El ser humano: entre algo natural y algo socialmente modelado. Que caracteristicas definen os seres
humanos?
sociais na realidade humana?
1. Unha reaiidade compiexa
3. Fixismo e evoIucionismo
5, As bases bioi6xicas da nosa conduta
=. A dimensi6n psicoi6xica do ser humao
6, Actuamos, Sentimos e pensamos
7, A memoria
8. A emoci6n
9. A inteiixencia
IO, §omos seres sociais
12. Cultura e sociedade
IV. A dimensi6n persoaI do ser humano
14, Somos persoas
- l ! !
As multipies dimensi6ns da especie humana
. Desde o punto de vista bio16xico′ OS SereS humanos somos membros da
especie Homo sapiens, PertenCente a Orde dos primates.
. As especies evoiucionan ao Iongo do tempo. Como mostrou CharIes
Darwin, a eVOIuci6n bas6ase na variabiiidade da descendencia e na seiec-
Ci6n naturai.
Os cambios que deron orixe aos seres humanos actuais son de doustipos:
a hominizaci6n, que COnSiste no proceso de evoIuci6n bio16xica, e a huma-
nizaci6n, que abrangue as transformaci6ns de tipo cuItural.
PsicoIoxfa, Cultura e sociedade
" Os seres humanos temos unha dimensi6n psico16xica asociada a nosos
PrOCeSOS mentais e a nosa conduta,
. A vida en sociedade 6 esenciaI para n6s, Ningu6n pode chegar a conver-
terse nun ser pienamente humano se vive sempre apartado dos demais.
Vivir en sociedade permitenos aprender unha iinguaxe e interiorizar unha
forma de vida especifica,
da grupo social ten a spro-
Pia cuItura diferente das de-
mais, No noso mundo actual
as diversas culturas do piane-
ta estan interrelacionadas,
der a respectar e valorar a
Sua riqueZa e muItiplicidade.
. Ademais das dimensi6ns bioi6xica, PSicoi6xica e cultural, nOS SereS huma-
nos tamen existe unha dimensi6n persoai,
Unha persoa 6 un ser inteli-
Xente e libre, COnSCiente da
Sha propia existencia e capaz
de dar un sentido a s11a vida.
A dimensi6n persoai huma-
dade. As( chamamos ao va
Ior linico e irrepetible que
temoscada un de n6s eque
debemos respectar,
1 Unha realidade complexa
Como describirfas ti o que e un ser humano? Certamente, OS SereS hu-
manos somos seres vivos e compartimos moitas caracter(sticas cos demais
animais, Pero se queremos entender o que nos caracteriza como humanos,
debemos ter en conta outras facetas da nosa reaiidade.
Existe en n6s unha dimensi6n psicoI6xica, POrque SOmOS quen de sen
PenSar, lembrar e emocionamos. 1tlm6n somos seres sociais, POrque
Para SObrevivirmos necesitamos reIacionamos e convivir cos demais. Os
SereS humanos vivimos en sociedade formando parte dunha cultura deter-
minada.
Pero, ademais, hai en n6s unha dimensi6n persoai que nos converte en
SereS mOi especiajs. Os seres humanos somos persoas porque, ademais de
PenSar Sentir e decidir tam6n somos conscientes dos nosos pensamentos,
dos nosos sentimentos e das nosas decisi6ns. Esta capacidade de concien-
Cia refIexiva permifenos apreciar o valorico e irrepetibIe que posde cada
existencia humana.
Os seres humanos temos unha dimensi6n bioi6xica, unha dimensi6n psi-
COi6xica, unha dimensi6n sociai e unha dimensi6n persoal,
2, A dimensi6n bio16xica do ser humano
Os seres humanos somos seres viventes, iguai que acontece cos demais
Organismos, tam6n n6s desenvoivemos as funci6ns vitais que nos permiten
nutrimos, reIacionamos e reproducimos, O noso corpo estatonstituido po-
Ias mesmas moiecuias que forman os demais seres vivos no noso pIaneta.
Coma eies, eStamOS feitos de c6IuIas e a nosa informaci6n xenetica esta co-
dificada no noso ADN.
Os ciencos desenvoIveron unha nomencIatura para distinguir as d
ferentes especies vivas que existen sobre a ‾ferra, De acordo con esta cIa-
Sificaci6n, OS SereS humanos somos individuos da especie Homo sapiens.
A nosa especie pertence a fama dos homdos, que aSemade forma
parte dun grupo mampio chamado a orde dos primates. orde dos
Primates tam6n pertencen outros animais estreitamente emparentados
COa nOSa eSPeCie, COmO OS Chimpances, OS bonobos, OS gOs e mais os
OrangutanS,
3,1 Cambian as especies ao iongo do tempo?
Durante moito tempo predominou a crenza de que as caracteristicas dos
SereS Vivos eran aIgo permanente e fixo no tempo. Esta teora, denominada
fixismo, afirma que os seres vivos sempre se mantiveron iguais, tranSmitin-
do fieimente as s11as caracteristicas de xeraci6n en xeraci6n.
O fixismo esta ligado a expiicaci6n creacionista, baseada no reiato da
Creaci6n que se reco=e na BibIia, De acordo co creacionismo, aS eSPeCies
Vivas foron creadas por Deus ao comezo dos tempos, Desde aqueIa, aS eS-
PeCies vivas permanecen etemamente fixas e inaIterabies
2
vivos fo=nventada no s6culo XVpoIo cienl
SueCO Cal Linneo. De a⊂Odo con este ;jstl
⊂ada especie viva vaise nomeando med
dous temos en latfn. O primeiro fai efe(
ao x6neo ao que pertence, mente§ que l
gundo identca a e§PeCie. O se humano fl
Parte do x6neo Homo e coresp6ndese co
PeCje Homo sapjens.
Chares Danwin: WWW.tjching.com/684828
A E;PECiE HUMANA
Sifica os seres vivos segundo as sdas caa(
ticas. Esta clasificacj6n agupa os indjvid¥
djferentes gupoi que, aSemade, Se COn§
Parte de gupos mals xeaj§. De menor a
Xenealidade e§teS guPOS SOn aS eSPeCjei,
neOS, aS famas, aS Orde;, aS Clase§, OS l
majs os einos.
SereS humanos se poden clas=ica de acol
taxonomfa do seguinte modo:
Unidade7 i Oserhumanoentrea naturezaeacuItura
A interpretaci6n fixista concorda a primeira vista coa experiencia que te-
mos sobre os seres vivos. Ainda que observemos distintas xeraci6ns de ca-
balos′ tOdos eIes semeIlan moi parecidos. Os testemuos que temos de
6pocas hist6ricas anteriores (en forma de escuIturas ou pinturas, POr eXem-
Pio) am6sannos que os cabaIos eran, daquela, iguais aos de agora. Acaso
hai motivo para pensar que as especies mudan ao longo do tempo?
3"2, A evoIuci6n das especies
O descubrimento de f6siies de seres vivos moi antigos ofrece unha boa
raz6n para pensar que as especies cambian co tempo, Ao estudar estes f6-
SiIes′ POdemos comprobar que os animais e as piantas que existfan no pa-
Sado non eran iguais aos que cohecemos hoxe" No entanto, nOn aPreCiamos
a simpie vista estes cambios porque para producirse requiren dun longo pe-
r(odo de tempo. Para expiicar estas modificaci6ns xurdiu o evolucionismo,
Segundo o caI as especies vivas cambian co tempo.
A teora da evoluci6n causou moita controversia desde o momento da
Sha aparici6n porque cuestionaba antigas crenzas de ra(z reIixiosa, Por6n,
na actuaIidade a ciencia disp6n de numerosas e s6iidas probas que demos-
tran que a evoiuci6n 6 un feito" Non cabe dida de que as especies vivas
Van mudando ao Iongo do tempo. Pero por que se producen eses cambios e
Cai e o seu mecanismo?
3.3. O Iama⊂kismo
O primeiro cienco que propuxo unha teor(a da evoiuci6n foean-Bap-
tiste Lamarck (1744-1829). De acordo coa sinterpretaci6n, denominada
lamarckismo′ aS tranSformaci6ns que experimentan as especies vivas p6-
dense entender mediante dlfas leis basicas.
. O usdfrecuente e repetido dun 6rgano produce cambios na sestrutu-
ra. ”A funci6n fai o 6rgano’’,
. As modificaci6ns dun 6rgano transmitense de xeraci6n en xeraci6n. 'Os
CarattereS adquiridos h6rdanse’,
Na sobra, PubIicada a comezos do secuio XIX, Lamarck iiustraba o
efecto destas leis no caso concreto das xirafas. Por que teifen as xirafas o
PeSCOZO tan longo? Segundo Lamarck, a eSCaSeZa de aIimento no seu medio
naturai fixo que as xirafas tivesen que rea=zar un grande esforzo para alon-
gar o pescozo na procura das p6ias mais aItas e verdes das drbores. Este es-
forzo′ CO temPO′ PrOVOCOu un PequenO aiongamento do pescozo das xirafas.
Este pequeno aIongamento, a Sde vez, tranSmitiuse aos membros da se-
guinte xeraci6n′ que naCerOn CO PeSCOZO un POuCO mais Iongo que os seus
Pais. Se este proceso se repite ao Iongo de varias xeraci6ns, POdemos expIi-
Car O Cambio anat6mico que amosan os f6ses e que conduce ao Iongu(s
mo pescozo das xirafas actuais.
3,4. O darwinismo
Anda que a teor(a deamarck semeiIa bastante convincente, a Se ex-
Plicaci6n non se corresponde cos datos dispobIes. Hoxe sabemos que os
CarattereS adquiridos non se poden herdar; aSque, a(nda que unha xirafa
Se eSforce durante an9S en aIongar o seu pescozo, eSe traZO nOn Seralrans-
mitido a sda descendencia.
Daqueia′ COmO POdemos exp"car o mecanismo da evoIuci6n? A exp=ca-
Ci6n correcta do proceso evoiutivo foi ofrecida por Charles Darwin a media-
dos do s6cuio XIX. O darwinismo ap6iase en ds ideas basicas: a Variab
dade da descendencia e o proceso de selecci6n naturaI.

Va dos primates.
a especies djferentes) mentreS que un PaStOr
aleman e un chjhuahua pertencen a mesma es-
PeCie. Por que animais paecjdo§ Se Clasifican en
e§PeCies diferentes, mentreS que CanS distintos
Se COnSjdean da mesma especje?
O cjterio cientco paa de o que 6
unha especie ten que ve coa posibdade de
que dous indjviduos poidan te descendencia.
1bdas as razas de cans petencen a mesma es-
Pe⊂je porque ie POden cuzar ente eles e da
luga a deiCendentes f6es. Pola contra, OS
le6ns e mais os tjgres non poden ter de;Cenden-
Cja fetil, POIo que se consjdera que pertencen
a especies distjntas.
1
Profe
Línea
Profe
Flatu
Línea
/ Vaiabilidade da descendencia" Ao estudar a reproduci6n dos seres v
vos, Darwin decatouse de que non todos os descendentes son exaCta-
mente iguais. Ainda que as caraCter(sticas basicas dunha especie se
transmiten de xeraci6n en xeraci6n′ eXisten pequenaS Variaci6ns entre os
individuos, Por iso non todos os fil-os son id6nticos entre si′ e POr iso
tampouco son exactamente iguais aos seus paIS.
SeIecci6n naturai, Darwin observou que as Variaci6ns existentes entre
distintos individuos pod(an ter moita importancia para sobrevivir. Algun-
has desas pequenaS mOdificaci6ns poden ser beneficiosas′ mentreS que
outras poden resu-tar prexudiciais. Os seres vivos que estean meIior
adaptados termais probabades de sobrevivir e reproducirse′ men-
tres que os peor adaptados morrersen descendencia.
Este e o proceSO de selecci6n natura′ que favorece os sereS Vivos mais
aptos" Estes individuos terch mais 6xito reprodutivo e poderch transmitirIle
os seus trazos a sde descendencia. Deste xeito eses trazos adaptativos ma-
nifestaranse nas xeraCi6ns sucesivas. Po-a contra′ OS traZOS desfavorables
desaparecerch porque os individuos peor adaptados teran mais dificuitades
para sobreviviren e reproduchense.
como pode exp"car a teor{a darwinista o Iongo pescozo das xirafas? Se-
gundo Darwin′ eXiste unha certa variabilidade nas xirafas. Algunhas nacen co
pescozo un pouco mais Iongo e outras cO PeSCOZO un POuCO mais curto. Can-
do escasea a comida, u=icamente as xirafas co pescozo mais Iongo poden a
mentarse, SObrevivir e reproducirse. Deste xeito ten lugar un proceso de se-
lecci6n naturaI que favorece as xirafas co pescozo longo" Estes individuos
poderreproducirse e transmitir os seus trazOS aOS SeuS descendentes
Darwin demostrou que a Variabdade da descendencia e o proceso de
selecci6n natural permiten explicar a evoIuci6n das especies.
3.5. A teorfa sint6tica da evoluci6n
se ben o darwinismo exp-ica como se PrOduce a evoiuci6n das especies′
esta teor(a resuita incompIeta en dous aspectos importantes. En primeiro
lugaDarwin non foi quen de aclarar o mecanismo da herdanza que lles
pemite aos pais transmitir os seus taZOS aOSos" E′ en Segundo Iugar′
tampouco soubo explicar por que′ ainda que osos se parecen aOS PaIS′
existe unha certa variabilidade entre os descendentes"
paa expiicar estas d11as cuesti6ns fai falta recorer a xenetica′ unha
ciencia que a(nda non exist(a en tempos de Darwin. As investigaci6ns de
- 4
stla teOia evolucionista
xustifica que See conside-
mento contempoaneo As
de xeito decisjvo nao;O-
tores tan diversos cOmO
dich NjetziChe.
xe6logo e naturaista a bordo dc
expedici6n cientffjca aredo do
ando os see§ Vivo§ que atOPOu n
mo os f6siles que foi eco11endo, [
a da foma a unha teorfa evouc
no mecanismo da selec⊂i6n natua
Conscient ’l’OP 8l’CIES teorfa pode
gan contO
proce§O de evoluci6n humana no
do home.
mente, aS ideas de Darwin foO
fimadas po n…eOSaS POba
danwinjsmo, COmbnado cos ach‘
teorfa sint6tica da evoluci6n qu
maco expicativo sobre a orixe
to dos §eeS vivos no noSO Panete
Xen6tica: Ciencia que estuda as
herdanza e o xeito en que aS C
individuos se transmiten dunl
que serviu para confirmae a sa t
C e S “
Profe
Rectángulo
Profe
Línea
Unidade7 1 Oserhumanoentrea natureza eacultura
Gr6gor Mendel sobre as leis da herdanza e o posterior descubrimento do
ADN permitiron aciarar como se transmiten os trazos de xeraci6n en xe-
A actuaI teorfa sint6tica da evoIuci6n integra as achegas do darwsmo
e os descubrimentos da xen6tica. Hoxe en d(a sabemos que a informaci6n
SObre as caracteristicas dun ser vivo esta codificada no ADN das s11as c6Iu
Ias. O ADN transmitese dunha xeraci6n a outra, O CaI permite expiicar por
que osos se parecen aos pais. No entanto, nOn tOdos os descendentes
SOn eXaCtamente iguais, debido tanto ds diversas combinaci6ns dos xenes
dos proxenitores como a mutaci6ns no ADN.
4 As orixes da especie humana
4,1, Evoiuci6n bio16xi⊂a e eVOIuci6n culturaI
A especie humana, COmO CaIquera outra, 6 produto dun longo proceso
evolutivo. O Homo sopiens non existiu sempre, Sen6n que xurdiu a partir
doutras especies de homnidos hai aproximadamente 2OOOOO anos.
Para entender como xurdiron os seres humanos a partir dos nosos ante-
PaSados, COnV6n distinguir dous procesos diferentes, que Se denominan ho-
minizaci6n e humanizaci6n.
A hominizaci6n fai referencia ao proceso de evoiuci6n bio16xica mediante
O Cai xurdiu a nosa especie.
Ao estudar a hominizaci6n, debemos ter en conta como a seIecci6n na-
tural foi modificando as caracteristicas anat6micas e fisioI6xicas dos nosos
antepasados, Co tempo, unhas especies de homdos deron lugar a outras
distintas e me=or adaptadas ao entomo. Durante aIgl]ns perfodos existiron
Varias especies de hominidos distintas, a(nda que s6 o actuai Homo sopiens
Iogrou sobrevivir ata a actuaIidade,
A humanizaci6n e un proceso de evoIuci6n cuiturai que vai mals ado
PUramente bioi6xico,
A humanizaci6n foi posibIe pola aparici6n da linguaxe, da vida en socie-
dade e da tecnica. A cultura e o trazo que nos distingue mals cIaramente do
resto de animais, Xa que graZaS a eia somos quen de utzar smoios e de
empregaios para eiaborar un pensamento complexo.
4.2, O proceso de hominizaci6n
Aa evoiutiva da que procede o Homo spiens separouse da que condu-
Ce aOS aCtuais chimpaces hai uns 4,5 miiI6ns de anos. A partir dese mo-
mento, COnSid6rase que os nosos antepasados pertencen ao gupo dos ho"
mdos, nO que tam6n se incIl]e a nosa propia especie.
Os hominidos dos que procedemos experimentaron unha evoluci6n bio-
i6xica que os diferenciou radicaImente do resto dos primates. Este proceso
denominase hominizaci6n, e eSta marCado por cambios cruciais como a bi-
Pedestaci6n, a liberaci6n da man e o aumento do cerebro,
Os hominidos son primates que se desprazan erguidos e camihan sobre
O Chan apoidose nas sdas ddes extremidades posteriores, A bipedesta-
Ci6n diferencia cIaramente aos hominidos do resto dos primates, que Viven
nas arbores e despratanse usando para iso as shas catro extremidades.
A HIP6TESE DO XENE EGOisTA
A fomulaci6n do pesente libro 6 que n6s, aO
igual que todo; OS demais animais, SOmO§ maqulnaS
Ceadas poos no;OS XeneS. Do mesmo xeito que os
Pr6speos ganster; de Chicago, OS nOSOS XeneS SO-
PeO §era O egOfsmo desapiadado. Esta ca=daq
egoista do xene dara, nOrmalmente, Orjxe ao
egoismo no comportamento humano. A§i e todo,
COmO POderemos ape⊂ihai cic…StanCjas espe-
Cjais na§ Cales o§ XeneS POden alcanza meo os
SeuS Obxectivos egofstas fomentando unha forma
=mitada de altruismo a njvel dos animais indivi.
duai; …]
Defenderej a tese de que a unjdade fundamen-
tal de selecci6n, e POIo tanto do egofsmo, nOn 6 a
especie nin o grupo, nin §equea, eStritamente fa-
lando, O indjviduo.o xene, a Unidade da hedan-
Za. A algdns bi6logos esta formuaci6n podera=es
PaeCer; aO Pcipio, unha po§jci6n extrema.
EspeO que Cando aprecien en que §entjdo o
afimo, eStean de acodo en que 6 unha posjci6n,
en esen⊂ja, OrtOdoxa, ainda cando estea expe§ada
dun xeito ins6=to.
1. En que consiste a teodo ’’×ene egOista”?
2. Afirma o autor que a; PeriOa; SOmOS SemPre
egost∂S? Quen §e PreSenta dominado por un
“’egoismo desapiadado“?
da evouci6n de Danwin?
que co tempo se transformaron nos seres humanos ac
tuais, Na iiustraci6n, reCOnStruCi6ns de Homo erecfus.
Bipedesta⊂i6n: Capacidade de desprazarse en po
Sici6n erguida apoidose sobre as extremidade
POSteriores.
145
Profe
Línea
Profe
Cuadro de Texto
Al formular la Teoría de la Evolución, Darwin ignoraba los mecanismos de la genética y tampoco se habían descubierto fósiles suficientes. La teoría sintética de la evolución y la búsqueda de fósiles ha aportado mas pruebas a favor de la evolución
Profe
Línea