Edebe … · Web viewAnalizar un gráfico comparativo do crecemento da poboación e da produción...

PROGRAMACIÓN DE AULA – Ciencias Sociais ESO 2

Ciencias Sociais 2ESO rodeira

Xeografía e Historia

PROGRAMACIÓN DE AULA

Programación das unidades didácticas

© rodeira-grupo rodeira 1


Depósito legal. B.11627-2012



UNIDADE DIDÁCTICA 1: A poboación mundialCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Participar e cooperar en iniciativas

grupais, aceptando que poida haber distintos puntos de vista sobre un mesmo feito, para ser capaz de interactuar de forma positiva e aberta.

• Desenvolver empatía cara á poboación inmigrante.

Tratamento da información e competencia dixital

•Interpretar gráficas de poboación.•Manexar de forma elemental unha

base de datos.Comunicación lingüística • Identificar e describir as principais

tendencias demográficas utilizando o vocabulario adecuado.

Matemática• Calcular mentalmente operacións

simples para a elaboración de gráficas demográficas.

Autonomía e iniciativa persoal• Participar activamente e xerar

ideas nos traballos grupais.

• Identifica as variables demográficas e utiliza o vocabulario adecuado.

• Identifica e describe as principais tendencias demográficas utilizando o vocabulario adecuado.

• Interpreta datos demográficos a partir de mapas.

• Coñece os conceptos básicos para a análise dos comportamentos demográficos.

• Interpreta gráficas de poboación.

• Traballa en equipo de forma construtiva.

• Expresa as propias ideas de forma correcta, utilizando o vocabulario adecuado.

• Acepta que pode haber distintos puntos de vista sobre un mesmo feito.

• Manexa de forma elemental unha base de datos.

• Realiza cálculos a partir de datos demográficos para elaborar gráficas.

• Interpreta unha pirámide de poboación para comprender a estrutura e as tendencias demográficas dun territorio determinado.

• Coñecer as variables demográficas (natalidad, fecundidad, mortalidad) e de que forma determinan o crecemento natural da poboación.

• Coñecer os réximes demográficos da poboación mundial.

• Comprender as causas e as consecuencias das migraciones, así como os seus tipos.

• Entender as causas e as consecuencias dos movementos de refuxiados e de inmigrantes sen papeis, e manifestar unha actitude respetuosa e tolerante cara a estes colectivos.

• Distinguir os factores que determinan a estrutura da poboación.

• Identificar as fontes demográficas utilizadas para a análise da poboación e valorar a súa utilidade.

• Recoñecer os diferentes modelos de pirámides de poboación e saber interpretalas.

• Describir os factores que condicionan os comportamentos demográficos coñecendo e utilizando os conceptos básicos para a súa análise.

• Caracterizar as tendencias demográficas predominantes no mundo actual.

• Describir os factores que condicionan os movementos migratorios coñecendo e utilizando os conceptos demográficos básicos para a súa análise.

• Comprender as dificultades das persoas que deben emigrar do seu país de orixe e as consecuencias que iso conlleva.

• Describir os factores que determinan a estrutura da poboación coñecendo e utilizando os conceptos demográficos básicos para a súa análise.

• Ler, interpretar e elaborar representacións gráficas sinxelas de datos, mapas etc.

• Ler, interpretar e elaborar pirámides de poboación.



CONTIDOS

C P V

• Definición de crecemento natural ou vegetativo. • Natalidade e mortalidade. • Outros indicadores demográficos.• Definición de migración, emigración, inmigración e

saldo migratorio.• Causas das migraciones.• Tipos de migraciones.• Consecuencias das migraciones.• Tipos de gráficas: lineal, de barras e diagrama

sectorial.• Definición de estrutura da poboación.• A poboación segundo o sexo.• A poboación segundo a idade.• A poboación segundo a actividade económica.• Identificación de tipos de pirámides de poboación.• Evolución da poboación mundial.• O modelo de transición demográfica.• Situación demográfica actual nos países

desenvolvidos, subdesarrollados e en vías de desenvolvemento.

• Lectura e interpretación dun mapa de movementos naturais da poboación mundial.

• Interpretación de datos demográficos a partir de táboas.

• Lectura e interpretación das causas das migraciones nun mapamundi.

• Interpretación de gráficas. • Elaboración de gráficas.• Lectura e interpretación de gráficas lineais, de

barras e diagramas sectoriais.• Elaboración dunha pirámide de poboación.• Interpretación dunha pirámide de poboación.• Interpretación dun gráfico lineal sobre a evolución

da poboación mundial.• Localización dos réximes demográficos nun

mapamundi.

• Valoración crítica da intolerancia e as actitudes racistas e xenófobas cara á inmigración.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A análise do crecemento

natural e das causas das migraciones a nivel mundial permite a formación dun xuízo crítico sobre as desigualdades políticas, sociais e económicas existentes entre os países desenvolvidos e subdesarrollados.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. O movemento natural da poboación.• Definir indicador demográfico e crecemento natural.• Definir crecemento natural.• Calcular indicadores demográficos a partir dos datos proporcionados nunha táboa.• Localizar nun mapamundi as zonas de maior crecemento natural.• Interpretar indicadores demográficos de distintos países a partir da información proporcionada por unhas gráficas.2. Os movementos migratorios.• Definir emigración, inmigración e saldo migratorio.• Distinguir entre crecemento natural e crecemento real.• Caracterizar as causas das migraciones aportando exemplos.• Elaborar un esquema dos tipos de migraciones.• Interpretar o tipo de migración a partir da análise dunha imaxe.• Ler e interpretar un texto sobre o reto das migraciones.3. Interpretar e elaborar gráficas.• Determinar o tipo de gráfica máis conveniente para representar datos demográficos.• @ Consultar datos demográficos na web, plasmalos graficamente e interpretalos.• Representar graficamente os datos sobre a evolución da taxa de fecundidade proporcionados nunha táboa.• Interpretar unha gráfica sobre poboación activa.4. A estrutura da poboación.• Explicitar as diferenzas da estrutura da poboación nos países desenvolvidos e nos subdesarrollados.• Indicar a que tipo de gráficas corresponden unhas imaxes.• Interpretar a distribución da poboación en distintos países a partir dun diagrama sectorial.• Interpretar a evolución da poboación mundial por idades a partir dun gráfico lineal. • Explicar as consecuencias do envejecimiento da poboación.• Interpretar datos de poboación dun país desenvolvido e dun subdesarrollado a partir dun gráfico de barras.5. Elaborar e interpretar pirámides de poboación.• Explicar as características dos grupos de idade representados nas pirámides de poboación.• @ Buscar datos na web e confeccionar unha pirámide de poboación.• Interpretar a pirámide de poboación de Marruecos.6. A evolución da poboación mundial.• Interpretar unha gráfica da evolución da poboación mundial.



• Definir modelo demográfico.• Determinar as características das distintas fases do modelo de transición demográfica. Relacionalo con pirámides de poboación.• Localizar Estados nun mapa temático e determinar en que fase do modelo de réxime demográfico áchanse.• Definir censo de poboación e padrón municipal.

OUTRAS ACTIVIDADES

AVALIACIÓN INICIAL Grupo clase • A partir da imaxe inicial da unidade, preguntar sobre os coñecementos previos do tema que o alumnado

debería ter. • Examinar os contidos da unidade que contribúen ao logro das CB indicadas.

MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Nesta unidade abórdanse o movemento natural da poboación, a evolución da poboación e a análise da súa estrutura. Tamén se presentan as ferramentas de estudo da demografía (principais indicadores e criterios máis habituais de estudo).

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB • Identificar o tipo de migración a partir da lectura dunha noticia xornalística.• Interpretar os datos dunha gráfica.• Determinar a forma das pirámides de poboación de distintos países, a partir dunha serie de variables

demográficas.• Identificar o comportamento demográfico dun país actual a partir dos datos dunha pirámide de poboación e

dun texto explicativo.

COMPLEMENTARIAS • En grupos, realizar un traballo de investigación sobre o tipo de pirámide de poboación de Galicia na actualidade e a súa interpretación, como se estrutura a poboación galega e cal é a situación demográfica de Galicia na actualidade. Este traballo pode ser exposto na clase.

ATENCIÓN Á DIVERSIDADE REFORZO AMPLIACIÓN

Libro do alumnoActividade 3, páx. 21; actividades 8 e 10, páx. 23; actividade 12, páx. 25; actividade 19, páx. 27; actividade 24, páx. 29; actividade 27, páx. 31.

Material complementario

Libro do alumnoActividade 5, páx. 21; actividade 15, páx. 25; actividade 21, páx. 27; actividade 28, páx. 31.

Material complementarioFicha 3, páx. 11; ficha 4, páx. 13.



Ficha 1, páx. 7; ficha 2, páx. 9.

AVALIACIÓN DA UNIDADE DAS COMPETENCIAS BÁSICAS

Libro do alumno – Definir natalidade, mortalidade e crecemento

natural ou vegetativo.– Calcular indicadores demográficos dalgúns

países a partir da información proporcionada nunha táboa.

– Explicar os tipos de migraciones, as causas que as provocan e as súas consecuencias.

– Especificar os tipos de gráficas existentes para representar graficamente datos estatísticos.

– Identificar os datos básicos nece galega.– Interpretar unha pirámide de poboación.– Explicar as fases do modelo de transición

demográfica.Material complementario • Ficha fotocopiable de avaliación:

– Definir movemento natural, movemento migratorio e estrutura da poboación, e enumerar os indicadores demográficos utilizados para determinalos.

– Analizar un texto sobre natalidade e mortalidade.– Elaborar e interpretar unha pirámide de

poboación.

Material complementario• Ficha de avaliación de CB:

– Analizar un texto sobre inmigración. – Identificar pirámides de poboación.

• Rúbrica de avaliación das CB da UD.• Rúbrica de avaliación das habilidades xerais.



ACTIVIDADES DE PROMOCIÓN DA LECTURA E A EXPRESIÓN

Lectura• Ler de xeito comprensivo fontes de tipoloxía diversa.• Gozar coa lectura de novelas.• Ler información diversa das páxinas web propostas para obter ou ampliar información, investigar, acceder a programas… • Utilizar estratexias de comprensión lectora:

– Lectura silenciosa (autorregulación da comprensión).– Elaboración de síntese, esquemas e resumos (conciencia da propia comprensión).

Expresión• Expoñer de forma oral e escrita a formulación e desenvolvemento da resolución das diversas actividades.• Expresar adecuadamente as aprendizaxes, utilizando o vocabulario preciso.

ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno: @ Consultar datos demográficos na web, plasmalos graficamente e interpretalos.@ Buscar datos na web e confeccionar unha pirámide de poboación.

Recursos dixitaisConsultar os recursos dixitais que se ofrecen para obter propostas de actividades interactivas, cazas do tesouro e webquest. Tamén se poden obter presentacións para facilitar a aprendizaxe do alumnado, así como enderezos de Internet para a busca de información.

MÍNIMOS ESIXIBLES PARA UNHA AVALIACIÓN POSITIVA

• Caracterizar as tendencias demográficas predominantes no mundo actual.• Describir os factores que determinan a estrutura da poboación coñecendo e utilizando os conceptos demográficos básicos para a súa análise.• Ler, interpretar e elaborar representacións gráficas sinxelas de datos, mapas, pirámides de poboación etc.



CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

• Uso correcto dos conceptos e do vocabulario matemático ao transmitir e solicitar información.• Uso espontáneo ou en contextos cotiáns das aprendizaxes realizadas.• Grao de elaboración persoal das ideas, respostas e procesos persoais desenvolvidos.• Grao de comprensión e comunicación da información.• Orde e claridade na presentación de actividades.• Porcentaxe ou número de acertos en probas, exercicios e traballos escritos. • Comportamento: respecto, interese, motivación, atención, tenacidade, perseveranza e compañeirismo.

METODOLOXÍA

MATERIAIS E RECURSOS ESPAZOS - TEMPOS ESTRATEXIAS METODOLÓXICAS

• Libro de texto de CIENCIAS SOCIAIS 2 ESO, editorial rodeira.

• Libro dixitalizado de CIENCIAS SOCIAIS 2 ESO, editorial rodeira.

• Recursos dixitais (actividades interactivas, animacións, cazas do tesouros, webquest...).

• Dicionarios e outras obras de consulta.

• Ordenador e conexión a Internet.• Encerado dixital.• Material funxible.• Guías didácticas do profesorado.

• Aula.• Tempo aproximado:

dúas semanas.

A metodoloxía proposta promove a construción de aprendizaxes significativas a partir da seguinte secuencia:

– Evocación de coñecementos previos para abordar os novos contidos.– Progresiva e coidada incorporación de novos contidos, mediante exemplos extraídos de

situacións cotiás, que favorezan a súa comprensión e a súa xeneralización por medio de modelos, esquemas, formulacións de problemas... Isto posibilita a transferencia de aprendizaxes á vida cotiá, en conexión coa adquisición das competencias básicas propias da materia e o traballo sistemático das mesmas en cada UD.

– Elaboración de síntese.– Recursos dixitais de diferente índole, preparados para impartir clases mediante o encerado

dixital ou os ordenadores dos alumnos. Estes recursos inclúen actividades interactivas, animacións, cazas do tesouro, presentacións...

– Resolución de problemas para que o alumno desenvolva e perfeccione as súas propias estratexias e, ao mesmo tempo, adquira outras xerais e específicas.

– Exercicios e actividades diversificadas (de reforzo, de ampliación, traballo en grupo, uso das TIC...), secuenciados por niveis de dificultade, que facilitan a adquisición das competencias básicas a todos os alumnos.



Unidade 1: A POBOACIÓN MUNDIAL. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a

partir do desenvolvemento das aprendizaxes. – Índice: Presenta os contidos da unidade e serve como organizador das aprendizaxes.– Contidos: Secuencias de aprendizaxe para cada contido da unidade, con actividades de

aprendizaxe e de aplicación.Propóñense tamén actividades complementarias; actividades TIC; actividades de traballo das CB, e de reforzo e AMPLIACIÓN.Todo o traballo dos contidos está orientado ao desenvolvemento e á adecuación das competencias básicas definidas na unidade.

– Síntese: Esquema que resume graficamente os contidos básicos da unidade.– Vocabulario: Conceptos básicos que se deben coñecer ao finalizar a unidade.– Actividades de traballo das CB: Unha proposta de investigación ou análise e actividades

para traballar as competencias básicas. – Avaliación: Actividades para comprobar se comprenderon e asimilaron os contidos

desenvolvidos na unidade.



PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

ESCRITOS ORAIS OUTROS

• Tarefas diversas do alumno realizadas na actividade diaria da clase.

• Actividades diversas de avaliación de aprendizaxes e de competencias básicas.

• Proceso seguido na resolución de problemas.• Actividades TIC: interactivas, cazas do tesouro,

enlaces web...• Arquivo individual.

Valoración da formulación e dos procesos seguidos, así como do resultado obtido.

• Preguntas individuais e colectivas.

Observación e valoración do grao de participación de cada alumno e da calidade das súas intervencións.

• Rúbricas trimestrais de avaliación das CB.• Rúbricas dos proxectos.• Rúbricas das habilidades xerais.• Fichas de avaliación das CB.• Rexistro individual.• Rexistro do grupo-clase.• Portfolio e e-portfolio.• Informe de avaliación. • Blog do profesor.



AVALIACIÓN DA PRÁCTICA DOCENTE

ADECUACIÓN DA PLANIFICACIÓN RESULTADOS ACADÉMICOS

PROPOSTAS DE MELLORA

Preparación da clase e dos materiais didácticos

Hai coherencia entre o programado e o desenvolvemento das clases.

Existe unha distribución temporal equilibrada.

Adecúase o desenvolvemento da clase ás características do grupo.

Utilización dunha metodoloxía adecuada

Débese ter en conta as aprendizaxes significativas.

Considérase a interdisciplinariedade (en actividades, tratamento dos contidos etc.).

A metodoloxía fomenta a motivación e o desenvolvemento das capacidades do alumno/a.

Regularización da práctica docente

Grao de seguimento dos alumnos.

Validez dos recursos utilizados na clase para as aprendizaxes.

Os criterios de promoción están consensuados entre os profesores.

Avaliación das aprendizaxes e información que delas se lles dá aos alumnos e ás familias

Os criterios para unha avaliación positiva atópanse vinculados aos obxectivos e contidos.

Os instrumentos de avaliación permiten rexistrar numerosas variables da aprendizaxe.

Os criterios de cualificación están axustados á tipoloxía das actividades planificadas.

Os criterios de avaliación e os criterios de cualificación déronse a coñecer:– aos alumnos.– ás familias.



Utilización de medidas para a atención á diversidade

Adóptanse medidas con antelación para coñecer as dificultades de aprendizaxe.

Ofreceuse resposta ás diferentes capacidades e ritmos de aprendizaxe.

As medidas e recursos ofrecidos foron suficientes.

Aplicáronse as medidas extraordinarias recomendadas polo equipo docente atendendo aos informes psicopedagóxicos.



PROGRAMACIÓN DE APOIOS A NEE Alumnos

1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................

Atención individualizada na aula para a realización das actividades propostas.Adaptación das actividades da programación.Atención individualizada dentro e fóra da aula para a realización das actividades adaptadas.Adaptación curricular significativa por n.e.e.Adaptación curricular por alta capacidade intelectual.Adaptacións no material curricular por incorporación tardía no SE.…



UNIDADE DIDÁCTICA 2: Poboación e recursosCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Desenvolver a empatía cara á

poboación inmigrante.• Opinar, situarse e tomar decisións,

respectando os distintos puntos de vista.

Coñecemento e interacción co mundo físico• Comprender as múltiples causas

da desigual distribución da poboación e dos recursos no mundo.

Tratamento da información e competencia dixital• Contrastar fontes e saber extraer

conclusións.Comunicación lingüística • Formular e defender argumentos

de forma convincente e dialogada, utilizando o vocabulario adecuado.

Aprender a aprender• Redactar un informe sobre a

análise demográfico dun territorio, utilizando os recursos e as ferramentas máis adecuados.

• Comprende as causas da desigual distribución da poboación e dos recursos no mundo.

• Interpreta e contrasta datos demográficos e socioeconómicos.

• Interpreta mapas de fluxos migratorios.

• Desenvolve a empatía para comprender a realidade socioeconómica actual.


• Acepta que pode haber distintos puntos de vista sobre un mesmo feito.

• Analiza o actual réxime demográfico europeo, español e galego e as súas consecuencias.

• Redacta un informe sobre a análise demográfico dun territorio.

• Comprender as múltiples causas da desigual distribución da poboación e dos recursos no mundo.

• Coñecer quen son produtores e quen explotadores dos recursos básicos.

• Identificar as principais correntes migratorias mundiais e as súas causas fundamentais.

• Valorar e respectar a diversidade cultural.

• Coñecer algúns dos conflitos xerados polas diferenzas entre as culturas e valorar a importancia de adoptar actitudes tolerantes e non discriminatorias para superalos.

• Identificar as características demográficas máis importantes da poboación europea, española e de Galicia.

• Describir os factores que condicionan os comportamentos demográficos coñecendo e utilizando os conceptos básicos para a súa análise.

• Determinar como se distribúen, como se explotan e quen controla os recursos no mundo e relacionalo co concepto de calidade de vida.

• Describir as grandes correntes migratorias mundiais na actualidade comprendendo as causas e as consecuencias que conllevan as migraciones.

• Comprender as dificultades das persoas que teñen que emigrar do seu país de orixe e as consecuencias que iso conlleva, así como os aspectos positivos que traen consigo as migraciones.

• Coñecer os principais indicadores demográficos de Europa, de España e de Galicia, e detectar as principais tendencias migratorias nestes lugares.



CONTIDOS

C P V

• A distribución da poboación mundial. • A distribución dos recursos.• O funcionamento da actividade económica. • Os axentes económicos. • O control dos recursos.• Os recursos básicos. • Outros recursos básicos. • A desigual distribución da riqueza no mundo.• Tipos de migraciones. • Inmigrantes en situación irregular. • Principais movementos migratorios mundiais na

actualidade.• A densidade de poboación en Europa. • Os indicadores demográficos en Europa. • A urbanización en Europa. • As migraciones en Europa.• A densidade de poboación en España. • Os principais indicadores demográficos en España. • As migraciones en España.• A poboación galega. Unha poboación en

estancamento.• A dinámica da poboación galega.• A dinámica da poboación galega.• Os movementos migratorios en Galicia.

• Cálculo de densidades de poboación.• Lectura e interpretación dun mapa sobre a

poboación desnutrida no mundo. • Interpretación de gráficas.• Lectura e interpretación de mapas temáticos. • Lectura e interpretación de imaxes.• Lectura e interpretación dun mapa de fluxos sobre

migraciones internacionais.• Lectura e interpretación dun mapa da densidade da

poboación en Europa.• Procura de datos demográficos en Internet.• Interpretación da densidade da poboación española

nun mapa.• Análise e interpretación da poboación galega e a

súa distribución.

• Mostra dunha actitude positiva cara á preservación do medioambiente.

• Toma de conciencia do problema da desnutrición no mundo.

• Toma de conciencia das posibilidades que ofrece a vida nun país desenvolvido.

• Toma de conciencia do debate que suscita a inmigración.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica e educación para a

saúde. O mapa da poboación desnutrida no mundo e as gráficas da composición das dietas americana e india e do consumo mundial de enerxía permiten comprender as desigualdades existentes no mundo e coñecer as consecuencias dos hábitos alimenticios inadecuados na saúde das persoas.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A distribución da poboación e os recursos.• Calcular as densidades de poboación dos continentes.• Especificar cales son os maiores focos de poboación mundiais e os focos secundarios a partir dun mapa.• Analizar un gráfico comparativo do crecemento da poboación e da produción de comida.• Nomear os países produtores de alimentos e as zonas non produtoras e determinar en que continentes áchanse.• Indicar os factores físicos, históricos e socioeconómicos que favorecen unha maior densidade de poboación.2. A explotación dos recursos.• Explicar as fases en que se divide a actividade económica e os problemas que poden derivarse desta.• Determinar as principais zonas mundiais onde a desnutrición vai en disminución e aquelas en que vai en aumento.• Especificar os países que controlan os recursos no mundo e cales son dependentes dos primeiros.• Determinar as principais áreas mundiais onde se consome máis enerxía.3. Recursos e calidade de vida.• Especificar as zonas con maior e menor alfabetización a partir da observación dun mapamundi.• Explicar o porqué das bolsas de pobreza, como afectan ás persoas que as forman e en que países danse.• Cuestionar os motivos da desigualdade na alfabetización entre mulleres e homes.• Determinar o uso de Internet a partir da observación dun mapamundi.• Describir tres tipos de situación da vivenda.4. As correntes migratorias no mundo actual.• Localizar as principais áreas mundiais de acolleita de inmigrantes.• Especificar o significado da expresión «inmigrante sen papeis» e as causas que producen este fenómeno.• Ler e interpretar un texto sobre unha vítima da emigración.• Definir éxodo rural e explicar as súas consecuencias.• Detectar elementos que poden contribuír ao freo do fenómeno migratorio.5. A poboación europea.• Determinar a densidade de poboación europea a partir da observación dun mapa.• Resumir as características da poboación europea.• Explicitar os principais movementos migratorios en Europa.• Interpretar a pirámide de poboación de Finlandia.• En grupos, debater sobre a importancia de respectar as crenzas e formas de vida das persoas inmigrantes.• @ Especificar cales son os países máis poboados da UE a partir dunha consulta en Internet.6. A poboación española.



• Clasificar as provincias españolas segundo a súa densidade de poboación a partir da observación dun mapa.• Organizar un debate sobre as consecuencias negativas da alta esperanza de vida e a baixa natalidade en España.• Determinar que dous grupos de inmigrantes predominan en España e cales son os obxectivos de cada un deles.• Responder preguntas sobre a emigración de rumanos en España a partir da lectura dun texto.7. A poboación galega.• Explicar a evolución da poboación en Galicia desde 1900 ata os nosos días.• Interpretar a pirámide de poboación de Galicia no 2010.• Explicitar cal é a densidade de poboación de Galicia a partir da observación dun mapa.• Resumir as etapas da emigración galega e as súas consecuencias.• @ Realizar un traballo de investigación sobre a demografía do propio concello a partir dunha consulta en Internet.

OUTRAS ACTIVIDADES

AVALIACIÓN INICIAL Grupo • A partir da imaxe inicial da unidade, preguntar sobre os coñecementos previos do tema que o alumnado


MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Reflexionar sobre a relación entre a distribución da poboación no mundo e a posibilidade de obter recursos para vivir.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Situar Nigeria nun mapamundi mudo e explicar cara a onde se dirixiría un hipotético emigrante daquel país

para buscar mellores medios de subsistencia.• A partir da lectura dun texto, determinar a distribución dos recursos naturais no mundo, especificar que

países contrólanos e explicar a interdependencia económica entre os países do norte e os do sur.• Identificar o comportamento demográfico dun país a partir dos datos dunha pirámide de poboación.• Explicar os obxectivos da lei de dependencia de 2006 a partir da lectura dun texto.

COMPLEMENTARIAS • En grupos, realizar un traballo de investigación e síntese, para a súa exposición na aula, sobre os recursos básicos producidos en Galicia, os que necesita exportar por falta de produción e os que produce e exporta para o seu beneficio.




Libro do alumnoActividades 2 e 4, páx. 39; actividades 6 e 7, páx. 41; actividade 10, páx. 43; actividade 16, páx. 45; actividades 21 e 22, páx. 47; actividade 27, páx. 49; actividade 33, páx. 51.


Libro do alumnoActividade 5, páx. 39; actividade 15, páx. 43; ficha 2, páx. 21; actividade 26, páx. 47; actividade 28, páx. 49; actividade 31 páx. 51.



Libro do alumno – Determinar cales son os principais focos de

poboación mundial.– Especificar as actividades e os axentes

económicos que rexen o proceso de transformación dos recursos para satisfacer as necesidades humanas.

– Explicar o significado da frase «no mundo existe unha desigual distribución dos recursos».

– Interpretar o mapa da densidade de poboación en España.

– Explicar cales son as correntes migratorias máis frecuentes na actualidade.

– Completar un texto sobre a poboación europea.– Indicar os tipos de inmigración recibida en

España nos últimos tempos.

Material complementario • Ficha fotocopiable de avaliación:

– Relacionar áreas mundiais coa súa capacidade de produción e consumo de recursos energéticos.

– Analizar un texto sobre migraciones e urbanización.

– Interpretar un gráfico de tendencias demográficas nos países da UE.

Material complementario• Ficha de avaliación das CB:

– Analizar un texto sobre os recursos en África. – Analizar un mapa da densidade da poboación

española.

• Rúbrica de avaliación das CB da UD.• Rúbrica de avaliación de habilidades xerais.






Expresión• Expoñer de forma oral e escrita a formulación e desenvolvemento na resolución das diversas actividades.• Expresar adecuadamente as aprendizaxes, utilizando o vocabulario preciso.

ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Especificar cales son os países máis poboados da UE a partir dunha consulta en Internet.@ Proporcionar información sobre a poboación do propio concello a partir dunha consulta en Internet.

Recursos dixitais:Consultar os recursos dixitais que se ofrecen para obter propostas de actividades interactivas, cazas do tesouro e webquest. Tamén se poden obter presentacións para facilitar a aprendizaxe do alumnado, así como enderezos de Internet para a busca de información.




• Determinar como se distribúen, como se explotan e quen controla os recursos no mundo e relacionalo co concepto de calidade de vida. • Comprender as dificultades das persoas que teñen que emigrar do seu país de orixe e as consecuencias que iso conlleva, así como os aspectos positivos que

traen consigo as migraciones.• Coñecer os principais indicadores demográficos de Europa, de España e da Galicia, e detectar as principais tendencias migratorias nestes lugares.• Ler, interpretar e elaborar representacións gráficas sinxelas de datos, mapas, pirámides de poboación etc.


• Uso correcto dos conceptos e do vocabulario matemático ao transmitir e solicitar información.• Uso espontáneo ou en contextos cotiáns das aprendizaxes realizadas.• Grao de elaboración persoal das ideas, as respostas e os procesos persoais desenvolvidos.• Grao de comprensión e comunicación da información.• Orde e claridade na presentación das actividades.• Porcentaxe ou número de acertos en probas, exercicios e traballos escritos. • Comportamento: respecto, interese, motivación, atención, tenacidade, perseveranza e compañeirismo.

METODOLOXÍA







dúas semanas.



situacións cotiás, que favorecen a súa comprensión e a súa xeneralización por medio de modelos, esquemas, formulacións de problemas... Isto posibilita a transferencia de aprendizaxes á vida cotiá, en conexión coa adquisición das competencias básicas propias da materia e o traballo sistemático das mesmas en cada UD.

– Elaboración de síntese.




– Recursos dixitais de diferente índole, preparados para impartir clases mediante a utilización do encerado dixital ou dos ordenadores dos alumnos. Estes recursos inclúen actividades interactivas, animacións, cazas do tesouro, presentacións...


– Exercicios e actividades diversificadas (de reforzo, de ampliación, traballo en grupo, uso das TIC...), secuenciados por niveis de dificultade, que facilitan a adquisición de competencias básicas a todos os alumnos.

Unidade 2: POBOACIÓN E RECURSOS. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a











As medidas e os recursos ofrecidos foron suficientes.




PROGRAMACIÓN DE APOIOS A NNE Alumnos

1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 3: As sociedades actuaisCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Identificar e describir os principais

elementos relacionados coa organización das sociedades.

Tratamento da información e competencia dixital• Ler textos e comprender as

principais ideas que expresan.• Ler mapas e gráficas e extraer

información de carácter sociocultural.

Aprender a aprender• Identificar as propias

potencialidades e carencias para mellorar progresivamente e favorecer así o desenvolvemento integral.

Autonomía e iniciativa persoal• Debater aportando argumentos e

respectando a quenda de palabra.• Achegarse a diferentes realidades

socioculturais actuais, valorando as súas achegas no desenvolvemento persoal.

• Tomar decisións de modo autónomo e responsable para facer fronte a situacións cotiás.

• Participar e xerar ideas nos traballos grupais.

• Le textos e comprende as súas principais ideas.

• Identifica os elementos que caracterizan a unha cultura.

• Localiza nun mapamundi as grandes áreas culturais do mundo.

• Identifica as desigualdades sociais.

• Comprende o significado de identidade cultural e coñece os problemas da integración cultural.

• Coñece o valor do traballo para as sociedades e para os individuos.

• Traballa en equipo de forma construtiva.


• Acepta que poida haber distintos puntos de vista sobre un mesmo feito.

• Entender como se organizan e evolucionan as sociedades, ler textos e comprender as súas principais ideas.

• Coñecer os elementos que caracterizan a unha cultura e valorar e respectar a diversidade cultural.

• Identificar as características máis destacadas das principais áreas culturais do mundo.

• Coñecer algúns dos conflitos xerados polas diferenzas entre as culturas e valorar a importancia de adoptar actitudes tolerantes e non discriminatorias para superalos.

• Identificar os trazos principais da estrutura da sociedade e a división do traballo que xera.

• Participar e xerar ideas nos traballos grupais.

• Participar nun debate sobre o equilibrio entre a integración dos inmigrantes e o respecto pola súa identidade cultural.

• Coñecer a organización e a estrutura das sociedades.

• Comprender e respectar as diferentes culturas existentes no mundo.

• Describir e localizar as grandes áreas culturais do mundo.

• Identificar os trazos característicos das sociedades europea, española e galega na actualidade; distinguir a variedade de grupos sociais que as configuran, e comprender os conflitos sociais que iso pode conllevar.

• Recoñecer o valor do traballo nas sociedades e coñecer os problemas do mundo laboral.

• Poñer en marcha ideas propias e alleas e implementar proxectos colaborativos.

• Recoñecer o aumento da diversidade que xera a inmigración, expoñendo algunha situación de desigualdade social.



CONTIDOS

C P V

• Os seres humanos, seres sociais. • A organización das sociedades. • A estrutura das sociedades: sociedades estáticas e

sociedades dinámicas.• O cambio social. • Os factores que impulsan o cambio social. • O conflito social.• A división social do traballo. • O valor do traballo. • Os problemas do mundo laboral.• Definición de cultura. • Os elementos da cultura e a identidade cultural. • A evolución das sociedades e os cambios culturais.• Localización das grandes áreas culturais do mundo. • As linguas do mundo. • As principais relixións no mundo.• As causas da diversidade cultural. • As consecuencias da diversidade cultural. • Multiculturalidade e interculturalidade. • A integración e a identidade cultural.• O desenvolvemento económico nas sociedades

europea e española. • As desigualdades nas sociedades europea e

española. • A diversidade nas sociedades europea, española e

galega.• A multiculturalidade en España.

• Elaboración dun esquema sobre os elementos que poden provocar un proceso de cambio.

• Lectura e interpretación dun texto sociolóxico.• Análise dunha imaxe fotográfica.• Observación e interpretación de mapas temáticos.• Realización dun debate.

• Rexeitamento das discriminaciones baseadas no sexo, a etnia, a orixe e as diferenzas sociais.

• Expresión de opinións sobre cuestións controvertidas con argumentos razoados.

• Tolerancia, respecto e valoración crítica de actitudes, crenzas, formas de vida e outras manifestacións culturais de persoas pertencentes a culturas distintas á propia.

• Interese por coñecer outras culturas e indagar nas súas peculiaridades.

• Respecto cara ás actitudes, as crenzas, as formas de vida e outras manifestacións culturais de persoas ou grupos pertencentes a sociedades distintas á propia.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. O debate achega da

integración e a identidade cultural dos inmigrantes permite tomar conciencia da dificultade e a mutua responsabilidade entre os inmigrantes e os habitantes do país de acolleita.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. Organización e estrutura da sociedade.• Resumir nun esquema as vantaxes de vivir en sociedade.• Xustificar o rol que o alumno/a desenvolve na sociedade.• Explicar que son as normas sociais e xustificar a súa importancia.• Anotar as diferenzas entre sociedade estática e dinámica.• Describir a estrutura da sociedade mesopotámica.• Ler e interpretar un texto sobre o sistema de castas na India.2. A dinámica das sociedades.• Resumir nun esquema os elementos que poden provocar un proceso de cambio.• Distinguir entre os cambios froito da evolución e cambios froito dunha revolución a partir da lectura de dous exemplos.• Diferenciar os cambios que indican progreso dos que representan un retroceso.• Explicar o significado de movemento social.• Debater un conflito social a partir da lectura dun texto.3. Sociedade e traballo.• Xustificar a necesidade da división do traballo.• Elaborar un esquema sobre o traballo.• Especificar a relación existente entre traballo e estatus.• Ler e interpretar un texto sobre a necesidade de traballar.• Interpretar e valorar unha frase sobre como se fai visible o estatus persoal nas sociedades modernas.4. Sociedade e cultura.• Elaborar un esquema sobre os elementos da cultura.• Poñer exemplos de elementos que forman parte da propia cultura.• Explicar o significado de diversidade cultural a partir da lectura dun texto.• Definir difusión cultural, dominación cultural e aculturación.• Diferenciar entre difusión cultural e dominación cultural.• Describir unha imaxe sobre unha yurta mongola.• Describir unha imaxe sobre unha zona comercial de Pekín (Chinesa) e interpretala.5. As grandes áreas culturais do mundo.• Localizar nun mapamundi distintas áreas culturais e poñer exemplos de Estados pertencentes a elas.• A partir da observación dun mapa, localizar os continentes nos que predominan as linguas da familia indoeuropea e especificar as linguas que a compoñen.• @ Elaborar unha táboa das relixións maioritarias en cada continente a partir da observación dun mapa temático.



6. A diversidade cultural.• Explicar as razóns da existencia da diversidade cultural nos países e indicar por que pode ser fonte de riqueza e de problemas á vez.• Definir integración cultural e aculturación.• Explicar que é unha sociedade multicultural.• Ler un texto sobre multiculturalidade e interculturalidade e explicar as diferenzas entre estes dous conceptos.• Realizar un debate sobre a integración e a identidade cultural.

7. A sociedade europea, española e galega.• Elaborar un esquema sobre as características das sociedades europea, española e galega.• Explicar os cambios producidos na familia na sociedade galega.• Facer unha valoración sobre a sociedade do benestar a partir da lectura dun texto.• Responder unhas preguntas sobre a diversidade e a multiculturalidade en España e en Galicia a partir da lectura dun texto e da observación de gráficos.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Explicar a importancia da cultura na organización e estrutura das sociedades. Propoñer facer unha valoración persoal sobre como a cultura inflúe na vida cotiá dos alumnos.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Xustificar os factores que favorecen a convivencia social e elaborar un escrito co título: «Os seres

humanos, seres sociais».• Definir o estatus dunha persoa a partir da lectura dun texto.• Clasificar a sociedade feudal, a sociedade de clases e a sociedade actual segundo sexan estáticas ou

dinámicas.• Relacionar unha serie de cambios sociais coas súas causas.• Xustificar a importancia do traballo para o individuo, a partir da lectura dun texto.• Relacionar unhas fotografías co área cultural á que pertencen e as súas características.• Definir integración cultural, aculturación e sociedade multicultural a partir da lectura dun texto.



COMPLEMENTARIAS • Organizar un debate na clase sobre si a diversidade cultural nunha sociedade é unha fonte de riqueza ou de problemas e por que. Facer fincapé en como debe ser a convivencia entre persoas de distintas razas ou culturas. Expoñer casos concretos próximos á contorna dos alumnos.


Libro do alumnoActividade 1, páx. 59; actividade 7, páx. 61; actividade 14, páx. 63; actividade 18, páx. 65; actividade 24, páx. 67; actividades 27 e 30, páx. 69; actividade 32, páx. 71.





Libro do alumno – Xustificar a necesidade do ser humano de

organizarse en sociedades. – Definir sociedade dinámica.– Ler un texto sobre a influencia dos sistemas de

comunicación e do liderado nas sociedades.– Xustificar a importancia do traballo para o

desenvolvemento persoal e social do individuo. – Dar exemplos dos elementos que configuran a

cultura.– Elaborar un esquema sobre as grandes áreas

culturais do mundo.– Describir a sociedade de Berlín a partir da

análise dunha fotografía.– Explicar o significado da frase: «A sociedade

europea actual é unha sociedade desenvolvida, desigual e diversa».


– Identificar frases erróneas nun listado.


– Analizar un texto sobre a minoría relixiosa dos coptos en Egipto.

– Relacionar áreas culturais coa súa definición.




– Sinalar factores de cambio social nun listado.– Analizar unha afirmación sobre a sociedade

feudal.– Responder unhas preguntas sobre a inmigración

en España.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Elaborar unha táboa das relixións maioritarias en cada continente a partir da observación dun mapa temático.



• Coñecer a organización e a estrutura das sociedades.• Comprender e respectar as diferentes culturas existentes no mundo.• Identificar os trazos característicos das sociedades europea, española e galega na actualidade.• Recoñecer o valor do traballo nas sociedades e coñecer os problemas do mundo laboral.




• Uso correcto dos conceptos e do vocabulario matemático ao transmitir e solicitar información.• Uso espontáneo ou en contextos cotiáns das aprendizaxes realizadas.• Grao de elaboración persoal das ideas, respostas e procesos persoais desenvolvidos.• Grao de comprensión e comunicación da información.• Orde e claridade na presentación das actividades.• Porcentaxe ou número de acertos en probas, exercicios e traballos escritos. • Comportamento: respecto, interese, motivación, atención, tenacidade, perseveranza e compañeirismo.

METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 3: As SOCIEDADES ACTUAIS. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 4: O fenómeno urbano no mundoCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Coñecer os problemas que xorden

no ámbito urbano.Tratamento da información e competencia dixital• Ler e analizar planos urbanos, e

contrastalos con imaxes.Coñecemento e interacción co mundo físico• Observar e interpretar paisaxes

urbanas, describindo os principais elementos que as definen e as caracterizan.

• Respectar e defender o medio no ámbito urbano, mostrando unha actitude favorable a un desenvolvemento sostible.

Aprender a aprender• Resumir as ideas principais nun

esquema.• Identificar as propias

potencialidades e carencias para mellorar progresivamente e favorecer así o desenvolvemento integral.

Autonomía e iniciativa persoal• Idear, analizar, planificar, actuar e

revisar un traballo, e extraer conclusións.

• Coñece a evolución das cidades ao longo da historia e os problemas actuais no ámbito urbano.

• Interpreta mapas e imaxes para analizar o fenómeno urbano.

• Analiza e describe os elementos que definen as distintas paisaxes urbanas.

• Analiza, planifica e revisa un traballo, e extrae conclusións.

• Resume as ideas principais nun esquema.

• Coñece os problemas que xorden no ámbito urbano.

• Le e analiza planos urbanos, e contrástaos con imaxes.

• Respecta e defende o medio no ámbito urbano, mostrando unha actitude favorable a un desenvolvemento sostible.

• Coñecer as principais características das cidades, a súa evolución e as súas funcións.

• Localizar xeograficamente as zonas de maior densidade de poboación do mundo.

• Coñecer as principais características da morfoloxía das cidades e identificar as diferenzas entre cidades de distintas partes do mundo.

• Identificar os principais fenómenos urbanos actuais.

• Decatarse dos problemas e as perspectivas das cidades tanto dos países desenvolvidos como dos do Terceiro Mundo.

• Analizar un plano urbano.• Entender os problemas que se

derivan do rápido crecemento das cidades na actualidade e valorar a necesidade de adoptar medidas para paliar os efectos negativos deste fenómeno.

• Definir cidade e coñecer as funcións urbanas desde a era preindustrial ata hoxe.

• Localizar as principais aglomeracións urbanas do mundo na actualidade.

• Identificar a morfoloxía das cidades a partir de planos e imaxes.

• Coñecer as tendencias actuais das cidades.• Analizar os problemas suscitados aos habitantes

de países desenvolvidos e de países subdesenvolvidos, aplicando este coñecemento a exemplos de cidades de países desenvolvidos e do Terceiro Mundo.

• Ler e interpretar un plano urbano.• Analizar o crecemento das áreas urbanas, a

diferenciación funcional do espazo urbano e algún dos problemas que se lles suscitan aos seus habitantes.



CONTIDOS

C P V

• O concepto de cidade e os criterios para definila. • As funcións urbanas. • A vida nas cidades.• Os principais planos urbanos.• A cidade preindustrial: etapas e características. • A cidade a partir do século XIX.• As tendencias urbanísticas actuais:

periurbanización, reconversión dos espazos industriais, aparición de novos centros, rururbanización etc.

• Tipos de concentracións urbanas: áreas metropolitanas, conurbacións e megalópoles.

• Principais características das cidades europeas. • Principais características das cidades

norteamericanas.• As paisaxes das cidades dos países do Terceiro

Mundo. • Situación actual das cidades do Terceiro Mundo e

perspectivas de futuro.• Os principais elementos dun plano urbano.• Os problemas das cidades: transportes e

infraestruturas, problemas ambientais, problemas sociais.

• A xestión da cidade e os plans de urbanismo, a rehabilitación e a reurbanización das cidades.

• Análise dunha gráfica lineal.• Análise e relación de fotografías aéreas e planos

urbanos.• Análise de textos.• Interpretación dun mapa temático sobre a evolución

do crecemento urbano.• Análise de imaxes urbanas.• Análise e comparación de textos.• Análise dun plano urbano.

• Valoración da pobreza e o subdesenvolvemento como un problema global e procura de solucións.

• Valoración crítica das diferenzas sociais existentes nas sociedades dos países desenvolvidos.

• Toma de conciencia dos problemas das cidades do Terceiro Mundo.

• Expresión dun xuízo crítico achega das consecuencias da extensión do uso do automóbil.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A lectura dos apartados 5

e 6 permite emitir un xuízo crítico sobre as desigualdades económicas e sociais entre os países do mundo.

• Educación viaria. Os alumnos poden reflexionar sobre as consecuencias do uso do automóbil para o medioambiente e para as persoas.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. Un mundo urbanizado.• Explicar os criterios que se utilizan para definir unha cidade.• Interpretar unha gráfica sobre as taxas de urbanización.• Analizar un texto sobre o modo de definir unha cidade.• Elaborar un esquema das funcións urbanas.• Analizar unha fotografía sobre a cidade de Santiago de Compostela e anotar algunha das súas funcións.2. Morfoloxía da cidade.• Analizar e relacionar un plano, unha foto aérea e un bosquexo dunha cidade.• Relacionar varias descricións co tipo de plano ao que fan referencia.3. A evolución das cidades.• Relacionar unha serie de termos urbanísticos coa época a que corresponden.• Elaborar un esquema sobre os cambios producidos na cidade a partir do século XIX.• Definir ensanche e xustificar que tipo de plano é.• A partir da lectura dun texto e da análise dunha imaxe, analizar o crecemento dunha cidade.4. As tendencias urbanas actuais.• Elaborar un esquema sobre as tendencias urbanas actuais.• Definir varios conceptos urbanísticos.• Interpretar un esquema sobre a evolución do crecemento urbano.• Explicar o significado de cidade difusa.• Interpretar unha fotografía da cidade de Filadelfia.• Definir varios conceptos urbanísticos.• Especificar onde se atopan as grandes áreas metropolitanas do mundo.5. As cidades dos países desenvolvidos.• Explicar a orixe das cidades europeas e das norteamericanas.• Elaborar un esquema comparativo das estruturas dunha cidade europea e dunha norteamericana.• Describir e comparar dúas imaxes de cidades.• Explicar onde predomina o urbanismo vertical e onde o horizontal.• A partir da análise dunha fotografía, describir a cidade e especificar si é europea ou norteamericana.6. As cidades dos países do Terceiro Mundo.• Elaborar un esquema sobre a estrutura das cidades dos países do Terceiro Mundo.• Analizar a imaxe dunha cidade do Terceiro Mundo.



• Xustificar o rápido crecemento das cidades do Terceiro Mundo.• Explicar o significado de megalópole, de cidade global e de megacidade a partir da lectura dun texto.7. Analizar un plano urbano.• Ordenar información proveniente da análise dun plano urbano.• Analizar un plano urbano de forma pautada.• Identificar sobre un plano urbano as características dunha cidade europea. 8. Os problemas das cidades e a xestión urbana.• Resumir nun esquema os problemas das cidades.• Valorar os inconvenientes que pode xerar o transporte nunha gran cidade.• Definir cuarto mundo.• Valorar a utilidade dos plans de urbanismo.• Valorar os efectos da rehabilitación e a reurbanización.• @ Debater sobre se o automóbil é unha necesidade ou un problema para as grandes cidades.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Nesta unidade estudaranse algúns dos principais problemas que afectan ao mundo na actualidade.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Ler un texto, dicir se as persoas mencionadas viven nunha cidade ou nunha vila e xustificalo.• Completar un esquema sobre as principais funcións urbanas.• Relacionar varias imaxes con rururbanización, megalópole e CBD.• Completar dúas táboas sobre os tipos de planos e a evolución histórica das cidades.• Analizar un plano e unha imaxe satélite de Lyon e responder unhas preguntas.• Elaborar un informe sobre unha cidade europea.

COMPLEMENTARIAS • Identificar tipos de cidades a partir de descricións literarias. Poden utilizarse novelas como Nada de Carmen Laforet; A colmea de Camilo Cela; A cidade dos prodixios e Sen noticias de Gurb de Eduardo Mendoza, e



rexéntaa de Leopoldo Ás Clarín.• Ordenar cronoloxicamente e analizar varios planos dunha mesma cidade correspondentes a diferentes

momentos históricos.• Suscitar un xogo de pistas para identificar fotografías de cidades.• Propoñer aos alumnos que realicen un plano da súa cidade ou da cidade máis próxima, e valorar os

aspectos subxectivos que interveñen na percepción do espazo urbano.• Traballar o manexo da guía urbana dunha cidade.• Traballar o manexo dun plano do metro dunha cidade e dun plano-horario de trens de proximidade.


Libro do alumnoActividade 1, páx. 79; actividade 9, páx. 83; actividade 12, páx. 85; actividade 20, páx. 87; actividade 24, páx. 89; actividade 28, páx. 91; actividade 32, páx. 93.


Libro do alumnoActividade 6, páx. 79; actividade 11, páx. 83; actividade 14, páx. 85; actividade 23, páx. 87; actividade 27, páx. 89; actividade 30, páx. 91; actividade 36, páx. 93.



Libro do alumno – Definir cidade e as súas principais funcións.– Explicar o significado da frase: «A

industrialización foi o gran motor da urbanización».

– Relacionar dúas imaxes co área xeográfica do planeta correspondente.

– Especificar as tendencias do urbanismo actual.– Definir rururbanización.– Analizar un plano urbano.


– Describir planos de dúas cidades a partir de imaxes.


– Analizar dúas cidades a partir de imaxes. – Relacionar imaxes de áreas urbanas coas súas

descricións.




– Explicar as diferenzas e similitudes entre cidades de países desenvolvidos e do Terceiro Mundo.

– Analizar un texto sobre unha rexión urbana.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Debater sobre se o automóbil é unha necesidade ou un problema para as grandes cidades.



• Definir cidade e coñecer as funcións urbanas desde a era preindustrial ata hoxe.• Identificar a morfoloxía das cidades a partir de planos e imaxes.• Analizar os problemas suscitados aos habitantes das cidades dos países desenvolvidos e dos subdesenvolvidos.





METODOLOXÍA








dúas semanas.



situacións cotiás, que favorezan a súa comprensión e a súa Xeneralización por medio de modelos, esquemas, formulacións de problemas... Isto posibilita a transferencia de aprendizaxes á vida cotiá, en conexión coa adquisición das competencias básicas propias da materia e o traballo sistemático das mesmas en cada UD.

– Elaboración de síntese.– Recursos dixitais de diferente índole, preparados para impartir clases mediante a encerado






Unidade 4: O FENÓMENO URBANO NO MUNDO. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a





















Validez dos recursos utilizados na aula para as aprendizaxes.



Os criterios para unha avaliación positiva atópanse vinculados aos obxectivos e aos contidos.







1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 5: Poboamento e cidades en España e en GaliciaCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Coñecemento e interacción co mundo físico• Analizar a distribución da

poboación española e galega, tendo en conta distintos factores.

Cultural e artística• Analizar planos urbanos de

cidades españolas e galegas, e comprender como se reflicte neles a evolución histórica, valorando a importancia da preservación do patrimonio.

Tratamento da información e competencia dixital• Interpretar mapas sobre a

distribución da poboación urbana en España e en Galicia.

• Ler e analizar planos urbanos, e contrastalos con imaxes.

Aprender a aprender• Realizar un traballo de síntese

sobre o poboamento e a urbanización dun territorio.

Autonomía e iniciativa persoal• Tomar decisións de modo

autónomo e responsable para facer fronte a situacións cotiás.

• Analiza a distribución da poboación española e galega, tendo en conta distintos factores.

• Interpreta mapas sobre a distribución urbana en España e en Galicia.

• Valora a importancia da preservación do patrimonio histórico-artístico.

• Analiza planos urbanos de cidades españolas e galegas, e comprende como se reflicte a evolución histórica.

• Realiza un traballo de síntese sobre o poboamento e a urbanización dun territorio.

• Toma decisións de forma autónoma e responsable para facer fronte aos problemas urbanos.

• Coñecer o poboamento do territorio español e a súa rede urbana.

• Identificar as actuais tendencias das cidades españolas.

• Coñecer o poboamento e o espazo urbano de Galicia.

• Analizar unha cidade galega.

• Analizar o rápido crecemento das áreas urbanas e as consecuencias derivadas de devandito crecemento para os seus habitantes.

• Coñecer as principais tendencias e os problemas das cidades españolas e galegas, e propoñer medidas que contribúan a melloralos.

• Ler e interpretar un plano urbano.• Analizar os problemas da propia de Galicia

valorando a evolución do espazo urbano.



CONTIDOS

C P V

• Definición de poboamento. • O poboamento rural. • O poboamento urbano.• A rede urbana española. • A configuración da actual rede urbana.• As transformacións urbanas. • Cidades terciarizadas, cidades con patrimonio e

cidades en expansión. • Cara a un urbanismo sostenible.• O poboamento galego. O poboamento rural. O

poboamento urbano.• A rede urbana galega.• A expansión da cidade de Vigo.

• Descrición de distintos tipos de poboamento a partir da análise de fotografías.

• Análise dun mapa temático.• Análise do crecemento urbano nun núcleo de

poboación a partir da observación de fotografías aéreas.

• Análise do plano da cidade de Vigo.

• Sensibilización a favor da conservación do patrimonio histórico-artístico da cidade.

• Sensibilización sobre os problemas que ocasionaron as transformacións urbanas dos últimos tempos.

• Valoración favorable da aplicación dun urbanismo sostible.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica e educación ambiental. O

estudo do apartado 3 permite tomar conciencia da importancia dun urbanismo sostible e de conservar o patrimonio cultural da cidade.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. O poboamento do territorio español.• Definir poboamento e poboamento rural e urbano; elaborar un esquema sobre os factores que inflúen nel.• Investigar a orixe da aldea, vila ou cidade do alumno/a.• Explicar as características de distintos tipos de poboamento rural a partir da análise de fotografías.• Especificar as diferenzas entre poboamento rural e poboamento urbano.• @ Poñer exemplos de cidades medianas ou pequenas de Galicia.2. Cidades e territorio.• Explicar as características da rede urbana española actual.• Resumir nun esquema os factores que influíron na configuración da rede urbana actual.• Observar un mapa e identificar as metrópoles nacionais e as metrópoles rexionais que figuran nel.• Por grupos, elaborar un estudo sobre unha cidade de Galicia.• Identificar nun mapa os grandes eixes urbanos de España.3. Tendencias das cidades españolas.• Explicar como influíu a terciarización na economía española. Xustificalo.• Explicar o papel que ten o centro histórico para as cidades.• Explicar as consecuencias do crecemento da poboación para as cidades.• Definir urbanismo sostible.• Elaborar un resumo do plan de mobilidade de Galicia a partir da lectura dun texto.• Enumerar algúns problemas que afecten á propia cidade ou á cidade máis próxima á propia localidade.4. Poboamento e espazo urbano en Galicia• Observar os datos das entidades de poboación galega e analizalos.• Explicar os problemas urbanos causados pola escasa planificación nas cidades galegas.• @ Elaborar un traballo dunha das sete principais cidades galegas.5. Análise dunha cidade galega: Vigo.• Observar o plano da cidade de Vigo e analizalo.• Comparar unha imaxe e un plano de Lleida e localizar varios elementos urbanísticos neles.• @ Elaborar un traballo sobre os proxectos urbanísticos da cidade de Vigo.



OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar, podemos recordar as diferenzas entre poboamento rural e poboamento urbano e citar exemplos que os alumnos coñezan.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Analizar unhas imaxes e explicar que tipo de poboamento reflexa cada unha.• Valorar a actual tendencia a conseguir un urbanismo sostible e os factores que contribúen a iso.• Observar o mapa da rede urbana española e xustificar a clasificación das cidades en metrópolis nacionais,

rexionais e cidades medias.• Determinar a tipoloxía e a función dunha serie de planos urbanos.• Elaborar un informe sobre a cidade sostible ideal.

PROXECTO: A CONVIVENCIA NAS CIDADESFase 1: ElecciónPresentación do tema: explicar os temas que afectan á convivencia nas cidades (vandalismo, multiculturalidade, tráfico, suciedad, contaminación ambiental, zonas verdes etc.), evocar as ideas previas e suscitar preguntas e hipóteses que, posteriormente, serán o obxecto de investigación.Fase 2: PlanificaciónOrganización e distribución das distintas tarefas a realizar entre os alumnos e os grupos formados.Fase 3: DesenvolvementoInvestigación das distintas hipóteses suscitadas anteriormente. Aumento de actividades cooperativas en grupo, que poñan en marcha os distintos estilos cognitivos:• Aproximación ao tema: utilizar Internet para a busca de información.• Creación dunha wiki: decidir a súa estrutura e organizar o seu contido.• Recolleita e tratamento da información. Divídese a clase en grupos. Presentación organizada nunha wiki.• Aprender a aprender: elaborar un diario persoal e reflexivo. Fase 4: Avaliación



• Valoración e avaliación do proxecto, mediante o arquivo individual do alumno (que debe recoller as distintas actividades do proxecto) e a rúbrica de avaliación (na que deben contemplarse as evidencias do traballo desenvolvido, as competencias e o seu grao de consecución por parte do alumno/a).

COMPLEMENTARIAS • Propoñerlles aos alumnos un traballo de investigación sobre a rede urbana de Galicia. Pódense seguir os pasos seguintes: — Clasificar as cidades da rede urbana segundo sexan metrópolis nacionais, rexionais, cidades medias ou outras cidades. — Especificar se en Galicia existen ligazóns interurbanas. Mencionalas.— Buscar información actualizada sobre o número de habitantes de todas as cidades mencionadas. Para esta última procura pode utilizarse a páxina web: www.ige.eu/







Libro do alumno – Definir poboamento, área rural e poboamento

rural a partir da lectura dun texto.– Explicar as principais características da rede

urbana española e poñer exemplos.– Elaborar un resumo sobre as principais

tendencias das cidades españolas na actualidade.

– Analizar o plano da cidade da Coruña seguindo uns pasos predeterminados.


– Completar un texto sobre poboamento cos conceptos adecuados.

Libro do alumno – Calcular e analizar indicadores demográficos.– Identificar causas e tipos de migración.– Identificar e analizar pirámides de poboación.– Identificar e situar as grandes áreas culturais.– Identificar un plano urbano e situarse nel.


– Analizar un plano da cidade de Pontevedra.

• Rúbrica de avaliación das CB da UD.• Rúbrica de avaliación das habilidades xerais.• Rúbrica de avaliación do PROXECTO.



– Relacionar cidades co seu eixe urbano correspondente.

– Explicar que factores contribuíron á configuración da nosa actual rede urbana.

– Explicar cales son os problemas comúns que afectan aos habitantes das cidades españolas.

• Rexistro de avaliación trimestral das CB.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Poñer exemplos de vilas de Galicia.@ Elaborar un traballo dunha das sete principais cidades galegas a partir duns pasos a seguir.@ Elaborar un informe cos proxectos urbanísticos da cidade de Vigo.Recursos dixitais:Consultar os recursos dixitais que se ofrecen para obter propostas de actividades interactivas, cazas do tesouro e webquest. Tamén se poden obter presentacións para facilitar a aprendizaxe do alumnado, así como enderezos de Internet para a busca de información.


• Analizar o rápido crecemento das áreas urbanas e as consecuencias derivadas de devandito crecemento para os seus habitantes.• Coñecer as principais tendencias e os problemas das cidades españolas e galegas, e propoñer medidas que contribúan a melloralos.





METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 5: POBOAMENTO E CIDADES EN ESPAÑA E EN GALICIA. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a




para traballar as competencias básicas. – Avaliación: Actividades para comprobar se se comprenderon e asimilaron os contidos

desenvolvidos na unidade.– Actividades de avaliación das CB: Actividades para avaliar a adquisición das CB

identificadas e traballadas nas unidades que forman cada bloque de contidos.

PROXECTO: A convivencia nas cidadesNo primeiro bloque, suscítase este proxecto que consolida o traballo das CB así como a diversidade de estilos cognitivos dos alumnos e o traballo cooperativo.

– O proxecto «A convivencia nas cidades» pretende concienciar aos alumnos da necesidade de manter unhas normas de convivencia no contorno urbano, que é onde vive a maior parte da poboación mundial. Tamén pretende mostrar ao alumnado que existen distintas realidades sociais nos diversos barrios dunha cidade ou entre a poboación de diferentes cidades do mundo.

– Para levar a cabo o proxecto, analizaranse unha serie de imaxes e vídeos sobre a temática en cuestión dos que xurdirán os temas a tratar. Estes temas servirán para formular hipóteses de traballo. A partir de aquí, o alumnado deberá organizarse en grupos e escoller unha cidade.

– Na fase de desenvolvemento, buscarase información en páxinas web, revistas especializadas, prensa local etc., e crearase unha wiki que albergará o contido do traballo. Posteriormente cada grupo recompilará información de diversas fontes: cartografía, planos, fotografías, artigos xornalísticos.

– Elaborarase un texto coas conclusións da análise e presentarase todo o material na wiki.



Paralelamente, cada alumno/a elaborará un diario reflexivo sobre o proxecto.











Débense ter en conta as aprendizaxes significativas.





Validez dos recursos utilizados na aula para as aprendizaxes.










1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 6: A fin do mundo antigoCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Utilizar de forma correcta as

unidades de medida do tempo e ordenar cronoloxicamente feitos do pasado.

• Coñecer os acontecementos relevantes que marcan o paso da Idade Antiga á Idade Media.

Cultural e artística• Identificar as manifestacións

artísticas dos imperios Bizantino, Islámico e Carolinxio.

• Apreciar as obras de arte e valorar os esforzos que se realizan para a súa conservación.

Tratamento da información e competencia dixital• Utilizar Internet de forma crítica e

reflexiva para a procura de información.

Comunicación lingüística• Valorar a presentación e a orde na

comunicación escrita.Aprender a aprender• Interpretar e elaborar mapas

históricos.

• Utiliza as unidades de medida do tempo e ordena cronoloxicamente feitos do pasado.

• Coñece os acontecementos máis relevantes que marcan o paso da Idade Antiga á Idade Media.

• Identifica e valora criticamente as achegas dos imperios Bizantino, Islámico e Carolinxio no patrimonio local, rexional e nacional.

• Recoñece os elementos culturais e artísticos que os diferentes imperios da Idade Media legaron a España e a Galicia.

• Redacta informes e elabora esquemas con rigor e precisión na comunicación escrita.

• Utiliza Internet de forma crítica e reflexiva para a procura de información.

• Elabora e interpreta mapas históricos e recoñece os símbolos máis utilizados.

• Utilizar de forma correcta as unidades de medida do tempo e ordenar cronoloxicamente feitos do pasado.

• Coñecer os acontecementos relevantes que marcan o paso da Idade Antiga á Idade Media.

• Valorar a cultura e a arte bizantinas como transmisores da cultura clásica grecorromana.

• Apreciar as obras de arte e valorar os esforzos realizados para a súa conservación.

• Valorar a presentación e a orde na comunicación escrita.

• Utilizar as TIC de forma crítica e reflexiva para a procura de información.

• Interpretar e elaborar mapas históricos.

• Coñecer os feitos máis relevantes dos imperios Bizantino, Islámico e Carolinxio, e ordenalos cronoloxicamente.

• Coñecer o desenvolvemento político, económico, social e cultural de distintas civilizacións que coexistieron no tempo: o Imperio Bizantino, o mundo islámico e o Imperio Carolinxio.

• Coñecer os principais aspectos da cultura e a arte bizantinas, e a influencia que recibiron do mundo clásico antigo.

• Recoñecer o legado artístico das diferentes culturas da Idade Media en España e en Galicia.

• Ser rigoroso e preciso na comunicación escrita.• Buscar información en Internet e utilizar as TIC de

forma crítica e reflexiva.• Interpretar e elaborar mapas históricos.



CONTIDOS

C P V

• A formación do Imperio Bizantino. A decadencia e a fin do Imperio.

• A organización do Imperio Bizantino.• A cultura bizantina no ámbito educativo e lingüístico. • A arte bizantina. • A icona bizantina.• A relixión islámica.• A expansión do islam. • Economía e sociedade.• Os mapas históricos: estáticos e dinámicos.• A arte islámica: arquitectura e artes menores. • Principais achegas da cultura islámica. • A mesquita.• Do reino franco ao Imperio Carolinxio.• A organización do Imperio Carolinxio.• A economía. • A decadencia do Imperio Carolinxio.• A cultura carolingia. • A arte do Imperio Carolinxio: arquitectura, pintura,

escultura, mosaicos e miniatura.

• Interpretación de mapas históricos da Alta Idade Media.

• Interpretación dun eixe cronolóxico.• Obtención de información histórica a partir de obras

de arte.• Obtención de información histórica a partir da

observación dun mapa.• Interpretación dun mapa histórico: símbolos, lendas

e pasos que se deben seguir.• Obtención de información histórica a partir da

observación de mapas e esquemas.• Interpretación dunha obra arquitectónica a partir da

observación dun debuxo.

• Valoración das achegas culturais dos diferentes pobos que invadiron Europa e que habitaron e coexistieron neste continente, consideradas como legado á nosa civilización.

• Interese por descubrir novas formas de expresión e valoración dos vestixios e influencias das manifestacións artísticas do pasado.

• Valoración e respecto das relixións e culturas distintas da propia.

• Valoración e respecto da diversidade cultural e relixiosa.

• Valoración e respecto das culturas do pasado.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. Coñecer o legado cultural

e artístico das civilizacións islámica, bizantina e carolingia. Os apartados 2, 5 e 7 permiten comprender a importancia da conservación do patrimonio histórico-cultural para entender mellor o noso pasado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. O imperio bizantino.• Interpretar un mapa sobre a extensión do Imperio Bizantino.• Explicar a evolución política do Imperio Bizantino a partir da observación dun eixe cronolóxico.• Pescudar que Estados actuais ocupan o territorio do antigo Imperio Bizantino e a denominación actual de Constantinopla.• Describir unha imaxe dun mosaico bizantino.• Definir Estado teocrático.• Explicar as causas da crise económica iniciada no século XI e as súas consecuencias.• Explicar o significado dalgúns termos relacionados co Imperio Bizantino.2. Cultura e arte bizantinas.• Explicar unha frase de Robert Byron sobre Bizancio.• Explicar por que o grego foi a lingua oficial do Imperio Bizantino.• Xustificar por que a arte bizantina foi imperial e relixiosoa• Definir planta de cruz grega e debuxar un bosquexo dela.• Nomear os principais elementos arquitectónicos da basílica de Santa Sofía.• Explicar a diferenza entre mosaico, icona e pintura mural, e describir unha icona e un mosaico a partir dunhas imaxes. • @ Buscar en Internet imaxes das igrexas de Santa Sofía e San Vital, e comentar os seus aspectos artísticos.3. O islam.• Definir islam e especificar os deberes dos seus crentes.• Corrixir unhas frases falsas sobre o islam.• Resumir nun esquema as características económicas e sociais do Imperio Islámico.• @ Consultar en Internet unha web sobre relixión islámica e responder unhas preguntas.4. Interpretar mapas históricos.• Observar un mapa histórico sobre a expansión do islam e responder unhas preguntas relacionadas.• Redactar un informe sobre a expansión do islam.• Interpretar uns mapas sobre o Baixo Imperio Romano en Hispania e sobre os pobos xermánicos.5. Arte e cultura islámicas.• Facer unha relación das principais achegas da cultura islámica en Occidente. Xustificala.• Observar un debuxo sobre a mesquita de Córdoba e describir as súas principais partes.• Interpretar unha imaxe da mesquita do sultán Hassan.• Explicar por que a pintura e a escultura non se desenvolveron plenamente na arte islámica.• @ Coa axuda de Internet, buscar exemplos de termos islámicos empregados no vocabulario español.



6. O imperio carolinxio.• Explicar quen foron os francos.• Observar un mapa sobre a expansión territorial do Imperio Carolinxio e responder unhas cuestións sobre este.• @ Elaborar un resumo coa biografía de Carlomagno.• Xustificar por que Carlomagno gobernou un imperio tan extenso.• Explicar cal foi a base económica do Imperio Carolinxio.• Especificar as causas da decadencia do Imperio Carolinxio.• Explicar que foi o Tratado de Verdún e que representou para o Imperio Carolinxio.• @ Elaborar un eixe cronolóxico do reino franco e do Imperio Carolinxio.7. O renacemento carolinxio.• Explicar os avances culturais da época de Carlomagno.• Observar e interpretar unha miniatura carolingia.• Xustificar se a innovación na escritura foi positiva ou negativa para o Imperio Carolinxio.• Responder unhas preguntas sobre o complexo palatino de Aquisgrán a partir da observación dunha ilustración; definir planta octogonal.• Describir a decoración bizantina a partir dunha imaxe.• @ Xustificar a construción da capela palatina de Aquisgrán.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar a unidade pódese propoñer aos alumnos un xogo de asociación no que haxan de relacionar unha serie de termos referentes á arte e a cultura coas civilizacións islámica, bizantina e carolinxia, respectivamente.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB • Debuxar nun mapa a extensión de varios reinos e imperios a mediados do século VIII.• Relacionar unha serie de cidades coa razón pola que destacan.• Situar as cidades de Poitiers e A Meca nun mapa.• Relacionar distintos tipos de arquitectura con España, Italia e Alemaña.



• Relacionar unhas imaxes con elementos da arquitectura islámica, carolinxia e bizantina.• Relacionar distintas imaxes sobre arquitectura islámica, carolinxia e bizantina cos debuxos a que

corresponden.• Completar un texto sobre a fin da Idade Antiga.

COMPLEMENTARIAS • Por grupos, elaborar un grande eixe cronolóxico (tamaño mural) no que se sitúen o Imperio Bizantino, a civilización islámica e o Imperio Carolinxio. Pódense incorporar imaxes para ilustrar cada un dos períodos.

• Buscar obras de arte bizantinas, islámicas e carolinxias, e analizalas.


Libro do alumnoActividade 1, páx. 129; actividades 11 e 12, páx. 131; actividade 16, páx. 133; actividade 19, páx. 135; actividade 23, páx. 137; actividade 28, páx. 139; actividades 38 e 40, páx. 141.


Libro do alumnoActividade 3, páx. 129; actividade 18, páx. 133; actividade 26, páx. 137.



Libro do alumno – Elaborar un eixe cronolóxico sobre a fin do mundo

antigo e relacionar as datas sinalizadas no eixe con determinados feitos históricos.

– Explicar a formación e a desintegración do Imperio Bizantino.

– Completar unhas frases sobre o Imperio Carolinxio.– Explica a orixe do islam.– Definir algúns conceptos sobre as civilizacións

bizantina, islámica e carolinxia.– Relacionar tres imaxes coa arte bizantina, islámica

e carolinxia, respectivamente.


– Explicar a biografía de personaxes históricos do


– Situar acontecementos históricos nun eixe cronolóxico.

– Relacionar acontecementos históricos co seu significado histórico.

– Redactar un informe sobre a relixión islámica a partir dun esquema.




período.– Analizar un texto sobre Carlomagno.– Clasifica termos segundo pertenzan á cultura

islámica, bizantina ou carolinxia.– Localizar nun mapa os diferentes imperios do

período.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno: @ Buscar imaxes en Internet sobre as igrexas de Santa Sofía e San Vital, e comentar os seus aspectos artísticos.@ Consultar en Internet unha web sobre relixión islámica e responder unhas preguntas.@ Coa axuda de Internet, buscar exemplos de termos islámicos incorporados ao vocabulario español.@ Elaborar un resumo coa biografía de Carlomagno.@ Elaborar un eixe cronolóxico do reino franco e do Imperio Carolinxio.@ Xustificar a construción da capela palatina de Aquisgrán.





• Coñecer os feitos máis relevantes dos imperios Bizantino, Islámico e Carolinxio, e ordenalos cronoloxicamente.• Recoñecer o legado artístico das diferentes culturas da Idade Media en España e en Galicia.



METODOLOXÍA






• Ordenador e conexión a Internet.


dúas semanas.







• Encerado dixital.• Material funxible.• Guías didácticas do profesorado.




Unidade 6: A FIN DO MUNDO ANTIGO. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a


aprendizaxe e de aplicación.Propóñense tamén actividades complementarias; actividades TIC; actividades de traballo das CB, e de reforzo e ampliación.Todo o traballo dos contidos está orientado ao desenvolvemento e á adecuación das competencias básicas definidas na unidade.


para traballar as competencias básicas. – Avaliación: Actividades para comprobar se se comprenderon e asimilaron os contidos





1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 7: A Europa feudalCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Coñecer os feitos máis relevantes

da Idade Media en Europa.Cultural e artística• Relacionar a arte románica coa

sociedade, a mentalidade e as posibilidades técnicas da época.

Tratamento da información e competencia dixital• Utilizar Internet de forma crítica e

reflexiva para a busca de información.

Comunicación lingüística• Desenvolver a capacidade de

síntese e expresarse por escrito con corrección e coherencia.

• Utilizar con corrección o vocabulario específico relacionado co feudalismo.

Aprender a aprender• Analizar as técnicas construtivas e

decorativas dunha igrexa románica.

• Coñece os feitos máis relevantes da Idade Media en Europa.

• Utiliza con corrección o vocabulario específico relacionado co feudalismo.

• Utiliza Internet de forma crítica e reflexiva para a busca de información.

• Desenvolve a capacidade de síntese e exprésase por escrito con corrección e coherencia.

• Relaciona a arte románica coa sociedade, a mentalidade e as posibilidades técnicas da época.

• Analiza as técnicas construtivas e decorativas dunha igrexa románica.

• Coñecer os principais trazos da Europa feudal, a súa organización social e económica.

• Diferenciar os estamentos sociais da sociedade feudal: nobreza, clero e campesiñado.

• Coñecer as características xerais da cultura monástica e da arte románica, e valorar a súa influencia na cultura e na arte de períodos posteriores.

• Describir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos que caracterizan a Europa feudal a partir das funcións desempeñadas polos diferentes estamentos sociais.

• Situar no tempo e no espazo as diversas unidades políticas que coexistieron en Europa durante a Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades.

• Coñecer as funcións dos distintos estamentos da sociedade feudal e como influíron nos feitos políticos e económicos da Europa feudal.

• Coñecer e describir os principais trazos da arte románica, e valorar a influencia na cultura e na arte dos períodos posteriores.



CONTIDOS

C P V

• As relacións feudais. • A organización social. • A influencia da relixión.• O monarca. • Os señores feudais. • A vida no castelo. • As invasións xermánicas de Europa no ano 1000.• Descrición dun feudo. • O traballo agrícola. • As condicións de vida no feudo.• A cultura da Europa medieval, unha cultura cristiá. • As ordes monásticas. • A vida nun mosteiro.• A arte románica, unha arte relixiosa. • As características da arquitectura románica.• A escultura románica: características. • A pintura románica: características.• Análise dunha igrexa románica. Pasos que se deben

seguir.

• Obtención de información histórica a partir da observación de imaxes.

• Obtención de información histórica a partir da observación de mapas e debuxos.

• Interpretación de esquemas gráficos sobre elementos artísticos.

• Análise da igrexa de San Martiño de Mondoñedo (Lugo).

• Valoración do papel da Igrexa na conformación da sociedade e a cultura feudais.

• Adopción dunha actitude rigorosa na procura de información sobre un feito histórico.

• Interese por descubrir novas formas de expresión.• Valoración dos vestixios e influencias que legaron

as manifestacións artísticas do pasado.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. O estudo do legado

cultural dos mosteiros e da arte románica permitirá comprender a importancia da conservación do patrimonio histórico-cultural para entender mellor o noso pasado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. O feudalismo.• Explicar as relacións feudais entre o señor e o vasalo.• Responder unhas preguntas sobre a cerimonia da homenaxe a partir da lectura dun texto.• Definir os estamentos da sociedade feudal a partir da observación dunha imaxe.• Especificar a influencia da Igrexa católica na vida cotiá medieval.2. A monarquía feudal e a nobreza.• Explicar que poder exercía o rei no sistema feudal.• Definir en que consistía ser un señor feudal e explicar como exercía o seu poder no feudo.• Indicar os principais reinos de Europa no ano 1000 a partir da observación dun mapa.• Especificar as partes e as funcións dun castelo a partir da observación dun debuxo. • Especificar o papel das mulleres na sociedade feudal.3. O feudo, base económica.• Identificar as partes dun feudo a partir da observación dun debuxo.• Responder unhas preguntas sobre as obrigas dun vilán a partir da lectura dun texto.• Explicar cales eran os principais cultivos agrícolas.• Definir uns termos sobre feudalismo.• Describir as condicións de traballo e de vida dos campesiños na época feudal.4. Os mosteiros, centros da cultura medieval.• Xustificar a importancia dos mosteiros na cultura europea medieval.• Explicar que orde monástica fundou san Bieito de Nursia.• Indicar as dependencias máis importantes dun mosteiro medieval a partir da observación dun debuxo.• @ Buscar información en Internet sobre o mosteiro de Oseira.5. arte románica: arquitectura.• Explicar a finalidade da arte románica e que factores favoreceron a súa expansión.• Completar un texto sobre a caracterización da arte románica.• Responder unhas preguntas sobre as igrexas románicas a partir da observación dun debuxo.• @ Coa axuda de Internet, escoller dúas igrexas románicas de cada provincia galega, apuntar os seus datos e describilas.6. arte románica: escultura e pintura.• Explicar a función e as características da escultura románica.• @ Describir unha portada románica a partir da observación dunha imaxe.• Elaborar un esquema da pintura románica.



• Describir unha pintura ao fresco románica a partir da observación dunha imaxe.7. Analizar unha igrexa románica.• Identificar algúns elementos artísticos do románico a partir de imaxes.• @ Analizar a igrexa de Sant Climent de Taüll (Lleida) a partir da observación dunha imaxe.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Provocar unha chuvia de ideas para saber o que os alumnos coñecen sobre a cultura monástica e a arte románica.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Describir e contestar unhas preguntas sobre un fragmento do Tapiz de Bayeux a partir da observación

dunha imaxe.• Ler un fragmento do Cantar do Mio Cid e contestar unhas preguntas.• Describir un fresco románico a partir da observación dunha imaxe.• Indicar a función e as partes dun mosteiro medieval a partir da observación dun debuxo.

COMPLEMENTARIAS • Para ampliar os coñecementos sobre a arte románica en España, escoller unha obra arquitectónica ou escultórica e describila con axuda da información proporcionada no libro e nas seguintes web: http://www.arrakis.es/~garma/romanico.html

http://www.slideshare.net/sennumero/a-arquitectura-romnica-en-espaa


Libro do alumnoActividade 1, páx. 149; actividade 6, páx. 151; actividade 13, páx. 153; actividade 17, páx. 155; actividade 21, páx. 157; actividades 23 e 25, páx. 159; actividades 27 e 28, páx. 161.

Material complementario

Libro do alumnoActividade 8, páx. 151; actividade 11, páx. 153; actividade 22, páx. 157.



http://www.arrakis.es/~garma/romanico.html


Ficha 1, páx. 79; ficha 2, páx. 81.


Libro do alumno – Definir feudalismo a partir dunhas expresións

dadas.– Explicar o significado da cerimonia de homenaxe

a partir da observación dunha imaxe.– Explicar como era a sociedade estamental do

sistema feudal.– Describir un feudo señorial.– Explicar como era un mosteiro e que función

tiña.– Explicar a finalidade da arte románica no mundo

feudal.– Describir unha obra arquitectónica románica

galega a partir da observación dunha imaxe.– Describir unha talla románica a partir da

observación dunha imaxe.


– Marcar datas correspondentes ao feudalismo.– Definir conceptos sobre o feudalismo.– Analizar un texto sobre o feudalismo.– Analizar unha igrexa románica a partir dunha

imaxe.


– Diferenciar os estamentos sociais do feudalismo a partir dunha imaxe e un texto.

– Completar un texto sobre unha igrexa románica.








ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Buscar información en Internet sobre o mosteiro de Oseira.@ Coa axuda de Internet, escoller úas igrexas románicas de cada provincia galega, apuntar os seus datos principais e describilas.@ Describir unha portada románica a partir da observación dunha imaxe.@ Analizar a igrexa de Sant Climent de Taüll (Lleida) a partir da observación dunha imaxe.





• Describir os trazos sociais, económicos, políticos, relixiosos, culturais e artísticos que caracterizaron a Europa feudal.• Situar no tempo e no espazo as diversas unidades políticas que coexistieron en Europa durante a Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades.• Coñecer e describir os principais trazos da arte románica, e valorar a súa influencia na cultura e na arte dos períodos posteriores.



METODOLOXÍA






• Ordenador e conexión a Internet.• Encerado dixital.


dúas semanas.





dixital ou os ordenadores dos alumnos. Estes recursos inclúen actividades interactivas,



• Material funxible.• Guías didácticas do profesorado.

animacións, cazas do tesouro, presentacións...– Resolución de problemas para que o alumno desenvolva e perfeccione as súas propias

estratexias e, ao mesmo tempo, adquira outras xerais e específicas. – Exercicios e actividades diversificadas (de reforzo, de ampliación, traballo en grupo, uso

das TIC...), secuenciados por niveis de dificultade, que facilitan a adquisición das competencias básicas a todos os alumnos.

Unidade 7: A EUROPA FEUDAL. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 8: O renacer das cidadesCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Coñecer feitos relevantes da Idade

Media en Europa.• Comprender as causas da crise do

feudalismo.Cultural e artística• Identificar a arte gótica.Aprender a aprender• Analizar obras da arte gótica.• Ler a información sintetizada nun

esquema. • Saber comentar un texto histórico

sinxelo.

• Coñece os feitos relevantes da Idade Media en Europa.

• Comprende as causas que provocaron a crise do feudalismo.

• Sabe comentar un texto histórico sinxelo.

• Le a información sintetizada nun esquema.

• Identifica e analiza obras da arte gótica.

• Identifica a arte gótica en manifestacións do patrimonio cultural propio local, galego, español e europeo.

• Comprender as causas da fin do feudalismo e entender o proceso de fortalecemento e centralización do poder real.

• Relacionar a auxe das cidades cun período de prosperidade económica e expansión comercial; situar neste contexto o xurdimento da burguesía, e valorar o papel político e económico deste sector na sociedade da Idade Media.

• Coñecer as causas e as consecuencias do desenvolvemento agrícola e da estabilidade política do século XII e as súas repercusións no incremento da poboación e o desenvolvemento do comercio.

• Analizar unha obra de arte.• Coñecer as características

xerais da arte gótica e valorar a súa influencia na cultura e a arte dos períodos posteriores.

• Identificar as causas e as consecuencias dos feitos máis significativos da Idade Media.

• Extraer información relevante de diferentes fontes (textos, mapas, imaxes) e comunicala de forma correcta por escrito.

• Identificar e expoñer os cambios económicos, sociais e culturais que introduciron o renacemento das cidades e o fortalecemento do poder real.

• Identificar e expoñer os cambios políticos e económicos que propiciaron a auxe da cidade e o desenvolvemento do comercio.

• Identificar os trazos característicos da arquitectura, a escultura e a pintura góticas.

• Valorar a influencia da arte gótica na cultura e na arte dos períodos posteriores.



CONTIDOS

C P V

• Principais transformacións socioeconómicas: o desenvolvemento agrícola e o aumento da poboación.

• Causas e consecuencias do desenvolvemento agrícola.

• O rexurdimento das cidades: a prosperidade económica, os intercambios comerciais e a aparición dos burgos.

• O goberno das cidades: as cartas de privilexios e as institucións municipais.

• A cidade medieval: estrutura e características.• Os grupos sociais que habitaban a cidade:

burguesía (alta burguesía, pequena burguesía), nobreza latifundista, artesáns, aprendices, criados e xente sen oficio.

• A corporación dun mesmo oficio: os gremios. • A expansión do comercio e as grandes rutas

comerciais.• A consolidación do poder do rei: ampliación do seu

control territorial e sobre as persoas. Factores que facilitan o aumento do poder real.

• Creación de novas institucións: consellos reais e asembleas lexislativas.

• A expansión dos reinos europeos. A guerra, medio para a ampliación das fronteiras.

• Crise agrícola e demográfica. • A peste negra e os seus efectos devastadores. • Crise social: as revoltas campesiñas e as revoltas

urbanas.• A cidade impulsa unha nova cultura. • A educación. Creación de escolas catedralicias e

universidades.

• Interpretación dun esquema.• Interpretación dun mapa temático histórico.• Interpretación dun mapa histórico.• Interpretación de imaxes, gráficas e mapas

temáticos.• Análise de obras artísticas.

• Valoración das obras de arte co fin de comprender á sociedade que as produce.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica: A análise da estrutura

socioeconómica e do sistema político de Europa permite comprender a evolución das entidades políticas nun contexto histórico determinado e emitir un xuízo crítico. Coñecer a arte gótica e entendela no seu contexto histórico permite comprender a importancia da conservación do patrimonio artístico--cultural para estudar mellor o noso pasado.



• Novas ordes relixiosas. • Avances científicos e técnicos.• Periodización e difusión do estilo artístico. • O edificio máis emblemático do gótico: a catedral.

Construcións máis importantes de Europa. • Características da arquitectura gótica.• A escultura: características. • A pintura: características.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. Transformacións socioeconómicas.• Identificar as principais transformacións socioeconómicas. • Interpretar un esquema sobre as causas e as consecuencias do desenvolvemento agrícola. • Definir os novos métodos de cultivo e as innovacións tecnolóxicas aplicadas na agricultura a partir do século XII.• Interpretar un debuxo sobre a rotación trienal dos cultivos.• Interpretar un gráfico sobre o crecemento da poboación europea do século XII ao XIV.2. O rexurdir das cidades.• Identificar as causas do rexurdimento das cidades.• Definir burgo e burgués. • Ler un texto e deducir as liberdades adquiridas polos burgueses cos privilexios de Lübeck.• Definir patriciado urbano.• Describir unha cidade medieval.3. A cidade, centro económico.• Definir pequena burguesía e alta burguesía.• Definir gremio.• Deducir a relación entre o nome dalgunhas rúas das nosas cidades e os gremios.• Explicar os factores que favoreceron a reactivación do comercio.• Explicar onde tiñan lugar os intercambios comerciais.• Mencionar as principais rutas comerciais a longa distancia a partir do século XII.• Interpretar un mapa sobre o comercio europeo no século XII.4. Cara á fin do feudalismo.• Identificar os factores de consolidación do poder real. • A partir da lectura dun texto, obter información sobre as propostas imperiais ante a Dieta de Frankfurt.• Relacionar as institucións políticas creadas nos séculos XIII e XIV.• Obter información dun mapa sobre a Europa do século XIV.• Explicar quen se enfrontaron na guerra dos Cen Anos.• Explicar que foron as cruzadas.5. A crise da Idade Media.• Identificar as causas da crise económica, demográfica e social do século XIV.• Obter información dun mapa e un gráfico sobre a extensión da peste negra e a mortandade que provocou. • Obter información dun texto sobre a revolta da Jacquerie.



6. A cidade, centro cultural.• Explicar a influencia do desenvolvemento da burguesía no renacemento cultural do século XII.• Explicar a orixe das universidades.• Mencionar os centros culturais e asistenciais que existían en Europa durante os séculos XIII e XIV.• @ Enumerar os principais avances técnicos e científicos, e redactar un informe sobre algún deles.• Obter información dun texto sobre a Universidade de Salamanca.7. arte gótica: arquitectura.• Analizar as causas da difusión da arte gótica.• Xustificar por que as catedrais se converteron no símbolo das cidades baxiomedievais.• Nomear as principais achegas técnicas do gótico.• Enumerar edificios característicos da arquitectura gótica.• Analizar a catedral de Chartres a partir dunha imaxe.• @ Buscar información en Internet sobre unha construción civil gótica e describila. 8. arte gótica: escultura e pintura.• Elaborar un esquema sobre a escultura gótica.• Describir unha obra escultórica gótica a partir dunha imaxe.• Describir unha talla gótica a partir dunha imaxe.• Presentar os soportes máis habituais na pintura gótica.• Describir un retablo gótico a partir dunha imaxe.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar, situar aos alumnos no período histórico.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB • Redactar un texto sobre a forma de vida dun artesano da Idade Media.• Interpretar varios aspectos da vida da cidade na Idade Media a partir da lectura de dous textos.



• Completar un esquema sobre a crise da Idade Media cunhas expresións proporcionadas.• Completar un texto sobre o renacer cultural da Idade Media nas cidades.• Relacionar uns elementos de arte medieval cuns debuxos.• Clasificar uns elementos arquitectónicos como propios dos estilos románico ou gótico.

COMPLEMENTARIAS • As cruzadas foron expedicións militares levadas a cabo contra os musulmáns co obxectivo de recuperar lugares santos. — Propoñer un traballo en grupo sobre as cruzadas. Para iso, visionar a seguinte película e determinar a súa fiabilidade histórica: O Reino dos Ceos, de Ridley Scott, coprodución de Reino Unido, España, EE.UU. e Alemaña. 2005.

• Dado que as obras de arte gótica son abundantes, pedirlles aos alumnos que analicen algunhas delas. Pódense consultar a seguinte páxina web: http://www.arteguias.com/gotica.htm


Libro do alumnoActividade 7, páx. 171; actividade 18, páx. 173; actividades 21 e 22, páx. 175; actividade 25, páx. 177; actividade 32, páx. 179; actividades 36 e 38, páx. 181; actividade 40, páx. 183.


Libro do alumnoActividade 5, páx. 169; actividade 11, páx. 171; actividade 14, páx. 173; actividade 20, páx. 175; actividade 28, páx. 177; actividade 33, páx. 179.



Libro do alumno – Explicar as causas do desenvolvemento da

agricultura a partir do século XI.– Explicar quen eran os habitantes das cidades

medievais e a que se dedicaban.– Completar un texto sobre o sistema feudal.– Indicar as razóns que favoreceron a

consolidación do poder real.– Situar algúns reinos e imperios nun mapa de

Europa do século XIV.– Explicar as causas e as consecuencias das


– Elaborar un informe sobre o renacemento urbano.

– Analizar unha imaxe e un texto sobre os gremios.– Relacionar dúas imaxes de igrexas co seu estilo

artístico correspondente.




revoltas campesiñas e urbanas do século XIV.– Xustificar os cambios producidos no ámbito do

pensamento e da cultura a partir do século XII.– Describir dúas imaxes correspondentes a unha

escultura e a unha pintura románicas.


– Completar afirmacións coas palabras adecuadas.

– Responder diferentes cuestións sobre o período estudado.

– Definir conceptos do período estudado.– Analizar dúas catedrais góticas a partir de

imaxes.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Enumerar os principais avances técnicos e científicos, e redactar un informe sobre algún deles.@ Buscar información en Internet sobre unha construción civil gótica e describila.Recursos dixitais:Consultar os recursos dixitais que se ofrecen para obter propostas de actividades interactivas, cazas do tesouro e webquest. Tamén se poden obter presentacións para facilitar a aprendizaxe do alumnado, así como enderezos de Internet para a busca de información.


• Identificar e expoñer os cambios económicos, sociais e culturais que introduciron o renacemento das cidades e o fortalecemento do poder real. • Identificar e expoñer os cambios políticos e económicos que propiciaron o auxe das cidades e o desenvolvemento do comercio.• Identificar os trazos característicos da arquitectura, a escultura e a pintura góticas.





METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 8: O RENACER DAS CIDADES. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 9: Al AndalusCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Ordenar cronoloxicamente as

etapas políticas de Al Andalus.Coñecemento e interacción co mundo físico• Recoñecer xeograficamente o

lugar de orixe de Al Andalus e os territorios polos que se estendeu.

• Reflexionar sobre o impacto dos avances científicos e tecnolóxicos da cultura andalusí.

Cultural e artística• Identificar os trazos básicos da

sociedade e da arte andalusís.• Valorar as achegas de culturas do

pasado á propia cultura e ao propio desenvolvemento persoal.

Matemática• Utilizar cálculos matemáticos para

elaborar un eixe cronolóxico.Aprender a aprender• Analizar a estrutura dunha cidade

musulmá e valorar o seu reflexo nas cidades actuais.

Autonomía e iniciativa persoal• Ter capacidade para comunicarse,

para valorar as ideas dos demais e para poñerse no seu lugar.

• Ordena cronoloxicamente as etapas políticas de Al Andalus.

• Utiliza cálculos matemáticos para elaborar un eixe cronolóxico.

• Recoñece xeograficamente o lugar de orixe de Al Andalus e os territorios polos que se estendeu.

• Analiza a estrutura dunha cidade musulmá e valora o seu reflexo nas cidades actuais.

• Reflexiona sobre o impacto dos avances científicos e tecnolóxicos da cultura andalusí.

• Identifica os trazos básicos da sociedade e a arte andalusís.

• Valora as achegas de culturas do pasado á propia cultura e ao propio desenvolvemento persoal.

• Ten capacidade para comunicarse, para valorar as ideas dos demais e para poñerse no seu lugar.

• Coñecer todas as etapas políticas de Al Andalus, a súa duración e os feitos políticos máis relevantes daquel período histórico.

• Coñecer xeograficamente o lugar de orixe de Al Andalus e os territorios polos que se estendeu.

• Recoñecer os avances científicos e tecnolóxicos da cultura andalusí e valorar a achega destes na nosa cultura.

• Identificar os trazos principais da cultura e da arte andalusís e valorar o seu impacto en culturas posteriores.

• Coñecer e valorar o legado cultural e artístico dos musulmáns en España, a súa forma de vivir e a súa relación cos poboadores autóctonos.

• Coñecer os conflitos que a convivencia entre distintas culturas conlevou ao longo da Idade Media.

• Caracterizar as etapas políticas de Al Andalus e os seus feitos máis relevantes.

• Extraer información relevante a partir de distintas fontes (textos, mapas, imaxes) e comunicar por escrito de forma correcta a información obtida.

• Identificar os avances científicos e tecnolóxicos da cultura andalusí e valorar a súa importancia para a vida cotiá dos cidadáns.

• Recoñecer e valorar aspectos relacionados coa cultura e a ciencia doutras civilizacións como elemento de enriquecemento da propia cultura.

• Recoñecer a achega cultural e artística da cultura andalusí a partir da análise de obras de arte relevantes e da pervivencia dalgúns elementos nas cidades.

• Comprender as dificultades que a convivencia entre distintas culturas pode conlevar e as súas consecuencias.



CONTIDOS

C P V

• A conquista de Hispania. Factores da rápida ocupación.

• O emirato dependente. • O emirato independente: a consolidación de Al

Andalus.• O califato de Córdoba. • Os reinos de taifas. • O reino nazarí.• A sociedade andalusí: poboación musulmá (árabes,

bérberes, muladíes) e poboación non-musulmá (xudeus, mozárabes).

• Principais actividades económicas: agricultura, gandaría, comercio e artesanía.

• O papel da cidade no mundo árabe. • A estrutura da cidade árabe.• O impulso do desenvolvemento cultural a través dos

califas. • Principais achegas: filosofía, poesía e música. • O desenvolvemento técnico e científico:

matemáticas; astronomía e cartografía; saúde e medicina; novas tecnoloxías.

• Caracterización da arquitectura andalusí. • Caracterización das artes decorativas andalusís.

• Lectura e interpretación de textos históricos. • Lectura e interpretación de mapas históricos.• Lectura e interpretación de debuxos.

• Valoración dos trazos socioeconómicos da civilización hispanomusulmá e interese polo seu estudo.

• Valoración do legado cultural e artístico dos musulmáns en España.

Ensinanzas transversaisValoración da obra de arte para comprender a sociedade que a produce. Educación moral e cívica. Analizar o sistema político e a estrutura socioeconómica de Al Andalus permite entender dita entidade política no seu contexto histórico e emitir un xuízo sobre as desigualdades. Coñecer o legado andalusí permite comprender a importancia da conservación do patrimonio histórico-cultural para estudar mellor o noso pasado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A formación de Al Andalus.• Facer unha relación das zonas da Península conquistadas polos musulmáns. • Analizar os factores da rápida conquista musulmá de Hispania.• Obter información dun texto sobre as capitulacións entre musulmáns e cristiáns.• Describir o emirato dependente e o emirato independente.• Obter información dun mapa sobre os asentamentos musulmáns no século VIII.• A partir da observación dun mapa, localizar os territorios cristiáns e musulmáns na Península nos séculos IX e X. • Explicar a evolución política de Al Andalus desde os seus inicios ata o século X.2. Do califato de Córdoba ao reino nazarí.• Periodizar as etapas históricas do islam na Península.• Explicar a organización política do califato de Córdoba.• Explicar quen foi Almanzor.• Describir o período dos reinos de taifas.• Describir o reino nazarí de Granada.• Comparar dous mapas e responder unhas preguntas sobre a expansión musulmá pola Península.• @ Coa axuda de Internet, elaborar un traballo de investigación sobre os almohades e os almorábides.3. Economía e sociedade.• Relacionar os grupos sociais coas características que os definen.• Responder unhas preguntas sobre a sociedade andalusí.• Obter información a partir dun texto sobre a convivencia entre musulmáns, cristiáns e xudeus.• Responder unhas preguntas sobre a economía musulmá.4. O mundo urbano.• Obter información a partir dun debuxo da cidade andalusí.• Describir como eran os baños públicos na Al Andalus e que significado tiñan para a sociedade andalusí.• @ Obter información a partir dunha páxina web sobre a vivenda musulmá.5. Ciencia e cultura na Al Andalus.• Identificar o principal foco de cultura musulmá na Idade Media.• Nomear aos dous filósofos destacados na Al Andalus e especificar cal foi a súa achega á cultura andalusí.• Elaborar un esquema sobre os principais logros da cultura hispanomusulmá.• @ Por grupos, elaborar un traballo de investigación sobre unha das achegas científico-técnicas andalusís. Presentalo na clase.• Organizar un debate sobre o peso que a cultura andalusí tivo nos campos da ciencia e a técnica durante a Idade Media. Xustificalo e debater sobre a importancia de



coñecer a historia e outras culturas para o propio desenvolvemento persoal.6. A arte de Al Andalus.• Contestar unhas preguntas sobre a arte hispanomusulmán.• Enumerar e describir os principais elementos decorativos xeométricos e vexetais andalusís.• Definir algúns elementos da arte andalusí a partir da procura de imaxes sobre eles.• Describir unha obra de arte arquitectónica andalusí.• Relacionar varios elementos artísticos andalusís cunha imaxe.• @ Coa axuda de Internet, realizar un traballo de investigación sobre o patrimonio andalusí das cidades de Córdoba e Toledo.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Reflexionar sobre o legado musulmán e a importancia da súa herdanza artística e cultural no mundo occidental.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB • Ordenar os períodos políticos da historia de Al Andalus e situalos nun eixe cronolóxico.• Redactar un informe sobre a formación de Al Andalus a partir dunhas expresións proporcionadas.• Nun mapa, marcar a extensión dos territorios cristiáns e musulmáns nos séculos IX e X.• A partir da lectura dun texto, responder unhas preguntas sobre o legado cultural e artístico andalusí.• Describir unha obra arquitectónica andalusí a partir dunha imaxe.• Relacionar varios elementos artísticos andalusís cunhas imaxes.• Aprender a aprender, elaborando un diario persoal e reflexivo.

COMPLEMENTARIAS • Por grupos, elaborar un eixe cronolóxico (tamaño mural) no que se sitúen os feitos máis relevantes de Al Andalus.

• Dado que as obras de arte andalusí son abundantes, pedirlles aos alumnos que analicen algunhas delas. Pódese consultar as seguintes web, onde se atopan imaxes da arquitectura de Al Andalus:

http://www.arteguias.com/califal.htm http://www.slideshare.net/sennumero/a-arquitectura-islmica-alndalus


http://www.slideshare.net/sennumero/a-arquitectura-islmica-alndalus


• A mesquita de Córdoba e a Alhambra son as construcións máis representativas da arte de Al Andalus. — Busca información sobre devanditas obras arquitectónicas e redacta un informe sobre os elementos construtivos e decorativos.

• Propoñer a elaboración dun traballo en grupo para investigar o legado científico e tecnolóxico da civilización andalusí. Presentar o resultado na clase cun mural e de forma oral.


Libro do alumnoActividade 6, páx. 191; actividade 8, páx. 193; actividades 15 e 18, páx. 195; actividade 19, páx. 197; actividade 24, páx. 199; actividade 31, páx. 201.


Libro do alumnoActividade 5, páx. 191; actividade 14, páx. 193; actividade 17, páx. 195; actividade 25, páx. 199; actividades 29 e 32, páx. 201.



Libro do alumno – Ordenar uns feitos ocorridos na Península

Ibérica entre os séculos VIII e XIV.– Contestar unhas preguntas sobre a ocupación

musulmá da Península a partir da observación dun mapa.

– Describir a sociedade andalusí.– Explicar os elementos que constituíron a base

económica de Al Andalus.– Describir unha cidade andalusí.– Identificar varios elementos artísticos andalusís

con imaxes fotográficas.


– Situar nun eixe cronolóxico os períodos políticos da historia de Al Andalus.

– Completar unha táboa relacionando características da historia de Al Andalus coa etapa correspondente.


– Analizar un plano da Córdoba musulmá.– Comparar un plano actual de Córdoba co da

cidade medieval musulmá.




– Explicar as características fundamentais da estrutura dunha cidade andalusí.

– Identificar características da economía e a sociedade andalusís.

– Identificar elementos da arte andalusí a partir dunha fotografía.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Coa axuda de Internet, elaborar un traballo de investigación sobre os almohades e os almorábides.@ Obter información a partir dunha páxina web sobre a vivenda musulmá.@ Por grupos, elaborar un traballo de investigación sobre unha das achegas científico-técnicas andalusís. Presentalo na clase.@ Coa axuda de Internet, realizar un traballo de investigación sobre o patrimonio andalusí das cidades de Córdoba e Toledo.





• Caracterizar as etapas políticas de Al Andalus e os seus feitos máis relevantes.• Identificar os avances científicos e tecnolóxicos da cultura andalusí e valorar a súa importancia para a vida cotiá dos cidadáns.• Comprender as dificultades que a convivencia entre distintas culturas pode conlevar e as súas consecuencias.



METODOLOXÍA








dúas semanas.












Unidade 9: A Al Andalus. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 10: Do reino astur ao reino de CastelaCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Identificar trazos básicos dos

reinos cristiáns do noroeste peninsular.

• Comprender a realidade política actual a partir dos feitos e procesos históricos pasados.

Coñecemento e interacción co mundo físico• Recoñecer xeograficamente o

lugar de orixe dos reinos medievais da Península Ibérica.

Comunicación lingüística• Elaborar un texto descritivo sobre

as características do reino de Castela.

Tratamento da información e competencia dixital• Planificar unha ruta utilizando as

ferramentas propias da xeografía e a historia.

• Comparar fontes e contrastar as ideas que reflicten.

Autonomía e iniciativa persoal• Debater con argumentos e

respectando a quenda de palabra.

• Identifica os trazos básicos dos reinos cristiáns do noroeste peninsular.

• Comprende a realidade política actual a partir dos feitos e procesos históricos pasados.

• Elabora un texto descritivo sobre as características do reino de Castela.

• Recoñece xeograficamente o lugar de orixe dos reinos medievais da Península Ibérica.

• Compara fontes e contrasta as ideas que reflicten.

• Identifica e valora criticamente as achegas das diversas culturas ao patrimonio da humanidade pasado e actual.

• Planifica unha ruta utilizando as ferramentas propias da xeografía e a historia.

• Debate con argumentos e respectando a quenda de palabra.

• Entender as causas da formación e expansión dos reinos cristiáns do norte da Península Ibérica e identificar as características que os definen.

• Comprender a evolución do reino de Castela e a súa organización política.

• Coñecer as causas da crise do século XIV en Castela e as súas consecuencias demográficas, e identificar as revoltas sociais que tiveron lugar desde mediados do século XIV.

• Comprender as consecuencias políticas da inestabilidade económica e social do século XIV.

• Coñecer os estilos artísticos que se desenvolveron no reino astur e no reino de Castela.

• Valorar a achega de cristiáns, xudeus e musulmáns á cultura e a arte da Idade Media na Península Ibérica.

• Coñecer e diferenciar os trazos esenciais e os aspectos orixinais característicos dos reinos cristiáns do norte e noroeste da Península, e coñecer o seu proceso de expansión e repoboación cara ao sur.

• Coñecer a evolución do condado de Castela a reino e a posterior unión de Castela e León; comprender o funcionamento das súas institucións políticas.

• Extraer información relevante a partir de diferentes fontes (textos, mapas, imaxes) e comunicar por escrito de forma correcta a información obtida.

• Seleccionar algún feito histórico da unidade, investigar a partir de diversas fontes, analizar a información obtida e extraer conclusións relevantes.

• Valorar a influencia da arte asturiana, mozárabe, mudéxar, románica e gótica na cultura e na arte dos períodos posteriores.

• Recoñecer a achega cultural e artística de cristiáns, xudeus e musulmáns na configuración do actual mosaico cultural da Península Ibérica.



CONTIDOS

C P V

• O primeiro núcleo de resistencia. Do reino astur ao reino de León.

• A repoboación do territorio. • Os estilo artísticos prerrománicos: a arte asturiana

(século IX) e a arte mozárabe (século X).• Castela, de condado a reino: o proceso de

independencia política. • A unión dos reinos de Castela e León. • A organización política do reino de Castela:

monarquía, Cortes, concellos e outras institucións.• A expansión territorial do reino de Castela polo centro

e sur da península. • A independencia de Portugal. • A repoboación dos novos territorios. Formas de

repoboación en Castela.• A economía do reino asturleonés: economía de

subsistencia. • A economía do reino de Castela: agricultura, gandaría,

comercio. • As relacións comerciais coa Al Andalus. • A sociedade castelá.• A crise do século XIV: crise económica, demográfica,

política e social. • A lenta recuperación do século XV.• O Camiño de Santiago: principal centro europeo de

peregrinación a partir do século XI. • A importancia do Camiño, os dous Camiños, as lendas

do Camiño, os peregrinos, penetración da arte románica na Península.

• O reino de Galicia na Idade Media. • O papel daI grexa na Galicia medieval.

• Lectura dun esquema.• Análise dunha árbore xenealóxica.• Análise de mapas, debuxos e obras

arquitectónicas.

• Recoñecemento do legado dos reinos cristiáns e valoración da súa importancia na conformación da cultura peninsular.

• Valoración da complementariedade de diferentes explicacións sobre un mesmo feito histórico.

• Manifestación dunha actitude de respecto polo patrimonio cultural e arqueolóxico.

• Valoración da achega de cristiáns, xudeus e musulmáns á cultura e á arte da Idade Media.

• Valoración da obra de arte para comprender a sociedade que a produce.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A análise dos feitos

históricos relevantes, o sistema político e a estrutura socioeconómica do reino astur, e posteriormente do reino de Castela, permite achegarse a Castela como entidade política nun contexto histórico determinado. O estudo da situación da comunidade xudía na Península Ibérica durante a Idade Media permite reflexionar sobre o fenómeno dos pogromos.



• As crises baixomedievais en Galicia.• O legado artístico: gótico e mudéxar.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. Do reino astur ao reino de León.• Obter información dun mapa sobre a situación política na Península Ibérica nos séculos VIII-X.• Explicar o proceso de formación do reino de Asturias.• Explicar a formación do reino de León e a súa desaparición.• @ A partir da consulta dunha páxina web, xustificar que dous feitos marcaron o proceso de conquista cristiá.• Explicar o significado de repoboación.• Obter información dunhas imaxes de arte prerrománica.• Explicar o proceso de formación do reino de Asturias.2. O reino de Castela.• @ Coa axuda de Internet, xustificar a importancia dos castelos na Península Ibérica e a denominación de Castela.• Obter información a partir de mapas sobre a situación política dos reinos de Castela e León nos séculos X e XIII.• Explicar o funcionamento das institucións de Castela.• Investigar a situación político-militar da propia localidade (séculos VIII-XIII).3. A expansión de Castela.• Explicar as causas da expansión territorial do reino de Castela.• Obter información dun mapa sobre as fases da conquista da Península Ibérica. • Resumir o proceso de independencia de Portugal.• Completar unha táboa sobre a repoboación.• Consultar un mapa de Galicia e analizar os topónimos que poidan ter a súa orixe na repoboación.4. Economía e sociedade.• Caracterizar a economía do reino asturleonés e do reino de Castela.• Obter información a partir dun texto sobre as actividades económicas.• Obter información a partir dun texto sobre o Honrado Concello da Mesta.• Elaborar un esquema sobre a sociedade castelá.5. O final da Idade Media.• Obter información dun esquema e redactar un informe sobre a crise do século XIV.• Obter información nun texto sobre as mercedes henriqueñas.• Elaborar un esquema sobre o reino de Castela no século XV.• Obter información dun esquema sobre a árbore xenealóxica da dinastía Trastámara.6. Estudar unha ruta medieval: o Camiño de Santiago.• Analizar a importancia do Camiño de Santiago.



• Obter información a partir dun mapa sobre a peregrinación a Santiago de Compostela.• Identificar o estilo artístico e os trazos arquitectónicos das fotografías que aparecen no apartado.• @ Coa axuda de Internet, explicar a lenda do apóstolo Santiago.• @ Coa axuda de Internet, planificar unha peregrinación a Santiago de Compostela.7. Galicia na Idade Media.• A partir da lectura dun texto, explicar as características da sociedade medieval galega.• Explicar as causas da crise demográfica e social da Baixa Idade Media en Galicia.• Completar unha táboa con información das revoltas irmandiñas.• @ A partir da consulta dunha páxina web, explicar as represalias das revoltas irmandiñas.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar, situar aos alumnos no período histórico. Para iso, observar o eixe cronolóxico da presentación de unidade e facer unha primeira distinción das etapas históricas.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• A partir da lectura de dúas crónicas sobre o enfrontamento entre hispanovisigodos e musulmáns, responder

unhas cuestións.• Ordenar cronoloxicamente uns mapas sobre a expansión dos reinos cristiáns e elaborar un informe sobre

iso.• Relacionar distintas formas de repoboación coa súa definición.• Ordenar nunha táboa as causas e consecuencias da crise do século XIV.• A partir da observación de dúas imaxes, identificar e describir unha obra arquitectónica románica e outra

mudéxar. Especificar cal foi a vía de penetración da arte románica e os lugares onde se desenvolveu a arte mudéxar.

COMPLEMENTARIAS • Por grupos, elaborar un detallado eixe cronolóxico (tamaño mural) no que se sitúen os principais acontecementos no proceso de evolución dos reinos do norte e nordés peninsular. Pódense incorporar imaxes para ilustrar cada un dos feitos históricos citados.



• Buscar obras de arte prerrománicas (arte asturiana e arte mozárabe) dos territorios do reino de Castela e analizalas: http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_asturianohttp://es.wikipedia.org/wiki/Arte_moz%C3%A1rabehttp://www.ayto-oviedo.é/é/laCiudad/prerromanico/artePrerromanico.php

• Visualizar e localizar diferentes núcleos de poboación que formaron parte do antigo reino de Castela mediante a vista satélite do buscador Google; comentar o trazado das súas rúas e xustificar si consérvase algún indicio do seu pasado medieval: http://maps.google.es/?ie=UTF8&hl=gl


Libro do alumnoActividades 1 e 6, páx. 209; actividade 8, páx. 211; actividade 12, páx. 213; actividade 16, páx. 215; actividade 20, páx. 217; actividade 24, páx. 219; actividade 20, páx. 221.





Libro do alumno – Responder unhas preguntas sobre a formación

dos reinos cristiáns.– Elaborar un informe sobre a economía do reino

de Castela a partir dunhas expresións proporcionadas.

– Elaborar un esquema sobre as causas da crise económica e demográfica do século XIV.

– Obter información a partir dun texto sobre as culturas que coexistían na Península na Idade Media.

– Explicar a importancia do Camiño de Santiago para o reino de Castela.

– Relacionar os estilos artísticos desenvolvidos en Castela a partir do século XI.


– Analizar un texto sobre unha carta de poboamento.

– Relacionar frases e formar afirmacións con elas. Clasificalas segundo fagan referencia a temas políticos, económicos, sociais ou artístico--culturais.

• Rúbrica de avaliación das CB da UD.• Rúbrica de avaliación das habilidades xerais.• Rexistro de avaliación trimestral das CB.




– Explicar a importancia para o reino de Castela dunha serie de personaxes e acontecementos.

– Identificar características da arte prerrománica.– Elixir conceptos referentes á economía do reino

de Castela e elaborar unha frase con cada un.– Corrixir as incorrecciones de afirmacións

relacionadas co final da Idade Media no reino de Castela.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ A partir da consulta dunha páxina web, xustificar que dous feitos marcaron o proceso de conquista cristiá.@ Coa axuda de Internet, xustificar a importancia dos castelos na Península Ibérica e da denominación de Castela.@ Coa axuda de Internet, explicar a lenda do apóstolo Santiago.@ Coa axuda de Internet, planificar unha peregrinacón a Santiago de Compostela.@ A partir da consulta dunha páxina web, explicar as represalias das revoltas irmandiñas.





• Coñecer e diferenciar os trazos orixinais que caracterizan aos reinos cristiáns do norte e noroeste da Península, e coñecer o seu proceso de expansión e repoboación cara ao sur.

• Coñecer a evolución do condado de Castela a reino e a posterior unión de Castela e León; comprender o funcionamento das súas institucións políticas.• Coñecer a situación económica e social de Galicia na Idade Media.



METODOLOXÍA




• Recursos dixitais (actividades interactivas, animacións, cazas do


dúas semanas.



situacións cotiás, que favorezan a súa comprensión e a súa xeneralización por medio de modelos, esquemas, formulacións de problemas... Isto posibilita a transferencia de



tesouros, webquest...).• Dicionarios e outras obras de

consulta.• Ordenador e conexión a Internet.• Encerado dixital.• Material funxible.• Guías didácticas do profesorado.

aprendizaxes á vida cotiá, en conexión coa adquisición das competencias básicas propias da materia e o traballo sistemático das mesmas en cada UD.





Unidade 10: DO REINO ASTUR Ao REINO DE Castela. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a










1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 11: Navarra e a Coroa de AragónCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Identificar trazos básicos dos

reinos cristiáns do nordés peninsular.

• Comprender a realidade política actual a partir dos feitos e procesos históricos pasados.

Coñecemento e interacción co mundo físico• Recoñecer xeograficamente a

localización orixinal do reino de Navarra e da Coroa de Aragón, así como dos territorios polos que esta se estendeu.

Tratamento da información e competencia dixital• Interpretar mapas históricos para

comprender a evolución dos reinos cristiáns.

• Obter información de fontes primarias, de mapas temáticos e de imaxes.

Comunicación lingüística• Elaborar textos argumentativos

sobre as características da arte medieval.

Aprender a aprender• Analizar as cidades e a arte da

Coroa de Aragón e de Navarra.Autonomía e iniciativa persoal• Debater achegando argumentos e


• Identifica os trazos básicos dos reinos do nordeste peninsular na Idade Media.


• Recoñece a localización orixinal do reino de Navarra e da Coroa de Aragón, así como dos territorios polos que esta se estendeu.

• Interpreta mapas históricos para comprender a evolución dos reinos cristiáns.

• Obtén información de fontes primarias e secundarias, de mapas temáticos e de imaxes.

• Debate achegando argumentos e respectando a quenda de palabra.

• Analiza as cidades e a arte da Coroa de Aragón e de Navarra.

• Elabora textos descritivos sobre as características da arte medieval.

• Coñecer a orixe do reino de Navarra e a Coroa de Aragón e identificar as causas da súa expansión.

• Analizar a consolidación do poder da monarquía en Navarra e a Coroa de Aragón; recoñecer os factores que condicionan o crecemento urbano e o desenvolvemento da burguesía, e coñecer os trazos socioeconómicos da Baixa Idade Media.

• Coñecer as causas e as consecuencias da crise do século XIV e identificar as revoltas sociais que tiveron lugar a mediados de devandito século.

• Coñecer e valorar a diversidade cultural e lingüística da Península Ibérica.

• Coñecer o legado cultural e o patrimonio artístico do reino de Navarra e a Coroa de Aragón, as formas de vida dos seus habitantes e a súa relación con outros poboadores.

• Coñecer o proceso de formación do reino de Aragón e dos condados cataláns, e situalos cronolóxica e espacialmente.

• Caracterizar os trazos políticos, económicos e sociais da Coroa de Aragón.

• Coñecer as causas da crise dos séculos XIV e XV e especificar as súas consecuencias no campo e na cidade.

• Recoñecer a achega cultural e artística do románico e do gótico, así como a orixe das linguas romances.

• Recoñecer o legado cultural e artístico da Idade Media a partir da análise de obras de arte relevantes e da pervivencia nalgúns elementos das cidades.



CONTIDOS

C P V

• O reino de Pamplona. • O reino de Aragón. • Os condados cataláns.• Navarra: un reino ligado a Francia. • A Coroa de Aragón: unha confederación de reinos. • As institucións políticas de Navarra e a Coroa de

Aragón.• A expansión da Coroa de Aragón polo Mediterráneo. • A repoboación dos territorios conquistados.• A prosperidade económica da Coroa de Aragón nos

séculos XIII e XIV. • A hexemonía comercial no Mediterráneo. • A economía de Navarra. • Unha sociedade urbana.• Crise demográfica e económica. • Crise social: conflitos no campo e na cidade. • Crise política: guerra civil.• A cultura monacal. • A arte románica: arquitectura, escultura e pintura. • As repoblocións da orde relixiosa do Císter.• As linguas romances.• A arte urbana: o gótico civil (arquitectura, escultura

e pintura).

• Identificación de feitos relevantes da Idade Media en España.

• Identificación visual dos diferentes estilos artísticos da Península durante a Idade Media.

• Actitude de sensibilidade e preocupación polo rigor e a obxectividade na procura e na interpretación histórica.

• Actitude de respecto e valoración cara á diversidade histórica e cultural do actual Estado español como unha realidade distintiva e enriquecedora do noso patrimonio colectivo.

• Valoración crítica da intolerancia cara á comunidade xudía no contexto histórico.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A análise dos feitos

históricos relevantes, do sistema político e da estrutura socioeconómica da Coroa de Aragón permite comprendela como entidade política nun contexto histórico determinado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A Marca Hispánica.• Explicar que era a Marca Hispánica, como se organizaba e que territorios englobaba.• Explicar quen foi Sancho III o Maior.• Enumerar os condados cataláns que existían no ano 1000 a partir da observación dun mapa.• Xustificar por que o conde Borrell era vasalo do rei franco.• Completar unhas táboas correspondentes aos condados e reinados da Idade Media.2. O reino de Navarra e a Coroa de Aragón.• Analizar a independencia do reino de Navarra e a súa posterior expansión.• Ler un texto sobre os esponsais de Petronila e Ramón Berenguer IV e interpretalo. • Obter información dun mapa sobre a Coroa de Aragón no século XII. • Elaborar un esquema sobre as institucións políticas no reino de Navarra e na Coroa de Aragón.3. A expansión da Coroa de Aragón.• Especificar cales foron os territorios peninsulares que ocupou a Coroa de Aragón a partir do século XII.• Ler un texto sobre o Tratado de Tudillén e interpretalo.• Obter información dun mapa sobre a expansión da Coroa de Aragón polo Mediterráneo a partir do século XIII.• Relacionar reis medievais coas conquistas que levaron a cabo.• Elaborar un informe sobre as conquistas da Coroa de Aragón.• @ Buscar información en Internet sobre Roger de Flor e os almogávares.• Explicar como se produciu a repoboación dos territorios conquistados por parte da Coroa de Aragón.• Ler un fragmento da carta de poboamento de Lleida e razoar se se trata dunha fonte primaria ou secundaria.4. Economía e sociedade.• Analizar as actividades económicas das diversas cidades da Coroa de Aragón.• Xustificar por que a Coroa de Aragón se converteu nunha gran potencia comercial. • A partir da lectura dun texto, mencionar as rutas comerciais e os principais produtos importados e exportados. • Describir a sociedade de Navarra e da Coroa de Aragón.5. A crise dos séculos XIV e XV.• Elaborar un esquema sobre a crise demográfica, económica e social dos séculos XIV e XV.• Interpretar un texto sobre os malos usos aos que os señores feudais sometían aos campesiños de remensa.• Analizar a persecución dos xudeus en diversos momentos históricos, coincidindo con épocas de tensión e inestabilidade.• Analizar o establecemento da dinastía Trastámara.6. A cultura e a arte nos séculos VIII-XII.



• Analizar o papel dos mosteiros na Idade Media. • Analizar a importancia do mosteiro de Santa Maria de Ripoll.• Elaborar un esquema sobre as características da arquitectura románica en Navarra e na Coroa de Aragón.• Analizar a igrexa de Santa Maria de Taüll (Lleida).• Identificar unha serie de elementos da arte románica coas imaxes que figuran no apartado.• Elaborar un esquema sobre a pintura e a escultura románicas.7. A cultura e a arte nos séculos XIII-XV.• Nomear os principais focos de desenvolvemento da cultura entre os séculos XIII e XV.• Analizar as vías de entrada da arte gótica en Navarra e na Coroa de Aragón.• Xustificar por que a arte gótica era unha arte urbana.• Identificar unha serie de elementos da arte gótica coas fotografías que figuran no apartado. • Analizar as edificaciones góticas da propia localidade.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar, situar aos alumnos no período histórico. Para iso, observar o eixe cronolóxico da presentación da unidade e facer unha primeira distinción das etapas históricas.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Indicar a resposta correcta dunha serie de afirmacións sobre os reinos medievais do nordés peninsular.• Interpretar un plano de Valencia do século XIV e responder unhas cuestións sobre o mesmo.• Ler un texto e contestar unhas preguntas para interpretalo.• Relacionar uns textos co tipo de crise dos séculos XIV e XV e co lugar onde sucederon os feitos descritos.• Interpretar unha imaxe da catedral de Palma de Mallorca e relacionala cunha serie de elementos artísticos.

Dicir a que estilo arquitectónico corresponde.

COMPLEMENTARIAS • Preparar unha visita virtual aos mosteiros máis destacados da Coroa de Aragón na época feudal. Pódense consultar as seguintes webs.



http://www.arteguias.com/mosteirosespana.htmhttp://www.guiarepsol.com/es_gl/home/

• Analizar as causas e as consecuencias da crise do século XIV na Coroa de Aragón para extraer información sobre a conflitividade social en varios núcleos de poboación.

• Por grupos, escoller unha cidade da Coroa de Aragón (Barcelona, Valencia, Palma de Mallorca), e elaborar unha presentación sobre a súa evolución histórica e urbanística na época medieval. Ilustralo con pinturas, mosaicos, relevos etc. — Pódense consultar libros, enciclopedias e páxinas web.




Libro do alumnoActividade 5, páx. 229; actividade 8, páx. 231; actividade 17, páx. 233; actividade 20, páx. 235; actividade 23, páx. 237.

Material complementarioFicha 4, páx.133; ficha 3, páx. 131.


Libro do alumno – Definir Marca Hispánica e relacionar uns

condados con algúns personaxes históricos.– Elaborar un informe sobre a Coroa de Aragón a

partir duns conceptos proporcionados.– Xustificar por que Navarra foi un reino ligado a

Francia.– Nun mapa, marcar os territorios pertencentes á

Coroa de Aragón no seu período de máxima expansión e relacionalos con algúns personaxes históricos.

– Explicar cal era a base económica da Coroa de Aragón e do reino de Navarra e que importancia tivo o comercio neles.

– Mencionar os estilos artísticos desenvolvidos no reino de Navarra e na Coroa de Aragón ao longo da Idade Media, e identificar estes estilos cunhas


– Analizar un texto sobre un ataque a unha xudaría.

– Relacionar imaxes de edificios románicos e góticos coas súas características.




imaxes.


– Completar un texto coas palabras adecuadas.– Responder cuestións sobre o período.– Escoller a opción correcta entre varias

respostas.– Definir conceptos.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Buscar información en Internet sobre Roger de Flor e os almogávares.



• Coñecer o proceso de formación do reino de Aragón e dos condados cataláns, e situalos cronolóxica e espacialmente.• Caracterizar os trazos políticos, económicos e sociais da Coroa de Aragón. • Recoñecer a achega cultural e artística do románico e do gótico, así como a orixe das linguas romances.





METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 11: NAVARRA E A COROA DE ARAGÓN. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 12: Humanismo e RenacementoCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Coñecer feitos relevantes dos

séculos XV e XVI en Europa.Coñecemento e interacción co mundo físico• Reflexionar sobre o impacto dos

avances científicos e tecnolóxicos da Idade Moderna.

Cultural e artística• Identificar a arte do Renacemento

e relacionalo coa sociedade e coa mentalidade da época.

Comunicación lingüística• Gozar da lectura dun texto e

valorar a súa utilidade para comprender a mentalidade da época.

• Definir conceptos e elaborar textos argumentativos sobre as características do Humanismo e do Renacemento.

Aprender a aprender• Analizar as cidades e a arte da

Coroa de Aragón e de Navarra.Autonomía e iniciativa persoal• Identificar as causas e as

consecuencias dos feitos históricos.

• Analizar obras de arte renacentista.

• Coñece os feitos máis relevantes dos séculos XV e XVI en Europa.

• Reflexiona sobre o impacto dos avances científicos e tecnolóxicos da Idade Moderna.

• Define conceptos e elabora textos argumentativos sobre as características do Humanismo e do Renacemento.

• Identifica as causas e as consecuencias dos feitos históricos.

• Analiza obras de arte renacentista.

• Goza da lectura dun texto e valora a súa utilidade para comprender a mentalidade da época.

• Identifica a arte do Renacemento e relaciónao coa sociedade e coa mentalidade da época.

• Identificar as características principais dos Estados modernos en Europa.

• Coñecer os descubrimentos xeográficos dos séculos XV e XVI, comprender os motivos que os impulsaron e valorar as súas consecuencias.

• Definir as características esenciais do Humanismo.

• Distinguir as principais reformas relixiosas do século XVI.

• Identificar as características da arte do Renacemento, coñecer aos artistas máis importantes e as actividades artísticas nas que destacaron.

• Valorar a obra de arte para comprender a sociedade que a produce.

• Caracterizar as transformacións políticas, xeográficas, relixiosas, culturais e artísticas producidas en Europa durante os séculos XV e XVI.


• Describir os factores que condicionan os movementos migratorios coñecendo e utilizando os conceptos demográficos básicos para a súa análise.

• Investigar sobre as reformas relixiosas a partir de diversas fontes, analizar a información obtida e extraer conclusións relevantes.

• Recoñecer os principais trazos da arquitectura, a escultura e a pintura renacentistas, así como os seus principais autores e obras.

• Relacionar a arte renacentista coa sociedade, coa mentalidade e coas posibilidades técnicas da época.



CONTIDOS

C P V

• A fin da crise medieval. • A monarquía autoritaria: orixe do Estado moderno,

baseado na centralización política e a unificación territorial.

• As potencias europeas nos séculos XV e XVI. • Causas das exploracións. • As rutas comerciais de Portugal e Castela. • As consecuencias dos descubrimentos.• Difusión do Humanismo como movemento cultural

no continente europeo. Características. • Innovacións científicas e técnicas de sabios e

astrónomos: L. dá Vinci, N. Copérnico, A. Vesalio e M. Servet.

• Achegas de numerosos pensadores e eruditos europeos.

• Temas fundamentais: sociedade, educación e relixión.

• Novas Igrexas protestantes: luteranismo, calvinismo e anglicanismo.

• A Contrarreforma: movemento de renovación da Igrexa católica.

• Aplicación dos ideais humanistas ás manifestacións artísticas: o Renacemento.

• Características principais e etapas da arte renacentista.

• Arquitectos, escultores e pintores renacentistas.• Arquitectura. Autores e obras principais. • Escultura. Autores e obras principais. • Pintura. Autores e obras principais.• A análise dunha pintura.

• Interpretación de gráficas e de mapas temáticos históricos.

• Lectura e interpretación de imaxes.• Análise dunha pintura renacentista: R. Sanzio, A

escola de Atenas.

• Valoración e respecto cara á diversidade relixiosa que orixinou a crise da Igrexa.


• Interese por coñecer e valorar as distintas manifestacións artísticas do Renacemento.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A análise da formación do

Estado moderno, os descubrimentos xeográficos e as reformas relixiosas permite entender os trazos dun contexto histórico determinado e emitir un xuízo crítico sobre as transformacións da Idade Moderna. O coñecemento das diferentes manifestacións artísticas do Renacemento permite comprender a importancia da conservación do patrimonio artístico e cultural para entender mellor o noso pasado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A formación do Estado moderno.• Analizar a poboación europea entre 1300 e 1600 a partir da lectura dunha gráfica.• Comparar a figura do rei na época medieval e na época moderna, e relacionar a monarquía autoritaria cos seus instrumentos de poder.• Obter información a partir dun texto de N. Maquiavelo.• Especificar onde se consolidou a monarquía autoritaria.• Obter información a partir dun mapa sobre a situación política de Europa no ano 1500.2. Os descubrimentos xeográficos.• Analizar as causas e as consecuencias das exploracións xeográficas. • @ Coa axuda de Internet, redactar un informe sobre as prazas do norte de África que conquistou Castela. • Obter información dun mapa sobre as rutas exploratorias.• Especificar as evidencias culturais do reparto determinado polo Tratado de Tordesillas que perviven actualmente.3. Humanismo e Renacemento.• Explicar as ideas principais do Humanismo.• @ Obter información en Internet sobre o pensamento dalgúns pensadores humanistas. • Enumerar os núcleos do Humanismo en Europa a partir da observación dun mapa.• Investigar e analizar o desenvolvemento científico e técnico dos séculos XV e XVI.• Xustificar por que Leonardo dá Vinci é o arquetipo do home do Renacemento.4. As reformas relixiosas.• Explicar a constitución das novas Igrexas protestantes e a renovación da Igrexa católica. • A partir da lectura dun texto, clasificar as causas da ruptura da unidade da Igrexa segundo sexan políticas ou relixiosas. • Explicar quen foi Martiño Lutero.• Analizar un mapa sobre a Reforma protestante.• Explicar as principais diferenzas entre catolicismo e protestantismo.• Definir Contrarreforma e Concilio de Trento.5. O Renacemento artístico.• Xustificar a denominación de Renacemento para ao novo estilo artístico xurdido no século XV.• Sintetizar nun esquema as características da arte renacentista.• Obter información a partir dun texto de L. da Vinci sobre a perspectiva e analizar a obra A Gioconda.• Explicar que era un mecenas e cal era a súa importancia na época.• @ Coa axuda de Internet, definir perspectiva xeométrica e escorzo.• Por grupos, elaborar un traballo sobre un artista do Renacemento e analizar unha das súas obras.



6. Características do estilo renacentista.• Caracterizar a arquitectura, a escultura e a pintura do Renacemento.• Identificar os principais edificios e arquitectos renacentistas.• Analizar detalladamente unha escultura e unha pintura.• @ Elaborar un relato biográfico dos artistas máis destacados.7. Analizar unha pintura renacentista.• Caracterizar a arquitectura, a escultura e a pintura do Renacemento.• Identificar os principais edificios e arquitectos renacentistas.• Analizar detalladamente unha escultura e unha pintura.• @ Elaborar un relato biográfico dos artistas máis destacados.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Relacionar uns conceptos relativos ao Renacemento coa súa definición.• Clasificar uns feitos segundo sexan causas ou consecuencias dos descubrimentos xeográficos.• Analizar un texto e xustificar se reflicte un pensamento teocéntrico ou antropocéntrico.• Definir Reforma protestante e Contrarreforma a partir duns conceptos proporcionados.• Describir o pensamento do humanista T. More a partir da lectura dun texto. • Relacionar uns elementos artísticos co estilo renacentista e con dúas imaxes.• Describir a escultura David de Donatello a partir da análise dunha imaxe.

COMPLEMENTARIAS • Dado que as obras de arte do Renacemento son abundantes, pedir aos alumnos que analicen algunhas delas. Pódense consultar as seguintes páxinas web, onde se atopan imaxes de arquitectura, escultura e pintura:http://usuarios2.arsystel.com/silviaramos/index2.htmhttp://rsta.pucmm.edu.do/biblioteca/pinacoteca/renacimiento/pagina%20principal.htm

• Propoñer a elaboración dun traballo en grupo para investigar sobre os descubrimentos xeográficos dos



séculos XV e XVI. Presentar un traballo na clase cun mural e de forma oral. • Nicolau Maquiavelo, Jean de Bethencourt, Erasmo de Róterdam, Martiño Lutero, Tomé More, Michel de

Montaigne, Leonardo da Vinci, Nicolau Copérnico, Andreas Vesalio, Miguel Servet… son algúns dos personaxes máis relevantes da Idade Moderna.— Buscar información sobre algún deles e redactar un informe sobre a súa biografía e as súas obras.


Libro do alumnoActividade 5, páx. 249; actividade 8, páx. 251; actividade 10, páx. 253; actividade 18, páx. 255; actividade 23, páx. 257; actividade 27, páx. 259.


Libro do alumnoActividade 3, páx. 249; actividade 9, páx. 251; actividade 11, páx. 253; actividade 16, páx. 255; actividades 25 e 26, páx. 257; actividade 31, páx. 259.

Material complementarioFichas 3 e 4, páxs. 143 e 145.


Libro do alumno – Definir antropocentrismo, Reforma e Renacemento.– Explicar o contexto no que xurdiron as monarquías

autoritarias.– Especificar onde xurdiu o Humanismo e que

favoreceu a súa difusión.– Explicar en que consistiron as reformas

protestantes do século XV. Clasificar unhas características segundo sexan de relixiosidade católica ou protestante.

– Especificar as etapas de Renacemento; definir mecenas e xustificar a súa importancia no desenvolvemento da arte.

– Completar un esquema sobre a arte do Renacemento.

– Analizar unha pintura renacentista.


– Completar un texto coas palabras adecuadas.


– Completar un esquema sobre a Reforma protestante.

– Identificar obras de arte do Renacemento.




– Responder cuestións sobre o período.– Escoller a opción correcta entre varias respostas.– Definir conceptos.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Coa axuda de Internet, redactar un informe sobre as prazas do norte de África que conquistou Castela.@ Obter información en Internet sobre o pensamento dalgúns humanistas.@ Coa axuda de Internet, definir perspectiva xeométrica e escorzo.@ Elaborar un relato biográfico dos artistas máis destacados.

Recursos dixitais:• Consultar os recursos dixitais que se ofrecen para obter propostas de actividades interactivas, cazas do tesouro e webquest. Tamén se poden obter presentacións

para facilitar a aprendizaxe do alumnado, así como enderezos de Internet para a busca de información.




• Caracterizar as transformacións políticas, xeográficas, relixiosas, culturais e artísticas producidas en Europa durante os séculos XV e XVI.• Investigar sobre as reformas relixiosas a partir de diversas fontes, analizar a información obtida e extraer conclusións relevantes.• Recoñecer os principais trazos da arquitectura, a escultura e a pintura renacentistas, así como os seus principais autores e obras.



METODOLOXÍA








dúas semanas.












Unidade 12: HUMANISMO E renacemento. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 13: O esplendor da monarquía hispánicaCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Comprender a realidade política

actual a partir dos feitos e procesos históricos pasados.

• Coñecer feitos relevantes da Idade Moderna (séculos XV e XVI) en España.

• Poñerse no lugar do outro para comprender as accións humanas do pasado e respectar ás persoas con opinións distintas á propia.

Coñecemento e interacción co mundo físico• Recoñecer xeograficamente o

lugar de orixe do imperio hispánico e os territorios polos que se estendeu.

Tratamento da información e competencia dixital• Comparar fontes históricas e

contrastar as ideas que reflicten.Autonomía e iniciativa persoal• Debater aportando argumentos e


• Coñece feitos relevantes da Idade Moderna (séculos XV e XVI) en España.


• Ponse no lugar do outro para comprender as accións humanas do pasado.


• Recoñece xeograficamente o lugar de orixe do imperio hispánico e os territorios polos que se estendeu.

• Analiza obras de arte do Renacemento en España e relaciónaas coa sociedade e a mentalidade da época.

• Compara fontes históricas e contrasta as ideas que reflicten.

• Respecta ás persoas con opinións distintas á propia.

• Coñecer o proceso da formación da monarquía hispánica por parte dos Reis Católicos, comprender as súas consecuencias nos territorios peninsulares e recoñecer as institucións que se crearon.

• Comprender o proceso de conquista e colonización de América polos españois; valorar as súas consecuencias demográficas, sociais e culturais, e coñecer as principais institucións creadas para gobernar as terras conquistadas en América.

• Comprender o proceso de formación do imperio hispánico baixo Carlos I e Filipe II, e coñecer o seu desenvolvemento político e económico durante o século XVI.

• Identificar as principais características, autores e obras do Renacemento en España e valorar a importancia da Igrexa como inspiradora da arte do Renacemento español.

• Coñecer en profundidade e valorar a importancia histórica dos reis hispánicos máis importantes, así como das principais civilizacións precolombianas.

• Valorar a necesidade de investigar a biografía dos personaxes históricos para reconstruír a súa

• Coñecer os trazos característicos da monarquía hispánica e do imperio colonial español.

• Identificar as causas e as consecuencias do proceso de conquista e colonización de América polos españois.

• Comprender o proceso de formación do imperio hispánico e relacionalo co contexto histórico do século XVI.

• Coñecer as características básicas da arte renacentista e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras relevantes.


• Seleccionar algún feito histórico da unidade, investigar a partir de diversas fontes, analizar a información obtida e extraer conclusións relevantes.



mentalidade.



CONTIDOS

C P V

• A unión dinástica de Isabel de Castela e Fernando de Aragón.

• A monarquía hispánica. • Os fundamentos da construción do Estado

moderno: novas institucións, unificación relixiosa, expansión territorial e política exterior.

• A exploración e conquista do Novo Mundo. • Métodos e instrumentos de conquista. • Exploración e rutas de conquista: México e Perú.• A civilización azteca: economía, sociedade, relixión,

arquitectura e cidade destacada. • A civilización maia: economía, sociedade, relixión,

arquitectura e cidade destacada. • A civilización inca: economía, sociedade, relixión,

arquitectura e cidade destacada.• A administración colonial. • A explotación das Indias: o intercambio comercial. • O impacto da colonización: a sociedade colonial.• As fontes escritas.• Carlos I: política interior e política exterior.• Filipe II: política interior e política exterior.• As influencias renacentistas en España. • A arquitectura: estilo plateresco, estilo purista e

estilo herreriano. • A escultura e a pintura. • O artista máis destacado do Renacemento español:

o Greco.

• Comparación e interpretación de dúas fontes primarias escritas sobre a colonización de América.

• Valoración da importancia histórica de Isabel I e Fernando II.

• Valoración da transcendencia histórica das conquistas para o estudo da historia moderna.

• Valoración da importancia histórica das civilizacións precolombianas.

• Comprensión do impacto que causou nos pobos indíxenas a chegada dos colonizadores, e valoración crítica da explotación á que foron sometidos.

• Valoración da investigación da biografía dos personaxes históricos para reconstruír a súa mentalidade e comprender o valor histórico das súas decisións.

Ensinanzas transversais• Educación moral e cívica. A análise do sistema

político e a expansión territorial da monarquía hispánica no seu contexto histórico permite emitir un xuízo crítico.

• Educación para a paz. O debate sobre as vantaxes e os inconvenientes da conquista e colonización de América permite tomar conciencia do impacto demográfico, económico e social da colonización.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A creación da monarquía hispánica.• Analizar a unión dinástica dos reis de Castela e Aragón.• Completar unha táboa comparando a situación económica e social de Castela e Aragón.• Analizar a unión de Castela e Aragón a partir da lectura dun texto.• Obter información a partir dun mapa sobre a situación económica e social dos reinos de Castela e Aragón en 1479.• Explicar nun esquema os catro eixes para a construción dun Estado moderno.2. A conquista do Novo Mundo.• Explicar por que o territorio de América pasou a formar parte do reino de Castela. • Especificar onde se estableceron os primeiros exploradores españois e que razóns impulsaron esta exploración. • Explicar as razóns da conquista do continente americano.• Obter información a partir dun mapa sobre as rutas de conquista. • Analizar as conquistas de México e Perú.• @ Elaborar un informe biográfico sobre os conquistadores Hernán Cortés e Francisco Pizarro.• @ Redactar un informe sobre a lenda do Dourado.3. As culturas precolombianas.• A partir dun mapa, analizar a localización e os principais bens en cuxa produción destacaban as civilizacións precolombianas.• Elaborar un esquema sobre as culturas precolombianas no que figuren o seu localización, a súa cronoloxía e os seus trazos principais.• Obter información a partir dun texto sobre a conquista e colonización de América.4. A colonización de América.• A partir dun mapa, obter información sobre que países actuais ocupan os territorios que formaban as audiencias.• Explicar en que consistía a administración colonial.• Explicar como se organizaron as viaxes comerciais entre Castela e o Novo Mundo.• Analizar o trato e a consideración legal da poboación indíxena por parte das autoridades españolas.• Reflexionar e debater sobre se a sociedade colonial era unha sociedade xerarquizada, desigual e baseada en criterios raciais.5. Comparar fontes escritas.• Obter información sobre a conquista de América a partir da análise, da comparación e da interpretación de dous textos.6. O imperio de Carlos I.• Obter información a partir dun mapa sobre os territorios herdados e os territorios conquistados durante o reinado de Carlos I. • Explicar a que dedicou esforzos Carlos I nos inicios do seu reinado e que consecuencias se derivaron diso.• @ Analizar o levantamento das comunidades a partir da información obtida en Internet.• Elaborar un esquema sobre a política exterior de Carlos I.



• Analizar o tema da pirataría a partir da lectura dun texto.7. O imperio de Filipe II.• Explicar a importancia da relixión na política de Filipe II. • Especificar a base da economía durante o seu reinado.• Elaborar un esquema sobre a política exterior de Filipe II.• Comparar os reinados de Carlos I e Filipe II.• Analizar o imperio de Filipe II a partir dun mapa.• Analizar un texto sobre os obxectivos políticos que Filipe II quería alcanzar coa Armada Invencible.8. O Renacemento en España.• Elaborar un esquema sobre as características do Renacemento en España.• Relacionar unha serie de características do estilo renacentista cunhas imaxes.• Identificar os temas principais da escultura e a pintura renacentistas españolas.• Analizar a obra O enterro do conde de Orgaz do Greco.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Analizar a pintura A rendición de Granada de F. Pradilla.• Ordenar unha serie de acontecementos políticos da Idade Moderna e situalos nun eixe • cronolóxico.• Comparar dous textos sobre os imperios de Carlos I e de Filipe II. • Ordenar cronoloxicamente tres mapas referentes a feitos políticos da Idade Moderna. • Analizar as consecuencias da conquista de América a partir da lectura dun texto.• Analizar unha obra arquitectónica do Renacemento español.

COMPLEMENTARIAS • Analizar a seguinte película e valorar se reflicte a realidade histórica: Cristóbal Colón. O Descubrimento, dirixido por John Glen. Reino Unido, 1992 (116 min.).



• Propoñer a elaboración dun traballo en grupo para investigar en profundidade as culturas americanas, entre elas, as civilizacións azteca, maia e inca. Presentar o traballo na clase cun mural e de forma oral.

• Por grupos, elaborar un grande eixe cronolóxico (tamaño mural). Situar nel os feitos máis relevantes do proceso de creación da monarquía hispánica e do imperio de Carlos I e Filipe II. Pódense incorporar imaxes para ilustrar cada un dos acontecementos.

• Buscar obras de arte do Renacemento español e analizalas.


Libro do alumnoActividades 1 e 2, páx. 269; actividade 7, páx. 271; actividade 14, páx. 273; actividade 18, páx. 275; actividade 22, páx. 279; actividade 27, páx. 281; actividades 33 e 36, páx. 283.



Material complementarioFichas 3 e 4, páxs. 155 e 157.


Libro do alumno – Explicar o proceso da unión dinástica dos Reis

Católicos.– Indicar os catro eixes da política dos Reis

Católicos.– Definir algúns conceptos ligados á Idade

Moderna.– Analizar un texto de Hernán Cortés e as súas

conquistas.– Clasificar unha serie de feitos políticos da Idade

Moderna.– Enumerar os reinos e territorios que Filipe II

herdou.– Explicar as características da arquitectura

renacentista española.– Analizar a pintura O cabaleiro da man no peito

do Greco.


– Analizar un texto sobre os Reis Católicos.– Analizar unha árbore xenealóxica dos Austrias en

España.– Redactar un informe sobre os imperios de Carlos

I e Filipe II a partir dun esquema.





– Ordenar cronoloxicamente acontecementos do período.

– Completar un esquema sobre a conquista de América.

– Completar frases sobre o Renacemento en España.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Elaborar un informe biográfico sobre os conquistadores Hernán Cortés e Francisco Pizarro.@ Redactar un informe sobre a lenda do Dourado.@ Analizar o levantamento das comunidades a partir da información obtida en Internet.



• Coñecer os trazos característicos da monarquía hispánica e do imperio colonial español.• Identificar as causas e as consecuencias do proceso de conquista e colonización de América polos españois.



• Comprender o proceso de formación do imperio hispánico e relacionalo co contexto histórico do século XVI.



METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 13: O ESPLENDOR DA MONARQUÍA HISPÁNICA. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a









1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................




UNIDADE DIDÁCTICA 14: Cara ao absolutismoCOMPETENCIAS BÁSICAS INDICADORES OBXECTIVOS DIDÁCTICOS CRITERIOS DE AVALIACIÓN

Social e cidadá• Coñecer feitos relevantes da Idade

Moderna (século XVII) en Europa e en España.

• Entender que existen elementos de cambio e de continuidade nos procesos históricos.

Cultural e artística• Identificar a arte barroca.• Identificar obras de arte para

valorar e respectar o patrimonio cultural e histórico-artístico.

Aprender a aprender• Comprender a multicausalidade

dos acontecementos históricos.Autonomía e iniciativa persoal• Debater aportando argumentos e

respectando a quenda de palabra. • Participar activamente e xerar

ideas nos traballos grupais

• Coñece os feitos relevantes da Idade Moderna (século XVII) en Europa e en España.

• Entende que existen elementos de cambio e continuidade nos procesos históricos.

• Comprende a multicausalidade dos acontecementos históricos.


• Participa activamente e xera ideas nos traballos grupais.

• Identifica as principais características da arte barroca, os seus artistas e as súas obras principais.

• Identifica obras de arte para valorar e respectar o patrimonio cultural e histórico-artístico.

• Caracterizar a orixe, a evolución e os principios básicos de goberno das monarquías absolutas europeas no século XVII e coñecer os principais conflitos entre as monarquías nesa época.

• Coñecer os trazos principais da sociedade, a economía, a cultura e a ciencia na Europa do século XVII.

• Coñecer o proceso de decadencia da monarquía hispánica e a sucesión de feitos que desembocaron na implantación da dinastía borbónica en España.

• Situar cronoloxicamente a arte barroca en Europa, en España e en Galicia, e identificar as súas características, obras e artistas principais.

• Valorar a obra de arte para comprender a sociedade que a produce.

• Caracterizar os trazos orixinais e o esplendor do absolutismo monárquico en Europa e a decadencia da monarquía hispánica.

• Identificar as causas e as consecuencias de feitos significativos no século XVII.

• Analizar o esplendor literario e artístico do imperio hispánico no século XVII (denominado Século de Ouro), malia a decadencia política.


• Identificar as características básicas da arte barroca e aplicar este coñecemento á análise dalgunhas obras relevantes.

• Valorar a transcendencia do estilo artístico barroco e o seu legado en Europa, en España e en Galicia.



CONTIDOS

C P V

• As dinastías predominantes en Europa: Habsburgo e Borbóns.

• A guerra dos Trinta Anos: enfrontamento político e relixioso.

• Orixe e consolidación das monarquías absolutistas. • A Francia de Luís XIV.• O reinado dos Austrias menores: o goberno dos

validos. • O proxecto da Unión de Armas e as sublevaciones

de Cataluña e Portugal en 1640. • A guerra de Sucesión.• Trazos socioeconómicos do século XVII. • A cultura barroca e o Século de Ouro. • Bases da ciencia moderna: método empirista e

método racionalista.• Significado do termo barroco. • Principais características e autores do Barroco

europeo. • Localización cronolóxica da arte barroca.• O desenvolvemento do Barroco en España no

marco do Século de Ouro. • Contexto histórico: decadencia política e económica. • Principais características e autores do Barroco

español.• Características da economía e da sociedade de

Galicia na Idade Moderna.• Principais características e autores do Barroco

galego.

• Interpretación de mapas temáticos históricos.• Análise multicausal: a decadencia da monarquía

hispánica.• Identificación e caracterización da arte barroca.• Análise dunha obra pictórica.

• Valoración das diferentes manifestacións artísticas do Barroco.


• Valoración e respecto do patrimonio cultural e histórico-artístico.

Ensinanzas transversais• Educación para a paz. Analizar o sistema político e

a estrutura social permite entender esta estrutura sociopolítica no seu contexto histórico e emitir un xuízo crítico sobre o sistema de goberno.

• Educación moral e cívica. Coñecer as características principais dun estilo artístico permite comprender a importancia da conservación do patrimonio histórico-cultural para estudar o noso pasado.



ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE1. A Europa do absolutismo.• Identificar as causas da división e do enfrontamento dos Estados europeos no século XVII.• Explicar a guerra dos Trinta Anos: causas, consecuencias e desenvolvemento do conflito. • Obter información a partir dun mapa sobre as modificacións territoriais de Europa.• Analizar unha pintura de Rigaud sobre Luís XIV e describila.• Obter información a partir dun texto sobre a teoría da monarquía absolutista.2. A fin da hexemonía hispánica.• Sintetizar as causas da decadencia da monarquía hispánica.• Elaborar un eixe cronolóxico cos acontecementos ocorridos entre os reinados de Filipe III e Filipe V.• Explicar quen eran os validos e que influencia exercían sobre os monarcas.• Analizar un texto sobre o valido de Filipe IV.• Comentar o memorial do conde-duque de Olivares. • Describir a pintura A familia de Filipe V e comparala coa pintura de Luís XIV do apartado anterior.• Explicar como chegou ao trono o rei Filipe V, que sucesos ocorreron ao ser coroado e como afectaron aos territorios da Coroa de Aragón.• Elaborar unha análise multicausal sobre a guerra dos Trinta Anos.3. Sociedade, cultura e ciencia.• Elaborar un esquema sobre os trazos socioeconómicos de Europa no século XVII.• Analizar un texto sobre a prosperidade holandesa.• Explicar por que se afirma que o Barroco foi un movemento cultural.• Identificar os novos métodos científicos e enumerar os principais avances científicos e técnicos.• @ Elaborar un relato biográfico sobre un investigador destacado.• Analizar dúas pinturas de Rembrandt, describilas e comparalas.4. O Barroco europeo.• Sintetizar as características principais do Barroco europeo nun esquema. • Describir a fachada de San Carlo alle Quatre Fontane de Borromini. • Describir unha pintura de Bernini e outra de Rubens.• Analizar a pintura Rolda de noite de Rembrandt.• Redactar un informe sobre as similitudes e as diferenzas entre o Renacemento e o Barroco.5. O Barroco español.• Explicar as características principais do Barroco español e identificalas nas obras artísticas do apartado.• @ Elaborar un esquema sobre os autores barrocos españois e as súas obras principais.



• Analizar a fachada do Obradoiro e indicar como se reflicten nela as características da arquitectura barroca.• @ Analizar unha pintura de Salzillo e outra de Velázquez, e comparalas.• Analizar detalladamente a obra As meninas, de D. Velázquez. 6. Galicia na Idade Moderna.• Explicar o proceso de centralización da monarquía hispánica en Galicia.• Identificar os principais trazos económicos e sociais da Galicia do Antigo Réxime.• Explicar os principais trazos do Barroco galego.• @ Elaborar un esquema sobre os autores barrocos galegos e as súas obras principais.

OUTRAS ACTIVIDADES



MOTIVACIÓN • Levar a cabo o debate proposto no inicio da unidade. Antes de empezar, débese situar aos alumnos neste período histórico e recordar conceptos xa estudados, como a formación do Estado moderno, o imperio de Carlos V e Filipe II, os descubrimentos xeográficos, as reformas relixiosas, o Renacemento como novo estilo artístico.

COMPETENCIAS BÁSICAS ACTIVIDADES DE TRABALLO SISTEMÁTICO DAS CB• Comentar un texto sobre a guerra dos Trinta Anos.• Comentar o sistema político de Luís XIV a partir da análise da pintura Vista do palacio e dos xardíns de

Versalles de P. Patel.• Enumerar nunha táboa as causas e as consecuencias da crise da monarquía hispánica.• Relacionar unhas afirmacións cos reis Filipe IV, Carlos II e Filipe V.• Relacionar unha serie de personaxes históricos cos acontecementos e as afirmacións correspondentes.• Analizar e comparar dúas pinturas correspondentes ao estilo renacentista e ao estilo barroco,

respectivamente.

PROXECTO: A TOPONIMIA, REFLEXO DO PASADO Fase 1: ElecciónPresentación do tema: explicar o significado de toponimia; recordar que as persoas sempre puxeron nomes



aos lugares do se contorno; evocar as ideas previas, e suscitar preguntas e hipóteses que, posteriormente, serán o obxecto de investigación.Fase 2: PlanificaciónOrganización e distribución das distintas tarefas a realizar entre os alumnos e os grupos formados.Fase 3: DesenvolvementoInvestigación das distintas hipóteses suscitadas anteriormente. Implementación de actividades cooperativas en grupo, que poñan en marcha os distintos estilos cognitivos:• Aproximación ao tema: utilizar Internet para a procura de información.• Planificación dunha saída á zona de estudo. Débense ter en conta as distancias, o transporte, a recolleita

de datos.• Recolleita e tratamento da información. Divídese a clase en grupos, cada un dos cales encargarase de

investigar unha localidade. Presentación mediante un mural dixital.• Aprender a aprender: elaborar un diario persoal e reflexivo. Fase 4: Avaliación• Valoración e avaliación do proxecto, mediante o arquivo individual do alumno (que debe recoller as distintas

actividades do proxecto) e a rúbrica de avaliación (na que deben contemplarse as evidencias do traballo desenvolvido, as competencias e o seu grao de consecución por parte do alumno/a).

COMPLEMENTARIAS • En grupos, realizar un traballo de investigación e síntese, para a súa exposición na aula, sobre as principais transformacións políticas, económicas, sociais, culturais e científicas da Europa do século XVII.

• Preparar unha visita virtual ao palacio de Versalles. Pódense consultar as seguintes páxinas web, onde se atopan numerosas imaxes.http://www.chateauversailles.frhttp://pt.wikipedia.org/wiki/Palácio_de_VersalhesPor grupos, elaborar unha presentación e ilustrala con pinturas, mosaicos, relevos etc. Os temas a tratar poden ser os seguintes: a fachada, as estancias principais, os cuartos dos monarcas, as escaleiras, a decoración, os xardíns…

• Analizar algún fragmento dunha película (ver propostas en recursos filmográficos) para extraer información sobre a vida na Europa do século XVII e reforzar o coñecemento da Idade Moderna europea.

• Analizar algunhas obras de arte barroca europeo e español. Pódense consultar as seguintes páxinas web, que ofrecen moita información e imaxes da arte barroca do século XVII.

http://artenoafonsox.blogspot.com.es/2009/04/arquitectura-barroca-en-galicia-fachada.htmlhttp://www.homines.com/arte/introduccion_barroco/index.htmhttp://rsta.pucmm.edu.do/biblioteca/pinacoteca/barroco/barroco%20p3.htmhttp://vieirosenlaces.blogspot.com.es/2012/02/barroco-en-galicia.html




Libro do alumnoActividades 1 e 5, páx. 291; actividade 7, páx. 293; actividade 15, páx. 295; actividade 21, páx. 297; actividade 26, páx. 299; actividades 31 e 33, páx. 301.


Libro do alumnoActividades 4 e 6, páx. 291; actividade 10, páx. 293; actividades 19 e 20, páx. 295; actividade 25, páx. 297; actividades 27 e 29.



Libro do alumno – Elaborar un informe sobre os principais

acontecementos políticos da Europa do século XVII.

– Comentar un texto sobre o concepto de monarquía absolutista.

– Explicar o goberno do conde-duque de Olivares durante o reinado de Filipe IV.

– Mencionar as causas da crise da monarquía hispánica e explicar en que consistiu a guerra de Sucesión.

– Explicar a evolución socioeconómica de Europa durante o século XVII.

– Explicar as principais características da cultura barroca e do Século de Ouro español.

– Completar unha táboa sobre os principais autores do Barroco.

– Analizar unha imaxe da fachada do convento de Santa Clara.


– Identificar afirmacións correctas e falsas.– Elaborar unha táboa resumen sobre a

decadencia da monarquía hispánica.

Libro do alumno – Completar unha táboa sobre acontecementos

históricos cos séculos e períodos históricos correspondentes.

– Situar feitos históricos nun eixe cronolóxico.– Relacionar imaxes co seu período histórico

correspondente.– Situar cidades e enclaves xeográficos nun mapa e

relacionalos cunha serie de afirmacións. – Relacionar monumentos histórico-artísticos co seu

estilo correspondente.– Ordenar cronoloxicamente unha serie de

acontecementos da historia de España; clasificalos nos períodos medieval e moderno, e relacionalos cun mapa.

– Relacionar os nomes de edificios históricos españois coas imaxes correspondentes, e estas con a súa definición.


– Redactar un texto sobre as monarquías absolutas en Europa e na monarquía hispánica a partir de conceptos.

– Relacionar imaxes artísticas coas afirmacións que as definen.



– Redactar un texto sobre o Século de Ouro español.

– Sinalar características do Barroco europeo.• Rúbrica de avaliación das CB da UD.• Rúbrica de avaliación das habilidades xerais.• Rúbrica de avaliación do PROXECTO. • Rexistro de avaliación trimestral das CB.







ACTIVIDADES TIC

Libro do alumno:@ Elaborar un esquema sobre os autores barrocos españois e as súas obras principais.@ Analizar unha pintura de Salzillo e outra de Velázquez, e comparalas.@ Elaborar un esquema sobre os autores barrocos galegos e as súas obras principais.



• Caracterizar os trazos orixinais e o esplendor do absolutismo monárquico en Europa e a decadencia da monarquía hispánica. • Analizar o esplendor literario e artístico do imperio hispánico no século XVII (o denominado Século de Ouro), malia a decadencia política.



• Valorar a transcendencia do estilo artístico barroco e o seu legado en Europa, en España e en Galicia.



METODOLOXÍA








dúas semanas.










Unidade 14: CARA AO ABSOLUTISMO. ESTRUTURA:– Actividade inicial e de motivación: Proposta de debate, acompañada dunha imaxe.– Competencias básicas: Relación das competencias básicas fundamentais a adquirir a







PROXECTO: A toponimia, reflexo do pasadoNo segundo bloque, suscítase este proxecto, que consolida o traballo das CB así como a diversidade de estilos cognitivos dos alumnos e o traballo cooperativo.

– O proxecto «A toponimia, reflexo do pasado» pretende achegar aos alumnos á realidade da súa localidade a través da súa historia, para fomentar o respecto polo seu patrimonio cultural e promover unha cidadanía responsable.

– Para levar a cabo o proxecto, analizarase o significado de toponimia a partir da explicación do profesor e da observación dun vídeo. Logo deberanse formular hipótese de traballo, e o alumnado deberá organizarse en grupos e escoller unha cidade para realizar un estudo do seu toponimia.

– Na fase de desenvolvemento, buscarase información en páxinas web, publicacións especializadas, revistas etc., e planificarase unha saída á zona estudar. Determinaranse as fontes de información ás que acudir (arquivos, bibliotecas etc.) e recompilaranse datos de todo tipo: mapas, planos, fotografías etc.

– A partir da información obtida, elaborarase un texto coas conclusións da análise e



presentarase todo o material nun mural dixital. Paralelamente, cada alumno/a elaborará un diario reflexivo sobre o proxecto.




1 ......….........

2 …...............

3 …...............

4 …...............

5 …...............

6 …...............

7 …...............

8 …...............

….................



Edebe … · Web viewAnalizar un gráfico comparativo do crecemento da poboación e da produción...

Documents

Transcript of Edebe … · Web viewAnalizar un gráfico comparativo do crecemento da poboación e da produción...