ERREPUBLIKA ESPAINIAN (1936-39)ERREPUBLIKA EZARTZEA

1931ko hauteskundeetan>Alderdi errepublikarra garaile. II Errepublika aldarrikatu Eibarren. Alfontso Xlll herbesteratzeko negoziazioak egin, honela amaitu Monarkiaren garaia.1930ean erregimen monarkikoaren kontra Donostiako Hitzarmena sinatu. Monarkiatik Errepublikarako trantsizioa modu baketsuan eta sistema poltiko berriak>herrialdeak zuen egoera sozial eta poltiko larriari irtenbidea eman itxaropena..1.1 Behin-behineko gobernuaBehin-behineko gobernua osatu. Niceto Alcala Zamora buru. Koalizio errepublikar sozialisteko kideak ziren 1.2 Lehenengo ekimen erreformistakBehin-behineko gobernuak erregimen berria bermatzeko oinarrizko jotzen zituen neurriak jarri abian.Erreforma militarra

Armadak zuen nagusitasuna ezegonkortasuna Ekar zezakeen beldur ziren errepublikarrak.>armada eraberritzeko neurriak hartu Azaak. Indar armatuak aginpide zibilaren mende jarri eta ofizialen kopurua murriztu. Hiriko polizia taldea-ERASOKO GUARDIA-sortu.Nekazaritzaren erreforma

Espainia herrialde nekazaria zen. Hauek, eskuineko alderdietan elkartuta zeuden. 1929ko munduko ekonomia krisiaren eragina sumatu hasia zen ESP eta HEGO E.H eta gora egin langabeziak. Nekazaritzaren erreforma sustatzeko zenbait dekretu eman zituzten 1931 dekretuari aurka lurjabeek. Langabezia gero eta handiagoari irtenbidea eman nahi baina ez onartu 1932 arte.c) Erlijioaren auziaElizaren aginpidea mugatua -Azaak murriztu Eliza hainbat esparrutan zuen eragina. Eta hainbat lege aldarrikatu: -ezkontza zibila eta dibortzioa onartzen zuena, erlijioaren nahitaezko irakaskuntza bertanbehera utzi eta jesuiten ordena desegiteko. -Neurri horien kontrako erreakzioaren burua Pedro Segura. Erregimen berriaren kontrako eta monarkiaren eta erlijioaren aldeko. Sutu egin zituen elizaren kontrakoak. Komentu eta Eliza erre. Azkenean herrialdetik egotzi.d) Kataluniako autonomiaren auzia Kataluniako Ezker Errep. Irabazi 1931. Hauteskundeak. Donostiako Hitzarmenean, apirilean,ERCko buruzagi Maciak Kataluniako Errep. Aldarrikatu. Espainiako Errepublkaren barruan. - Maciak Katalunia Espainiako Errepublikan sartzea onartu zuen.Behin behineko gobernua dekretu bat eman 1931.Generalitata berriro indarrean jartzeko.

Estatutuaren aurre proiektua idatzi.NURIAKO ESTATUTU izenekoa. Gorteek onespena eman nahi.

e) Euskal autonomiaren auziaEuskal Estatutua Jose Antonio Aguirre eratu. EAJ 1931 eusko ikaskuntzak Batzorde bat eratu. Euskal probintzietarako eta nafarroarako autonoma proiektu bat idazteko. -EAJ Askatasuna nahi zuen Erlijioaren auzian.Baina onartu. 1931. Euskal abertzaleek Batzarra Lizarran. - Lizarrako Estatutua onartu. Eliza-estatua arteko harremanetan zuen autonomiari eta Vatikanorekin Konkordatua nazio askapenaren aldeko adierazpena. Lehen hautesk. Euskal-nafar koalizioak irabazi.Lizarrako Estatutua 1931ko irailean aurkeztu zuten Gorteetan, baina ez zen aurrera atera, Erlijioaren auzian konstituzioarekin bat ez zetorrelako. Azaak erreforma proposatu EAJ sektore aurrerazaleena indarra hart. Errepublikazale, katalanen eta sozialistengana hurbildu.Prozesu konstituziogilea

a) Gorte Konstituziogileak1931ko hauteskundeetan gehiengoa eskuratu errepublikar ezkertiarrek eta sozialistek. Hego E.H eskuineko alderdiak irabazi , EAJ buru.Gorte Konstituziogileek parlamentu batzorde bat sortu, Konstituzioa prestatzeko.b) 1931ko Konstituzioa Beste eskubideen artean izaera bereziko autonomia eskualdeak aitortzeko oinarriak jarri.Konstituzio ezkertiarra .Errepublika : langileen elkartea, demokratikoa, aurrerakoia eta dezentralizatua. Eskualde autonomiaduna. Erlijio ofizialik gabea. Sufragio unibertsala ( emakumeak ere ) autonoma eskualdeak. Kataluniak 1932. Estatutua lortu. Eskubide indibidualak eta politikoak : legea, herriaren borondatearen adierazpen bide, Espaina Zuzenbide Estatu, erlijio askatasuna eta jabetza pribatu indibiduala mugatzea. Parlamentu erregimena ezarri : herriaren burujabetza Gorteen edo Parlamentuaren esku gelditu. Parlamentuak aginpide legegilea.2.BIURTEKO ERREFORMISTA Azaaren gobernua, ezkerreko indar errepublikarrak, sozialistak eta nazionalistak biltzen zituena. - 1931tik 1933ra erreforma egitasmo zabala. Behin behineko gobernuak proposatua jarraituz.- Arazoak konpontzea eta demokraziaren, laikotasunaren eta kulturaren balioak sustatzea zen helburua.

2.1 Nekazaritzaren erreforma Nekazaritzaren Erreformarako Oinarrien Legea: Kontserbadoreen oposizioaren ondorioz eta errepublikarrek formula moderatuak erabili nahi zituztelako. - Ezerezean gelditzekotan egon zen. Baina Sanjurjo matxinadaren krisiari esker 1932 erreformarako egitasmoa idatzi eta eztabaida egin zuten. Proiektuaren puntu nagusiak : latifundioei soilik ezartzea eta erein gabeko lurren behin behineko okupazioa bideratzea. Desjabetu. Nekazaritza Erreformarako Institutuak Koordinatuta. Erreforma oso mantso , lur jabeak haserre desjabetzeko mehatxua. Proposamen anarkista iraultzailegoetara jo.2.2 Erlijioaren auziaOndorioz katolikoak eta buruzagi errepublikarrak urrundu. Eta Jesusen Lagundia desegin. Hego EH.Konstituzioak Errepublika estatu laikoa zela aldarrikatu. Azaak erlijioaren balioen kontrako hartu karlistek. Karlist Elkartasun Tradizionalistan bat egin.2.3 Autonomiaka) Estatu katalanaAlcala Zamorak onespena 1932. - hezkuntza eta finantza arloetan murrizketak. - Kataluniako erakunde autonomikoak indarrean. Macia Generalitateko lehendakari. Luis Compays parlamentuko lehendak.b) Euskal EstatutuaEstatutuaren idazketan errepublikarrak parte hartzea. - Estatutuaren aldeko veste kampaina 1932. - EAJ / Errepub proiektu berria aurkeztu. Nafar. Eten.- Idazketa batzordea 1932 eta 1933 bukatu. Udalerri gehienen babesa izan. ( Araba izan ezik ) - Estatutua onartzeko erreferenduma .- Autonomiaren proiektuan parte hartzeari ezezkoa atzeratu Gorteetan onesteko prozesua.c) Galiziar Estatutua-Gerra zibila hasi eta eragotzi.2.4. Erreforma militarraErreforma militarra krisialdia armadan . 1932 Sanjurjada iraultza. - Armadaren eta nekazaritzaren erreformaren kontra matxinatu ziren. Estatutu katalanaren eztabaidaren kontra ere, Espainiaren batasunari erasotzn. Gbernuak estatu kolpea ezereztu eta Sanjurjo atxilotu.2.5 Hezkuntzaren erreforma Ezinbestekoa herrialdea modernizatzeko.- konstituzioaren arabera nahitaezkoa Lehen Hezkuntza. Doakoa eta MISTOA. Analfabetismo Aurre egiteko.- Bigarren Hezkuntzann hobekuntzak eta Unibertsitatean ikerketa arloa sustatu.2.6 Azaaren gobernuaren krisiaa) Gizarte gatazkak1932 eta 1933 gizarte gatazkak larritu.b) Eskuinaren berrantolaketa Giz. Gatazk ondorioz esker errepublikarraren kontrako sektoreen bategitea. - CEDAren sortze bakarra Madrilen.- Monarkiko kontserbadorea sortu.- Azaak dimisioa 1933. Zamora buru, ondoren Martinez Barrio.- Hauteskunde orokorretan emakumeak botoa lehen aldiz.3. ESKUINDARREN BIURTEKOACEDA garaile. Eskuindarran 1936. Urtera arte. Alejandro Lerrouz, Jose Maria Gil-Robles buru zuen koalizio konfesional katolikoak.CEDA ez zen gobernuan berehala sartu. - Erradikalak altxamendua antolatzeko mehatxua. Lerrouxek, Gil-Roblesen laguntzarekin, erreformaren kontrako politika abian. Eta lorpen asko deuseztatu erregimenaren egonkortasuna kolokan jarriz.3.1 Erreformismoaren kontrako politikaa) Militarren auziaSanjurjo estatu kolpearen ondorioz amnista eman.b) Nekazaritza arloko kontraerreformaAurrerapauso guztiak deuseztatu. - Lehenengo jabeei itzuli lur batzuk > Liskarrak areagotu.c) Autonomien auziaNuriako Estatutua bertan behera, Generalitat eta Parlamentua. Euskal Estatutuan gobernu erradikal-zedistaren Gorteek onartzeko zegoen baina bertan behera.3.2 Indar politikoen berrantolaketa1934tik Aurrera indar politiko gehienen berrantolaketa prozesuari ekin zioten.a) Eskuineko alderdien berrantolaketaJONS eta Espainiako Falangea elkartu. - Estatu kolpea ematearen alde. - Alemanian egiten zituzten moduko manifestazioak imitatu.b) Ezkerreko alderdien berrantolaketa Alderdiek bat egin > Ezker Errepublikazalea sortu.3.3 Politika eskuindarraren erradikalizatzeaKonstituzioaren Berme Auzitegiak betoa jarri Kataluniako Parlamentuaren laborarien kontratuen legeari.( Nekazari katalanen onurako legea) Kataluniako Lliga alderdi eskuindarrak salatu,Hego E.H 1934an Kontzertu Ekonomiak kentzeko asmoaren zurrumurrua. 3 euskal probintzietan babesteko batzordeak. 3 probintziek batzorde bateratua aukeratzeko erreferenduma adierazi. Legez kampo jo zuten.3.4 1934 ko urriko iraultzaa) Tentsio giroa nagusi Arteko tentsioa - Nekazal langileek greba - Diputatu socialista atxilotu. Gobernuaren kontrako batzarra / Kontzertu ekonomikoei eraso. - Horri aurre egiteko euskal nazionalistak eta sozialistak elkartu. CEDAk manifestazio batean , Covadongan. Iraultzaren gertaleku nagusiak Asturias, Katalunia eta Hego E.H.b) Asturiasko eta Kataluniako gertaerak Gobernuan CEDAko 3 ministro sartu > errepublika suntsitzea eta faxismoa ezartzearen beldur. - UGTren greba orokorra, - Asturiasen armak hartu. Companysek Kataluniako Errepublika aldarrikatu eta Generalitat indargabetu. Errepresio gogorra Afrikako armadak, Francisco Franco buru. Asturiasko meatzariei eraso. Generalitateko presidentea eta hainbat buruzagi eta sindikatuetako kide espetxeratuak ,egoitza asko itxi.c) Iraultza hego Euskal HerrianAlderdi Sozialistak eta UGT greba orokorrarekin bat. EAJk ez zuen parte hartu vaina langile clase nazionalistak elkartasuna adierazi zion. Gil- Roblesek gogor zapaldu.3.5 Gobernuaren egonkortasun eza eta biurteko eskuindarraren amaiera1934ko gertaeren ondorioz eskuindarren politika erradikalizatu zen. -ezkertiarrak elkarrengana hurbiltzen hasi ziren. Azaak Ezkertiarrak kalera ateratzea zuen asmoa. - eskuindarren gobernuaren barruan eskandalu handia. - Lerrouxek dimisioa eman behar. -Ondorioz bi kabinete gobernuan.1936an Fronte Popularra sortzeko hitzarmena sinatu, anarkismoa izan ezik. Fronte Pop. Atera zen garaile.4. FRONTE POPULARRA Ezkertiarrek ezkerreko alderdi errepublikarren koalizio handi batean bilduta hauteskundeetan.Hainbat alderdi zeuden : Errepublikarra / PSOE - Fronte Pop irabazi. - Hego EH EAJ eta ezkerreko errepublikarrak irabazle / Araba eta NAfarroan aldiz eskuin tradicionalista karlista. Azaan Errepublikako lehendakaria hautatu.4.1 Gobernuaren erreformak eta gatazka sozialaGobernuaren helburu nagusiak : - amnista / eskuineko gobernuaren zapalkuntzaren biktimentzat/ Konstituz. Errespetat / zergen errreform moderat / nekazari txikien eta merkataru baldintzak hobetzea. Kataluniako Autonomia Estatutua berriro indarrean. Falangea legez kampo. 1936tik iraultza giroa : grebak, okupazioak, armadaren kontrako erasoak.4.2 Errepublikaren kontrako konspirazioa Gorteetan, Jose Calvo Sotelo eta Jose Maria Gil. - Errepublikaren kontrako konspirazioa. - Castillo eta Calvo Sotelo hil > gatazka areagotu. Armadako goi kargudunak monarkikoekin eta karlistekin elkartu, Errepublika eraisteko. 1936 iberian penintsulan hasi Altxamendu nazionala Franco jeneralaren gidaritzapean.Gerra zibila ekarri 3 urtez.

DEBORAH LOZANO

ZIORTZA BELLIDO

2D 2010-11

ARTE BATXILERGOA