BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy...

198
HUGO JAMIOY JUAGIBIOY literatura BÍNÿBE OBOYEJUAYËNG DANZANTES DEL VIENTO

Transcript of BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy...

Page 1: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

HUGOJAMIOYJUAGIBIOY

literatura

BínÿBe OBOYeJUAYënGdAnzAntes del vIentO

Page 2: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 3: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

HUGOJAMIOY

JUAGIBIOY

BínÿBeOBOYeJUAYënG

dAnzAntes del vIentO

Page 4: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy Juagibioy ; presen-tación, Iván Hernández A. – Bogotá : Ministerio de Cultura : Biblioteca Nacional de Colombia, 2017. 1 recurso en línea : archivo de texto PDF (198 páginas). – (Biblioteca Básica de Cultura Colombiana. Literatura / Biblioteca Nacional de Colombia)

ISBN 978-958-5419-89-6 1. Poesía indígena colombiana - Colecciones de escritos 2. Libro digital I. Hernán-dez A., Iván, autor de introducción II. Título III. Serie

CDD: Co861.5 ed. 23 CO-BoBN– a1018338

Catalogación en la publicación – Biblioteca Nacional de Colombia

Page 5: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Mariana Garcés CórdobaMINISTRA DE CULTURA

Zulia Mena GarcíaVICEMINISTRA DE CULTURA

Enzo Rafael Ariza AyalaSECRETARIO GENERAL

Consuelo GaitánDIRECTORA DE LA BIBLIOTECA NACIONAL

Javier BeltránCOORDINADOR GENERAL

Isabel PradillaGESTORA EDITORIAL

Jesús GoyenecheASISTENTE EDITORIAL Y DE INVESTIGACIÓN

Sandra AnguloCOORDINADORA GRUPO DE CONSERVACIÓN

María Antonia GiraldoRESPONSABLE DE ALIANZAS

Talia MéndezPROYECTOS DIGITALES

Camilo PáezCOORDINADOR GRUPO DE COLECCIONES Y SERVICIOS

Patricia RodríguezCOORDINADORA DE PROCESOS ORGANIZACIONALES

Fabio TusoCOORDINADOR DE PROCESOS TÉCNICOS

Valentín OrtizACTIVIDAD CULTURAL Y DIVULGACIÓN

José Antonio CarbonellMario JursichJulio ParedesCOMITÉ EDITORIAL

Taller de Edición • Rocca®REVISIÓN Y CORRECCIÓN DE TEXTOS,

DISEÑO EDITORIAL Y DIAGRAMACIÓN

eLibrosCONVERSIÓN DIGITAL

PixelClub S. A. S.ADAPTACIÓN DIGITAL HTML

Adán FaríasCONCEPTO Y DISEÑO GRÁFICO

Con el apoyo de: BibloAmigos

ISBN: 978-958-5419-89-6Bogotá D. C., diciembre de 2017

© Hugo Jamioy Juagibioy© 2010, Ministerio de Cultura – Biblioteca Básica

de los Pueblos Indígenas de Colombia© 2017, De esta edición: Ministerio de Cultura –

Biblioteca Nacional de Colombia© Presentación: Iván Hernández A.

Material digital de acceso y descarga gratuitos con fines didácticos y culturales, principalmente dirigido a los usuarios de la Red Nacional de Bibliotecas Públicas de Colombia. Esta publicación no puede ser reproducida, total o parcialmente con ánimo de lucro, en ninguna forma ni por ningún medio, sin la autorización expresa para ello.

Page 6: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

índice§§ Presentación 15

§§ Prólogo a la edición de 2010 21

§§ Nosotros los camënts̈á 31

MAMÁ JUASHCÓNDe aquello que nos da la vuelta o madre luna

§§ Bëngbe otjenayan 36

§§ Nuestros soñados 37

§§ Aty Tima Zarkuney, ats̈be buiñentts̈an onÿnaná 38

§§ Tima Aty Zarkuney, brote de mi sangre 39

§§ Shinÿe Gunney, ats̈be buiñents̈an onÿnaná 40

§§ Shinÿe Gunney, brote de mi sangre 41

§§ Tima y Yuina 42

§§ Tima y Yuina 43

§§ Fshantsiñ 44

§§ En la tierra 45

§§ Ndoñ nÿetsquenach 46

§§ No todos los lugares 47

§§ Bominÿ 48

§§ Los ojos 50

§§ Chëca echantsemn 52

Page 7: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

§§ Así será 53

TAITA SHINŸEPadre dador de la luz en el tiempo o sol

§§ Espej ca inÿna yomn ndegombr soy 56

§§ Plateada es la realidad 57

§§ Espiritëng 58

§§ Espíritus 59

§§ Espiritëng quenatsmëng 60

§§ Somos de espíritu 61

§§ Chë obaná 62

§§ La muerte 63

§§ Jobanán 64

§§ Jobanán 65

FLAUTËFJ GËHUAYAFlautero

§§ Botamán cochjenojuabó 68

§§ Bonito debes pensar 69

§§ Binÿbe oboyejuayeng mondmën 70

§§ Somos danzantes del viento 71

§§ Ÿëtscatema ts̈abá ëndetsëmna 72

§§ Todo es bueno 73

§§ Bonts̈ay niñábe shachbuiy 74

§§ Lágrimas de leña fresca 75

§§ Uaftén be vid 76

§§ Lluvia de vida 77

§§ Nguëntsianbe nts̈ayanan 78

§§ Anuncios 80

§§ Biajiy i 82

§§ Yagé i 83

§§ Biajiy ii 84

§§ Yagé ii 85

§§ Biajiy iii 86

§§ Yagé iii 87

§§ Nÿe chë luaroy cochtsay 88

§§ Sólo a ese lugar debes ir 89

§§ Yents̈ang quematsmënëng 90

§§ No somos gente 91

TAITA BUACUANDËRËCHTaita de los brazos derechos o taita oso

§§ Acbe shecuats̈ muinÿnaná 94

§§ Pon tus huellas 95

§§ Enas̈buachiy cucuats̈ëng 96

§§ Manos amigas 97

Page 8: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

§§ Ainán 98

§§ Ainán 99

§§ Shinÿ y Juashcón 100

§§ Eclipse 101

§§ Tonday chiatayán, nÿe sënjenojuabó 102

§§ No dije nada, sólo pensé 103

§§ Pont ora 104

§§ Puntual 105

§§ Quem ndëbinÿná 106

§§ Esta soledad 107

§§ Acbe tjëmbambnayán 108

§§ Tu presencia 109

BËJAYAgua

§§ Acbe bichtajac matobopormá 112

§§ Vístete con tu lengua 113

§§ Sënjamn otjenayán tempsca bëtachjañ 114

§§ Fui sueño en los caminos de ayer 115

§§ Ats̈be pueblbe juabn 116

§§ La historia de mi pueblo 117

§§ Ndegombr soy acbe otjenayán 118

§§ La realidad de tus sueños 119

§§ Quem luare acbe bominÿiñ 120

§§ El universo en sus ojos 121

§§ Quem base oyebuambnayán 122

§§ Estos susurros 123

§§ Jtenonÿenam 124

§§ Buscándome 125

§§ Shecuats̈ëng Bets̈as̈oc 126

§§ Los pies en la cabeza 127

§§ Ats̈e ndoñ canÿa quetsatan 128

§§ Yo no ando solo 129

§§ Cha ndoñ ats̈ quetsatsmën 130

§§ Ese no soy yo 131

OSHMËMNAYSHÁNido o canasto con huevos

§§ Ts̈abe fshants 134

§§ Buena tierra 135

§§ Acaftac 136

§§ Contigo 137

§§ Acbe bonshanan, orquideushá cá 138

§§ Tu amor como una orquídea 139

§§ Ats̈be itëmen soyëng chantsobuajua 140

§§ Guardaré mis secretos 141

§§ Ndoñ quetsatsbos̈ jaitëmiam 142

§§ No quiero borrar 143

Page 9: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

§§ Yagé-Biajiy 144

§§ Yagé 145

§§ Jatinÿá jabajtotan 146

§§ Escarba las cenizas 147

§§ Uaman querefj 148

§§ Vasija ferviente 149

§§ Bid jashbiamoc 150

§§ En la frontera de la vida 151

§§ Corente uajuendayan endmën juatsbuañ 152

§§ La sed abunda en lo alto 153

§§ Tonday tconjasës 154

§§ Si no comes nada 155

§§ Tondayám queochatinÿn 156

§§ Todo es pálido 157

§§ Urrábe ngmenan 158

§§ Desencantos de Urrá 160

§§ Acbe yents̈angaftac jtsanan 162

§§ Camina con tu pueblo 163

§§ Quen luar 164

§§ Esta geografía 166

§§ Shecuats̈ëng 168

§§ Huellas 169

§§ Ndëts̈bé 170

§§ Piedra 171

§§ Chë shlofts̈ kwiwi 172

§§ El pájaro kwiwi 173

§§ Bocoy 174

§§ Chicha 175

§§ Batang 176

§§ Mujeres camënts̈á 178

§§ Chë uafjajonay 180

§§ Esa laguna 181

§§ Biajëng 182

§§ Enredaderas 183

§§ Uinÿnanan 184

§§ Arrugas 185

§§ Mënté 186

§§ Hoy 187

§§ Chë tëjañ y chë jants̈etëshëng 188

§§ Las montañas y las nubes 189

§§ Chë juatsbuañ 190

§§ En la altura 191

§§ Ndosertanëng 192

§§ Analfabetas 193

§§ Nday biyañ 194

§§ En qué lengua 195

§§ Ats̈be otjenayanbe uajuinÿanëshá 196

§§ La luz de mis sueños 197

Page 10: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Taita Ramón y Mamá Pastorbiam ats̈be bëtsëtsat, chëngbe palabrac tmojabiá bëngbe juabn y s̈conjabuatambá bid

jëbtsonguanguán ts̈ëngabtangbe cucuats̈ec.

Vinÿbe oboyejuayeng, es s̈onjats̈atá chëngbe juabn plautëfjiñ, s̈ënjanabiñ y batangbe versiayán, chë uaman y juabnay

Bëtscanaté. Bëtscanaté, jteninÿanté y jtsenperdonayté.

A Taita Ramón y Mamá Pastora, mis padres, por tejer con sus palabras nuestro pensamiento y enseñarnos la

búsqueda de la vida con sus manos.

A los Danzantes del viento, por regalarnos su inspiración en la flauta y el tambor; a las batás por sus bellos versos, en el

recuerdo profundo de un Bëtscanaté, «Día grande de reencuentro y de perdón».

Page 11: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

§ Aslëpay

Bëngbe Bëtsá quem luar tojëbbemá, chabe añemoc, ats̈be espirit ñemo tbojats̈etá.

Tsbatsana Mamá s̈ojats̈etá fshantse y bid jtsebomnam s̈ojasasá.

Camuents̈a Cabëng Camëntsá Biyang, ats̈be Pueblo, anteuan s̈ojats̈etá y canÿe uáman benach ts̈am tsmëncá.

Taita Tats̈ëmbëng, jabuachán juabnëngacs̈ s̈monjats̈etá tats̈ëmbsoyëng Biajiy tmojalcanzá or.

Page 12: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 13: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

§ Agradecimientos

A Bëngbe Bëtsá, el Creador, por alimentar con su fuerza mi espíritu.

A Ts̈ëbatsana Mamá, Madre Tierra, madre responsable, por brindarme su seno y alimentar mi vida.

A Camënts̈á Cabëng Camënts̈á Biyang, mi pueblo, por brindarme un pasado y un sabio camino de identidad.

A los taitas Tats̈ëmbëng, por sus profundas reflexiones y regalos de conocimiento en el ritual sagrado de Taita Yagé.

Page 14: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 15: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

15

§ Presentación

§ Bosque adentro

Danzantes del viento de Hugo Jamioy es un libro muy importante para la poesía colombiana. Escrito en español y en camënts̈á, nos revela realidades que están muy lejos de nuestro entendimiento y nuestro corazón. Hugo Jamioy nació en el valle de Sibundoy, en el departamento del Putu-mayo. Supongo que el poeta escribe sus poemas en su lengua y los traduce luego al español. No sé; sin embargo, en una ocasión tuve la fortuna de escucharlos leídos por él, en su lengua. A pesar de que no entendía nada, tuve la sensación de estar, no en un recital de poesía en medio de una ciu-dad que no se calla y que no duerme, sino de asistir a un ritual sagrado, en un lugar apartado bosque adentro. Aun-que oía palabras, esa voz suya no era la de un hombre, sino la de un pueblo, la de un territorio; la voz de la naturaleza. Hugo Jamioy es el poeta de su pueblo; como dijera Hum-berto Ak’abal: «La vida de las montañas / está en la voz de sus pájaros. / La voz de los pueblos / son sus cantores: /un pueblo mudo / es un pueblo muerto».

Page 16: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Presentación

16

Por lo general, la poesía que estamos habituados a leer trata de otros temas, de otros mundos, otras leyes. Las palabras que el poeta indígena utiliza ahora en Danzantes del viento, aunque parecen las mismas que utilizamos nosotros, no lo son. Tal vez se parecen a las que pronunciábamos de niños, cuando las palabras no habían perdido su verdad y su fuerza. A pesar de su sencillez y su naturalidad, nos cuesta mucho ingresar a ese mundo que el poeta nos presenta: sentimos asombro, desconfianza de que algo importante pueda nombrarse así; aquí no hay conceptos ni teorías; no hay grandes revelaciones, verdades profundas ni terribles; tampoco grandes revoluciones en los procedimientos estilísticos.

Las palabras de Danzantes del viento son limpias, natu-rales. ¿De qué otra manera el poeta habría podido tratar las cosas sencillas, las cosas que pasan todos los días, aque-llas de las que tenemos tan poca conciencia? Sí, este libro trata de cosas simples, de cosas que por razones muy extra-ñas la humanidad está a punto de olvidar. Sus palabras se refieren al día y a la noche; a los amaneceres y las lluvias; a los ojos de Tima y Yuina, sus dos hijas; a las orquídeas y los jazmines; a sus ojos, que son como dos anturios; al silencio de los montes y al canto de los pájaros.

«Tengo una montaña en la cabeza; / sólo escucho can-tos de pájaros / y gritos de animales» (Humberto Ak’abal).

Para ingresar a ese mundo que propone el poeta Jamioy es indispensable moverse por las páginas del libro con delicadeza y naturalidad, como los peces en el agua, como los pájaros en el cielo. Es necesario caminar despacio,

Page 17: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Presentación

17

detenerse, hacer silencio; sobre todo, hacer silencio en el alma. Sólo entonces escucharemos la voz agradecida del pájaro que canta a pesar de la lluvia, aceptaremos de buen grado que somos una más entre las innumerables especies de la creación.

Si escuchamos con atención esas palabras que el poeta nos dice, sentimos que de pronto algo que estaba muy escondido en nuestro corazón comienza a salir a flote; sentimos que hemos recobrado la inocencia que estaba perdida o muy olvidada; que hemos abandonado, por unos instantes, este mundo confuso, ruidoso y contradictorio en el que vivimos, y que hemos ingresado en otro en el que la luz, el silencio, la verdad y la belleza son aún posibles.

Estos poemas hablan de valores que han permitido a los hombres sobrevivir, y que, a pesar de su importancia, hoy son muy pocas las comunidades que rigen su vida por ellos; estos valores son indispensables también para la con-servación del planeta. Se trata de valores éticos y estéticos, morales, sociales y ecológicos, cuyos fundamentos son el respeto y la verdad.

En Danzantes del viento la vida es sólo un camino hacia lo otro: «y cuando doble la loma /camino a la oscu-ridad, / el viento me estará recordando / que hay cosecha en mi corazón». En Danzantes del viento la vida no es sino una cadena en la que los sueños, los recuerdos de su pueblo, de su familia, se prolongan hasta el infinito. El poeta siente que debe escuchar las voces que lo unen al pasado y a la vida, sólo entonces sus pasos no serán ciegos. Que para poder escuchar la noche y su silencio, la voz del

Page 18: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Presentación

18

viento y de las aves, la voz de lo que calla y de lo que huye, es necesario oír con humildad la voz de los mayores, la de la madre Tierra, la del yagé, que son sabias, y a todos cui-dan y a todos aconsejan.

Acercarse a las palabras del poeta indígena es una manera de reconocer que el otro existe, y que merece nues-tra aceptación y nuestro respeto. Que nuestras diferencias con otros mundos y otros seres son grandes, y que esa creen-cia de que pertenecemos a una raza privilegiada no es sino una muestra más de nuestra ignorancia, de nuestra ceguera y de nuestra torpeza:

Analfabetas

A quién llaman analfabetas, ¿a los que no saben leer los libros o la naturaleza?

Unos y otros algo y mucho saben.

Durante el día a mi abuelo le entregaron un libro: le dijeron que no sabía nada.

Por las noches se sentaba junto al fogón, en sus manos

Page 19: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Presentación

19

giraba una hoja de coca y sus labios iban diciendo lo que en ella miraba.

Iván Hernández A.

Page 20: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 21: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

21

§ Prólogo a la edición de 2010

§ La savia que habrá de fermentarse

Con el título Danzantes del viento —Bínÿbe oboye-juayëng— la editorial de la Universidad de Caldas publicó en el año 2005 un libro decisivo para la historia de la poesía colombiana contemporánea. Hugo Jamioy Juagibioy, poeta proveniente de la cultura Camuentsa Cabëng Camënts̈á Biya1, nos regalaba una bitácora de sus días entre la ciudad y el territorio ancestral. Heredero de las tradiciones del Valle de Sibundoy —Bëngbe Uáman Tabanóc, «Sagrado lugar de origen»—, Jamioy proponía en Danzantes del viento un contrapunteo entre la tradición y la subjetividad. Preocupado por la trascendencia, por los ecos de esta en

1 Nombre tradicional del pueblo Camënts̈á, cuya traducción —según el propio autor— es «de aquí mismo, de nosotros mismos y que así mismo habla, es decir, “Hombres de aquí con pensamiento y lengua propia”».

Page 22: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

22

Hugo Jamioy Juagibioy

la naturaleza y por el río inevitable del tiempo, no dudaba en explorar también el desamor, la soledad, la sensualidad y la denuncia. Sin afán por tomar algún camino —«Pun-tual»—, concebía la lengua no sólo como código sino sobre todo como morada, como traje —«Vístete con tu lengua»—.

Entonces Danzantes del viento venía acompañado de imágenes propias de la iconografía camënts̈á con las que los tejedores en el Valle de Sibundoy representaban y representan aún elementos de la naturaleza como el Sol —taita Shinÿe—, la Luna —Ƒashcón— y el agua —bëjay—, o motivos cotidianos como el flautero —flautëfj gëhuaya—. Ese libro, que ahora tengo la fortuna de presentar revisado y ampliado por su autor, era la savia que habría de fermen-tarse hasta este reconocimiento editorial con el que el Ministerio de Cultura visibiliza hoy una parte del corpus de la literatura indígena de Colombia.

Dice Jamioy en el poema que le da título al libro:

La poesía es el viento que habla al paso de las huellas antiguas.

[…]

La poesía es el fermento de la savia para cada época; los mensajeros llegan, se embriagan y se van danzando con el viento.

Page 23: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

23

Bínÿbe oboyejuayëngDanzantes del viento

Robustecido el viento por los cantos, esta nueva edi-ción ensancha el cauce de la oralitura al visitar las palabras que en el fogón, el huerto, la ceremonia, pronuncian los mayores: Jamioy cuenta lo que le están contando y lo que le han contado —como dice el poeta mapuche Elicura Chihuailaf2—, es mensajero que se embriaga con las voces de los viejos, es intérprete de las huellas más antiguas de su comunidad. Y sin embargo otros tonos asedian la tra-dición, como en «La historia de mi pueblo»:

La historia de mi pueblo tiene los pasos limpios de mi abuelo, va a su propio ritmo.

Esta otra historia va a la carrera con zapatos prestados, anda escribiendo con sus pies sin su cabeza al lado,

2 Elicura Chihuailaf aclara: «La oralitura es escribir a orillas de la oralidad, a orillas del pensamiento de nuestros mayores y, a través de ellos, de nuestros antepasados. Así lo viví / escucuché, así lo estoy viviendo / escuchando: me digo, me dicen, me están diciendo, me dirán, me dijeron. Todo ello brotando desde una concepción de tiempo circular: somos presente porque somos pasado —tenemos memoria— y por eso somos futuro».

Véase Chihuailaf, 2005, «Los mapuche continuamos con nues-tros sueños». Documento disponible en línea: http:/estocolmo.se/cultura/literatura_agostoo3.htm

Page 24: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

24

Hugo Jamioy Juagibioy

y en ese torrente sin rumbo me está llevando.

Solo quisiera verme una vez más en tus ojos, abuelo.

Abrazar con mis ojos tu rostro, leer las líneas que dejó a su paso el tiempo, escribir con mis pies sólo un punto aparte en este relato de la vida.

Si bien Jamioy reconoce su pasado en la claridad de los pasos de sus abuelos, también precisa la dispersión en la «otra historia», la del s̈quená —no camënts̈á—, la de «ese otro» que inevitablemente cambia su rol en esta poesía, y pasa de ser la orilla imperturbable a ser el lector extranjero. Ahora la mirada es desde el que habitualmente era «el otro»: la historia del squená va a la carrera, no sabe caminar con la cabeza, no sabe escribir con los pies. En «Los pies en la cabeza», escuchamos:

Siempre es bueno tener los pies en la cabeza, dice mi taita, para que tus pasos nunca sean ciegos.

Page 25: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

25

Bínÿbe oboyejuayëngDanzantes del viento

Entre «La historia del pueblo» y «Esa otra historia», la obra de Hugo Jamioy se mueve por senderos aparente-mente disímiles, y al discurrir en esta frontera consigue trazar un puente intercultural. Danzantes del viento es la síntesis de estas dos fuerzas: la unidad y el desamparo o, para usar una de sus propias imágenes, los espiritëng —espíritus— y los aviones —«El universo en sus ojos»—; porque Jamioy no sólo construye su poesía a partir de los cantos y medicinas tradicionales, las plegarias, las consejas, las reiteraciones populares, y los lugares y personajes del pueblo, sino que encuentra su voz también en los cuestio-namientos y las búsquedas personales, así como en algunos juegos propios de la poesía conversacional en los que invo-lucra al lector no indígena, a un mismo tiempo extraño y confidente. Así lo viví, así me lo contaron, así lo pronun-ció el taita, así debe ser recordado por los danzantes del viento. En «Todo es bueno», leemos:

Hijo, me decía el abuelo, en esta vida nada es malo todo lo que miras en lo natural te ayuda a vivir; cuando el sur o el norte el este o el oeste soplan, el danzante del viento abre sus manos y sobre sus brazos se posa el colibrí dejándose llevar por el vaivén.

Más tarde, los cántaros del cielo riegan el cuerpo del betiye

Page 26: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

26

Hugo Jamioy Juagibioy

mojan el plumaje del mensajero, calman la sed del viento y juntos hacen danza y canción…

A través de Jamioy, el taita regresa y vuelve a pronunciar frente a nosotros sus hondas palabras. En el juego poético se conjura la voz ausente; el lector es hijo y parece escuchar ahí, junto a la chagra. Paráfrasis común a la poesía indígena contemporánea; dulce intromisión del recuerdo —orali-dad— en la escritura —el poema—. En la geografía que habitan los danzantes, otro surco acompaña la paráfrasis: el tono narrativo con el que se recrean momentos de forma-ción entre jóvenes y adultos de la comunidad; estos últimos siempre crípticos en sus respuestas, siempre al tanto de las intenciones —como las batás o mujeres camënts̈á—, siem-pre silentes. Dice Jamioy en «No dije nada, sólo pensé»:

Esas plumas que lleva el taita en su corona me hicieron pensar en la muerte de un [guacamayo.

El taita que caminaba distante de mí, se acercó y me dijo: «Yo no lo maté lo recogí en el salado de los loros, fue mi ofrenda para adquirir el poder de adivinar el pensamiento».

Luego se marchó.

Page 27: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

27

Bínÿbe oboyejuayëngDanzantes del viento

Pero no acabamos de asumir el asombro, la magia que ha quedado zumbando al final de la lectura, cuando los cuestionamientos de Jamioy nos transportan de nuevo a la ciudad, al territorio de los squenás, de la soledad,

Esta soledad que sigue mis pasos tiene ojo de águila: siempre me encuentra.

de la ang ustia por encontrar un sentido —«Buscándome»—,

Durante años he caminado buscándome. Cómo voy a encontrarme si los lugares donde escarbé están fuera de mi tierra.

de la ironía al señalar las diferencias —«En qué lengua»—,

Hoy, que me encuentro en su oficina abogando por la vida de mi pueblo, le pregunto señor presidente: ¿En qué lengua están escritos sus sueños?

Page 28: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

28

Hugo Jamioy Juagibioy

Parece que están escritos en inglés, ni siquiera en español. Los míos están escritos en camënts̈á. Así jamás nos entenderemos.

En la frontera entre las dos culturas —camënts̈á y extranjera—, Jamioy dibuja el cruce de caminos: reconoce la voz de los taitas como palabras necesarias tanto para los squenás como para su pueblo, al mismo tiempo que traduce sus nostalgias y evidencia ese río que lo arrastra hacia esa otra historia que va a la carrera con los zapatos prestados. Por eso, para el lector no indígena, reflejarse en los Dan-zantes del viento es también acercarse un poco al misterio que parpadea en los ojos del yagé3 y en las hondas palabras de los taitas; es reivindicar otras formas de conocimiento —«Analfabetas»— y evidenciar, a un mismo tiempo,

3 Ver sobre la planta sagrada de Valle de Sibundoy, entre otros: Richard Schultes y Robert R. Raffauf (1994). El bejuco del alma. Los médicos tradicionales de la Amazonía colombiana, sus plantas y sus rituales. Bogotá: Banco de la República; Carlos E. Pinzón, y Gloria Garay (1998). «Inga y Kamsa», en Geografía humana de Colombia. Región Andina Central. François Correa (coordinador). Bogotá: Instituto Colombiano de Cultura Hispánica; Ariel José James (2004). Chamanismo, el otro hombre, la otra selva, el otro mundo. Bogotá: icanh.

Page 29: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

29

Bínÿbe oboyejuayëngDanzantes del viento

la diferencia y la hermandad con los pueblos amerindios —«Desencantos de Urrá»—.

Dice Humberto Ak’abal —poeta maya k’iche’ querido por Jamioy y por quienes saboreamos los versos de la poesía indígena contemporánea— que las palabras crecen… Esta nueva edición de Danzantes del viento corrobora la sen-tencia, trae anuncios —como el colibrí en verano, como las pintas del yagé— de nuevos libros, ediciones, comen-tarios y, sobretodo, versos, ¡muchos versos y tejidos!

Juan Guillermo Sánchez Martínez4

4 Magíster en Literatura de la Universidad Javeriana de Bogotá.

Page 30: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 31: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

31

§ Nosotros los camënts̈á

Camuents̈a Cabëng Camënts̈á Biya: de aquí mismo, de nosotros mismos y que así mismo habla, es decir: «hom-bres de aquí con pensamiento y lengua propia». Otros «estudiosos» han denominado a nuestro pueblo como coches, sibundoyes, camsás, kamsá, de alguna manera para describir aspectos de nuestra vida. Para abreviar y permitir un acercamiento a nuestra cultura utilizaremos el término camënts̈á —ca: mismo, mënts̈á: así—, que hace referencia a la identidad de nuestro pueblo, conformado por unos seis mil indígenas y por nuestra lengua.

El pueblo Camënts̈á es un pueblo único en el mundo. Su origen o procedencia son desconocidos, de acuerdo con los «estudiosos», pero nuestros mayores —según la tra-dición oral— siempre manifiestan que somos originarios del lugar donde actualmente nos encontramos asentados; en nuestra lengua decimos, refiriéndonos al territorio que habitamos, Bëngbe Uáman Tabanóc —«Sagrado lugar de origen»—, que está ubicado en el Valle de Sibundoy, al noroccidente del departamento del Putumayo.

Page 32: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

32

Hugo Jamioy Juagibioy

Bëngbe Uáman Tabanóc ha sido, durante miles de años, el hogar para el pueblo Camënts̈á. Pero para el s̈quená —extraño o blanco— sólo empezó a existir cuando inva-dieron el territorio de nuestros abuelos, es decir, cuando entraron a él por primera vez Juan de Ampudia y Pedro de Añasco, en 1535.

Antes de la llegada del s̈quená, nuestro pueblo estaba conformado por un gran número de cabëng —de nosotros mismos—, pero fueron reducidos por las masacres que perpetraron los visitantes. Otros,

Al verse invadidos por los blancos, muchos de ellos subieron al cielo por las espirales de humo de una hoguera siendo las estrellas los resplandores de sus ojos5.

Gracias a la forma de vida de nuestros antepasados, hoy podemos afirmar que aún vivimos con una gran gama de aspectos que hacen parte de nuestra identidad, todos ellos heredados a través de la práctica de la tradición oral. Estos nos permiten presentarnos en este nuevo siglo como un pueblo lleno de grandes valores mediante los cuales pode-mos entender, practicar y enseñar los principios naturales de respeto, unidad, identidad, reciprocidad, autonomía,

5 Palabras del taita Alberto Juagibioy. Tomado de Bonilla, Víctor D. (1969). Siervos de Dios y amos de indios. Bogotá: Tercer Mundo.

Page 33: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

33

Bínÿbe oboyejuayëngDanzantes del viento

que representan para nosotros los pilares sobre los que descansa el mundo camënts̈á, la vida de nuestro pueblo.

Los sabios antepasados camënts̈á cumplieron su tarea de entender, practicar y enseñar la vida de nuestro pueblo. Sus pasos marcaron la huella profunda, y con el transcurrir del tiempo se constituyeron en pilares-principios; durante miles de años han sido la columna vertebral de la convi-vencia del pueblo como pueblo: como un solo cuerpo que no se puede desmembrar, que no se puede desintegrar. Como muestra de ello —de la sabiduría en esa visión de la vida— aún hoy existe el pueblo Camënts̈á, lleno de incon-tables valores que nos han permitido vivir como un tejido fuerte, urdido y tramado con fibras salidas de la relación entre hombre, naturaleza y Universo, fibras que llamamos pilares-principios naturales.

Como herederos de la sabiduría de nuestros antepasa-dos nos corresponde asumir la tarea de entender, practicar y enseñar esos pilares-principios naturales con la respon-sabilidad y el compromiso de preparar el lugar sagrado en donde vivirán nuestros hijos, y los hijos de ellos, como un solo cuerpo, como un solo pueblo que cultive los valores que lo identifican como tal.

Ahora pido permiso a nuestros sabios antepasados camënts̈á, a mi pueblo, para tomar la palabra y compartir a través de la poesía una mínima parte de esa gran riqueza cultural que todos los camënts̈á hemos tenido la fortuna de heredar, gracias a que aún existen nuestros mayores, «biblias hablantes», guardadores de las experiencias de sus abuelos y de su propia experiencia vivida junto a nosotros.

Page 34: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 35: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Mamá Juashcón

De aquello que nos da la vuelta o madre luna

Page 36: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

36

§ Bëngbe otjenayan

Otjenayán mondmën ayenëngbe s̈os̈ongtcojtsan or mochanjonÿnay ché acbe anënguiñbuiñec echantonÿna tsëm otjenayánchents̈ echantsinÿnanán acbe jobiá, acbe ainán,chë shajuan acbe tbotëjënguentsán…

Page 37: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

37

§ Nuestros soñados

Los sueños son los hijos de la vida,caminando brotany en tus pasosla sangre retoña nuevos sueños;ahí va quedando tu rostro, tu alma,el fruto de tus raíces…

Page 38: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

38

§ Aty Tima Zarkuney, ats̈be buiñentts̈an onÿnaná

Juahscon buashinÿinÿanbe MamáAts̈be bembbiam

Chëté sënján tëjaján…chë tanguá niñës̈ëngchë celoca orquideushangá jtsaitëmiám.Nÿe canÿeshánderado,ats̈biam enjobatmánjinÿinÿiyám cabá nduants̈efjon oracbe bominÿ;chë mallajt betiyëng tejan tsoynchë versiay shlofts̈ enjetsichamo:«Cháendmën, chë cachents̈a betiyents̈án onÿnanácochtsábobiamnayyëbsán chaunts̈efjonam».

Page 39: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

39

§ Tima Aty Zarkuney, brote de mi sangre

Tima Aty Zarkuney, «Madre de la fertilidad de la Luna».A mi hija

Aquel día caminé por el monte…los leños viejosescondían las orquídeas en el cielo.Sólo unaesperaba mi visitapara mostrarme en sus bellos colorestus ojos;mas al fondo de la espesa montañael pájaro cantor decía:«Ella es el brote de una planta de esta tierraabónala,para que mañana florezca».

Page 40: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

40

§ Shinÿe Gunney, ats̈be buiñents̈an onÿnaná

Shinÿbe Espíritbe añemA mi hijo

Acbe espiritbents̈a tëcuinÿjëng montseversia.Mo ilëjëng acbe bets̈as̈ents̈an ftsetëqjancácorent tars̈ëmbuan jtsabaibuayeynaycá.Icobuajón juabnënguents̈a yeniñCondobocha y condobocha tojiybinÿna ors̈boachan añem cmondats̈etnayecainán jashenoican añem cnats̈etay.Cbochanjonÿinÿiy, cbochanjabojaj acbe stjenashsëntsebos̈ binÿ ndoñ chaondëtsambañam.Tiemp endochnëjuan y jungumiasha cmonduabochabenachëng echanjoshjang cmochanjofj jabuachán

jtsanám.Chëté acbe taitang ndoñ canÿeng chamondoquedámcmochantsëtsbotj acbe shinÿe tëcuinÿëjëng.Acbe espirit s̈ochantsatatjëmbambnánÿe nts̈am ats̈beng imuamancá chantsatonÿay.Shinÿe acbe benach endmën bid jtsebomnamacbe otjenayan acbe Pueblo.

Page 41: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

41

§ Shinÿe Gunney, brote de mi sangre

Shinÿe Gunney, «Fuerza del espíritu del Sol».A mi hijo

Cantan los rayos de tu espíritu.Hilos dorados desprende la casa de tus razones,anuncian sabiduría.Creces y creces en cada amanecercon la fuerza de cada fragmento de sol hecho maíz.Te abrazo con mis ojosentretejo mis dedos entre tus cabellos,quisiera evitar que el viento se los lleve.Junto a él tus alas crecen;llegarán caminos invitando tus andares.Ese día, para no quedarnos solos tus taitascortaremos tus cabellos.Guardar la esencia de tu espíritu es el mandato;la tradición de los míos será mi consuelo.Shinÿe, tu destino es la vida,el sueño, tu pueblo.

Page 42: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

42

§ Tima y Yuina

Tima y Yuinachat ats̈be uta bembiatcanÿa orquidësháy chanÿá jazminësháuta uaftseng anturiëshacchatbe bominÿiñ.

Page 43: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

43

§ Tima y Yuina

Tima y Yuina,estas son mis dos hijas,una orquídeay la otra un jazmíncon dos anturios negrosen sus ojos.

Page 44: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

44

§ Fshantsiñ

Ndoñ quetsatajuatsënts̈náats̈be s̈os̈ónjabuachán chaotsenangmenfshantsiñ;

nÿesëndëbuatëmbáchabe Mamá chabotsebobonshanambásetemorscán.

Page 45: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

45

§ En la tierra

No es que esté obligandoa mi hijoa trabajos forzadosen la tierra;

solamentele estoy enseñandoa consentir a su madredesde pequeño.

Page 46: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

46

§ Ndoñ nÿetsquenach

Nÿe sëntsebos̈ jauyanamats̈be bonshan s̈os̈ónndoñ nÿetsca luarëngacbiñ quenatsmënpero chë luarëngndayanac acbiam montsebuajon.

Page 47: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

47

§ No todos los lugares

Sólo quiero decirtehijo de mi vidaque no todos los lugaresson tuyos,pero cada uno de ellosguarda algo para ti.

Page 48: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

48

§ Bominÿ

Taitá,¿ndayá chë bominÿ yomn?

Uaquiñá, chë bominÿendmën endbetsabocán uants̈efjëshangáchë ainanoca luarocan.

Taitá,¿y chë tses̈iy uants̈efjëshangáchë betiyents̈ashangándabe ainanents̈ashangá iuamn?

Uaquiñá,enduamn canÿe Taita ya tojachnëngbeshangá.

Taitá,¿y cha yojuajenuants̈efjëshangá chabe ainanoc?

Aiñ uaquiñá, chcá endmën.

Taitá,¿y ats̈ tsatjobenayats̈be ainanoc uants̈efjëshangá jtsabojenán?

Page 49: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

49

Aiñ uaquiñáacbe bominÿ endmën chë tojtsabocán uants̈efjushangácmontsemn nÿetscaté jtsabues̈qjnayánas chiñ chamuinÿamts̈abá iuinÿnan acbe ainan.

Page 50: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

50

§ Los ojos

Taita,¿qué son los ojos?

Hijo, los ojosson las flores que brotandel jardín del alma.

Taita,¿y esas flores amarillasde ese árbol del almade quién son?

Hijo,son de un taita que ya caminó.

Taita,¿y él cultivabaflores en su alma?

Sí, así es, hijo.

Taita,¿y yo puedo cultivarflores en mi alma?

Page 51: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

51

Sí, hijo,tus ojos son el brote floraly debes regarlo cada díapara que miren en ellosel color puro de tu alma.

Page 52: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

52

§ Chëca echantsemn

Jeninÿenam luarengbejayëng mondmën y mëntébëngbe ainanëng endababiá;yëfs acbebasengy ats̈bengchë uaman uajajonayoccanÿiñ mochanjashëbchëbab.

Page 53: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

53

§ Así será

Los lugares de encuentroson aguas que hoybañan nuestros sentimientos;mañana tus hijosy los míosen la laguna sagradanadarán juntos.

Page 54: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 55: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Taita Shinÿe

Padre dador de la luz en el tiempo o sol

Page 56: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

56

§ Espej ca inÿna yomn ndegombr soy

Teojtsenoshecy ingacácats̈bet ibet tojtsemna orjeninÿenam contsobecocnáchë nts̈am yomncá espejoc.Chabe jobiañ ndoñ quenatsbomn lunarëng juinÿnanamcha echandbetsan y mo ftsestoncá cmochantsibión;cochanjobatm acbe yebnoccochantsentënÿay ibetoy jobuertanamCanÿe té masque cochantsebos̈ndoñ quecochatobenay acbe benach jajbanancha cmochantsobatmánchacotsëstonamas cochanjinÿ acbe cuerp espejcá inyná yomna.

Page 57: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

57

§ Plateada es la realidad

Cada paso que dasen la noche de luna llenate acerca al encuentrocon el espejo plateado de la realidad.En su rostro no tiene lunares que la marquen;ella camina, sientes que te persigue,detienes los pasos en tu chozaevitando dar el giro de la oscuridad.Algún día, aunque quieras,no podrás detener tu camino;ella te estará esperandopara que sigas sus pasos,y verás que tu cuerpo es plateado en realidad.

Page 58: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

58

§ Espiritëng

Bominÿëng ndocnaté jtserreparanam juamënts̈any fshantscá chamojisëshëcona oro jatinÿacá chomojisëshëcona orcach mochantsantjes̈nfchend celoca juatsbocan.

Inÿeng inÿenach mochantsantjes̈es̈anbëngbe luar benachënguiñtsëshëndang ca mochantsaybinÿnay.

Page 59: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

59

§ Espíritus

Los ojos nunca se cansan de mirary cuando se vuelven tierrao cuando los volvemos cenizassiguen mirandodesde el alto cielo azul.

Otros divagan vigilantespor los caminos de nuestro territorioalumbrando como minacuros6.

6 Del quechua ninakuru: luciérnaga. Nina: fuego y kuru: gusano. Literalmente «gusano de fuego».

Page 60: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

60

§ Espiritëng quenatsmëng

Lemp bëngbe cucuats̈eng tmojtseban soyespirit camëbomn.

Bid canmën nÿe bëts atëfniñcacha echandbetsomñe ory chë jesëshëconam benachbëng nts̈am momnëngcá.

Temp tonday quemënjatsmënëngy mënté guarang cucuats̈eng mondbojajuanbëngbe cuerp.

Yëts chë bëts atëfjniñats̈ ndocnayec echantsayebuach.Ats̈be benach catsjabojats̈écanÿe luar ndayents̈ bidy espírit chabotsemnsempr canÿe cuerp.

Page 61: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

61

§ Somos de espíritu

Todo cuanto nuestras manos palpantiene espíritu.

La vida es sólo el abismoentre el estado naturaly el camino de vueltaa nuestro estado.

Antes no éramos nada;hoy miles de manos palpannuestro cuerpo.

Mañana el abismogritará mi ausencia,habré emprendido el caminohacia el lugar donde vida y espíritupor fin sean para siempreun solo cuerpo.

Page 62: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

62

§ Chë obaná

CanÿeChabiam, nÿe ndëmocna or quemochandbatencuentaynderado uantsëyambnÿe nderado nda tojoban orchabe tsëm benach jabuayenamcamënts̈á yents̈ang ndoñ tiemp quemnatsbomnchabiam jtsoyebuambnayamnÿe jtsejuabnayán, jtseyebuambán y bid jabemántojopodentscuan.

UtaChabiam tmojoyebuambámochantsechembuannderado mochanjebtsebiats̈.

Page 63: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

63

§ La muerte

UnoLa muerte,de ella no se habla en cualquier momentosino cuando alguien se va por este nuevo camino;los camënts̈á no tienen tiempopara hablar de ella,solamente piensan, hablan y hacen la vidamientras se pueda.

DosSi hablamos de ellala estamos llamando.Pueda que nos lleve.

Page 64: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

64

§ Jobanán

Corent uatján benach jishachamchë nduabuatm luaroychents̈ anteung mondëtbiamanmondochnang, mondóyejuangchë natjëmbanac, er chemnaisashjachchemnaisinÿen benachënguiñchë jachañ, chë tejanhasta que chá chabe cucuats̈ tbojats̈etá.

¡Jobanán, jobanán!

Er cucuats̈ tbojats̈etándáya tcojtsebos̈ chamuaysëshëconambëng nts̈am imojamncáásna¿ndáyec cuantsauatj?

Page 65: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

65

§ Jobanán

Miedo profundo al querer viajaral mundo desconocidodonde se encuentran ancestrosaún caminando en espírituporque un díaellasus manos estrechó.

¡Muerte, muerte!

Si estrechas las manoses porque quieres que volvamosa nuestro estado natural;entonces,¿por qué el miedo?

Page 66: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 67: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Flautëfj gëhuaya

Flautero

Page 68: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

68

§ Botamán cochjenojuabó

Botamán cochjenojuabó…chor, botamán cochjoibuambámor bëtsco,botamán mabojats̈á.

Page 69: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

69

§ Bonito debes pensar

Bonito debes pensar…luego, bonito debes hablar.Ahora, ya mismo,bonito empieza a hacer.

Page 70: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

70

§ Binÿbe oboyejuayeng mondmën

Quem uábemanendmën binÿbe oyebuambnayán.

Quem uábemanendmën chë nduants̈ebjon camuents̈á matëng;chë botamán inÿnents̈án chë uanguëts̈an jobocnany jotbayán chë juatsbuañ oboyejuayëng.

Y chë chabe ainanoy endbetsabuajónchë nguentsián jatmenam buiyeshtojashjang jamám mo enbobonshanat ca.

Quem uábemanendmën chë uants̈efjëshangá uabainchë botamán uabeman botamán jtsinÿnananánjtsesayán anteu y tanguá niñës̈ëngbe bid.

Quem uabemánendmën chë shayenán buiyesh mëntescamyëbscam o nÿetescamchë uatecmëng mochanjashjajn,mochanjotmenang y jtsoñëngan binÿiac oboyejuay.

Page 71: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

71

§ Somos danzantes del viento

La poesíaes el viento que hablaal paso de las huellas antiguas.

La poesíaes un capullo de flores hecho palabra;de su colorido brota el aromaque atrapa a los danzantes del aire.

En sus entrañas guardael néctar que embriaga al colibrícuando llega a hacer el amor.

La poesíaes la magia de las orquídeas.Sus bellos versos hechos coloresse nutren de la vida pasada de los leños viejos.

La poesíaes el fermento de la savia para cada época;los mensajeros llegan, se embriagan y se vandanzando con el viento.

Page 72: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

72

§ Ÿëtscatema ts̈abá ëndetsëmna

Uaquiña, tonjayán Bëtsa Taita,quem luare docná bacna soyÿëtsca cotsinÿe cochtajabuache vid jonguanguánnderad tsëmanocan o tsëjuanocanchocán o mocán vinÿia tonjatashjangobetiyetemëng cucuats̈e cochjatats̈etayey chëngbesoy s̈lopts̈etema ëndëtsotobemañey entsobonjuá choy y moy.

Mas jetiñe juatsbocán cuashtema entsobuajuáentsebues̈que chë betiyetemëngcojtsechëcuacuaye chë s̈lopts̈etemaempás vinÿiabe uajuendayáy ÿetscanga motse versiaye y motse oboyejuaye.

Ÿetscanga ëndetsomñe cats̈tangabëngbe Tsebatsana Mamatema tmojobinÿanangchëtemëng acbiama cuaojtsemnay aca cojtsemna chétemëngbiamacheng nac acbiama ëndetso vuertan y ëndetso versiayenderad cochjanatëjëmbo acbe biyá.

Page 73: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

73

§ Todo es bueno

Hijo, me decía el abuelo,en esta vida nada es malo,todo lo que miras en lo natural te ayuda a vivir;cuando el sur o el norteel este o el oeste soplan,el danzante del viento abre sus manosy sobre sus brazos se posa el colibrídejándose llevar por el vaivén.

Más tarde, los cántaros del cieloriegan el cuerpo del betiyemojan el plumaje del mensajerocalman la sed del vientoy juntos hacen danza y canción.

Son hermanos,retoñaron en algún lugar de la tierra;ellos te pertenecen a ti y tú a ellos.Para ti también hacen danza y canción,pero tal vez estés olvidando tu lengua.

Page 74: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

74

§ Bonts̈ay niñábe shachbuiy

Ndoñ cuatjenóbochmchë ngmenán uániyaccmochandëbuichlimpiayy chë ndegombr soyam, jtaná cochandmën.

Jos̈achnam endmën tiemp y luarëng.

Mobeconá mab ats̈be juachac, ats̈eftacshinÿoc ratotem bochjabuachbëtstaitá bochjonÿaychaoyebuambá.Cochjuambañ bonts̈ay niñájuibiacjayam cha endëtats̈ëmb.

Page 75: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

75

§ Lágrimas de leña fresca

No te vistascon el manto de la nostalgia.Hará que se agüen tus ojosy serás ciego frente a tu realidad.

Llorar tiene sus tiempos y sus lugares.

Acércate, ven junto conmigo,visitemos por un momento la tulpa,dejemos que del abuelobroten sus palabras.Llévale de regalo leña fresca,él sabrá consolarla.

Page 76: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

76

§ Uaftén be vid

Tsanán endmën ats̈be jashjanguantemp ndocnaté chca cheaisesenté.

Temp ndocná quetsjatsmëner nts̈am tsjamncá sënjamn;

Canÿe té tconjam chauaftébid chauafté,sempr sëntsebos̈ jtsaftiñamenterdí y nÿets ibet;sëntsebos̈ jafchecuacuayam juashcón tojtsniñy jëtsprescuam tojtsatëshënÿana ory nÿetsto orsca shinÿ.

Tsmënasn, sëndmën uafténats̈be jobayánbayté or chaosjangba uatëngndoñ chaondobá chë tëshinÿnoy s̈ontsambá benachbënoc chaotsemn jisësheconamnts̈am tsjamncá jtsatsmënam.

Page 77: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

77

§ Lluvia de vida

Vertical forma de la presencianada, era el estado natural.

Un día hiciste que lloviera.Durante el día y la nochehe de mojar el caminar de la luna,refrescar la luz del amanecery el sol de mediodía.

Si soy, soy lluvia.Que mi escampartarde muchos días,muchos años;que sea lejano el camino que me lleva de vueltaa mi estado natural.

Page 78: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

78

§ Nguëntsianbe nts̈ayanan

Csonguebofnáy nguëntsian.

Ats̈be yebnents̈a chashjoctbemanán chanjobatm acbe nts̈ayanán;acbeoboyejuay jongumiashacndánac ats̈be yebnents̈ánechanjonguefjuá y ndoñ queochtisëshëcon;acbe cuerpo bonguan tojtsemna orcanÿe bëtachján yents̈ájochnam echanjachjangacbe nguëtsas̈ec cochantseversiaycochantsechembuan uafténfchend celocan jtsetëquëcjanánats̈be yebnoy cantamashëngnderado ats̈be Mamá nandos̈chiymënté ndoñ mas matoboyejuan;

onÿay tempsca nguëntsián, cochtisaboymas jtsetats̈ëmbuan sëntsebos̈ csonguebofnay acbe benachacbe jongumiasha inÿets̈á entsoboyejuácanÿe s̈es̈ón chaonÿnam;

Page 79: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

79

ndoñ matsversiay acbe nguëtsas̈bonguán chaotsemn acbe cuerpcsayejuay onÿay Tempats̈be Mamánacentsebos̈ ats̈eftac jotbemamjobatmam acbe nts̈ayanán.

Page 80: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

80

§ Anuncios

Rompe el aire, Kinde.

En el patio de mi casasentado espero tus anuncios;danzando tus alasalguien de mi casavolará el viaje sin retorno;suspendiendo tu cuerpolos pasos de un caminantebrindarán su estancia;cantando tu trompetallamas diminutos cristales del alto gris.Debo entrar a mi rancho,tal vez mi madre esté llorando;por hoy ya no danzarás más.

Colibrí de verano, vuelve,quiero saber más.Aletea tus pasos,danza con otro ritmo tus alas,florecerá un retoño.

No cantes tu trompetasuspende tu cuerpo

Page 81: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

81

disfruta del verano;también mi madrequiere sentarse conmigoa esperar tus anuncios.

Page 82: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

82

§ Biajiy i

Sëndetats̈ëmb nda icomnán.

Cbochandbinÿbiajiyiñ;chë uabouán inÿniñ luartëmiëng ba soyëngjinÿanÿiyán chë botamán soyëngchë enojuabnay ocnayánchë juabjabinÿnan, chë jochents̈ánchë inÿe luaroy javiajianchë luarents̈ mondbojanÿánÿetsca ndegombr soyëngchë luar tondayquenatopodén jaitëmiánquenatopodén ndoñe ca jayanánchë luar lempendopodén jtsetats̈ëmbuánchë luar jtsotats̈ëmbuánchoy sënjaviajiá y tëcbonjinÿlemp nts̈am sënjinÿcáchë biajiñjats̈etayán obenán, tats̈embuán y jtsabuatmánndoñ quetsatobén jauyanánnÿe sëntsebos̈ chacotsetats̈ëmbuamcbondbetsonÿay.

Page 83: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

83

§ Yagé i

Sé quién eres.

Te he miradoen el Yagé,en el mágico mundo colorido.La geometría borrachaha mostrado las figuras perfectas,el sueño pensadola alucinación, el tránsitoel viaje al otro mundodonde reposan todas las verdades,el mundo donde nadase puede esconderdonde nada se puede negar,el mundo donde todose puede saber.A ese mundo he llegado en mi viajey en mi camino tu imagen he visto.Todo lo que he miradoa través de la guascaque da poderno te lo puedo decir;sólo quiero que sepasque te he mirado.

Page 84: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

84

§ Biajiy ii

Ndayas cotsejuabná.

Taitabiam uatján jtsebomnánendmën respet, tats̈ëmbuá yomnamchabe obenanam;Taita Yagé boyabasa endmëntats̈ëmbuá endmën y nÿetscang echantsabuayeynaytats̈ëmbuá endmën y nÿetscang echantsanÿanÿnaytats̈ëmbuá endmën y nÿetscang echantsabuajënÿatats̈ëmbuá endmën y nÿetscang echantsacontsejaytats̈ëmbuá endmën y taitá endmënbouyaná endmën, chiyectonday jinÿinÿiyán ni jabuatëmbancortisio y respetam jtsichamuan.

Tats̈ëmbuá y chabe juachac ntsemncájtsetats̈ëmbuan ndayá cojtsejuabnány chiyec chaftac cojtsemna orcha cmochantsebnatsan, cmochantsebuatëmbay,cmochantsebojanÿá, cmochantsecontsejay,cmochantsebuayeynay o nÿe cmochantsonÿay.

Page 85: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

85

§ Yagé ii

Cuál es tu intención.

Taita Yagé es hombre,es sabio y a todos orientaes sabio y a todos guíaes sabio y a todos cuidaes sabio y a todos aconsejaes sabio y es taita;es celoso y por esono te muestra ni te enseña nada,te exige tranquilidad y respeto.

Él es sabio, y mucho antes de que estés junto a élsabe cuál es tu intención;cuando estás con élte guía, te enseña, te cuida,te aconseja, te orientao simplemente te deja.

Page 86: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

86

§ Biajiy iii

Loin be oboyejuá

¡Ah Taita Yagé!Taita, tats̈ëmbuán nduiñcorent uabuatmá, tats̈ëmbuáboyabasa condmën, tats̈ëmbuá condmënbetiy condmën, yents̈á condmënuáman biaj jtsetats̈ëmbuamuabouan biajmás chëcoy jonguefjuanmás mënts̈oy jesëshëconánanteu bidëngbe luarchë bidëng ndëmocán bemnán.

¡Ah Taita Yagé!mënté copal chanjam y chanjátbanapalo santo chanjanguangniñ y ngon canÿeor chanjáminsiensocac Taita acbe viajiñjatjëmbambayam sëntsebos̈.

Page 87: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

87

§ Yagé iii

Con canto de loína7

¡Oh, Taita Yagé!Gran taita dueño del saber,eres hombreeres planta, eres gente.Planta sagrada de la luzbejuco mágico,cantando vas al mundo de vidas pasadascon canto de loina danzascon viento de guaira vuelascon tu espíritu vas buscando.

¡Oh, Taita Yagé!Hoy hago humo y recojo copal,busco palosanto,hago fuego y camino a la vezcon incienso;a ti, Taita, en tu viaje,te quiero acompañar.

7 Harmónica.

Page 88: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

88

§ Nÿe chë luaroy cochtsay

Bien cochjouena ca ats̈be taitá echanjayán:Chë fshantsoy cochanjashjangchents̈ cmontsobatmán.Er nÿe chents̈, che luarents̈otjaná cactsemn;nderado canÿe soy chë luarëng tcojoyenándocná tëcmonjofjcábacna soyec chë fshantsiñ fjenobuiycáer corent uámanáy cochanjamengchë buiÿesh jtsendbemam.

Nÿe ena chents̈a oyenëng, jtsababiayan;cochanjoyents̈juéndoñ tëcmonjachembuents̈.

Page 89: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

89

§ Sólo a ese lugar debes ir

Presta bien atención, dice mi taita:Debes llegar a la tierradonde te esperan.Si alguna vez pisas lugaressin que nadie te haya invitado,habrás violado la inocencia de esa tierraporque es sagrada,y te habrás sumergidopara envenenar el aguaque sólo a los que allí viven baña.

Te habrás inmiscuidoen lo que no te concierne.

Page 90: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

90

§ Yents̈ang quematsmënëng

Inÿe luaróca yents̈ang quematsmënëngajtsebos̈án bid jëftsebomnam;ndocna luarents̈a yents̈ang quematsmënëngyëts mochantsuenan jtsichamuanBëng tsënjamna ca;ndoñe inÿe luarëngocan Puebl shjajnëngbëng camuents̈ëng fsëndmën yents̈angpuebl fsëndmën.Fshants jashenoiquents̈an onynanëngquem luarents̈a oyjuay s̈os̈ongtaitang tojëftsayents̈ bashejuánuáman luar uaishanÿanguaishanÿang y enyeonan yents̈ang.Chë luar enangmen Pueblbëngbe básengoyejuayëng y quetsomñëngcá chamuetsiyenam.

Page 91: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

91

§ No somos gente

No somos gente de mundo ajenocon anhelo de seguir viviendo;no somos gente de territoriode quienes mañana se escuche hablarque nosotros fuimos.No somos pueblo venido de otros lugares,nuestras raíces son de aquí.Somos árbol-hombre, somos gente, somos pueblo,nacidos del fondo de la tierra,árboles caminando por el lugarheredado de nuestros taitas,gente cuidando la armonía y equilibrio natural,pueblo construyendo la casapara que nuestros hijosvivan felices y de manera natural.

Page 92: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 93: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Taita Buacuandërëch

Taita de los brazos derechos o taita oso

Page 94: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

94

§ Acbe shecuats̈ muinÿnaná

Mochanjenefn quem benachëngacbe bëts Taitang tmojëftseboché;mondmën jenefnam y cucuats̈ jtenats̈etayán;s̈os̈on acbe shecuats̈ muinÿnanáchcá mochanjobenay jtsayenam.

Page 95: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

95

§ Pon tus huellas

Se van cruzandoestos caminoscreados por tus abuelos;son para encontrarse y darse la mano.Pon tus huellas hijo,así, seguirán viviendo.

Page 96: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

96

§ Enas̈buachiy cucuats̈ëng

Na acbe ts̈abejuabnents̈ános̈buachiy soy chauants̈efjonchca jtsobatmanamchë enas̈buachiy cucuats̈ënguents̈a soy.

Page 97: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

97

§ Manos amigas

Que en la fertilidadde tu pensamientoflorezca la esperanzapara seguir brindandoel fruto de tus manos amigas.

Page 98: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

98

§ Ainán

Chë ainánquenatsmën nts̈am mochandbetsinÿnaycá,nÿe bëtscá buiñam, mas enduámanndoñes menocochatefjo y s̈mochjinÿer inÿabiam cucuats̈ ndoñ tmonjanÿanëjaná ory tbojonts̈abuach janÿanëjanamasnëcha echanjenobos̈achny bominÿiñ echantsinÿn.

Page 99: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

99

§ Ainán

El corazónno es como lo pintan,es mucho más que un bulto de sangre;o si no, abran su pecho y mírenlo,pues cada vez que no tienden la manoél lloray los ojos simulan.

Page 100: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

100

§ Shinÿ y Juashcón

Chë shinÿ basetem tonjebtsotëjajojuashcon jishacham entsebos̈.

Chë juashcón basetem oyejuayá entsoboyejuáshinÿbe buacuajënguents̈an entsachán.

Inÿe or chabe Mamábochanjuauyaná chë jeninÿenama or,quenatsbos̈ chabe bemb chamotsambañamer canÿa nanjoqueda ibetës̈iñ.

Page 101: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

101

§ Eclipse8

El niño sol corre adolescente,quiere alcanzar a la luna.

La niña luna danza coquetaesquiva los brazos del sol.

A veces, su Madrese entromete en sus encuentros,no quiere que se lleven a su hija,se quedará sola en la oscuridad.

8 Shinÿ es «el dador de la luz en el tiempo», y Juashcón es «de aque-llo que nos da la vuelta y luz» —respectivamente: Sol y Luna—.

Page 102: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

102

§ Tonday chiatayán, nÿe sënjenojuabó

Taitábe uchanëshañ chë plumushangacsënjenojuabó, botaman shlofts̈ tojobaniyec.

Chë Taitá, ats̈bents̈an bënoc endanantonjobeconá y s̈onjauyán:«Ats̈ ndoñ cheyatóba. sënjonÿen tsenëguëngbe luarocjtsetats̈ëmbuam nts̈am bejuabnayan».

Chents̈án tontsatoñ.

Page 103: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

103

§ No dije nada, sólo pensé

Esas plumas que lleva el taita en su coroname hicieron pensar en la muerte de un guacamayo.

El taita, que caminaba distante de mí,se acercó y me dijo:«Yo no lo matélo recogí en el salado de los loros,fue mi ofrendapara adquirir el poder de adivinar el pensamiento».

Luego se marchó.

Page 104: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

104

§ Pont ora

Chas̈ojuamënts̈entscuan chandëbëtachjanbetsca jtsanan s̈ondmënpero uenán chandánnÿe chanjashjangondémocnaor tojtsemnor.Masque chas̈cobatmanbëtscá y bëtscá soymasque jetiñoy chëjashjangoy chë luarents̈ ndocná taicochatsmën nÿe cbëyánndocnaté quechaisashjangopero pront chanjashjangopont ora chaojtsemna ora.

Page 105: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

105

§ Puntual

He de caminar hasta el cansancioy aunque tengo afánno aligeraré mis pasos,solamente he de llegaren el momento preciso.Aunque te deje esperandomuchas y mil vecesaunque llegue tarde a las citasy el lugar esté lleno con tu ausenciasolamente te digoque nunca he cumplidopero he llegado siempreen el momento indicado.

Page 106: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

106

§ Quem ndëbinÿná

Quem ndëbinÿná s̈ondustonbëts shlofts̈cá uafs̈ënáaguilcá uafs̈ëná.

Page 107: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

107

§ Esta soledad

Esta soledad que sigue mis pasostiene ojo de águila:siempre me encuentra.

Page 108: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

108

§ Acbe tjëmbambnayán

Ndoñ quetsatsbos̈ jtsemnannÿe mënts̈enam ftsents̈enan capero acbe tjëmbambnayanacnÿe s̈ontsents̈amn.

Page 109: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

109

§ Tu presencia

No quiero seresclavo de la carnepero tu presenciame agobia.

Page 110: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 111: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Bëjay

Agua

Page 112: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

112

§ Acbe bichtajac matobopormá

Chë biajiyec joboyejuam orTaitang mochantsashjajuanmondabó chëngbe bersiayánac.

Acbe bichtajac matobopormánderad chamojachnëngo orndoñ cmatjotëmba…

Page 113: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

113

§ Vístete con tu lengua

En cada fiesta del viajiy9

los taitas van llegando,vienen susurrando su canto.

Vístete con tu lengua.Pueda que a su pasono te reconozcan…

9 Ceremonia del Yagé.

Page 114: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

114

§ Sënjamn otjenayán tempsca bëtachjañ

Cabá enduinÿnanán tempsca benachëngndocná anteu anánac;

sëndënguá che inÿniñchë inÿniñ tmojaninÿnanangchëngbe shecuats̈engmojanang, chëngbe otjenayiñ s̈mojëbtsanbets̈mënts̈acnaté ndoñ ndegombre soy;

choc sëndënguándayents̈ s̈mochandbëyán tmojinÿán,ché ndocná ndocnents̈án sëntsnÿáitëmná base betiyetem stëts̈oychë base oyebuambnayán tjëmbambnayáats̈be ndëyebuamb matscuas̈ tojachnëngo or;

chëng jtsichamuanchë ibetës̈iñëján tmojtsachnëjuana orjouenán chë inynayánbe oyebuambnayán jtsichamuánbëngbe ents̈angbe uaainánchë otjenayocán tojanobocn versiay soychë anteusca anán;

nts̈am jtsetats̈ëmbuán nday otjenayán imomnáner tempsca biyántmojtsoñ chë oyebuambnayanac.

Page 115: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

115

§ Fui sueño en los caminos de ayer

Aún quedan los caminos de ayersin los pasos antiguos.

Busco los signosen las huellas dibujadas por los pies de aquellosque caminaron llevándome en su sueño.

Busco alládonde me dicen que los vieron,sólo veo la soledad de la soledadescondida tras los arbustos del misterioacompañantes de las voces que susurranal paso de mis oídos sin idioma.

Ellos dicenque cuando pasan por aquella oscuridadescuchan las voces que pintan y repitenlos nombres de nuestra generaciónen el canto inventado desde el sueñode los pasos antiguos.

¿Cómo saber qué sueño somossi las palabras antiguasse han ido con sus voces?

Page 116: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

116

§ Ats̈be pueblbe juabn

Ats̈be Pueblbe juabnaendbomn ats̈be bëtstaitabe ts̈abe anánts̈am tojobenacá endán;

quemuanÿe juabnotëjajonán endáuants̈amen shecuachëtjonëshecendán shecuats̈ec uabiamnaychabe canÿoy ndajuachen bets̈as̈ecy chë jabuachán ntsetats̈ëmb benachëjáns̈montsanachá;

nÿe sëntsebos̈ jenonÿamcachiñ acbe bominÿiñ bëtstaitá;

nÿe sëntsebos̈ats̈be bominÿec jotsejcuayán acbe jobiáliniëjënguiñ jualiantiemp tojochënëng y tbojëbtsents̈abshjónats̈be shecuats̈ec juabemánnÿe canÿe uinÿnanán inÿócquem bidambe parlo.

Page 117: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

117

§ La historia de mi pueblo

La historia de mi pueblotiene los pasos limpios de mi abuelo,va a su propio ritmo.

Esta otra historia va a la carrera, con zapatos prestadosanda escribiendo con sus piessin su cabeza al lado,y en ese torrente sin rumbome están llevando.

Solo quisiera vermeuna vez más en tus ojos, abuelo.

Abrazar con mis ojos tu rostro,leer las líneasque dejó a su paso el tiempo,escribir con mis piessólo un punto aparteen este relato de la vida.

Page 118: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

118

§ Ndegombr soy acbe otjenayán

Bëtstaitá,mënté binÿnayán tojoshjango orats̈be juabnëngbe yebnoycbotjá:¿ndegombre tojtsemnats̈be otjenayánndoñ acbe otjenayánmanjobán?

Cach sëntsebos̈ jacuentamats̈be otjenayiñ ats̈be s̈os̈ong montsemnacbe juabn chauisomnam.

Mor cbotjá:¿chiñquectsonÿá acbe ndegombre otjenayá?

Page 119: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

119

§ La realidad de tus sueños

Abuelo,hoy que la luz llegaa la casa de mis razones,te pregunto:¿Será que al hacer realidadmis sueñosno estoy matando los tuyos?

También quiero contarteque en mis sueños están mis hijos,prolongación de tus raíces.

Te pregunto ahora:¿Ves en ellosla realidad de tus sueños?

Page 120: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

120

§ Quem luare acbe bominÿiñ

Chë inÿnanán chë shëcnëjiñats̈be Mamábe juabn enduasmán;ats̈be juabnoc mor tonjushjangquem uanguefjnayëshocánendán fjants obeshëngbe juatsbuacácanÿe uajuinÿanëshá s̈mojats̈etáechantsafsanfshantsoy tojuatsëmantscuanchents̈ s̈montsobatmánas sënjenojuabóats̈be Mamá enduambáquem luar chabe bominÿiñ;ats̈, nÿe sëntsabuatmchë inÿnanay soyëng.

Page 121: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

121

§ El universo en sus ojos

Esos colores apretados en la mochilacargan con la inspiración de mi madre.Llegan a mi recuerdo ahora,cuando desde este pájaro metálicocaminando sobre el lomode ovejas blancas,me regala un azulque se desvanecemientras desciendo a la tierradonde me esperan.Pienso entonces:mi madre anda llevando el universo en sus ojos.Yo apenas distingolos colores.

Page 122: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

122

§ Quem base oyebuambnayán

Quem base oyebuambnayán vinÿ endiybóendabó ndayënts̈án ats̈be Taitachabe oyebuambnayán tojebtsanjéats̈bioy joshjanguánats̈be anán endbetsanchabe canÿoy ndauachén bets̈as̈ec;

masque ndocnáats̈be Taitá, ats̈be Taitá echandesomñy chë buertananoc chaojtsa oribetoy benachvinÿ s̈ochantëtsbuayenáats̈be ainaniñ ts̈abe soy tojashajon.

Page 123: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

123

§ Estos susurros

Estos susurros que trae el vientovienen del lugar donde mi padresembró su voz;llegan a mícada vez que mis pasos andansin su cabeza al lado.

Aun en su ausenciami padre seguirá siendo mi padre,y cuando doble la lomacamino a la oscuridad, el viento me estará recordandoque hay cosecha en mi corazón.

Page 124: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

124

§ Jtenonÿenam

Ba uatëngsëndan jtenonÿenam.

Nts̈am chtenonÿenchë luarengndayents̈ sënjabajtotents̈ats̈be fshantsents̈án inÿoc entsemn.

Page 125: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

125

§ Buscándome

Durante añoshe caminado buscándome.

Cómo voy a encontrarmesi los lugaresdonde escarbéestán fuera de mi tierra.

Page 126: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

126

§ Shecuats̈ëng Bets̈as̈oc

Ts̈abá namnashecuats̈eng, bets̈as̈oc jtsebomnán,ats̈be taitá, echandbayan, ndocnaté jtanëngcá chacotsnam.

Page 127: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

127

§ Los pies en la cabeza

Siempre es buenotener los pies en la cabeza,dice mi taita,para que tus pasos nunca sean ciegos.

Page 128: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

128

§ Ats̈e ndoñ canÿa quetsatan

Nda tënjayán canÿa tsanán;nderado s̈matjinÿtjëmbambnayaftac ndoñ tsanánper ats̈be juabnats̈be ainán, ats̈be espiritmondán ats̈be uatsetsnayëngaftacy chëng ats̈biam mondenojuabná.

Ats̈e ndoñ canÿa quetsatan.

Page 129: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

129

§ Yo no ando solo

Quién dijo que ando solo.Tal vez me han miradocaminar sin compañíapero mi pensamientomi alma, mi espírituandan con mi genteellos piensan en mí.

Yo no ando solo.

Page 130: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

130

§ Cha ndoñ ats̈ quetsatsmën

Ba soy ats̈be juabnëngbe yebnocs̈mochanjabuach ftseng juabnëngy chë yebn chandboitanents̈chandbonts̈a enojuabnayány nÿe chanjayán cha ndon ats̈ quetsatsmën;

inÿ or, cachcá ba soyats̈be juabnëngbe yebnocs̈ochanjonts̈abuach jashcocoyánjuinÿinÿán iñeshy chë yebn chandboitanents̈s̈ochanjuayán, cha ndoñ ats̈ quetsatsmën.

Page 131: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

131

§ Ese no soy yo

Muchas veces, en la casa de mis razonesme visitan negros pensamientosy en la casa donde me guardoempieza una lucha,y sólo digo que ese no soy yo.

Otras veces, también muchas,la casa de mis razonesme obliga a que vomite fuegoy la casa donde me guardome dice que ese no soy yo.

Page 132: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy
Page 133: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Oshmëmnayshá

Nido o canasto con huevos

Page 134: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

134

§ Ts̈abe fshants

Nÿetsca betiyëng tbotëjacechantsinÿnanánac echantsotats̈emb;ndayents̈an bemnánts̈abe fshantsiñacbe jenay echanjuashénts…

Page 135: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

135

§ Buena tierra

Cada árbol con su raízhace brotar los colores de su origen;en buena tierrasiembra tu semilla…

Page 136: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

136

§ Acaftac

Acaftac stsemnoracbe bominÿajáns̈ochantsabinÿn;ndocná contsemnësats̈be anán jtanacá echantsan.

Page 137: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

137

§ Contigo

Cuando estoy contigoveo a través de tus ojos.Si no estásmis pasos andan ciegos.

Page 138: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

138

§ Acbe bonshanan, orquideushá cá

Nderado ya s̈onjuamënts̈énÿe bënënoc jtsatsjëmbambnayánpero mo nÿetcaté cajabuachán.

Page 139: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

139

§ Tu amor como una orquídea

Al igual que las orquídeasel amor que guardas para mítarda un tiempo en florecer.No importa, ya estoy resignadoa sentirte de vez en cuando,pero, como siempre,intenso en tu profundo color.

Page 140: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

140

§ Ats̈be itëmen soyëng chantsobuajua

Mondmën jushoychiñ shinÿbe binÿnayán ndjoshjanguánchents̈ ats̈be itëmen soyëng chantsobuajuaacbe fs̈ënëbengainanocan chamojtsanjes̈n or.

Page 141: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

141

§ Guardaré mis secretos

Hay rinconesa los que la luz del sol no llega;allí guardaré mis secretoshasta cuando tus ojosmiren con el alma.

Page 142: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

142

§ Ndoñ quetsatsbos̈ jaitëmiam

Nÿe sëntsebos̈ jabchecuacuayánats̈be bominÿequem tsëm uajuinÿánëshac;quetsatsbos̈ jtsabonguëts̈ánchë enbobonshán ibetcá.

Page 143: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

143

§ No quiero borrar

Nada más bañaré mis ojoscon esta nueva luz,no quiero borrarlas señalesque dibujaron tus manos y tus labios;quiero seguir oliendoa noche enamorada.

Page 144: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

144

§ Yagé-Biajiy

Quem biaj endmën ngmenan jashnamsënjiyëb chacobs̈em.Chiñ cochanjinÿen juabn jtayenamndëcuentay juabnëngocan mochantsoyebuambnaymochantseversiay acbe cuerpo uajuinÿaneshá benach

chauishacham.Jubiá inÿoca yents̈acá cochantsinÿncochanjá va luarëngoy, ndëtats̈ëmb soyëng

cochanjuabuatmancanÿe taitá, canÿe mamá.tbemanan mochandobatmán ebnatjëmbay luarocbëngbe bëtachjanam mochandobatman.Tënts̈nan cmochanjuanats ndotats̈ëmb luarëng

tmojëbtsalcansangoycochandan betiyëng y bayëngbiñ bojabuachá jtsemnamcochjatbana acbe espirit tcmojauyancá cochjacochuenan benach jtselimpiam.Botaman jtsebëtachjanam espiritbeyecAcbe shecuats̈ nÿe echantsan.

Page 145: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

145

§ Yagé

Esta es la planta que cura el espíritu agobiadola traigo para que la bebas.En ella encontrarás el refrescamiento de la memoriavoces susurrando desde el interior de tus secretoscantos envolviendo tu cuerpo hacia el camino interno

de la luz.Verás tu rostro transformado en la energía que

desconocesirás a los rincones donde yacen escondidos los secretos

de la vida;un anciano, una ancianaaguardan sentados en el rincón del olvido,pacientes esperan por tus pasos.Tenderán sus manos para guiarte a las fuentes de donde

bebieron los secretos de la vidacaminarás entre plantas y animales que dan poder y

resistenciatomarás las que dicte tu espíriturugirás para limpiar el camino.El equilibrio de tus pasos lo sostiene tu espíritu.Tus pies sólo caminan.

Page 146: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

146

§ Jatinÿá jabajtotan

Uaquiñá, catëntsabnëtjomb ndayents̈an tcmojauabayan, shinÿaquents̈an

chiyec shjoijan condënguá sësnam jtobonÿanam.

Maisëshëcon,muents̈ motbem taitabe oyebuambnayan endovuertan.Chë unga ndëts̈beng matejay, chëbeng shtëcanoy

mondëbuajon anteu versiayan.Jatënÿañ mabajtot, cochanjuinÿen acbe mamá

tcmojanbochm bejata.

Page 147: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

147

§ Escarba las cenizas

Hijo, abandonado está el fogón de donde desprendiste tu nombre

mientras con frío buscas abrigo fuera de tu propia energía.

Regresa,siéntate en el círculo donde las palabras del abuelo

giran.Pregúntale a las tres piedras, ellas guardan silenciosas el

eco de antiguos cantos.Escarba en las cenizas, calientita encontrarás la placenta

con que te arropó tu madre.

Page 148: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

148

§ Uaman querefj

Taitaquemui ats̈be ainanoy echanjomashëngs̈ochanjinÿinÿiy acbe plumushangáPlumufjangañ sëntsonÿá va taitangbe jobiáinÿeng mondovuertan, inÿeng mondëversia, inÿeng

mondëngouá, inÿeng mondashena,inÿeng mondobcuáinÿeng mondautatgná ftseng soyëng chenach

mnetsanëng.Choc más jashenocsëntsënÿa boyabaseng, shembaseng y básengcucuats̈ëngac s̈montsechembuansëntsënÿa ats̈be cats̈atangsëntsënÿa ats̈be s̈os̈ong.Taita, sëndënguá, sëndënguá y ndoñ ntenonchenanëntsesenten ngmëmnayan nÿets cuerpiñy ndoñ ques̈natësertanshënÿoc tbemanan acbe versiayan sëntsuenan.

Page 149: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

149

§ Vasija ferviente

Taita,esta pócima que invade mi almame hace ver tu cuerpo emplumado.En cada pluma veo el rostro de muchos ancianos:unos danzan, otros cantan, otros soplan, otros curan,otros chupan,otros ahuyentan siluetas negras que rondan sus pasos.Más allá, en el fondoveo hombres, mujeres y niñosque con las manos me llaman,veo a mi padre con su wayraveo a mi madre con su cascabel,su pelo blanco hablando de un largo camino.En una vasija fervienteveo a mis hermanosveo a mis hijos.Taita, busco, busco y no me veo.Siento mi cuerpo temblando de fríoy no entiendo,si sentado junto al fogón escucho tu canto.

Page 150: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

150

§ Bid jashbiamoc

Anteo shinÿac juachañacbe shtëcan anan y acbe fjants stënashngonac mochanjenajuabámo ndocná ftsemncá, bëtstaitá;

ts̈a jesetsets̈an jtsetats̈umbuamer cadatéjtsanan mas becoñacbe bid chauashbiam;

y chë sbarucuiñndayents̈ s̈conjëbtsebuatëmbás̈buachan jatbanamacbe biyan sëntsaiuabouants̈á;

chanjanants, chanjashayenácadaté ndocná contsemna oraacbe uats̈ëmboncanÿajua, canÿajua, canÿajua.

Page 151: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

151

§ En la frontera de la vida

Junto al longevo fogóntu silencio y tus canas blancasse confunden con el humo.Pareces ausente, abuelo.

Cómo duele saberque cada díaandas más cercade la frontera de la vida.

Y en aquel canastodonde me enseñastea recoger la cosecha de maízvoy atesorando tus palabras.

Las moleré, las fermentaréy todos los días de tu ausenciaen tu nombre,una copita, una copita, una copita.

Page 152: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

152

§ Corente uajuendayan endmën juatsbuañ

Ndocnaté juatsboy queonchbataftéCorente uajuendayan endmën juatsbuañTs̈a uabouan celoy jam.

Page 153: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

153

§ La sed abunda en lo alto

Jamás llueve para arribaLa sed abunda en lo altoQué condena ir al cielo.

Page 154: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

154

§ Tonday tconjasës

Ats̈be bëtsmamá jtsichamuan:quem ibet fjants s̈buachán tcojasësyëfs jants̈etëshëng cmochandëtjëmbambnaytses̈iymëts tcojasësshinÿe cmochandëtjëmbambnaytonday tconjasëschëté tondayám queochatinÿn.

Page 155: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

155

§ Si no comes nada

Mi abuela iba diciendo:Si esta noche comes maíz blancomañana las nubes serán tu compañía;si comes maíz amarillo el sol te hará sombra;si no comes nadael día no tendrá color.

Page 156: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

156

§ Tondayám queochatinÿn

Betiyeshëngbe inÿnantsëbcuacuatjo ainan endbomn;ndoñ tonjuaftesnlemp tondayám queochatinÿn.

Page 157: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

157

§ Todo es pálido

El color de los árbolestiene alma de arcoíris;si no lluevetodo es pálido.

Page 158: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

158

§ Urrábe ngmenan

Urrá tonjetsebshatajo orabëts tsashenañ va yents̈ang shentsec monjan.

Uajuinÿanëshá tojaninÿná oraembera pamillang jtanëng tmojanoquedá.

Urrá fshatajniñ otjenayán endanëntscuaninÿeng mondëmang bëts tsashenañ.

Anteo cucuats̈ëng mondonÿanëjanantscuaninÿe yents̈ang ndoñ quemnatsbos̈ jtsemnam.

Embera basetemëng tmojtsos̈achentscuanachetan mamangbe buacuajiñicbf ts̈abe taitang jats̈atayán.

Bëts tsashenañ tmojtsemnëntscuanchents̈a utabnabe yents̈angjtëbuacnan, er ndoñ chëngbe fshants.

Shinÿe tojtsebocanëntscuanchëngbe bominÿiñe ya ibetíñ jtsonÿayán.

Ibet tojtsoshjajuanëntscuanquem luar bëts tsashenanënguenach

Page 159: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

159

embera uabainëng jtenatsbonjayán anteo soyënguiñe enojuabnay.

Page 160: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

160

§ Desencantos de UrráA mis hermanos Emberá

a su tierra de Urrá inundada para iluminar los ojosy enceguecer el alma…

Al tiempo que se inundó Urrálas ciudades se inundaron de transeúntes hambrientos.

Al tiempo que se hizo la luzse quedaron ciegas las familias emberá.

Al tiempo que flotan los sueños en el Urrá inundadoduermen los cuerpos en las calles de una ciudad.

Al tiempo que se extienden manos ancestraleslos transeúntes niegan sus raíces.

Al tiempo que lloran los niños emberáen los brazos de sus madres desterradasel icbf les tiene padres responsables.

Al tiempo que buscan refugio en la ciudadlos guardianes de la seguridad nacionallos destierran de aquella que no es su tierra.

Page 161: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

161

Al tiempo que sale el solse ve la noche en sus ojos.

Al tiempo que llega la nocheen las ciudades de este paíslos emberá se arropan con el manto de sus añoranzas.

Page 162: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

162

§ Acbe yents̈angaftac jtsanan

Ndoñ tcontsebos̈acbe espiritshentsec chaojenachamcach acbe yents̈angaftac jtsanan.

Page 163: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

163

§ Camina con tu pueblo

Si no quieresque tu espírituse muera de hambrecamina con tu pueblo.

Page 164: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

164

§ Quen luar

Quen luar s̈ontsatsëtsnáchë ndëmuajan enajebanëjan tojtsemnats̈be cats̈atbe yebnents̈an s̈ochanjichamoyy ndoñ quechatobenay jtotsejcjuayaner, endoyen chenguanoycchë yents̈angbe yents̈ayá jtobochmams̈quenëngbe leyëngac;

chë anteungbe juabnechanjayan ats̈be taitáenjamn cach cabëngbe juabncabëngbe biyáncabëngbe sanáchca jtsetats̈umbuan, buachá yojamnanchë inÿoy jenachnëngujan;

ndoñ quenjatsmën jenichamoyamndaya jeninÿenamtempsca luarëng uaishanÿang;

chë jamashënguenachchë buachá jtsobatmanancanÿe janshanac cucuats̈iñ;

chë buachëngviajerang mojanmëna or

Page 165: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

165

shecnajoy canÿe janshan jtsambayanpero chëngbe anantmojuinÿnaná jobonguayan jobuertanësjtsaiuasmanënganchëngbe enangmenan s̈buachaniñbidam juinÿnanancobijiyañ entsinÿnananotjenayan jetsbonÿayamcats̈atangbe fshantsiñ;

chë taitangimojatats̈ëmb nda chë buachá bemnancabá ndashjango orbiajiyec mnovuertanjayanán nda yochjashjanguanas corente ts̈abe saná juas̈niyants̈abe cobijiyangác otjeneyan jëtsbonÿayany botaman jeninÿenantaitangca jtenotsejcjuayany chents̈anyejuan jenonÿinÿiyanbiajiy jenafs̈iyan…

Page 166: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

166

§ Esta geografía

Esta geografía me está diciendoque las líneas dibujadas por sus límitesme alejan de la casa de mi hermanoy no puedo abrazarlo,porque vive al otro lado de la orilladonde la gente se vistecon las leyes de otro gobierno.

El pasaporte de los antiguos,cuenta mi taita,era su propia forma de vestirsu propia lenguasus propios alimentos:así se reconocía al visitante.

Las fronterasno eran líneas que separaneran puntos de encuentro.

Los guardianes de los territorios antiguosen las entradascelebraban al visitantecon un regalo en sus manos.

Los visitantes,cuando eran pasajeros,

Page 167: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

167

llevaban en sus gigras un regalo de transeúnte.Pero si sus pasosmarcaban la danza de la estanciaa sus espaldas cargabanlos frutos de su trabajo hecho maíz,los símbolos de la vidadibujados en una cobijapara abrigar los sueñosen la tierra de sus hermanos.

Los taitasya sabían quién los visitaría.Mucho antes de anunciar su llegadacon la danza del Yagépredecían quién vendría;entonces preparaban los mejores alimentoslas mejores mantas para abrigar sus sueñosy armonizaban su encuentrocon un abrazo fraternoy luego,fortalecían sus miradascon el ritual del Yagé…

Page 168: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

168

§ Shecuats̈ëng

iAcbe shecuats̈ëng ndoñ tmonjëftsinÿnanasTiempo ndoñ ts̈abá quecatabomá…

iiTënts̈á bid benachiñAcbe uenan anánTs̈abá inamn bejayiñ jtsëshbuajuan.

Page 169: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

169

§ Huellas

iSi tus pasos no dejan huellaandas malgastando el tiempo…

iiEn el camino ancho de la vidatus pasos débilesprocura ponerlos sobre el agua.

Page 170: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

170

§ Ndëts̈bé

iAcbe cuerpents̈a sësnacbe tsëntsaca juabnmo chcá echantsenanechantseyebuambats̈be yents̈angbe ndotats̈ëmb juabn.

iiYejuan cochjonÿinÿiyanteo yents̈angbe onÿayan cochanjasentia.

Page 171: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

171

§ Piedra

iFrío silencio de tu cuerpoen el centro de tu imagenretumba el ecohablandolos secretos de mi gente.

iiMírala fijamente:sentirás la mirada de antiguos pobladores.

Page 172: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

172

§ Chë shlofts̈ kwiwi

iChë shlofts̈ kwiwiibetiñ echandoyen.

iiChë versiayanjtsechembuanan empasam sësnoy.

iiiBëtstaitang cachcá jenonÿayánnts̈am jopasam jtsuenanan.

ivBënoc tojaversiasndoñ pamill queochatsmën.

vChë shlofts̈ kwiwibe versiayanjobanam jtsichamuan.

Page 173: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

173

§ El pájaro kwiwi

iEl pájaro kwiwise alimenta de oscuridad.

iiSu cantollama al eterno frío.

iiiLos abuelos resignan su espírituoyen su destino.

ivEntre más lejos canteno es un familiar.

vEl canto del pájaro kwiwianuncia la muerte.

Page 174: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

174

§ Bocoy

Ndoñs chë buachëngjtsebos̈an jatamenamchë bocoy ndaya ts̈abá chaotsesentenam.

Tcojuayengacasncmochjofj.

Tcojtsoyats̈ëmbosnndocnaté quecbochatënanjatonday.

Page 175: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

175

§ Chicha

No es que a cada visitantese lo quiera ver borracho;la chicha es un saludo de bienvenida.

Si la aceptaste aceptamos.

Si la rechazasnunca más te brindamosnada.

Page 176: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

176

§ Batang

iBuachoy tmojangchë uanguëfshn betiyoyuabuanganiyá o uafchendiyábotaman jtsaiuajajonanuta cucuatema.

Nda yotats̈ëmbondayá imoben jamam.

Jtsetats̈umbuamchëngaftac jotbemanbocoy jtsetëmoyës jencuentanjajañ jtsenangmenëso jautsëtsayan jutjen cucuats̈ënguiñchabe yebnoc.

iiEspañoliñ tcojtseyebuambasncamënts̈á cmochantsëjuanndayam cachcácamënts̈á jtseyebuambëscamënts̈á cochantsetats̈ëmb.

Page 177: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

177

iiiTajsoican cmochantsonÿaymo chcá echantsebuashinÿinÿanchëngbe botaman juabn.Ts̈a bosterannts̈am betsejuabnayan jtsetats̈ëmbuants̈abá tcmojtsonÿaschëngbe bominÿec acbe bominÿ mochantotsejcjuá.

ivCorent pacinciadëng.

Nÿetscang jtsinÿayancachëngbe s̈es̈ongcámo chëngbents̈an cafjonÿnáuaranguëng camënts̈ang.

Chëngbe palabrac jtsabuajënÿanchëngbe cucuats̈ëngac jtsenangmenanbëngbe bid jtsaipormayan.

Chë batang chca mondmënshtëcán mochandenojuabnaycamënts̈acá jtsetats̈ëmbuamcucuatemëngá jtsëbentayánts̈abá jtsamam.

Page 178: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

178

§ Mujeres camënts̈á

iCuando van de visitabajo esa mantita verdea veces roja o azulse guardan humildementedos manitas.

Quién sabede qué son capaces.

Para saberlohay que sentarse con ellasa hablar tomando chicha,trabajar en el jajañ10

o visitarlas con las manos llenasen su yebna11.

iiSi les hablas en españolen camënts̈á te van contestando.Inevitable,

10 Jajañ: chagra, el lugar donde se cultiva la vida y los alimentos.

11 Yebna: casa.

Page 179: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

179

hablar la lenguaes la clave del saber camënts̈á.

iiiSus miradas gachasguardan el brillode la esperanza.De tanto engañosaben leer tus intencionesy si les inspiras confianzasus ojos abrazan tus ojos.

ivPaciencia a toda prueba.

A todos nos mirancomo a sus propios retoños;parece que hubieran gestadomiles de camënts̈á.

Nos arrullan con sus palabras;y sus manos, mientras trabajan,van moldeando nuestra vida.

Así son las batás,silencio en pensamiento profundo,prudencia en sabiduría camënts̈á,manitas inquietaspor hacer el bien.

Page 180: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

180

§ Chë uafjajonay

Chë uafjajonayam mondichamena shachbuiyec inauatsuama cacanÿe bëtsmamabiy.

Mor sëntsebos̈ jtsetats̈ëmbuamnts̈am y ndáyec ts̈abëts ngmenan yojabomnán.

Page 181: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

181

§ Esa laguna

Dicen que esa lagunase llenó con las lágrimasde una anciana.

Quisiera saber ahoracuál y cuán grandeera su pena.

Page 182: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

182

§ Biajëng

Acbe palabrëng ndoñ chaondëtsemnnÿe ena biajëngni uants̈ëfjushá, ni jashajonannÿe ena biajëngacbe juabnam.

Page 183: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

183

§ Enredaderas

No dejes que tus palabrasse vuelvan lianasni flor, ni frutosólo enredaderasde tu pensamiento.

Page 184: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

184

§ Uinÿnanan

Ndoñs ts̈a tanguá quetsatsmënndaya nÿech tiempochca tojuinÿnanáats̈be jobiañ.

Page 185: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

185

§ Arrugas

No es que me esté poniendo viejonada más el tiempoestá asentando sus pinceladasen mi rostro.

Page 186: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

186

§ Mënté

Mënté yontsëshachenyëfsndocnaté nandmën.

Page 187: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

187

§ Hoy

Hoy es el tiempo,mañanapuede ser nunca.

Page 188: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

188

§ Chë tëjañ y chë jants̈etëshëng

Chë tëjañ y chë jants̈etëshëngcorent mondenbobonshanEnterdíyquemënts̈acnatéjtsatenamabnayiñ mondënts̈en.

Inÿeng mochanjayan:¡Ah!Ts̈a bacants̈ uaftena ca.

Page 189: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

189

§ Las montañas y las nubes

Las montañas y las nubesse quieren mucho. Durante todo el día,por esta época,se la pasan acariciándose.

Otros dicen:¡Ah!Qué invierno tan feo.

Page 190: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

190

§ Chë juatsbuañ

Inÿeng jtsichamuantsëfcuacuatjshlofts̈ guacamaybents̈an, chabe inÿnan tojuaca ca.

Inÿengnchë shlofts̈ guacamayotsëfcuacuatjbe inÿnan tojatëbëb ca.

Tacuantsetats̈ëmbondegombrnëchë canÿa y chanÿanjobuertanës mondotjena chëngbe inÿnanjuatsbuañ.

Page 191: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

191

§ En la altura

Unos dicenque el arcoíristomó los colores del guacamayo.

Otrosque el guacamayose los robó al arcoíris.

A saber:lo ciertoes que uno y otrodanzan el sueño de sus coloresen la altura.

Page 192: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

192

§ Ndosertanëng

Ndás cuantsabobuatm chë ndosertaná ca¿ndoñ mondoben jualiamënglibrës̈angá o betiyëng?

Canÿeng y inÿengbats̈á y bëtscá mondëtats̈ëmb.

Bënetenats̈be bëtstaitá tmojuants̈abuachécanÿe librës̈á:tmonjauyan tonday condëtats̈ëmbo ca.

Ibetnshinÿoc jotbemanchabe cucuats̈iñcoca tsbuanach jtsebuertanayanuayas̈ac jtsichamuanndayá chiñ bnetsabinÿnan.

Page 193: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

193

§ Analfabetas

A quién llaman analfabetas,¿a los que no saben leerlos libros o la naturaleza?

Unos y otrosalgo y mucho saben.

Durante el díaa mi abuelo le entregaronun libro:le dijeron que no sabía nada.

Por las nochesse sentaba junto al fogón,en sus manosgiraba una hoja de cocay sus labios iban diciendolo que en ella miraba.

Page 194: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

194

§ Nday biyañ

Mënté muents̈ sëntsemna orats̈be yents̈angbiam sëntsoyebuambnácbotjá muents̈a utabná:¿nday biyañchëngbe otjenayan tmojuabem?

S̈ontsinÿan tmojuabemingles biyañ, ni mo españoliñ ndoñ.

Ats̈beng entsabemancamënts̈á biyañ.Chcachcá ndocnaté quemochatenyeonan.

Page 195: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

195

§ En qué lengua

Hoy, que me encuentro en su oficinaabogando por la vida de mi pueblo,le pregunto, señor presidente:¿En qué lenguaestán escritos sus sueños?

Parece que están escritosen inglés, ni siquiera en español.

Los míos están escritosen camënts̈á.Asíjamás nos entenderemos.

Page 196: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

196

§ Ats̈be otjenayanbe uajuinÿanëshá

Ndoñ jtaná quetsatsmën,ats̈be otjenayanbe uajuinÿanëshá montsafsasná.

Page 197: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

197

§ La luz de mis sueños

No es que esté ciego,me están apagando la luz de mis sueños.

Page 198: BínÿBe OBOYeJUAYënGkimera.com/data/redlocal/ver_demos/RLBVF/VERSION/RECURSOS/R… · Jamioy Juagibioy, Hugo, 1971-, autor Bínÿbe oboyejuayëng = Danzantes del viento / Hugo Jamioy

Para su composición digital original se utilizaron familias de las fuentes

tipográficas Garamond y Baskerville.

Principalmente, se distribuyen copias en todas las bibliotecas adscritas a la RNBP con el fin de fortalecer los esfuerzos de

promoción de la lectura en las regiones, al igual que el uso y la apropiación de las nuevas

tecnologías a través de contenidos de alta calidad.

Este libro no se terminó de imprimir en 2017. Se publicó en tres formatos electrónicos (pdf, ePub y html5), y hace parte del interés del Ministerio de Cultura y la Biblioteca Nacional de Colombia —como coordinadora de la Red Nacional de Bibliotecas Públicas, rnbp— por incorporar

materiales digitales al Plan Nacional de Lectura y Escritura «Leer es mi cuento».