Co financiamento de

- 1 -

1. INTRODUCIN AO AMIANTO 1.1 DESCRICIN

O amianto un mineral que se encontra en todos os lugares do mundo. Este

mineral extrese en minas a ceo aberto.

Fig. 1 Mina de amianto

SILICATOS CRISTAIS DE

COMPLEXOS DE: Fe + Al + Mg + Na

Co financiamento de

- 2 -

Fibras de amianto:

- Cristais blancos e finos

- Tamao microscpico invisible. Para facernos unha idea do seu

tamao, si aumentamos unha fibra de amianto 1.000 veces veramola

un pouco mis grande que un pelo humano.

- Flexible

- De forma curvada ou recta

- Tenden a dividirse no seu plano lonxitudinal

Fig.2 Fibras de amianto natural

Razns que contribuiron sa amplia utilizacin:

Elevada resistencia ao calor. O que lle confre un carcter ignfugo e moi baixa

condutividade trmica. O amianto foi moi empleado como aislante trmico, acstico

e como elemento de proteccin frente ao lume.

ademis un material moi resistente desgaste, as vibracins e aos

productos qumicos, o que lle confire unha elevada durabilidade.

As sas fibras poden mesturarse con diferentes materiais, dando lugar a

unha ampla variedade de aplicacins: tecidos, papeis e taboleiros,

recubrimentos, produtos de fibrocemento

Co financiamento de

- 3 -

1.2. TIPOS DE AMIANTO Dous grupos de minerais: Serpentinas e Anfboles.

Co financiamento de

- 4 -

Serpentinas: Crisotilo (Amianto Branco). Variedade de amianto mis utilizado.

Fig. 2 Apariencia visual del crisotilo

Fig. 3. Crisotilo: esquerda, observacin de fibras a 500x por microscopa ptica con contraste de fases (PCM); dereita, observacin de fibras nun microscopio electrnico de barrido (SEM)

Co financiamento de

- 5 -

Anfboles: Crocidolita ou Amianto Azul: Alta resistencia a altas T. a variedade mis

perigosa para a sade.

Fig. 4. Apariencia visual da crocidolita

Amosita ou Amianto Marrn: Segundo tipo de amianto mis usado, e a

variedade de maior dureza.

As restantes variedades:

Antofilita ou Amianto Amarillo,Tremolita ou Amianto Gris e

Actinolita ou Actinota. Estas tiveron menos aplicacins que as anteriores.

Co financiamento de

- 6 -

Fig. 5. Apariencia visual da crocidolita

Con efectos lexislativos, o trmino amianto designa aos seguintes

silicatos fibrosos, de acordo coa identificacin admitida internacionalmente do

rexistro de sustancias qumicas do Chemical Abstract Service (CAS):

a. Actinolita amianto, n 77536-66-4 do CAS,

b. Grunerita amianto (amosita), n 12172-73-5 do CAS,

c. Antofilita amianto, n 77536-67-5 do CAS,

d. Crisotilo, n 12001-29-5 do CAS,

e. Crocidolita, n 12001-28-4 dol CAS, y

f. Tremolita amianto, n 77536-68-6 do CAS.

1.3. EFECTOS NA SADE

Fig. 6. Efectos nas vas respiratorias

A sa exposicin prolongada inhalacin de fibras de amianto supn un

notable incremento no risco de padecer graves enfermidades.

As fibras de pequeno tamao (menos de 3 micras) poden chegar a penetrar

no interior dos pulmns.

Co financiamento de

- 7 -

1.3.1. RISCO DE EXPOSICIN Canto maior a cantidade de fibras, maior o risco.

MAIOR RISCO MENOR RISCO Anfboles Serpentinas

Segn a friabilidade:

MAIOR RISCO MENOS RISCO Materiais friables Aqueles que poden ser disgregados Ou reducidos a po, coa soa accin da man. Ex. Cartns, tecidos e taboleiros illantes

Materiais non friables Os que necesitan de ferramentas mecnicas para ser esborrallados ou reducidos a po. Ex. Plsticos reforzados, fibrocemento, teas asflticas e baldosas termoplsticas.

Fig. 7 Exemplo de material friable: tubera de auga

Co financiamento de

- 8 -

O tipo de manipulacin e as condicins de execucin poden dar lugar a

diferentes niveis de exposin.

MAIOR RISCO MENOR RISCO Manipulacin agresiva: corte, taladro, etc.

Espazos reducidos ou pechados sin uso de EPIS Manipulacin en seco Circulacin de aire, emprego de ventiladores,

Manipulacin sin deterioracin do material Contornos abertos ou exteriores Con uso de EPIS Manipulacin hmida Sen fluxo de aire

Fig. 8 Manipulacin en mollado

importante resaltar que as fibras poden adherirse vestimenta e o pelo, e

ao desprenderse posteriormente aumentar o risco de inhalacin.

Co financiamento de

- 9 -

A probabilidade de sufrir algunha enfermidade ocasionada pola inhalacin

de amianto aumenta cando se est exposto:

- a elevadas concentracins de fibras,

- durante largos perodos de tempo,

- e/o con elevada frecuencia.

1.3.2. ENFERMIDADES ASOCIADAS EXPOSICIN AO AMIANTO As enfermidades mis comns que poden producir a exposicin ao amianto

son:

Fig. 9 Corpo asbestsico en tecido pulmonar seco

Cncro

de

Pulmn

Asbestosis

Fibrosis

pulmonar

Asbestosis

Mesotelioma

maligno

Mesotelio

Patologa

pleural

benigna

Co financiamento de

- 10 -

2. MATERIAIS NO QUE SE ATOPA O AMIANTO 2.1. SECTORES INDUSTRIAIS.

Na seguinte tboa recoplanse os usos industriais mis habituais do

amianto por sectores de actividade.

Industria siderometalrxica

Fig. 10

. Utilizacin de illamento de fornos, caldeiras, etc. . Utilizacin de xuntas de estanquidade en unins . Utilizacin de empaquetaduras de bombas e vlvulas

Industria do automvil, naval e aeronutica

Fig. 11

. Fabricacin de materiais de friccin: pastillas e zapatas de freos, discos de embrague . Recubrimento de motores elctricos para protexelos de sobrequentamento por exposicin a fontes de calor. . Recubrimentos de tubos de escape, etc. . Instalacin de paneis illantes (acsticos e trmicos) na construcin de buques. . Despezamento de barcos e vagns de ferrocarril . En calorifugado e xuntas de estanquidade de canalizacins

Co financiamento de

- 11 -

Industria qumica

Fig. 12

. Como reforzante na fabricacin de papel cartn, tubos de plstico, etc. . Como recheo de materiais illantes e plsticos . Mesturado con brea para fabricacin de pinturas . Mesturado con caucho para fabricacin de xuntas de estanquidade, empaquetaduras, etc. . Combinado con plsticos en baldosas, baldosas,etc. . Como material filtrante, resistente a substancias qumicas agresivas ou con gran poder de retencin de microorganismos.

Construcin

Fig. 13

. Fabricacin de paneis de rudo ignfugos . Aglomerado con cemento (fibrocemento) en fabricacin de cubertas, canalizacins, depsitos, paramentos, etc. . Instalacin de baldosas, baldosas, etc. . Aplicacins en forma de aerosol sobre superficies e estruturas para protexelos do lume

Industria textil

Fig. 14

. Fabricacin de tecidos de amianto ignfugos . Fabricacin de luvas, mands, traxes ignfugos, etc. . Fabricacin de cordns, trenzas, etc.

Co financiamento de

- 12 -

Industria elctrica

Fig. 15

. Revestimento de xeradores e estacins produtoras . Xuntas, arandelas, illamentos, etc.

Co financiamento de

- 13 -

2.2. MATERIAIS QUE CONTEEN AMIANTO

Tipos de material

% de amianto

Uso tpico

Exemplos de onde se atopa

Revestimento Proxectado 85%

Illamento trmico e acstico. Proteccin contra o lume e condensacin

. Estruturas de aceiro de edificios de grandes dimensins.

Fig.16 . Devasas en falsos teitos e sobreteitos de piscina

Recheo de fibras soltas

100% Illante trmico e acstico

. Illamento de faiados. Orificios por os que pasan cables.

Fig.17

Co financiamento de

- 14 -

Calorifugado e

empaquetaduras

1% - 100%

Illamento trmico de canalizacins, caldeiras, canalizacins de alta presin, seccins prefabricar de canalizacins, baldosas, fitas, cordns, papel ondulado, cobertores, acolchados, feltros e mantas

. Canalizacins e caldeiras de edificios pblicos, fbricas, centros escolares e hospitais.

Fig.17 . Forros de amianto de caldeiras industriais de vapor, cordn ou corda enrolada en torno a pezas de fontanara.

Taboleiros illantes de amianto

16% - 40%

Proteccin contra o lume, illamento trmico e acstico e traballos en construcin en xeral

. En case todo tipo de edificios. En conducins e como devasas, paneis de recheo, tabiques, placas para teitos, capas base para tellados, revestimentos interiores de paredes, paneis de baeiras. Revestimento de caldeiras en vivendas, paneis en tabiques e teitos, sistemas de pavimentos flotantes e revestimento interior de fornos

Fig.18

Co financiamento de

- 15 -

Cordns, fiaduras

100%

Materiais utilizados en colorifugados, xuntas e empaqueta-duras, xuntas e sellantes resistentes calor e ao lume, calafateado en estruturas de ladrillo, illamento de caldeiras e condutos de evacuacin de fumes e tubos trenzados para cables elctricos

. Xuntas e empaquetaduras resistentes ao calor e ao lume

Fig.19

Tecido

100%

Xuntas e empaquetaduras Illante trmico e calorifugado (mantas e colchns incombustibles e panos ignfugos), luvas, mands e monos de traballo

. En fundicin, laboratorios e cocias. Panos ignfugos en teatros

Fig.20 . Recubrimento de canalizacins

Fig.21

Co financiamento de

- 16 -

Cartn duro e productos de

papel

90% - 100%

Illamento trmicos e proteccin contra o lume en xeral e illamento elctrico e trmico de equipos elctricos

. Feltro para tellados e fiadas a proba de humidades, mesturas de aceiro, revestimentos murais externos e tellados, pavimentos vinlicos, revestimentos de taboleiros combustibles, laminados resistentes ao lume e illamentos ondulado de canalizacins

Fig.22

Lminas perfiladas para tellados, revestimentos murais externos e proteccin contra a intemperie

. Tabique en explotacins agrcolas e en vivendas, encofrado en edificios industriais, paneis decorativos, paneis para baeiras, sofitos, revestimentos interiores en paredes e teitos, edificacins porttiles bandexas para a reproducin en horticultura, marcos de cheminea e paneis compostos para a proteccin contra o lume

Fig.23

Fibrocemento

10% - 15%

Lousas, tellas e lousa

. Revestimentos externos, cubertas, baldosas sen vitrificar e tellados

Fig.24

Co financiamento de

- 17 -

Produtos prefabricados moldeados

. Cisternas e depsitos, desaugadoiros, canalizacin de rede de sumidoiros, condutos para a auga de chuvia e caneiros, tubos de evacuacin de fumes, valos, compoentes de tellados, canles e condutos para cables, condutos de ventilacin e xardineiras

Fig.25

Produtos de

amianto mesturado con

betume

5%

. Feltros de tellados, fiadas a proba de humidades, tellados semirrxidos, forros interiores de caneiros e chapas de cobre-xuntas en tellados, revestimentos sobre metal.

Fig.26

Material para pavimentos

25%

. Baldosas, papel de amianto utilizado como base de pavimentos de PVC

. Escolas, hospitais, vivendas

Fig.27

Co financiamento de

- 18 -

Revestimentos e

pinturas texturizadas

1% - 5% Revestimento de paredes e teitos.

Fig.28

Masillas sellantes e adhesivos

5% - 10%

Materiais sellantes en

calquera lugar

. Sellantes en vents e pavimentos

Plsticos reforzados

5% - 10%

Paneis plastificados, paneis e revestimentos externos de PVC e como reforzo de produtos domsticos

Paneis plastificados en camarotes e embarcacins e peitors

Compostos en enchufes de

parede

Complemento en cadros elctricos

. Cadros elctricos

Fig.29

Os materiais combustibles non deben eliminarse por combustin, xa

que a combustin liberara fibras de amianto.

Co financiamento de

- 19 -

3. LEXISLACIN EUROPEA APLICABLE EUROPA ESPAA No mbito de Espaa, a normativa en vigor a dada no: Este Real Decreto deroga a todas as disposicins de igual ou inferior rango que

se opoan a el, e expresamente os seguintes:

. Orde do Ministerio de Traballo e Seguridade Social, do 31 de outubro de 1984.

. Orde do Ministerio de Traballo e Seguridade Social, do 7 de xaneiro de 1987.

. Resolucin da Direccin Xeral de Traballo, do 8 de setembro de 1987.

. Orde do Ministerio de Traballo e Seguridade Social, do 22 de decembro de 1987.

. Resolucin da Direccin Xeral de Traballo, do 20 de febreiro de 1989.

. Orde do Ministerio de Traballo e Seguridade Social, do 26 de xullo de 1993.

.- O Real Decreto de obrigado cumprimento en todo o territorio espaol.

DIRECTIVA 2009/148/CE DO PARLAMENTO EUROPEO E DO CONSELLO do

30 de novembro de 2009 sobre a proteccin dos traballadores contra os riscos

relacionados coa exposicin ao amianto durante o traballo.

REAL DECRETO 396/2006 do 31 de marzo, polo que se establecen as

disposicins mnimas de seguridade e sade aplicables aos traballos con risco de

exposicin ao amianto. Este Real Decreto parte das Directivas europeas 2003/18/CE e

83/477/CEE.

Co financiamento de

- 20 -

4. CONCIENCIACIN E PERCEPCIN DO RISCO

Esta percepcin subxectiva do risco componse de dous procesos psicolxicos:

. a percepcin do perigo: decidir se a actividade desenvolvida perigosa ou non.

. a avaliacin do risco: o nivel de probabilidade de risco que o traballador

considera as como as consecuencias asociadas.

O traballador necesita estar informado para manter os riscos baixo control.

Mentres que un risco non se percibe ou non se detecta, non se evita, por

grave que sexa.

Que debe facer o responsable das condicins de traballo?

Os traballadores deben recibir unha formacin axeitada para ser capaces de

identificar os materiais que conteen amianto. Ademais, teen que recibir formacin

sobre os procedementos a seguir cando existe alta probabilidade de presenza de

amianto ou cando a presenza de amianto foi detectada, includos procedementos

escritos.

Risco subxectivo: corresponde percepcin da persoa exposta ao risco. Esta percepcin est influda pola informacin dispoible, o comportamento dos

compaeiros e a implicacin dos responsables das empresas na prevencin e

valoracin dos riscos asociados actividade laboral

Risco obxectivo: estimado polos profesionais na valoracin de riscos en

funcin da probabilidade de ocorrencia, os seus coecementos e as anlises tcnicas

correspondentes

Co financiamento de

- 21 -

O lugar de traballo debe ter informacin visual e sinais sobre a posible presenza

ou ausencia de materiais que contean amianto.

Fig. 30 Traballador do metal

Co financiamento de

- 22 -

5. DETECCIN DO AMIANTO - Antes dos traballos, un experto:

. detecta os materiais que poden conter amianto,

. toma mostras tomando precaucins para non se expoer nin contaminar

os locais e enva as mostras ao laboratorio. Actualmente, son usadas

bombas de mostraxe de aire para detectar a presenza de fibras de amianto

no aire.

. avala as mostras e elabora un informe de diagnstico.

Estas probas requiren varios das para ofrecer resultados.

Fig. 31 Deteccin de amianto

Co financiamento de

- 23 -

5.1. PROBABILIDADE ELEVADA DE PRESENZA DE AMIANTO

Cando existe sospeita de presenza de fibras de amianto no aire. O

procedemento a seguir polo traballador detllase a continuacin:

1. Parar de traballar inmediatamente e usar un aparato de respiracin ou unha

mscara tipo FFP3.

Fig. 32. Mscara usada para previr a inhalacin de fibras de amianto

2. Evacuar a rea o mis rpido posible

3. Informar do problema persoa encargada (responsable de Prevencin ou

outros)

4. Manter a todas as persoas fra da rea de traballo

5. Se hai po ou fibras na roupa, quitarlla e colocala nunha bolsa plstica.

Tomar unha ducha lavndose a fondo

Co financiamento de

- 24 -

6. Colocar sinais de advertencia "POSIBLE CONTAMINACIN POR AMIANTO"

7. Contactar cos profesionais e acordar a anlise do aire.

Fig. 33. Anlise de aire

Co financiamento de

- 25 -

5.2. PRESENZA DE AMIANTO DETECTADA Unha vez que a presenza de amianto se confirmou o procedemento xeral a seguir

:

1. Sinalizar a zona de traballo

Fig. 34. Sinais de amianto

Co financiamento de

- 26 -

2. Delimitar a zona de traballo

Fig. 35 Delimitacin da rea

3. Verificar os equipos de traballo

Fig. 36 Traballador con equipo de respiracin

Fig. 37 Verificar os equipos

Co financiamento de

- 27 -

4. Illar a zona de traballo

Fig. 38 rea illada

5. Desamiantar

Fig. 39 Retirada dos materiais

Co financiamento de

- 28 -

6. Acopiar os residuos

7. Limpar a rea

Fig. 40 Residuos acondicionados

8. Descontaminacin dos traballadores

Fig. 41 Traballador quitando o equipo de proteccin

Fig. 42 Instalacin de descontaminacin do persoal

Co financiamento de

- 29 -

9. Transportar ao vertedoiro

Fig. 43 Transporte de residuos

As seguintes recomendacins pretenden proporcionar aos traballadores

informacin sobre a reducin dos riscos.

Ollo! a manipulacin e a eliminacin de amianto debe ser realizada por

un contratista con licenza.

Todos os traballadores deben saber como evitar os riscos na planificacin das

tarefas que poden implicar o contacto con materiais que poidan conter amianto

Co financiamento de

- 30 -

6. EXEMPLOS DE BOAS E MALAS PRCTICAS

Para minimizar a presenza de fibras no aire

Boa prctica

En caso de dbida, mellor ou preferible supoer que o material que se

manexa contn amianto.

Fig. 44

Humedecer as superficies e os materiais til para evitar que o po en

suspensin se estenda na rea de traballo.

Para evitar a exposicin das familias dos traballadores, todos os elementos

potencialmente contaminados, como roupa, equipos, etc, deben obligatoriamente

permanecer no lugar de traballo.

Deberase lavar esta roupa por separado.

Co financiamento de

- 31 -

Mala prctica

Fig. 45

Esta figura ilustra materiais que conteen amianto sendo perturbados.

A limpeza de pezas tales como freos, tubos, tanques de auga, etc, que conteen

amianto mediante o uso de aire comprimido, cepillo ou fregar cun pano seco

implica un risco de axitacin das fibras de amianto.

Para eliminar os residuos con amianto

Boa prctica

Fig. 46

Os residuos con amianto deben ser colocados nunha prestancia adecuada

para previr que as fibras se liberen ao aire. Isto debe empacarse e etiquetarse

apropiadamente.

Os residuos con amianto s deben ser manipulados por un servizo de

eliminacin con licenza.

Co financiamento de

- 32 -

Mala prctica

Fig. 47

ilegal depositar residuos con amianto fra de sitios de eliminacin

con licenza.

Para remarcar o risco

Fig. 48

Incluir seais visibles de alerta cando se detecte amianto.

Co financiamento de

- 33 -

Mala prctica

Fig. 49

Non indicar a presenza de residuos perigosos en zonas urbns.

Boa prctica Usar unha marcarilla para evitar o risco asociado a traballar nun ambiente

descoecido.

Fig. 50

Co financiamento de

- 34 -

- Recomndase o uso de mscaras axeitadas (FFPE3) en demolicin e/ou

tarefas de mantemento en que encontrronse produtos que conteen

amianto.

- No caso de accins de emerxencia onde materiais que contean amianto

poderan ser destrudos ou queimados, os servizos de emerxencia deben

manter a mscara durante toda a actuacin.

Mala prctica

Fig. 51

Co financiamento de

- 35 -

7. EQUIPOS DE PROTECCIN INDIVIDUAL 7.1. EQUIPOS DE PROTECCIN RESPIRATORIA

Fig. 52

Fig. 53

Estes equipos son os denominados equipos illantes, porque illan as vas

respiratorias do usuario do ambiente que o rodea.

Co financiamento de

- 36 -

7.2. ROUPA DE PROTECCIN

Fig. 54

Toda a roupa de proteccin debe cumprir cos requisitos xerais da norma

UNE EN 340:2004 sobre talles, inocuidade dos materiais de confeccin, marcado,

contido do folleto informativo, etc.

Co financiamento de

- 37 -

8. REFERENCIAS NORMAS E REGRAMENTOS Directiva 2009/148/CE: A proteccin dos traballadores contra os riscos

relacionados coa exposicin ao amianto durante o traballo.

Gua Tcnica para a Evaluacin e Prevencin dos Riscos relacionados coa

Exposicin ao Amianto; REAL DECRETO 396/2006, de 31 de marzo BOE n 86, de

11 de abril. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo, Ministerio de

Trabajo e Inmigracin.

UNE_77236; 1999: Aire ambiente. Determinacin de fibras de amianto.

Mtodo de microscopa electrnica de transmisin directa.

UNE_77253; 2003: Aire ambiente. Determinacin das fibras de amianto. Mtodo

de microscopa electrnica de transmisin de transferencia indirecta.

UNE_81752; 2006: Atmsferas no lugar de traballo. Determinacin de fibras de

amianto e outras fibras no aire. Mtodo do filtro de membrana/microscopa ptica de

contraste de fases.

UNE_88412; 2006: Productos de fibrocemento NT (sin amianto). Directrices para

o seu corte e mecanizado en obra.

Co financiamento de

- 38 -

BIBLIOGRAFA Instituto de Biomecnica de Valencia. Gua para la prevencin de la exposicin al

amianto.

ICAM ENXEERIA E CONTROL AMBIENTAL.

Portalprevencin: Gua tcnica para la evaluacin y prevencin de los riesgos

relacionados con la exposicin del amianto.

Manual para trabajos con amianto, Investigacin y gestin en residuos, S.A.

(IGR), Laboral de la Construccin 2010

Gua bsica sobre el amianto. Riesgos y obligaciones. Gobierno de Canarias.

2007.

Exposicin al amianto en operaciones de mantenimiento en edificios y

estructuras. Gua de prevencin. Departamento confederal de sade laboral de

CCOO, 2002.

A practical guide on best practice to prevent or minimise asbestos risks in work that

involves (or may involve) asbestos: for the employer, the workers and the labour

inspector. A guide issued by the Senior Labour Inspectors Committee (SLIC) -

EUROPEAN COMMISSION; Employment, Social Affairs and Equal Opportunities;

DG; Social Dialogue, Social Rights, Working Conditions, Adaptation to Change;

Health, safety and hygiene at work.

(http://www.efbww.org/pdfs/Amendment%204d%20Guide%20Slic.pdf)

PROPOSALS ON REGISTRATION, BETTER WORKING CONDITIONS,

TRAINING OF WORKERS, THE RECOGNITION OF ASBESTOS RELATED

DISEASES AND ITS COMPENSATION. European Federation of Building and

Woodworkers (http://www.efbww.org/pdfs/action%20plan%202023%20gb.pdf)