Call center bateko jarri diogu - ivap.euskadi.eus · 23. zenbakia ui 2015eko abuztua Call center...

23. zenbakia2015eko abuztuaosatuberri

Call center batekolanari aurpegia jarri diogu

23osatuberri15-08 bidaiak azken2_Maquetación 1 2015-09-03 11:12 Página 1

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakCall center bat .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Juan Elorriaga .............7bidaiak mundutik zehar

Sahara.........8-9adituak

Carlos Saga......10-11osasunez eta osasuntsu bizi

Maialen Araolaza Arrieta ......12-13aholku medikoak

Zorabioak .....14-15arnasguneak

Orbaibar ....16-17urratsak

Beatriz Agirre eta Bego Carvajal ....18-19euskara osakidetzan

Ion Zabala ...20-21bizitza lanetik kanpo

Albert Muñoz ..........22denbora-pasak...........23

agendaIRAILA

Trebakuntza Sanitario Espezializatuko Tutoreeta Ikasketaburuen XII. Topaketa Nazionala.

Urriaren 23, 24 eta 25ean, Bilbon, Bizkaiko SendagileenElkargoan.Norentzat: trebakuntza espezializatuan interesatuta daudenguztientzat, egoiliarrak barne.

URRIA

Aho-hortzen Osasunari buruzko II. Jardunaldiak.

Urriaren 16an, 9:00etatik 14:00etara, MendarokoOspitaleko areto nagusian.Norentzat: odontologo, odontologiako laguntzaile, familia-mediku eta emaginentzat. Hizkuntza: gaztelania.

Eguneko Ospitaleen eta Haur eta NerabeenTerapia Intentsiboen IV. JardunaldiNazionalak: «Nortasunaren nahasmendularrien arreta».

Urriaren 23 eta 24an, Bilbon, Deustuko UnibertsitatekoAuditoriumean.Jardunaldien idazkaritza: Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.

Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeko 2015eko2. deialdiko probak

Idatzizkoa: urriaren 31n, BECen, Barakaldon.Ahozkoa: abenduaren 10 eta 11n, EAEko hiru lurraldeetan.

AZAROA

Arreta Integratuko Jardunbide Onei buruzkoII. Jardunaldiak: «Elkarlaneko ikaskuntza-sarebaterantz».

Azaroaren 18an, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean.Komunikazioak jasotzeko azken eguna: irailaren 30a.

Euskal Herriko Erizaintzako IX. Jardunaldiak:«Zaintzen eta gizarteratzen».Azaroaren 25 eta 26an, FICOBA Euskal KostaldekoNazioarteko Erakustazokan, Irunen (Gipuzkoa).Komunikazioak jasotzeko azken eguna irailaren 30a da.


Argitaratzailea: Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Araitz Muguruza

Uda badator eta, ba al daukazu plater gozo eta osasungarriren baten errezeta errazik sasoi horretarako?

SAGAR-KONPOTA

Osagaiak lau lagunentzat:- Kilo bat sagar- 10 koilarakada azukre- Kanela- Ur pixka bat

Prestaketa:Zuritu sagarrak, haziak kendu eta zati txi-kiak egin. Ondoren, ontzi batean jarri, etahamar koilarakada azukre nahastu, kanela-rekin batera.

Gero, ura bota. Ontzia su baxuan jarrikodugu, eta horrela utziko, sagarrak bigun-tzen diren arte. Hoztu ondoren, hozkailuansartuko dugu.Yolanda (Goierri-Urola Garaiko ESIa)

OREO-IZOZKIA

Osagaiak 4 lagunentzat:- 6 platano

- 28 Oreo gailetaPrestaketa:Platanoak zuritu eta zatitu. Tupperware ba-tean sartu eta izozkailuan utzi gau oso ba-tez. Hurrengo egunean platanoa izozkailu-tik atera, eta irabiagailuan jo izozki-testurahartu arte.

Beste alde batetik, Oreo gailetak txikitu.Oreo birrindua platano izoztuari gehitu, etairabiatu ondo nahastu arte. Oreo-orea kris-talezko ontzi batera pasa, film gardenare-kin tapatu, eta izozkailuan sartu. Handikordu batzuetara izozkia prest egongo da.

Nekane (Bidasoko ESIa)

TOMATE-ZOPA HOTZA

Osagaiak 4 lagunentzat: - 6 tomate heldu- Bi hosto albaraka- Koilarakada bat azukre- Gatza- Piperbeltza- Oliba-olioa

Prestaketa:Tomateak, albaraka eta azukrea irabiagai-luan jo; ahal dela, ez jo gehiegi, kolore go-rria ez galtzeko. Txinotik pasatu, mamiaondo estutuz ahalik likido gehiena atera-tzeko, eta hozkailuan eduki ondo hoztuarte.

Zerbitzatzean, oliba-olioa gaineratu, etakolesterol-arazorik ez baduzue edo gogoakhala ematen badizue, esnegain-tanta batere bai. On dagizuela!

Mikel (Zuzendaritza Nagusia)

ESPAGETI KRUDIBEGANOAK

Osagaiak 2 lagunentzat:- 2 kalabazin- Ahuakate bat- Limoi erdi baten zukua- 80 mililitro ur- Cherry tomateak- Ekilore-haziak

Prestaketa:Azala kendu kalabazinei (nahi bada, azalautz daiteke), eta kalabazin-fideoak eginarraspagailu batekin.

Ahuakate-saltsa egiteko, ahuakatea, li-moi-zukua eta ura irabiatu. Behar izanezgero, ur gehiago jarri, saltsa-testura hartuarte. Batzuei fina gustatzen zaie; beste ba-tzuei, berriz, krematsua.

Saltsa kalabazin-fideoekin nahastu, etagainetik Cherry tomateak eta ekilore-ha-ziak jarri.

Nekane (Bidasoko ESIa)

MARMITAKOABere soiltasunean, uda-garaiko jakirik go-zoena da.

Lapiko batean, piper berdea eta kinpulaerregosi. Erregositakoan, aukeran, tomatexehatu apur bat bota, eta bertan egin, apurbatean.

Patatak txikituta bota. Ondoren, pipertxorizeroaren mami apur bat eta aurrez atu-naren azal-hezurrekin egositako ura, pata-tak estali arte. Gatza bota, eta egosi, patatabigundu arte.

Surtatik atera, eta atuna zatitxotan bota.Eragin eta estali.

On egin!Xabier (Zuzendaritza Nagusia)


geur

e ze

rbitz

uak

4 osatuberri2015eko abuztua

Telefonoaren bestaldekoahotsakMedikuarenean ordua hartzeko telefonoz deituta, beste aldean entzuten direnahotsetako bi dira Pilar Lazarorena eta Ana Ormazabalena. 2005ean osasun-zentroetako arreta-zerbitzuak bateratu zituztenetik, Donostian egiten dute lan,Amaran duten egoitzan. Egunean, ehunka dei baino gehiago jasotzen dituzte.

Amarako osasun-zentroarenbigarren solairuan dago Do-nostialdeko eta Urola Kosta-

ko pazienteen deiak jasotzen dituencall center delakoa. Hiru bulego di-tuzte, mahai bakoitza ordenagailueta telefono batekin. Hara gerturatuahala, ozenagoa da telefono-deieneta elkarrizketen hotsa. Ordenagai-luko sistema batekin kudeatzen di-tuzte hitzorduetako egutegiak. Siste-ma horretan, bateratuta daude osa-sun-zentroetara bertara joaten dire-

nen hitzorduak, deitzen dutenenaketa Internet bidez hartzen dituzte-nak, eta negoziatzea izaten da tele-fonisten lana, pazienteek nahi duteneguna eta ordua negoziatzea. Lazaroeta Ormazabal erreportajerako gal-derak erantzuten ari ziren bitarteanere, sarri entzuten ziren telefono-ho-tsak.

Lehen-mailako arretarako orduakematen dituzte Amarako egoitzan,hala nola medikuekin, erizainekin,odontologoekin eta emaginekin

egoteko. Espezialistarekin hitz eginnahi badute, ez da haiengana jo be-har. Ormazabalek gogorarazi du sa-rritan hots egin izan dutela nahastu-ta. Horrelakoetan, informatu egitendituzte pazienteak: «Azaltzen diegunora deitu behar duten ordua beharbezala hartzeko; guk ezin izaten die-gu aldatu».

Goizeko zortzietatik iluntzera artearitzen dira deiak jaso eta jaso. Ha-mabost langile dira, eta txandaka ari-tzen dira. Osakidetzako datuen ara-

Osakidetzaren Donostiako Ama


geure zerbitzuakosatuberri 52015eko abuztua

bera, astean, 13.000 dei jasotzen di-tuzte, eta, hilean, 52.000 inguru. Ezdira dei gutxi ez, ezta haientzat ere.Ormazabalen irudiko, telefono-bi-dezko arreta berriz ere indarrean jarridutelako da. «Bolada batean, maki-na-ahots batek hartzen zituen telefo-no-deiak, eta haren bidez ematen zi-ren oinarrizko hainbat zerbitzu. Or-duan, jendea osasun-zentroetarabertara joaten hasi zen ordua hartze-ko. Orain, sistema hori ez dagoenez,errazago deitzen dute». 2011n jarrizuten martxan Osarean sistema, etamakina hark hartzen zituen telefono-deiak. Ez zuen askorik iraun. Erabil-tzaile askorentzat «ez zelako ero-soa», dio Ormazabalek.

Lazaro, dena den, ez dago erabatados Ormazabalek dioenarekin. Ha-ren ustez, argi-ilun asko zituen siste-ma mekanizatuak, bai, baina baze-goen ongi moldatzen zen jendea ere.«Horrelako aldaketetara hobeto eta

okerrago moldatzen den jendea da-go; kasu horretan, adinekoek esatenzuten ez zutela gustuko zerbitzua,baina bazen kexatu ez zen jendeaere. Internetekin antzera gertatzenda: zenbaiti ez zaio erraza egiten;gazteei, berriz, oso erakargarria».Hutsune batzuk ikusten dizkio, hala

ere. «Hainbat hitzordu-mota daude.Ohiko hitzorduak hartzeko balio du,baina urgentea bada edo berezitasu-nen bat badu, ezin du makinak egin,guk sartu behar dugu tartean».

Segurtasun-falta ere sumatu zutenerabiltzaileen artean. «Ahots artifi-zial batekin hitz egitea, hotza izateazgain, zalantzatsua ere bada, ez baita-kizu ziur hitzordua behar bezala jasoote duen», zehaztu du Lazarok. Bi ur-teren ondoren, Osakidetzak Osareanerretiratzea erabaki zuen eta berriz erelehenera itzultzea. Hura kendu zute-nean jendeak izan zuen erreakzioazgogoratzen da Ormazabal. «Poztuzen jendea; ‘hara!, makina dagoene-ko ez dago!’, esaten zuten».

Baina, makinak funtzionatzen zue-nean telefonisten lana alboratuta ezzegoen bezala, orain ere ez dago al-boratuta makina bera. Gauetan, as-teburuetan eta jaiegunetan izatendute martxan.

Geratu ere egin gabeTelefonoa belarrian ipini orduko has-ten dira telefono-deiak. Telefonistekordenagailuan izaten duten progra-ma Interneteko atariaren tankerakoada, baina apur bat osatuagoa. Infor-

mazio apur bat gehixeago izaten du-te. «Etxetik, pazienteak jakin dezakemedikua bi astez faltatu dela; he-men, berriz, zer dela-eta ez dagoenere jakiten dugu, eta, oporretan bal-din badago, ordezkoa nor den erebai». Geratu ere ez dira egiten. Ama-rako call center-ak nahiko eremu za-bala hartzen du bere gain. Hemezor-tzi osasun-zentrotarako hitzorduakematen dituzte; horietako hamaseirierabateko zerbitzua ematen diete;beste biri, berriz, arratsaldeetan la-guntzen diete. Deiak jasotakoan, ezzaizkie agertzen telefono-zenbakihutsak, pazienteen fitxak ere ager-tzen dira. Hala jakiten dute telefono-aren bestaldean dagoena euskaldu-na ote den.

Lazaro eta Ormazabal Amararaetorri aurretik, beren herriko osasun-zentroko harreran aritu ziren lanean.Han ere hartzen zituzten deiak. Des-berdintasun nabarmen bat igartzendute bi lanen artean: telefonoa ez de-la jo eta jo aritzen. «Harreran bestenorbaitekin ari bazara, ezin diozu ka-surik egin telefonoari; hemen, horre-tarako gaude, eta, jende asko gaude-nez, beti egiten diogu jaramon». Izanere, makina gure atzetik dago orain.% 5 baino ez dira galtzen, gainerako% 95ak hartu egiten dituzte. Bestal-de, deien % 85 bertan hartu eta es-kegitzen dituzte; arazorik baldin ba-da, dagokion osasun-zentrora bide-ratzen dute.

Telefonista batek zein ezaugarribehar duen galdetuta, biek hauxe etabera erantzuten dute: «Pazientzia».Oro har, jarrera egokia izaten duteerabiltzaileek, baina batzuetan, ger-tatzen zaizkie gaizki-ulertuak. «Lekuguztietan bezala, erabiltzaile bateknahi duen huraxe lortzen ez badu,haserretu egiten da; horrelako kasueierraz aurkitzen diegu irtenbidea».Hari-mutur denak ongi loturik baititutelefono-bidezko lehen arreta-zerbi-tzuak.

o Amarako call center-eko langileetako batzuk. ARAITZ MUGURUZA

«Hilean, 52.000 dei jasotzen dituztebatez beste, etaastean, 13.000»



jaki

n be

rri •

efe

mer

idea

k

BERDINTASUNERAKO II. JARDUNALDIAK EGIN BERRI DIRA

Joan den irailaren 1ean, iaz Gasteizen hasitako bideari jarraipena eman zio-ten, Bilbon, UPV/EHUk, Osasun Mentalaren Elkarteak, Osakidetzak eta Ci-bersamek antolatutako jardunaldietan. Egun horretan, berdintasunaren ar-loan oraindik gainditu gabe dauden erronkez hitz egiteko, 150 bat lagun bil-du ziren Abandoibarrako Baroja Auditorioko Bizkaia entzunaretoan:psikiatrak, psikologoak, LMko medikuak, emaginak, gizarte-langileak…,baita herritar batzuk ere.

Jardunaldien aurkezpena Ana González-Pinto eta Margarita Sáenz psikia-trek egin zuten. Generoaren ikuspegia gaurko eredu medikoan –bai arretan,bai ikerkuntzan– sartzeko beharraz aritu ziren, eta funtsezko ideia bat ereadierazi zen: feminismoaren begiradak baduela zerikusirik giza eskubidee-kin. Ondoko hitzaldietan, haiekin batera, beste sei psikiatra ere aritu zirensaioak dinamizatzen: Olatz Napal, Leire Celaya, Eider Zuaitz, Izargi Lacunza,Kristina Jausoro eta Batirtze Artaraz.

Lehen hitzaldian, Miguel Angel González-Torres psikiatra identitateaz etageneroak identitatean duen eraginaz mintzatu zen. Emakumeen eta gizonenarteko ezberdintasunak aztertu zituen. «Emakumeek ez dute zalantzarik eu-ren identitateaz, bai euren balioaz. Gizonek, berriz, badute zalantza eurenidentitateaz, eta emakume baten figura (ama, bikotea edo neskalaguna) be-har dute hura berresteko».

Bigarrenean, Silvia Dabouza psikologo eta sexologoa Osakidetzako eskual-de batean sexualitatearen gainean egindako ikerkuntza batez aritu zen. On-dorioztatu duenez, profesionalek, orokorrean, interes handia dute presta-kuntza berezia jasotzeko, eta, laginaren arabera, haien arteko %80k heltzendiote kontsultan sexualitatearen gaiari, maila altu edo ertainean.

Azken hitzaldian, Susana Koska idazlari, aktoresa eta dokumentalistakOsakidetzarekin izandako harremana azaldu zuen, pazienteen eskubideaketa haien protagonismoa aldarrikatuz. Bere esperientzia «Tópico de cáncer»liburuan jasoa du.

Jardunaldien amaieran, Psikiatriako lau egoiliarrek hiru kasu praktiko azter-tu zituzten. Indarkeriak, etxeko lan-zamak, estresak eta alkoholismoak ema-kumeengan duten eraginaz aritu ziren. Ideia funtsezko bat atera zen: pazien-teen osasuna lantzeko, esparru soziala (generoa eta rolak barne) ere kontuanizan behar da, esparru biologiko eta psikologikoarekin batera.

ARABAKO UNIBERTSITATE OSPITALEAK INGURUMENEKO‘EKOSCAN’ ZIURTAGIRIA LORTU DU

2013an, Arabako Unibertsitate Ospitaleak ingurumena errespetatzeko ibil-bideari heltzea hartu zuen kontuan, eta Ekoscan arauan oinarritutako kude-aketa-sistema ezartzeko eta ziurtatzeko aukera sortu zen. Prozesu hori aur-tengo ekainean bukatu da, ziurtagiria lortu baitu kanpoko ziurtatze-erakun-de baten bidez.

Ekoscan araua pribatua da, Eusko Jaurlaritzako ingurumen-jarduketarakoIHOBE sozietate publikoak sustatua. Ekoscanen xedeak dira enpresak jakiteazein diren bere jardueraren ingurumen-inpaktu nagusiak, inpaktu horiek txi-kiagotzeko aukerak ezagutzea, eta horren guztiaren arabera jardutea.

efemerideakUrriaren 17a,Jose Ariztimuño Olaso,«Aitzol» hil zutenTolosan jaio zen, 1896an. Euskal idaz-le, kazetari eta elizgizon abertzale etaeuskaltzalea izan zen. Ehunka artikuluidatzi zituen aldizkari eta egunkarie-tan, gaztelaniaz zein euskaraz, eta hiz-kuntza-normalizazioaren aldeko eki-menak bultzatu zituen.

1930ean Euskaltzaleak elkartearenzuzendaritza hartu zuen, eta, ondo-ren, Eusko Pizkundea mugimendua-ren oinarriak jarri zituen. Antolatzaileaparta, elkarrizketa maite zuen; Ma-drilekin hartu-emanetan sakonduz,akordioetara iristea zuen helburu.

Gerra pizturik, EAJren eta karlisten ar-teko akordioa lortzen saiatu zen, etahorretan ari zela, frankistek Pasaia in-guruan preso hartu eta DonostiakoOndarretako kartzelan sartu zuten.Han torturak jasan zituen, eta, handikgutxira, fusilatu egin zuten, Hernanin.

Urriaren 21a,Julio Medem jaio zen

Donostian jaio zen, 1958an. Medikun-tzan eta Kirurgia Orokorrean lizentzia-tu zen UPV/EHUn, baina, noski, zine-ma-zuzendari gisa da ezaguna: Vacas;La ardilla roja; Tierra; Los amantes delcírculo polar; Lucía y el sexo; La pelotavasca, la piel contra la piedra / Euskalpilota, larrua harriaren kontra… Az-ken horrek sekulako eraso-kanpainajasan zuen espainiar nazionalismoerradikalenaren aldetik, hain zuzenere, Donostiako Zinemaldian estreina-tu aurretik, 2003ko irailean. Espainia-ko Kultura Ministroak berak ere, nahizeta aitortu ez zuela ikusi dokumenta-la, sekulakoak esan zituen Medemenobraren aurka, baina azkenean filmaerakutsi ahal izan zuten.


Juan Elorriaga ArruzaZuzendaritza Nagusiko

hizkuntza-normalizazioko teknikaria

Osatuberri, Euskara21en ildotik

osatuberri 72015eko abuztua

Lerro hauen bitartez, irakurleei ai-tzindaria izan zen Euskara 21 proiek-tua eman nahi dizuet jakitera, geroraerrealitate egina, eta gaur egun ere-du eta tresna bihurtu dena. Nikneuk, miresteaz gain, argibide dau-kadan ekimena. Egin dezagun haus-narketa eta historia apur bat.

Ez dira urte asko igaro Euskara Bizi-berritzeko Plan Nagusia (1998) onar-tu zenetik. Bere garaian mugarriaizan zen Plan hura, hiru helburu es-trategiko hauek ardatz hartuta gau-zatu zena: euskararen transmisioa,erabilera eta elikadura. Plan nagusiharen osagarri eta lehentasun askokbere horretan iraun badute ere, bes-te zenbait egungo premietara egoki-tu behar izan dira. Horiek horrela,Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia-ren berrikuspena egin zen Euskara21 izeneko gogoeta prozesuan.

Euskara 21 ekimenak hogeita bat-garren mendearen hasierako hiz-kuntza politikaren oinarriak finkatuzituen. Euskararen Aholku Batzorde-aren barruko eztabaida 2008ko le-hen hilabeteetan abiatu zen, eta, gi-zartearen partaidetza handiaren on-doren, 2009aren hasieran behinbetiko txostena prestatu eta ezagu-tarazi zen, Itun Berritu baterantz ize-nekoa, alegia.

Guztira, Euskara 21 ekimenarenhamalau lehentasunezko ildo estra-tegikoak azpimarratu ziren, eta, Eus-kara Biziberritzeko Plan Nagusia(EBPN) berrikusteko bidean, 2011koapirilean Hizkuntza Politikarako Sail-buruordetzak 101 adierazlek osatu-tako euskararen egoerari eta bilaka-erari buruzko txostena aurkeztuzuen. Aipatutako ildo nagusi erakar-garri eta berritzaileenak zuokin ira-kurleokin komentatzea eta hausnar-tzea interesgarria bezain eraginga-rria izan daitekeelakoan, hona

hemen ispilu izan ditugun horietakobatzuk (garrantziaren araberakoak) :

12. ildo estrategikoan hauxe aipa-tzen du: «Euskararen irudiari presti-gioa ematea, kultura eta komunika-zioaren alorreko lorpenak garbiproiektatuz, batetik, eta, bestetik,euskal gizartearen kohesiorako osa-gai ezinbestekoa dela praktikan etadiskurtso publikoan adieraziz».

11. ildoan beste hauxe: « Euskara-ren erakargarritasuna lantzea eta eraegokian proiektatzea: euskarakmundu ugari ditu bere baitan, etaeuskarara datozenen munduentza-ko tokirik ere badu bere barnean».

9. ildo estrategikoan, «Euskarazkomunikatzeko estandarrak malgu-tzea eta aberastea hiztun berrienadierazkortasunaren mesedetan. Zu-zentasunaren irizpide bakarretik ko-munikagarritasunarenera eta adie-razkortasunarenera igarotzea».

7. ildo estrategikoan, «Euskarazkokultura kontsumoa indartzea, euskalkultura industria, ekoizle eta sortzai-leekiko ikuspegi askatzaile batetik».

Horiek horrela, Osatuberri aldizka-riaren proiektua mamitu zenean ze-haztutako ekarpen guztiak biltzenahalegintzeaz gain, lerro editoriala-ren aldaketa ere horri begira suertatuzen. Berrikuntza desio berri horiekguztiek aldizkaria bideratu zuten,eta kazetaritzako eduki biziak eta es-

tilo freskoa burutze aldera nabar-mendu ziren ildo horiek. Hizkuntzaeta idaztankera irakurlearengandikahalik eta hurbilena egotea zen go-goko ideia. Horretarako, 2011n ira-kurleen artean egindako inkestaukatu ezinezko ebidentzia eta tresnaizan zen irudi eta eduki berriak oso-osorik asmatu eta sortzeko. Ordukohainbat irakurlek uste zuten euska-razko argitalpenek (Osakidetzakoak)funtzio didaktiko handia zutela, bai-na haientzat ahalegin izugarria zenirakurtzea. Azkenean, irakurketabera ahalegin edo esfortzu moduanidentifikatzen zuten, plazer eta aisia-rekin inondik inorako loturarik senti-tu edo proiektatu gabe.

Euskararen normalkuntza bideanbeste eredu bat hautatzeko eskatzenziguten: irakurketa erraza eta arina;edukiak eta gaiak jorratzeko anizta-suna, kolorea, hurbiltasuna, gaurko-tasuna. Hizkuntza funtzional etaadierazkorretik edan nahi zuten, are-ago, aparteko kontzentrazioa eska-tzen ez zuen irakurketa dibertigarria-goaz gozatu gura zuten. Aldaketagoitik beherakoa izan zen, eta tamai-na, koloreak, atalak, argazkiak, iru-diak, letrak, kolaborazioak eta aba-rren abarra beste eskaera, garai etapremia batzuetara egokitu ziren. Hor-txe hasi zen Osatuberri proiektu be-rria, Euskara 21 ekimenaren eskutik.

kolaborazioa



bida

iak

mun

dutik

zeha

r

Maletakelkartasunez beteta

Urtero, osasun-langile asko Saharara doaz hangoeilaguntza ematera; pazienteak artatu, eta haien egoeraarintzeko ahaleginak egiten dituzte.

Z ortzitan izan da Saharako ba-samortuan. Eguzkia kiskalga-rria da, eta larriak, han bizi be-

har duen herriaren premiak. Bidaiaguztien xedea bera da: sahararrenkanpamenduetan laguntzea eta egi-teko solidarioetan parte hartzea. Ho-rretarako, udazkenak baliatzen ditu;opor bereziak dira bereak. Izan ere,bidaia bakoitzean, oroitzapen etaegiteko berriekin puzten du maleta.

Mundubat gobernuz kanpoko era-kundearen ekimenez, laguntza-tal-deak sortzen dituzte; ahal dela, me-dikua, pediatra eta erizain bat edo bibiltzen dituzte eta, batzuetan, trau-matologoak, erradiologoak eta ema-

ginak ere batzen dira bidaietara. Pol-tsak sendagaiz eta bestelako tresne-riaz betetzen dituzte, eta, esaterako,tentsioa neurtzeko gailuak darama-tzate aldean.

Mendebaldeko Sahararen hegoal-dera abiatzen dira beti, Tindouf-ekokanpamenduetara. Mingoren arabe-ra, basamortura heltzean, pertzep-zioa asko aldatzen da. «Kanpotarbaten begiekin begiratuta, kanpa-mentuek ez dute paisaia ederrik».Pobrezia eta laztasuna gailentzendira han. «Baina sentimenduak ditu-gunon begietatik begiratuta, tokiakbadu halako xarma bat». Dioenez,basamortuko edertasunak beti dau-

de ezkutatuta, eta horiek topatzenjakin behar da. Kaleak baino gehia-go, adobezko etxe-barrualdeek era-kargarri asko ezkutatzen dituzte. De-korazio minimalista izan ohi dute,baina alfonbrak eta objektu kolore-tsuek bestelako giroa ematen diotepaisaia lehorrari. «Gainera, herri ho-rren berezko abegiari esker, badirudileku baketsu batean murgiltzen ga-rela».

Kanpamentuetan osasun-lana egi-teaz gain, irakaskuntzan ere aritzendira. Hango erietxean lan egitendute, eta aste batzuez laguntzen die-te pazienteen segimenduan. «Ospi-talea aipatzen dugunean, hemengo-ak imajinatzen ditugu, baina, haraheltzen garenean, ez du zerikusirik».Eraikinak barrakoiak dira, eta profe-sionalek tresneria mugatuarekin au-rre egin behar diete erronkei. Ospita-lean laguntzeaz gain, daira —edounitate administratibo— bakoitzeandauden kontsultategietatik ere iga-rotzen dira. «Lehen mailako arretakozentroen antzeko funtzionamenduadute; hor, zaurien edo paziente kro-nikoen kontrolak egiten dituzte, etahaurren nutrizio-gabezia lantzenda».

Mingo eta Nekane Aranburu erizainak tokiko medikuarekin. NEKANE MINGO

NEKANE MINGOEtxebarriko Osasun Zentroko erizaina

Zortzi aldiz izan da Saharako basa-mortuan laguntzen. Herri sahararra-ren historia gertutik ezagutzen du,eta, ahal duen guztietan, eskua luza-tzen die. Osasun-arloko ezagupenakpartekatzen ditu, eta, gainontzekolankideekin batera, elkartasuna adie-razten die bidaia solidario bakoitzean.


bidaiak mundutik zehar


Oro har, Mingok eta lankideek 24orduko zaintzak egiten dituzte, bai-na, erizainaren ustez, «herri sahara-rrarentzat garrantzitsuena guk lagunegitea da. Etxeetatik kanporatu zituz-ten. Mugetatik kanpo horren oihar-tzuna badagoela sentitzen dute, etaasko eskertzen dute hori». Sentimen-du horrek bultzatzen du Mingo urtezurte hondar kiskalgarrietara. «Osa-sun-kezka dugun arren, pertsona ho-riei ahotsa ematen saiatzen gara lan-kide boluntariook, munduak eurenegoeraren berri izan dezan. Hara hel-tzean, pertsonak ezagutzen ditugu,eta haiek dira itzultzera bultzatzengaituztenak. Guk uste baino gehiagolaguntzen diegu, eta hori oso atsegin-garria da».

Elkarri eraginezSaharara egindako lehenengo bi-daian, arreta handia piztu zion hangobizi-baldintza eskasak. «Basamor-tuan ur-eskasia dago, eta, higienearidagokionez, euren kultura dute».Osasun-arloan ere, ezberdintasunhandiak sumatu zituen. Esaterako,deigarri gertatu zitzaion ospitalekolurrean erabilitako orratzak edononbotata ikustea. «Barrakoi arteko ere-mu batzuk hareazkoak dira, eta ume

asko oinutsik ibiltzen dira». Hori ikusi-ta, berak eta beste erizain batek ego-era aldatu behar zutela erabaki zuten,eta lurra orratzez hustu behar zela.«Arriskuak azaldu genizkien, eta os-pitaleko zuzendariak, anbulantziakogidariak eta hango beste erizain ba-tzuek orratzak jasotzen lagundu zu-ten. Banan-banan jaso, eta zegokienontzietan sartu genituen». Euren ha-rri koxkorra utzi zuten.

Baina eragina elkarrekikoa da. Bo-luntarioek pentsamolde berria dakar-te bidaien itzuleran; Euskal Herriraheltzean, elektrizitatea edo edatekoura gehiago baloratzen dituzte. Lanegiteko moduari dagokionez, ikus-puntua ere aldatzen dute: «Saharansenide ugari bertaratzen dira gaixoarilaguntzeko, eta, batzuetan, nahikozaila da ordena bat ezarri ahal iza-tea». Beharrari ere beste balio batematen diote basamortua atzean uz-ten duten guztietan. «Berdin dio zeinden gure lana; beti ibiltzen gara pro-testaka, lan-karga edo bilerak direlaeta. Baina Saharatik itzultzen garenbakoitzean, hemen lan egitea osoerraza iruditzen zaigu bat-batean. In-jektagarri bat jarri behar badut, tokiaproposa eta xiringa bat dauzkat, etazauri bat garbitu behar badut, edate-

ko ura daukat. Ordenagailuak eta pa-zienteen historia ere baditugu».

Kontzientziak baretzen laguntzendu Saharara joateak. «Bueltan, utzita-koa baino askoz gehiago dakargu.Oso zaila da sentimenduei hitzak jar-tzea, baina halaxe da». Urtez urte,adiskide berriak egiten ditu Mingok,eta oso kultura ezberdinean murgil-tzeko abagunea dauka: «Ikuspegi be-rriak ezagutzen dituzu, eta benetanbalioa duten gauzak identifikatzenikasten duzu. Adibidez, poz handiaematen digu aurreko bidaian jaio zi-ren haurrak nola hazi diren ikusteak».Bigarren familia bat uzten du basa-mortuan. «Harremanak oso biziakizaten dira. Batzuek euren esperien-tziak kontatzen dizkigute, nola eurenetxeetatik alde egin behar izan zuteneta basamortua gurutzatu. Giza izpi-ritua elikatzen duten istorioak dirahoriek». Herri sahararraren berezkoindarra azpimarratu du, baldintzaurriekin aurrera jarraitzeko ahalmena.«Baliabide naturalik ez dagoen tokibatean, antolatzeko gaitasun handiadute, askatasun-izpiritua darie».

jakingarriakBidaiatzeko garairik egokiena

Udako hilabeteak gogorrenak izanohi dira; basamortuan bero izuga-rria egiten du. Boluntario askokudaberria edo udazkena hautatzendute.

Maletan zer sartu

Boluntarioek lanerako jantzi gutxibatzuk baino ez dituzte hartzen;gainontzekoa sendagaiak eta osa-sun-arloko tresneria garraiatzekobaliatzen dute.

Kanpamentuak

Dairatan banatzen dira, eta bakoi-tzean kontsultategi mediko batdago. Ospitaleak barrakoiak dira,eta, batetik bestera igarotzeko, lu-rra hareazkoa da sarri.

Mingo erizaina eta tokiko medikua Ausserd-eko ospitale aurrean. NEKANE MINGO



aditu

ak

Sialoendoskopia, listu-guruinen tratamenduenmugarriTresna berri baten bidez ari dira listu-guruineko patologiak tratatzen, azkenaldian,Mendaroko Ospitalean. Ohiko ebakuntza kirurgikoaren albo-ondorioak saihesteadute helburu; hau da, guruinak osorik erauzi beharrean, arazoa bera tratatu nahidute. Carlos Saga mediku otorrinolaringologoaren ekinbidez hasi dira ebakuntza-mota berriarekin.

Carlos Saga otorrinolaringolo-goak gertutik jarraitzen ditu al-dizkari zientifikoak. Han iraku-

rri zuen, hain zuzen ere, bazegoela lis-tu-guruinetako patologiak tratatzekosistema berri bat, sialoendoskopiaizenekoa. Tresna ñimiño baten bi-dez, listu-guruinean sortzen direnarazoei irtenbidea eman ahal zi-tzaien, listu-guruinak osorik erauzibeharrik gabe. Horrenbestez, pa-

zientearen bizi-kalitatea ez litzateketxartuko, guruinek lehengo itxuraeta funtzionamendu bera izango lu-ketelako. Teknika berri hori behar be-zala ikasteko, Suitzara joan zen Saga.

Han ikasitakoa abian jartzea era-baki zuen gero, eta, Mendaroko Os-pitaleko zuzendariarekin hitz eginondoren, tresna erostea erabaki zu-ten. Dagoeneko egin ditu hainbatebakuntza, eta «pozik» dago, nahiz

eta teknikaren hainbat alor hobetubehar direla ikusten duen, denbora-rena kasu. «Ordu asko irauten duteebakuntzek, baina ziur nago prakti-karekin hobetuko dugula». Lehe-nengo ebakuntza Eibarren (Gipuz-koa) duen kontsultan egin zuen Sa-gak, anestesia lokalarekin.Ebakuntza egin eta gutxira pazien-tea etxera joan zen. Hori da sialoen-doskopiaren berrikuntzetako bat, le-

Carlos Saga, sialoendoskopia egiteko tresna eskuan duela. ARAITZ MUGURUZA



adituak

hengo ebakuntzen ondoren paziente-ak egun batzuk erietxean igaro beharbaitzituen.

Gizakiak hiru listu-guruin ditu: paro-tida-guruina, masailpeko guruina etamihipekoa. Lehenengo bi guruineta-tik jariatutako listuari esker, ahoa be-har bezala hidratatuta edukitzen dupertsonak. Hainbat patologia izatendira ahoan: minbizia eta hantura diraezagunenak. Listua guruinean pilatze-an gertatzen da hantura; ezin izatenda ahoratu, eta, orduan, guruina han-ditu egiten da; gaiztotu ere egin daite-ke. Baita harriak sortu ere, hodietanpilatutako kaltzioarengatik.

Horrelakoetan, ebakuntza kirurgi-koa egin behar izaten da, eta listu-gu-ruina osorik edo haren zati bat ken-tzen da. Erremedio «nahikoa drasti-koa» da, Sagaren iritziz. «Ebakuntzaberez ez da gogorra, baina baditualbo-ondorio batzuk. Izan ere, aurpe-giko nerbioa ukituz gero, paralisiak jodezake. Ez da ohikoa, baina gerta dai-tekeen zerbait da». Sialoendoskopia-ren bidez, albo-ondorio horiek desa-gertu egingo dira, ez baita ebakirik ereegin behar. «Zentzuzkoagoa da orain-go interbentzioa», Sagaren irudiko.

Tresneria arinaSialoendoskopioa tresna optiko batda, hodi argidun bat. Kaxa bateangordetzeko modukoa da. Hodiarendiametroa milimetro gutxi batzueta-koa da, eta hiru atal dauzka barruan.Ura, laserra eta kamera garraiatzendira horietan. Beraz, hodi barrukoegoera ikusteaz gain, barruko arazoa-ri «aurrez aurre» ematen diote irtenbi-dea.

Holmio-laser bidez egin dituzte eba-kuntzetako batzuk. Zunda fin bat sar-tzen dute listu-hodian, eta han dau-den harriak txikitu egiten dituzte. Sia-loendoskopian gutxien landu denteknika da laser-izpiena, Sagaren ara-bera. «Harri handi bat endoskopia bi-dez kendu genuen. Ordu askotako

ebakuntza izan zen, baina merezi izanzuen, eta hurrengoetarako motibatugintuen». Ebakuntzaren iraupena go-rabehera, pazientea ateratzen da ira-bazten. «Harririk gabe eta listu-gurui-nak osorik dituela bizi da egun». Sagaziur dago, ekinaren ekinez, ebakun-tzaren iraupena murriztuko duela.

90eko hamarkadan hasi ziren listu-guruinak barrutik ikertzeko formulenbila, eta urologian izan diren aurrera-penek azkartu egin dute teknikarensorrera. Hurrengo hamarkadan hasizen sialoendoskopia serioski zabal-tzen. Suitza eta Alemania izan dira ai-tzindariak. Handik Euskal Herrira iritsida.

Oraindik zabalpen handiagoa be-har duela uste du Sagak. «Ez da be-har bezala egokitu». Teknika ezomen da zaila, baina pazientzia han-dia behar da, eta horrek mediku askoatzerarazten ditu, Sagaren ustez.«Endoskopioa listu-bidean sartzekomainatsua izan behar da». Zenbaitmedikuk oraindik ez dakite askorikteknika horretaz. «Zabalpen man-tsoa izaten ari da; Euskal Herrian ba-karrik ez, baita Europan eta AEBetanere».

Teknika berria lasterrago hedatze-ko, Sagak berak dihardu ikastaroakematen Mendaroko Ospitalean.2013an egin zuen lehenengo sialo-endoskopia, eta, Sagaren aburuz, or-dutik listu-guruinen inguruko patolo-giak beste modu batera ikusten ditu.Mugarri bat izan da harentzat tekni-ka hori. «Orain, listu-guruin bat ken-tzea bururatu ere ez zait egiten; besteedozer egingo nuke guruina osorikkendu aurretik».

Sialoendoskopiaren tresneria nahi-koa garestia da, baina, ebakuntza ki-rurgikoarekin alderatuz gero, merkea-goa. «Pazientearentzat, askoz ere ero-soagoa da sialoendoskopia; horrekprezioan izan dezakeen diferentziamurrizten du».

Sialoendoskopia iristear da Osaki-detzako beste hainbat ospitaletara.Adibidez, laster jarriko dute Donostia-ko ESIan. Ikastaroetan Osakidetzazkanpoko medikuak ere izan ditu Sa-gak. Atentzioa eman zion, ordea, ho-rietako batzuk teknika bera zer zenere jakin gabe joan zirelako. «Askokez dute ezagutu ere egiten; hala ere,gutxinaka-gutxinaka teknika nagusiabihurtuko da, ziur nago».

Sialoendoskopia ebakuntzaren irudi bat. CARLOS SAGA



osas

unez

eta

osa

sunt

su b

izi

MAIALEN ARAOLAZA ARRIETAEHUko irakaslea eta Hiru fisiote-rapia-zentroko fisioterapeuta.

Espainiako eskubaloi-selekzioko fisio-terapeuta ohia.

Ariketa fisikoa eta ohiko lesioenprebentzioa:luzaketak bai ala ez?

ko. Osasun-langileok eta berezikifisioterapeutok, ordea, ez daukaguhorri buruzko irizpide garbirik. Jar-duera eta ariketa fisikoak dituenonurez gain, zein gomendio ote diraegokiak luzaketen inguruan?

Luzaketak lesioen prebentziorakoteknika gisa erabili ohi diren arren,ez dugu kontsentsu garbirik aurki-tzen bibliografian. Azken urteetan,errebisio kritiko asko argitaratu dira,bereziki luzaketa pasiboaren (ikusi 1.irudia) efektu akutuei buruz. Kritika-ren oinarrian zera dago: luzaketapasiboak ariketa fisikoa egin bainolehen eginez gero, indarra, poten-tzia eta abiadura gutxitzen dutela,eta horien helburu prebentiboazalantzan jartzen dute. Izan ere,badaude beste ariketa egokiagobatzuk, ariketa eszentrikoak, hainzuzen, lesioak prebenitzeko onuragehiago eta kalte gutxiago ekarrikolituzketenak.

Halere, luzaketa-mota batzuk(ikusi 2. irudia) eta ariketa eszentri-koak (ikusi 3. irudia) nahiko antzera-koak dira posizioetan eta helburuan.Izan ere, ikerketa gehienek eskolaanglosaxoiko joerari jarraitzen diote,hau da luzaketa pasiboei bakarrikerreparatzen diete, eta eskola fran-tsesak proposatzen dituen tentsioaktiboko luzaketak (ikusi 4. irudia)ez dituzte kontuan hartzen ikerkete-tan. Tentsio aktiboko luzaketek,

Ariketa fisikoa oso osasungarria da.Besteak beste, American College ofSports Medicine erakundeak 2011nargitaratutakoaren araberaI, ariketafisikoak adinarekin erlazionatutakogaixotasun kronikoen aurreko babe-sa eta tratamendua eskaintzen digu.Beraz, osasun-langileon arduretakobat da gizarteak, orokorrean, ariketafisikoa egin dezan: sustatu, eta bide-ragarria izan dadin lagundu.

Halere, intentsitate handiko arike-ta fisikoak bihotzeko gaixotasunaketa arazo muskuloeskeletikoak area-gotu ditzake. Lesio ohikoena musku-loeskeletikoa da. Kirolari amateurre-tan lesio-intzidentzia nahiko handiada. Horrek gastu ekonomiko handiadakarkie osasungintza publiko-pri-batueiII, eta ondorio psikologikoakere aipagarriak dira, eragiten dutenfrustrazio eta ondorio emozional ne-gatiboengatik.

Luzaketak malgutasuna hobetu,kirol-jardueraren errendimenduahobetu, lesioak prebenitu eta lesioosteko suspertze-denbora jaistekoerabili ohi dira kiroleanIII. Dirudie-nez, ariketaren bolumena eta inten-tsitatea modu progresiboan lantzea,eta, era berean, beroketa- eta hoz-keta-ariketak egitea baliagarriak diralesio muskuloeskeletikoak gutxitze-

2. irudia: iskiosuralen tentsio pasiboko luzaketa aktiboa, goma eta koadrizepsaren kontrakzioaren bitartez.

1. irudia: iskiosuralen luzaketa pasiboa (AndersonV)


osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 132015eko abuztua

eszentrikoen antzera, muskuluareneta tendoiaren arteko unitatean(MTU) eragiten dute gehienbat.MTUa ohiko lesio muskularren lesio-gunea izan ohi da. Horrek trantsizio-guneak dauzka, eta intentsitatehandiko kargak jasotzen dituenez,lesioak zonalde horretan egin ohidira. Pacheco-renIV errebisio bateanazaltzen da MTUaren eskaera nola-koa den, handienetik txikienera,luzaketa-motaren arabera: pasiboa,tentsio pasibokoa, UEL (uzkurtu-erlaxatu-luzatu) eta tentsio aktibo-koa».

Laburbilduz, osasun-langileon hel-buru orokorra pazienteek jarduerafisikoa egitea den arren, gehiagoikertu behar dugu lesio muskuloes-keletikoen garrantzia, besteakbeste, kontuan izateko luzaketekprebentzioan duten papera. Bitarte-an, luzaketa-teknika desberdinakezagutu, eta teknika bakoitzarenerabilera ondo argitu eta azaldubehar diegu pazienteei.

bibliografia- I Garber CE, Blissmer B, DeschenesMR, Franklin BA, Lamonte MJ, Lee IM,Nieman DC, Swain DP; American Colle-ge of Sports Medicine. American Colle-ge of Sports Medicine position stand.Quantity and quality of exercise for de-veloping and maintaining cardiorespi-ratory, musculoskeletal, and neuromo-tor fitness in apparently healthy adults:guidance for prescribing exercise. MedSci Sports Exerc. 2011 Jul;43(7):1334-59- IIRomero D, Tous J. Prevención de lesio-nes en el deporte. Claves para un rendi-miento deportivo óptimo. Ed. Panameri-cana; 2011- III Aspetar Sports Medicine Journal - In-jury prevention and managementamong athletic populations.http://www.aspetar.com/journal/vie-warticle.aspx?id=206- IV Pacheco Arajol L, García Tirado J. So-bre l’aplicació d’estiraments en l’espor-tista sa i lesionat. Apunts Medicina del'Esport 2010;45(166):109-125.- V Anderson, Bob. "Stretching: 30thAnniversary Edition". Shelter Publica-tions (2010).4. irudia: iskiosuralen tentsio aktiboko luzaketa

3. irudia: iskiosuralen ariketa eszentriko bat fisioterapeutaren laguntzarekin



ahol

ku m

edik

oak

Kasurik gehienetan garrantzirik gabeko kontua izanohi diren arren, zorabioak oso deserosoak izandaitezke. Are gehiago, ezgaitzaileak ere izan daitezke.Aurreneko sintomak antzemanda, zerk sortzen dituenjakitea komeni da, sendagileak tratamendurikegokiena aukeratu ahal izateko.

JABIER AGIRREmedikua

pixkanaka jaikitzea gomendatzen da.• Belarria. Kasu horietan, zorabioa

barne-belarriko zona batean —ore-karen zentzua kontrolatzen duen la-birintoan— gertatutako alterazioeksortzen dute. Alteraziorik usuena be-larriko hodietan kare-materiala pila-tzea izaten da. Maniobra berezien bi-dez eliminatu behar izaten da. Kasuhorietan, zorabioak buruko minekin,goragaleekin, bertigoekin, eta aba-rrekin agertuko dira. Otorrinolaringo-logoari bisita bat egiteak arazoa de-tektatzeko eta tratamenduan jartze-ko modua ematen du.

• Zerbikalak. Artrosi zerbikalak —lepoaldeko artikulazioen higadura—,berriz, kontrakturak edo lepoko zar-tadak zorabioak sorraraz ditzakete.Lepoa mugitzean areagotzen dira.Sintomak arintzeko espezialistekmuskulu-erlaxatzaile bat agin deza-kete, baita muskulatura indartzekoariketak ere. Prebentzio gisa da hori.

• Ikusmena. Presbizia, miopia, as-tigmatismoa... Ikusmena behar beza-la graduatua ez badago, litekeena dazorabioak sentitzea. Kasu horietanburuko mina, ezegonkortasun-sen-tsazioa, eta abar agertuko dira. Ara-zoa konpontzeko, erabili betaurrekoegokiak.

• Antsietatea. Oso urduri egonezgero, normalean baino azkarrago ar-nasten da, eta horrek oxigeno-mailen

eta karbono-mailen arteko desorekadakar biriketako airean. Anomalia ho-rrek zorabioak, inurridura, ikusmenzirriborrotsua, bero-sentsazioa... so-rraraz ditzake. Sintomak saihesteko,minutu batzuetan motel eta sakon ar-nastea gomendatzen da.

•Botikak. Antibiotiko batzuek,diuretikoek edo antiepileptikoek zo-rabioak sorraraz ditzakete. Medika-zioren bat hartzen arituz gero, begira-tu eskuorrian ea albo-ondorioen arte-an zorabioak ageri diren. Horrelaizanez gero, galdetu medikuari eabeste alternatibarik ba ote dagoen.Aldi berean hartutako bi botiken arte-ko interakzioa ere izan daiteke zora-bioen arrazoia.

•Arazo kardiobaskularrak. Arrit-miak, arteriosklerosiak, bularreko an-ginak eta antzeko alterazio batzuekere zorabioak sor ditzakete, garunekoodol-irrigazioa gutxitu egiten baita.Horregatik, sarritan elektrokardiogra-ma bat egitea gomendatuko du me-dikuak, gaitz horiek saihesteko.

•Beste arrazoi batzuk. Hipoglu-zemia edo odoleko azukre-maila ba-xua, tentsio arteriala bat-batean jais-tea, anemia, tiroideko nahasmen-duak, migrainak, eta abar izandaitezke zorabioen arrazoi.

Zer egin?Zorabioak eragiten dituen kausa edo

Belarriko arazoak, tentsio baxua, le-poko artrosia... Asko dira zorabioa-ren atzean egon daitezkeen arra-zoiak. Izan ere, zorabio hitz aski ines-pezifikoaren barruan sentsazioaskotarikoak egon daitezke pertso-na batetik bestera: bertigoa, konor-te-galera, desoreka, eta abar. Zora-bioen jatorria identifikatzeko, ga-rrantzitsua da horiekin bateraagertzen diren sintomak ere balora-tzea.

Arrazoirik usuenakEman beharreko aurreneko pausoamedikuarengana joatea litzateke.Hala ere, badira zer-nolako zorabioaizan daitekeen susmatzeko moduaematen duten seinale edo sintoma-multzo bat. Hauexek dira:

• Postura-aldaketak. Zorabio-sentsazioa jarreraz aldatzean ager-tzen baldin bada batez ere —eseritaedo etzanda egoteari utzi, eta zutika-ko jarrerara pasatutakoan, adibi-dez— eta segundo gutxi batzuk bes-terik ez badu irauten, litekeena daegindako mugimenduaren ondorioz-ko tentsioaren bat-bateko jaitsieraizatea horren arrazoia. Hipotentsio or-tostatikoa esaten zaio horri. Osoarrunta izaten da adineko pertsone-tan edo tentsio baxua dutenetan. Ezdu aparteko garrantzirik izaten. Ho-rretarako joera izanez gero, ohetik

Nola tratatu zorabioak?


aholku medikoak


arrazoi zehatza jakiteko, medikuakhainbat proba diagnostiko egitekoagindu ohi dute: analisiak, elektrokar-diogramak, tentsio arteriala neurtzea,audiometriak... Proba horien emai-tzen arabera, errazagoa izango da tra-tamendu egokia erabakitzea.

Kontuan hartu behar da, dena den,kasurik gehienetan prozesu luzea izanohi dela sendaketa, diagnostikoa es-kuan edukita ere. Beharrezkoa da, be-raz, pazientzia edukitzea, eta trata-mendua bertan behera ez uztea, espe-ro den hobekuntzarik lortu ez arren.

• Medikazioa. Badira desoreka-sentsazioa gutxitzen laguntzen dutenbotikak, baita zorabioa bera eta gora-galeak kentzen dituztenak ere. Medi-kuak aukera handia dauka, gaur egun,zorabioak modurik egokienean trata-tzeko: antihistaminikoak, lasaigarriak,gorakoen kontrakoak, eta abar.

• Noiz joan larrialdietara? Zora-bioa urgentziazko arrazoitzat jo daite-ke, baldin eta belarriko min zorrotz etabat-batekoarekin batera agertzen

bada, sukarra 38 ºC-tik gora igotzenbada, gorakoak etengabeak badiraedo konortea galtzen bada. Horrela-koetan, ez da tontakeria bat urgen-tzietara joatea.

• Zaindu elikadura. D bitamina-ren eskasiak zorabioak ekar ditzakemodu kronikoan. Arrain urdina,arrautzak, gurina, haragia edo esneosoa bitamina horren iturri aberatsakdira.

Karbohidrato asko —azukre etazereal finduak batez ere— dituztenjakien gehiegikeriak zorabioak ekarditzake, odoleko azukre maila azkar-azkar igo ondoren digestioa egin bi-tartean bat-batean jaisten baita. Horisaihesteko, ordeztu produktu inte-gralekin.

Lehen laguntzakBat-batean zorabioekin hasiz gero,hona hemen aholku batzuk sintomamolesto horiek okerragora egin ezdezaten:

• Atseden hartu. Eseri edo etza-

teko leku lasai bat bilatu behar da,aurren-aurrenik. Ohea edo besaulkiahobeak dira, betiere, aulki xume batbaino. Gorputza luzatuz gero, saiatuhankak goraka edukitzen; eseritanahiago izanez gero, jarri burua han-ka artean, minutu batzuetan.

• Sakon arnastu. Saiatu erlaxa-tzen, arnasa bizpahiru aldiz sakonhartuz. Ahal izanez gero, eskatu leihoa irekitzeko edo abaniko batekin haizea emateko. Kalean egonez gero, eseri itzaleanedo ondo egurastutako leku batean.

• Ura edan. Trago txikitan, deshi-dratazio posiblea saihesteko. Infusioepelak edo zukuak ere har daitezke.Baztertu, ordea, edari estimulatzaile-ak —kafea edo alkohola—, sinto-mak larriagotu baititzakete.

• Finkatu begirada. Zorabioekinbatera bertigo-sentsazioak edukizgero, saiatu begirada urruneko pun-tu batean finkatzen. Orientazio es-paziala berreskuratzen laguntzen duhorrek.



arna

sgun

eak

Erdi Aroko eraikin erlijiosoek, ibilbide gastronomikoek,aisialdirako eskaintza ugariek eta ingurune natural za-balak atsedenerako aukera ematen diote bisitariari,Nafarroako bihotzean bertan.

Erromanikokoharribitxien harana

Gainera, hormetan ez du gai erlijioso-rik islatzen, elementu profanoak ageridira. Dekorazio horrek ikastunen arte-ko eztabaida ugari piztu ditu galderaanitzi erantzunak bilatzeko ahalegine-tan.

Haranak deskubritzeke dituen txo-koekin jarraituz, handik gertu, Iratxe-tako erdigunean, erromanikoaren ga-raiko aletegi batekin egingo du topobisitariak. Pilare batzuen gainean erai-kia, harrizko eskailerek aukera ematendute aletegiaren barrualdera jotzeko.Penintsulako iparraldean ohikoak diraaletegi edo garai horiek; hezetasunadela eta, historia guztian oso erabiliakizan dira aleak pilatzeko. Nafarroan bimotatakoak aurki daitezke. Batetik, Pi-rinio inguruetan daudenak, Galizianeta Asturiasen daudenen oso antzeko-ak. Bestetik, Pirinio-aurreko alderdie-takoak, Iratxetakoa bezalakoak. Ho-riek handiagoak dira, eta teilatuak in-klinazio txikiagoa du. Tamaina ezohi-koa duenez, zalantza ugari sorraraziditu erabileraren inguruan, eta, iritziakiritzi, zergak ordaintzeko erabiltzen ze-la uste du zenbait adituk.

Inguruetako herrixka guztietan da-go zer ikusi; adibidez, Barasoaingo,Puiuko edo Olorizko kale estuetatik,herri txikien bizimodua ezagut daite-ke, tokiko tabernetan bazkaldu eta to-ki horien berezko lasaitasunaz gozatu.

Baina eraikinetatik haratago, ha-maika bide daude harana ezagutze-ko. Klima ugari nahasten diren ingu-rua izanda, oso kolore ezberdinek tin-datzen dute paisaia, eta haritzek,

Iruñea eta Tafalla artean kokatua,Orbaibarko haranak abaguneaematen du kale zaratatsuetatik al-

dendu eta paisaia lasaietara gertura-tzeko. Hamaika dago ikusteko eta au-keratzeko bertan. 21 herrixka txiki etazazpi udal daude Orbaibarren: Baraso-ain, Garinoain, Leotz, Oloritz, Oriso-ain, Puiu eta Untzue.

Haranak erakargarri asko dituenarren, Erdi Aroko elizek piztu ohi dutebisitarien arreta. Arte-estilo erromani-koko harribitxi horien artean, Oriso-aingo kripta nabarmentzen da; Nafa-rroan dauden lau kriptetatik, bat ber-tan aurkitzen da, San Martin parrokia-ko aldare azpian. Nahiz eta erromani-koaren garaikoa dela jakin, adituekzalantza dute sortze-urteari dagokio-

nez, eta XII. mendekoa delako usteadago. Tamaina txikiko eraikin erlijiosoada; hala ere, harrian ondo landutakoirudi asko antzeman daitezke. Besteakbeste, fruituak, hegaztiak eta sugeak.Horiez gain, XVI. mendeko erretaulaeta gotikoaren garaiko irudi bat ikuste-ko parada dago Santiagorako errome-sen bidean dagoen eliza berezi horre-tan.

Artezaleek, Oloritzen, Etxanoko SanPedro eliza ere bisitatzea badute. XII.mendearen bukaeran sortua, interes-gune bilakatu da bere portiko erakar-garriagatik. Izan ere, eraikin garaikide-ekin alderatuta, ezberdintasun han-diak dauzka. Esaterako, ateak iparral-derantz jotzen du, hegoaldean edoekialdean ezarrita egon beharrean.

Eristaingo eliza, erromaniko aurreko eta gotiko garaiko margoak ikus daitezke bertan. GOTZONE ELU ELU


arnasguneakosatuberri 172015eko abuztua

XehetasunakErromanikoa ezagutzeko bisitak

Izena eman behar da bisitaldi antola-tuetan parte hartzeko. Aldez aurretikeskatuz gero, onddoak ezagutzekoibilbide gidatuak ere izaten dituzte.

Informazioa

Orbaibarko Garapenerako Elkarteaknahi beste informazio du. Harremane-tarako: Garinoain-Leotz errepidearen2. kilometroan (Garinoain). 948 720500. [email protected]

pagoek edo zereal-larreek xarma be-rezia ematen diote ibarrari. Mihisea-ren ikuspegi orokor bat lortu nahibada, bista ederrak ikus daitezke Leo-tzen dagoen Gerindako parke eoliko-tik. Europako parke eolikorik handie-na da, 90eko hamarkadan haize-erro-tez josia. Bertaratuta, ez da ahaztubehar zutik dirauen irin-errota tradi-zionala bisitatzea, iraganaren eta orai-naren arteko oreka sortzen duena.

Fauna zabala dago Orbaibarren,eta inguruak oparoak dira animaliabasati, landaredi eta onddoetan. Na-farroako txoko honetan, Europakohegazti harraparien dentsitaterikhandienetarikoa biltzen da. Aukeradago, besteak beste, putre, arranobeltz, miru edo mirotz urdinekin topoegiteko. Zuhaitz ugariko guneetan,berriz, ohikoak izaten dira basurde-ak, azeriak edo azkonarrak ere.

Gastronomiazaleek sabela bete-tzeko jaki-klase asko dituzte. Dastatueta ezagupen berriak barneratu nahidituztenentzat, gidatutako ibilbidemikologikoak prestatzen dituzte sarriharanean. Horiez gain, abenduan,Nafarroako boilur-azoka egiten dute,non Espainiako sukaldaritzan etagastronomian aditu diren bisitari as-kok parte hartzen duten.

Ibilbide-proposamenakAntolatutako ibilaldi ugari proposa-tzen ditu Orbaibarko GarapenerakoElkarteak. Egun erdiko txangoen bi-dez, haraneko herrixketan barrenaibil daiteke, eraikin historiko ikusga-rriak bisitatu eta tokiko jakiak dasta-tu. Hamaika abagune horien artean,hiru nabarmenduko ditugu.

Lehenak Katalainen du irteera, etaIratxetako aletegia bisitatu ostean,

Orisoaingo kripta du helmuga. Abia-tu aurretik, ezagupen tekniko eta his-toriko batzuk barneratu eta eraikinerlijiosoen nondik norakoak ikasikodituzte parte-hartzaileek.

Bigarren proposamena Untzuekofrontoian hasi eta Etxanoko San Pe-dron amaitzen da. Bidean, Soltxaga-ko labar-dolarea bisitatu, eta Eristain-go eliza ezagutzeko parada ematendu. Bisitaldiari amaiera emateko,Olorizko San Pedro elizara joan daite-ke.

Hirugarren ibilbidea Puiutik Olleta-raino doa. Naturan murgiltzeko pro-posamenarekin, Orbaibarko men-diak bilakatuko dira txangoarenagertoki. Handik, Olletako herrixka-ra joan daiteke eta eliza ikusi. Ondo-ren, Gerindako irin-errotarako ibilal-diak amaiera bikaina ematen dio ir-teerari.

Orbaibar Santiagoko behatokitik, Puiun. GOTZONE ELU ELU

Boilur beltza (Tuber melanosporum). PEDRO ARRILLAGA


urra

tsak


beatriz agirre eta bego carvajalerizainak

Amara Berriko osasun-zentroan iaz hasi ziren pazienteak artatu eta sailkatzeko sistema erabiltzen(RAC esaten diotena). Hala, pediatria-zerbitzuko erizainek lehen mailako arreta ematen dietehaurrei, eta, sakontasun handiagoko eritasuna bada, pediatrak artatzen ditu. Beatriz Agirre etaBego Carvajal erizainek kasuen % 64 artatu dituzte urtebetean. Gurutze Garcia erizaina erejardun berean aritzen da; goizeko txandan, ordea.

dugu aholkua ematearekin nahikoaote duen. Kontsulta emateko, zen-bait modu ditugu: larrialdikoa, pro-gramatua —itxaroteko aholkatzendiegu, eboluzioa ikusi arte—, eri-zaintzako kontsulta —zauriak sen-datzea ez ezik, aholkuak sartzen dirahor; elikadurari lotutakoak, adibi-dez—...Beatriz Agirre: Aholkua ematen

Urtebete daramazue RAC, erabil-tzaileak artatu eta sailkatzekosistemarekin; zer da, zehazki?Bego Carvajal: Gure pazienteakzentroko harrerara etortzen direnakdira. Paziente gehienak larrialdikoedo atzeraezineko arreta nahi dute-lako etortzen dira. Medikuarenagenda beterik baldin badago, gu-regana pasatzen dituzte, baita hura

ez dagoenean ere; hau da, erizaina-ren kontsultatik igarotzen dira. Gukbalorazio bat egiten dugu. Baloraziohorren arabera, haurra pediatrakikusteko hitzordua jartzen dugu,egun bererako edo beste baterako.Zein irizpide erabiltzen dituzuebalorazio horretarako?Carvajal: Asko dira. Protokoloa be-tetzen dugu; esaterako, begiratzen

«Urtebetean izan ditugun kasuen% 64 erizainok ebatzi ditugu»

Gurutze Garcia, Bego Carvajal eta Beatriz Agirre, Amara Berriko osasun-zentroan. ARAITZ MUGURUZA


urratsakosatuberri 192015eko abuztua

zaie, eta gero jarraipena egiten die-gu, bai aurrez aurre, bai telefono bi-dez. Demagun beherakoa duenhaur bat etortzen zaigula: horrela-koetan zer egin behar duten azal-tzen diegu, urratsez urrats. Azkenbatean, sintoma alarma noiz bihur-tzen den adierazten diegu.Sistema berriarekin hasi zinete-nik urtea igaro da. Izan al da al-daketa nabarmenik?Carvajal: Gure datuen arabera, iaz1.718 lagunek eskatu zuten asisten-tzia, eguneko 6,8 batez beste. Ho-rietatik % 64 guk ebatzi genituen.Agirre: Zifra nabarmena da. Aldebatetik erakusten du medikuarenlana zenbateraino jaitsi den. Kon-tuan izan behar da pediatrak ezdirela ordezkatzen, lan-poltsan ezdago horretan espezializatutakomedikurik. Egunean hogeita laupaziente eduki ditzake medikuakhitzartuta, baina gero azkenmomentuan beste zazpi ere etordaitezke. Gure lana horiek denakhartu eta sailkatzea da. Horrelakorikegin gabe, ezinezkoa da denera iris-tea.Sistema berriaren deskribape-nen arabera, erizainei autono-mia handiagoa ematen zaie; hauda, horien lana gehiago balora-tzen da.Agirre: Egia esanda, ohiko ospitale-etan ere erabiltzaileak erizainarekinizaten du lehenengo kontaktua.Une horretatik bertatik ari da sailka-tze bat egiten, larritasunaren arabe-ra, norbanako bat lehenago edoberanduago artatuko dutelako.Ospitaleetan baheketan aritzendiren erizainak babestuta daudelege aldetik.Carvajal: Txanponaren aurkia etaifrentzua ditu horrek: ona edo txarraizan daiteke, eta aukeraketa pertso-nala da. Gu gai gara erabakiak har-tzeko, prestatuta gaudelako, baina,

hala berean, pediatrian lanean urte-ak daramatzagulako eta talde onaere badugulako. Baina, sistema ho-rrekin, erizainok ardura handiagoahartu behar dugu, eta zenbaiti ho-rrek atzera eragiten dio. Hori da de-sadostasunaren muina.

Zergatik abiatu zen sistema be-rria hemen?Carvajal: Besteak beste, lan-kargahandia zelako. Dena dela, halakoneurri bat aurrera ateratzeko, ezin-bestekoa da eskarmentua. Gure ka-suan, ni pediatrian ez ezik larrialdie-tan ere lan egina naiz, Beak hogei ur-te daramatza haurrekin lanean, etaGurutzek oraindik ere gehiago.Agirre: Jardunda ikasten da. Izanere, kasu asko ikusi behar izaten du-gu.Carvajal: Eboluzio nabarmena izandugu guk ere. Hasieran medikuaren-gana bideratzen genuen pazienteenkopurua eta oraingoa ez dira berdi-nak.Nola egiten duzue lan?Agirre: Protokolo bat betetzen du-gu, eta asko laguntzen digu eraba-kiak hartzeko orduan.Carvajal: Adibidez, bularreko hau-rrak edo gaixotasun kronikoak dituz-tenak zuzenean pasatzen ditugumedikuarenera.

Zer balorazio egiten duzue?Agirre: Harrituta geratu gara. Ezgenuen uste gure galbahea horrenestua zenik. Ohartzerako zenbakinabarmenak atera dira.Zein dira urtebetean gehienerrepikatu diren patologiak?Agirre: Eztula, mukiak, beherakoaketa botaka egitea izan dira gehienerrepikatu direnak. Hori bai, sukarraagertu da denen gainetik.Emaitza horiek zertarako erabilidituzue?Carvajal: Sara Garcia pediatrarekinguraso-eskola antolatu dugu. Jendeugari etorri zaigu, eta gusturadaude. Ikastaro laburrak izan dira,baina eduki handikoak. Ikasleetakobatek esan zigun gero berak ema-ten zizkiela aholkuak parkeko gura-soei. Kar-kar-kar!Horrenbeste galdu al da lehengogurasoen eta oraingo gurasoenarteko transmisioa?Carvajal: Baietz esango nuke nik.Lehen familien inguruan beti izatenziren haurrak; orain, ordea, ez daaskorik egoten. Sareak egon badau-de, baina guraso eta aiton-amonenartean banatzen da. Lehen gertuzeuden lehengusu eta izeba-osa-bak, baita auzotarrak ere. Oro har,jendea haurrekin gehiago egotenzen. «Saretuago» zegoen. Haurrak,askotan, haur-eskolan bertan has-ten dira sintomekin, eta hezitzaileakgurasoei hots egin eta zuzeneanetortzen dira osasun-zentrora, hau-rraren aurpegia ikusi ere egin gabe.Gestio denak lanetik egiten dituzte.Zenbat aldatu da zuen lana RACsistemarekin hasi zinetenetik?Lan-zama handitu da; horregatik,erizainok elkarri lotuago gaudeorain. Urtea boladaka igarotzendugu: neguan izaten da pazienteenkopururik handiena, sukarrak etamukiak eta abar gehiago izaten bai-tira; udan, lasaiago ibiltzen gara.

«Sistema horrekin,erizainok ardurahandiagoa hartubehar dugu, etazenbaiti horrek

atzera eragiten dio.Hori da

desadostasunarenmuina»


eusk

ara

osak

idet

zan


ion zabalaIKA euskaltegiko irakaslea

Idaztean edo hitz egitean zalantza ugari sortu ohi dira, ekintza horietarako hautatu dugunhizkuntza edozein izanda ere. Horrelakoetan erabil daitezkeen tresnei buruzko ikastaroakematen aritu da Osakidetzan Ion Zabala (Elgoibar, Gipuzkoa, 1960), IKA euskaltegiko irakaslea.Terminologiari lotutako baliabideak ez ezik, dokumentuen ereduak eta itzulpenen datu-baseaknon dauden azaldu die ikasleei. Galdakaoko, Bilboko, Gasteizko eta Donostiako ospitaleetaneman ditu ikastaroak. Irakaslearen aburuz, edukiz ongi jantziak izan dira ikastaroak, nahiz eta«aukeran, iraupen laburregia» izan duten.

«Euskaraz lan egin behar duenorok eskura eduki behar lukebaliabideen zerrenda bat»


euskara osakidetzanosatuberri 212015eko abuztua

Euskarazko baliabide eta tresnainformatikoak ikastaroa ematenaritu zara Osakidetzan. Zer delaeta hasi zinen horiek ematen?Hika euskaltegiko irakaslea naiz ni,eta guregana jo zuten Osakidetzako-ek, ikastaroa emateko jendearen bilazebiltzala eta. Hain justu ere, aurrekoudan beste irakasle batek eta biokeuskaltegiko irakasle eta ikasleontzateuskarazko baliabide teknologikoenzerrenda bat osatu genuen. Eskaerairitsi zenerako, beraz, lanketatxo bategina genuen, eta ikastaroa emate-ko konpromisoa hartu genuen. Nikekin nion ikastaroak emateari,Dabid, beste langilea, bajan baitze-goen.Nolako ikastaroak izan dira?Oso bitxiak izan dira. LehenengoakIVAPeko egoitzan eman nituen; pen-tsatzen dut tartean egongo zirelaOsakidetzako langileak, ez bainuenpropio galdetu halakorik ba ote zen.Gero, ospitalez ospitale ibili naiz,Galdakaon, Gurutzetan, Donostianeta Arabako Ospitale Psikiatrikoan.Zer profil izan dute ikastarorajoan direnek?Denetarik izan da; baziren euskaldunberriak, baita euskaldun zaharrakere. Ospitalearen inguruaren arabe-ra, horien kopurua ere aldatuz joanda. Ikastaro guztietan komunikazioegokia izan dut ia beti. Ulermenare-kin ez dut arazorik izan.Zer behar zituzten ikastarokoikasleek?Administrazioko langileak izanik,lehenengo lana izan da dokumentu-ereduak nondik jaso ditzaketen era-kustea. Langileak ezin du momen-tuan gogoratu eskolan edoeuskaltegian ikasitakoa; oso zaila dahori. Oso apunte onak izanez gero,bai; baina, oro har, ez da halakorikizaten. Horregatik, IVAPek bere ata-rian dituen baliabideak erabili ditu-gu. Hor daude, ELET, Dudanet etaIdaba, esaterako; tresna paregabeakdira. Dokumentuen itzulpenak non-

dik lortu ere azaldu diegu, inoizkodenboran eredu gisa har ditzaten.Baina erakundeetatik kanpoko tres-nak ere erakutsi ditugu. Hori izan dalehenengo atala, gutxi gorabehera.Bigarrenean, terminologia landudugu, eta hor, Euskalbar azaldudugu (euskarazko hiztegi denak bil-tzen dituen aplikazioa), beste hain-bat hiztegirekin batera. Hori eskertudute. Arin-arin azaldu ditugu edu-kiak, oso ikastaro laburrak izan dire-lako.

Laburrak bai, baina ez edukigabeak.Denbora gehiago izan bagenu, gau-zak hobeto azalduko genituen.Asko eman dugu, baina ez duguizan guztia ikusteko aukerarik. Edo-nola ere, denborarekin ongi molda-tu garela esango nuke.Tresna ugari izaten ditugu esku-ra, baina sarritan, hamaika emai-tza izaten ditugu. Hitz batekadiera bat baino gehiago ditue-nean, erakutsi al diezu egokienanola aukeratu?Horretarako tresnarik egokiena Eus-kalterm da. Hitz bakoitza zein egoe-ratan erabili zehazten duen batzor-de bat dauka; hor erabakitzen dute.Batzuetan, gerta daiteke bilatu nahiden hitza noiz eta nola erabili zehaz-tu gabe izatea, baina, oro har, hitzguztientzako dute erantzuna. Beste-la corpus arakatzaileak erabil daitez-ke. Egia da zehaztasun handiagotansar gintezkeela, baina horretarako,ordu gehiagoko ikastaroa beharkogenuke.

Nolako zalantzak izan dituzteikasleek?Euskararen inguruko zalantzen ata-lean, euskal aditz batua erakutsidiet, subjuntibo madarikatu horinon bilatu jakin dezaten. Badakizu,zalantza ez dadila izan traba edoeuskaraz hitz egiteko oztopo. Aipa-tutako hiztegietan eta atarietan sal-tsatzeko ariketa bat ere jarri diet,eta denbora dezente eman dutehorretan.Denbora-faltarena aipatu duzubehin baino gehiagotan, ikasta-ro gehiago antolatu behar direlauste al duzu?Beharbada, bai; ez da nire kontua,baina. Ni gustura aritu naiz, bainaegia da, handik hona ibili behar horigogor samarra egin zaidala.Hori izan al daiteke hutsune bat?Izan daiteke, bai, erakunde publiko-ek duten hutsunea. Langileei lagun-du egin behar zaie lana euskarazegin dezaten; guk, Araban, urteakdaramatzagu horretan; Lakuanematen ditugu ikastaroak. Bertara-tzen direnetako askok badakite eus-karaz; izan ere, bi gauza dira euska-raz jakitea eta euskara teknikoamenperatzea. Euskara teknikoare-kin, batez ere gai sakonak direneanizaten dira zailtasun batzuk, etaguztioi eragiten digute, gainera.Badakit Osakidetza lan handia egi-ten ari dela euskalduntzeko. Oso langogorra eta zabala da, baina lor dai-tekeena.Publiko zabalago batentzat erebaliagarriak izan daitezke horre-lako ikastaroak, ezta? Euskarazidatzi behar duen orok beharditu tresnak.Jakina, behar luke. Sarbide publikoaduen baliabideen berri izatea inte-resgarria da. Denok izaten dituguzalantzak, eta guztiontzat dagarrantzitsua horiek argitzeko norajo jakitea. Euskaraz lan egin beharduen orok eskura eduki behar lukebaliabideen zerrenda bat.

«Ikastaroan edukiasko eman ditugu,baina ez dugu izan

guztia ikustekoaukerarik»



bizi

tza

lane

tik k

anpo

Albert Muñozek leku ugari ezagutu ditu bizikletan; herri horietako bat da Cadiz.

Bizikleta naturarekingozatzekoAlbert Muñozek bizikleta hartu,eta astebeteko bidaiak egitenditu. Hogei urte daramatza horre-lako bidaiak egiten; tartean, Fran-tziako Tourreko Pirinioetakoetapa egin du. Azkenekoz, Cadi-zen izan berri da, eta handik buel-tan hitz egin du Osatuberrirekin.Bizikletazale amorratua da AlbertMuñoz. Garraiobiderik gogokoenadu, nahiz eta aspaldian lanera ez denhorrela joaten. Eguraldiagatik ohituragaldu duela dio. Lanetik kanpo erebizikletaren gainean ibiltzen da, den-bora librea duen guztietan. Baita opo-rretan ere. Urtero-urtero, bizikleta kar-gatu eta astebeteko bidaiak egitenditu.

Bitxia da bizikletan turismoa egite-ko ideia nondik atera zuen. Hogeiurte egin behar dira atzera: «Egube-rrietako bazkari batean koinatak esanzuen ea Donejakue bidea zergatik ezgenuen bizikletan egingo. Nik etabikotekideak baiezkoa eman genuen,eta hala animatu ginen laurok». Espe-rientzia ederra izan zela gogoratzendu. «Gure planaren arabera, egunean

60 kilometro egin nahi genituen,baina, horiek azkarregi egin genitue-lako edo, ez ginen geratu, eta aurrerajarraitu genuen, egunean 120 kilome-tro egitera iritsi ginen arte». Sasoikozeuden orduan, eta indartsu daudeoraindik.

Bizikletan ezagutu dituen lekuenizenak esaten hasi, eta zerrenda amai-gabe bati ekiten dio Albertek. Elka-rrizketaren egunean, San MartingoHarritik (Zuberoa) igarotzekoa zenFrantziako Tourra. Albertek igoa duhori, baita Tourmaleta ere. Ibilbideeta-rako behar dituzten trasteak bizikle-tan eramaten dituzte. Ez dute zamahandia eramaten, elastiko eta prakabatzuekin moldatzen dira eta. Hasie-rako puntura, hori bai, furgonetanedo garraio publikoan joan ohi dira.Ipar Euskal Herriaz eta Frantziaz gai-nera, Herrialde Katalanak eta Espainiaia osorik zeharkatu ditu Albertek.Zenbaitetan bero sapa ikaragarriaaguantatuz. Azken aldiz, Cadizen,bero handia pasatu du han. «Saiatzenginen goizeko seietan hasten eta ordubatean amaitzen, baina batzuetan,

ibilbideko gorabeherengatik beran-duago amaitzen genuen; eguzkiakbete-betean jotzen zuenean, alegia».

Bidaiatzeko modurik aproposenairuditzen zaio bizikleta Alberti. Para-jeak bertatik bertara ikusteaz gaine-ra naturarekin harreman zuzena iza-ten duelako zaio erakargarri. «Zelaizabalak, intsektuak, eguzkia... Ikusieta, gainera, sentitu egiten ditut;giroa usain dezaket bizikletannoala». Malagan, gaztainondoenparkea zeharkatu zuten, eta bene-tan zirraragarria iruditu zitzaion.Mendian oinez ibiltzeak ere antzekosentsazioak sorrarazten ditu, bainaaukeran, nahiago du bizikleta,bidaia luzeagoak eta azkarragoakegin daitezkeelako. Dena den, oraindela urte batzuk, mendi-martxaugari egindakoa da. Besteak beste,Tolosako hamalau orduko ibilaldiasarri egindakoa da.

Bizikletan bidaiatzen ari direla,aterpetxeetan hartu izan dute osta-tu. Jende ugari ezagutzeko aukeraematen die horrek. Jatorri askotakojendea topatzen dute bidean, eta,horrenbestez, pasadizo ugari ikusiizan dituzte. Gogoan du britainiarbatzuek produktu energetikoakeskaini zizkietela. «Galdetu zigutenea zer egiten genuen sasoian egote-ko, eta erantzun genien gure dieta-ko oinarrizko elikagaia urdaiazpikoazela», azaldu du irribarrez.

Errepideak eta segurtasunaKilometroak eginagatik, ez die begi-runerik galdu autoei eta kamioiei.Badaki arriskuaren erdian doala.Neurriak hartzeaz gain, gidariei erelaguntzen die bizikletan doanean.«Autoa datorrela sumatu, eta aurre-an beste inor ez datorrela ikusitako-an, gidariari gu aurreratzeko esatendiogu. Eskertu egiten dute hori».Oro har, ez du bizipen txarrik izan.«Leku guztietan bezala, errepideanere elkarbizitzen ikasi behar da».



denbora-pasak


Call center bateko jarri diogu - ivap.euskadi.eus · 23. zenbakia ui 2015eko abuztua Call center...

Documents

Transcript of Call center bateko jarri diogu - ivap.euskadi.eus · 23. zenbakia ui 2015eko abuztua Call center...