2

Abantoko Triano auzoa gaur egun. Lehenengo planoan, garai bateko "Unibertsitatea".

3

PERIKO SOLABARRIARI

ELKARRIZKETA

Pedro Maria (Periko) Solabarria Bilbao Portugaleten jaio zen

1930eko urtarrilaren zazpian. Apaiz-langileen mugimenduaren

aitzindarietako bat izan zen Euskal Herrian eta Estatuan. Bestetik,

jarrera ideologiko ezkertiar eta abertzaletik parlamentario ibili da

Euskadiko Parlamentuan eta Espainiako Gorteetan. Halere, hona-

koan Abantoko Triano meatzarien auzoan emandako tarteaz hitz

egin dugu Perikorekin. Izan ere, bertan izan zen zortzi urtez, apaiztu

berritik (1954), lanak eta goseak akituta, apezpikuak Barakaldora

bidali zuen arte.

Periko, meatzarien familiakoa, ezta?

– Ba, bai. XIX. mendearen erdialdean, gure aitonak Eibar utzi eta

Trianora etorri zen lanera. Garai hartan bizkaitar askoren hautua

zen hura. Hortxe ere baduzu Pasionariaren aita –Ibarruri– Gernika

aldekoa zena

Garai latzak.

– Oso latzak. Aitona-amonen etxean heme-

retzi izan ziren, hamazazpi seme-alaba izan

baitzituzten, hiru txikitan hil ziren arren. Amo-

nak, ohera joan baino lehen, etxekoak zen-

batzen zituen, argirik ez baitzeukaten, eta

badaezpada.

Aita meatzaria

– Aita 1893an jaio zen. Pasionaria baino bi

urte lehenago. Hamahiru urtez, pintxe hasi

zen meatzean, ura-eta eramateko. Baina be-

4

rehala, pikotxa hartu, eta jo eta ke, harkaitzetatik mea ateratzeari

ekin zion. Eta, azkenean, barrenari. Halere, infernu horretatik atera

nahian, oraindik gazte, jaitsi zen Barakaldoko Labe Garaietara lan

egitera. Baina ez pentsa leunago joan zitzaionik. Hari-trenean jar-

dun zuen, labearen ahoan. Lana alimalekoa zen. Giroa itogarria.

Azkenean, 1940an Santa Marinan hil zen, tuberkulosiak jota, 47 urte

zituelarik.

Ama, ordea, Bakiokoa

– Bai. Bakiokoa. Hark ere herria utzi behar eta Ezker Aldera etorri

zen neskame. Hainbat urtetan Iberdrolako zuzendariarentzat aritu

zen lanean. Gajoa, ez zuen inoiz gaztelaniaz ondo ikasi! Gogoan

daukat txikitan esaten zidala: ¡Pedrito, ponte la pijama! ¡La pijama!...

Kar, kar!

Zeu ere meatzaria

– Ez, ni ez. Ni Portugaleten jaio nintzen, eta meatzeetatik erabat

aparte nengoen. Egia da, ordea, denboraldi txiki batez meatzean

Trianoko La Balsako meatzarien barrakoiak

5

lan egin nuela, baina meatzaria izan naizenik ezin dezaket esan.

Trianora apaiz bidali ninduten lehenengo hiru hilabeteetan tunel ba-

tean lan egin nuen. Ortuellarako ura bildu behar zuen tunel hark 900

metro luze, bi metro altu eta metro bat zabal zeuzkan. Lau ginen.

Nitaz gain, Domingo, Rodriguez eta Valentin. Hirurak silikosiak jota

hil dira. Azkena, Valentin, iaz, Ortuellan. Goizeko meza egindakoan,

kalean nituen zain, sotana eskegi eta haiekin joaten nintzen lanera.

Rodriguezek eta Valentinek astotxo eta bagoneta batez harriak ate-

ratzen zituzten. Ni Domingo artilleroaren laguntzailea nintzen. Tu-

nelean sartu, harria barrenatu, kartutxoa sartu eta goma biz

betetzen genituen zuloak. Segituan, Domingok pistoi eta sei me-

troko metxa jarri eta hanka egin! Dena emanda egiten genuen las-

terka, baina tunela oso estua zen, eta ura orkatiletaraino heltzen

zitzaigun. Eztandak beti behar baino hurbilago hartu eta, pelikula

amerikar horietan bezala, aurrerantz botatzen gintuen. Izugarria! Az-

kenean, egun batean, nagusia hurbildu zitzaidan eta kalera bidali

ninduen. Iruditzen zait ez zuela gustuko horrelako apaiza langileen

artean, badakizu…

Apaiza, hortaz

– Bai, horixe! Gure aitak Elizarekin ezer jakin nahi ez bazuen ere,

ni, garaiko gainerako umeak bezala, txiki-txikitatik hasi nintzen apo-

pilo eta Portugaleteko elizako koruan kantari. Eta hamaika bat urte

neuzkala, parrokiako apaizek galdetu zidaten ea apaiztegira joan

nahi nuen. Zergatik ez? esan nion neure buruari. Fededuna nintzen,

eta estudiatzea gustatzen zitzaidanez, irtenbide ona iruditu zitzai-

dan. Gordexolan izan nintzen lehenengo; geroago, Bergaran; hiru-

garren urtean, Castillo de Elejabeitian; eta, azkenean, Gasteizera.

La Arboleda-Trianora abade

– Bai, apaiztu berritan! Halere, ez pentsa nik eskatu nuenik. Ka-

sualitate hutsa izan zen, baina asko poztu nintzen. Garai hartan,

Trianon Elizak ez zeukan inolako artzain-laguntzarik. Meza ospa-

tzera Gallartako apaiz bat igotzen zen noizean behin. Orduan, apez-

pikuak pentsatu zuen bazela garaia hango jendeak artapen

espirituala izateko, eta ni bidali ninduten. Apezpikuaren iritziz… ba-

6

dakizu, nire lanak izan behar zuen ospatzea mezak, arrosarioak, hi-

letak, bataioak… Baina, nire ustez, hori baino askoz premia larria-

goak zeuzkan hango jendeak.

Meatzari pobre eta baztertuen auzoa

– Jendearen %80 penintsulako hegoaldeko etorkinak ziren –anda-

luziarrak, Extremadurakoak…–. Eta, noski, pobreziatik ihes zeto-

zela, ez zeukaten ezer, lan egiteko gogo eta indarra baino ez. Han

bizi ginen… ez dakit nola esan… western pelikuletako herri horietan

bezala, erabat isolaturik. Handik ez zen inor agertzen. Ezta posta-

ria ere! Norbait jaisten bazen Gallartara, posta hartu, igo eta Se-

gundoren tabernan uzten zuen. Eta gaixo jartzekotan, jai! Ea

neguan nor jaisten zen Gallartaraino bide malapartatu haietatik! Az-

kenean, sakristian farmazia moduko bat egin genuen. Han pilulak,

antibiotikoak eta horrelakoak gordetzen genituen. Eta hara zetozki-

dan emakumeak seme-alaba gaixotuekin! Eta neuk jartzen nizkien

txertoak. Batzuetan baita behiei ere! Eliza ere ez zegoen, baina, tira,

hori gutxienekoa zen. Dena dela, inguru horretako miseria aspaldi-

koa zen. Aspaldiko pobrezia, esplotazioa, analfabetismoa eta

bortxa. Gogoan daukat Gerra hasieraren bueltan, Las Calizaseko

Perikoren ikasleak

7

On Cayetano maisua erail zutela frankistek. Oso maitea zen Triano

aldean. Oraindik dago bere etxetxoa Las Calizasen, “La casa del

maestro” deritzote.

Jainkoak ahaztuta, hortaz

– Kar, kar! Barre egiten dut, ze geroago kontatuko dizudan pasa-

dizo bat ekarri didazu gogora. Ba, bai, gaur pentsaezinak diren bal-

dintzetan bizi ginen. Argirik ere ez zegoen. Hasieran, ezta etxeetan

ere. Azkenean, horretaz ulertzen zuten batzuek meatzeetako pos-

tetatik edo ez dakit nondik hartu eta etxeetara eraman zuten. Baina

kalean ezer ere ez. La Arboledan lo egiten nuenean, edota gaixoak

bisitatzeko, gau minean ibili behar nuen bidezidor haietatik. Haiek

odiseak! Itsu-itsuan egiten nuen bidea. Bat-batean, ilunpean zerbait

sumatu, harekin topo egin eta…eskerrak, asto bat! Eskerrak diot,

ze izan zitekeen behi basati, edo txakur erretxina! Orduan kontu-

ratu nintzen Ilargiaren balioaz. Ateratzen zenean, Dakusat, daku-

sat! -esaten nion neure buruari-. Miraria! Eta poz-pozik joaten

nintzen leku batetik bestera. Bestela kontu handiz eta sotana bil-

duta ibili behar nuen, ezen, deskuiduan, plast! hanka putzu batean!

Kaleak –nolabait deitzeagatik– eta bideak ia urte osoan lokatzez

gainezka zeuden. Umeak bustita eta lokatzez blai heltzen ziren es-

kolara. Azkenean,

hain nazkatu eta za-

puztu nintzen, ezen

egun batean, hiruzpa-

lau meatzariri la-

guntza eskatu eta,

goizeko zazpi eta er-

dietan, elizako banku

guztiak – hogei baino

gehiago– atera eta

bide erdian barrikada

bat egin genuen.

Meatzariak lanera

joan eta han geratu

nintzen bankuekin.Santurtzin, 2012ko maiatzaren 30ean.

Kaleratzeen aurka.

8

Zortzietako mezara zetozen auzokideak elkartu zitzaizkidan. Zor-

tzietan ere meatzeetako kamioak etortzen hasi ziren. Baina han gel-

ditu ziren. Hemendik ez da Kristo ere pasatuko, bidea ez bada

konpontzen!, esan nien. Berehala, Ortuellako Guardia Zibila heldu

zen –Abanton, garai hartan, ez zegoen–, baina ez ginen mugitu. Or-

duan, harri txintxarrak eta harea ekartzeko agindu zuten meatze-

tako nagusiek. Eta handik aurrera bideen egoera asko hobetu zen.

Zerua ondo irabazita

– Bai, noski. Jende hark guztiak ondo eta sobera irabazita zeukan.

Baina ez pentsa han dena zenik iluntasun eta tristura. Kontrakoa!

Oso jende jator eta alaia zen. Ondo pasatzen saiatzen ginen, eta

beti geneukan ekitaldiren bat. Esaterako, futbol txapelketak egiten

genituen. Neuk ere jokatzen nuen –sotana gerrian bilduta!–, erans-

tea debekatuta baitzegoen. Eta gure auzo-zinema partikularra ere

bageneukan sakristia-eskolan, Portugaleteko gazte batzuek oparitu

ziguten telebista bati esker. Trianoko eta Calizaseko jaiak ere os-

patzen genituen. Gallartako bandakoak igo eta dohainik jotzen

zuten; su festa eta guzti egiten genuen La Balsan. Ur gainean! Eta

gauean, dantza egiten zuten disko-jogailu baten soinuagaz.

Apaizak hobeto!

– Baita zera ere! Eliza-eskola egin genuenean, La Arboleda utzi eta

hara joan nintzen bizitzera. Koltxoi bat hartu eta sakristian zegoen

mahai baten azpian jarri nuen, eta, tira, huraxe nire logela! Irabaz-

ten nuen diru apurra eskolako materiala eta horrelakoak erosteko

erabiltzen nuen. Ez neukan ezer, ezta jatekorik ere. Apenas bero-

tzen zuen su txiki batean bi arrautza eta patatak frijitu, eta horixe

nire bazkaria. Noizean behin, baten batek saltxitxak-edo ekartzen

zizkidan La Arboledatik, eta, tira, bazkaria bankete iruditzen zitzai-

dan! Egun osoan ez nuen beste deusik jaten. Beno, egia esan,

gauez, koipe pitin bat ogian igurtzi, jan eta koltxoian bildu! Dena

dela, koltxoian biltze hura ez zitzaidan maiz egoki, ezen zorua lau-

zazkoa zenez, eta berogailurik ez neukanez, hezetasun handia ze-

goen. Neguan, sarri, elur egiten zuen, eta gau nahikotxo altxaturik

ematen nituen. Bart apaiza elizatik paseoan ikusi nian!, entzuten

9

nien esaten eliztarrei hurrengo goizean. Segitzen badu elurretan,

egun batean tximeleta geratuko zaiguk, gizajoa! Aurpegia, eskuak-

eta garbitzeko, elizatik 200 metrora zegoen iturrira joan behar nuen

egunero. Eta gorputza libratu, eliza atzean prestatzen nuen zulo ba-

tean! Gauera arte itxaron behar nuen, ezen ez zen kontua umeren

batek-edo apaiza libratzen ikustea!

Maisu, azkenean

–Triano ez zen batasun administratibo bat. Zati bat, “La Balsa”, Or-

tuellako Udalerriaren barruan zegoen. Han eskola eman behar zuen

Ortuellako Udalak bidalitako maistra batek. Baina oso zaharra

zenez, postariak beste agertzen zen, gajoa. Hortaz, Ortuellako edo

Abantoko izan, Trianoko umeak firin-faran zebiltzan egun osoan.

Orduan, Trianoko “Las Casas Nuevas” etxaldean, meza ematen

nuen lokalean, umeei eskola ere ematen hasi nintzen. Lokala oso

txarto zegoen, paretak ia-ia erortzeko moduan. Idazmahairik ere

ez zegoen. Ume gaixoak banku luze batzuetan esertzen ziren. Go-

goan ditut hankak zintzilik eta begiak zabal-zabalik. Geroago, Or-

conerari esker, eliza-eskola berria egin genuen, gaur egun oraindik

bertan dagoena.

Lan nekagarria maisuarena

– Oso! Goizez umeei ematen nien eskola, eta arratsalde-gauez

meatzariei. Larunbatetan, baita udan ere, ematen genuen eskola,

Garai hartako Trianoko ikuspegi bat. Erdian eliza-eskola

10

denbora gutxi eta ikasteko asko zeukatelako. Lau urtetik hamalaura

bitarteko ikasleak neuzkan. Neskak eta mutilak! Garai hartan ez ze-

goen horrelako ikastetxe mistorik, baina Trianon, bai! Eta bakoitzari

behar zuena eman behar. Bati, lehenengo letrak; beste bati, biga-

rren liburua; urliari, biderketak; sandiari, frakzioak… Eta horrela! Ni

mahaian egoten nintzen, eta haiek banan-banan pasatzen ziren,

ariketak zuzentzera eta azalpenak jasotzera. Oso ondo Pedrito, ba-

tuketa guztiak ondo! Ai, Juanita, ortografia akats asko dituzu,

adiago ibili behar! Eta horrela ematen nuen egun osoa. Bai. Neka-

garria zen, baina niretzat oso asegarria. Askoz txarragoa zen mea-

tzarientzat. Gauez zetozen nekatuta eta urez blai. Euritik eta

galerietako itoginetatik babesteko, espartzuzko zaku bat bizkarrean

baino ez zeukaten. ¡Que cierto es que el oro del patrón tiene san-

gre minera!, pentsatzen nuen ikustean.

Trianoko Unibertsitatea

– A, bai! Kar, kar! Pintore lagun batek horma-irudiz bete zidan es-

kola. Eduki sozialak zituzten irudiak pintatu zituen. Eta amaitu baino

lehen esan nion Pintatu

behar didazu hemen “Uni-

versidad de Triano”. Hel-

burua zen umeen

auto-estimua handitzea.

Nik esaten nien meatza-

rien seme-alabak zirela,

baina jakin behar zutela

aberatsek besteko eskubi-

dea zutela unibertsitatera

joateko. Eta lagunak kar-

tela pintatu zuenean,

umeek, pozik eta harro,

“vengo de la universidad”

eta horrelakoak esaten zi-

tuzten. Eta begira azke-

nean zein urrun heldu den

kontua, ezen Gasteizen

11

jardunaldi sozial batzuetan parte hartu nuen, eta Gasteizko Eskola

Sozialeko zuzendariak diploma bat eman eta esan egin zidan: Eus-

kal Herriko Unibertsitatetik Trianoko Unibertsitateko Pedro Solaba-

rria Bilbao katedratikoari! Atera kontuak!

Falangisten bisitaldia

– Bai. Enteratu ziren ni eskolak ematen ari nintzela. Ez dakit nola,

ze nik ez nion inolako laguntzarik eskatu udalari, ez inori. Baina ba-

dakizu… beti dago norbait…

Kontua da ni ez nintzela maisua, esan nahi baita ez neukala titulu-

rik. Baina nik esaten nuena, titulurik ez, baina eskola emateko eza-

gupenik bai; eta umeek eta meatzariek ikasi behar dute, kito!

Edozelan ere, egun batean han agertu ziren falangeko hiru ema-

kume eskola ikuskatzera. Eta umeei azterketa bat egin behar zietela

esan zuten. Zein azterketa eta dotrinaz! Ai, ama, nire ikasleek kati-

ximarik ere ez zeukaten!

Emakumeak muturtuta atera omen

– Bai, beren onetik aterata. Galdetegia hasi eta haietariko batek

galdetu zion ume bati: Aizak, hi: non dago Jainkoa? Horixe zen ka-

tiximako lehenengo galdera, eta erantzuna: Toki guztietan! Baina

umea isil-ísilik geratu zen. Orduan, emakumeak besteei begiratu eta

batek eskua altxatu zuen, erantzuna zekielakoan, pozik. Aurrera!,

esan zion emakumeak. Eta umeak: On Pedrok esan digu Jainkoa ez

dela hemendik pasatu! Emakumeak, sutan, ume guztiei agindu zien

zutik jartzeko eta “Cara al Sol” abesteko. Baina inork ez zekien

kanta faxista hura, ezta neuk ere! Errieta izugarria egin ziguten.

Baina amaitu zutenean, ume batek esan zion harro-harro: Andrea,

On Pedrok ez digu hori irakatsi, baina bai Athleticen hamaikakoa:

Etxebarria, Mieza, Oceja, Ortuzar, Ortiz, Urra, Iriondo, Panizo,

Zarra, Garate eta Elices! Kristorenak izan ziren han! Hori guztia eta

paretan pintoreak marraztu zuen ikurrinaren koloreak zituen ban-

dera bat argudio hartuta, arras iraindu ninduten, umeen aurretik

negar eragiteraino iraindu ere.

12

Trianoko Unibertsitateari adioa, beraz

– Hori pentsatzen nuen nik, ze gauzak oso ilun zeuden. Emakume

falangistek alde egin baino lehen esan zidaten txosten zorrotza ida-

tziko zutela, eta eskolatik bidaliko nindutela. Baina bizitza zer den,

garai hartan eskualdeko ikuskaritzako buru Milagros Rubio zebilen.

Nik Portugaletetik ezagutzen nuen, ze ni apaizgai nengoela, hura

Juventudes Cristianas taldean ari zen. Hark jaso zuen falangisten

txostena, eta hark erabaki behar zuen nirekin zer egin. Baina auzia

ebatzi aurrean, Trianora etorri zen nirekin hitz egitera. Segundo ta-

bernariak eta biok bazkaltzera gonbidatu genuen. Ni itxaropentsu

nengoen. Baina bazkaria amaitu eta sekulako errieta egin zidan. Az-

kenean, mahaitik altxatu, niri begiratu eta zera esan zuen: Hauxe

da nire deliberoa: Gertatuak gertatu, irakasten segitzeko baimena

izateaz gain, ordainduko dizugu! Ezin nuen sinetsi! Poz izugarria

izan zen! Baina ez diruagatik, ze jaso nuena bertako batzorde bati

ematen nion, jendearen beharrei laguntzeko.

Baina dena amaitzen omen da

– Bai, zorionez, batzuetan; tamalez, beste askotan. Gau batean

oso txarto jarri nintzen. On Pedrorenak egin du! ibili zen bolo-bolo

Trianoko bide, taberna eta etxeetan. Baina hura ez zen nire ordua.

Ez dakit nola Gallartako On Joaquin medikua igo zuten auzokideek.

Lizentziatuak agindu zuen ni Gallartara jaisteko arineketan. Pre-

bentoriora eraman ninduten, eta Portugaleteko On Manuel Urzaiz

medikua ekarri zuten. Honek sakon aztertu ninduen, eta… kar, kar!

Orain barre egiten dut, baina hartakoan ez nengoen ni barre asko-

tarako. Tira, ba,… han zegoen nire eliztar batek zera galdetu zion

medikuari: Jauna, zer dauka On Pedrok? Eta honek serio-serio:

Gosea! Eta esan beharra daukat ez zela harritzekoa, ze ez nuen

ezer apenas jaten egun osoan. Baina ni ondo sentitzen nintzen.

Goiz altxatu, lan egin eta futbolean jokatzen nuen. Baina dirudie-

nez, barrutik ez jate hori kalte handia egiten ari zitzaidan, eta egun

hartan, plast!, behera etorri nintzen. Sendatu sendatu nintzen, baina

min handia ekarri zidan gaixoaldi hark, ezen apezpikuak Trianora

bueltatzea debekatu zidan. Barakaldoko Santa Teresara bidali nin-

duen… Baina hori beste kontu bat da. Rolan E. Gonzalez

13

Erromatar hauek burutik daude

Leonart San Martin

14

Fikzio-ahalmen izugarriaz, Miren

Agur Meabek Zazpi Orduak bere li-

buruarekin garamatza ez ohiko hainbat

lurraldetara. Abiatu orduko, sentitzen

gara bertan bizi beharko bagenu be-

zala. Eta kontakizunean sartuta, bere-

hala jakitun gara sorpresak izango

ditugula, baita gozatzeko aukerak ere.

Bestetik, darabilen lengoaia landu eta

jasoak irakasten digu euskararen espa-

rru zabalaren errealitate miresgarria.

Oso modu orijinalean, idazleak uztartzen ditu kontakizun laburrak

eta olerkiak. Protagonistak, Doltza izeneko neskatilak, erakusten

digu errealitate magikoa eta, sorginduta bageunde bezala, ikus di-

tzakegu bizitzak dituen alde poliedrikoak. Maitasunaren garrantziaz

goza dezakegu, noiz edo noizko tristeziarekin konpentsatuta. Den-

borarik gabeko istorioetan gizakiek izan ditzaketen esperientziak is-

latzen ditu. Horregatik, heriotzak ere bere lekua dauka, beti hurbil,

inoiz gelditzen ez dena.

Ariketa literario batere erraza ez den honek zapore herrikoia du.

Hainbati ohiko egingo zaizkio agertzen diren zenbait paraje, nahiz

eta magia-zama handia eraman. Lan arina eta atsegina irakurlea-

rentzat, ez dugu pazientzia handirik izan behar haren altxor lilura-

garria gozatzeko. Azkenik, azpimarratu nahi dut dena bustitzen

duen uraren presentzia ekidinezin eta erabatekoa.

Liburu Kritika

Zazpi orduakMiren Agur Meaberen

Z. Murrieta

15

Gure esparru musikalean bi figura

hauek izugarrizko lana garatu

dute oraintxe arte. Baina, espero be-

zala, ez dira isildu eta orain badatoz-

kigu bi lan garrantzitsurekin. Anje

Duhaldek kaleratu du "Ibilian" eta Be-

nito Lertxundik, berriz, "Oroimenaren

oraina”; biak Elkar argitaletxearen es-

kutik.

Ziurtasun handiz esan dezakegu gure musikarien artean klasiko iza-

teko kategoria lortu dutela merezimendu osoz eta, ziur asko, duela

ez askorik galdu dugun Mikel Laboarekin osatzen dutela gure

urrezko triunbiratu musikala.

Duhalderi gehiago gustatzen zaionez zuzenean grabatzea, era-

baki zuen lana egitea Bilboko eta Ondarroako antzokietan. Ler-

txundik, bere aldetik, Elkar-ren estudioetan. Beraien estiloa guztiz

ezberdina da, baina emaitza aparta da, ze osagarritasun handiko

gertatzen da.

Oro har, orain arte erakutsitako ildoari jarraipena eman badiote ere,

dakarzkiguten kanta berri hunkigarriek beren ausardia azaltzen

dute. Trebezia handia dute amodiozko ametsa garatzeko, edota izu-

garrizko dantzaldian murgiltzeko; hori bai,bakoitza bere ekarpen

desberdinarekin, maisu handi hauengandik aspaldidanik jaso dugun

bezala. Testuei erreparatuta, ezagunak diren hainbat kolaboratzaile

distiratsuk hartu dute parte, Anjek eta Benitok beraiek, ohikoa duten

erraztasunaz, egindakoez gain.

Ezin bukatu kasu honetan eskertu barik bihotz-bihotzez egindakoa,

eta aldi berean, gogoratuz euskal musikak, eta ondorioz, beraien

lanak berebiziko garrantzia duela herri honen bilakaeran.

Anje Duhalde eta Benito

Lertxundi batera

Z. Murrieta