As

indu

stria

s m

áis

cont

amin

ante

s •

Corv

o m

ariñ

o •

Cam

bio

clim

átic

oM

onte

s e

past

oreo

• A

uga

embo

tella

da •

Ent

revi

sta:

Joa

quín

Ara

ujo

Prim

aver

a 20

10

• N

úmer

o 61

•

3

revista galega de ecoloxía e medio ambiente

cerna

Lei do solo:legalizar a especulación

cerna 3

cern

aTe

lf. e

Fax

. 981

570

099

Trav

esa

de B

asqu

iños

, nº

9 ba

ixo

1570

4 Sa

ntia

go d

e Co

mpo

stel

aCo

rreo

ele

ctró

nico

:cer

na@

adeg

a.in

foW

eb: w

ww

.ade

ga.in

fo

COMITÉ DE REDACCIÓN:Belén Rodríguez, Xesús Pereiras, Ramsés Pérez, Pepe Salvadores,

Alberte Sánchez e Manuel Soto.

Nos artígos asinados, respéitase a normativa lingüística do texto orixinal. CERNA non se fai copartícipe, necesariamente,das ideas, opinións e afirmacións dos autores. Todo o material da revista pode ser reproducido sempre que se cite a fonte,esceptuando as fotografías, para as que sería necesario contar co permiso dos autores. CERNA edítase en papel reciclado100 %, para preservar os bosques e contribuír á reciclaxe do lixo. As capas son de papel libre de cloro.

EDITA: ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza). Primavera - 2010

DIRECCIÓNManuel Soto

REDACCIÓNBelén Rodríguez

DESEÑO E MAQUETACIÓN alberte sr

FOTOGRAFÍAalberte sr

Ramsés Pérez

ADMINISTRACIÓNSilvia Amor

D.L.: C-913/1986

ISSN: 1136-2677

ACTUALIDADE 4

RECURSOS 8

ECOLOXISMO

20 ANOS DA FEG 10Anxo Moure, Tino Quintela e Camilo Ojea

ORDENACION DO TERRITORIO

MODIFICACIÓN DA LEI DO SOLO 12Daniel L. Vispo

BARREIROS Á “COSTA” DE TODOS 14Froilán Pallín Seco

O PLANO LITORAL 15Daniel L. Vispo

A ACUICULTURA QUE NON DEBE SER 16Martiño-Fiz López Lindoso

CONTAMINACIÓN

AS INDUSTRIAS MÁIS CONTAMINANTES 19Ramón Varela

BIODIVERSIDADE

III ENCONTRO SOBRE O LOBO 23Belén Rodríguez

O CORVO MARIÑO VAISE 24Ignacio Munilla, Alberto Velando e David Álvarez

CAMBIO CLIMÁTICO

PERSPECTIVAS 32Belén Rodríguez

OS TRANSPORTES E O CLIMA 33Adela Figueroa

‘HOPEN’HAGUEN 35Xosé David Allo Rama

MONTES SOSTÍBEIS

GANDO OVINO E CAPRINO NOS MONTES 36Antonio Cabana

RESIDUOS

VISITA A DÚAS PLANTAS DE COMPOSTAXE 39María Rodríguez Lafuente

RÍOS

O EUME, 50 ANOS DE SECUESTRO 40Marcos Vázquez

CONSUMO

AUGA EMBOTELLADA 42Ramsés Pérez

FLORA E FAUNA DE GALIZA 44Xosé Salvadores, María Xosé Vázquez e Gemma Pérez

ED

ITOR

IAL

A LEGALIZACIÓN DA ESPECULACIÓN

Era e segue sendo unha das causas esenciais da insustentabi-lidade ambiental que vive o país. A ausencia dunha política racio-nal e esixente de ordenación territorial deixa a porta aberta aosgrandes especuladores. Pero esta situación, lonxe de arranxarse,pódese agravar se se chegan a efectuar os cambios na lexislacióngalega do solo que está a impulsar a Xunta, ou a inminente reti-rada da moratoria dos 500 metros do litoral, como veremos enpáxinas interiores.

Casos de desprezo manifesto contra o territorio, como o deBarreiros, sobre os que algunhas administracións públicas amosa-ron tentativas de aprobación contrarias á normativa urbanísticacausan unha seria preocupación no sector ecoloxista. ADEGAalerta, non só da conivencia de xestores públicos coas prácticasabusivas co territorio, senón da posíbel legalización das mesmas.Aínda así, a actuación da Fiscalía no caso Barreiros, a recenteimputación dun ex alto cargo da Xunta por autorizar a granxaacuícola de Acuinor en Rede Natura, ou a apertura de dilixenciascontra Endesa por obviar durante 50 anos o caudal ecolóxico dorío Eume, alenta ao movemento ecoloxista a seguir recorrendo ávía xudicial para frear as actuacións delictivas contra o medioambiente.

Namentres queda moito que mellorar en política ambiental.Ramón Varela relata nun magnífico artigo a incidencia contami-nante que seguen a ter algunhas das industrias máis importantesde Galiza. En termos de biodiversidade, continúan a xurdir estu-dos que refrendan o declive das especies, como o que contén estenúmero de Cerna sobre o retroceso poboacional do corvo mariño.Tampouco a xestión do lobo semella dar pasos adiante na convi-vencia co sector gandeiro galego, tal e como se desprende do últi-mo Encontro do Lobo organización por ADEGA e o CEIDA. E aofalar de decepcións, non podemos esquecer o Cumio de Copen-hague, unha esperanza tristemente frustrada. Polo que propoñe-mos atender ás palabras do comunicador ambiental JoaquínAraújo, a quen entrevistamos para Cerna: “Agardar a que outrossalven o Planeta é un erro que non nos podemos permitir”.

JOAQUÍN ARAÚJO Entrevista porBelén Rodríguez 28

A lagoa da Frouxeira do concello deValdoviño, amparada por varias figurasde protección ambiental (LIC, ZEPA,Humidal de importancia internacional-Ramsar e ZEPVN), experimenta case o seutotal desecado debido ás obras de balei-rado executadas pola Dirección Xeral deConservación da Consellaría de MedioAmbiente para “regular” o nivel hídricodas súas augas. ADEGA responsabiliza á

Consellaría da agresividade das actua-cións e do incumprimento da normativacomunitaria e estatal, ao poñer en perigoa supervivencia dun humidal que acollehábitats prioritarios. Pola súa parte, aXunta escusa a súa intervención nademanda do concello de dar unha solu-ción á inundación temporal dos terreoslindantes á lagoa, aínda que este taméncriticou o xeito de realizar as obras.

A LAGOA DA FROUXEIRA SECA MORATORIA DOS500 METROS

4 cerna

ACTUALIDADE

Nos últimos meses a Xunta está a reci-bir sendas peticións de autorización deexplotación en zonas protexidas ou depotencial protección. A canteira “Cloe” enFornelos de Montes, “Costa Grande” enMuros e Noia, explotacións no Irixo,Rodeiro ou Avión, afectan a espazos deinterese natural que están incluídos,nalgúns casos, na proposta de ampliaciónda Rede Natura. ADEGA reitera que oretraso da ampliación da Rede Natura e acarencia dos obrigados Plans Reitores deUso e Xestión (PRUX) dos espazos en RedeNatura, están a minar as posibilidade deconstituír unha Rede Natura coherente enGaliza. Por tanto, propón a moratoria paraeste tipo de actividades extractivas e paraoutros aproveitamentos industriais, men-tres non se aproben os PRUX dos espazos.O colectivo tamén ratificou ante os xulga-dos a súa denuncia penal por presuntodelito ecolóxico contra a empresa ERIMSA,por invadir o LIC Parga-Ladra-Támoga, noconcello de Begonte. Por outra banda, 13colectivos levaron á Fiscalía as irregulari-dades na tramitación da mina de andaluci-ta que promove a empresa PicobelloAndalucita S.L. no Concello das Pontes, queafectaría gravemente ao Parque Naturaldas Fragas do Eume.

AS CANTEIRASVOLVEN “Á CARGA”

Esa é a pregunta que se fai ADEGAante as recentes modificacións queintroduciu o goberno de Feijóo na plani-ficación acuícola. Mudou o réxime depropiedade das terras obxecto de explo-tacións acuícola, que pasaron de poderseoutorgar só baixo concesión administra-tiva, a poderen ser adquiridas polasempresas en propiedade privada, mesmoa través de expropiación pública se ospropietarios se negan a vender as terras.Alén da inxustiza social que agocha estamodificación, o curioso é que se exercesobre o Plano Acuícola aprobado polo

goberno bipartito, e non sobre o antigoplaneamento do PP. Polo tanto, a Xuntaconsidera en vixencia o plano acuícolado bipartito, e non exclúe as plantas deMerexo, Xandriña, Seiruga e Laxe Brava,como Núñez Feijóo anunciara durante acampaña electoral. Por outra banda,tamén se cuestiona cal é o planeamentosectorial que incide sobre a pretendidaplanta acuícola de Pescanova enTouriñán, xa que este proxecto comezoua tramitarse antes da entrada en vigor decalquera dos dous Planos.

CAL É O PLANO ACUÍCOLA VIXENTE?

ADEGA demanda á Xunta que a par-tir do 17 de maio se prorrogue a morato-ria dos 500 metros á costa, ata que nonse aprobe o Plano de Ordenación Litoral,previsto para finais de ano, para evitarque a Administración poida incorrer enfavoritismos e facilitar as irregularidadesurbanísticas. O colectivo considera quenon existen motivos que xustifiquen olevantamento da medida cautelar e que,de efectuarse, contribuiríase á inseguri-dade xurídica e a discriminación con res-pecto a aqueles concellos que si cumpri-ron a lei e teñen adaptados os seusplaneamentos urbanísticos á normativavixente do solo. (Ler páx. 15).

Antó

n M

uñiz

Lago da Frouxeira (Valdoviño) en decembro de 2009.

Ram

sés

Pére

z

Cabo Touriñan.

Mentres o sector ecoloxista pula polademolición dos grandes encoros de épocaspasadas (encoro do Umia en Caldas ou daCapela no Eume) en cumprimento daDirectiva Marco da Auga, en Galiza ségue-se a solicitar a execución de grandes molesde formigón que atrancan os nosos ríos. OMinisterio de Medio Ambiente admitiu atrámite a modificación do proxecto doGran Encoro de Suarna, no río Navia, queafectaría aos concellos lugueses de Fonsa-grada e Navia. Este proxecto arrastra unhaconcesión do ano 1951, en plena época

franquista, que se quixo efectivizar polaempresa Saltos del Navia durante todosestes anos sen conseguilo pola oposiciónsocial e tamén institucional. Agora a pro-motora presenta novo Estudo de ImpactoAmbiental, aínda que as características dainfraestrutura non difiren demasiado doproxecto orixinal, de 113 Hm3 de capacida-de e de dimensións 96x98 m. Encoraríamáis da metade do caudal do río e afec-taría gravemente ao LIC Ancares-Courel ea Reserva da Biosfera dos Ancares.

TAMÉN VOLVEN OS ENCOROS...

cerna 5

A Eira da Xoana. No que vaide curso, acolleu dous obra-doiros organizados polo equi-po de Educación ambiental deADEGA, un dedicado á cons-trución de refuxios para niñosde paxaros e o outro de ces-tería tradicional.

Enerxía nuclear. Coa volta daenerxía nuclear ao debatepúblico co pretexto do concur-so de concellos para o acolle-mento do Almacén TemporalCentralizado de refugallosnucleares, ADEGA propón quepreviamente se estableza uncalendario de abandono daenerxía nuclear, e que mentressexan as empresas as quecorran cos gastos e se encar-guen de xestionar os seus pro-pios residuos radioactivos.

IV Campo de VoluntariadoAmbiental no Río Tea. As vin-deiras quendas de traballosobre a eliminación de floraexótica nas marxes do Teaestán previstas para as segun-das fins de semana de xuño eoutubro.

Educación ambiental. ADEGAparticipou no IV Encontroestatal de “Hogares Verdes” enValsaín, no CENEAM, no que sexuntaron entidades e persoasque están a desenvolver ini-ciativas de aforro e eficienciaenerxética no domicilio. Noeido dos residuos, ADEGA par-ticipa en “Composta en Red”,unha rede estatal de entidadeslocais que traballan pola com-postaxe doméstica. Nos últi-mos meses, ADEGA presentoutamén o Proxecto Ríos noutroslugares do Estado.

EN BREVEO goberno galego impulsa unha refor-

ma na Lei do Solo 9/2002 que favorece asoportunidades de especulación, sobre todoen núcleos rurais e chan rústico, reducen aomínimo o control autonómico, aproba abe-rracións urbanísticas como as de Barreiros,delega maior potestade urbanística nosconcellos, asalta montes en man común econverte a Rede Natura en chan baratopara intereses privados. Así define estareforma o colectivo ecoloxista ADEGA e asíllo expresou ao conselleiro de MedioAmbiente, Agustín Hernández. ADEGA creque non hai motivos que xustifiquen amodificación urxente da lei e avoga por

aprobar, antes de calquera reforma ou pla-neamento, as Directrices de Ordenación doTerritorio. (Ler páxinas 12-14).

Ram

és P

érez

A REFORMA DO CAOS URBANÍSTICO

IMPUTADO POLAPISCIFACTORÍA DE RINLO

O ex director xeral de avaliación ecalidade ambiental do goberno Fraga,Manuel Álvarez-Campana Gallo, e actualpresidente de Portos de Galicia, vén de serimputado no Xulgado de Mondoñedo trasser denunciado polo fiscal de medioambiente do TSXG por presunta prevari-cación, ao asinar a Declaración de Impac-

to Ambiental favorábel á instalaciónacuícola promovida por Acuinor S.A. enRinlo (Ribadeo) en 2005. Lembremos queeste proxecto foi declarado ilegal polostribunais por atentar contra hábitatsprioritarios e protexidos pola UE dentrodunha zona de Rede Natura, a instanciasde varias denuncias de ADEGA.

ww

w.g

alci

aenf

otos

.com

Encoro de Belesar.

Casas abandonadas.

ACTUALIDADE

RESIDUOS: CONFÍRMANSE AS SOSPEITAS

6 cerna

O conselleiro de Medio Ambiente,Agustín Hernández anunciou queantes do verán estaría listo o novoPlano de Residuos Sólidos Urbanos deGaliza para a exposición pública. Aíndaque non quixo adiantar os seus conti-dos, despexou a grande incógnita econfirmou a intención da Xunta deconstruír unha nova planta incinera-dora no sur de Galiza. Tamén falou dacompostaxe, relegada ao 25% da xes-tión da materia orgánica; da reciclaxe,con obxectivos do 60% para vidro e do50% para papel e envases lixeiros; e daredución de xeración de lixo, do 10%como obxectivo para o 2020. Pola súabanda, o colectivo ecoloxista galegoincide na irracionalidade do modelo,que non responde ás directrices danormativa europea e persiste no erroda incineración, insostíbel desde opunto de vista ambiental, económico esocial. Nun recente informe da Federa-

ción Ecoloxista Galega constátase queSOGAMA gasta máis enerxía no seu

funcionamento da que produce através da queima de residuos.

REXENERACIÓN OU DEXENERACIÓN?Son varios os areais galegos nos que

a Demarcación de Costas do Estado enGaliza pretende investir cartos para asúa “rexeneración ambiental”. O proble-ma está na acepción de significado queeste organismo lle dá á palabra “rexe-neración”. Segundo os ecoloxistas estasactuacións redúcense a recheos concantidades desproporcionadas de areade canteira que artificializan as praias,servindo unicamente intereses turísti-cos, en troques de favorecer as condi-cións ambientais dos areais e evitar asúa degradación. ADEGA e outroscolectivos como “Defendendo as praias”alertaron sobre estas actuacións nas

praias da Coruña (Riazor, Orzán, SanAmaro) nas que se pretende deitar máisde 300.000 toneladas de area de caolíne co investimento de 12 millóns deeuros das arcas públicas. Tamén no LICUlla-Deza, Costas pretende construírunha praia fluvial con paseos pavimen-tados, aparcadoiros e demais mobiliariourbano. Estes e outros exemplos de“rexeneración” xa consumados, como osrecheos nas praias de Beluso ouPescadoira, de Barraña e Tanxil, a“mellora ambiental” de Doniños ou oimpactante proxecto da praia deCorcubión poñen en dúbida o carácterambiental deste tipo de obras.

ADEGA e os veciños de San Cibrao(Xove) denunciaron a contaminaciónpor flúor que produce a fábrica de alu-minio no seu contorno e os riscos quedela se derivan, tanto para o ambien-te, como para os animais e as persoas.

Fixérono a través dun informe quecontén analíticas dos ecosistemasmáis afectados. A este respecto,ADEGA demanda que se realicen oscontrois das emisións por un organis-mo independente da empresa, que se

analice a auga dos pozos e fontes pró-ximas a Alcoa, que se indemnicen osdanos xa causados e que a empresainvista na mellora da súa tecnoloxíapara evitar emisións de fluoruros áatmosfera.

CONTAMINACIÓN POR FLÚOR EN ALCOAht

tp://

defe

nden

doas

prai

as.w

ordp

ress

.com

© Al

bert

e SR

Instalacións de Sogama.

Praia de Orzán.

cerna 7

EN BREVE

Exposición do lobo. A mostra “O lobo,unha carreira pola supervivencia”,organizada por ADEGA, ERVA e aAsociación de Amizade das ArtesGalego-Portuguesas (AAAGP), seguepercorrendo país. Xa pasou porSantiago, Lugo, O Barco e O Carballiño.Nela participan 60 artistas cuxas obrasplásticas, escritas e fotográficas inten-tan apelar á defensa desta especie e doseu hábitat.

Proxecto Ríos na UDC. O programa deactividades de Proxecto Ríos chega áUniversidade da Coruña (UDC) parapromocionar o voluntariado ambientalnos Campus de Elviña e Zapateira. Oalumnado participante elaborará unmapa de distribución da flora exóticainvasora que se detecte no campuscentral da UDC e inspeccionará os ríosque o atravesan.

Día da Árbore. O 21 de marzo, ADEGAcelebrou esta efeméride coa plantaciónde árbores autóctonas no interior e nacosta galega. A primeira plantacióntivo lugar en Ramil (Agolada) nunhafinca integrada na Rede de Custodia doterritorio, ao carón das instalacións daEira da Xoana. A segunda plantacióndesenvolveuse no coñecido piñeiralsituado xunto a praia de Cabanas (ACoruña), como acto de protesta contraa tala indiscriminada realizada polaDemarcación de Costas.

Multa a Reganosa e a CUPA. A rega-sificadora foi multada con 9.000 eurospor non ter instalados dispositivos paraa medición do cloro residual que verteá ría. Por outra banda, a canteira LaCampa do grupo CUPA, terá que pagarunha multa de 6.000€ por facer obrase depositar escombros no conca do ríoLuruda. SOS Courel cre que esta san-ción é ridícula, xa que a empresa estáinterrompido o curso do río.

‘Salva o Tren’ vence nos tribunais. Asubdelegación do goberno dePontevedra terá que devolver a estecolectivo o importe máis interesesdunha multa imposta por unha supos-ta falta grave contra a proteccióncidadá. O xulgado de Pontevedraentende que a organización só fixo usodos seus dereitos e liberdades.

CARTA BRANCA Á LIÑA ELÉCTRICATRIVES-APARECIDA

A Xunta, a través da SubdirecciónXeral de Urbanismo, escúdase das súasobrigas na emisión de autorizaciónurbanística para a Liña de Alta TensiónTrives-Aparecida, por ser este proxectocompetencia do Ministerio de Industria.Muda así o criterio da Xunta, con res-pecto ao anterior goberno. Existe uninforme da Consellaría de PolíticaTerritorial de 2005 no que se lle advirtea Red Eléctrica Española que o proxectoprecisa de autorización autonómica pre-via para a súa tramitación e aprobación.

Noutro informe da D.X. de Conservaciónda Natureza de 2008 referíanse impor-tantes afeccións á Rede Natura (a liñaatravesa o LIC Macizo Central e o LICPena Trevinca) e irregularidades noEstudo de Impacto Ambiental. Aínda así,e eludindo das alegacións de ADEGA e daplataforma de veciños afectados NOTTA,xa comezaron as obras, sen a obrigadaautorización autonómica nin licenzamunicipal. Os denunciantes xa puxeronos feitos en coñecemento da Axenciagalega de legalidade urbanística.

A USC,coa colabo-ración deADEGA, estáa desenvol-ver unhacampaña demedición dogas radon not e r r i t o r i ogalego, ae x p e n s a s

dun estudoestatal impulsado polo Consello deSeguridade Nuclear que trata elaborar unmapa coas zonas máis afectadas por estegas, para logo establecer medidas de pre-vención nas vivendas potencialmenteafectadas. O radon é un gas radioactivo de

orixe natural que emana do uranio pre-sente nas rochas graníticas e que segundoa Organización Mundial da Saúde é res-ponsábel de entre o 3% e o 14% das mor-tes por cancro de pulmón. Galiza é unhadas zonas máis afectadas por estas ema-nacións por estar situada sobre unha lin-gua granítica chamada o MacizoHercínico. A USC e ADEGA aseguran que apesar da potencial afectación do gasradon en Galiza, pódese evitar a súa acu-mulación nas vivendas a través de medi-das de prevención que favorezan as condi-cións de ventilación dos inmóbeis. Por iso,reclama á Xunta que as novas Normas deHabitabilidade volvan contemplar medi-das para afrontar o gas radon, como xa ofacían as Normas do Hábitat do anteriorgoberno, agora derrogadas.

GAS RADON EN GALIZA

Logo de 12 anos de moratoria nosque a UE non autorizou novos cultivostransxénicos, dá por zanxado esa caute-la e autoriza o cultivo da Amflora, apataca transxénica, e de tres variedadesde millo. A pataca modificada xenetica-mente pode supor riscos para a saúdehumana e animal por ser resistente aosantibióticos. Polo de agora non se con-templa o consumo deste transxénico enpersoas, pero si en animais, polo que os

seus efectos poderían ser facilmentetrasladados ao organismo humano.Colectivos de todo o Estado, incluída aPlataforma galega antitransxénicos,manifestáronse o pasado 17 de abrildiante da sé do Ministerio de MedioAmbiente, Rural e Mariño para rexeitara entrada, cultivo e comercialización deOMX no Estado e para reclamar aogoberno que declare o territorio español“libre de transxénicos”.

A PATACA TRANSXÉNICA CHEGA AEUROPA

Medidor de gas radon.

LIBROS INFORME

A DESCUBERTADO PATRIMONIO.PERCORRIDOSPOLASCOMARCAS DEFERROL, EUME EORTEGALXosefina Sánchez Conse Xesús Andrés LópezPiñeiro (textos) e

Ovidio Aldegunde (fotos)Medulio Sociedade CulturalGalego (116 páx.)D.L.: C 3300-2009

A Asociación Cultural Medulio presénta-nos unha achega aos percorridos que otempo e a historia escribiron sobre a xeo-grafía desta comarca. Unha descuberta damemoria e do patrimonio dunhas terras nasque, din os autores, foron deixando a pega-da as súas xentes e os seus tempos: “Desde avida nos castros até os castelos e as fortifi-cacións da nobreza galega, desde os espazosurbanos da ilustración até a memoria daemigración retornada na paisaxe. Desde osmuseos até os castelos do mar, desde as via-xes pola ría até as fragas e fervenzas”.Parabéns polo traballo e boa viaxe.

RECURSOSRamsés Pérez

AMBIENTALMENTESUSTENTABLE(Xullo 2009-Xaneiro2010)CEIDA e Servizo dePublicacións da UDCISSN: 1887-2417

Este número recollenovas miradas e refle-

xións sobre o ámbito da educación ambien-tal cun tratamento máis histórico e de reca-pitulación sobre o moito xa feito. O númerooito da revista presenta interesantes achegasque reelaboran a historia desta disciplina xanon tan nova para alumear os posíbeiscamiños de cara á acción.

Nesta liña dous profesores da USC, Pablo A.Meira Cartea e Pablo Montero Soto, escribenrespectivamente os artigos “Outra lectura dahistoria da Educación Ambiental e algúnapuntamento sobre a crise do presente” e“Horizontes educativos na traxectoria doDesenvolvemento Humano”. Pódese consul-tar o índice completo e solicitar exemplaresen www.ceida.org

ALFORJICAAEPGA- Associaçaopara o Estudo eProtecçao de Gado AsininoAEPGAPortugués ( 8 páx.)

Chega aos andeis de ADEGA o Boletíninformativo da AEPGA correspondente adecembro de 2009. Neste terceiro númerofaise un balanzo das actividades anuais paraa defensa e protección da raza Asinina deMiranda. Preséntanos as actividades quedesenvolven coa finalidade de garantir obenestar dos animais, así como aquelas deeducación ambiental con públicos moi diver-sos, desde centros de ensino de diferenteszonas de Portugal até colectivos de persoascon diferentes problemas de mobilidade,educación especial, etc. Aparecen estudoscientíficos en diversas áreas de coñecemen-to como a antropoloxía ou veterinaria, ten-tando conxugar diversas disciplinas pararecuperar o patrimonio xenético, natural ecultural que é de todos e todas.

O boletín acompaña un Plano de activi-dades de 2010 e un póster sobre a“Campanha de apadrinhamento” que tenrevertido esencialmente na manutención doCentro de Recría do Burro de Miranda, quetamén se poden consultar na súa web:

www.aepga.pt

LIGAZÓN

BOLETÍN

Traemos a este número de Cerna o Blog doproxecto “As herbas medicinais en Allariz:unha historia de recuperación e empodera-mento feminino”, espazo creado polas mulle-res das asociacións veciñais de Allariz e no querecollen o seu saber sobre as herbas medici-nais atopadas en Allariz, logo dun labor derecolección e transmisión de información.

A iniciativa vén de ser premiada no con-curso estatal “Maiores con Iniciativa”, erecoñece o esforzo dos axentes sociais que

desenvolven iniciativas que fomentan a inclu-sión das persoas maiores na sociedade dainformación coas novas tecnoloxías.

O Concello de Allariz resultou gañador doconcurso no que se presentaron 88 candidatu-ras de dez comunidades autónomas diferen-tes.

Neste proxecto gañador participaron 150mulleres do entorno rural do municipio.

www.blogoteca.com/herbas

‘RECURSOS’ CERNAPIDE A TÚA

COLABORACIÓNSe estás interesad@ en

que divulguemos na revistagalega de ecoloxía e medioambiente Cerna algún libro,CD, revista, película, docu-mental, etc, ponte en con-tacto con nós no seguinteenderezo electrónico; ram-ses@adega.info, indicando‘Recursos’ Cerna.

CAMBIO CULTURAL.LA SITUACIÓN DELMUNDO 2010Muhammad Yunus (limiar),Christopher Flavin (prefacio),Erik Assadourian (director da

edición), Víctor M. Toledo (autor do apéndice).Investigadores do Worldwactch Institute.CIP-Ecosocial e IcariaEspañol (440 páx.) ISBN 978-84-9888-223-3

O informe anual do Worldwactch Institutepresentouse desta volta o Día mundial dosdereitos dos consumidores e consumidoras,tentando facer unha chamada á súa concien-cia. O libro formula a necesidade dun cambiocultural que permita abandonar a cultura con-sumista e evitar o colapso ecolóxico do plane-ta. Neste cambio, os autores identifican seisaxentes chaves cuxa tarefa pode reconducir ainsustentabilidade actual: a educación, asempresas, os medios de comunicación, osgobernos, as tradicións e os movementossociais.

O libro argumenta con numerosos datospor que a tendencia actual de consumo éinsustentábel, ao tempo que ofrece un grandenúmero de exemplos de iniciativas de cambiosque se están producindo en todo o planeta.

www.fuhem.es

8 cerna

10 cerna

20 ANOS DA FEDERACIÓN ECOLOXISTA GALEGA (FEG)

TEMOS RAICES!Anxo Moure, Tino Quintela e Camilo Ojea (membros da FEG)

Poucopeso poderían tera nivel ecolóxico unhas árbores devinte anos que conformaran un peque-no bosque no ecosistema galego. Nonserían recoñecidas nin como monu-mento natural, nin espazo de intere-se…, sería un simple bosque iniciático,un microespazo no amplo e rico patri-monio natural galego. Mais, se a esasárbores de vinte anos lles buscásemosas raíces, quizais poderíamos descubrirque naceron doutros bosques centena-rios que habitaron ese mesmo ecosis-tema e que estas novas non son, ninmáis nin menos, que a continuidadedaquelas na imprescindíbel cadea paragarantir o presente e o futuro dun con-torno ambiental e socialmente sus-tentábel, equitativo, máis racional emáis x usto.

“Temos Raíces!” nace como un pro-xecto de procura das orixes do ecolo-xismo galego que deron como froitoestes 20 anos de loita. Un proceso derecuperación e valorización da nosamemoria histórica. Unha proposta parareflexionar sobre a importancia detodo o que levamos feito, que non épouco. Un momento para coller aire eimpulsarnos cara adiante.

As nosas raíces máis profundaspoderían estar no Seminario de Estu-

dos Galegos, ou nas mestras e nosmestres republicanos que como

Xesús Golmar reivindicabanunha educación para as árbores(Hai que educar ás multitudesna árbore), nas actividades dosgrupos de Exploradores, nasFestas das árbores das vilas(tendo como referente a de

Mondoñedo). Máis recente-mente poderíamos citar as loitas

contra os encoros en Castrelo deMiño (ano 1966), a oposición ás

celulos as en Ourense, As Neves, Cos-pindo... tamén fronte ao intento deconstruír unha central nuclear preto deXove (1974), contra as explotaciónsmineiras nas Encrobas (1976), ou anteos vertidos nucleares na Fosa Atlánticade principios dos 80.

Todo isto conflúe nunha sensibili-dade que fai posíbel que xurdan os pri-meiros grupos ecoloxistas galegos, osgrupos ornitolóxicos e a loita máissocial, que dan lug ar á Sociedade Gale-ga de Historia Natural ou ben á ADEGA,acompañados por grupos como Natu-reza, Hábitat, ADELPHA, Arco Iris, etc.,e que conflúen na creación dunsencontros ecoloxistas que cristali-zarían no que máis tarde acolle o nomede AGENG, a Asemblea de Grupos Eco-loxistas e Naturalistas de Galiza.

Falamos de 20 anos poñendo opunto de partida en marzo de 1990, sepensamos naquela asemblea en San-tiago. Alí puxéronse as primeiraspedras dun camiño para crear unhaorganización que actuase como Coor-dinadora de defensa ambiental deámbito nacional. Esta pretendía agluti-nar á maioría dos activistas galegosque conformaban multitude de grupos.

Os que tiveron a sorte de viviraqueles anos asistiron ao nacemento

dun dinámico movemento ecoloxistagalego, cuns referentes como eran aSociedade Galega de Historia Natural eADEGA. Ao mesmo tempo xordenpequenas agrupacións en vilas, barrios,mesmo en centros educativos espalla-das por todo o país e cun rico e diná-mico traballo local que conflúe nariqueza e na forza da AGENG e que seplasma en campañas como a loita con-tra a eucaliptización de Galiza cunhalembrada manifestación en Ribadeo encolaboración cos compañeiros asturia-nos, campañas en contra d as nucleari-zacións, reivindicacións sobre unhaxestión máis ecolóxica dos residuos eunha contribución fundamental nonacemento da educación ambiental nopaís. A partir do ano 1990, moitos des-tes grupos pasan a formar parte daAGENG, logo FEG.

O esforzo na organización deencontros das agrupacións desembocaen campañas continuas de denunciado deterioro do noso patrimonio natu-ral e cultural, dos incendios forestais,as concentracións parcelarias (coadenuncia na Praza do Obradoiro cheade toradas de árbores centenariastalladas); accións a favor do bosqueautóctono que mesmo deron con tresmembros da FEG nun arresto en unxuízo por estar encadeados ao Parla-mento galego; en contra das minicen-trais; en contra da incineración coalembrada parada do tren do lixo porparte de membros da FEG; a reivindi-cación da compostaxe con aquelfamoso día ao que se sumaron gruposde distintas vilas, a convocatoria denumerosas manifestacións... Taméndenunciamos un modelo enerxéticoinsustentábel baseado no uso de com-bustíbeis fósiles e o aproveitamentodas fontes renovábeis con pouco pesode criterios socioambientais: as mare-as negras e a destrución do territoriocoa instalación masiva de parques

Na Asemblea do 20 aniversario da FEG, celebrada os pasados 27 e 28 de marzo, presentouse o proxecto Temos Raíces!, unha propostaque pretende recoñecer o traballo realizado pola nosa federación e todos os grupos que a conformaron ao longo da súa historia,investigando, recollendo e poñendo en valor todas aquelas iniciativas, materiais, documentos, recursos de diverso tipo que foronpromovidos e creados no noso camiñar. Os autores coordinaron as actividades de presentación deste proxecto, co afán de resumir unsentimento compartido.

cerna 11

eólicos son dúas mostras da súa irra-cionalidade. E temos claro algo moiimportante: a reivindicación da educa-ción ambiental como a principal ferra-menta de sensibilización e conciencia-ción da poboación, cara un modelo desociedade máis participativo e equita-tivo.

A organización de asembleas daFEG espalladas por toda a nosa xeo-grafía e o apoio as propias campañaslocais axudaron a enraizar o move-mento ecoloxista no país tendo comoreferente a posibilidade de que unpequeno grupo de persoas dun deter-minado contorno contara co apoio doresto de grupos para reforzar as súasreivindicacións por moi mínimas queestas fosen.

Tal como acontece no bosque gale-go que basea a súa riqueza na biodi-versidade, a FEG baseou a súa riquezae fortaleza na diversidade das agrupa-cións. As diferentes visi óns, acom-pañadas ás veces de discusións e deba-tes bizantinos, case sempre nosenriqueceron e achegaron a unhavisión máis integral e compartida.

Sen desbotar o traballo das gran-des asociacións de ámbito nacionalgalego (algunhas seguen formandoparte da FEG) as raíces das pequenasárbores que conforman e conformarona FEG eran de grande dinamismo,diversidade e riqueza. ADEGA en todaGaliza, grupos como o MEL na Limia,

Sobreira no Deza, Xevale nas comarcasde Chantada e Lemos, Cenar no Bar-banza, Luita Verde no Morrazo, o CESno Salnés, os Guerrilleiros das Fragas eNiño do Azor nas Pontes, Coto doFrade en Ribadavia, Biotopo en Oleiros,Adenco na comarca de Ponteareas; eos grupos que tamén xurdían nas cida-des como Erva en Vigo, Hábitat naCoruña, Cedenat en Lugo, CEMPES naCoruña; Aperta, deixando a s úa pegadaen Antas de Ulla, Oureol na Facultadede Bioloxía en Compostela, Xarxa nade Educación; a actividade nos centroseducativos protagonizada por gruposcomo A Curuxa no Instituto Xelmirez Ide Compostela.

O traballo impagábel de moitosoutros: Verdegaia, O Brote, Vaipolorío,Taina, Naturviva, Néboa, Arroás, AAsemblea do Suído, Xerfa, Plataformapola Defensa da Ría (APDR), Anida,Natureza, Leira, Cacho eira, Albatros, OGalo de Antioquía, Ánade, AGPF, XENN,Cygnus, Xea, Lupus, Arco Iris, ANA-BAM, Adelpha...non esquecemos aosnovos grupos, como Verbo Xido, aosque damos a benvida, nin outras pro-postas como a Comisión Galega proAmazonia formada por diferentes gru-pos.

Neste eido cabería resaltar a impli-cación dalgúns grupos no entende-mento da ecoloxía dentro da globali-dade e o seu compromiso coasol idariedade, coa denuncia do milita-

rismo, coa cooperación que levaron aalgúns dos grupos da FEG a involucrar-se en proxectos paralelos como puidoser o nacemento da CoordinadoraGalega de ONGD,s, ou a Coordinadorade Agricultura Ecolóxica de Galicia,mesmo a tentativa da creación do pri-meiro banco ecolóxico galego baixo onome de ABSE (Asociación para aBanca Social e Ecolóxica), a vincula-ción ao move mento ciclousuario naConBici da que en Galiza organízanseos Encontros de ciclousuarios de toda aPenínsula Ibérica,

Tamén é de resaltar a colaboracióncon outros movementos ecoloxistas doestado español como a CODA (Coordi-nadora de Defensa Ambiental), a CAME(Coordinadora Asemblearia do Move-mento Ecoloxista) – que mesmo desen-volveu unha das súas asembleas enOleiros-, o encontro e traballo comovemen to ecoloxista portugués naorganización dos encontros lusogalai-cos... e con moitas outras entidadesgalegas.

Todo isto conforma un traballo ricoe diverso e un enraizamento da defen-sa do medio ambiente na sociedadegalega que, non hai dúbida, deu e daránovos froitos, xa que creará as condi-cións para que xerminen outros bos-ques que lle dean esperanza e osíxenoa un ecosistema galego rico e fráxil.

Án imo para todas e todos, partici-pemos noutros 20 anos de FEG!

Desde o seu nacemento, a FEG impulsou diferentes mobilizacións e participou en proxectosde cooperación ao desenvolvemento e de educación ambiental.

Arqu

ivo

da F

EG

12 cerna

A modificación da Lei do Solo 9/2002obedece, segundo a exposición de moti-vos da Lei, á demanda dos concellos gale-gos de imprimir máis axilidade e facilida-des na aprobación dos Plans Xerais deOrdenamento Municipal (PXOM) e dasautorizacións autonómicas para os dis-tintos usos do solo (convenio subscritocoa Federación Galega de Municipios eProvincias). Unha segunda xustificaciónrefírese á necesidade de incorporar á lei9/2002 a avaliación ambiental estratéxi-ca de Plans e Programas (Lei 9/2006).Fala tamén o preámbulo da necesidadeineludíbel de “adecuar o contido da Lei árealidade contemporánea dos asenta-mentos rurais de poboación”, clasifican-do, ao efecto, aos núcleos rurais en tresnovas categorías. Di finalmente o preám-bulo: “introdúcense unha serie de medi-das complementarias encamiñadas aoreforzo da seguridade xurídica e a dotarde maior estabilidade ao tráfico inmobi-liario”. Porén, esta segunda modificaciónda Lei promovida polo Sr. Feijóo, repre-senta cualitativamente, como imos ver,un retroceso na conceptualización do ter-ritorio e das distintas categorías do solo.

USOS URBANOS DO SOLOÁ parte da redución dalgúns prazos

de tramitación (que coas novas tecnolo-xías de comunicación non terían porquemermar as garantías e dereitos duns edoutros), e fóra da incorporación ao textoda Lei do trámite da avaliación ambientalestratéxica dos PXOM (algo que estaba xaregulado pola Lei 6/2007, de medidasurxente de ordenación do territorio e dolitoral de Galiza), reláxanse as esixenciasdo solo urbano, que a partir desta refor-ma, non necesitará estar integrado nunviario urbano perimetral, senón só estardotado de vías de acceso e comunicación.

Outra modificación relevante refíreseás novas categorías de núcleo rural. Fron-te a unha única categoría, agora hai 3novas categorías, o rural tradicional,núcleo rural común e núcleo rural com-plexo (no que conviven as dúas catego-rías anteriores). Só no núcleo rural tradi-cional se conservan as definicións elimitacións da lei 9/2002. Nas outras dúascategorías desaparece toda limitación deedificación residencial e a súa delimita-ción será realizada polos PXOM sen máis

criterio que os da “previsión de crecemen-to que o plan estableza para o núcleo” erebaixando o grao de consolidación polaedificación dende o 50% ao 33%.

En suma, unha ampliación do solourbano cara ao núcleo rural pensada paraos promotores da especulación urbanísti-ca e non para a poboación do medio rural.Ademais, prepara o camiño para a legali-zación de moitas das ilegalidades urba-nísticas dos últimos anos. Así, nestareforma deixan de ser nulas de plenodereito as licenzas municipais outorgadassen a previa autorización autonómica(artigo 34); estas pasan a ter o mesmotrato que aquelas obras ilegais que nonprecisan de tal autorización (artigo 214),e desaparece a caducidade automáticadas licenzas municipais para aquelasobras non iniciadas no prazo de tres anos(artigo 196).

USOS NON URBANOS DO SOLONeste caso a incoherencia é sublime.

A Lei de Cuíña, a pesar de eivas impor-tantes como a inadecuación á economíarural, mantíñase na coherencia de clasifi-car o solo rústico en distintas categoríasde especial protección segundo a súa ido-neidade, para logo, en función desa ido-neidade e dos previsíbeis impactos decada actividade, facer prevalecer uns usossobre outros. Dividía así en usos permiti-dos (por licenza municipal), usos autori-zábeis (con autorización autonómica pre-via) e usos prohibidos e establecíadiferentes procedementos.

Lonxe de procurar a coherencia, estamodificación lexisla “por encarga”, adap-tándose ás demandas clientelares. Auto-riza a acuicultura en solo rústico de espe-cial protección de espazos naturais (aogusto de Pescanova e Acuinor); suprime a

O pasado 23 de Marzo, tras un trámite parlamentar inexplicabelmente acelerado, quedaba aprobada, cos únicos votos en contra doBNG e coa abstención do PSOE decidida a última hora, unha nova modificación da Lei 9/2002, de ordenación urbanística e protec-ción do medio rural de Galiza, que entrou en vigor o 21 de abril. Con ela, e coa perda da funcionalidade da Axencia galega para a pro-teccion da legalidade urbanística, a equipa do Sr. Feijóo suma un éxito máis na súa política de recuperar rede clientelar a conta dosrecursos do país desmantelando para iso todo o bo que tiña iniciado o bipartito, como os avances cara unhas Directrices de Ordena-ción do Territorio (DOT), que servisen de base para o desenvolvemento de calquera outra política.

Ram

sés

Pére

z

MODIFICACIÓN DA LEI DO SOLO:

A ENTREGA OFICIAL DO TERRITORIOÁ ESPECULACIÓN

Daniel López Vispo*

cerna 13

obriga de autorización autonómica previapara a instalación dos proxectos dasempresas eléctricas; modifica os lindes deprotección para que a minaría poidaactuar en espazos protexidos e legaliza aactividade mineira en solo rústico deespecial protección de augas. Con estareforma tamén as explotacións de cuarzode ERIMSA na Terra Chá serían autorizá-beis, tras o cambio do artigo 37 da lei.

Esta lexislación “á carta” ofrece dis-parates tais como que agora resulta máisdoado aprobar unha planta acuícola ensolo rústico de especial protección dosespazos naturais que legalizar unha alva-riza para as abellas en calquera tipo desolo; ou que unha subestación eléctricasó necesite licenza municipal mentresque a rehabilitación dun inmóbel paraturismo rural precise de autorizaciónautonómica.

PROTECCIÓN DO SOLO

Con esta reforma ningunha categoríade solo gana protección: todas a perden.E fano, aumentando os usos que só nece-sitan licenza municipal e eliminando usosprohibidos. Así, por exemplo, en solo rús-tico ordinario e en solo rústico de especialprotección forestal, practicamente todosos usos, con independencia do seuimpacto, pasan a ser permitidos só conlicenza municipal, agás as rehabilita ciónse construcións destinadas a turismo rural,a construción de equipamentos ou osusos residenciais vinculados á actividadeagraria e á acuicultura que necesitaránde autorización autonómica. En solo rús-tico de especial protección agropecuaria,usos que antes estaban prohibidos pasana permitirse con licenza municipal ou anecesitar, como no caso da minaría, só deautorización autonómica.

Nas demais categorías de solo (deespecial protección de augas, de costas,de patrimonio, de espazos naturais e deespecial protección paisaxística), chama aatención que pasen a ser permitidos porlicenza municipal usos tan agresivoscomo a rectificación de canles, o dragadode ríos, os desmontes ou os recheos. E aacuicultura segue a ser un uso autorizá-bel en Rede Natura, a pesar da sentenzado TSXG que declara ilega l a piscifactoríade Rinlo (Ribadeo).

AS VERDADEIRAS INTENCIÓNS Chegaría con ver a teimosías do Sr.

Feijóo en defender a planta de Pescanovaen Touriñán e en banalizar as ilegalidadesurbanísticas denunciadas pola Axencia deProtección da Legalidade Urbanísticapara sospeitar que as mudanzas sufridaspola Lei do Solo en nada obedecen ásmotivacións que se declaran na exposi-ción de motivos. Unha reforma de ste tipo,tramitada pola excepcional vía de urxen-cia sen antes explicar nada en relación átramitación das Directrices de Ordena-ción do Territorio que tiña iniciado oanterior goberno, parece non ter outrafinalidade que a, de novo, entregar o nosoterritorio á especulación do tixolo e ocemento, e ao negocio da acuicultura, daminaría e das empresas eléctricas. NosPlanos Sectoriais que quedan por vir tere-mos ocasión de comprobalo.

* Daniel López Vispo é membro da Directiva deADEGA.

© Al

bert

e SR

Moitas destas edificacións carecíande servizos básicos como redes de sanea-mento e depuración de augas residuaisou de abastecemento de auga potábel ede enerxía eléctrica. A parte destascarencias, outorgáronse licenzas a pro-xectos que excedían os límites de edifica-bilidade e que, en moitos casos, nontiñan acceso á rúa. Ante estas evidenciasde irregularidade, a Xunta suspendeu en2007 a vixencia das normas subsidiariase presentou un requirimento ao concellopara a revisión de oficio das licenzasoutorgadas a partires de 2006 que, aonon ser atendido, deu lugar a mediocento de recursos contencioso-adminis-trativos. Posteriormente, interveu o Fiscalde Urbanismo, quen presentou unhadenuncia contra o alcalde de Barreiros,Xosé Alfonso Fuente Parga, por presuntaprevaricación pola concesión irregular de44 licenzas urbanísticas (máis de 3.000vivendas). Ademais, moitas destas licen-zas contaban co informe desfavorábel daSecretaría municipal.

UN CONVENIO INDIGNANTESe a retirada dos recursos adminis-

trativos interpostos pola Administraciónpara a reposición da legalidade urbanísti-ca constitúe, por elemental sentido daxustiza social, unha inaceptábel e aber-rante práctica administrativa en contrados cidadáns, resulta aínda máis indig-nante que se pretenda reparar tal ilegali-dade a conta dos cartos públicos. Nistoconsiste precisamente o Convenio decolaboración aprobado o pasado 8 deabril polo Consello da Xunta, e que pre-tende ser asinado tamén pola Deputaciónde Lugo e o concello de Barreiros, para adotación de case 13 millóns de eurospara financiar e suplir os servizos caren-tes e propios dun solo urbano, que debe-ran de preexistir antes do outorgamentodas licenzas (solo urbano consolidado) ou

ser realizados simultaneamente á edifi-cación e por conta dos promotores (urba-no non consolidado). Neste senso, haique subliñar que o concello de Barreirosrenunciou á obrigatoria cesión do 10%do aproveitamento urbanístico, o quesupuxo deixar de ingresar máis de 12millóns de euros para as arcas munici-pais. Tampouco se esixiu dos promotoresas obrigatorias cesións para accesos, ser-vizos, requipamentos, espazos libres,dotacións públicas e vivendas de protec-ción oficial.

Desde ADEGA pensamos que esteconvenio non é unha solución para oconxunto dos afectados e tampoucogarante que os promotores non poidansolicitar no futuro indemnizacións áAdministración. Pola contra, a súa propiaformulación é proba evidente da situa-ción de ilegalidade urbanística das edifi-cacións ás que agora se lles pretendedotar de servizos a conta do diñeiropúblico. Este convenio, de ser asinado, na

opinión de ADEGA, constituiría un actode malversación de fondos públicos.

ACTUACIÓNS DE ADEGADesde ningún punto de vista pode

resultar aceptábel a retirada dos conten-cioso-administrativos contra o concellode Barreiros ou a sinatura dun conveniode colaboración cuxa finalidade é legali-zar impunemente as accións contrarias álexislación urbanística. Por iso, ADEGAvese no compromiso de intentar restau-rar a legalidade sen escatimar esforzos.ADEGA personarase no xulgado de Mon-doñedo acompañando a denuncia do Fis-cal co gallo de que a Xustiza depure res-ponsabilidades ata as últimasconsecuencias; recorrerá o convenio decolaboración se finalmente se asina; edisporá accións de tipo penal, se a Xuntaconsuma a retirada dos contenciosos.

14 cerna

Dos 78 concellos costeiros galegos só 4 teñen planeamento urbanístico adaptado á Lei do Solo do 2002, e Barreiros non é un deles.Réxese polas Normas Subsidiarias de 1994, que non establecen distinción entre solo urbano consolidado e non consolidado, favore-cendo un modelo de urbanismo que se limita a erguer vivendas en todas as parcelas, sen ter en conta a cualificación do solo nin osservizos dos que está dotado. Este modelo practicouse con intensidade en Barreiros, ante a permisividade da administración autonó-mica, ata o punto de que só durante o ano 2006 o Colexio de Arquitectos de Lugo chegou a visar proxectos de edificación para máisde 6.500 novas vivendas, cando a poboación de Barreiros rolda os 3.500 habitantes. Agora o alcalde de Barreiros enfróntase á denun-cia do Fiscal e a decenas de contenciosos-administrativos interpostos polo anterior goberno e que a actual Xunta estuda retirar, feitoque de confirmarse constituiría unha escandalosa arbitrariedade e trato desigual para coa cidadanía e os promotores que cumprironcoa legalidade.

Urbanizacións en Barreiros cuxas licenzas foron outorgadas de xeito irregular polo concello, segun-do a Fiscalía.

Xosé

Cha

o

* Froilán Pallín Seco é o Secretario Xeral deADEGA.

BARREIROS, Á “COSTA” DE TODOSFroilán Pallín Seco*

cerna 15

O PLAN SECTORIAL DE ORDENACIÓNDO LITORAL, UNHA APROXIMACIÓNAMBIENTAL Daniel López Vispo

Desde este deterioro actual, cunsplaneamentos municipais non adapta-dos e cunha práctica urbanística tanpouco respectuosa coa lexislación,moito é o que lle hai que pedir a estePlan de Ordenación do Litoral. Teremos,pois, que estar atentos á versión defini-tiva.

Desde ADEGA, sen deixar de recoñe-cer que hai nel algúns aspectos positi-vos, cremos que este plano é máis orien-tativo que dispositivo e, neste sentido,incoherente co seu carácter de preva-lencia sobre o ordenamento municipal.Ao noso entender, contén escasas dispo-sicións de obrigado cumprimento, eabondan, sen embargo, obxectivos e cri-terios que incluso chegan a ser menosesixentes que a propia lexislación secto-rial e/ou que a mesma Lei do solo, ata opunto de terse que someter, sen restri-ción algunha, ás determinacións doutrosPlanos Sectoriais e seguir, pois, consen-tindo parques eólicos no litoral e insta-lacións acuícolas en Rede Natura.

Desde o eido ecoloxista, ao menos,haberá que facer un grande esforzo deanálise no período de consulta pública;e desde a Consellería de Medio Ambien-te, Territorio e Infraestruturas haberáque mostrar disposición ao diálogo parapoder facer deste planeamento un rigo-roso marco legal desde o que ordenarracionalmente o noso litoral, escapandoás presións especulativas. Os preceden-tes, -coa lei 2/2010 recentemente apro-bada, co desmantelamento funcional daAxencia para a Protección da LegalidadeUrbanística, coa política de legaliza-cións anunciada ou con tanta insisten-cia na recuperación de Touriñán paraPescanova-, cos que arranca este POLnon son, por certo, nada bos. Agarde-mos, a pesar de todo, que a vontade daAdministración comece a demostrarsemantendo a suspensión cautelar oumoratoria dos 500 metros, a partir do 15de maio e ata que se aprobe o POL.

Xa a Lei 22/1988, de costas, sinala-ba no seu preámbulo que “ante a simul-taneidade dunha grande presión de usose a falta dunha lexislación adecuada, osfeitos evidencian que España é un dospaíses do mundo onde a costa, no aspec-to de conservación do medio, está máisgravemente ameazada, e hora é xa depoñer fin ao seu grave e progresivo dete-rioro e ás alteracións irreversibles do seuequilibrio”.

Daquela a hoxe a situación non tenmellorado, e non foi, desde logo, porfalla de lexislación. Recordemos, ao res-pecto, que a Lei de Costas, -ademais dedefinir e obrigar a delimitar un dominiopúblico marítimo-terrestre-, establece,por un lado, unha zona de servidume de100 m con importantes limitacións deusos (que inclúen a prohibición de “edi-ficacións destinadas a residencia e habi-tación”) e, por outro, unha zona deinfluencia de 500 m na que non cabepermitir a “formación de pantallasarquitectónicas ou a acumulación devolumes” (artigo 30).

Veu logo a Lei 9/2002 na que sedefine e delimita unha zona de 200 mcomo solo rústico de especial protecciónde costas no que especialmente se pro-hiben os “usos residencias e industriais”e que considera que a urbanización nafranxa dos 500 m desde a beira do marafecta a intereses autonómicos deben-

do, polo tanto, contar con autorizaciónda Xunta. A maiores destas disposicións,a transitoria oitava da Lei obrigaba aogoberno a presentar no prazo de un anoo documento das Directrices de Ordena-ción do Territorio (DOT) e no prazo dedous anos o Plan Sectorial de Ordena-ción do Litoral (POL).

Coa publicación da Lei de medidasurxentes e a suspensión nos concelloscosteiros de todos os procedementos deurbanización na franxa litoral de 500 m,a Xunta poñía en marcha a redacción doPlan de Ordenación do Litoral (con 3anos de retraso) e iniciaba o camiñopara corrixir este deterioro do litoral tanreiteradamente denunciado. Trátase dunPlan sempre complexo e máis aíndacando se parte dunha situación tandegradada e duns planeamentos muni-cipais que teñen cedido á especulaciónboa parte do seu litoral.

© Al

bert

e SR

Illa de Vilagarcía.

© Al

bert

e SR

16 cerna

* Martiño-Fiz López Lindoso é membro deADEGA.+info: www.adega.infowww.biodiversidadla.orgwww.cipma.cl

A Acuicultura era vista a principios dosanos 80 do século XX como a soluciónfutura aos posíbeis problemas de alimen-tación do mundo e, particularmente, dasexhaustas cadeas alimenticias extractivasdos mares. Despois, nos anos 90, comotantos outros temas ambientais (porexemplo, as enerxías renovábeis), esa ino-cencia ben intencionada inicial tornouseen racionalidade e pragmatismo dasempresas; iso si, dentro das normas domercado que impoñen unha determinadalóxica en todos os temas ambientais. Estalóxica é a lóxica do ilimitado crecementodo PIB e da valoración da temáticaambiental cos mesmos parámetros domercado económico.

O ecoloxismo non debe ser inocente eagardar que un mundo que funcionadunha determinada maneira cumpra asutopías (por exemplo, da alimentación dosseres humanos), nin estancarse en análisessimplistas; pola contra, debe loitar activa-mente contra a lóxica do crecemento ili-mitado do PIB.

Nos anos 90 comezaron a verse diver-sos problemas da acuicultura industrial,comúns ao que son outras boas ideas “malentendidas” na praxe. Así foi como se ini-

ciou a seca de grandes superficies demanglares (humidais) para o cultivo decamarón en Brasil. O emprego de peixenon comercial para a alimentación dasespecies de interese para a acuiculturamariña provoca na práctica o esgotamen-to de especies non sometidas á pescacomercial e, por outra parte, o descenso decapturas de especies comerciais depreda-doras que ven aumentada a súa presiónpesqueira de xeito indirecto. O uso pre-ventivo de antibióticos está tamén benconstatado.

En Galiza, comprobamos recentemen-te como a acuicultura mariña comezou aconstrución de infraestruturas incompatí-beis en espazos costeiros de gran valorecolóxico e rebaixou os estándares decontaminación coa desculpa da creaciónde postos de traballo. É mostra disto afalta de control administrativo sobre ospermisos de vertido ou a dilución de pro-dutos contaminantes en “augas do proce-so produtivo” para cumprir os parámetrosesixidos, no caso de recentes solicitudes.

O Goberno bipartito, cunha posturafavorábel ao Plan Acuícola, tratou de miti-gar os impactos sobre a Rede Natura e eli-minou algúns proxectos claramente

incompatíbeis coa conservación do medio(exemplo, Touriñán). Mantivo a configura-ción básica do Plan de 2005 do PP, maistiña en conta criterios ambientais, aíndaque non fosen os que máis lle gustaban aoecoloxismo galego.

Co actual goberno do PP, a situaciónmuda e os criterios ambientais deixan deter a máis mínima importancia. As mos-tras dadas neste sentido son abundantes einapelábeis, comprobándose que si queexisten diferenzas no interese polo medioambiente dos principais partidos políticosgalegos. Ao actual goberno do PP só lleinteresa O DIÑEIRO, e só entende unhamaneira de conseguilo: utilizar o poder doque dispón para aliarse con determinadasempresas e servir aos seus intereses.

A causa ambiental baixo esta situa-ción non debe buscar o vitimismo, ninquedarse á espera de feitos consumados.Os ambientalistas galegos deben poñertodos os paus nas rodas deste gobernofrenético na destrución do medio. Osrecursos deben ser tamén xudiciais porqueé moi posíbel que este goberno non aten-da ao chamamento popular a través demanifestacións na rúa.

Pero tampouco hai que ser pesimista,coa crise económica de 2008 o mercadodo peixe plano está en claro retrocesopolos seus altos prezos, e as subvenciónseuropeas de acuicultura van ser reforma-das de xeito que só estarán dispoñíbeis en2012 para pequenas empresas. O tempoagora corre en contra do Plan galego deAcuicultura e semella que vai ser unhahistoria de final infeliz para as empresas efeliz para o ecoloxismo galego.

O que finalmente sexa só o tempo odirá, mais o único que conta é seguir tra-ballando contra o irracional Plan de Acui-cultura para que caia polo seu propio peso.

A ACUICULTURA MARIÑA EN GALIZA,

EXEMPLO DO QUE NON SE DEBE DE FACERA ACUICULTURA MARIÑA EN GALIZA,

EXEMPLO DO QUE NON SE DEBE DE FACERMartiño-Fiz López Lindoso*

Cabo Vilán.

cerna 17

Alba Nogueira fixo fincapé na nece-sidade de que exista unha demandasocial latente para que xurdan novasferramentas legais ou normativas queamparen ao territorio e ao medioambiente das intrusións prexudiciais.Destacou o atraso de Galiza con respec-to a aplicación de normativas comuni-tarias, nomeadamente, das normas deavaliación de impacto ambiental, e defi-niu ao lexislador galego como poucoinnovador e esixente. Sen embargo, aprofesora de dereito ambiental cre que omaior hándicap do dereito ambiental enGaliza é a súa deficiencia na aplicación,ben pola precariedade de medios porparte da Administración pública paraavaliar adecuadamente os impactosambientais, ben pola escasa vontadedesta en cumprir coas normas ambien-tais. Tamén suliñou que, en xeral, alexislación ambiental é moi xenérica eaplícase con maior contundencia copequeno infractor que co grande.

O avogado de ADEGA, ApolinarGómez, relatou neste encontro cal foi oprocedemento xudicial que se desenvol-veu con respecto á última das contendasxudiciais gañadas polo colectivo ecolo-xista relativa ao proxecto de acuicultu-ra previsto en Rinlo (Ribadeo) en zonade Rede Natura. O letrado criticou a dei-xazón que están a exercer as adminis-tracións da súa obriga de velar pola pro-tección medioambiental e fixo variaspropostas para mellorar o sistema xudi-cial nesta materia: dotar ao MinisterioFiscal de competencia para poder parti-cipar nos contenciosos-administrativos,formar un corpo pericial especializadona temática e crear un organismo inde-pendente dos Estados que, baixo oamparo de Europa, procure a aplicaciónda lexislación ambiental.

O Fiscal de Medio Ambiente de Gali-za, Álvaro García Ortiz explicou cal é oseu papel dentro do aparello xurídicoestatal e expuxo cales son as eivas de

aplicación do dereito penal no eidoambiental. A recente consideración dodereito penal para os asuntos medioam-bientais (desde 1987) supón que “asociedade non estea acostumada a queas malas condutas ambientais sexansancionadas penalmente e que nondemande este tipo de castigos”. Istosumado á pouca vontade de todas asadministracións para facer cumprir asleis ambientais e á natureza restritiva dodereito penal, fai que a Fiscalía de

Medio Ambiente sexa moi comedida áhora de iniciar procedementos. Aíndaasí, o fiscal animou a que os colectivossociais lle esixan a súa intervenciónnaquilo que consideren delito ambien-tal: “a forza está en que a sociedadeproporcione datos suficientes parapoder perseguir ilícitos”. Animou taméná sociedade a facer uso do seu dereitode información ambiental e participa-ción nos planeamentos públicos e nafase de alegacións.

No marco das xornadas “Sociedade e Ambiente na Galiza” organizadas por ADEGA e a USC na Escola Politécnica Superior de Lugo,en conmemoración do Día da Terra, celebrouse a mesa redonda “A lexislación ambiental como ferramenta para a defensa do medioambiente”. A esta mesa redonda asistiron o Fiscal de Medio Ambiente de Galiza, Álvaro García Ortiz, a profesora de dereito ambien-tal, Alba Nogueira López, e o avogado de ADEGA, Apolinar Gómez Roca. Todos eles afondaron nos instrumentos legais dos que dispóna sociedade galega para facer cumprir a lexislación ambiental e tamén trataron as dificultades existentes para facer que eses ins-trumentos sexan efectivos.

AS EIVAS DO DEREITO AMBIENTAL EN GALIZABelén Rodríguez

A Fiscalía é un servizo público quedefende os interese dos cidadáns. Osfiscais teñen certa capacidade investi-gadora e, antes de interpoñer unhadenuncia, deben obter os máximosdatos e probas posíbeis, a través doscidadáns, de entidades ou por iniciativapropia. É nesta fase de dilixencias deinvestigación preprocesal na que acolaboración e denuncia social dos fei-tos é fundamental. Esta fase non terá

un período superior aos seis meses, ouben remata cando un xulgado acolle ocaso a trámite. O fiscal pode estar pre-sente en todo o proceso xudicial paradefender a tese acusatoria, para instará aceleración dun proceso ou para quese aproben certas dilixencias. Istopermítelle ter unha visión ampla detodo o proceso ata a execución dapena. Pode recorrer unha sentenza oudemandar que se faga efectiva.

A FUNCIÓN DO FISCAL

Belé

n Ro

dríg

uez

De esquerda a dereita: Apolinar Gómez Roca,Alba Nogueira López, Adela Figueroa Panisse eÁlvaro García Ortiz.

Belé

n Ro

dríg

uez

Álvaro García Ortiz, Fiscal de Medio ambiente.

18 cerna

Unha das fontes máis “fiábeis” paracoñecer a contaminación que xeran asgrandes industrias é O Rexistro Estatal deEmisións e Fontes Contaminantes, ouPRTR-España, que dende o ano 2008, veua substituír ao anterior rexistro estataliniciado no ano 2001 coñecido comoEPER-España. O PRTR-España forma partedo rexistro da Unión Europea e pon á dis-posición do público en xeral informaciónsobre as industrias e as emisións dosdiversos axentes contaminantes, sempreque estes superen o limiar que no Rexistrose indica.

Aínda presentando os datos con certoretraso -dous anos- o PRTR segue sendoútil para coñecer, analizar, valorar e sacarconclusións. Esperemos que no futuroeste rexistro comprenda un maior númerode industrias e empresas, e presente osdatos actualizados. E o que é máis impor-tante, que garanta a total fiabilidade dosdatos, para o cal é necesario que a infor-mación sobre as emisións sexa recollidapola Administración, e que esta non selimite, como fai agora, a validar os datosque ofrecen estimados ou medidos as pro-pias empresas. Tamén o PRTR deberíaincluír información sobre os riscos para asaúde e o impacto no medio ambiente quepoden causar as emisións xeradas nasindustrias que rexistra, aspecto que naactualidade nin sequera se cita.

Neste artigo, resumimos e analizamosa información pública do PRTR correspon-dente ao ano 2008 para Galiza.

1. GASES DE EFECTO INVERNADOIRO(CO2)Centrarémonos no dióxido de carbo-

no, xa que en xeral o CO2 é responsábel depolo menos o 60% do efecto invernadoiroacentuado (artificial), e nos países indus-trializados o CO2, representa o 80% dasemisións de gases invernadoiro. As con-centracións actuais de dióxido de carbonona atmosfera son máis altas agora quenos últimos 650.000 anos, e o CO2 que seemita hoxe permanecerá na atmosferaentre 50 e 200 anos en función de comose recicle na terra e no océano.

a) Cinco industrias emiten o 80% do total.Dos 23 complexos industriais rexistra-dos no PRTR por emisións de dióxido de

carbono e metano sobresaen polasaltas emisións catro industrias : (1)Central térmica de As Pontes ou “Uni-dad de Producción Térmica As Pontes”,(2) Refinería de petróleo Repsol YPFComplexo Industrial da Coruña, (3)Alumina Española de San Ciprián damultinacional Alcoa, (4) a recén inau-gurada Central de Ciclo Combinado AsPontes e (5) a Central térmica deSabón. Estas cinco industrias emitenno ano 2008, 11,0 millóns de toneladasde dióxido de carbono dun total de13,9 millóns que emiten as industriasque declaran no PRTR. Delas, catro soncentrais térmicas, sector que emitiu o64% do total. Chama a atención queunha industria de moi recente creación(2008), a central de ciclo combinadode As Pontes, estea entre as máis con-taminantes. Tamén chama a atenciónque unha empresa dedicada a fabricarcombustíbeis “Bio” (Bietanol Galicia)sitúase no posto 15 por orde de impor-tancia nas emisións de CO2, ou noposto 11 das emisións de NOx, con 451t/ano.

b) O 90% das emisións proceden de 3 das10 actividades contaminantes, rexis-tradas no PRTR, e son: a) as instala-cións de combustión –centrais térmi-cas e refinería-, b) a fabricación de nonmetais e óxidos metálicos e c) a produ-ción de metais non ferrosos –alumina ealuminio.

c) Galiza/Estado. Galiza emite o 9,3% dototal de gases de efecto invernadoirodo Estado, cifra que supera con moitoo que representa Galiza no Estado conrelación á nosa extensión xeográfica,

SEGUNDO O REXISTRO PRTR-ESPAÑA

GRANDES CONTAMINANTESINDUSTRIAIS EN GALIZA

Ramón Varela Díaz*

Vertidos á auga dalgunhas empresas (toneladas vertidas en 2008)

Carbono Orgánico Total(COT)

Fósforo Nitróxeno

EDAR de Vigo: 1160

ENCE: 634

Frinsa del Noroeste: 282

PSA: 153

EDAR Vigo: 111

ENCE: 14

Frinsa: 9,8

Frigolouro: 7,4

EDAR de Vigo: 862

Frigolouro: 521

Repsol: 115

Leche Celta: 114

Frinsa: 104

ENCE: 89

Ram

sés

Pére

z

Repsol YPF na Coruña.

cerna 19

Ram

sés

Pére

z

poboación, produto interior bruto (PIB),grao de industrialización, etc., polo queestas altas emisións non teñen xustifi-cación.

d) Resulta curioso que unha industriacomo ENCE de Pontevedra non aparezana lista de industrias contaminantes degases de efecto invernadoiro. A razónestá en que a ENCE asignáronlle unhasemisións de 129.925 toneladas de CO2equivalentes para o ano 2008 e segun-do a empresa non pasa das 100.000 tdo limiar preciso para declaración.ENCE afirma que xera excedentes dedereitos de emisión. Sen dúbida, se setivera en conta que no complexo exis-te unha planta de coxeración de bio-masa que subministra electricidade, osvalores de emisión farían destacar aENCE entre as cinco primeiras indus-trias contaminantes.

2. GASES ACIDIFICANTESOs gases acidificantes máis notábeis

son o dióxido de xofre e óxidos de nitró-xeno, responsábeis da formación da“deposición ácida” ou máis coñecida vul-garmente como “choiva ácida”. No ano2008 empezaron a notarse importantesreducións de emisións de dióxido de xofreao cambiar o combustíbel nas centraistérmicas de As Pontes e Meirama e subs-tituír o lignito, xa esgotado nas minas aopé das centrais, por hulla e hulla subitu-minosa de importación. Até agora viña-mos observando importantes danos entodo o país, pero especialmente en zonasdo norte de Lugo e de A Coruña, ocasio-nados por estes gases directamente, ouben pola deposición ácida, resultandoafectados frutais, colleitas, masas fores-tais, materiais de construción... danos queesperemos vaian minorando paulatina-mente.

As emisións de gases acidifícantes noano 2008 proceden principalmente dasCentrais Térmicas, estando á cabeza acentral térmica de As Pontes que emitemáis do 25% do total de dióxido de xofrede todas as industrias, seguida pola Refi-nería de petróleo de A Coruña que emite o20% do total. Menos importante, perotamén gran emisor, é o complexo indus-trial de Alúmina-Aluminio de San Cibrao,no norte de Lugo.

As emisións de dióxido de xofre enGaliza despois das importantes reduciónsdo 2008, aínda representan o 10,5% dototal do Estado, e no caso dos óxidos denitróxeno representan o 6,7%. Estes valo-res son moi inferiores aos de anos pasa-

dos, cando se acadaba o 33% en dióxidode xofre, pero seguen sendo elevados.

3. EMISIÓN DE PARTÍCULASO PRTR indica que Galiza emitiu no

ano 2008 un total de 4.162 toneladas departículas, é dicir, o 20,6% do total doEstado. O 46% destas emisións proveñenda Refinería de Repsol YPF de A Coruña eda Central Térmica de As Pontes. Conmenor emisión figuran outras térmicas, aindustria de aluminio, a industria damadeira como Finsa, Ence e outras.

As partículas repercuten no medioambiente afectando a visibilidade e aentrada de radiación solar, aumentando acondensación de vapor de auga ao actuaras partículas como núcleos de condensa-ción. Tamén afectan directamente a saúdehumana, con repercusións importantes noaparato respiratorio e circulatorio e a cre-ación ou acentuación de problemas como

asma, tos, bronquite,expectoración, diminu-ción da función respirato-ria, arritmias, ou infartos.

4. EMISIÓN DE METAISPESADOS

Destaca en Galizaunha importante emisiónde metais e metais pesa-dos á atmosfera e á auga:cadmio, mercurio, zinc,níquel, cromo, arsénico...proceden do proceso deprodución industrial e dautilización de combustí-beis fósiles. Os metaispasan da atmosfera áauga ou ao solo e aos ali-mentos, e antes ou des-pois chegan ao noso

organismo onde se fixan e ocasionandanos diversos en órganos diana comoriles, fígado, cerebro...

Cadmio. Destacamos a emisión áatmosfera de cadmio por parte da CentralTérmica de Sabón, da industria de ferroa-leacións Ferroatlántica de Sabón e a Refi-nería Repsol YPF de A Coruña. Entre astres emiten 140 kg de Cd. No vertido áauga está á cabeza ENCE e PSA Citroën-Peugeot, entre ambas as dúas suman 28kg deste problemático metal. A emisiónglobal en Galiza representa o 10,5% dototal do Estado.

O cadmio interfire principalmente nofuncionamento das proteínas, inhibe osgrupos sulfídricos (SH), que interveñen enprocesos encimáticos no noso organismo.A vía principal de absorción do cadmio é arespiratoria, seguíndolle a dixestiva.Deposítase no fígado e nos riles e elimína-se moi lentamente (vida media de 15anos).

Cobre: A industria Megasa Siderúrxicade Narón emite á atmosfera 214 kg decobre, e ENCE de Pontevedra verte á augaun total de 139 kg de cobre. A inxestiónde alimentos contaminados con cobrepode producir náuseas, vómitos, diarreas,danar o fígado e os riles e mesmo podecausar a morte.

Mercurio: No referente á atmosferadestacan as emisións de 67,5 kg por parteda Central térmica de As Pontes e, enespecial, 406 kg na Alúmina. Son impor-tantes os vertidos á auga por parte deENCE con 8 kg de mercurio e os da Alú-mina de San Cibrao con 1, 6 kg. Os verti-dos e emisións de Galiza foron de 664 kge con relación ao Estado e representan o14,3% do total .

20 cerna

ten1.390 kg ou 1.390.000.000 mg de zince darémonos conta da importancia doproblema.

Níquel. Destaca o vertido á auga deENCE con 139 kg de níquel e as emisiónsá atmosfera de Repsol e da central térmi-ca de Sabón, con 5.930 kg e 2.420 kg, res-pectivamente. Tendo en conta que o con-tido corporal humano total deste metalpesado é de 10 miligramos, teriamos queas emisións de Repsol, convenientementerepartidas, cubrirían as necesidades de593 millóns de persoas. Así, a toxicoloxíalaboral recomenda un máximo de 1mg/m3 de níquel metal e 0,1 mg/m3 paraos seus compostos solúbeis.

O corpo humano precisa níquel enpequenas cantidades. A entrada de níquelen cantidades elevadas –vía respiratoria,dixestiva ou cutánea- pode causar proble-mas de saúde serios: enfermidades emareos, fallos respiratorios, embolia pul-monar, asma, bronquite crónica, rinitealérxica, alteracións xenéticas, cancro(pulmón, larinxe, próstata…), e unha vezque entrou o níquel no organismo é lentoo proceso de desintoxicación xa que avida media é de 667 días.

5. CONSUMO DE AUGA,ELECTRICIDADE E VERTIDOSTeñen importancia os vertidos de Car-

bono Orgánico Total (COT), nitra-tos e fosfatos en que, a modo deexemplo, destacaremos tresempresas:

a) Central Térmica de As Pontes.Presenta un alto consumo deauga e electricidade. O consu-mo anual de auga é de20.894.837 m3, que chegaríapara abastecer unha poboa-ción de 381.641 habitantes(cun consumo de 150 L/dia). Oconsumo de electricidade querealiza a central chegaría paraabastecer a 246.492 habitan-tes durante todo o ano (consu-mo medio nos fogares, segun-do o Banco Público deIndicadores Ambientais (BPIA),do Ministerio de MedioAmbiente, Medio Rural eMedio Mariño, de 4.211kWh/fogar·ano, equivalentes a1.452 kWh/persoa·ano). Osvertidos á auga de COT son de78,8 toneladas, sen que figu-ren no PRTR valores para nitra-tos e fosfatos.

b) Repsol YPF. O consumo deauga é de 2.371.780 m3, equi-

valente ao consumo de 40.000 habi-tantes. O consumo de electricidade,algo inferior ao de As Pontes, chegaríapara abastecer unha poboación demáis de 211.331 persoas. Os vertidos deauga son de 3.015.713 m3 e a cargaorgánica do vertido é moi importante:93,4 toneladas de COT e 115 toneladasde nitróxeno. Non figuran no rexistroos vertidos de fosfatos, pero si os decianuro (63 kg) e hidrocarburos aromá-ticos policíclicos (26,7 kg).

O mercurio inhibe os grupos sulfídri-cos, presentes nas proteínas e encimas,ocasionando necrose e morte celular.Lesiona o cerebro, o sistema nervioso e osriles. A preocupación pola contaminaciónpor mercurio obrigou recentemente enEstados Unidos a adoptar unha lexislaciónespecífica para que as centrais térmicasamericanas diminuíran a súa emisión. Nocaso da central Térmica de As Pontes emí-tense á atmosfera 67,5 kg anuais de mer-curio, cando unha inxesta media de mer-curio é da orde de 0,025 mg/día coa augae a comida, o que nos indica que o mer-curio emitido representa a inxesta máxi-ma tolerábel dunha poboación que supe-raría os 7 millóns de habitantes.

Chumbo: Destacamos o vertido áauga de 153 kg en ENCE e 22 kg en PSAde Vigo. O chumbo ten gran afinidade porgrupos químicos presentes en moléculasbiolóxicas, grupos como sulfhídrico,amino, carboxilo, fosfato, que formanparte de proteínas, encimas e moléculasintermediarias das vías metabólicas. Ochumbo prexudica a banda de mielina dascélulas nerviosas e está relacionado conenfermidades dexenerativas.

Zinc: Están rexistradas tres industriasque emiten 1.630 kg á atmosfera e catroque verten 2.990 kg a auga. As industriasque emiten á atmosfera son a Central tér-mica de As Pontes (788 kg), a Central deCiclo Combinado de As Pontes (604 kg), eMegasa (237 kg). No referente ao vertidoá auga destaca ENCE con 333 kg, Repsolcon 247 kg, PSA con 187 kg e en especiala EDAR do Lagares que deita na Ría deVigo un vertido de 2.200 kg de Zn.

O zinc é un mineral ou oligoelementoesencial no noso organismo (contemosaproximadamente 2.300 mg de zinc,depositado nos músculos, ósos, uñas,pelo..). Os nosos requirimentos diarios vande 2 a 3 mg e o Zn está presente en moidiversos alimentos. A toxicidade crónicaaparece cando tomamos máis de 150 mgdurante algún tempo; nesta situación,aparte de ocasionar deficiencias de cobre,produce alteracións no sistema inmune,redución de lipoproteínas de alta densida-de ou do colesterol bo, que mesmo apare-cen con doses de 50 mg/dia. A toxicidadeaguda dáse con inxesta de 225 a 450 mgdunha soa vez, producindo neste caso dia-rreas, vómitos ou dolor abdominal. Unhavez que penetra no organismo, tarda 933días en reducirse á metade (vida media).

Comparemos estes valores citados -decenas ou centenares de mg/día- coacontaminación por exemplo das dúascentrais térmicas de As Pontes que emi-

© Al

bert

e SR

Térmica de Sabón.

cerna 21

nivel de vida... polo que cumpriría que serebaixase pronto e de forma importante aemisión e o vertido que realizan determi-nadas industrias.

Unhas poucas empresas, da ordedunha decena, a maioría multinacionais,son responsábeis da maior parte das emi-sións. Son industrias ligadas á produciónde electricidade, ao refino de petróleo, áprodución de alúmina e aluminio, á fabri-cación de pasta de papel... Son exemplos:Central Térmica de As Pontes, Central deCiclo Combinado de As Pontes, Centraltérmica de Sabón, Central térmica deMeirama, RepsolYPF, Alúmina-Aluminio,ENCE, PSA... Esta alta concentración decontaminación en poucas industriasdebería facilitar a adopción de medidas nocamiño de reducir a notábel contamina-ción que xeran. Só faría falta actuar sobreese conxunto pequeno de empresas, aíndaque logo quedaría para unha fase poste-rior actuar sobre outras hoxe menos, oumoito menos, contaminantes.

consumo total de Galiza, excluída aindustria. Estímase que a fabricaciónde alúmina consume da orde de 1,1-1,2 Mwh por tonelada. O vertido deCOT acada 102 toneladas, e taméndestaca o vertido de fluoruros, con20,4 toneladas.

6. CONCLUSIÓNSGaliza sofre unha contaminación que

non se corresponde co seu tamañoxeográfico, nin coa poboación que sus-tenta, co grao de industrialización ou co

d) Alúmina. O PRTR non ofrece informa-ción, pero a industria de alúmina e alu-minio é unha industria intensiva noconsumo de materias primas. O com-plexo demanda un grande volume deauga e vapor, na factoría de alúmina ademanda de auga aproxímase a 5millóns de m3/ano, que podía abastecera máis de 90.000 habitantes. O Com-plexo Alúmina-Aluminio é a industriade maior consumo eléctrico de Galiza,xa que atinxe os 3,2 millóns de MWh,o que representa a terceira parte do

© Al

bert

e SR

* Ramón Varela Díaz foi presidente da Asocia-ción ecoloxista ADEGA. Cómpre indicar que oPRTR atópase en constante evolución, e paraeste informe a súa consulta finalizou o 22 demarzo 2010.

Alcoa.

cerna 23

O biólogo Luis Llaneza adiantoualgúns dos resultados preliminaresextraídos dun estudo que analiza osimpactos dos parques eólicos nas zonascon presenza de lobo en Galiza. Segundose desprende deste estudo, os lobos tole-ran mellor a presenza dos parques eólicosse no seu contorno existe dispoñibilidadede alimento, sobre todo de cabalos salva-xes, refuxios ou vexetación alta e non haipresenza de humanos. Tamén sinalou quea rotura da vexetación pode eliminaroportunidades de refuxio para o lobo eque o ruído dos aeroxeradores pode sola-par as frecuencias utilizadas polo animalpara comunicarse.

Pola súa parte, o biólogo da USC,Roberto Hermida disertou sobre aspeculiaridades morfolóxicas do lobo donoroeste da Península con respecto aoutras subespecies de Europa e do Esta-do. Así, a talla e forma cranial do Canislupus presente no noso territorio ofrecediferenzas con respecto aos lobos dou-tros puntos xeográficos debido, en gran-de parte, ao tamaño das súas presas. EnGaliza, por exemplo, a predación do lobosobre o cabalo salvaxe condiciona aconstitución morfolóxica deste. Hermi-da propón marcar a singularidade dolobo ibérico noroccidental como Canislupus gallaicus, en referencia á Gallae-cia romana.

José Luis Santiago e Javier Franco,técnicos do Concello de Puebla de Sana-bria (Zamora), abordaron a concepcióndo lobo como oportunidade para o eco-turismo e o desenvolvemento sostíbel noLIC e Reserva rexional de caza Serra daCulebra, onde se está a construír un Cen-tro de observación do lobo ibérico. Resal-taron a importancia de regular o turismorelacionado co lobo, de poñer en valor opatrimonio cultural ligado á especie e deque os concellos impulsen proxectos deecoturismo que axuden ao desenvolve-

mento local, a través da comunicacióndirecta cos veciños e veciñas.

A situación actual de ataques do loboao gando semella ser cada vez máis críti-ca, segundo representantes de cooperati-vas, asociacións e sindicatos de gandei-ros, que coinciden en reclamanurxentemente a atención dos cargospúblicos competentes na materia. Aíndaque asumen que algúns danos son inevi-tábeis, denunciaron o desánimo queexperimenta o sector ante as trabasburocráticas existentes para a solicitudede indemnizacións por ataques de lobo,cuxas condicións non se adaptan á reali-dade, son insuficientes e non contemplandanos colaterais. Pero estas non son asolución se non van acompañadas, expli-

caron, da implantación de medidas pre-ventivas contra os ataques, unha mellorxestión do territorio ou de accións queminimicen os danos, nomeadamentesobre o gando extensivo ou en liberdade,agora discriminado nas axudas.

Pola súa banda, o voceiro da Admi-nistración, Xesús Santamarina, ve moidifícil atopar unha solución que contentea todas as partes implicadas na xestión eafección do lobo e que a Xunta utilizaráo Plan de Xestión para establecer asaccións de control. Tamén avanzou quese está a revisar a normativa sobre arecollida de cadáveres de animais domés-ticos para permitir o seu abandono nomonte en casos excepcionais.

O 24 e 25 de abril celebrouse en Oleiros, no Castelo de Santa Cruz, o III Encontro sobre o lobo galego, organizado por ADEGA e o CEIDA.Desta volta, os relatores foron Luis Llaneza, redactor do Plano de Xestión do Lobo en Galiza; Roberto Hermida, biólogo da USC e estu-doso da morfoloxía do animal e José Luis Santiago e Javier Franco, técnicos do Concello de Puebla de Sanabria. Na mesa redondasobre a situación actual da problemática do lobo participaron membros do sindicato Xóvenes Agricultores, da asociación OVICA, aCooperativa Monte Cabalar, a Asociación de Gandeiros de San Martiño de Oleiros (Barbanza) e o xefe do servizo de conservación dabiodiversidade, Xesús Santamarina, en representación da Administración. Na última xornada houbo unha visita guiada ás instalaciónde Marcelle Natureza (Outeiro de Rei) e realizouse un roteiro polo Incio, á cargo da asociación cultural “A Ouriceira”.

III ENCONTRO SOBRE O LOBO GALEGOBelén Rodríguez

De esquerda á dereita: José Luis Santiago (Sanabria), Roberto Hermida (USC), Xosé Salvadores(ADEGA), Luis Llaneza (redactor Plan de Xestión do Lobo), Javier Franco (Sanabria).

De esquerda a dereita: Fuco Xabier Barreiro (Monte Cabalar), Manel Casal (Asoc. Gandeiros S.Martiño de Oleiros, Barbanza), Antonio Cabana (OVICA), Xesús Santamarina (Xefe do servizo debiodiversidade), Xosé Salvadores (ADEGA).

O CORVO MARIÑO VAISEIgnacio Munilla, Alberto Velando e David Álvarez*

de corvo mariño no mundo, con preto de2.500 parellas (o 2% da poboación totalda especie e o 80% da poboación ibéri-ca). Porén, en 2007, o censo foi de 1.263parellas: un descenso do 50% en apenas10 anos!! De feito, as nosas melloresevidencias indican un risco extremada-mente alto de extinción para as poboa-cións de corvo mariño de Galiza. Xa quelogo, a poboación galega de Phalacro-corax aristotelis cualifica cumpridamen-te na categoría “En Perigo de Extinción”tal e como especifica o “Plan Integral deRecuperación e Conservación das AvesMariñas Ameazadas de Galiza.

O declive da poboación de corvomariño de Galiza vén dado polos cam-bios ocorridos nas colonias das Rías Bai-xas, xa que dous de cada tres reprodu-tores crían alí. Esas colonias localízansenas grandes illas á porta das rías de Vigo(Cíes) e Pontevedra (Ons e Onza) e todaselas fican dentro do espazo naturalgalego que ten o maior grao de protec-ción posíbel: o Parque Nacional maríti-mo e terrestre das Illas Atlánticas deGaliza. En conxunto, o Parque Nacionalpasou de 2.047 parellas de corvo mariñoen 2004 a 911 en 2009 (-56%). O exem-plo máis dramático é, se cadra, o cons-tituído pola illa do Faro (Cíes) que per-deu case o 90% da súa poboaciónreprodutora entre 1994 e 2008 (pasoudas 325 ás 43 parellas).

CAUSAS DO DECLIVEAs análises demográficas indican

que ademais dunha mortalidade deadultos comparativamente alta, os cor-vos das Rías Baixas sofren de malascondicións para a reprodución. Os estu-

A especie da que imos falar, que nanomenclatura científica denomínasePhalacrocorax aristotelis, recibe dousnomes principais: corvo mariño e galode mar. Oficialmente foi bautizada como“corvo mariño cristado” e en castelánleva un nome aínda menos axeitado:“cormorán moñudo”. Os apelativos“moñudo” e “cristado” suponse que lleveñen dun fato de plumiñas que lle saenna fronte cando a época reprodutiva.Estas precisións, veñen ao caso porque,se cadra, é necesario perder un tempiñoen aclarar, exactamente, quen é o prota-gonista desta historia. A confusión véndada por mor dunha especie próxima -de feito atópase no mesmo xénero taxo-nómico- que non é outra que Phalacro-corax carbo, coñecida en galego como

“corvo mariño real”, e en castelán como“cormorán grande”. Unha liada! Aristo-telis e carbo son aves de aspecto semel-lante (aristotelis é bastante máis peque-no e fino) pero presentan costumes bendiferentes. Xa de primeiras, aristotelis ésedentario –á parte dun período dexuventude no que pode viaxar moito– eadoita pasar a vida nun contornodunhas poucas ducias de quilómetros aoredor do seu lugar de nacemento; carbo,pola contra, é unha especie migradora,que en Galiza só aparece como inver-nante. Outra gran diferenza é que carboé unha verdadeira ave acuática xa quelle vale todo, doce ou salgado: rías,esteiros, ríos, encoros, lagoas…, aíndaque en Galiza vai pouco ao mar. Aristo-telis, en fin, é unha especie absoluta-mente mariñeira; así que, se cadra,reservaremos o nome de corvo mariñopara os aristotelis.

O corvo mariño aboia pouco e amosaunha clara adaptación ao mergullo.Aguanta debaixo da auga entre 50 e 80segundos e propúlsase coas patas que as

ten palmadas. Aliméntase de peixe queatrapa na columna de auga e no fondoata profundidades en torno aos 30 m,tanto en solitario como en grupos coo-perativos de ata mil individuos, comosucedía ata hai nada no contorno dasillas Cíes. O hábitat de cría consiste enocos baixo pedras, covas, grotos, erecantos nas paredes de furnas e cantís,sempre en zonas da ribeira do mar, tantoen illas como en terra. No atlántico ibé-rico, a poboación reprodutora distribúe-se en pequenas colonias por todo o Can-tábrico, Galiza e no litoral de Portugalao sur das illas Berlengas.

CENSO GALEGOA finais da década de 1990, Galiza

posuía unha das principais poboacións

24 cerna

“Os datos apuntan cara a unefecto indirecto e persistente do

vertido do Prestige sobre areprodución, mediado pola

diminución das poboacións debolos”

No gráfico aparecen representadas as principaiscolonias de cría do corvo mariño na Galiza ePortugal.

dos que levamos realizados desde haiben anos indican que existen tres facto-res principais cun efecto grave sobre aspoboacións da especie: a pescaría deartes menores do enmalle, a depreda-ción por carnívoros terrestres e a conta-minación por petróleo derivada damarea negra do Prestige. En Galiza, ocorvo mariño aliméntase de peixes dehábitats moi diversos: peixes peláxicoscomo a piarda e a boga, de fondos lamo-sos e areosos como certas lorchas, emáis peixes de fondos e substratosrochosos como fanecas e fodóns, vellos,xulias ou serráns. Porén, o alimento máisimportante en Galiza durante o períodoreprodutor, pola súa elevada calidadecomo alimento para os pitos, son osbolos. Os bolos, familia Ammodytidae,son peixes semipeláxicos de pequenotamaño. Os datos de alimentación indi-can ben ás claras que a importanciadese peixe na dieta dos corvos de Cíesbaixou moito a partir do ano 2003, secadra debido aos efectos do petróleo doPrestige. Os bolos viven en fondos dearea que resultaron ser dos hábitatsmáis contaminados polo petróleo. Asíque sospeitamos que o vertido do Pres-tige afectou ás principais zonas de ali-mentación dos corvos mariños, que sonos areais de pouca profundidade, ricosen bolo e situados nos arredores dasillas. En conxunto, os datos apuntancara a un efecto indirecto e persistentedo Prestige sobre a reprodución, media-do pola diminución das poboacións debolos.

Os datos de recuperacións de exem-plares que foran anelados, sinalan queas capturas accidentais en artes depesca do enmalle son a principal causa

gulares que as constitúen. As redescálanse en posición vertical, son, polocomún, fixas, e recóllense ao cabo duntempo. Dende logo, para os corvos mari-ños o risco de morrer afogados nunhaarte de enmalle pode ser moi alto: nasdúas últimas décadas o esforzo pesquei-ro aplicado ao enmalle ten inzado arreo,xa que o número de embarcacións conlicenza pasou de 1.091 a 2.461 entre1989 e 2004 (+125% en 15 anos!!).

de mortalidade do corvo mariño en Gali-za. A baixura emprega seis artes deenmalle: rascos, volantas, betas, tras-mallos, miños e xeito. Estas artes captu-ran as especies mariñas ao quedarenatrapadas nas mallas das redes rectan-

Doutro lado, segundo datos do “Rexistrode Buques Pesqueiros da ComunidadeAutónoma de Galicia”, o 64% desasembarcacións do enmalle operan nasRías Baixas. Se cadra a baixa supervi-vencia dos corvos mariños galegos –encomparación con outras poboacións daespecie– pode ser debida a unha morta-lidade, grande de máis, nas artes depesca do enmalle de baixura.

En xeral, as aves mariñas son moivulnerábeis á acción dos carnívoros ter-restres (propios ou introducidos). Osdrásticos efectos da entrada dun carní-voro terrestre nas colonias de corvomariño quedou ben ilustrada coa recen-te desaparición da colonia da LobeiraGrande (Carnota). A colonia, de 39 niñosno 2004, foi abandonada por completoao ano seguinte por causa dun raposoque fora levado alí por un veciño de OPindo, co propósito de desfacerse dasgaivotas que criaban na illa. O ano 2007a Lobeira seguía abandonada de corvose gaivotas. Aínda que as illas onde ocorvo mariño cría están desprovistas decarnívoros terrestres autóctonos (coaexcepción da lontra); a situación é bencontraria no referente aos carnívorosintroducidos, especialmente no caso dogato doméstico e do visón americano.As Rías Baixas foron o primeiro e princi-pal foco de entrada do visón americanona nosa terra, a partir dos exemplaresescapados de granxas peleteiras xadende os primeiros anos da década de1970. Aínda que hai tempo que o visóné común en todo o litoral das rías, ata2009 nunca atopáramos probas da súaentrada nas grandes colonias de corvomariño: lamentabelmente, en 2009 ato-pamos en Cíes 25 adultos comestos polo

cerna 25

“O máis urxente é protexer asillas do visón americano e, en

segundo lugar, diminúir amortalidade nas pescarías de

enmalle”

Á esquerda un adulto reprodutor de corvo mariño cristado; á dereita, un corvo mariño real.

Ram

sés

Pére

z

Restos dun corvo mariño depredado polo visónamericano na colonia de Cíes en 2009.

visón, o 5% da poboación!! O visónamericano, unha especie ben adaptadaá natación que pode salvar grandes dis-tancias no mar, está considerado comounha das principais ameazas para aconservación das aves mariñas en Euro-pa. A súa presenza en Cíes, que son asillas máis afastadas de terra, é indicati-va de que todas as illas de Galiza concolonias de corvo mariño que poden sereventualmente invadidas polo visón.

QUE FACER?No que ten que ver cos efectos da

contaminación pola marea negra doPrestige, se cadra non hai moito quefacer xa que, probabelmente, o petró-leo residual responsábel da contamina-ción persistente dos fondos de area ficasoterrado no substrato. En calqueracaso, o primeiro e máis urxente é pro-texer as illas do visón americano, xaque os efectos dese mustélido sobre asaves mariñas coloniais son devastado-res. De non atallarse a invasión, o Par-que Nacional deixará de ser un lugaraxeitado para a cría do corvo mariño edo resto de aves mariñas, por non falarxa do risco que supón para as poboa-cións doutras especies como pode ser ocaso dos anfibios. Xa que logo, é prio-

ritario eliminar os visóns que xa deronentrado nas illas e máis montar un sis-tema de vixilancia que permita desfa-cerse canto antes dos que poidan reco-lonizar. Por suposto, haberá queempregar métodos compasivos. A erra-dicación de carnívoros invasores enillas é posíbel aínda que non é nadafácil. Necesita dunha importante ache-ga de recursos e dunha planificación amedio e longo prazo.

En segundo lugar, é preciso quediminúa a mortalidade no enmalle.Unha boa medida –con efectos positi-vos para moitas outras especies incluí-das as de aves mergulladoras, cetáceos

e peixes de gran valor comercial- seríadelimitar zonas nas que non se permitatraballar con esas artes nada selectivas.Outra medida moi interesante seríaprocurar investimentos en i+D para odesenvolvemento de aparellos que pes-quen peixe pero que non pesquen ninaves mariñas nin cetáceos. Velaí unhaoportunidade boa de contribuír á con-servación do medio mariño.

26 cerna

Ram

sés

Pére

z

* Ignacio Munilla, Alberto Velando e DavidÁlvarez son doutores en bioloxía e investiga-dores das universidades de Santiago de Com-postela, Vigo e Oviedo, respectivamente.

Panorámica das Illas Cíes desde a Costa da Vela.

aga@queixoemel.org www.apiculturagalega.orgtelf.: 981 508 142

2010 Ano Internacional da Diversidade Biolóxica

28 cerna

SISTEMA, CRISE E FUTURO HUMANO

– Hai 20 anos, nun dos seus libros“Naturaleza y ecología en España”,manifestábase temeroso porque lleparecía constatar a imposibilidadedo cambio e sentíase un derrotadona guerra de transformar o mundo.Logo de 20 anos, segue pensando omesmo?

– Non por moito que fose degradado oplaneta cabe deixar a un lado a pele-xa por deter tanta destrución. Perde-mos moitas batallas, pero está próxi-ma a rectificación. Entre outrosmotivos, porque xa tocamos fondo.Seica só no bico dos pés, pero nonfalla moito para que mudemos. Encalquera caso, non podemos contem-plar as derrotas como persoais. Sesacamos adiante o único modelo viá-

bel, que é sen dúbida o da vivacidade,a vitoria será de todos e para todos.

– Está sendo a crise unha oportuni-dade para emprender un cambio dosistema a efectos reais?

– Aínda non na medida do necesario.Aínda que nin un só dos grandespoderes deixou de lembrar os límitesdo planeta, aínda non reaccionaronpara o real cambio de modelo. Come-zando polo enerxético e rematandopolo económico no seu senso máis

- Hai que ocupar ás persoas e seríamellor facelo no que nos axude apaliar as enfermidades básicas donoso contorno. É dicir, máis bosque,máis enerxía renovábel, máis sectorprimario e menos consumismo. Adói-tase ignorar clamorosamente que acrise económica é unha mínima parteda ambiental.

– Que papel xogan no contextoactual os países chamados “emer-xentes”, como China ou India?

- Son os dous países máis poboados. Asúa incorporación a altas cotas deconsumo sen dúbida crea aíndamaiores incompatibilidades cos lími-tes do planeta. É decisivo que esesdous países aposten por un modelode desenvolvemento sostíbel baseadoen enerxías non derivadas do petróleoou do carbón.

ECONOMÍA

– Vostede recupera a idea de descen-tralizar a economía e respectar adiversidade biolóxica e a culturalpara superar a crise ambiental.Pero, isto é posíbel nun mundo glo-balizado e guiado polo mercado?

amplo. Non deberiamos desaproveitaro momento, porque a próxima criseentroncará coa actual.

– Como afectan as medidas anticriseimpulsada polo Goberno no medio?

- Máis obra pública resulta diametral-mente oposta á restauración doclima, aos sistemas naturais e,mesmo, para a máis elemental eco-nomía sostíbel. Non digamos ocoqueteo co nuclear ou a volta aotixolo e o cemento. Volver polomesmo camiño traeranos máis crise emenos viabilidade.

– Cales serían as medidas fundamen-tais para avanzar cara ao eco-desenvolvemento?

“A economía baseada navivacidade é a única forma de

manter aos humanos e aossistemas naturais”

“O mercado incumpre tanasombrosamente as súas propias

regras que nada sería agoramesmo tan revolucionario como

a máis elemental honradez”

JOAQUÍN ARAÚJO

´AGARDAR A QUE OUTROS SALVEN OPLANETA É UN ERRO QUE NON NOSPODEMOS PERMITIR´

Entrevista por Belén Rodríguez

Joaquín Araújo é escritor, xornalista, guionista e director de cine, agricultor e divulgador dunha temática principal: a defensa daNatureza e a ecoloxía como única esperanza. Recibiu numerosos premios polo seu labor, entre os que destacan, o Premio Global500 da ONU no campo da ecoloxía, o Premio Nacional de Medio ambiente, Medalla de Extremadura ou Premio á mellor serie dahistoria da televisión por El Hombre y la Tierra, da que foi director. É autor de milleiros de artigos e varias ducias de libros comoTodavía vivo, Los parques naturales, La muerte silenciosa, XXI: El siglo de la ecología, Cultivar la tierra, La Ecología contada con sen-cillez, etc. Foi director e guionista de máis de 200 documentais para televisión e varios programas de radio. Arestora segue a escri-bir, está a preparar catro novos libros, dá unha media de dúas conferencias semanais, elabora exposicións itinerantes, e é comen-tarista en Radio Nacional de España, Radio 5 e Radio 3, e colaborador no diario El Mundo.

cerna 29

“Adóitase ignorarclamorosamente que a crise

económica é unha mínima parteda ambiental”

“Falta capacidade de incorporará vida real as apostas básicas,

que van desde algo deausteridade ata un estilo de vidamoito máis vinculado ao que flúe

polas paisaxes”

Belé

n Ro

dríg

uez

- É a alternativa. A economía baseadana vivacidade é a única forma demanter aos humanos e aos sistemasnaturais. Desde logo non podemosagardar que sexa desde a falsa globa-lización, -é dicir, a que só atende aocomercio e por tanto só beneficia aosxa beneficiados-, de onde saia o quedebe rematar co manifestamentemellorábel sistema ao que nos some-temos. O mercado incumpre tanasombrosa e constantemente as súaspropias regras que non convén des-cartar que nada sería agora mesmotan revolucionario como a máis ele-mental honradez. E especialmente onon contraer débedas, e de ser con-traídas, sinxelamente cumprir o com-promiso que comportan. Ao respectosó hai que contemplar o que sucedecos prezos dos alimentos ou coashipotecas.

– Nunha das súas obras asegura que amoeda de cambio máis xusta sería aenerxía e non o diñeiro. Que balan-ce económico teriamos entón?

- O dos verdadeiros rendementos. Algodebe ser valioso por ser aforrador, efi-ciente e eficaz. A nosa forma demedir potencia todo o contrario, osuperfluo, o despilfarro, e un bulími-co gasto de enerxía moi por riba doestritamente necesario. Poñamos porcaso que un produto biolóxico fosevalorado por ter gastado a metade daenerxía e da auga que outro químico.Como serían entón os prezos?

Máis importante aínda resultaría queos elementos básicos, os principiospolos que é posíbel toda actividade,

incluída a económica, tiveran algúnmodo de ser valorados. Que valería adiversidade biolóxica, o clima, a ferti-lidade natural? Non hai verdadeiracreación de riqueza. A verdadeirariqueza é a que non entra no sistemamonetarista que nos afronta.

ECOLOXISMO E CIENCIA

– Cre que o colectivo ecoloxista estáenfrontando adecuadamente a rea-lidade á utopía, como vostede pro-clama?

- Temos de todo, como non podía serdoutra forma. Por un lado, o pensa-mento ecolóxico deu pasos xigantes-cos. Aínda que nos maltrataron condesprezo en case todos os eidos dacreación de criterios, na actualidadepracticamente ninguén cuns mínimosde seriedade descarta algúns dos seuspostulados convencionais. Isto nonquere dicir que a coherencia asistanin aos que mandan nin aos que pre-tenden ser ecoloxistas. Coas lóxicasexcepcións. Falta moita formaciónbásica nas nosas filas, cultura xeral,capacidade de incorporar á vida realas apostas básicas, que van desdealgo de austeridade ata un modo deconsumo e un estilo de vida moitomáis vinculado ao que flúe polas pai-saxes. Isto está comezando e trátasenada menos que de virar o camiño

tan rápido e cómodo que a humani-dade leva percorrendo desde hai unpar de séculos. Nada doado, portanto.

– Os dados, as cifras e a ciencia son omellor argumento contra o acosoambiental do sistema capitalista?

- O cuantitativo serve pero só comopunto de apoio, como primeiro chan-zo. Vivimos nun mundo tan cheo decifras que case ningunha acaba decallar o suficiente. Ademais case nin-guén contempla cos seus ollos adiminución incesante dos elementosbásicos do espontáneo. Por iso é máiscontundente o que sen dúbida sem-pre mobilizou máis cambios. Refíro-me a un coñecemento directo, áexperiencia vivida e por tanto sensí-bel. Hai que incorporar o sentimentoda natureza aos outros moitos quepodemos ter os humanos. Estamosnun momento no que non só se tratade recuperar o natural, senón sobretodo o humanístico. Non podemos servítimas dun verdugo que somos nósmesmos. Os valores do humanismo

progresista son os do ecoloxismo.Pero con moita máis responsabilidadecara ao non humano, ao que perten-cemos. Hai que desactivar a competi-tividade absoluta, o consumismo, aarrogancia e sobre todo o antropo-centrismo cultural. Da mesma formaque a Economía é unha provincia daEcoloxía, a Cultura éo da Natureza.Recoñecelo non mingua as nosasposibilidades, senón que as incre-menta. Toda parte é posíbel polo todoao que pertence, un todo que se repi-te nesa mesma porción. A vida, a artefuncionan así e son o mellor quecoñecemos, por iso mesmo. Por que anosa civilización atenta contra abeleza e a continuidade do palpitan-te?

– Na súa obra “XXI: Siglo de la eco-logía”, afirma que os ecólogos ou aciencia ecolóxica acostuma serambientalista, pero non ecoloxista.

Entón, ciencia e ecoloxía seguencamiños distintos?

- Na maioría dos casos, por suposto.Isto mana da obviedade de que moi-tos científicos non queren sabernada das consecuencias sociais,económicas e mesmo históricas dassúas conclusións. Hai poucos ecólo-gos ecoloxistas, ou que non pasandunhas poucas advertencias conven-cionais sobre a necesidade de nondesgastar de todo as fontes da vida.De aí a un ele mental activismo haimoito treito. É máis, a comunidadecientífica nas nosas sociedadesdepende dos modos e maneiras dosistema económico que se basea nadestrución do derredor. Por cadainvestigación destinada á conserva-ción da vivacidade, hai decenas quebuscan como seguir apoderándosede todos os recursos. En calqueracaso, a débeda que si pagamosalgúns, coa ecoloxía pura, é enorme.Convén ter o maior r igor á hora devalorar impactos e consecuencias, eiso de momento só pode dalo ocientífico. Estou convencido de quecada vez iremos máis activistas einvestigadores pola mesma senda.Entre outras cousas porque non haimoitas máis que seguir.

MEDIOS DE COMUNICACIÓN

– O cambio climático converteusenun dos temas “estrela” dosmedios de comunicación, pero é otema “estrela” do futuro do Plane-ta?

- O clima é o fundador das posibilida-des da vivacidade. É raíz, semente e,en non pouca medida, o froito dainxente interacción dos aspectosbásicos da paisaxe, é creador e, aescala local, criatura. Pouco superaneste planeta o clima como cimentoda arquitectura vital. Ser coherentescoa evidencia de que somos fillos datransparencia cambia as regras doxogo. Permítenos entender que nonse pode vivir contra a vida e aquiloque a fai posíbel. Si, creo que aenfermidade do clima pode ser unhabaza excelente para curar o crónicopesadelo que padece a humanidade.

- Contribúen os medios de comuni-cación a crear comunicación eentendemento coa Natureza?

- Aínda en moi pouca medida. Somos acola do rato, é dicir que nin sequera

- Que temas fundamentais para elfuturo da humanidade non seestán a tratar polos media?

- Fundamentalmente os económicos.Pódese e débese informar que outromodelo, non só é posíbel, senónnecesario.

- E, formalmente, son fieis osmedios ao significado da linguaxeutilizado para falar do medionatural?

- Non, decae todo un dicionario doque outorgou, por un lado a culturarural, e que estaba cheo de referen-cias cruciais para entender o mundonatural. Por outro lado, a linguaxecientífica deixa fóra demasiado doque forma parte da sensibilidade eda convivencia co espontáneo. Éunha das miñas obsesións que inten-to poñer a disposición dos que melen, escoitan ou ven os meus docu-mentais.

a do león. Hai un pouco de todo portodas partes, pero aínda a Naturezaé a grande ausente, a ignorada. Eafírmao quen seguramente é o máisbeneficiado polos propios medios decomunicación nos últimos 30 anos.Digamos que a oferta é dez vecesinferior á demanda e cen ao necesa-rio.

CULTURA E POBOS

– Nos seus escritos introduce ideassobre novas formas de contamina-ción, como a da velocidade. Tenalgo que ver nisto o abandono pro-gresivo do campo?

- O que máis mudou foi o vínculo cosciclos naturais. Sen dúbida a peordas contaminacións é a que nos cas-tra por decreto do raciocinio do quefai posíbel a vida. É tan sinxelo comoiso. Se nos consideramos ou nonextraterrestres. Ser de onde se émuda as regras do entendemento.Aspirar a que todo sexa teu desbara-ta a máis elemental serenidade,coherencia, convivencia. De aí queaínda se poida aplicar o que afirmouBuda, de que todo comeza no pensa-

mento. Iso, sen descartar que amente non pode segregarse da vidada que emana. A vida nos campos eo contacto co palpitante axudamoito a ser o que se é. A convivir e acompartir.

– Vostede aplica a súa teoría á prác-tica e mantén unha relación direc-ta co campo, é agricultor e gan-deiro ecolóxico. Que lle ofrece estafaceta ao seu ideario particular?

- Coherencia, boa información e moitainspiración. Teño a inmensa sorte deler na biblioteca universal da historiada vida. De compartir coa fertilidadenatural o proceso de renovaciónanual da vida. De poder mirar aosollos a un bo número doutros ani-mais. De contemplar a floración e amaduración. De aliviar a competitivi-dade coa fraternidade cara todo oque vive. De refrescarme con tan sóver brotar a auga dos mananciais. Dever crecer o que comerei. É unhagrande fortuna que me permite ade-mais comentar moitas cousas trastelas vivido e sentido. Sen interme-diarios e, sobre todo, sen préstamos.O que dig o é transparente, ou case,polo feito de ser parte de minmesmo.

- Cultura e Natureza están intima-mente ligadas segundo o seu crite-rio. Significa isto que a destrución

30 cerna

“Ser de onde se é muda asregras do entendemento. Aspirara que todo sexa teu desbarata a

máis elemental serenidade,coherencia, convivencia”

“Galiza está moi maltratada…vexo moita desorde territorial,

sobre todo, na costa”

Belé

n Ro

dríg

uez

cerna 31

“O río comeza nunha soa molécula de auga,e a veces chega a ser un Amazonas”

- Chegou o momento da enerxía nuclear?

- Si, o de desmantelar por completo, tanto o arsenal, comotodas as centrais.

- Que industria é a máis perigosa para a continuidade daHumanidade: a nuclear, a biotecnolóxica…?

- Ambas as dúas son extremadamente inquedantes. Seavanza a xeralización dos transxénicos é posíbel que supe-re a potencial perigosidade da nuclear.

- A mellor arma do movemento ecoloxista?

- A solidariedade con todo o que vive e, por suposto, cos desfavorecidos humanos á cabe-za.

- É o ecoloxismo un movemento radical aos ollos da sociedade?

- Por suposto, pero sobre todo porque vai ao esencial, ás raíces. Trátase de mudar omodelo, non algúns dos seus aderezos.

- A UE contribúe ás políticas ambientais dos Estados e Nacións?

- Moito máis que os gobernos particulares. Pero seguimos esperando un liderado mun-dial claro ao respecto.

- Tras o fracaso do Cumio de Copenhague, quedan máis oportunidades?

- Si, a de sempre, a máis importante, a que funda os verdadeiros cambios, o principiobásico de toda nova cultura: non agardar a que ninguén faga o traballo por cada un denós. O río comeza nunha soa molécula de auga, nacendo dun manancial diminuto noalto dunha montaña, e a veces chega a ser un Amazonas.

Visitas guiadas pola Illa de Santa Cruz, resaltando os seus valores naturais e históricos Exposicións temporais de temática ambiental

Actividades dirixidas a Centros de Ensino

un rico patrimonio natural e históricoA Illa de Santa CruzA Illa de Santa Cruz

Información e reservas: 981 630 618 // educacion@ceida.org // www.ceida.org

De xaneiro a xuño de 2010

AA IIllllaa ddeepun rico pricoun

AA Illa de

ee SSaaanntttaaa CC

isitas guiadas pola Illa deV

trimonioActividades dirixidas a

patrimoniopae Santa CS

CCrrruuzzz

Santaisitas guiadas pola Illa de

eCentros de EnsinoActividades dirixidas a

o natural enaturaloCruzz

Cruz,Santa

históricoCentros de Ensino

e histstóricoe

oo

ormación e reserInf

isitas guiadas pola Illa deVresaltandoExposicións temporais de

as: vormación e reser 811 630 698 // educacion@ceida.org //

Santaisitas guiadas pola Illa deseus valores naturais osresaltando

temática ambientalExposicións temporais de

// educacion@ceida.org //

De xaneiro a xuño de 2010

Cruz,Santahistóricoseseus valores naturais

temática ambiental

// educacion@ceida.org // .ceida.orgwww

De xaneiro a xuño de 2010

De xaneiro a xuño de 2010

progresiva do natural implica aperda da identidade propia?

- Sen dúbida. A destrución do derredoré como se, por fame, estiveramosdevorando as nosas propias extremi-dades.

GALIZA

- Como caracterizaría Galiza desde opunto de vista ecolóxico ouambiental? Notou algunha evolu-ción cara ao equilibrio?

- Non moita, aínda que me falta máiscontacto directo con esta terra daque procedo. En calquera caso, a pri-meira impresión é que a terra galegaestá moi maltratada. Vexo moitadesorde territorial, sobre todo nacosta. Un dos paraísos terreais debeser recuperado en grandes propor-cións.

- Que aspectos salientaría?

- Recuperar os bosques naturais,mellorar a planificación territorial,potenciar a pesca e a agriculturaecolóxicas ou sostíbeis…

O ecólogo Emilio Fernández sinaloualgúns dos impactos que o medio mariñoestá a sufrir por mor da mudanza doclima, á súa vez, resultado da nosa acciónhumana, xa que nos últimos 650.000anos nunca houbo tanto CO2 acumuladona atmosfera como agora. Segundo datoscientíficos, cada ano emitimos de media9.000 millóns de toneladas de dióxido decarbono, das cales o 26% acaban nosocéanos (o 46% está na atmosfera, e o29% nos bosques). Alén de consecuenciasxa coñecidas como a suba do nivel do marpolo aumento da temperatura nos océa-nos e o desxeo dos polos, cada vez sedetecta máis dióxido de carbono nasaugas mariñas, nas que se teñen retido110.000 millóns de toneladas de carbonodesde a Revolución Industrial. Isto supón,segundo o investigador, que a química dasaugas se está a transformar pola acidifi-cación do gas prexudicando a materiacalcaria do mares, que vén a representar o50% dos sedimentos mariños.

Por outra anda, o incremento de tem-peraturas está impulsando o despraza-mento das nosas especies mariñas cara aaugas máis frías e o acollemento de espe-cies propias doutros lugares máis quentes.Desde logo, estes cambios afectan taméná economía pesqueira que, ademais de verbaixar o valor económico das capturas,tense que afrontar á perda da produtivi-dade das rías. Nos últimos 40 anos amudanza climática fixo diminuír a fre-cuencia e intensidade do “afloramentocosteiro” (fenómeno propio das nosascostas polo que se renovan as augassuperficiais por augas profundas polaacción dos ventos do Norte) nun 10%, así

como a taxa neta de produción de bioma-sa. Paralelamente, a proliferación daintervención humana na alteración dadinámica das rías con infraestruturas ourecheos conforma un futuro moi preocu-pante para a pesca en Galiza.

Sobre as influencias do Cambio climá-tico terra adentro falou o representantede Unións Agrarias, Jacobo Feijoo. Fixovarias propostas para mitigar o impactoda actividade agrícola no clima, e vicever-sa, e para adaptarse ao principal reto queten o agro do século XXI, segundo UU.AA.:producir alimentos de xeito sostíbel aomesmo tempo que se afronta a problemá-tica do quecemento global. Entre as pro-postas citou a necesidade e aumentar orendemento das terras por hectárea culti-vada, preservar a biodiversidade dos eco-sistemas, do solo e das especies, así comoa diversidade xenética das sementes; e,sobre todo, destacou a necesidade de quetodos estes cambios vaian acompañados

ineludibelmente pola ciencia e as novastecnoloxías, “sen desbotar ningunha dasxa existentes”, dixo. Estas propostas sus-citaron o debate entre o público, parte docal as consideraba inadecuadas pola súainsustentabilidade e polos riscos deriva-dos, sobre todo, dos transxénicos e do usodos produtos químicos.

A terceira das poñentes, Dora Blanco,explicou o traballo que se desenvolve naOficina de Sostibilidade da USC para con-tribuír a que o impacto ambiental da Uni-versidade sexa menor e fomentar a sensi-bilización ambiental na comunidadeuniversitaria. Unha das actuacións destaOficina foi a de medir a pegada ecolóxicada institución, cuxos resultados apunta-ron a que o consumo eléctrico e o trans-porte son as principais causas contami-nantes na USC, en troques dos residuos,tal e como pensaba a maior parte dosenquisados. Para mitigar este impactodesenvolvéronse accións directas, como amellora da eficiencia enerxética dos edifi-cios universitarios, e indirectas, como aelaboración dunha guía de construciónsostíbel ou o programa de préstamo debicicletas e “Comparte coche na USC”.

Os tres poñentes incidiron na impor-tancia da responsabilidade individual,ademais da colectiva, na loita contra ocambio climático en Galiza.

DIFERENTES PERSPECTIVAS SOBRE AINCIDENCIA DO CAMBIO CLIMÁTICO

Belén Rodríguez

As xornadas dedicadas ao Día da Terra 2010 promovidas no Campus de Lugo por ADEGA e a USC remataron o 22 de abril cunha mesaredonda sobre o quecemento global e a súa percepción desde Galiza. Interviron Emilio Fernández, ecólogo da Universidade de Vigo,Dora Blanco, coordinadora da Oficina de Sostibilidade da USC e Jacobo Feijoo, membro de Unións Agrarias. O obxectivo foi coñecercomo os variados sectores da sociedade afronta a problemática do cambio climático no país.

De esquerda á dereita: Emilio Fernández (Univ. Vigo), Dora Blanco (USC), Mª Dolores Vázquez (USC)e Jacobo Feijoo (UUAA).

32 cerna

Belé

n Ro

dríg

uez

Estrada Nacional 120, n º 77 - 32411 QUINS (Ourense)Teléfonos: 988 481 014 / 655 142 780 / Fax: 988 481 014

PP II NN TT OO RR DD EE QQ UU II NN SSPinturas ecolóxicas

cerna 33

OS TRANSPORTESE O CAMBIO CLIMÁTICO

Adela Figueroa Panisse*

No Estatuto de Galiza recólhese, noTitulo II das Competencias de Galicia,capítulo 1º (“Competencias em xeral”),no ponto 8:Vias férreas e estradas nomincorporadas à rede do Estado, com iti-nerários que se desenvolvam integra-mente no território da ComunidadeAutónoma, e, nos mesmos termos, otransporte efectuado por estes meios oupor meio de cabos electrificados.

Vão já lá 30 anos desde esta decla-ração, mas os sucessivos governos daGaliza nunca tomaram conta deste tra-balho e deixaram esta encomenda nasmãos de ADIF e de RENFE . E agoravemos os resultados deste abandono deresponsabilidades.

Foi, apenas, no governo do bipartito,que se fez uma tímida intenção de cor-rigir esta “eiva”, coa criação, apenas nopapel, do ENTE FERROVIARIO GALEGO,uma figura sem qualquer dotação eco-nómica e que, sem antes ter desenvolvi-do o ponto 8 do estatuto, acima citado,não tinha qualquer esperança de serconcretizado.

A oportunidade de que o nosso paisestivesse integrado por unha linha fér-rea “Os Caminhos de Ferro Galegos” foisendo adiada e esquecida por todos:governantes e cidadãos que, fascinadospelos seus carros, cada vez mais velozes,foram-se lançando a uma corrida peri-gosa para adiante: urbanizações decasas ou blocos nas periferias das cida-des, demandas imparáveis de autoestra-das e de asfaltado de todos os caminhos

(que não há poucos neste pais!!!) até opé mesmo de todas as casas. Este des-valdimento de recursos trousse, justo é odizer, certa comodidade , nomeadamen-te para os que vivem, ou mais bemviviam, nas aldeias. Isso está bem. Mas,ao lado disto temos agora uma serie deconsequências de impacto ambiental esocial, resultado da falha da planifica-ção global do Território: dependênciacada vez maior do petróleo (que nãoproduzimos -há que o lembrar por sequalquer um pensa que se cria nabomba de gasolina-); fragmentaçãoirreversível do território com mudançasnos cursos de água e na estrutura pro-

dutiva do meio e fragmentação de habi-tats que levam ao descenso e debilita-mento da biodiversidade; esquecimentodaquelas pessoas que não conduzem ounão têm carro; desintegração da Galizaem nacos incomunicados entre sim, sóapenas por estradas de ponto inicial afinal; despesas milionárias para repara-ção de tantas vias asfaltadas; alto con-tributo à poluição atmosférica comoconsequência das emissão difusas devi-das ao transporte por estrada e a cons-trução das mesmas; movimentos de ter-ras incríveis que acabam por deitar nosrios imensos materiais que estes nãodão metabolisado, etc.

A pegada ecológica da Galiza ésuperior à meia de Espanha e uma dasmais altas de Europa (unhas 6 hecta-res/pessoa) devido às emissões do trans-porte e das térmicas1. Eu tenho avaliadoa pegada ecológica do Instituto LucusAugusti de Lugo em 5Hª (2006), devidatambém aos numerosos deslocamentospor estrada.

Pelo que se refire a emisão de gazescom efeito estufa a estrada é a respon-sável por 88,2% destas emisoes, emquanto o Caminho de ferro o é por o,3%.A energia consumida pelo transporte naEspanha representa mais do 40% do

© Al

bert

e SR

No gráfico recolhe-se o aumento do consumo energético para cada um dos meios de transporte noperíodo entre 1990 e 2006.

Font

e M

MAR

M: E

stra

tégi

a Es

panh

ola

de M

obili

dade

Sus

tent

ável

total, sendo esta a principal responsávelda emissão poluente e do efeito estufana atmosfera, ou seja da mudança cli-mática que já estamos a padecer.

O Caminho de Ferro já estava cá.Havia uma rede que já em seu dia fizerauma ocupação do território e uma rotu-ra do mesmo. Mas esse tracejado não éaproveitado para ser electrificado emodernizado na Galiza, o pais alagadobaixo mil barragens para produzir elec-tricidade que viaja a outros lugares.Ainda mais, é esquecido e abandonado.Tentem ir, de comboio de Lugo a Coru-nha, de Lugo a Monforte, de Lugo aOurense, ou armem-se de coragem evaiam de Vigo a Lugo. Vai ser toda umaexperiência ou uma aventura. Não pen-sem viajar de Lugo à Compostela (Capi-tal da Galiza e com um bom aeroportointernacional). Não vão poder. Não exis-te linha. Poderia-se corrigir facilmente,pois bastaria, apenas fazer um enlaceCurtis -Santiago, na linha Lugo-Coru-nha. Uma obra bem mais barata (e commuito maior rendimento) que a autoes-trada Lugo-Santiago, ou Lugo -Ourenseque estão a ser construídas. E não só. Amelhor das linhas de Galiza (CorunhaVigo )por número de utentes e por bomserviço já vai ser estragada asinha, ocu-pada em parte pelas vias do AVE. Umtrem, este, caríssimo, de grande impactoambiental e social e que vai ocuparparte do tracejado antigo, deslocando asclássicas estações. Destruindo o trem dopovo: estudantes, trabalhadores, etc. APlataforma Salva o Trem muitas vezes otem denunciado. Por isso foram perse-guidos e punidos varias vezes.

As mudanças climáticas, que já esta-mos a sentir, são consequência da modi-ficação da composição atmosférica e,nisso, a emissão difusa provocada peloscarros e pela construção de autoestra-das e grandes estruturas tem uma gran-de responsabilidade. Uns transportesracionais e integradores do território

têm de contemplar o caminho de ferrono moderno conceito da inter-modali-dade, que é recomendada na EstratégiaEuropeia pela Mobilidade Sustentável:aeroportos e portos bem comunicadoscom o conjunto da povoação, de jeitoeconómico, ecológico e social, é anorma na Europa de hoje. Áreas urbanasintra e inter comunicadas por metroligeiro e comunicadas por comboios deperto. Mas, nisso, junto com o númerode desempregados que não para deaumentar, Galiza e Espanha divergecompletamente dos nossos parceiroscomunitários por termos esquecido otrem. O Caminho de Ferro é o transpor-te mais económico, ecológico e seguro.Também o mais integrador .

A crise económica que estamos aviver é provocada pela irracionalidadedos investimentos públicos e privadosque vêm uma estrada não como umalinha de comunicação, mas como onegocio que é a sua construção. Por issonão se planificam em conjunto, comvisão de pais. São o resultado das pres-sões dos diferentes poderes, que empre-gam o dinheiro público para depois lhasdeixar explorar a empresas privadascomo acontece nas galegas a excepçãodas duas autovias. Melhorar as vias fér-reas para face-las operativas e moder-nas não é negocio a curto prazo. Só é,apenas um beneficio para o povo. E oPovo não se faz ouvir, ou não se lhe

escuta. Apenas cada quatro anos paradar contentamento a aspirações cativase necessidades imediatas que garantama permanência no poder por um tempo.

A desintegração entre a Galiza dointerior e a Atlântica não se solucionacom uma visita protocolar a Lugo ouOurense, para sair nos jornais como fezo Presidente da “Xunta da Galiza”. É umaempresa de longo alcance que necessitavisão de futuro. Cousa que, de momen-to, não se enxerga na política actual.

As autoestradas ou/e autovias sãonecessárias, mas dentro duma planifica-ção integrada do conjunto do Pais quecontemple os diferentes modos demobilidade pública e privada, que visecomo eixo fulcral a inter modalidadeentre o Trem do Povo, a estrada, aero-portos e portos. Isso seria planificar comracionalidade.

34 cerna

* Adela Figueroa Panisse é Vogal deTransportes e membro da Directiva de ADEGA

NOTAS:1. A Pegada Ecológica: é o impacto ambiental

de cada ser vivo ou sociedade. Representa onº de Hectares de terra fértil que cada servivo necessita para cobrir as suas necessida-des de alimentação e para absorver os seusdejectos (véxase M. Soto: “A nosa pegada”,en www.terraetempo.org).

© Al

bert

e SR

Font

e M

MAR

M: E

stra

tégi

a Es

panh

ola

de M

obili

dade

Sus

tent

ável

cerna 35

´HOPEN´HAGUEN:CRÓNICA DA ESPERANZA

Xosé David Allo Rama

Esperanza, esta é a palabra que escollería para definir este Cumio do Clima. Eu, estudante de E.T.Forestal, traballador de incendios noverán e agora Erasmus en Praga, decidín sumarme ás mobilizacións de Copenhague a fin de semana do 11 ao 13 de decembro sensaber o que me atoparía por eses lares. Guiado non máis que pola busca desta esperanza que nos fai falla para motivar os nososcorazóns e seguir dando pasos na vida...

Nada máis chegar alí fixen grupocuns alemáns e unha norueguesa (miñacompañeira de asento no bus), taménun home de Costa Rica (colonia nortea-mericana) que traballaba para uns xor-nais e como colaborador dalgunhaONG, que nos contou e nos puxo ao díade como estaba estruturado o cumio.Había tres epicentros de reunión impor-tantes:

- O Bella Center, centro de reunións dasNacións Unidas, o verdadeiro“COP15”, alí é onde rematan todas asmanifestacións.

- A Cristiania, unha pequena aldeanunha parte da cidade renacida apartires dunha base militar que alópolo 1971 declarouse coma cidadelibre.

- O Klimaforum, cumio alternativoorganizado por un grupo de asocia-cións danesas e epicentro socialparalelo ao cumio dos políticos.

O día arrancaba as oito da mañá contrinta minutos de meditación, e despois,cada dúas horas, había cinco activida-des paralelas, na súa maior parte confe-rencias, pero tamén teatro, filmes,mesas redondas. Moitos xornalistas, emoita, moita xente co pensamento decambiar un pouco o divagar dos nososdías, nun lugar en que todo o consumí-bel era orgánico, ou bio…

O sábado estiven todo odía de manifestación a pesa-res dos benignos cero graos.Incríbel a de xente que había.Sorprendeume gratamente,xentío disfrazado, con boasconsignas, persoas maiores,moitos nenos, o barco de Gre-enpeace e algúns dos quetiñan acreditación para falarno Bella Center tamén andabapola manifestación. A presen-za de forzas de seguridade era

tremenda, tres helicópteros sempre porriba de nós e os policías pechando ameirande parte das rúas... moitas almasxuntas pensando que algo se pode cam-biar, unha atmosfera realmente máxica.

Na manifestación, que acabou noBella Center, intercambiei impresiónscon moita xente, desde unhas rapazasque viñan andando desde Alemaña car-gando cunha vagoneta de Greenpeaceaté un español que traballaba na ONU,moita xente disfrazada, algunhas ban-deiras vascas, algunha que outra deCuba.

O domingo estiven todo o día noKlimaforum. Na entrada, un cento debicicletas, como me gusta Copenhague!Persoas de diferentes países, desde indí-xenas suramericanos, até asiáticos,

africanos, europeos…, grande parte domundo tiña a súa voz neste Klimaforumalternativo. Tamén aquí, produtos orgá-nicos, recollida selectiva de lixo, tradu-cións de diferentes linguas en temporeal...

Elixín unha conferencia sobre a pro-blemática do cultivo de soxa transxéni-ca traída de Arxentina e do Brasil paradarlle de comer aos porcos de Europa eoutra na que se falou do “biochar” e dasnovas propostas de agricultura sen ararpara protexer solos e despois “glypho-sate” (sulfato) a moreas, é dicir, trapa-lladas que non son máis que novosatrancos para un verdadeiro sistemaeconómico-ecolóxico.

Pero o que máis me alimentou deesperanza no Klimaforum foi ver amoita xente coas mesmas inquietudes eintercambiando os enderezos electróni-cos, sinónimo de intercambio de preo-cupacións e solucións. Estas “redes” quese están a crear poden ser a solución.Son moitas cabezas pensando no cam-bio. Namentres que as grandes corpora-cións son poucas, aínda que con grandecapital. Estas redes sociais precisan deaxuda, ese grao de area que temos nanosa man, esa man que consume eescribe o destino da humanidade cosseus actos.

Xosé

Dav

id A

llo

36 cerna

A ASOCIACIÓN OVICAA “Asociación de Criadores de Ovino e

Caprino de Galicia” (OVICA) é a primeira eúnica asociación que agrupa a este tipo deprodutores en Galiza. Foi constituída portrece gandeiros de ovino e caprino no ano1994, como resposta a unha serie deinquedanzas tanto sectoriais como produ-tivas. Tratábase de xente que confiaba nasposibilidades do sector, tanto no sensoeconómico como no de alternativa dedesenvolvemento e valorización do mediorural. Este foi o primeiro paso cara a unhafutura organización dentro do sector.Hoxe en día, OVICA é unha figura clave nosector, dedicando todo o seu esforzo árealización de actividades de promoción,formación, profesionalización e especiali-zación do sector ovino e caprino, coobxectivo de lograr que sexa competitivoe sostíbel e contribuíndo á mellora donivel e da calidade de vida dos gandeiros,así como das súas producións.

Na actualidade OVICA conta con 230socios e socias que representan un volumereprodutivo de máis de 42.000 cabezas

(case o 20% do censo total galego), cunhamedia de 180 cabezas/explotación. Cabedestacar que están asociadas a OVICApracticamente a metade das explotaciónsde máis de 100 cabezas de toda Galiza(cadro adxunto).

Estas cifras dan boa conta da impor-tancia e representatividade da asociaciónno sector ovino e caprino galego, minori-tario en Galiza, pero cun gran potencial.

BENEFICIOS PARA OS MONTESO abandono da actividade agraria e

gandeira, coa conseguinte regresióndemográfica no rural dos últimos anos,tivo como consecuencias directas fortescambios no medio rural; repoboacións

incontroladas, a maioría con especiespirófitas; o abandono das terras de cultivo,quedando improdutivas; fortes cambiosna paisaxe; incremento e acumulación degrande cantidade de biomasa forestal, etc.Polo tanto, tamén tivo lugar un incremen-to dos incendios forestais, tanto en núme-ro como en magnitude.

A presenza de rabaños de ovellas ecabras nos nosos montes é mais necesariaque nunca, constituíndose como unha boaalternativa no desenvolvemento rural,unha ferramenta eficaz de xestión dasuperficie cos seguintes beneficios:

- Aproveitamento sostíbel dos recursosnaturais, con efectos moi positivos naconservación e mantemento da biodi-versidade e dos complexos, pero fráxiles,ecosistemas rurais.

- Mantemento de superficies agrarias enbo estado, reducindo a cantidade debiomasa combustíbel, coa conseguintediminución do risco de incendios e/ou amagnitude dos mesmos.

- Valorización das actividades agrogan-deiras e forestais e das súas producións,así como do territorio.

- Contribución ao mantemento do mediorural e a frear o despoboamento queestá a sufrir.

Dentro das liñas de traballo de OVICAsempre estivo presente o fomento eimpulso dos sistemas silvopastorís, cons-cientes dos seus beneficios que, en defini-tiva, son: produción, estabilidade e susten-tabilidade no tempo. Nos últimos catroanos OVICA prestou, en virtude dun con-venio de colaboración coa Consellaría doMedio Rural, asesoramento técnico inte-gral en aproveitamentos silvopastorísnunhas 120 comunidades de montes,espalladas por toda a xeografía galega,logrando unha maior eficiencia no apro-veitamento destas superficies e unhavalorización da produción gandeira basea-da no aproveitamento sostíbel dos recur-sos naturais pastábeis. É o que se coñececomo “multifuncionalidade do monte”.

DIFICULTADES DO SECTORAo igual que os demais sectores agro-

gandeiros, o sector ovino e caprino galegotamén está a atravesar por dificultades eprecisa do apoio da Administración, cousaque na actualidade, agás pequenas excep-cións, non está a suceder.

A maior parte dos problemas existen-tes no medio rural en xeral son problemasde orixe estrutural, son o froito de moitosanos nos que non se aplicou ningunhapolítica favorecedora dunha axeitadaordenación do territorio. A situaciónactual non é precisamente propicia, senonque aparece lastrada por un minifundismoesaxerado e uns usos inadecuados do soloe, en especial, das terras de cultivo.

Sector ovino e caprinoen Galiza GALIZA1 OVICA2 % OVICA

Nº EXPLOTACIONS 21923 230 1,0

< 100 ANIMAIS 21608 78 0,4

> 100 ANIMAIS 315 152 48,3

Nº ANIMAIS 227968 42192 18,5

ANIMAIS / EXPLOT. 10,4 183,4

(1) Datos do censo gandeiro de 2008; (2) Datos de OVICA a marzo de 2010

Anto

nio

Caba

na

MONTES SUSTENTÁBEIS

O GANDO OVINO E CAPRINO NOSMONTES GALEGOS

Antonio Cabana*

“O pastoreo é unha ferramentaeficaz de xestión dos montes, con

múltiples beneficios”

cerna 37

Os labregos que logran resistir, non sónon teñen o apoio suficiente, senón queen moitos casos atopan serias dificultadese trabas. A Administración debería ache-gar solucións e poñer en marcha políticasque favorezan o relevo xeracional, quepermitan o acceso a superficies infrautili-zadas (en Galiza hai máis de 700.000 Hade montes veciñais en man común, amaioría abandonadas e sen ningún usoprodutivo, e que son pasto do lume anatras ano); políticas que favorezan acomercialización e poñan en valor asnosas producións; e medidas que con-tribúan a compatibilizar as actividadesagrogandeiras e a conservación da faunasalvaxe, en especial, do lobo, unha dasespecies mais emblemáticas e valiosas donoso medio.

O LOBO E OS RABAÑOS

En concreto, no que respecta a com-patibilizar as actividades gandeiras e aconservación do lobo nos nosos montes,OVICA leva desenvolvendo nos últimosanos, en colaboración coa Consellaría deMedio Ambiente e DesenvolvementoSostíbel e, na actualidade, coa Consellaríado Medio Rural, un programa de reparto ecría de cans de raza mastín para protec-ción dos rabaños. Está demostrado que asmedidas preventivas son as máis eficacese beneficiosas, tanto para o gandeirocomo para a propia fauna salvaxe, poislogran minimizar o conflito ancestralentre gandeiros e depredadores, permitin-do así que o lobo continúe habitando os

nos montes e enriquecendo o noso patri-monio natural.

Evidentemente, estas medidas nonsolucionan completamente o problema,polo que a Administración debe facerfronte ás indemnizacións dos danos oca-sionados dun xeito máis eficaz, axilizandoe simplificando os trámites e os pagamen-tos e axustando ao valor real dos danos osimportes das indemnizacións.

CONCLUSIÓNEn definitiva, todas as medidas que

favorezan a presenza e continuidade dosrabaños nos nosos montes, están favore-cendo o desenvolvemento do medio rural,a conservación dos nosos espazos naturaise da biodiversidade e beneficiando aoconxunto da sociedade. Este beneficioestá relacionado coa natureza deste tipode actividades: aproveitamentos sostíbeisdos recursos naturais, mantemento deespazos naturais e da biodiversidade, eredución importante do número de incen-dios forestais.

* Antonio L. Cabana Fernández é Enxeñeiro deMontes e Enx. Técnico Agrícola e Técnico-Xerente de OVICA.+info: www.ovica.org, ovica@ovica.org

Anto

nio

Caba

na

cerna 39

A Comisión de Educación Ambientalde ADEGA iniciou en febreiro do pasadoano unha serie de actividades de forma-ción que pretenden achegar coñecemen-tos e capacitar aos educadores ambien-tais nunha sociedade en continuocambio e evolución. O programa de for-mación, continuo e aberto, pretendeigualmente ser un espazo de reflexión edebate sobre a educación que se estárealizando en Galiza e no resto do esta-do, así como da educación ambiental quese desenvolve na mesma asociación.

Recentemente a comisión de educa-ción ambiental organizou unha visita adúas instalacións que xestionan restosorgánicos fabricando compost en peque-nas plantas para logo comercializar. Aesta visita ademais da equipa de educa-ción ambiental de ADEGA asistiron per-soas de diferentes ámbitos como técni-cos de concellos, da universidade eoutras persoas interesadas no tema.

ECOCELTAA primeira visita foi a Ecocelta unha

empresa situada en Pías- Ponteareas. Oenxeñeiro agrónomo e xerente S. Quiro-ga e o biólogo J. Eiroa foron os encarga-dos de guiar a visita polas instalacións.Puidemos observar como obteñen ocompost a partir de diversas materiasprimas como restos de podas proceden-tes do punto limpo do Grove e Baionaque son trituradas na propia planta,esterco de cabalo procedente dun centrode equitación, esterco de pitos e coellosprocedentes das granxas dos arredores,restos de froita procedentes de merca-dos, lodos de EDAR, e algas da praia deCesantes que lle confiren unha boaestrutura ao compost. O esterco é mes-turado cos restos de podas e o materialque resulta disponse en moreas que sonvolteadas tódolos días para acelerar oproceso de fermentación e que alcanzanna fase termofílica os 60-70 oC, manten-do dita temperatura durante varios días

co fin de con-seguir un pro-duto hixiénicoe libre de pató-xenos. Despoisde tres mesesde maduración,aproximada-mente,obteñen unfertilizante decalidade cha-mado compost.

Unha vezobtido o com-post este póde-

se comercializar xa ou seguir un trata-mento de vermicultura, en que as miño-cas dixiren o material para obter un ver-micompost ou humus de miñoca, queaxuda ao crecemento e desenvolvementode todo tipo de plantas, polo que é moidemandado para transplantes e cultivos.

É de destacar a variedade de produtosobtidos, todos aptos para agriculturaecolóxica, segundo a materia prima acompostar e a variante do proceso apli-cado. Algúns destes produtos son: o com-post peletizado a partir de esterco, com-post a partir de esterco e restos vexetais,moi útil como substrato orgánico parasementeiras, ademais do humus de miño-ca.

FERTILIZANTES LOURIDOA segunda visita foi a fertilizantes

Lourido, unha empresa familiar situadaen Rebordechán, Crecente. O propietarioda empresa, Ramón Lourido, explicounoscomo comezou a elaborar compost, oproceso que segue, ademais de ensinar-nos as instalacións. Esta empresa com-paxina a limpeza dos montes de manco-munidades próximas a planta (ata unradio de 50 km), coa elaboración de com-post. Por unha parte o monte permane-ce desbrozado diminuíndo o risco deincendios e por outra obtense materiaprima para elaborar o fertilizante. O toxoé triturado no monte e unha vez na plan-ta é mesturado ou non, con outros mate-riais como a cortiza de pino ou esterco decabras e ovellas, obténdose así tres pro-dutos finais mediante o proceso da com-postaxe. Estes produtos son moi deman-dados para a xardinería, viveiros,agricultura e viticultura, en especial nazona de Pontevedra.

Despois de coñecer estas experienciaspodemos concluír que nos dous casosademais de seren iniciativas empresariaiscreadoras de emprego, son dous exem-plos de tratamento sustentábel de restosorgánicos. Os produtos obtidos son decalidade, hixiénicos e naturais, e devol-ven ao solo a súa produtividade,achegándolle a fertilidade e estruturaque precisan.

XORNADA DE FORMACIÓN DE ADEGA

VISITAMOS DÚAS PLANTAS DECOMPOSTAXE NA GALIZA

María Rodríguez Lafuente

Ram

sés

Pére

z

Ram

sés

Pére

z

Compost de Ecocelta. Sacos de abonos Lourido.

40 cerna

AEM

S Rí

os c

on V

ida

Á saída do encoro non existe caudal ecolóxico desde hai 50 anos.

O EUME, 50 ANOS DE SECUESTROMarcos Vázquez*

A sabendas de que a soltas de auga

por esa comporta son inviábeis, habe-

ría que buscar unha fórmula para sol-

tar auga limpa dende a súa superficie,

dándolle ao treito un caudal ecolóxico

do que carece dende hai 50 anos, un

caudal ademais esixido pola lei. Así

mesmo, habería que dragar o fondo

dese encoro eliminando esas lamas

perigosas. Son 50 anos de abusos aos

que se debe poñer fin. Non será hora

de devolver o río ao seu estado natu-

ral? Non será hora de poñerlle fin a

este atropelo?

Se algún día o Eume foi un dos ríosmáis salvaxes de Galiza, a día hoxe, oEume só baixa natural ata Pontoibo,onde se empezan a remansar as súasaugas no primeiro encoro que o tapo-na, o da Ribeira. Dende 1963 encoraen 5 quilómetros 33 hm3 de auga, queabastece a Central das Pontes e aopobo, e xera enerxía eléctrica. Dendeaquí flúe libre uns poucos quilómetrosata as inmediacións da central térmi-ca, onde se secuestra o seu caudalpara encher o furado da mina, conaugas envelenadas polas obras daautovía AG-64. Xa en Ribadeume, o ríocomeza a encaixonarse na zona máisfermosa do Parque natural das Fragasdo Eume, pero volve toparse con outroencoro, o da Capela, que dende 1960inunda 450 hectáreas de parque, afec-ta a 15 quilómetros de río e encora123 hm3, no treito de canóns de 300metros de altura.

A partir deste encoro, secuéstraseo caudal do Eume a través dos canosque van ata a central hidroeléctrica daCapela, secando por completo 3,5 qui-lómetros de río, nos que non se recibemáis que a achega dos regatos queescorren polo canón. Na central turbí-nase o caudal completo do Eume quefluirá polo seu leito ata Pontedeume.

A pesares de que xa hai 50 anosque se levantou o encoro, non se abriununca a válvula do fondo e ningúnribeirego, nin os gardas máis vellos dazona recordan ese treito de río conauga, a excepción das poucas ocasiónsnas que o encoro desborda. Mesmo aweb de Augas de Galiza informa quesó correu auga por ese treito en 17ocasións, en case 4 anos. Outra conse-cuencia do peche de por vida desacomporta foi a acumulación de lamasno fondo da presa, lamas procedentesdo lavado da mina durante 30 anos,lodos da vila das Pontes, que a día dehoxe constrúe a súa primeira depura-dora, e lodos contaminados da cons-trución da autoestrada Ferrol-Vilalba.Algúns atrévense a calcular o espesordas lamas depositadas. Uns din 30metros, outros 40, e outros que nonhai tales lodos. Sexa como sexa, a

capacidade do encoro reduciuse.Segundo os datos do Organismo deBacía nos últimos 20 anos nunca bai-xou do 65% da súa capacidade. Enwww.embalses.net, dise que nos últi-mos 10 anos houbo unha media deocupación do 87%. Todo isto fortalecea nosa teoría da escasa capacidade deencorar auga que ten a presa debido aacumulación de lodos.

Son demasiados abusos durantemoito tempo, e un encoro nestas con-dicións pon en perigo ao río Eume, áría de Ares e a todas as persoas quebebemos das súas augas tratadas concalcitas e contaminadas por metaispesados. A rendibilidade dese encoroestá moi lonxe de paliar todo o danoque lle ten feito ao Eume.

DENUNCIA NA FISCALÍACerna/redacciónO 29 de xaneiro, o colectivo ecoloxista AEMS Ríos con Vida presentou unhadenuncia ante a Fiscalía de Medio ambiente contra Endesa polo secuestro do ríoEume durante 50 anos, no que non mantivo o obrigado caudal ecolóxico. Adenuncia, que agora se atopa en fase de dilixencias preprocesais e baixo inves-tigación, tamén cita ao conselleiro de Medio Ambiente, Agustín Hernández, e ápresidenta de Augas de Galicia, Esthel Vázquez, como presuntos cómplices dodelito por “comisión de omisión” ou por “deixar facer”. O presidente de Ríos conVida, Pedro Brufao, destaca a virulencia que está a mostrar o organismo galegode Augas á hora de dificultar o acceso á información sobre o título concesionalda empresa. AEMS Ríos con Vida reclama á Xunta que decrete a caducidade daconcesión e declare o Eume reserva natural fluvial, para non dar pé a futurasnovas concesión hidroeléctricas no mesmo.

* Marcos Vázquez é membro de AEMS-RIOSCON VIDA GALIZA

42 cerna

auga insalubre, contaminada e comoconsecuencia enferma e morre. Ocomercio de auga embotellada tensedemostrado como un dos melloresnegocios das últimas décadas, porénesta industria ten as súas luces e som-bras..

O primeiro lugar no que se embote-llou auga foi no pobo de Evián, nosAlpes Franceses. A marca de augaembotellada do mesmo nome, que

patrocina torneos de tenis e mesmoolimpíadas, é a orixe desta moda.Dispón da maior planta embotelladorado mundo e exporta 1.500 millóns delitros de auga ao ano a 150 países. Per-tence ao grupo Danone, aínda que aprincipal embotelladora de auga éNestlé con 77 marcas asociadas.

Este negocio ten dous públicos bendiferenciados. Un son os países desen-volvidos aos que a industria da augatenta seducir con novos tipo de auga(“extraída dos xeos árticos” ou “das

máis altas montañas”, con “auga desabores” ou, mesmo, “auga para mas-cotas”). O outro son os países endesenvolvemento aos que se lles ofreceesta auga, para quen a poida pagar,como alternativa á auga da billa poucosalubre.

Na actualidade bébese unha mediade 25,4 litros de auga embotellada porpersoa e ano. Os europeos somos osprincipais consumidores, bebendopreto da metade de toda a auga embo-tellada do mundo, cunha media de 85litros por persoa e ano. En Europa,calcúlase que os españois beben 146,5l/pers./ano, situándose de segundos nalista, despois dos italianos. O consumoaumenta vertixinosamente en todo oplaneta, especialmente nos mercadosafastados de Asia e o Pacífico. En Euro-pa o consumo xa está moi arraigadopolo que é a rexión onde menos medra(supón 29,5% do total). Aínda así, nosúltimos 10 anos as vendas no estadoespañol duplicáronse.

As campañas publicitarias tentanconvencernos, en occidente, de que aauga embotellada é de mellor calidadeque a da billa, máis san e que dá certoprestixio social. Porén, a realidade éque a auga embotellada estase conver-tendo nun importante problemaambiental, social, económico e mesmode saúde.

Ram

sés

Pére

z

A auga embotellada, maioritariamente en plástico, como sucede coas bolsas, está cada vez máis presente nas nosas vidas. Porén, nonnos preguntamos do mesmo xeito polos custos ambientais asociados a ambos casos. A auga engarrafada en plástico é un crecentenegocio que leva parello importantes impactos ambientais, sociais e mesmo económicos.

Botellas de plástico nunha praia.

“A auga embotelladaconsidérase o negocio máis

rendíbel logo do petróleo e ocafé. Consúmense 154.000

millóns de litros anuais, 57%máis que hai 5 anos”

OS IMPACTOS DA AUGA EMBOTELLADARamsés Pérez

En fotos non tan antigas é habi-tual atopar mulleres recollendoauga das fontes públicas cunsestraños recipientes. A pouco queanalicemos as imaxes e leamos

algo ao respecto descubriremosque quen facía ese traballo adoi-taban ser nenas chamadas

“augadeiras” e os tais reci-pientes resultaban ser

sellas… Pero non é o temadeste artigo falar de tra-ballo infantil ou discri-minación, senón damudanza en poucotempo desa situaciónao absurdo que vivimosactualmente.

A auga da billasupuxo indiscutibel-mente un grandeavance na nosa cali-dade de vida. Aínda

así, non podemosnegar que a sellatiña a peculiaridadede facernos coñece-

dores do que consu-miamos e o quesupuña aquela auga.Pola contra, agora esaauga xa non nos valee, aínda que goza decalidade na grandemaioría das vilas ecidades, o consumode auga embotelladanon para de medrar.Un costume de novorico, que non voudicir que sexa estúpi-do, pero si discutíbel.

MODA OU NECESI-DADE?

Mentres uns paí-ses gozamos de abun-dancia e calidade daauga da traída e cadavez bebemos máis auga

embotellada, a outrametade do planeta bebe

cerna 43

PROBLEMAS AMBIENTAIS-Embotellar auga consome auga

Para poñer 1 litro de auga no mer-cado precísanse 5 litros de auga, así aauga virtual1 dunha botella é de 5litros. Segundo datos de Coca-Cola, dos283.000 millóns de litros de auga queusan para o total da súa produción, o63% empréganos na limpeza de enva-ses e maquinaria.

-Os residuos

Cada ano 2,7 millóns de toneladasde plástico utilízanse para embotellar aauga. A meirande parte destes envasesacaban no lixo, do que tan só se reciclao 20%. A incineración destas botellascontribúe ao aumento de emisiónstóxicas, xerando subprodutos como ogas clorado ou cinzas con metais pesa-dos. Dese 80% que non se recicla gran-de parte remata na natureza, ondepode tardar uns mil anos en degradar-se, ou ser a causa da morte de milleirosde animais que inxiren anacos de plás-tico, confundidos con alimento.

-Cambio climático

Non é pouco habitual que candopedimos auga nun bar ou restaurantegalego aínda sendo a da billa de boacalidade nos poñan auga embotellada eque esta sexa por exemplo de Soria.Ben deberíamos recordar que un litrode auga embotellada xera 600 vecesmáis CO2 que un litro da billa. Beberunha botella de auga ten o mesmoimpacto que conducir un coche duran-te 1 km.

PROBLEMAS ECONÓMICOSA auga embotellada é cando menos

250 veces máis cara que a auga potá-bel da billa, e en moitos países é máiscara que os combustíbeis. No Estadoespañol en 2003, 1m3 de auga embote-llada custaba uns 340, fronte a 1,5de auga corrente. Pero o que realmen-te acaba encarecendo o produto final

non é a orixe e/ou a calidade da auga.Aproximadamente o 90%, como míni-mo, do custo real da botella de augaprocede do embotellado, transporte,distribución e campañas de publicida-de. Tan só a crise e casos como o deDasani2, fixeron que o seu consumosufrira algunha diminución.

PROBLEMAS SOCIAISMentres medra drasticamente o

consumo de auga envasada, mil millónsde persoas no planeta aínda non dis-poñen do recurso básico. Para a ONU aauga é un dereito e a OrganizaciónMundial da Saúde manifestou repeti-damente que a falta de auga condena amilleiros de persoas á pobreza, á enfer-midade ou á morte, o que reduce ouelimina as súas posibilidades de desen-volvemento. Curiosamente antes deque moitos destes países poidan cum-prir o seu dereito de acceso a auga, aprivatización en forma de botella deplástico xa está chamando as súas por-tas. O autor de The World s Water,Peter Gleick, expuxo: “Temo que a dis-poñibilidade de auga embotelladacomo alternativa á auga limpa e segu-ra municipal, deteña as presións inter-nacionais para proporcionar augasegura a todos os seres humanos”.

PROBLEMAS DE SAÚDEO envasado de auga faise con

recursos non renovábeis como o petró-leo, concretamente, con plástico polie-tilen tereftalato (PET) e outros. Moitosdestes plásticos acaban desprendendosubstancias como antimonio e bisfenolA. Estas substancias libéranse cando asbotellas están expostas sol durante untempo, motivo polo que se recomendanon reenchelas. Pero non deberíamosesquecer que as botellas estiveronalmacenadas xa na planta embotella-dora, foron transportadas e volvéronsea almacenar para levalas aos andeis

dos supermercados e logo ás nosascasas. Un longo percorrido.

PROPOSTAS E INICIATIVAS

En moitas ocasións a industria daauga está promovida por transnacio-nais que non teñen escrúpulos á horade explotar, chantaxear ou roubar. Enmoitos lugares do planeta, o custe, osdanos ambientas e os deficientes con-trois de calidade fan que este negocionon sexa todo o transparente quedebería. E Galiza non se escapa dosseus efectos. Proxectos en marchadenunciados por ADEGA, como a plan-ta embotelladora de Fontnatura naparroquia de Serén, en Friol (Lugo),poñen en perigo a forma de vida demoitas familias dedicadas á actividadeagrogandeira.

Sonaron voces de alarma. O Parla-mento británico, por exemplo, anun-ciou que ía deixar de consumir augaembotellada; varias cidades europeasimpulsaron campañas para devolverlleo prestixio á auga da traída (Eau deParis, Neau de Amsterdam,…); na vilaaustraliana de Bundanoon prohibiuse oconsumo de auga embotellada; enDonosti lanzouse a campaña “Ura?, Pit-xerrean, noski!” (“Auga? En xarra, natu-ralmente”); o proxecto Beyond TheBottle sitúa no mapa todas as fontespúblicas de auga potábel que hai(http://btb.thecoocoup.com); etc.Algunhas empresas promoven a reci-claxe dos envases ou o uso de botellasbiodegradábeis.

Todas as actuacións a favor daredución de auga embotellada pasanen primeiro lugar por consumir prefe-rentemente a auga da billa. No casode non o poder facer, pedir sempreauga envasada en vidro, e se só se dis-puxera de botellas de plástico, intentarreutilizalas ou dirixilas á reciclaxe.

O ano pasado 16 millóns de galóns de petróleo foron consumidos para facer botellas de plástico.

NOTAS

1. O concepto de auga virtual xurdiu acomezos dos anos 90 e foi definido porprimeira vez polo Profesor J.A. Allancomo a auga que conteñen os produtos(ver Cerna 59, páx. 20).

2. O caso Dasani: en 2004 a multinacionalCoca-cola tentou introducir a augaDasani no mercado británico, pero resul-tou ser un fraude. Esa auga que a multi-nacional vendía a 1,40 € o medio litroprocedía dunha das empresas públicas dedistribución (Thames Water), que a sub-ministraba por un prezo 350 vecesmenor.

44 cerna

AUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE G

AUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA ORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E E GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA

inquilinos, nas vivendas. Como non llesgusta nada a claridade corren a agochar-se cando prendemos a luz do cuarto debaño. Entre os insectos grandes, quizais omáis aparente de todos sexa a vacalouraou escornabois, de “alcume” científicoLucanus cervus.

Deste xigante é do que queríacomentar algunha historia. A vacaloura éun insecto moi coñecido, principalmenteo macho, con características ben defini-das. O tamaño, que pode chegar a 8 cm.A aparencia: ten un par de queixadas oumandíbulas moi desenvolvidas, enormese aguzadas, con forma de cornos decervo, que lle dan un aspecto moi amea-zador (aínda que é totalmente inofensi-vo). E a terceira característica, que o faimoi evidente, é que voa en vertical e cunzoar audíbel.

Estes atributos son do macho. Aespecie presenta un gran dimorfismosexual e a femia resulta moito máis dis-creta: pasa por un coleóptero calquera,pero seguro que é moito máis intelixente.

Se ás cualidades que citamos lleengadimos o de que teñen unha coracastañada ou negra, tirando a morada -loura-, explicámonos en certo modo osnomes polo que son coñecidas as vaca-louras nos diferentes idiomas.

Agora que imos para o bo tempo traioa colación o escornabois. A partir de xuñoteredes maiores oportunidades de terrelación con el. Eu vino varias veces enDonalbán, en Laxosa, preto de Lugo. Alínon houbo concentración parcelaria,

polo que aínda quedan carballeiras, e asvacalouras son amigas dos carballos. Undos encontros produciuse nunha corre-doira, onde atopamos un exemplar queespernexaba barriga arriba tratando degañar unha postura máis decorosa. Reco-llido do chan por Iago descubrimos quexa estaba bastante escangallado (faltá-banlle polo menos dúas patas), o cal nonfoi óbice para que o colocara amabel-mente nun carballo, por se lle quedaraalgunha posibilidade, aínda que agosto íaxa vencido e eles desaparecen co verán.

Outra das veces que recordo falar davacaloura foi co amigo Xulio, que mecomentou que un autostopista que reco-llera levaba atado por unha cordella unescornabois de mascota. Diríamos quehai insectos que gozan dunha grandeantipatía, como o alacrán, e insectos aosque se lles ten cariño, como é o caso doescornabois. Vén esta amizade de vello,xa que en tempos os cornos de vacalouraconsiderábanse un eficaz amuleto contraas meigas que podían botar algún mal. Avacaloura é tamén un personaxe noEntroido en Ourense, e diferentes organi-zacións, grupos musicais e publicaciónsutilizan a vacaloura ou o escornaboispara darlle nome aos seus proxectos.

A vacaloura foi moi abundante nou-tro tempo. Tamén eran abondosos os car-ballos. Os escornabois aproveitan a súamadeira morta ou podre para criar as lar-vas, e zugan neles a linfa nutricia senocasionarlles dano ningún. Carballos eescornabois forman unha conxunciónperfeccionada durante milleiros de anos.

Pero xa sabemos o que está a aconte-cer coas carballeiras: unha tras outra vancaendo, sen que de momento haxa quenas repoña, agás en contados casossimbólicos. Lugo, nomeadamente, nosúltimos tempos é un exemplo desta des-feita que custará reparar centos de anos.Nesta depredación sobre o noso mediomáis natural parece estar a causa dadiminución desta especie que xa está nalamentábel categoría de “vulnerábel”.

É obrigado facer que os tempos cam-bien para os carballos e para os escorna-bois, algo para impedir que queden redu-cidos a sonoros nomes ou á imaxes dearquivo.

Xosé

Sal

vado

res

Xosé

Sal

vado

res

UN BOI QUE ESCORNA, UN CERVO QUE VOA,

UNHA VACA LOURA (CONTOS DO TIO-VIVO)

Pepe Salvadores

Aínda quepuidera parecerque os insectos,

eses “insignificantes”animaliños, son alleos ás

nosas vidas, o certo é queconstantemente estamos

en contacto con eles. Sexamosrurais ou urbanos eles son

compañeiros inseparábeis.Ocuparon todos

os espazos daterra firme

e, por supos-to, os que nóshabitamos,sendo real-

mente a clase triunfado-ra do reino animal.

Dentro do fascinantemundo dos insectos hai tantos

e tan variados que podemos facer clasifi-cacións dende o punto de vista antro-poxénico, e dicir, ao noso gusto e antollo.Por exemplo: insectos especializados en“chinchar”: as moscas; os que son unregalo para os nosos sentidos: as bolbo-retas; os parasitos que nos zugan o san-gue: os mosquitos ou, nomeadamente, asmosquiñas chuchasangues; os parasita-dos por nós dos que aproveitamos o seutraballo para alimentarnos: as abellas; osinimigos dos agricultores: os pollos oupulgóns; os aliados dos labregros/as: axoaniña, que come os pollos; etc.

Hai insectos pequenos e grandes.Entre os “insignificantes” están os tími-dos Lepismas que viven con nós, de

Vacaloura femia e macho. Malia ao seu fero aspecto, son inofensivos.

cerna 45

FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZAFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA FLORA DE GFAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EFLORA DE GALIZAFAUNA E DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA E FLORA DE GALIZA FAUNA EE FLORA DE GALIZA FAUNA E

Ram

sés

Pére

z

Árbore dos vitoriosos. Aroma dasnosas cociñas. Beleza das nosas ribei-ras…

O Laurus nobilis é unha planta deorixe mediterránea que podemos atoparfacilmente medrando de xeito espontá-neo no noso país. Ben doado é atopar unramallo de loureiro pendurado na cociñade calquera lar, ligado dende décadas aomollo básico de aquel guiso que se pres-te, de todo prato de marisco fresco dasnosas rías.

A popularidade desta especie non érecente. É moi coñecido o uso de polasde loureiro dispostas en coroa para pre-miar aos vencedores en batalla oudeporte na antigüidade grecolatina. OLaurus nobilis laurea aos nobres e aosfortes. Forza que xa transmite dende oseu aspecto e tamaño, pois chega a aca-dar os dez metros de altitude.

Falar do loureiro é falar de chanshúmidos e de permanente verdor. Assúas follas, perennes, son verde escuro,brillante pola cara, verde máis apagadopolo envés. Con forma de lanza e bordesun chisco irregulares. O tronco e as polasson lisas, grises e rectas ou ergueitas, deaí o termo nobilis do seu nome científi-co –vizoso, firme, nobre-. No comezo daprimavera aparecerán as flores unise-xuais, ás veces soas, outrora formandoun acio. De cor discreta, dende un bran-co ata un verdoso tímido pasando por

barro que traballaba naconstrución da igrexa. A

prohibición do amor porparte do pai dela levaría a rapaza

á morte de tristura, e a el a cravarno barro aínda fresco do campanario

a ramiña de loureiro que ela levaba colo-cada no peito xa de morta, chorar e cho-rar regándoa mentres se lle daba sepul-tura. Unha fermosa historia sen dúbida.

O ocorrido probablemente foi que, aoremate da construción da igrexa, comodaquela era de costume, se coroou a obracun ramo de loureiro, e por casualidadeprendeu e medrou ata acadar unha gran-de altura. O caso é que dende aquela ocampanario deixou de encomiar a igrexae pasou a facelo unha fermosa árboreque embelece a obra co seu porte vizosoe intenso verdor.

amarelentas. Delas xurdirá o froito,ovario engrosado, verde ao comezoque tornará negro gañandomadurez. Similar a unha oliva peromáis pequeneiro e abofé menossaboroso. Quen teña máiscuriosidade gustará de saberque o termo laurus provéndo vocábulo celta laurque significa verde,ou sempre verde.

O ávido de coñecer tamén se sor-prenderá cos usos terapéuticos do lou-reiro. Moito menos coñecidos que osculinarios, pero non por iso desmerece-dores. As embarazadas acadan unhadilatación óptima no momento do partose se colocan unha compresa no embigocun emplasto de follas secas de loureirocon aceite de oliva. Outro uso medicinalé como estimulante do apetito e facili-tador da dixestión. Asemade dos froitos,extráese unha manteiga coa que secombate a reuma aplicándoo mediantefregas.

Mais non só certas doenzas foxen docorpo grazas ao loureiro, tamén os malosespíritos botan a correr fóra da alma domalpocado cando se atravesa o fumeque resulta de queimar as súas polasmentres se repite: “Loureiro, ti que nonfuches plantado nin enxertado quítameeste aire malo”. Tamén os chourizosaxudábanse a “curar” coas ramas de lou-reiro, a primeira afumada facíase enmoitas aldeas de Galiza, deste xeito,conferíalle un particular aroma ao sondos estalidos das follas de loureiro.

A presenza do loureiro no imaxinariopopular reflíctese en cantigas, expresiónscoloquiais ou lendas. De feito, nun lugarentrañábel da provincia de Lugo pode-mos atopar un loureiro peculiar, que nonarraiga no chan, non pousa o seu corpona terra. Medra dende a torre da peque-na Igrexa de Hermunde, no concello dePol, dende a súa construción hai uns 200anos. Esta estampa tan espectacular faiao camiñante ollar o ceo en busca dasraigames dunha árbore sobre a cal hailendas varias, algunhas de amor entreunha fidalga e un humilde amasador de

Ram

sés

Pére

z

O LOUREIROMª Xosé Castro e Gemma Pérez

Nome e Apelidos: .............................................................................................................................................................................................................................................................................................

NIF: ........................................................................... Data de Nacemento: ........................................................................... Teléfono: ...................................................................................

Enderezo: ............................................................................................................................................................................ Localidade: ............................................................ CP: ...........................

Provincia: ...................................................................... Profesión: ............................................................ Correo electrónico: .........................................................................................

Modalidade de inscrición (Inclúe a subscrición gratuíta á revista CERNA): Suscripción únicamente a revista CERNA / Cuadernos ADEGA:

� Normal � 48 euros/ano � Revista Cerna (trimestral) � 10 euros/ano

� Xuvenil ou parado/a � 24 euros/ano � ADEGA Cadernos � 4 euros/ano (desconto do 50% soci@s)

� Superior � 78 euros/ano

Domiciliación: Titular da Conta: ....................................................................................................................................................

Banco ou Caixa: ....................................................................................................

Sucursal: .......................................................................................................................

Conta Número: __ __ __ __ / __ __ __ __ / __ __ /__ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Prego que ata nova orde fagan efectivos á Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza, con cargo a miña conta,os recibos que ao meu nome lles presente a devandita asociación.

Data: ................. /.................................................... /....................... Sinatura: ..................................................................................................................................................................................

Enviar esta solicitude a:ADEGA - Travesa dos Basquiños, 9 Baixo • 15704 Santiago de Compostela

�

Adega critica a autorización pola Dirección Xeral de Conservaciónda Natureza a celebración do Campionato de España de Enduro(16/04/10) no LIC Serra do Candán… e a roza de hábitats priorita-rios na Lagoa da Frouxeira (Valdoviño)…

Adega alega contra un novo Estudo de Impacto Ambiental do Saltode Navia (maio 2010), cuxa concesión data de 1963, agora recupe-rada…e tamén presenta alegacións contra un proxecto hidroeléc-trico no río Eo…

Adega considera desorbitada a petición de 10.000 euros de fianzapolos xulgados de Compostela (04/05/10) para poder persoarsecomo acusación no proceso de prevaricación contra Xosé ManuelÁlvarez-Campana Gallo…

Adega participa na “Andaina polo Clima” desde a central térmicade Meirama ata as instalacións de Sogama, organizada con motivodo Día da Terra (22/04/10)…

ÚLTIMA HORA: ADEGA ACTÚA (MAIO 2010)

Adega realiza un curso sobre sistemas depuración natural e de baixocusto (27/04/10) no que se visitou unha planta piloto en Compostela eunha depuradora en Meis, ambas baseadas en humidais construídos…

Adega denuncia, xuntocon outras trece entidades,ante a Fiscalía (19/04/10)as irregularidades nassolicitudes de concesiónsmineiras de andalucita enAs Pontes…

Proxecto Ríos celebra a segunda quenda (23, 24 e 25 de abril) doCampo de voluntariado ambiental no río Tea sobre eliminación daflora exótica invasora nas súas ribeiras…

Novas en www.adega.info

Exposición itinerante coa vontade de percorrer opaís dos lobos. Maís información: 981 570 099

www.adega.info

o lobo,unha carreirapola supervivencia

o lobo,unha carreirapola supervivencia