hezitzaileak harrera etxeetan dauden adingabeen erreferente etaeuskarri bilakatzen diren seinale.

Zuzendariarekin hitz egitea nahiago dute gutxien: adingabe bateksoilik hautatu du hura erreferente.

Ildo horretan, bertze senide batek, aitak edo harrera etxeko bertzelangileek ere ez dute lehentasunik.

249


6. taula. Harrera etxeko zerbaiten edo norbaiten kexu bazara, baal dakizu zer egin behar duzun kexatzeko?

Gehienek dakite zein den kexak aurkezteko prozedura, eta lauadingabek bakarrik erantzun dute ez dakitela haren berri.

Zerbaiten kexu direnean, adingabeen % 65ek hezitzaile batenganajotzen dute. Berriz ere, argi dago hezitzaileak direla haienerreferenteak.

Oso-oso adingabe gutxik idazten edo deitzen dute Gizarte OngizatekoDepartamentura –bik– , ez dute ezer egiten –hiruk– edo ez dakite noriaurkeztu kexa –bik– .

Senitartekoei dagokienez, bost adingabek bakarrik hitz egiten dutehaiekin. Ondorioa da harrera etxeko kontuak harrera etxean bertangarbitzen direla, hezitzaileekin, haiek baitira adingabeenerreferenteak.

250


7. taula. Zuri buruzko erabakiak: eskolaz aldatzea, gurasoak ikus-tea, oporrak erabakitzea…

Atal hau da jakiteko zer iritzi duten adingabeek haiei buruzerabakitzeko moduaz.

Nabarmentzekoa da gehienek ezezkoa eman dutela beren espedienteakeskuratzerik ba ote duten galdetu diegunean; hain zuzen ere,adingabeen % 91,67k erran dute ezetz. Datu horretatik ondorioztatzendenez, harrera etxeetan bizi diren adingabeek, oro har, ez dute berenespedientea irakurtzerik, baina hiruk, ordea, badutela erantzun dute.

Adingabe gehien-gehienek badakite nola erabakitzen duten haieiburuz, eta iruditzen zaie galdetu egiten dietela eta kontuan hartzendutela haien iritzia, baita senideena ere. Ondorio onak ditu horreknerabeen garapenean, beren bizitza nolabait kontrolatzen dutelasentitzen baitute, eta ez daudela harrera etxearen mendean erabat.

8. Harrera etxearen funtzionamendua

251


Harrera etxeen funtzionamenduari dagokionez, hainbat gairenzerrenda luze bat egin dugu, alor horren berri hobeto jakiteko.

Lehenengo galdera “Galdetzen al dizute nola nahiko zenukeen harreraetxeak funtzionatzea?” izan da, eta 27 adingabek erantzun diote.Erantzun gehienak ezezkoak izan dira, eta harrera etxe askotan emandituzte. Hain zuzen ere, erantzun dutenen % 62,96k adierazi dute ezdietela galdetzen eta, hortaz, ez direla harrera etxearenfuntzionamenduaren partaide sentitzen.

Harrera etxeen funtzionamendua nola hobetu daitekeen galdetu,berriz, eta adingabe guztiek erantzun dute.

Ezezkorik nabarmengarriena medikua aukeratzeari buruzkoa da,adingabeen % 88,9k uste baitute ezin dutela egin halakorik.

Ezezkoen esparruan, jarraian, adingabeen % 85,56k onartzen duteharrera etxeetan ez dagoela aukerarik han bizi diren guztiekbakarkako logelak izateko; lehenago aipatu dugunez, adingabegehienak bertze norbaitekin daude logelan, baina, hala ere, gusturadaude. Ildo berean, adingabeen % 75ek uste dute ez dagoelaaukerarik logelako kisketa ixteko, baina % 55,6k “bakarrik” uste dute

252


tiraderak edota armairuak giltzaz ixteko aukerarik ez dagoenik; %44,5ek, ordea, baietz uste dute, itxi egin daitezkeela.

Gai pertsonalagoei dagokienez, % 66,7k uste dute badutela zenbaitotordu prestatzerik, eta % 61ek, beren logelak dekora ditzaketela;garrantzitsua da hori adingabeen ongizatean, beren logela beretzathar baitezakete hartara. Azkenik, % 50ek uste dute badutela zerarropa erosi nahi duten erabakitzea, eta bertze % 50ak, ezetz, ezdutela inolako kontrolik.

Kanpokoekiko harremanei eta aisialdiari dagokienez, berriz,adingabeen % 61ek uste dute harrera etxeetan badela aisialdialuzeagoa izateko aukera, gurasoekin eta bertze senide batzuekinmaizago egoteko, lagunekin sarriago egon eta hitz egiteko eta laguneisarriago idazteko. Datu hori ere adingabeok harrera etxetikkanpokoekin eta beren erreferenteekin harremanetan egotekobeharraren adierazgarri da, baita langileek inola ere bete ezin dituztenhainbat gabezia afektiborena ere.

Bertze honako hauei buruz dagokienez, azkenik, iritzia ez danabarmengarria, askotarikoa baita: hezitzaileekin denbora gehiagoematea dagoen, zentroaren funtzionamenduaz kexatzea, eskolaaukeratzea, bakarrik egoteko leku bat izatea, adiskideren batbazkaritara gonbidatzea, jarduera gehiago programatzea… Hori dela-eta, ezin da atera ondorio argirik horri buruz.

Bitxikeria gisa, aipatzekoa da adingabeen % 69,5ek uste dutelaharrera etxeko janariak anitzagoa izan behar duela.

9. taula. Atsegin al duzu harrera etxean bizitzea?

253


Adingabeen ikuskerari buruzko azken atala galdeketako azkena erebada: “Oro har, atsegin al duzu harrera etxean bizitzea?”.

Proposatutako bost erantzunen ehunekoak oso orekatuta daude. %22k erran dute oso gustura daudela, eta bertze horrenbestek, gusturadaudela. Hau da, guztira, harrera etxeetan bizi direnen % 44 gusturadaude, eta, gainera, adingabeen % 13,8k diote ez dagoela gaizki.Aintzat hartu beharreko ehunekoa da hori.

Hamabost adingabek, ordea, adierazi dute ez dutela atsegin harreraetxean bizitzea. Horietako bost 12tik 18 urtera bitartekoentzakoharrera eta behaketa zentroetan daude, eta pentsatzekoa zen horierantzunen zutela, zentroaren beraren berezitasunak direla-eta.Izan ere, halakoetan hartzen dituzten adingabe gehienak behartutajoaten dira, eta, hasiera batean, denbora gutxirako; hori dela-eta, ezdira bertako sentitzen, eta beren girotik kanpo daudela iruditzenzaie.

Ondorio gisa, nabarmentzekoa da adingabe asko gustura daudelaharrera etxean, harrera etxeek eta hango baliabideek haiekin lantxalogarria egiten duten adierazgarri.

Adingabeek beraiek emandako iritziak frogatzen du irudipen hori,lehen aipatutakoa, eta atal honetan atera ditugun ondorioakzuzenagoak direla pentsatzeko bide ematen digu..8.6.4. 18 urte bete eta harrera etxetik joan beharra

Adingabe bat harrera etxean hartzeari uzteko arrazoiak hainbategoeraren ondorio dira. Batzuetan, adingabeak familian hartu edoadoptatu egiten dituzte, baina bertze batzuetan (gehienetan), ordea,arrazoia izaten da adingabeek eta familiek esku hartzearen helburuaklortu eta adingabea familiarengana itzultzea edo, familiarik ez duelaedo familiarekin bizitzea bideragarria edo komenigarria ez dela-eta,adingabea familiarengana itzuli ez eta adindun bihurtzea. Hain zuzenere, maiztasun aldetik, hurrenkera horrexetan jazotzen dira.

Harrera etxean bizitzeari uztea babes sisteman sartzen direnadingabe guztien bizitzan da adierazgarri eta esanguratsua, eta, horidela-eta, esku hartzeko eskuliburuak berak dio adingabeak harreraetxeetan hartzen dituztenean lortu beharreko funtsezko helburuetakobat adingabea horretarako prestatzea dela. Hala ere, bereziki,aipatzekoa da harrera etxetik 18 urte betetzen dituztelako joatendirenen egoera, adingabeak babes sistematik irtetea baitakar, etaordura arte nolabait zaintzen zituztenen esku egoteari uztea.

254


Gai horri buruz, azaldu dugu jadanik esku hartzeko eskuliburuakprograma espezifiko bat ezartzen duela, adingabeak bere kabuzbizitzeko prestatzeko. Helburua, 18 urte bete eta babes sistematikkanpo geratu ostean, harrera etxean egon diren gazteak behar bezalagizarteratu daitezen ziurtatzea da, benetako eskakizunsozioekonomikoei eta beharrei erantzuteko moduan.

Horretarako, babestu egin behar diren 14 urtetik gorako nerabeaklagundu eta babestu egin behar omen dira, pertsona beregain gisagizarteratzeko beharrezko oinarrizko abileziak garatzeko.

Bertzeak bertze, esku hartzeko eskuliburuak honako gai hauekaipatzen ditu adingabeei beren kabuz edo beregainki bizitzekoprestatzeari dagokionez:

• Laguntza ekonomikoa, ostatua, mantenua eta prestakuntzaordaintzeko.• Orientabidea eta laguntza, eguneroko bizitzan beregainkimoldatzeko beharrezko gaitasunak garatzeko.• Orientabidea eta laguntza, prestakuntza jardueretan jarraitueta laneratzeko beharrezko prestakuntzaz jabetzeko.• Laneratzen laguntzea, gaztea orientatuz eta haren etakomunitatearen baliabideak sustatuz.• Gizarte sareekin harremanetan egotea, gazteak haietanbarneratzen laguntzeko eta laguntza iturri berriak eratzeko.

Hala eta guztiz ere, honezkero begien bistan geratu da zein direnegungo sistemaren gabeziak eta ahulezia alor honetan. Ildo horretan,ondorio orokorra da auzi hau oraindik ere ebazteke dagoela, etahorrek ondorio larriak dituela adingabeen sentimenduetan 18 urtebetetzear daudenean.

Nafarroako harrera etxeak kudeatzen dituzten erakundeek beraiek ereadierazi dute, haien ustez, kontraesana dela hainbat urtetan ahaleginhandia egin eta baliabide publiko asko erabiltzea adingabeakbabesteko eta, adindun bihurtzen direnean, kale gorrian uztea,sistematik bertzerik gabe botatzea, are gehiago kontuan izanik,egungo egoera sozial eta ekonomikoan, 18tik 20 urtera bitartekogazteak ez daudela prest helduen bizimoduari aurre egin beharizateko, eta are gutxiago babes sistematik ateratzen diren gazteak.

Adingabeok 18 urte betetzen dituztenean, erakunde horiek egin beharomen diote aurre, nagusiki, haien egoera zail eta konplexuari. Izanere, nolabaiteko lotura izan dute ordura arte gazteokin, eta egungohutsunea betetzeko aukerak sortu eta bideratzera behartuta sentitzen

255


dira. Horretarako, askotariko ekimenak gauzatzen dituzte, hala nola,babes sistematik kanpo geratzen diren gazteak laneratzekoerakundeak eta enpresak sortzea, baina administrazioak ez duonartzen dagokion ardura eta, batzuetan, laguntza ekonomiko berezibat eman bertzerik ez du egiten; adibidez, horixe xedatzen du, labur-labur, adingabeak babesteko laguntzak arautzeko foru dekretuarenproiektuak.

Ikusitakotik ondorioztatzen dugunez, desoreka handia dago baliabideeta programa aldetik, batetik, zerbitzu itxi edo trinkoen eta, bertzetik,kanpoan egin daitekeen lanaren eta tarteko konponbideen artean.Ondorioz, harrera etxetik joateko uneak berebiziko eragina dugizarteratzean, arriskuz betetako memento kritikoa baita, eta litekeenabaita urteetan egindako lana alferrikakoa izatea, gutxienekojarraitutasun edo jarraipenik eza dela eta.

Harrera etxeak kudeatzen dituzten elkarteen eta erakundeen ustez,beharrezkoa da administrazioak alor honetan dagokion ardura beregain hartzea eta halako egoerei aurre egiteko beharrezko baliabideakbideratzea, baita Nafarroako Gobernuko departamentu guztiek etagizarteko gainerako estamentuek sakonkiago parte hartzea, halakoegoeretan oro har esku hartzeko eta gazteok zinez prestatzekoberegainki eta bere kabuz bizitzeko. Bestela, arriskua dago, gazteokautonomoak izateko prozesuaren ordez, haiek baztertzeko prozesuajazotzeko.

Harrera etxeak kudeatzen dituzten elkarteek eta gainerakoerakundeek aipatutako gabeziei aurre egin eta Gizarte Ongizate,Kirol eta Gazteria Departamentuak jakinarazi digu ez dela egia, 18urte betetzen dituztenean, harrera etxeetan dauden gazteak babespublikorik gabe batere geratzen direnik. Adin Txikikoak BabestekoAtalak berak hartuta egon diren bitartean erreferentetzat izandituztenengandik bereizteko prozesuan laguntzen omen ditu etalanerako prestatu, lanpostu bat aurkitu, bizilekua topatu edo,litekeena bada, berriz familiartean bizitzen hasten diren bitarteanzaintzen ditu; gazteok erakundeetatik atera ondoko jarraipenarengastuak “Zailtasun sozialak dituzten gazteak laguntzea” sailarenkontura ordaintzen ditu.

Azken batean, begi bistakoa dirudi gehiegizkoa dela ondorioztatzeaadministrazioa ez dela batere arduratzen arazo honetaz, baina harreraetxetik joateko eta nor bere kabuz bizitzen hasteko programa berrikusieta sendotu egin behar dela, erabakigarria eta giltzarria baitagizarteratzeko prozesuan, harrera etxeetan dauden nerabeeidagokienez batik bat.

256


Atal hau amaitu aurretik, aipatzekoa da ahalegin ekonomiko handiaegiten dela adingabeak harrera etxeetan hartzeko, Haur etaGazteendako Planak egiten dituen iragarpenak eta 12. programaren,“Adingabeak harrera etxeetan hartzea” izenekoaren esparruangastatutakoa konparatuz gero ikusten denez.

Grafiko horretan ez da ageri epaileek ezarritako neurriak bete behardituzten adingabeak harrera etxeetan hartzeko zerbitzuaren kostua.Aitzitik, 13. programaren, “Epaileek zigortutako haurrak eta gazteaklaguntzeko programa” izenekoaren kontura ordaintzen da, eta alorhonetako gastua ere nabarmenki handitu dela eta Planak iragarritakoabaino askoz handiagoa dela ikusten da.

257


Familia Zuzendaritza Nagusiak emandako informazioarekin bat,guztira, ondokoa izan da adingabeak harrera etxeetan (babestekoetaneta zentzatzekoetan) hartzeko gastuaren bilakaera.

8.6.5. Aipamen laburra zentzatzeko etxeetan dauden adingabeeiburuz

Zigor Kodeak faltatzat hartzen duen hutsegiteren bat egiten badute etaAdingabeen Epaitegiak Adingabeen erantzukizun penala arautzeko5/2000 Legeak xedatzen duen neurriren bat betetzera zigortzenbaditu, 14tik 18 urtera bitarteko gazteek badute programa batPlanaren esparruan.

Helburua haiek gizarteratzea da, ezartzen dituen hamaika neurrienbitartez:

• Erregimen itxiko barnealdia. • Erregimen erdi irekiko barnealdia. • Erregimen irekiko barnealdia. • Barnealdi terapeutikoa. • Droga kontsumoa eta adimen osasunaren alorreko arazoaktratatzeko tratamendu anbulatorioa. • Eguneko zentrora joatea. • Asteburua harrera etxean edo etxean ematea. • Zaintzapeko askatasuna. • Bertze pertsona, familia edo heziketa talde batekin bizitzea. • Komunitatearen onerako zerbitzuak ematea. • Gizarte eta hezkuntza arloan lan egitea.

258


EPAILEEK ZIGORTUTAKO ADINGABEAK 259


260


Azken hiru urteotan, hazkunde ikusgarria izan da Gatazka etaBerreziketa Lantaldeari eskatzen dizkioten ebaluazio txostenenkopuruan. Gehienbat, gatazka eta berreziketa fiskaltzek eskatzendituzte. Halere, ondoko grafikoan ikusten denez, gehienak (% 89)arrisku txikiko egoeratzat hartzen dira eta, azkenean, oinarrizkogizarte zerbitzuetara bideratzen dira.

261


8.7. JARRAIPENA ETA BABESA

Txostenaren aurreko atal batean oinarrizko gizarte zerbitzuekbabesgabetasun txikiko egoeretan eta neurrizko babesgabetasunegoeretan esku hartzen duten moduaz eta halakoetan ematen dutenlaguntzaz aritu gara, eta mekanismo horiek egiteko horri heltzekomugatuta daudela azaldu dugu, eta ez dutela halako egoeretanfamilian esku hartzeko programa egituratu edo baliabide propiorik.Erran dugu, halaber, Iruña eta Lizarra salbuespenak direla, HNALdituztelako.

Areago, zenbaitetan, familian esku hartzeko lehen mailako zerbitzuenlana Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuaren bidez eginbehar da neurri batean; hain zuzen, Programa Adin TxikikoakBabesteko Atalak kudeatzen du.

Edonola ere, lehen mailako sareak baliabide eta prestakuntza nahikoaez izatea muga esanguratsua da hasiera batean babesgabetasunegoera larrian dauden adingabeen familietan esku hartu eta haieklaguntzeko, eta, adingabeak familiarengandik bereizi ala ez, laguntzaeman beharra Adin Txikikoak Babesteko Ataleko zerbitzuespezializatuei dagokie nagusiki.

Hain zuzen ere, halako egoerei buruz arituko gara jarraian.Adingabeak familian hartzeari eta harrera etxeetan hartzeari buruzjardun dugunean, alegia, adingabeak familiarengandik bereiztendituztenean jazotzen den egoeraz jardun dugunean, gabeziak daudelaikusi dugu, jarraipenaren kalitatea ez dela behar bezain ona, eta faltanematen dela alor honetan esku hartzeko jarraibide egokiak ezartzea,esku-hartzeari buruzko iragarpenekin eta programazioarekin bat, etaez, ordea, kasuan-kasuan sortzen diren beharrekin bat.

262


Haur eta Gazteendako Planak ematen du egoera horren berri. Hainzuzen ere, adingabeak hartzeko bi moduen jarraipena egin etahalakoetan esku hartzeaz ari denean, halako laguntza programa batez izatea nabarmentzen du. Alde horretatik, adierazgarria daadingabeak harrera etxeetan hartzen dituztenean jazotzen denegoeraz egiten duen aipamena; izan ere, lehenik dio egoera horretandauden adingabeen % 50en baino gehiagoren kasuan familiarenetxera itzultzea dela etorkizunerako proposamena, baina, ondoren, dioiragarpenok nekez lor daitezkeela, egun familian esku hartzekobaliabideen eskasia dela eta. Zehatz-mehatz, honako hauek diragabeziok:

• Zenbait adingaberi familiarekin itzultzeko plana egokitzendiete, baina adingabeon familia biologikoen % 37,2k bakarriklortzen dute familia hezitzaile baten laguntza; % 33k baino ez,adimen osasunaren alorreko arazoak tratatzekoa; eta % 31kbertzerik ez, laneratzekoa.

263


• Familiak Hezteko Programa (egun, Familian EskuHartzeko Programa) ez da erabiltzen harrera etxeetandauden adingabeen familiak laguntzeko, eta ardura edoerantzukizun hori, praktikan, harrera etxeak kudeatzendituzten erakundeen esku gelditzen da, lehen aipatubezala.

• Oinarrizko gizarte zerbitzuek baliabide mugatuak dituztefamilian esku hartzeko, eta ez dirudi dituztenak nahikoakdirenik familiarengandik bereiz dauden adingabeenfamiliarteko arazoen larritasunari erantzuteko.

• Oinarrizko gizarte zerbitzuetako profesionalek uste dutefamilian esku hartzeko programak seme-alabak etxeandituzten familiekin erabili behar direla.

Arazo horri guztiari heltzeko, Haur eta Gazteendako Planak eta eskuhartzeko eskuliburuak Familian Esku Hartzeko ProgramaEspezializatua ezarri eta garatzen dute, hurrenez hurren. Harenhelburua da babesgabetasun larriko egoeran dauden haurren familiaguztiek, behar badute, laguntza eta tratamendu baliabideak erabiliahal izatea, haurrak familiarengandik eta ingurune sozialetik ezbereizteko ez ezik, banantzea halabeharrezkoa bada, adingabeafamiliarekin lehenbailehen itzultzeko ere.

Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatua hainbatprogramatan eta azpiprogramatan banatu izan da, eta,babesgabetasun egoera amaitzea ez ezik, familia osatzea ere dufuntsezko helburu. Ildo horretan, programa eta azpiprograma guztiakbat datoz eta haien esparrua familia osoa da.

Hona hemen haiei buruzko aipamen txiki bat, Haurrenbabesgabetasun egoeretan esku hartzeko eskuliburuak azaltzendituen bezala:

• Familiak berriz elkartzeko programa

Helburua da familia batuta mantentzea eta, aldi baterako, haurrenbabesgabetasun egoera hain larria zelako administrazio publikoakhaien gaineko tutoretza edo zaintza bere gain hartu behar izan du,familiarengandik bereizten dituzten haurrak familiarengana itzuldaitezen lortzea.

• Familiaren barnean jazotzen diren sexu abusuak tratatzekoprograma

264


Honako hauek dira programaren helburuak:

a) Familiaren barnean sexu abusuak jazotzen direla-eta,administrazioak haurrak babesteko neurriak hartu eta erabakitzenduenean familiaren etxetik joan behar dutela aldi baterako, familiaberriz elkar dadin lortzea, ikerketa eta ebaluazioa egin eta familiaberriz elkartzeko prozesuari ekitea egokia dela ebatzi ondoren;halakoetan, abusuen egilea familiatik kanpo ala barne gera daiteke.Hau da, programa familiak berriz elkartzeko programa da berez,baina alde nabarmenak daude baten eta bertzearen artean, etaezberdintasunok, bertzeak bertze, esku hartzeko metodologian etaerabili beharreko baliabideetan dute eragina.

b) Abusuen egilea etxetik joaten denean eta haurra etxean geratzendenean, sexu abusuak berriro gerta ez daitezen lortzea.

Hala eta guztiz ere, gaur egun, seme-alaba adingabeengandikbereizten dituzten familia biologikoak ez dira behar bezainbat etaprogramazio bati jarraiki laguntzen, esku hartzeko eskuliburuarekinbat, halako programen onuradun izan behar duten arren.

Are gehiago, Familian Esku Hartzeko Programa Espezializatuan partehartzen duten familia guztien % 4k bakarrik hartzen dute parte familiakberriz elkartzeko azpiprograman.

Bestalde, laguntza mota honi dagokionez, nabarmentzekoa da eskuhartzeko eskuliburuak berak esku hartzeari buruz aipatzen duenoinarrizko filosofia. Izan ere, familia oro har laguntzea hartzen dupertsonak garatzeko biderik egokientzat, eta dio gurasoak direlaseme-alaben babes iturririk onena eta haien oinarrizko beharreierantzuteko baliabide normala, eta, hortaz, laguntza sistemainformalen (hala nola, senitartekoen eta adiskideen) eta formalen(osasun etxeen, ikastetxeen, komunitateko gizarte zerbitzuen…)laguntza izan behar dutela.

Horretarako, funtsezkoa da alor honetan esku hartzen dutenadministrazioak elkarrekin koordinatzea, esku-hartzea eraginkor etafidagarria dela ziurtatzeko. Sare publikoen eta erabil daitezkeenneurrien aniztasuna dela-eta, egoera konplexuegia da, eta errandaiteke babesgabetasun egoeran dauden adingabeen jarraipenaegitea dela adingabeak babesteko sistemaren zailtasun nagusietakobat. Hori dela-eta, egoera antolatu egin behar da, babes sistemaosatzen duten profesional eta eragile guztiak elkarrekin koordinatuzeta nork dagokion erantzukizuna bere gain hartuz, eta adingabeakbabesteko programak gizarte bazterketari aurre egiteko programekin

265


lotu behar dira, sarritan, haurrak babestu behar izateko eta gizartetikbazter geratzeko arrazoiak berdinak baitira eta oro har heldu beharbaitzaie.

Alde horretatik, esku hartzeko eskuliburuak aipatzen duen kasuankasuko arduradun teknikoa aproposa da kasuaren zuzendaritzateknikoa bere gain hartzeko: onartzen diren neurriak eta ekimenakkoordinatu behar ditu, kasua aldian-aldian berrikusi behar du eta,gainera, adingabeen eta familien erreferentea izan behar du, zalantzaedo gatazkaren bat pizten denerako.

Ildo horretan, prozesuan esku hartzen duten pertsonak (gurasoak,senideak, etab.) komunikatzeko bideak ere hobetu behar dira, AdinTxikikoak Babesteko Atalaren gaur egungo lan baldintzetan etabulegoetan ez baita posible. Horregatik, komeni da sistemaren batezartzeko aukera aztertzea, egiten dituzten deiak eta gainerakogalderak bideratu eta haiei erantzuteko; hain zuzen ere, sistemahorrek erantzuteko ardura duen profesionalarengana bideratu beharditu deiak eta galderak, eta, azkenean, pertsona horiek behar dutenerantzuna lortzeko bide eman.

Izan ere, administrazioko egiturak kasuan kasuko egoerara etaadingabeen beraien egoerara egokitu behar du, ez alderantziz:baliabideak kudeatzeko bitartekoek ahalik eta malguenak izan behardute eta halako egoeretan esku hartzen duten profesionalek harreraetxeetara eta adingabeen etxera behar bezainbatean joateko aukeraizan behar dute; gainera, kudeaketa bitarteko egokiak izan behardituzte, behar bezala lan egiteko.

Azkenik, aipatzekoa da Adingabeen Fiskaltzak oso eginkizunesanguratsua izan dezakeela halako egoeren jarraipena egiten etahalakoetan laguntza ematen. Epaitegietako zerbitzuek, oro har,gero eta gehiago parte hartzen dute jarraipen lan guztietan, neurribatean, Adingabeen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko1/1996 Lege Organikoak haurren eta nerabeen ongizatea zaintzekoeginkizuna areagotzen duelako, baina, hala ere, komeni da ildohonetan sakontzea eta, horretarako, fiskaltzak baliabide gehiagoizatea.

8.8. SISTEMAREN EBALUAZIOA ETA IKERKETA

Jarraian, espedienteak amaitutzat emateko arrazoiei buruz helarazidizkiguten datuak emanen ditugu. Adierazten dutenez, familiarekinbueltatzea da arrazoi nagusia.

266


ESPEDIENTEA AMAITUTZAT EMATEKO ARRAZOIAK

Halaber, sistema ebaluatzeko adierazlea izan daitekeen aldetik,babesgabetasun adierazpenen aurka aurkezten dituzten helegiteenkopurua emanen dugu, ehunekotan, eta baita epaileek onartu edoezetsi egiten dituzten errekurtsoen ehunekoa ere.

267


Halako datuak eta informazioa erabiltzen ditugunean, gogoan izanbeharra dago zerbitzuak emateko modu asko daudela(administrazioak bere kabuz, itunak eginez, etab.), baina horiekguztiek badutela izendatzaile komunik: haiek abian jartzekoerantzukizuna publikoa da eta, hortaz, baita hartzen diren neurriakbetearazi eta haien jarraipena egitekoa ere.

Alor honetako jardunaren arduradun diren aldetik, administraziopubliko eskudunek (bereziki, Nafarroako Gobernuak, adingabeakbabesteko erakunde publikoa den neurrian), sistematikoki, alorhonetan hartzen diren neurriak kontrolatu eta ebaluatu behar dituztealdian-aldian, dagokien ardura bete egiten dutela eta sistemarenerabiltzaileen eskubideak bermatzeko, eta zerbitzua hobetu eginendela ziurtatzeko.

Jakina, horretarako, lehenik eta behin, zerbitzuak ikuskatu etakontrolatu behar dituzte, gutxieneko eskakizun materialak etafuntzionalak betetzen dituztela ziurtatzeko eta zerbitzu publikoa emanbeharra babesteko; azken batean, beharrezko kalitate mailakbermatzeko.

Alabaina, sistema bertze mekanismo batzuek ere osatu behar dute,zenbateraino den eraginkorra eta zer-nolako emaitzak lortzen dituenzehazteko beharrezko datuak biltzeko.

Haur eta Gazteendako Planak kontuan hartzen du horren garrantzia,eta, ildo gidarien artean, kalitateaz eta eraginkortasunaz ari dela,honako hau xedatzen du: “Haurrak babesteko sistemak eta huraosatzen duten zerbitzuek neurri fidagarri eta baliagarriak hartu behardituzte, esku-hartzearen eragingarritasuna eta kalitatea jarraitukiebaluatzeko; hau da, jakiteko zenbaterainoko ahalmena dutenerabiltzaileen beharrei erantzuteko”.

Gainera, honako hau ere ezartzen du: “Zerbitzuon helburuakeragingarritasuna eta kalitatea hobetzea izan behar du betiere, eta,horretarako, jakintza zientifikoa eguneratu eta haurrenbabesgabetasun arazoei heltzeko estrategiei eta metodoei buruzkoezaguera berriak aplikatu behar ditu”.

Hori dela-eta, Planak bera jarraituki ebaluatzeko programa bat dakar.Haren xedea, funtsean, Plana ezartzeko prozesuaren eta huraosatzen duten programen jarraipena egitea da, eta, horretarako,hainbat adierazle ezarri behar omen dira. Bertzeak bertze, FamiliaZuzendaritza Nagusiaren 2004ko oroitidazkitik ondorioztatzen denez,zenbait sortuak dira dagoeneko.

268


Ildo horretan, txostenean behin eta berriz aipatu dugunez, 2003an eta2004an Planaren behin-behineko ebaluazioa egin zuten, urte horiexeiburuzkoa, eta egun 2005. eta 2006. urteak ebaluatzen ari dira. Biebaluazioak Euskal Herriko Unibertsitateko lantalde teknikoak eginditu, Plana bera prestatzen lagundu baitzuen.

Bildu dugun informazio ekonomikotik ondorioztatzen denez, Planakesparru honetan egindako iragarpenak nahiko neurri onean betetzenari dira.

Ildo berean, Haur eta Gazteendako Planaren Jarraipena EgitekoBatzorde Teknikoak hainbat bilera egin ditu orain arte, 2003kootsailaren 17an, 2004ko maiatzaren 12an eta 2005eko maiatzaren6an, eta jakin badakigu 2006ko azken hilabetean bertze bat eginzuela. Hain zuzen, Batzorde Teknikoa Familia Zuzendaritza Nagusiko,oinarrizko gizarte zerbitzuetako, harrera etxeak kudeatzen dituztenerakundeetako, Fiskaltzako, Familia Epaitegiko, Foruzaingoko,adimen osasunaren alorreko haurrentzako eta gazteentzakounitateko, Drogamenpekotasunaren aurkako Foru Planeko etaEskolatze Batzordeko ordezkariek osatzen dute.

Alabaina, sistema horiez gaindi dagoen ebaluazio lanaren faltaantzematen da. Izan ere, aipatu sistemak jarraipena egitekoprozedurekin nahasten dira eta, maiz, txostenak eta urtekooroitidazkiak egitera mugatzen dira; horrek ez du erran nahidokumentuok ez dakartzatenik elementu beharrezkoak eta kontuanhartu beharrekoak babes sistemaren funtzionamenduaren berri jakinnahi izanez gero.

269


Azaldutako funtzionamendua, baina, nekez jazo daiteke aipatzen arigaren esparru teorikoen barnean, ezta espedienteen analisiarenesparruan ere. Aitzitik, prozesuko fase bakoitzaren ebaluaziokualitatiboa egin behar da, eta kontrol mekanismo sistematikoak ezarribehar dira, laguntza emateko benetako modua egiaztatu eta fasebakoitzean zer emaitza lortzen diren ikusteko.

Alde horretatik, bereziki nabarmengarria da adingabeak babestekohartzen diren neurrien epe luzeko emaitzak ebaluatzen dituenazterlanik ez izatea.

Azkenik, Haur eta Gazteendako Planak ezartzen duenarekin bat,jakintza zientifikoa eguneratu eta haurren babesgabetasun arazoeiheltzeko estrategiei eta metodoei buruzko ezaguera berriak aplikatubehar dira, batez ere, kontuan izanik Planaren epea amaitu egin delaeta, ebaluazioaren emaitzen arabera (batez ere, 2005eko eta 2006koebaluazioaren arabera), datozen urteetarako plan berri bat egin behardela.

270


9. ondorio eta gomendio nagusiak

9. ONDORIO ETA GOMENDIO NAGUSIAK

(Letra larriz txosteneko zer ataletaz ari garen adierazi dugu; letraetzanez gomendioak azpimarratu ditugu; eta letra lodiz, testuarenedukia zeri buruzkoa den hobeto ulertzeko pasarteak).

Analisi luze eta sakona egin dugula-eta, arartekoak testu osoanegindako ondorio eta gomendio nagusiak laburtu eta nabarmentzeazaila da. Halere, orain arte errandako guztia sinplifikatze aldera, ideianagusitzat ditugunak emanen ditugu, baina, nolanahi ere, komeni datxosten osoa irakurri edo, behintzat, dena delako gaiari buruzkopasarteak begiratzea. Hau da, inolaz ere ez dugu jo behar jarraiandiogunak orain artekoa ordezkatzen duenik.

ARAU ESPARRUA

1. Oro har, gaur egun Nafarroan indarrean dagoen arau esparruaosoa da, eta nahikoa da haurrak eta gazteak zuzenbide etaadministrazio arloan modu eraginkorrean babestea ziurtatu etaNafarroako administrazio publikoak alor honetan sakontasunez eskuhartzeko beharrezko bitartekoez hornitzeko.

Ardatza Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari etababesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea da. Hainzuzen, 15/2005 Legeak alor honetako eskumenak banatzen ditu,Nafarroako Foru Komunitateko administrazioaren eta toki entitateenartean; erakunde laguntzaileek zer baldintza bete behar dituztenzehazten du; adingabeen eskubideen zerrenda luze bat eta haienbetebeharren laburrago bat egiten du, nazioarteko itunen etaAdingabeen babes juridikoari buruzko urtarrilaren 15eko 1/1996 LegeOrganikoaren ildoan; arrisku eta babesgabetasun egoerei eta gatazkasozialei aurrea hartu eta haien aurka babesteko ekimenak eta neurriakezartzen ditu; erreforma sistemaren esparruan, adingabeak hartzekoetxeen araubidea xedatzen du; eta zehapen araubidea zedarritzen du,arau-hausteak eta administrazioaren zigorrak tipifikatuz.

Alabaina, Foru Legea arauz garatu behar da zenbait xedapenzehazteko, funtsean, alderdi organikoei eta prozedurazko alderdieiburuzkoak: erakunde laguntzaileak akreditatu eta Foru Komunitatekoadministrazioaren erregistroetan izena ematea; laguntza zerbitzuak,etxeak eta zentroak sortu eta martxan jartzeko araubidea; adingabeeizer debeku, muga eta neurri ezarri behar zaizkien; arriskua ebaluatueta babesgabetasun egoerari buruzko adierazpena egitekoprozedurak; adingabeak haien borondatez zaintzeko prozedura;adingabeak hartzeko prozeduraren edukia eta prozedura bera; zer

273


neurri hartu behar diren gatazka sozialak dituzten adingabeeningurunean; erreforma sistemaren esparruan epaileek ebaztendituzten neurriak betearazteko prozedura; harrera etxeetan bizi direnadingabeei neurriak ezartzeko prozedura; administrazioaren arauakhasteagatiko zigorrak jartzeko prozedura…

Horregatik, Familia, Kirol, Gazteria eta Gizarte Gaien Departamentuarigomendatuko diogu Foru Legearen arauzko garapena lehenbailehensusta dezan, ahalik eta modu eraginkorrenean aplikatzea ziurtatzeko.

Foru Legea osatzeko, Gizarte zerbitzuei buruzko abenduaren 14ko15/2006 Foru Legea aldarrikatu dute berriki, eta hori dela-eta,beharrezkoa izanen da administrazioak xedapen egokiak ematea, zubigisa, lege baten eta bertzearen xedapenak lotzeko.

2. Nafarroako Gobernuak Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Plana prestatu zuen, eta ikusi dugu jada oso bitartekobaliagarria dela helburuak eta epeak finkatzeko, zer egin behar denerabakitzeko, zenbateko aurrekontua beharko den zehaztu eta hurabideratzeko, ebaluazioa egiteko adierazleak erabiltzeko… Hain zuzen ere,Planak haurrak babesteko araudiaren xedapen orokorrak eta abstraktuakgauzatzen ditu, administrazioak plangintza egiteko bitartekoa da, eta, horidela-eta, abenduaren 15eko 15/2005 Foru Legeko 6.5. artikuluak ereaipatzen du, oro har: “Gizarte zailtasunak dituzten haurrak eta nerabeakzaintzeko ondoz ondoko planen plangintza egin eta haiek garatuko dira,haien betetzearen gaineko ebaluazioa egin ondoren”.

Familia, Kirol, Gazteria eta Gizarte Gaien Departamentuarigomendatuko diogu zailtasun sozialak dituzten haur eta gazteentzatbertze plan bat presta dezan, urte askotarako, egungo legezko etaarauzko esparruarekin guztiz bat datorrena, behar adinako gizabaliabideez, aurrekontuaz eta baliabide materialez hornitutakoa eta,adierazle fidagarrien bitartez, aldian-aldian ebalua daitekeena. Lortubeharreko helburu batek haurren eta nerabeen oinarrizko eskubideakbermatzea izan behar du berariaz.

BABES SAREA: ESKUMENEN BANAKETA

3. Nafarroako babes sarea alor honetako eskumenak ahalik etamodu eraginkorrenean banatzearen emaitza da. Hain zuzen ere,eskumenak Nafarroako Foru Komunitateko administrazioaren eta tokierakunde eskudunen (udalen eta, baldin badagokio,mankomunitateen) artean banatuta daude: batak laguntza sareespezializatua osatzen du, eta bertzeek, oinarrizko gizarte zerbitzuak,lehen mailako laguntza sarea.

274


Laguntza sare espezializatua kasu larriez arduratzen da, eta lehenmailakoa, hain larriak ez direnez.

Horiez gain, haurrak eta nerabeak artatzeko lantaldeak (HNAL) sortudira, edo sortzekotan dira, lurralde jakin batean (Lizarran, Tafallan etaabarretan) edo biztanle askoko eskualde batean (hala nola, Iruñean)esku hartzen duten jakintza arlo askotako taldeak. Iruñekoa izan ezik–Iruñeko Udalaren mendekoa da–, Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioaren mendekoak dira eta hark sustatzen ditu, eta lehenmailako laguntza sarea laguntzen dute.

Egun, Iruñeko (udalerriko) eta Lizarra aldeko lantaldeak daudeeratuta, eta, 2007an, Tafalla aldekoa sortuko da. Lehenengo biekNafarroako biztanleriaren erdiaren beharrei erantzuten diete, etaberriak 44.873 biztanleren beharrei erantzunen die.

Lizarrako lantaldearen sorrera eta 45 kasutan izandako esperientziaoinarrizko gizarte zerbitzuak laguntzeko talde espezializatuok sortzeaoso egokia izan den frogak dira.

Iruñeko Udalak baliabide nahiko bideratzen du Haurrak eta NerabeakArtatzeko Lantaldera: 2006an, 15 profesionalek osatzen zuten etaurteko gastua 500.000 eurotik gorakoa zen; Lantaldeak 224.919biztanleren beharrei erantzuten zien orduan. Lizarrako Lantaldeak2007an izanen dituen baliabideak urriagoak dira, jakina, biztanlegutxiago (70.179) lagundu behar dituelako: lau profesional eta136.000 euroko aurrekontua urtean.

Gizarte zerbitzuei buruzko abenduaren 14ko 15/2006 Foru Legeakxedatzen duenez, gizarte etxeak sortu behar dira gizarte zerbitzuetakosailetan, eta lantaldeok haietan parte hartu behar dute. Oso neurriegokia da hori, eta zortzi urteren buruan Nafarroan halako hamarlantalde izateko helburua lortzeko bide eman dezake.

Egungo ildoan lan egiten jarraitzeko gomendatuko dugu, eta ZailtasunSozialak dituzten Haur eta Gazteendako Planak eta Gizarte zerbitzueiburuzko abenduaren 14ko 15/2006 Foru Legeak finkatzen dituztenhelburuak lortzeko, hots, gizarte zerbitzuak ematen dituzten gizarteetxeetan Nafarroako biztanleriaren % 100 estaltzeko behar adinaHNAL sortzeko.

Haurrak eta nerabeak artatzeko lantaldeok behar bezainbateko gizabaliabideak eta aurrekontua izan behar dituzte, bai abenduaren 5eko15/2005 Foru Legeko eta bai zailtasun sozialak dituzten haur etagazteentzat egiten duten plan berriko xedapenak betetzeko.

275


Gainera, gomendatuko dugu Planak lantaldeok sortzeko iragartzenduen aurrekontua modu eraginkor batean gauzatzea. Erraterako,2006an, haurrak eta nerabeak artatzeko lantaldeak sortzeko gastuaPlanak iragarritakoaren erdia ere ez zen izan.

Orobat, komenigarria da gaur egun lehen mailako sarearen eta sareespezializatuaren artean dagoen koordinazioa hobetzea, baitahaurrak babesten diharduten zerbitzu publiko guztiakeraginkortasunez koordinatzea ere.

LEHEN MAILAKO SAREA

4. Nafarroako Foru Komunitateko administrazioak oinarrizko gizartezerbitzuak finantzatzen laguntzen du. Horretarako, lehen, diru-laguntzakbanatzeko deialdiak egiten zituen urtero, baina sistema ordezkatu du etaeraginkorrago bat darabil: gaur egun, zerbitzu bakoitzarekin urteaskotarako hitzarmenak egin eta, hartara, aldez aurretik bermatzen dufinantzazioaren egonkortasun, jarraitutasun eta segurtasun juridikoa etaekonomikoa, hainbat urtetarako. Hori guztia Nafarroako arartekoak garaibatean egindako gomendioari erantzunez egin du.

Etorkizunean ere urte askotarako hitzarmen bidezko sistemaerabiltzen jarraitzeko gomendatuko dugu, eta, beharrezkoa bada,aurrekontua handiagotzeko, lehen mailako sareak modu eragingarrianesku hartzen duela ziurtatzearren.

5. Oinarrizko laguntzako haur eta familientzako laguntzaprogramaren helburua adingabeei haien garapen pertsonalari bideematen dion ingurunea ziurtatzea da, babesa eta laguntza pertsonala,familiartekoa eta soziala emateko tresnen bidez. Programa, ordea, ezda aldi eta maila berean ezarri Nafarroako eskualde guztietan, baina,behinik behin, hura ezartzeko gastua bikoiztu egin da hiru ekitalditaneta, 2006an, 663.491,45 eurokoa izan zen.

Programaren hazkundea (2006an hasitakoa) adierazgarria izatenjarraitzeko gomendatuko dugu, eta oinarrizko gizarte zerbitzu guztiekprograman parte hartzeko, oraindik ere % 25ek ez baitute parte hartzen.

SARE ESPEZIALIZATUA

6. Oro har, Nafarroako Foru Komunitateak sare espezializatuaantolatzeko egindako organigrama egokia da kasuan kasukobeharrei erantzun, bete beharreko eginkizunak bete eta lortubeharreko helburuak lortzeko.

276


Ardura nagusia Gizarte Ongizate, Kirol eta Gazteria DepartamentukoAdin Txikikoak Babesteko Atalari (Familia Zuzendaritza NagusikoFamiliaren eta Adin Txikikoen Politiken Plangintza, Segimendu etaEbaluaziorako Atalari) dagokio.

Alabaina, Haurrentzako eta nerabeentzako sustapenari, laguntzari etababesari buruzko abenduaren 5eko 15/2005 Foru Legea berritzaileaeta garrantzizkoa da oso, eta alor hau ere oso zail eta berezia da,oihartzun handia du gizartean eta giza baliabide eta aurrekontunahikoak behar dira. Horregatik guztiagatik, komeni da jardunazentralizatzeko eskumena duen administrazioko unitatea mailaz igoeta, gutxienez, zerbitzu batekin parekatzea; zerbitzu berriak aipatulegearen izenarekin lotuta egon behar du, betiere, FamiliaZuzendaritza Nagusiaren edo dagokionaren esparruan.

Adin Txikikoak Babesteko Ataleko nazioarteko adopzio saila ez datxosten honen gaia, baina han aritzen direnek lan handia egin behardute –urtean 100 adingabe baino gehiago adoptatzen dituzte eta175 familiak eskatzen dute adoptatzeko–. Hori dela-eta, are argiagodugu sail hori mailaz igo eta atal bihurtu behar dela eta, ondorioz,Atala zerbitzu bihurtu behar dela, eta langile eta baliabide materialgehiago bideratu behar direla. Bertze horrenbeste erran daitekeZailtasun edo Gatazka Sozialetan dauden Adingabeak LaguntzekoBulegoaz eta haren hurreneko Gatazka eta Berreziketa Lantaldeaz,165 adingabe laguntzen baitituzte: 45, barnealdian, eta bertze120ak, kanpoan.

7. Adingabeak babesteko sare espezializatuan lan egiten duten gizabaliabideen multzoa 243 profesionalek osatzen dute, baina 23 lagunbakarrik dira Adin Txikikoak Babesteko Atalaren beraren baliabideak.Ataleko langileen zerrenda modu errealista batean ebaluatzekogomendatuko dugu, eta, argi eta garbi beharrezkoa dela ikustendenez, haien kopurua nabarmen handiagotzeko, helarazten dizkieteneskariei behar bezala erantzutearren; gainera, langileokespezializatuta egon behar dute, prestakuntza egokiaren bidez.Hartara, azken hiru ekitaldiotako joera (alor honetako giza baliabideenkantitateak pixka bat gora egitekoa) gainditu daiteke, eskasa baitirudi;izan ere, kontuan izan beharra dago sare espezializatuak lan handiaduela egiteko eta Foru Legeak eginkizun sozial garrantzitsuaegokitzen diola.

8. 2002-2006 aldirako Haur eta Gazteendako Plana ezartzeko gastuahasieran aurrez ikusitakoa baino txikiagoa izan zen lehen urteetan,baina 2006an iragarritakoaren parekoa izan zen, eta, 2007. urtekoproiektuaren arabera, baliabide ekonomikoak berriz ugarituko dira.

277


Hau da, baliabide ekonomikoek nahikoak dirudite, baina kalkulatzenden aurrekontuaren gauzatzea hobetu egin behar da.

Hain zuzen ere, aurrekontua berrikusi eta zuzendu egin behar da, beharbaino baliabide gutxiago bideratzen badira. Alde horretatik, garrantzikualitatibo handikoa dela-eta, kanpo lantaldeak (ikertu, ebaluatu eta eskuhartzeko taldea; programan esku hartzeko talde espezializatua; nerabeakhezteko taldea; eta ingurune irekiko taldea) osatzen dituztenekin itunak etakontratuak egiteko gastua bereziki analizatu behar da.

9. Familia hartzaileak adingabeak babesteko politikaren funtsezkooinarritzat hartzen jarraitu behar dugu, eta, hortaz, Foru Komunitatekoadministrazioak haiek laguntzen jarraitu behar du.

2007ko urtarrilaren 1ean, 190 familia hartzaile zeuden Nafarroan: 129adingabeen familia hedatuak ziren, eta 61, haienak ez bertze batzuk.Ildo horretan, azken hamarkadan % 57 handitu da familia hartzaileenkopurua, baina hedatuen ehunekoak behera egin du adingabeenak ezdirenen aldean.

10. Oro har, txosten hau egiten ari garela, eskaria kontuan izanik,harrera etxeen egungo sarea egokia dela erran daiteke: guztira, 21establezimenduk (laguntzako 14 etxebizitzak edo etxek, bi behaketaeta harrera zentrok, lau harrera etxek eta desohitzeko zentro batek)osatzen dute. Gauza bera erran daiteke eguneko zentroaz etaelkartzeko guneez ere.

11. Adin Txikikoak Babesteko Atalaren esku dauden espazio fisikoaketa baliabide materialek eskasak dirudite, eta horrek (espazio fisikoaurria izateak) Atalera jotzen duten pertsonen intimitatean du eragina,oso gai zailak azaldu behar baitituzte.

Arazo horren jakitun, Gizarte Gaien Departamentua FamiliaZuzendaritza Nagusiaren eraikina guztiz berritzeko proiektu batbideratzen ari da eta baliabide ekonomikoak bideratzen ari da, tresnakberritu, espedienteak informatizatu, espedienteak kudeatzeko sistemaberri bat ezarri, informazioa biltzeko sistema hobetu eta abarretarako.

Gizarte Gaien Departamentuari gomendatuko diogu FamiliaZuzendaritza Nagusiaren eraikina berritzeko, eta aparteko arretajartzeko erabiltzaileen intimitatean.

Halaber, adingabeei buruzko espedienteak kudeatzeko sistemamoderno (informatiko) eta eraginkor bat abian jartzeko gomendatukodiogu.

278


12. Zailtasun Sozialak dituzten Haur eta Gazteendako PlanakAzpiegiturak Sortzeko Programaren esparruan finkatutako zenbaithelburu lortzeke daude. Bereziki, adingabeek epaileek ebatzitakoneurriak betetzeko zentroaren eraikuntza atzeratuta dagoelasumatzen da. Dena dela, Gizarte Gaien Departamentuak jakinarazidigunez, proiektu tekniko bat onartu dute zentro hori egiten hastekoeta lanak egiteko baimena eskatu diote Arangurengo Udalari.

Lehenbailehen hobetu beharreko esparrua da hau eta, hori dela-eta,gomendatuko dugu beharrezko zuzemenak azkarrago egiteko,Nafarroak lehenbailehen izan dezan adingabeek epaileek ezartzendizkieten neurriak betetzeko zentroa.

LEHEN MAILAKO PREBENTZIOA ETA ESKU-HARTZEA

Lehen mailako prebentzioa

13. Nafarroako Gobernuak Zailtasun Sozialak dituzten Haur etaGazteendako Plana prestatu zuen, eta, haren esparruan,Sentsibilizazio Eta Lehen Mailako Prebentzio Programa. Bada,helburuak, proposatzen dituen neurriak eta hura ebaluatzekoadierazleak egokiak eta zuzenak direla erran daiteke. Alabaina,programa horren esparruan gastatutako zenbatekoa hasiera batean2002-2006 aldirako ezarritako aurrekontua baino nabarmenkitxikiagoa dela ikusten da, eta, hori dela-eta, gomendatuko duguaurrerantzean aurrekontuaren gauzatzea hobetzea edo, bestela,aurrekontua bere horretan gauzatzea ezinezkoa bada, aurrezkalkulatzen den gastu publikoa hain handia izatea komeni denneurtzea.

14. Oinarrizko gizarte zerbitzuak eta lehen mailako laguntzazerbitzuak, nagusiki, lehen eta bigarren mailako prebentzioarenalorrean jardutea lortu behar dugu. Prebentzio fasean, funtsezkoa dabertze oinarrizko zerbitzuekin, zerbitzu espezializatuekin eta esparruhonetan dabiltzan erakundeekin eta elkarteekin sarean (koordinatuta)lan egiteko sistema ezartzea, baita gizarteak parte har dezan etaareago parte har dezan bultzatzea ere, haurrak laguntzeko auzo etafamilia elkarteen eta taldeen bitartez.

Lehen mailako esku-hartzea

15. Adingabeen babesgabetasun egoerak garaiz antzeman etaoinarrizko gizarte zerbitzuei jakinarazteari dagokionez, egokitzat dugubai Harrera eta Orientabide Sozialerako Programa izatea, bai

279


kasuak oinarrizko gizarte zerbitzuen bidez bideratzea (kasuak haieihelaraztea) ere.

Sistema hobetzeko, baina, Gizarte Gaien Departamentuak NafarroakoForu Komunitatean haurren babesgabetasun egoeretan esku hartzekoeskuliburua ezagutarazi beharko luke alor honetan aritzen direnprofesionalen artean, eta beharrezko prestakuntza ikastaroak emanbeharko lizkieke Adin Txikikoak Babesteko Ataleko, oinarrizko gizartezerbitzuetako eta alor honetan esku hartzen duten Foru Komunitatekoadministrazioko bertze zerbitzu batzuetako langileei.

Halaber, haurrak babesten trebatu eta haurrak babestu beharrarenkontzientzia harrarazteko lan egiten segitu behar da, gidaliburuenbidez eta irakasleen artean eta guraso elkarteetan eta bestelakofamilia elkarteetan bertze ekimen batzuk antolatuz, esku-hartzeaHezkuntza Departamentuarekin koordinatuta betiere.

Alde horretatik, Familia Zuzendaritza Nagusiak berriki onartu dituenneurriak ontzat jotzekoak dira.

Eskuliburuaren bidez, administrazio publikoen eta alor honetan eskuhartzen duten zerbitzu publikoen (osasun etxeen, udaltzaingoaren,prebentzioan dabiltzan komunitate elkarteen, adimen osasunarenalorreko etxeen, erietxeen…) artean behar bezalako koordinazioaizatea ziurtatu behar da, lehen fasean esku hartzen dutenprofesionalei kasuen bilakaeraren berri emateko mekanismoak izatea,profesional jakin batzuk adingabeen banakako tutore aritzea etabakoitzaren bilakaeraren jarraipena egitea…

16. Kasuen hasiera bateko ebaluazioari eta haiek Adin TxikikoakBabesteko Atalera bideratzeari dagokionez, oinarrizko gizartezerbitzuek bideratzen dute kasu gehien (kasu guztien % 59), bainabertze batzuek ere jakinarazten dizkiote Atalari kasuak (oro har,larrienak), hala nola, epaitegietako zerbitzuek (% 12) eta osasunzerbitzuek (% 9,3).

Egitekoaren garrantzia ikusirik, gomendatuko dugu haurrentzako etanerabeentzako laguntzan espezializatutako giza baliabideakugaritzea, bai langile espezializatuei kontratua eginez eta haiekoinarrizko gizarte zerbitzuetara atxikiz, bai ziurtatuz HNALek beharadina laguntzen dituztela egun dauden langile espezializatuak.

Halaber, egungo langileen prestakuntza hobetu behar da, bereziki,adingabeak eta kasuan-kasuan parte hartzen duten pertsonakbabesteko neurriak erabakitzeari eta haien eskubideak (norberaren

280


eta familiaren intimitaterako eskubidea eta ohorerako eskubidea)babesteari dagokionez.

17. Arrisku txikiko eta neurrizko arriskuko egoeretan, tentagarriada oinarrizko gizarte zerbitzuek Adin Txikikoak Babesteko Atalerabideratzea kasuak, baina halakorik ez gertatzea lortu behar da.

Horretarako, honako hau gomendatuko dugu: a) argi eta garbizehazteko zer egoeraren kudeaketa dagokien oinarrizko gizartezerbitzuei; b) oinarrizko gizarte zerbitzuak behar bezainbeste langilezhornitzeko; c) oinarrizko gizarte zerbitzuetako langileak halakoegoeretan eman beharreko urratsetan trebatzeko; d) Adin TxikikoakBabesteko Atalak langileok laguntzeko, baina ez haiek ordezkatzeko,sistema zentralizatu ez eta oinarrizko zerbitzuak alde batera ezgelditzearren; eta e) HNAL sortzen jarraitzeko.

Iruñeko eta Lizarrako HNAL sortu izana oso ona eta baliagarria izanda, eta esperientzia unitate berri horrek etorkizunean egin dezakeenlanaren adierazgarri da.

Garrantzizkoa da Nafarroako Foru Komunitateko administrazioakprebentzioaren ikuspegitik ekitea haurrak arrisku psikiatrikoan egoteaeragiten duten arrazoiei, baliabide psikosozialak eta hezkuntzaarlokoak erabiliz, eta kontuan izatea askotariko behar berriak sortzenari direla. Behar berrioi behar bezalako erantzunak eman beharzaizkie, eta, horretarako, baliabide aproposak egokitu eta ezarri behardira. Alde horretatik, nabarmendu beharra dago laguntza psikiatrikoagero eta beharrezkoagoa dela, eta, hori dela-eta, neurri egokiak hartubehar direla, irizpide malguak eta prozedurak ezartzeko, adimenosasunaren arloko sareak tratamendu egoki eta, beharrezkoa izanezgero, ezberdina ematen duela ziurtatze aldera.

BABESGABETASUN EGOERETAN ESKU HARTZEA

(Proportzioan, hau da txosteneko atalik luzeena, adingabeeneskubideen errespetuaren ikuspegitik kontuan hartu beharrekoenadela-eta).

18. Azken urteotan, bai familiarengandik bereizten dituztenadingabeen kopurua, bai haien 18 urtetik beherako mila biztanlekotasa hazi dira Nafarroan:

2000. urtean, 304 adingabe zeuden bereizita eta milako tasa 2,91koazen; 2006. urtean, berriz, 375 zeuden bereizita eta milako tasa3,29koa zen.

281


Gaur egun, harrera etxeetan hartzen dituzten adingabeen aldean, askozere gehiago hartzen dituzte familian duela bi urte baino: 2000. urtean 156adingabe zeuden familian hartuta, eta 2006an, 228; aitzitik, 2000. urtean148 adingabe zeuden harrera etxeetan hartuta, eta 2006an, 147.

1996. urtean, 18 urtetik beherako mila biztanleko 3,69 adingabe zeudenfamiliarengandik bereizita Nafarroan, eta 3,25 Espainian. 2000. urtean,berriz, Nafarroako tasa 2,91koa zen, eta Espainiakoa, 4,78koa.

19. Adingabeak arriskuan edo babesgabe daudela antzematendenean, ikerketa eta ebaluazioa egin behar da, baina, arartekoarenustez, Gizarte Gaien Departamentuak hainbat hobekuntza eginditzake fase honetan:

• Adin Txikikoak Babesteko Atalak abiarazten dituenespedienteek, honelakorik ez badakarte, adingabeei, haienzuzeneko senideei, familiarteko harremanei eta baldintzei,egoera eragiten duten arrazoiei… buruz ahalik eta informaziogehien ekarri behar dute, baita txosten medikoak, sozialak,psikologikoak edo, bestela, psikiatrikoak, eskolakoak,epaitegietakoak… ere.

• Nafarroako Foru Komunitatean haurren babesgabetasunegoeretan esku hartzeko eskuliburua eta ereduak etainprimakiak bateratzea oso baliagarriak dira lan egiteko.Betiere, helburu nagusiak beharrezko informazioa biltzea izanbehar du, babes neurriak erabakitzeko, eta baita hartzen direnneurriak eta kasuan-kasuan esku hartzen duten profesionalekantzematen dituzten egitateak eta alderdi teknikoakdokumentatzea. Hartara, segurtasun juridikoa handiagoa daeta, batez ere, hobeto babesten dira adingabeen eta kasuan-kasuan parte hartzen duten pertsonen eskubideak.

• Ahal dela, profesionalen egiteko nagusiak, haurren etanerabeen ongizatea bermatzea ez ezik, gurasoek aukerarikegokienak analizatzen parte har dezaten lortzea ere izanbehar du, eta, horretarako, neurri jakin batzuenegokitasunaren arrazoiak azaldu behar dizkiete, eta haieiburuz zer iritzi duten entzun. Horretarako, ordea, profesionalokbaliabideak izan behar dituzte eskura, eta egoerei aurreegiteko beharrezko laguntza, prestakuntza eta aholkularitzaeman behar zaie.

• Indarrean dagoen legediak xedatzen dituen jakinarazpenformalez gain, gurasoei haien ulermenera egokitutako

282


azalpenak ere eman behar zaizkie, eskubidea baitute.Horretarako, liburuxkak erabil daitezke, hizkuntza apalean,adingabeak babesteko sistemaren funtzionamenduaazaltzeko. Era berean, komeni da, seme-alabei kalte egiten ezdietenean, edo mesedegarria denean, aztertzea ea komeniote den gurasoak Ebaluazio Batzorde Teknikoak adingabeeiburuz erabakitzeko antolatzen dituen bileretara joatea, etakasuan kasuko gorabeherei buruzko eztabaida plural bateanparte hartzea, hobeto jakiteko zergatik den hobea neurri batala bertzea hartzea.

• Halaber, ziurtatu behar da haurrek eta nerabeek beraiek eremodu aktiboan parte hartzea, eta, horretarako, haiek formalkientzuteaz gain, iritzia emateko bideak eskaini eta,komenigarria bada, iritzi hori kontuan hartu ere egin behar da,erabakitzeko. Horretarako, komeni da haien ulermeneraegokitutako material didaktikoak sortzea, zer eskubidedituzten, zer egoeratan dauden, prozedurak nolakoak diren,eskumenak nori dagozkion… argitzeko.

• Komenigarria da erabiltzaileek kexak eta erreklamazioakaurkezteko sistema bat ezartzea ere, administraziora edoepaitegietara jo beharrik izan gabe, bigarren mailakoak direnbaina gurasoak eta kasuan-kasuan esku hartzen dutenprofesionalak aurrez aurre jarrarazten dituzten arazoakebazteko. Ebaluazio Batzorde Teknikoaren bidez edo bertzeorganoren baten bidez ere egin daiteke hori, eta gurasoek ereparte har dezakete, konfiantzako pertsona batekin batera,lagun egin diezaien edo haien izenean mintza dadin.

• Ebaluazio Batzorde Teknikoa izan daiteke kide anitzekoorgano aproposa, jakintza arlo askotako pertsonek osatzendutela eta profesionala dela-eta, adingabeei buruzko erabakinagusiak hartzeko. Hori dela-eta, gomendatuko dugu eskuhartzeko eskuliburuak aipatzen dituen eginkizun guztiakegokitu dakizkion.

• Administrazioaren gomendioekin ados ez dauden gurasoeketa tutoreek doako laguntza juridikoa izateko eskubidea izanbehar dute, abokatu defentsarien bidez, batik bat,babesgabetasun prozedura abian jartzen denean. Zuzenbidearloko profesionala gurasoen eta kasuan-kasuan esku hartzenduten teknikarien arteko bitartekari edo lokarria izan daiteke,eta haien arteko harremana zentzuzko ildoan bideratu etaesku-hartzearen aurkako jarrera hobetzen lagun dezake.

283


• Adingabeak babesteko prozedurek ahalik eta azkarrenak etaarinenak izan behar dute, are gehiago kontuan izanikinteresdunen (adingabeen eta zuzeneko senideen) bere-berezko eskubideez ari garela. Legediak, arauek eta eskuhartzeko eskuliburuek ezartzen dituzten epeak guztizerrespetatu behar dira, eta, ahal dela, baita laburtu. Gainera,erabakitzeko oinarritzat erabiltzen diren txostenen ereduakbateratzeko iradokiko dugu.

Egoera konpontzeko plana. Arduraduna eta ebaluazioa

20. Betiere, egoera konpontzeko plan bat izatea ziurtatu behar da,modu eraginkorrean esku hartzeko bitarteko gisa erabiltzeko,formalitate hutsa izan ezean. Gomendatuko dugu EbaluazioBatzordeak plana praktikan onartzeko, esku hartzeko eskuliburuakberak xedatzen duenez. Plana aplikatzeko, beharrezko baliabideakutzi behar dira zerbitzu eskudunen esku, 2003ko Haur etaGazteendako Planaren esparruko 6. programa betetze aldera.

21. Foru Komunitateko administrazioak ebaluazio fasean hartzendituen erabakiak proportzionatuak direla iruditzen zaigu. Erratebaterako, 2004. urtean, kasuen % 18 familian esku hartzeko programaespezializatua erabiliz ebatzi zituen; % 35, adingabeak familian hartuz;% 31, adingabeak harrera etxeetan hartuz; eta % 3, adopzioarenbitartez. Hala eta guztiz ere, gogoan izan beharra dago, oro har, eginbeharreko lehen gauza adingabeen arazoak familian esku hartzekoprogramaren bitartez konpontzea dela, eta halakorik egin ezin edokomeni ez denean bakarrik jo behar dela adingabeak familiarengandikbereiztera.

22. Egoera konpontzeko plana ebaluatzeko, gomendatuko dugupertsona bakarrak bi eginkizun nagusi bete behar ez izatea: batetik,esku hartzeko ardura nork bere gain hartzea –zenbaitetan,adingabeak familiarengandik bereiztea dakar– eta, bertzetik, egoerakonpontzen saiatzea. Alde horretatik, kasuan kasuko arduradunteknikoa funtsezkoa da plana gauzatzeko, esku hartzeko eskuliburuarijarraiki, eta adingabeekin eta gurasoekin hartu beharreko neurrietanadosten saiatzea dagokio, beharrezko konpromisoak onar ditzatenbultzatuz.

Kasuan kasuko arduradun teknikoaren lana eraginkorragoa izateko,Adin Txikikoak Babesteko Ataleko profesionalek egin beharreko lanahobeto banatzeko gomendatuko dugu, edo, beharrezkoa izanez gero,egiteko esanguratsu honetan aritzen diren langile gehiago izateko.Izan ere, Haur eta Gazteendako Planak profesional bakoitzeko ratioari

284


buruzko orientabideak proposatzen ditu, baina egiazko ratioak askozere handiagoak dira.

Gainera, 8. programaren, “Antolamendua eta esku hartzekoprozedura” izenekoaren esparruan gastatzen den zenbatekoahandiagotu behar da. Erraterako, 2004an (aurrekontua gehiengauzatu zen urtean), aurrekontuaren % 40 bakarrik gauzatu zen.

Familian modu espezializatuan esku hartzea

23. Adingabeei tratu txarrak ematen dizkieten edo haiek zabarkeriaztratatzen dituzten familietan esku hartzeko, Nafarroako Gobernuakkontratua egin zion Pauma enpresari, eta hark kudeatzen du esku-hartzea, familian esku hartzeko programaren bitartez.Baliabide gehiago bideratzeko gomendatuko dugu, familien kopuruahanditu eta laguntza hobetzeko. Izan ere, gaur egun, halako laguntzamota behar duten zenbait familiak ez dute eskuratzerik.

Informazio sistemak hobetzeko ere gomendatuko dugu, zehazkiagojakiteko nola bilakatzen den babesgabetasun larriko egoeran daudelajotzen den baina familiartekoengandik bereizten ez diren adingabeenegoera.

Oinarrizko adierazleak sistematikoki ezartzeko ere gomendatukodugu, sistemaren eraginkortasuna ebaluatu eta neurtzeko zenbategiten duen behera familiarengandik bereizi behar diren adingabeenehunekoak.

Azkenik, HNALen egitekoa argitzeko gomendatuko dugu,babesgabetasun egoera larrian dauden eta familiarengandik bereiztendituzten adingabeen jarraipena egiteari dagokionez, eta AdinTxikikoak Babesteko Atalaren eta oinarrizko gizarte zerbitzuen zeinadimen osasunaren alorreko sarearen arteko koordinazioa hobetzeko.

24. Adingabeak familian hartzeaGaur egun, MAGALE da Nafarroako familia hartzaileak biltzen dituenelkarte bakarra; hain zuzen ere, 2003an sortu zen eta familiahartzaileen % 18,4k osatzen dute. Bada, elkarteko kideei egindakoinkesta bati eta familia hartzaileek 20 galdeketari erantzun izanariesker, badakigu zer iritzi duten adingabeak hartzeko modu honenNafarroako ereduari buruz.

Haien erranetan, administrazioak ez die behar bezalako jarraipenaegiten familia hartzaileei eta haiek hartzen dituzten adingabeei, eta ezdago azterlanik Nafarroan adingabeak familian hartzeari buruz.

285


Sistemaren kontrako kritikak gorabehera, eta adingabeak familiandenbora luzez hartu behar dituzten arren –batez bertze, 6,4 urtez–,galdeketari erantzun dioten 20 familietan 13k gomendatu eginenliokete bertze familia batzuei adingabe bat etxean hartzeko; hiruk ezliokete gomendatuko; eta bertze hiruk ez dute erantzun, uste baituteez dela gomendio kontua, norberaren erabakia baizik.

Adingabeak familian hartzeari dagokionez, gomendatuko dugukontuan hartzeko familia hartzaileen iradokizunak, Nafarroan familianhartzen dituzten adingabeen kopuruari buruzko azterketak egiteko etafamilia hartzaileei etengabeko laguntza zerbitzua emateko, arazo edozalantzaren bat dutenean hara jo eta behar bezalako aholkularitzaizan dezaten.

25. Elkartzeko guneak eta bisita erregimenaGaia zehazkiago arautzeko gomendatuko dugu, eta Gizarte Ongizatekontseilariak otsailaren 20an emandako 18/2002 Foru Agindua(indarrean dagoena) ordezkatzeko. Araudiak elkartzeko guneenhainbat alderdiri heldu behar die: definizioari; onuradunei; guneakerabiltzeko moduari; han aritzen direnen soslai profesionalari;funtzionamenduaren baldintza materialei; baldintza arkitektonikoeiburuzko gutxieneko arau teknikoei; egungo ordutegia baino luzeagoaizan beharrari; erabiltzaileek nahi dutena ez egiteko, bisitak aldatzekoedo bertan behera uzteko arrazoiei eta prozedurari; erreklamazioakaurkezteko sistema malgua izan beharrari; baliabide gutxien dutenfamiliei laguntza eman beharrari garraiobide publikoa erabiltzeko…

Adingabeak etxeetan hartzea

26. Batez bertze, 150 bat adingabe hartzen dituzte urtean harreraetxeetan, eta nabarmentzekoa da Foru Komunitateko administrazioakahalegin ekonomiko handia egin behar duela horretarako, gastatzenduen zenbatekoa aurrekontuak ezartzen duena baino handiagoabaita. Errate baterako, 2006an, Nafarroako Foru Komunitatekoadministrazioak 7.000.000 euro bideratu zituen alor honetarako.

27. Lehenbailehen, gizarte zerbitzuen arloko baimen, arau-hauste etazehapenen araubideari buruzko maiatzaren 23ko 209/1991 ForuDekretua ordezkatu eta 15/2005 Foru Legeko 91. artikulua etahurrengoak eta Gizarte zerbitzuei buruzko 14/2006 Foru Legea garatubehar dira, adingabeentzako harrera etxeak antolatu eta abianjartzeko bete beharreko baldintzak arautzeko.

28. Haurrei eta nerabeei buruzko erabakiek haien ezaugarrienaraberakoak izan behar dute, oro har. Horretarako, harrera etxeen eta

286


etxebizitzen sareak dibertsifikatu egin behar du eta askotarikolaguntza programek eta harrera etxe motek osatu behar dute.

29. Erakundeen (oinarrizko gizarte zerbitzuen, harrera etxeen, FamilianEsku Hartzeko Lantalde Espezializatuaren, hezkuntza arloaren, adimenosasunaren alorreko etxeen…) arteko koordinazioa hobetzekogomendatuko dugu, ezinbesteko baldintza den aldetik haurreneskubideak eta haurrak beraiek babesten direla ziurtatzeko. Ildo horretan,jakintza arlo eta sektore askotako erakundeek eta profesionalek batera lanegin behar dute, sarean, Gizarte Ongizateko Departamentuak eskuhartzeari buruz argitaratutako eskuliburuak berak dioenez.

30. Laguntzako etxebizitzetan eta zentroetan (hiru etxebizitzatan, bibehaketa eta harrera zentrotan, hiru harrera etxetan eta drogakontsumoari aurre egiteko zentro terapeutiko batean) izan gara, eta, hanegindako elkarrizketek frogatzen dutenez, erakunde guztiek auzirikgarrantzitsuenetan (harreran, bilakaeran, unean uneko egoeretan…)esku hartzeko protokoloak dituzte, eta hainbatek Europako kalitateegiaztagiriak ere eskuratu dituzte. Gainera, harrera etxeetako lantaldeteknikoak hartzen dituen adingabeen familiekin ere lan egiten du.

Adingabeentzako banakako heziketa planak prestatzen dituzte, bainaez da jo behar eskakizun formalak direnik, adingabeen egoerarenjarraipena, plangintza eta ebaluazioa egiteko elementuak baizik.

Laguntzako zentroak eta etxebizitzak kalitate ereduak lantzen dituztentalde txikientzako unitateak (ez erakunde handiak) izatea bultzatzenari dira, eta lan ildo horretan jarraitu behar da, oso positiboa baita.Zenbaitek EFQM egiaztagiria ere dute, baina Foru Komunitatekoadministrazioak ebaluazioak egin behar ditu aldian-aldian zentrobakoitzean, kalitate estandarrak betetzen dituztela ziurtatzeko.

Orobat, halako zentroetako profesionalek etengabe prestatzen segitubehar dute, Gizarte Ongizateko Departamentuaren eta zentrobakoitzeko zuzendarien eta arduradun pedagogikoen arteanosatutako planei jarraiki. Ildo horretan, halabeharrezkoa daindarkeriazko gatazkei eta istiluei aurrea hartzeko prestatzea.

Adingabe jakin bati harrera etxe bat edo bertzea egokitzeakadingabeen beharren araberakoa izan behar du, hartu behar duteneandagoen toki kopuruaren araberakoa baino gehiago.

Sarri, behaketa eta harrera zentroetan adingabe gehiago izaten dirahartzen ahal dituztenak baino, eta, beraz, Gizarte OngizatekoDepartamentuak arazoari erantzun behar dio.

287


31. Irabazi asmorik gabeko elkarte pribatuek sistema publikoalaguntzeko balio handiko sarea osatzen dute, eta, hortaz, ForuKomunitateko administrazioak behar bezala tratatu behar ditu etabehar adina lagundu behar ditu diruz.

Elkarteak eta erakundeak, lehenik eta behin, pozik daude AdinTxikikoak Babesteko Atalak egiten dien jarraipenarekin eta ez dute usteetengabeko laguntza zerbitzua behar dutenik; bigarrenik, ForuAdministrazioa arinagoa izatea eta erakundeen lana ez burokratizatzeanahi dute; hirugarrenik, uste dute baliabideak dibertsifikatu egin behardirela, gero eta kasu gehiagotan (adingabe atzerritarren, autisten,buruko gaixotasunen bat dutenen… kasuetan) lagundu behar dutelakoeta kasuak gero eta zailagoak direlako; laugarrenik, adingabebakoitzari buruzko ebaluazioa hobetzeko galdegiten dute; bosgarrenik,faltan ematen dute Hezkuntza eta Osasun departamentuek aregehiago ez esku hartzea eta gehiago ez laguntzea adingabeonkasuetan; eta, seigarrenik, aldian-aldian bilerak, bilguneak etabatzarrak antola daitezen bultzatzea nahi dute, erakundeek nork berezentroen funtzionamenduaren berri emateko elkarri.

32. Gizarte Ongizateko Departamentuari iradokiko diogu aldian-aldianinkestak egin diezazkien harrera etxeetan hartuta daudenadingabeei. Txosten berezia egiteko, guk ere helarazi diegugaldeketa bat 36 haurri, eta, haren arabera, bizikideak balioestendituzte gehien eta harrera etxeko arauak gutxien, adin horretakogaztetxoen artean pentsatzekoa denez. Bestalde, adingabe gehienakgustura daude harrera etxeetan eta ondo egokitu dira.

33. Elkarteen eta erakundeen ustez, gaur egungo sistemak gabeziaketa ahuleziak ditu adingabeek 18 urte bete eta harrera etxeetatikjoan behar dutenean. Ondorio orokorra da konpontzeke dagoenarazoa dela.

Haien erranetan, estrategikoa da 18tik 21 urtera bitarteko gazteakhaien kabuz bizitzen trebatzeko baliabide berriak sortzea, hala nola,egokitzeko etxebizitzak, ez baita zentzuzkoa adingabeak zaindu eta18 urte betetzen dituztenean bakarrik uztea. Horretarako, ordea,administrazioak areago esku hartu eta, enpresekin eta gizarteetxeekin elkarlanean, gazteok laneratzeko proiektuak sustatu beharomen ditu.

Gizarte Ongizateko Departamentuaren ustez, berriz, Adin TxikikoakBabesteko Atalak lagundu egiten ditu gazteak hartuta egon direnbitartean erreferentetzat izan dituztenengandik bereizteko prozesuan.Lanerako prestatu, lanpostu bat aurkitu, bizilekua topatu edo,

288


litekeena bada, berriz familiartean bizitzen hasten diren bitarteanzaintzen ditu, eta gazteok erakundeetatik atera ondoko jarraipenarengastuak ordaintzen ditu.

Hala eta guztiz ere, administrazioak harrera etxeetatik joan ondoko etanor bere kabuz bizitzen hasteko programa berrikusi eta sendotu behardu, garai erabakigarria baita hura gizarteratzeko, batez ere,erakundeetan egon diren gazteen bizitzan.

34. Gizarte Ongizatearen Departamentuko Familia ZuzendaritzaNagusia helduen laguntzarik ez duten adingabe atzerritarraklaguntzeko baliabide bat diseinatu eta abian jartzera bultzatukodugu, solidario jokatu eta Kanariar uharteetara heltzen direnadingabeak Nafarroan hartzeko. Halaber, zailtasun sozial bereziakdituzten adingabeak itundu gabeko harrera etxeetan hartzekolaguntzak banatzen jarraitzera bultzatuko dugu.

35. Zentzatzeko etxeetan dauden adingabeakGatazka eta Berreziketa Lantaldeak egin behar dituen ebaluaziotxostenen kopurua modu ikusgarrian handitzen da urte batetikbertzera, gatazka eta berreziketa fiskaltzek eskatzen dizkiotenenabatik bat, eta, hori dela-eta, beharrezkoa da Lantaldearen baliabideprofesionalak ugaritzea.

36. Jarraipena eta laguntzaLangileen baliabide ekonomikoak eta materialak ugaritu behar dira,lehen mailako laguntza sarean lan egiten dutenenak eta baita bigarrenmailako laguntza sarekoenak, seme-alaba adingabeengandikbereizten dituzten familia biologikoak laguntzeko, tratatzen dituztenfamilien ehunekoa (% 4 eta % 5 artekoa) oso txikia baita.

Hau da, seme-alaba adingabeengandik bereizten dituzten familiabiologikoei ematen zaien laguntza hobetzeko gomendatuko dugu.

Ildo horretan, erran bezala, kasuan kasuko arduradun teknikoarenegiteko adierazgarria da, kasuaren zuzendaritza teknikoa bere gainhartu eta onartu beharreko neurri eta ekimen guztiak sustatu etakoordina baititzake. Horretarako, aldian-aldian, bilerak egin behar dituegoera aztertzeko eta, gainera, adingabeen eta familien erreferentebihur daiteke zalantzak edo arazoak dituztenean.

37. Sistemaren ebaluazioa eta ikerketaGizarte Ongizateko Departamentuak Haur eta Gazteendako Planarenbehin-behineko ebaluazioa egin zuen, 2003. eta 2004. urteeiburuzkoa, eta 2005. eta 2006. urteei buruzkoa egiten ari da orain.

289


Alabaina, ez du kasuak, estatistikak eta espedienteak analizatubakarrik egin behar, ezta urteko oroitidazkiak egin. Aitzitik,osotasunaren ebaluazio kualitatibo jarraitua egin behar du, epe luzera.

Horrenbestez, Gizarte Gaien Departamentuari adingabeak babestekoNafarroako politika publikoaren ebaluazioa sustatzeko gomendatukodiogu. Politika publikoa ebaluatzeko, Politika publikoak eta zerbitzupublikoen kalitatea ebaluatzeari buruzko abenduaren 29ko 21/2005Foru Legeak oso erreferente baliagarriak eta guztiek onartutakoakdakartza.

Halaber, honako hau gomendatuko dugu:

a) Administrazioak ematen dituen edo haren ardurapekoakdiren zerbitzu publikoen kalitateari buruzko adierazlefidagarri eta baliozkoak sortzeko, haien eragingarritasunaeta kalitatea (hau da, erabiltzaileen beharrei eta eskarieierantzuteko gaitasuna) jarraituki ebaluatzearren.

b) Jakintza zientifikoa eguneratu eta haurren babesgabetasunarazoei heltzeko estrategiei eta metodoei buruzkoezaguera berriak aplikatzeko.

Haur eta gazteendako plan berria egin beharra aukera ezin hobea dakalitate plana ere egiteko, epe luzekoa, helburu eskuragarriakfinkatzen dituena eta ebaluatu egin daitekeena; alegia, jarraipenaegiteko modukoa izan behar du.

ADINGABEEN OINARRIZKO ESKUBIDEAK IKUSKATU ETAKONTROLATZEA

38. Ez dugu sumatu Nafarroan nazioarteko, Estatuko edo ForuKomunitateko araudiek aipatzen dituzten haurren eta nerabeenoinarrizko eskubideak nabarmenki urratzen direnik, baina horrek ez duerran nahi inoiz halakorik gertatuko ez denik. Inoiz eta, are gutxiago,egituraz adingabeen oinarrizko eskubideak urratzeari aurrea hartzeko,Gizarte honako hau gomendatuko diogu Gizarte Gaien Departamentuari:

a) Adingabeen eskubideak urtero ikuskatzeko plan egokieta espezifikoa prestatzeko, ikustearren zer egoeratandagoen arrisku gehien oinarrizko eskubideak urratzeko;zenbat ikuskatze egin behar dituen zehazteko, leku etaegoera arriskutsu guztiak edo, gutxienez, larrienakaztertzearren eta haien lagin adierazgarria osatzearren; etaplana gauzatzeko baliabideak eta egutegia finkatzeko.

290


Bereziki, plana gauzatu behar da adingabeak giltzapetzendituzten tokietan; beren jarrera dela-eta, arduradunek etalangileek zigortu edo antzeko zerbait egin diezaieketentokietan. Planak ziurtatu behar du adingabeek uneorodutela beren eskubideen berri, ahal bezainbat erabilditzaketela, eta, formalak ez ezik, eragingarriak direnerreklamazioak egin ditzaketela kalte egiten dieten erabakiguztien aurka.

b) Ikuskatze lana behar bezala egiteko baliabideez hornitzeko.

c) Ikuskatze lana egiteko arduradunei prestakuntza egokiaemateko.

d) Ikuskatze lana behar bezala egiteko, haren emaitzakaktetan biltzeko eta aktak ikuskatze planen gauzatzeakontrolatzen duten administrazioko organoen eskujartzeko.

e) Dagokionari egiten duenaren larritasunaren araberakozigor egoki eta proportzionatuak ezartzeko, adingabeei edodena delakoari haien eskubideak zuzenean edo zeharkaukatzeagatik, egitez edo ez-egitez. Egitea edo ez-egiteaoso larria ez bada, zigorra ohartarazpen edo jakinarazpenmodukoa izan daiteke, zigortzeko baino gehiago,kontzientzia harrarazteko.

Nafarroako arartekoak, antolamendu juridikoak egokitzen dizkioneskumenak erabiliz, administrazioak gomendio horixe eta txostenekogainerako gomendioak zenbateraino betetzen dituen aztertzekotxostenak eginen ditu, eta ad hoc jarraipena eginen du. Hain zuzen,administrazioaren jarduna ikuskatuko du, adingabeen eskubideaknoiznahi eta nonahi errespetatzen direla ziurtatzeko.

ONDORIO OROKORRA

Laburbilduz, Nafarroako administrazio publikoek adingabeakbabesteko egiten duten lana, oro har, nahikoa eta ona dela errandaiteke. Jardun publikoaren bertze esparru askotan bezala, nabarmenhobetu daitezkeen gauzak daude, baina, hala ere, bidegabea daerratea adingabeak babesteko Nafarroako botere publikoen lana, orohar, txarra edo eskasa dela.

Hobetu egin daitezkeen gauzen artean, bereziki, Foru Komunitateosoan adingabeen babesa sustatu eta kudeatzeaz arduratzen diren

291


administrazioko unitateak (batik bat, Gizarte Gaien DepartamentukoAdin Txikikoak Babesteko Atala edo zuzenean egiteko horietazarduratzen den maila handiagoko bertze unitate bat) giza baliabidegehiagoz hornitu beharra dugu, eta babesgabetasun egoeretan eskuhartzeko espezifikoki trebatu beharra.

Halaber, haurrak eta nerabeak artatzeko lantaldeak lehenbailehensortu behar dira.

Orobat, adingabeak babesteko planen eta programen esparruanezartzen diren aurrekontuak modu eraginkorrean gauzatu behar dira,azkenean, hasiera batean finkatzen diren helburuak lortu egiten direlaziurtatzeko.

Berebat, kasuan-kasuan parte hartzen duten subjektu guztiek(adingabeek eta gurasoek, baina baita zuzenean esku hartzen dutenprofesionalek (gizarte langileek, hezitzaileek, psikologoek eta, baldinbadagokio, medikuek) parte hartzeko eta iritzia ematekoadministrazioaren prozedurak (errealak, ez juridikoak eta formalaksoilik) hobetu behar dira.

Adingabeen babesaren alorrean lan egiten duten zerbitzu publikoguztien arteko koordinazioa hobetu ere egin behar da.

Azkenik, adingabeak babesteko politika publikoa ebaluatu eta zerbitzupublikoen kalitatea hobetzeko teknikak erabiltzen hasi behar da, etaadingabeen eskubideak urtero ikuskatzeko plan egoki eta espezifikoaprestatu eta gauzatu, ikustearren zer egoeratan dagoen arrisku gehienhaurren eta nerabeen oinarrizko eskubideak urratzeko.

292


· AURKIBIDEA 0....

Documents

Transcript of · AURKIBIDEA 0....