MgE dosierrak31. zk., 2018ko udazkena

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOASUSTATZEKO JARDUNBIDEAK ETA TRESNAK.

PARTEKATUTAKO GOGOETA BAT

AURKIBIDEA

AURKEZPENA: EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA SUSTATZEKO JARDUNBIDEAK ETA TRESNAK.PARTEKATUTAKO GOGOETA BAT

4

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOARI BURUZKO ZENBAIT HITZEN KONTZEPTUALIZAZIOA,DEFINIZIOA ETA ARGIBIDEA 8Romina VinocurMugarik gabeko Ekonomialariak

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAREN ETA TOKIKO GARAPENAREN ARTEKO LOTURARI BURUZKOIKUSPEGI BERRIAK 12Guernica Facundo VericatLabCoop

GIZARTE ENPRESAREN EREDUA AUKERA BAT IZAN DAITEKE AURRETIK EXISTITZEN DEN ETA EZ JARRAITZEKOARRISKUAN DAGOEN JARDUERA EKONOMIKO BATI BULTZADA EMATEKO (EDO BERRESKURATZEKO) 16Miguel Ángel Muñoz MedinaSocial Business Development

NOLA ATERA MIKROTIK ETA EROSOTASUN EREMUTIK BIDEAN GALDU GABE 22Guillermo Villa LoboMadrilgo Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sarea

EKONOMIA ERALDATU, LURRALDEA ERALDATZEKO. EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAETA TOKIKO GIZA GARAPENA 29M.ª Ángeles Díez López y Carlos Askunze ElizagaEuskadiko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Sarea

PREKARIETATEAN LAN EGITEN DUTEN PERTSONEI LOTUTAKO EKIMEN EREDUAK SORTZEAETA LAN KOLEKTIBOAK NOLA HOBETU DITZAKEEN HAIEN BALDINTZAK 34

EKINTZAILETZA ETA EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA: ERAIKITZEN ARI DEN BINOMIOA 38

MERKATU SOZIALAK: EHUN PRODUKTIBOA SORTZEKO TRESNA BAT EKONOMIA ERALDATZEKO PROIEKTUBATEN ESPARRUAN 42Gäel Carrero GrosMadrilgo Unibertsitate Autonomoa

GOMENDATUTAKO EKIMENA: FOOD COOP 47

Dosier honetako testuek egileen iritzia soilik adierazten dute, eta ez du zertan bat etorri horri buruz MgEk duen jarrera instituzionalarekin.

Romina VinocurMugarik gabeko Ekonomialariak

Elena Novillo MartínMugarik gabeko Ekonomialariak

Fernando Sabín GalánAndaira S Coop Mad

Patricia Polo NavarroXES

Cristina Sánchez HerrandoAragoiko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Sarea

Ricardo Antón TroyasColabora Bora

Guernica Facundo VericatLabCoop

José Luis Fernández Casadevante —Kois—, Julia del Valle eta Mikel FernándezMARES proiektua

Mugarik gabeko Ekonomialariak (MgE) GarapenerakoGobernuz Kanpoko Erakunde (GGKE) bat da, 1997anunibertsitate-esparruan sortua, eta gaur egun ekonomiabidezkoa, solidarioa eta iraunkorra eraiki nahi dutenpertsonek osatua; erakundearen lehentasunezko asmoapobrezia eta desparekotasunak desagerraraztea da.

Mugarik gabeko Ekonomialariakerakundean uste dugugarapen-eredu berri bat behar dela: ekonomia gizakiarenzerbitzura jartzen duena, eta ez, gaur egun gertatzen denbezala, milioika pertsona ekonomiaren zerbitzura jartzendituena.

Gure helburua da gizarte-arloan erantzukizuna hartukoduten herritarrak sortzen laguntzea, modu aktiboan jardundezaten eta gizartea eraldatzeko premiarekikokonpromisoa har dezaten.

Erreferentziazko GKE bat izan nahi dugu bidezkoekonomiaren bilaketan, eta gizarte- eta ekonomia-eragileen arteko elkarrizketa errazten eta sareko lanasustatzen ere lagundu nahi dugu. Izan ere, gizartearenparte-hartze zabal baten bidez soilik lortu ahal izangodugu bidezko ekonomia bat.

Gure bazkideen aldizkako ekarpenei esker, iraupen luzekoproiektuak planifika eta gara ditzakegu, diru-laguntzenmende egon behar izan gabe.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundeko bazkideegin eta aldizka gurekin kolaboratu nahi baduzu, bete gurewebgunean eskuragarri dagoen formularioa:

www.ecosfron.orgEdo deitu telefono honetara: 91 549 72 79

Gure dosierrek ekonomiari buruzko ikuspegi berriak ematen dizkizutela uste baduzu eta babesa eman nahi badiguzu,egin ekarpen bat:

Irabazi-asmorik gabeko erakundeei buruzko Espainiako legeriak zerga-arloko trataera onuragarriagoa ezartzen du pertsona fisikoek egindakodohaintzetarako, eta, hala, PFEZaren kuotan murrizketa bat lortzen da.

ARGITALPEN KONTSEILUA

José Ángel Moreno – KoordinatzaileaLuis Enrique AlonsoMaría Eugenia CallejónMarta de la CuestaJosé Manuel García de la CruzJuan A. GimenoCarmen ValorAle honen koordinazioa:Romina Vinocur(Mugarik gabeko Ekonomialariak)Elena Novillo Martín(Mugarik gabeko Ekonomialariak)Fernando Sabín Galán(Andaira S Coop Mad)

ISSN 2603-848X Dossieres EsF

MgE Dosierrak Mugarik gabekoEkonomialariak erakundearen hiruhileroko argitalpen digital bat da.

Azaleko irudia:©REAS Aragón

Maketazioa: LA FACTORÍA DE EDICIONES

Mugarik gabeko EkonomialariakGaztambide kalea, 50(sarrera SETEMen lokaletik barrena)28015 MadrilTel.: 91 549 72 79ecosfron@ecosfron.org

MgE Dosierrak, Mugarik gabeko Ekonomialariakerakundeak egina(http://www.ecosfron.org/publicaciones/), CreativeCommons lizentzia baten pean banatzen da.Zehazki Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe4.0 Internazionala delako baimen pean.

(http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

Baimenduta dago lanaren kopiak egitea, osorikedo partzialki, bai eta haren jendaurrekojakinarazpena ere, betiere ez bada helburukomertzialarekin egiten eta jatorrizko lanarenegilea nor den aitortzen bada. Lan eratorriaksortzeko baimenik ez da ematen.

4

A tzera begira jartzen bagara, zera esan dezakegukrisia lehertu zenetik 10 urtera: ezer ez dela izango

lehen zen bezalakoa, nahiz eta gobernu eta enpresahandi batzuek temati jardun beste burbuila batzuksortzen dituzten ekonomia espekulatzaileak suspertunahian. Gaur egungo egoera makroekonomikoarenazterketak erakusten digu, asko iraun duenekonomiaren geldialdi batetik abiatuta, estatukoekonomia suspertzen ari dela, eta susperraldi horisektore jakin batzuetan ari dela oinarritzen (eraikuntzaneta turismoari lotutako hirugarren sektorean). Eta unehonetan, egoera horrek iraganeko sasoi hobeagoetaraitzultzeko nolabaiteko itxaropena eragiten dio erdi-mailako klaseari. Tarte honetan, balio erantsi gutxikoekoizpen-eredua finkatu da; lan-harremanetan, berriz,prekarietatea eta errenta baxuak dira nagusi. Etorkizunhurbilean, badirudi desklasetze larri baten fenomenoasendotzen joango dela, eta, horrekin batera, gauregungo ekonomia-sistemak ez duela gaitasunik izangoEspainiako erdi-mailako klase ahul eta artifizial batenitxaropen material eta profesionalei erantzuteko.Panorama horren ondorioz, pentsamolde-aldaketabortitza ikusten da 1970eko hamarkadaren amaieranhasitako aldi demokratikoaren bueltan jaiotakobelaunaldietan. Aldaketa hori garbi ikusten da botoan(alderdi tradizionalekiko haustura), bizi-ohituretan,errentarako/enplegurako sarbidearen bilaketan, edozeinplataformatan dugun kontsumitzaile/erabiltzaile rolean,produktuetan eta abarretan. Zalantzarik gabe, M-15mugimendua izan da funtsezko mugarri egozle/ezarlea,gaitasuna izan duelako bere inguruan bizitzarendefentsarako eta demokratizaziorako proposamenberriak sortzeko (maila askotan), eta, horrez gain, gaiizan delako gure gizartean gauzatzen ari diren aldaketasakonak azkartzeko.

Testuinguru horretan, ekonomia sozial etasolidarioaren ekoizpen-ehuna sustatzeko etasendotzeko proiektu eta programa publiko-sozialbatzuk joan dira hedatzen, finkatzen eta aurrera egiten.Batez ere, M-15 mugimenduak irekitako gizarte-mugimendu sendo bati esker gertatu da hori; eta,horrez gain, ingurunea lagungarria izan da ekonomia

eraldatzaileak sustatzera bideratutako tokiko politikakmartxan jartzeko, tokiko garapen integrala lortzekohelburuarekin, kontsumo arduratsua barne. Aldiberean, herritarrek protagonismoa hartu dute krisiakeragindako beharrentzako enpresa-konponbideberritzaileak bilatzerakoan (enpleguari emanezlehentasuna), eta, horrek, pixkanaka, ekonomiasolidarioaren ekoizpen-ehuna sendotzea eragin du,ekintzailetza berrien bidez nahiz ezarrita zeudenproiektuak sendotzearen bidez. Egitasmo horietan,erantzunkide aktiboak (eta ondorioz, funtsezkoeragileak) izan dira REASeko kide diren erakundeak,hau da, Sareen Sareko1 erakundeek. Ibilbide osoan, etabatez ere azken urteetan, ekonomia sozial etasolidarioa norabide askotan zabaltzeko estrategia izandu ardatz REASek, baina batez ere ekonomiarentzatfuntsezkoak diren sektoreetan: finantzak, energia,etxebizitza, elikadura, kultura… Horretarako,ekintzailetza kolektiboko egitasmoak babestu etasendotu ditu, baita ekonomia sozial eta solidariokoerakundeek elkar babesteko egiturak ere; esaterako,azoka sozialak.

Zalantzarik gabe, une egokia da erabilitakojardunbideak aztertzeko, eta, horrela, edukitakoarrakasta, zailtasun eta erronkak ikusteko. Ekonomiasolidarioaren azken bi kongresuek eta C2C topaketek(ekonomia sozial eta solidarioaren egitasmoaksustatzen eta laguntzen dituzten profesional, aktibistaeta erakundeen arteko topaketak) aukera eman digutelortu nahi dugun eraginari buruzko eta kudeatzenditugun baliabideen irismenari buruzko gogoeta batfinkatzen joateko. Txosten honen helburua da aldianbehingo topaketa horietan pilatutako gogoetak etaezagutza biltzea.

Txosten honek, beraz, eztabaida zabaltzea nahi du,eta, horrekin batera, ekintzailetzari buruzko konturikklasikoenak (finantzaketa, kudeaketa, izaerajuridikoa…), haren mugak eta haren aukerak lantzea,

AURKEZPENAEKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA SUSTATZEKO JARDUNBIDEAK ETA TRESNAK.PARTEKATUTAKO GOGOETA BAT

Romina VinocurMugarik gabeko Ekonomialariak

Elena Novillo MartínMugarik gabeko Ekonomialariak

Fernando Sabín GalánAndaira S Coop Mad

1. REAS- Ekonomia alternatibo eta solidarioaren sareen sarea:https://www.economiasolidaria.org

5

ekonomia sozial eta solidarioren bidetik. Horretarako,enpresa tradizionalak ekonomia sozial etasolidarioarekin nola uztartu daitezkeen aztertubeharreko bideak jarriko dira mahai gainean, bai etaprekarietatean lan egiten duten pertsonentzakoegitasmo batzuk sortzea ere, lan kolektiboarengaineko ekonomia sozial eta solidarioko tresnek haienbaldintzak nola hobetu ditzaketen pentsatzeko. Gaihoriek eta beste batzuk jorratuko dira..Esperientziapraktikoetatik eta eduki teorikoagoa dutenartikuluetatik abiatuta, irakurleei erreakzio batsorraraztea da helburua, eztabaidak eta analisikritikoak eragiteko.

Txosten hau ekonomia sozial eta solidarioareneremura mugatzen diren eta etengabeko eztabaidaneta eraikuntzan dauden nozio teoriko eta praktikoekosatzen dute. Hemen bildutako edukien abiapuntuaC2C Conversaciones (https://emprendes.net/c2c/)foroaren bigarren topaketan dago. Madrilen egin zen,aurtengo otsailean, eta eguneroko lanean praktikarenbidetik ekonomia solidarioa sustatzen eta sortzenaritzen diren estatu osoko 40 erakundetako 100 lagunbaino gehiago bildu ziren. Erakunde horiek sendotzenari dira etengabe, eta sendotze hori bat datorekonomia soziala tradizionalki ordezkatu izan dutenerakundeen lurralde-kapilaritatearen eta eskuhartzeko gaitasunaren gainbeherarekin, eta bat-etortzehori ez da kasualitatez gertatu. Atxikipen- etabateratze-formula berriak gehiago oinarritzen dirahelburu sozial eta politikoetan edo ekonomiarenhazkundean —adibidez, ekonomia solidarioarensareak eta merkatu sozialak—,.eta erakargarriagoaketa dinamikoagoak ari dira izaten sektore edo familiajuridikoaren arabera antolatzeko modu tradizionalakbaino. Dinamismo horren emaitza dira ekonomiasozial eta solidarioaren sustatzaileen arteko topaketahauek. Izan ere, aukera ematen dute elkartzeko etalandutako prozesuak hobetu ahal izatekoesperientziak trukatzeko. Sustatutako sektoreak,hartzaileak, kudeaketarako moduak eta berrikuntzajuridikoetarako formulak jorratzen dira.

Romina Vinocur da lehen artikuluaren egilea, etaharen helburua da ekonomia sozial eta solidariokozenbait kontzeptu argitzea, hura definitzea etaekonomia sozialetik bereiztea. Gainera, zalantzanjartzen du zer den gizarte-enpresa bat, zer hartzenden gizarte-enpresatzat, eta ea benetan ekonomiasozial eta solidarioko parte ote diren enpresahoriek. Azkenik, ekintzailetzaren eta ekonomiasozial eta solidarioaren arteko lotura ulertaraztensaiatzen da.

Bigarren artikuluan, Guernica Facundo Vericat bereesperientzia pertsonaletik eta bilakaera profesionaletikabiatzen da. Eta planteatzen du tokiko gobernuekkomunitateen eta lurraldearen garapenean parte hartueta esku hartu behar dutela, herritarrei bizitza duin batbermatzeko ardura eman zaielako. Testu horrek azken30 urteetako politikak jorratzen ditu, orduan hasibaitzen garapen iraunkorraren kontzeptua sartzen etaeztabaidatzen, hazkundearen kontzeptua eta ongizateaneurtzeko modua aztertuz. Geure buruari galderahauek egitera bultzatzen gaitu egileak: Nola lagundutokiko gobernuei guri laguntzen? Hau da, ekonomiasozial eta solidarioak nola antolatu behar duengaldetzen digu, guk nola antolatu behar dugun, nola«irabazi» denbora; izan ere, eguneroko zereginetanaritzen gara buru-belarri, ez hainbeste estrategiapublikoak pentsatzen. Ildo horretatik, kontuan izanbeharreko zenbait elementu garrantzitsuri buruzpentsatzea proposatzen du: zergatik, nork, nola eta zer.Zergatik: zer esan nahi du tokiko garapenekonomikoak ekonomia sozial eta solidarioarenikuspegitik? Nork: norengandik dator lurralde bateanekonomia sozial eta solidarioa sustatzeko ekimena?Nola: tokiko garapenerako politikak egiteko zeinmoduk laguntzen diote ekonomia sozial etasolidarioari? Eta, azkenik, zer: nondik hasi, ordea?Amaitzeko, ekonomia sozial eta solidarioa garatzekoestrategia konbinatuak proposatzen ditu GuernicaFacundok.

6

Lehen bi artikulu horien ostean, beste sei datoz, etahoriek ekonomia sozial eta solidarioaren ekoizpen-ehunaren zenbait alderdi lantzen dituzte.

Miguel Muñoz Medinak krisian dauden (eta ezdauden) enpresak ekonomia sozialeko formajuridikoetara eraldatzearen gaia jorratzen du. Zentzuhorretan, gizarte-enpresaren eredua aurretikexistitzen den eta ez jarraitzeko arriskuan dagoenjarduera ekonomiko bati bultzada emateko (edoberreskuratzeko) aukera moduan planteatzen du. Etaplanteamendu hori egiteko, gizarte-enpresa bihurtzeabideragarria izan daitekeen zenbait egoera aztertzenditu, ikusiz jarduera edo negozio-eredua bideragarriaden, edo, zenbait egoeratan, jarduera edo negozio-eredua ez den bideragarria. Analisiaren helburua daerakustea gizarte-enpresaren formula, baldintzabatzuk betez gero, aukera bat izan daitekeelajarduerarekin jarraitzeko (eta lanpostuekin).

C2C Conversaciones foroaren bigarren edizioan,Finantzaketa eta eskalabilitatea izeneko ardatzean,finantzaketa bilatzeko eta proiektuak eskalatzekoizaten diren traba nagusiak identifikatzeko saiakeraegin zen, bai eta ekonomia sozial eta solidarioarensarearentzat dauden aukerak identifikatzekoa ere.Beraz, Guillermo Villa Lobok egindako artikuluarenhelburua da ekonomia sozial eta solidarioarenerdigunean dagoen eztabaida bati erantzutea:ekonomia sozial eta solidarioko erakundeenhazkundeari eta eskalabilitateari buruzko eztabaidari.Mikrotik eta erosotasun-eremutik nola ateraproposatzen du, bidean galdu gabe.

Ekonomia sozial eta solidarioaren ezaugarrietako batda haren adierazpen praktikoak (enpresa-erakundeak,sareak, errenta sortzeko esperientzia komunitarioak…) lurraldetik sortzen direla, hau da, beharrakhautemateko prozesuetatik eta tokiko eragileekhorientzako konponbideak aktibatzetik. Horierakusten duten adibide formalak (kooperatibak,laneratze-enpresak…) eta ez hain formalak (denbora-bankuak, txanpon sozialak, baratze komunitarioak…) daude. M. Angeles Diez Lopezek eta CarlosAskunze Elizagak egindako artikuluak ekonomiasolidarioaren eta tokiko garapenaren arteko korrelazioestua azaltzen du, gizarte-beharrei erantzutekosortzen diren egitasmo ekonomikoen berri emanez.

2018ko C2C foroko hirugarren ardatzamutualizazioari buruz izan da, eta Patricia PoloNavarrok eta Cristina Sanchez Herrandok osatu

dute artikulua. Prekarietatean lan egiten duten etaberen eskubideak aldarrikatzeko antolatzen hasi direnkolektiboekin zer ari den gertatzen kontatzen du.Ekonomia sozial eta solidarioan aurkitu duteerantzuna. Ardatz horretan, zaintzaren sektorean etahiri-eremuetan hondakinak biltzen eta tratatzenaritzen diren estatuko txoko ezberdinetako zenbaitlagunek hartu zuten parte. Beraz, kolektibo horiekkooperatiba-egitura hartu eta eragile estrategikoekinaliantzak bilatzerakoan izan dituzten zenbaithausnarketa (erronkak, gaitasunak…) proposatzenditu artikuluak. Halako egitasmoetan administraziopublikoek, besteak beste «aldaketaren udalek»,hartzen duten rola ere aipatzen du. «Ekonomia sozialeta solidarioaren burbuila» batean inskribatzen diraeta kezka eragiten du horien jarraipenak etairaunkortasunak.

Hurrengo artikuluak, Ricardo Anton Troyasek etaGuernica Facundo Vericatek idatzitakoak,ekintzailetza zalantzan jarri eta ebaluatu egiten du,ekonomia sozial eta solidarioaren ikuspegitik. Zenbaitalderdi hartzen ditu kontuan: metodologiak, lengoaiak,sareak eta abar. Hasteko, galdera bat egiten du:ekonomia sozial eta solidariotik ekin? Eta hortikabiatuta, zenbait kezka partekatzen ditu, esatebaterako, ekonomia konbentzionaletik ekonomiasozial eta solidariora egokitutako tresnen (propioakedo partekatutakoak) erabilerari buruzko kezka.Ekonomia sozial eta solidarioak behar bestepartekatzen ote duen ere zalantzan jartzen du; hau da,ea benetan ari ote den ahalegin bat egiten ekonomiasozial eta solidarioaren gure balioetan oinarritutakoekintzailetza kolektiboaren sustapena bateratzeko etapartekatzeko. Horrez gain, zein publikorenganazuzentzen garen galdetzen du —dagoenekosentsibilizatuta daudenengana edo ez daudenengana—, eta haiengana nola hurbiltzen garen ere bai.Artikuluan, topaketako laugarren ardatzean landutakoelementu horietako bakoitza xehetasunez jorratzen da.Ekintzailetza eta proto-ekintzailetza ereduetan aurreraegitea ekonomia sozial eta solidarioan izenburua zuenardatzak. Testua amaitzeko, bi egileek galdetzen dutenolatan jarraitzen dugun ekonomia sozial etasolidarioaren bidetik ekiteko kontu horretannahastatuta, eta erantzuna sakon hausnartu zen C2Ctopaketetako sei ardatzetan.

Horren ostean, Gaël Carrero Grosek merkatusozialak ezagutzea proposatzen digu: Merkatusozialak: Ekoizpen-ehuna sortzeko tresna batekonomia eraldatzeko proiektu baten esparruan izena

7

du artikuluak..Testu horrek zenbait erronkarenaurrean ekonomia sozial eta solidarioko egitasmoenportaera nolakoa den planteatzen du, esaterako,bidezko merkaturatze-bideak edo finantzaketaetikoko tresnak erabili behar direnean. Testuinguruhorren aurrean, Ekonomia Alternatibo etaSolidarioaren Sareen Sarea (REAS) proposatzen duekonomia sozial eta solidarioa desartikulatzekoarriskuari aurre egiteko. REASek, Espainia osoandauden merkatu sozialen bidez, ekoizpen-, banaketa-, kontsumo- eta finantzaketa-sare egonkorrakeskaintzen ditu, ekonomia sozial eta solidariokoenpresen eta kontsumitzaile arduratsuen artekolankidetza errazten dutenak. Merkatu sozialek formajuridiko bat baino gehiago hartzen duteEspainian,.baina badago funtsezko ezaugarri bateraldaketarako eta sistema kapitalistatikemantzipatzeko gaitasuna ematen duena: auditoretzasoziala (estatala da) eta balantze sozialak (eskualde-mailakoak dira) egin beharra. Horri esker, erakundeenkoherentzia neur daiteke, bai eta ekonomia sozial etasolidarioaren printzipioak betetzen diren ere.

Dosierra amaitzeko, dokumental bat gomendatzen da,eta haren aipamena egiten da —normalean, argitalpenhonetan, gaiari buruzko liburu bat aholkatzen da,

baina oraingoan ez—. FOOD COOP izena dudokumentalak, eta kontsumitzaile arduratsu moduanaurrera egiteko bulkada indartzen duen egitasmo batiburuzkoa da. Gure ispilu-neuronak aktibatu etaproiektu kolektibo, arduratsu eta kooperatiboaksortzeko gonbidapena egiten du, gure komunitateahobetzeko.

Eskerrak

Espazio hau baliatuko dugu dosier hau posible eginduten pertsonei egindako lanagatik eskerrak emateko.Ekonomia egiteko beste modu bat sustatzen etazabaltzen duten sare, pertsona, kolektibo eta abarriere eman nahi dizkiegu eskerrak. Honelako ekonomianahi dugu: bidezkoa; kapitalaren aurretik, erdiguneanpertsonak jartzen dituena; kontsumitzeko,enplegatzeko, eta, finean, erlazionatzeko bestelakomoduak bilatzen dituena; eta dauden giza eta naturbaliabideekin bat datorren tokiko garapenapartekatzen duena. Azkenik, argitalpen honen bidez,Lanaren Nazioarteko Erakundearen 189. Hitzarmenaberretsi nahi dugu —etxeko langileentzako landuinari buruzkoa—, zeinaren helburua, oro har, lanaduintzea baiten, eta bereziki nabarmentzen duguetxeko lana duintzea. �

8

Lerro hauen helburua da gaur egun sinonimomoduan erabiltzen diren zenbait kontzeptu defi-

nitzea eta argitzea: ekonomia soziala, ekonomiasozial eta solidarioa, gizarte-enpresak eta ekintzai-letza (soziala) dira horietako batzuk. Badakigu hitzhorietako batzuk ez direla berriak, bai eta azkenurteetan gehiago erabili izan direla ere. Espainiahamarkada bat betetzera doan krisi ekonomikoa arida bizitzen. Beraz, ezinbestekoa da kontzeptu etaerrealitate horiek krisi-testuinguruarekin lotzea.Hala ere, ezin dugu azken horretatik hasi: aurrena,termino horien kontzeptualizazioa landu behardugu.

Espainian, martxoaren 29ko 5/2011 Legeak1 biltzendu ekonomia soziala. Lege horretako lehen lerroetanaipatzen den bezala, Europako zenbait herrialdetan(Ingalaterran, Italian, Frantzian nahiz Espainian).XVIIImende amaieratik aurrera hasitako eta XIX mendeangaratutako esperientzia kooperatibo, asoziatibo etamutualisten bidez egituratu zen ekonomia soziala.Kooperatibak, mutualitateak, fundazioak eta elkarteakbiltzen dituen hemeretzigarren mendeko kontzeptutradizional horretatik abiatuta, joan den mendeko70eko eta 80ko hamarkadetan, ekonomia sozialazenbait printzipioren bueltan identifikatzen zutenadierazpenak joan ziren agertzen Europako zenbaitherrialdetan.

� Kapitalaren gainean, pertsonaren eta helburu so-zialaren nagusitasuna.

� Borondatezko atxikimendu irekia.� Kideek demokratikoki kontrolatzea; erabiltzaileen

interesek eta interes orokorrak bat egitea; elkarta-sun- eta erantzukizun-printzipioen defentsa etaaplikazioa.

� Kudeaketarako autonomia eta botere publikoekikomendekotasunik eza.

� Soberakinak garapen iraunkorraren aldeko, kideeninteresen aldeko eta gizarte-interesaren aldeko hel-buruetara bideratzea.

Bestalde, ekonomia solidarioak bestelakoarrazionaltasun ekonomiko baten hedapeneansakontzea esan nahi du, eta hura ulertzeko, bestekontzeptu eta teoria ekonomiko batzuk behar dira.Biak bat datoz baliabideak kudeatzeko moduan,pertsonak lehenesten baitituzte kapitalaren aurrean.

Beraz, ekonomia sozial eta solidarioa definitzeko,Luis Razetok (2010)2 esandako hau aipa dezakegu:«Ekonomia solidarioaren printzipioa edo funtsa hauda: jarduera, antolamendu edo erakunde ekonomikobatean zenbat eta elkartasun gehiago eta kualitatibokihobea sartu (izan enpresetan, merkatuetan edopolitika publikoetan), orduan eta handiagoa izango daeraginkortasun mikroekonomiko eta makro-ekonomikoa, eta, horrekin batera, gizarte osoarimesede egiten dioten etekin sozialak eta kulturalaksortuko dira». Hau da, ekonomia sozial etasolidarioak, osotasunean, gizarte- eta ingurumen-aldetik arduratsuak diren ekoizpen- eta kontsumo-modu berriak proposatzen ditu.

Ekonomia sozial eta solidarioaren estrategia da sare-egitura bat sortzea, eta, haren bidez, ekonomiahorretako kide diren egitasmoen nahiz pertsonen(kontsumitzaileenak eta langileenak) bizitza-eremuezberdinak sustatzea, ezagutzera ematea etaindartzea. Sare edo egitura horiek lankidetzarenbidetik funtzionatzen dute, ekonomia sozial etasolidarioak eragin eta aitortza handiagoa izatekosistema hegemonikoaren alternatiba moduan, bizitzaerdigunean jarrita ere ekonomia egitea posible delaerakutsiz.

Sare horietako bat Ekonomia Alternatibo etaSolidarioaren Sarea (REAS) da, estatuko sare bat,nazioartean ere egituratzen dena Ekonomia Sozial etaSolidarioaren Sustapenerako KontinenteartekoSarearen (RIPPESS) bidez. Azken sare hori ekonomia

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOARI BURUZKO ZENBAIT HITZEN KONTZEPTUALIZAZIOA,DEFINIZIOA ETA ARGIBIDEA

Romina VinocurMugarik gabeko Ekonomialariak

1. Martxoaren 29ko ekonomia sozialaren 5/2011 Legea

2. Razeto, L. (2010). «¿Qué es la economía solidaria?».http://base.socioeco.org/docs/que_es_la_economia_solidaria_l.razeto.pdf

9

sozial eta solidarioaren sare kontinentalek osatzendute, ekonomia sozial eta solidarioa sustatzekokonpromisoa dutenek. RIPPESSen helburua dakontinente arteko lankidetza sustatzea eta gisahorretako ekonomia sendotzeko garrantzitsuak direngaiak hedatzea.

Beraz, hasieratik, gizarte zuzen, solidario, iraunkoreta konprometitu baterantz aurrera egiteko tresnatzatproposatzen du REASek ekonomia sozial etasolidarioa. Eta testuinguru horretara joateko aukeraematen digun elementuetako bat ekonomia sozial etasolidarioen printzipioen gutuna da. Gutunean ageridiren printzipio horiek bat datoz Ekonomia SozialarenLegeak planteatutakoekin, baina gehiago sakontzendute ingurumenari eta bizitzaren kontziliazioarilotutako zenbait arlotan.

Hauek dira ekonomia sozial eta solidarioarenprintzipioak (REASen printzipioen gutuna, 2011):3

� Ekitate-printzipioa� Lanaren printzipioa� Iraunkortasun-printzipioa� Lankidetza-printzipioa� Inguruarekiko konpromisoaren printzipioa� «Irabazi asmorik gabeko» printzipioa

Hala, ekonomia sozial eta solidarioaren printzipioakezinbesteko baldintza dira sistema ekonomiko bateraginkorra izateko bere osotasunean, bizitza-proiektu etikoa izateko.4

Espainian, ekonomia sozialak du lege-esparrua, etahan biltzen dira ekonomia hori osatzen duten formajuridiko ezberdinak. Era berean, forma juridikohorietakoren batean eratuta egoteak ez du esan nahiautomatikoki gauzatzen direnik ekonomia sozialarenprintzipioak. Ildo horretatik, ekonomia sozial etasolidarioa inklusiboagoa da, eta ez du hainbeste«begiratzen» zein forma juridikoren arabera dagoeneratuta proiektua. Aitzitik, planteatutako printzipioenarabera funtzionatzea sustatzen du, eta, horregatik,ekonomia sozial eta solidarioaren sareek zenbaittresna erabiltzea proposatzen dute; esaterako,REASen balantze soziala5 eta ekonomia sozial eta

solidarioko erakundeek proiektu berriei ezagutzatransferitzeko eskaintzen duten babes etaaholkularitza.

Ekonomia sozial eta solidarioak bizi duen goraldi etasusperraldia kontuan hartuta, galdera bat sortzen da:ea gizarte-enpresak ere ekonomia horren parte otediren. Erantzuteko, Europan dagoen gizarte-enpresakontzeptuaren definizioa har daiteke, IkerketarakoEuropako Sareak (EMES, 1996)6 sortua. Gizarte-enpresak ikuspegi kolektibo eta demokratikoa jartzendu erdigunean, bai eta ekonomia egiteko eta ulertzekobere modua ere. Esan daiteke mota horretakoenpresak sortzeko arrazoietako bat koiuntura dela,hau da, gobernuen eta sektore pribatuaren erantzunfalta krisi-egoeran. Ildo horretatik, arazo ekonomikoeta sozialentzako irtenbide berriak bilatzeko indarrasortzen da gizarte zibilean.

EMESen definizioaren arabera, gizarte-enpresakmodu autonomoan kudeatzen diren enpresa pribatuakdira, eta haien helburua da eragin positiboa sortzeakomunitatean. Langileek eta bazkideek beraiekkudeatzen eta administratzen dituzte enpresa horiek,eta erabakiak modu demokratikoan eta partehartzailean hartzen dira..Irabazi asmorik gabekoerakundeak izatea da haien beste ezaugarrietako bat;beste era batera esanda, erdigunean ez duteerrentagarritasun ekonomikoa jartzen, baizik etapertsonak. Europan, gizarte-enpresak modukolektiboan eratzen dira, eta Social Economy Europe(SEE) erakundeak definitutako balioekin etaprintzipioekin lotura zuzena dute.

Ikusmolde horrekin alderatuta, mundu anglosaxoianbeste era batera ulertzen dira gizarte-enpresak:banakako formatuarena da ezberdintasun nagusietakobat; izan ere, SEEren arabera, ekintzaile «guztizahaltsuaren» kontzeptuak indar handia hartzen duhan, Europan ez bezala.

Espainian, gizarte-enpresek hiru forma juridikohartzen dituzte: gizarteratze-enpresak (abenduaren13ko 44/2007 Legea), enplegu-zentro bereziak(apirilaren 7ko 13/1982 Legeko 42. artikuluandefinitzen dira) eta gizarte-ekimeneko kooperatibak(uztailaren 16ko 27/1999 Legeko 106 artikulua).

3. Carta de principios de REAS; https://www.economiasolidaria.org/carta-de-principios

4. Guridi, L., de Mendiguren, J. C. P., eta Carlos, J. (2014), Ladimensión económica del desarrollo humano local: laeconomía social solidaria, Hegoa.

5. https://madrid.mercadosocial.net/balance/

6. Defourny, J., eta Nyssens, M. (2012), «El enfoque EMES dela empresa social desde una perspectiva comparada»,CIRIEC-España: Revista de Economía Pública, Social yCooperativa, 75, 7-34.

10

Ekonomia Sozialaren Legeak biltzen ditu horiekguztiak.

Ekintzailea (soziala) eta ekonomia sozial etasolidarioa

Ekintzailetza terminoari ere egin behar zaioaipamena. Azken urteetan, hitz hori diskurtsopublikoan egon da, krisi ekonomikoaren eraginez,baina horrek ez du esan nahi aurrez existitzen ezzenik edo beste izen batzuk hartzen ez zituenik(esaterako, autoenplegua,norbere konturako lana etalangile autonomoa).Komunikabideetan, enpresa-proiektu berri baten sorreraaipatu behar zenean, aurretikekintzailetza hitza jarriz gero,bazirudien proiektu horrekindar handiagoa hartzen zuela,glamour gehiago transmititzenzuela, eta segurtasuna etaberritasuna ere bai.

Diaz-Foncea, M.-k etaMarcuello, C.-k (2014)7 diotenbezala, ekintzailetza sozialakbalioa sortzen duten prozesueiegiten die erreferentzia, betiere gizarte-eragin positiboaizatea, gizartea aldatzekoakuilu izatea eta gizarte-beharrak asetzea jarritaerdigunean.

Era berean, gizarte-ekintzailetza gizarte-inklusiorakotresna moduan aritzen da. Ildo horretatik, Europakoestrategietako batean, Europa 2020 Estrategian,8

enpleguaren kalitatearen hobekuntza sustatzeaproposatzen da, gizarte inklusibo bat sortzeko,Europako ekonomiaren egiturazko hutsuneakgaindituz. Beraz, lotura zuzena du ekonomia sozialeta solidarioko gizarte-enpresekin, haiek ere

komunitatean eragin positiboa izateko helburuabaitute, gizarte-kohesioaren eta ingurua etaingurumena errespetatzeko konpromisoaren bidez.

Hori Espainiako eremura ekarrita, gobernuekekintzailetza sustatzen duten gobernu-egitasmoaksortu dituzte, baina oraindik aurrerapausoak falta diraarlo hauetan: tramite burokratikoen murrizketan,zerga-zamaren murrizketan eta proiektu kolektibo batsortzeko dauden forma juridikoei buruzkoinformazioaren eskuragarritasunean. Era berean,«aldaketaren udalak» izenekoek gobernatzen duten

tokietan ekonomia sozial etasolidarioko proiektuaksustatzeko, sortzeko etaindartzeko laguntza- etababes-programak daude.Hauek dira adibide zehatzbatzuk:

• Madril: Madrilgo Udalarenekonomia sozialeko bulegoak,MARES proiektua (Udalabazkide da) eta REASen ar-reta- eta aholkularitza-puntuak(hitzarmena du Udalarekin).• Katalunia: Fundació Unióde Cooperadors de Mataró, LaComunificadora (ekonomiasozial eta solidarioko proiek-tuentzako aholkularitza), Còo-polis (Ateneus Cooperatius deCatalunya sarearen barruan,kooperatibak sortzeko eta da-goeneko badauden kooperati-

betan enplegua sortzeari buruzko aholkularitzaematen da).

• Euskadi: Ekonomia Sozialeko Zuzendaritzarenesku-hartze planak 2017-2020 tartean ekonomiasozialeko 600 enpresa sortzera daude bideratuta.Laguntza integralak ere biltzen ditu, sustapenerako,ekintzailetzarako, merkataritza-enpresen eraldake-tarako eta enpresak jarraitu ahal izateko eta lan-postuak mantentzeko ekonomia sozialera jo nahiduten zailtasun-egoeretan dauden edo belaunaldi-aldaketa prozesuan dauden enpresei laguntzeko.

Gaur egungo gizarte- eta ekonomia-krisiarentestuingurua kontuan hartuta, ekonomia sozial etasolidarioa zergatik bihurtu da indartu beharrekoalternatiba bat?

7. Díaz-Foncea, M., eta Marcuello, C. (2014), «Las empresassociales en España: concepto y características», GizarteEkonomiaren Euskal Aldizkaria-Revista Vasca de EconomíaSocial (8)

8. https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/economic-and-fiscal-policy-coordination/eu-economic-governance-monitoring-prevention-correction/european-semester/frame-work/europe-2020-strategy_en

[…] gobernuek ekintzailetzasustatzen duten gobernu-egitasmoaksortu dituzte, baina oraindikaurrerapausoak falta dira arlohauetan: tramite burokratikoenmurrizketan, zerga-zamarenmurrizketan eta proiektu kolektibobat sortzeko dauden forma juridikoeiburuzko informazioareneskuragarritasunean. Era berean,«aldaketarako udalak» esatenzaienek gobernatzen dutenlurraldeetan, ekonomia sozial etasolidarioari buruzko proiektuaksustatzeko, sortzeko eta indartzekolaguntza- eta babes-programakdaude.

11

Ekonomia sozial eta solidarioa alternatiba moduanproposa daiteke enpresa kolektiboak (ekintzailetzakolektiboa) sortzea sustatzen duelako; aukeraerrealistagoa eta sendoagoa da, zenbait pertsonarenarteko elkarrenganako babesean oinarritzen delako,printzipio berberak dituztelako. Orain arte Espainianeratutako kooperatiben datuak hartzen baditugu,CEPESen9 arabera, 20.958 izan dira. Krisi-garaian,pixkanaka joan da igotzen kopurua. Beraz, ekonomiasozialaren esparruko forma juridiko horrek hobetojasaten al du krisia? Erantzuna da, kudeaketademokratikoari eta kapitalaren balorizazioarengainetik pertsonak lehenesteari esker, enpresahorietan gainerakoetan baino %6,5 enplegu gutxiagosuntsitu direla, CEPESen datuen arabera. 190.000lanpostu berri eta 29.000 enpresa berri sortu diraazken 8 urteetan. Hala, ekonomia soziala kalitatezko

enplegua sortzeko tresna bat da; bere kide etakomunitateentzako aukera-berdintasuna sustatzenduten printzipio etikoetan oinarritzen da; gauzakegiterakoan, ingurumenaren iraunkortasuna zaintzendu; eta inguruarekin konpromisoa du.

Beraz, ekonomia sozial eta solidarioaren erronketakobat da, testuinguru honetan, bere burua alternatibatzatedo aldaketarako tresnatzat proposatzea. Gizarte-eraldaketa haren tresnen (banku etikoa, bidezkomerkataritza, kontsumo arduratsua…) eta antolatzekomoduen (laguntza-proiektuak, aholkularitza,prestakuntza, zerga-pizgarriak…) bidez sustatzeaproposatzen badugu, beharrezkoa da etengabe hitzegitea eta eztabaidatzea administrazio publikoekin,bai eta ekonomia sozial eta solidarioko sareaksakontzen jarraitzea ere. �

9. https://www.cepes.es/social/estadisticas

12

Hasi aurretik, garrantzitsua iruditzen zait honakohau esatea: hemen partekatuko dudana beste

batzuekin eraikitakoa da, batez ete kooperatibako nirelankideekin, baina bai, bat nator esandakoekin.

Bat nator, batez ere konbentzitu egiten nauelakogure auzo, herri eta hirien garapenerako guk duguneta tokiko gobernuek duten rola planteatzekomoduak. Nire prestakuntza eta lan-esperientziatokiko kudeaketarekin eta «tokiko garapenekonomikoaren politikekin» lotuta egon izan dirabeti, eta guztia oso erraza zen, betikoa: okupazio-politika aktiboak, enpresa- eta merkataritza-ehunaribabesa, ekintzailetzaren sustapena eta lurraldearenplanifikazio-estrategia. Guztia asmatuta zegoen, etalerro politiko eta tekniko horien konbinazioa ondoaplikatzea zen kontua, baita gure herriaren faktorebereizgarriak zein ziren jakitea ere, horiek sustatzekoeta ondoko herriarekiko bereizteko. Alabaina,bizitzeko moduko bizitza bat bermatzeko arduraeman diegu tokiko gobernuei, eta ekonomia sozial etasolidariora neuk egindako bilakaera pertsonalak etaprofesionalak aldatu egin dute nire ikuspegia, hau da,tokiko gobernuek komunitatearen eta lurraldearengarapenean esku hartzeko dituzten aukerei buruzkonire ikuspegia eta esku-hartze hori egiteko moduegokiari buruzko nire ikuspegia.

Beraz, zera partekatu nahi izan dut zuekin: hutsetikhasten ez garen arren (ez dugu gurpila asmatu, etatokiko garapen ekonomikoari buruz asko idatzi da, etaurte askoko praktika dago), aukera handi batdaukagula, erantzukizun handia eta erronka pila bat,tokiko gobernuei ekonomia sozial eta solidariokojardunbideak zaintzen eta areagotzen laguntzeko.

Ez gara hutsetik hasten

2007an hasitako krisi ekonomikoak azkenhamarkadetan tokiko garapen ekonomikoarentzatoinarrizkotzat jotako faktoreak berrikustera behartuzituen gobernuak (tokikoak, estatuetakoak etanazioartekoak). 2014an, honako hau idatzi zuen Joan

Subiratsek: «Botere publikoek gauzatzen zituztenpolitiketako asko zaharkituta ari dira geratzen, etabeharrezkoa da berriz pentsatzea ea zein erantzunkolektibo berri aurkitzen ditugun aurrean dituguerronka komunei erantzuteko. Eta horrek tokikogobernuei nahiz lurraldeko eta tokiko garapenerakoeta iraunkortasunerako beharrezko dinamikei ereeragiten die».

XX. mende erdialdetik tokiko garapen-politikei bideaeman dieten esparru teoriko ekonomikoen apartekolaburpen bat eginez gero (eta murriztailea), bilakaerabat ikusten da: «garapen-poloak» sortu ahal izatekofaktore exogenoak erakartzeko nahiz azpiegiturahandiak sustatzeko premiatik, faktore endogenoei etakultura ekonomikoari balioa emateko beharrababesten duten teorietara. Hazkunde ekonomikokopolitikekiko eta haiek tokiko garapen ekonomikoanduten eragin izugarriarekiko modu paraleloan,1987an, «garapen iraunkorra» kontzeptua sortzen da(Brundtlan txostena), eta zalantzan jartzen dituhazkundearen kontzeptua eta ongizatea neurtzekomodua. Era berean, «garapen ireki eta endogenoaren»teoria sortzen da. Hark lurralde bateko barne-faktoreek eta munduko gainerako tokietan gertatzendenak elkarrekiko duten mendekotasuna jartzen duerdigunean, hau da, garapen endogenoaren etaglobalizazioaren arteko mendekotasuna.

Bi paradigma horiek dira, gaur egun, marko teorikoekonomiko nagusiak, eta elkarrekin, hirugarrenikuspegi baterako bidea ere zabaldu dute: «tokianoinarritutako garapena» esaten zaio (place-baseddevelopment), eta OCDEek nahiz Europar Batzordeakuste dute hura dela tokiko garapenerako estrategiarikonena; izan ere, behetik gorako edo sarean egindakobenetako garapen baterako aukera ematen du; tokikogobernuen rola nabarmentzen du; eta balioa ematendie herritarren parte-hartzean oinarritzen diren etapolitika publikoak elkarrekin sortzen dituztengobernu-prozesu berriei.

Honako hau dio Antonia Casellasek: Krisiekonomikoak eta tokiko garapen-politikak berrikusteko

EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOAREN ETA TOKIKO GARAPENAREN ARTEKO LOTURARI BURUZKO IKUSPEGIBERRIAK

Guernica Facundo VericatLabCoop

13

premiak, lehenik eta behin, eragin positiboa izan zuten,XXI. mendeko lehen hamarkada amaierara arte tokikogarapen ekonomikoko diskurtsoetan eta jardunbideetannagusi ziren hazkunderako faktoreak askatasunez berrizpentsatzeko eta zalantzan jartzeko aukera zabalduzutelako. Krisiaren aurretik, zaila zen halako zerbaitegitea, sistemaren inertziek eta sistemaren ustezkoarrakastak isilarazi egiten zituztelako analisi kritikoakegiteko aukerak. Bigarrenik,ordura arte nabarmendugabeko, edo, bestela, boterepublikoek, tokiko garapenerakoaholkulari espezialistek etaekonomiaren eta lurraldearenarteko loturan aritzen zirenakademikoek gutxietsitakoekonomia- eta gizarte-bideragarritasunerako estrategiaberrietarako aukera etaegokitasuna ere proposatuzuten»1.

Nola lagundu tokikogobernuei guri laguntzen?

Tokiko gobernu bat erabattraketsa izan daitekeekonomia solidarioaren ehunaahula denean: soberangeratutakoekin osatutakoadenean; jardunbideak gutxidirenean eta erakundeaktamainaz eta ekonomikokitxikiak direnean; elkarrenarteko artikulazio gutxi edobatere ez dagoenean; etajardunbideak komunitarioakedo aktibistak bakarrikdirenean.

Edonola ere, eta lurralde bateko ekonomia solidarioarenehuna oso sendoa izanda ere, tokiko gobernuei honakohau jakinarazi behar diegu: gutxi garela, eta batzuetan,ez gaudela behar bezala egituratuta; gure errealitateekonomikoak xumeak direla; ez daukagula denborarik,gure eguneroko lanean ari garela buru-belarri, ezestrategia publikoak pentsatzen. Hala ere, asmo handiakditugula gizarte osoarentzat; zorrotzak garela, asko

espero dugula tokiko gobernuengandik, behar ditugula,eta ez digula balio edozein esku-hartze publikok; maitedugula gure askatasuna eta geure burua antolatzekogaitasuna, hori galtzeko kezka daukagula, eta,batzuetan, gainezka eginda sentitzen garela tokikogobernuen eskaerengatik. Beraz, lagundu nahi digutentokiko gobernuen alde jartzen gara, baina saiatuko garaegiten dutenari buruzko ikuspegi kritikoa ez galtzen,

eta, batez ere, egiten dutenanola egiten duten ikusten,bereziki tokiko gobernuetanardura teknikoak eta politikoakdituzten horiek, izen-abizenekopertsona horiek, noizbait gurekide izan direnean. Guretzatkontuan hartu beharrekozenbait elementu garrantzitsudaude: zergatik, nork, nola etazer.

Zergatiak. Zer esan nahi dutokiko garapen ekonomikoakekonomia sozial etasolidarioaren ikuspegitik? Gurezeregina da, neurri batean, taldetekniko eta politikoei laguntzea,hasieratik uler dezatenekonomia sozial eta solidarioasustatzeak lurraldeko dinamikaekonomikoen egitura-aldaketabat ekarri behar duela, hau da,ez garela konformatzenkooperatibei sari batematearekin edo bigarrenhezkuntzako institutuetanbidezko merkataritzari buruzkohitzaldi bat ematearekin.Gizarte- eta ekonomia-dinamiken sakoneko aldaketabat nahi dugu, guztia nahi dugu.

Horregatik, gure zeregina da, lehenik eta behin,zintzoak izatea tokiko talde tekniko eta politikoekin,eta hasieratik jakinaraztea ekonomiari, ekonomia sozialeta solidarioari eta tokiko garapenari buruz dituztenikusmolde politikoak berrikusi behar dituztela —bereziki, alde batera utzi behar dugu ekonomia sozialeta solidarioak duen bazterreko ekonomia aringarri etakonpontzailearen irudia—; tokiko gobernuei esanbehar diegu ekonomia sozial eta solidarioa ez delasektore bat (ez berria ez zaharra), baizik eta zikloekonomikoa, esku hartzen duten eragileak eta ezartzen

1. Casellas, A. (2014), «Desarrollo local y territorio (del creci-miento indiscriminado a la viabilidad social y económica)».

[…] gure zeregina da, lehenik etabehin, zintzoak izatea tokiko taldetekniko eta politikoekin, etahasieratik jakinaraztea ekonomiari,ekonomia sozial eta solidarioari etatokiko garapenari buruz dituztenikusmolde politikoak berrikusi behardituztela -bereziki, alde batera utzibehar dugu ekonomia sozial etasolidarioak duen bazterrekoekonomia aringarri etakonpontzailearen irudia-; tokikogobernuei esan behar dieguekonomia sozial eta solidarioa ezdela sektore bat (ez berria ezzaharra), baizik eta ziklo ekonomikoa,esku hartzen duten eragileak etaezartzen diren harremanak ulertzekomodu bat, hau da, ekonomia oso batdela, eredu kapitalistarekikoezberdina eta han egokitzerik nahi ezduena, baizik eta hura gainditzeanahi duena.

14

diren harremanak ulertzeko modu bat, hau da,ekonomia oso bat dela, eredu kapitalistarekikoezberdina eta han egokitzerik nahi ez duena, baizik etahura gainditzea nahi duena. Horrez gain, ekonomiasozial eta solidarioa sustatzeko politika bat ezin datokiko garapenaren edozein ikuspegitan sartu,komunitatean partekatutako ikuspegi bat behar du,jakiteko nolako etorkizuna nahi dugun. Ez dabeharrezkoa ikuspegi hori erabat itxia izatea, baina baipolitika publikoei norabidea zehazteko modukoa.Gainera, garapenak holistikoa izan behar du, errentasortzeko eta behar materialak asetzeko gaitasuna edukibehar du, baina, horrez gain, gizarte-harremanak,ezagutza, gizartearen ahalduntzea, kontzientziakritikoa, elkartasuna eta abar sortzeko gaitasuna erebai. Aldi berean, desikasi egin behar ditu tokikogarapenerako formula klasikoak: lurraldearenespezializaziora doan planifikazio estrategikoa,okupazio-politika aktiboak, ekintzailetzaren sustapenaeta enpresa- eta merkataritza-ehunari babesa.Ekonomia sozial eta solidarioaren garapenarenprotagonismoa ekonomia sozial eta solidarioak izanbehar du, hari gauzak erraztea dagokio tokikoadministrazioari, ez haren ordezkoa izatea. Barneratubehar da ekonomia soziala eta solidarioa praktikatiksortzen dela, eta teoria gero egiten dela. Ez dagoerrezeta bakar bat, elkarrengandik ikasten dugulasinesten baitugu; alabaina, ez dugu sinesten jakitunentransferentzian nahiz erreplika automatikoetan.

Nork. Norengandik dator lurralde batean ekonomiasozial eta solidarioa sustatzeko ekimena? Tokikoadministrazio bati bere lurraldean ekonomia sozial etasolidarioa sustatzea proposatzen zaionean,interesgarria da ekimena norengandik datorrenjakitea: Eremu pertsonalean ere ekonomia sozial etasolidarioan sinesten duen edo hura praktikatzen duenteknikariarengandik? Ekonomia sozial etasolidarioranzko aldaketen liderra izan nahi duenaginte politikoarengandik? Egiturak ekonomia sozialeta solidariorantz bultzatu nahi dituzten politikarienkonfiantzazko langileengandik?

Ez da gauza bera talde politikoa konbentzitzeaproposamen tekniko bateko liderra izateaz edo taldeteknikoa konbentzitzea proposamen politiko batgauzatzeko beharraz. Zoritxarrez, erabatbertikalizatutako erakundeak dira administrazioak,eta informazio- eta agindu-zirkuituak goitik beheradoaz. Alabaina, bertikaltasunek beren ahuleziakdituzte, eta aginduen eta eskaeren zirkulazioa ez dabeti lineala eta erreala.

Hasieran, posible da pertsona batek (egoera idealean,talde batek) gauzatzea tokiko administrazioarenekonomia sozial eta solidarioko lana. Ekonomia sozialeta solidarioa tokiko politiketan (maila teknikoan nahizpolitikoan) sartzeko prozesuaren liderra den izen-abizeneko pertsona horrek garrantzia handia du.Ezaugarri hauek baldintzatuko dute, besteak beste,ekonomia sozial eta solidarioaren aldeko lana norainoiritsiko den eta zenbaterainoko sakona izangoden:.haren izaerak, ekonomia sozial eta solidarioarekindituen lotura pertsonalek, antzinatasunak, erakundearenbarruan duen rolak, erantzukizun-mailak (batez ere, arloteknikoari buruz ari garenean). Garrantzitsua izango dapertsona horiek babestuta sentitzea/egoteaadministrazioaren barruan nahiz kanpoan.

Nola. Tokiko garapenerako politika egiteko zein moduklaguntzen diote ekonomia sozial eta solidarioari?Garrantzitsua da udalei jakinaraztea egiten dutenabezain garrantzitsua dela nola egiten duten. Hauek diraerreferentzia moduan balio dezaketen irizpide batzuk:zeharkakotasuna, koprodukzioa, sortze-lankidetzaherritarrekin eta pazientzia.

Zeharkakotasuna. Ekonomia sozial eta solidarioak ezdu mugatu behar politika publiko bakar batera, tokikopolitika publiko guztiak ukitu behar ditu.Garrantzitsua da barne-konfiantza sortzen laguntzea(sailen, zerbitzuen, zinegotzien eta abarren artean).Garrantzitsua da galdetzea administrazioaren egituraosoari eragingo dioten gai zabalak landu nahi dituzten(aurrekontuak, kontratazioak, erosketak, zerbitzupublikoak udaleko bihurtzea eta abar) edo nahiagoduten gai zehatz batzuetan oinarritzea (lurraldea,iraunkortasuna, hezkuntza, kultura, gizarte arreta etaabar).

Koprodukzioa. Tokiko gobernuek saihestu egin behardute jarduera politikoa hegemonizatzeko tentazioa.Ekonomia sozial eta solidarioko tokiko politika batezere politika erlazional moduan ulertu behar litzateke.Lurraldean aritzen diren eragileen sarearekin izanbehar du harremana, elkarrekin diseinatzeko,gauzatzeko, jarraipena egiteko eta ebaluatzeko jardunpolitikoa, baterako gobernu-instantzien esparruan, etafuntzionamendu demokratikoa eta kontsultarakonahiz erabakitzeko gaitasuna izanez.

Sortze-lankidetza. Pertsonek izan behar dute, aldiberean, tokiko garapenaren objektu eta subjektu nagusi.Akaso, udalak ez du baliabiderik izango, baina segurupertsonek badituztela kapitalak alde batera uzten dituen

15

edo gutxiegi erabiltzen dituen aktibo aregarrantzitsuagoak: ezagutza, trebeziak, eskarmentua,argitasuna, gogoa, denbora, elkartasuna eta abar. Horiekaktibo mantentzea da erronka (indibidualismoak,axolagabekeriak eta geldirik egoteak desaktibatu egitenbaitituzte), eta lagundu egin behar zaie konektatzen etaelkar babesteko aukerak aurkitzen.

Pazientzia. Ekonomia sozial eta solidarioa euri xeheada. Garatzeko, denbora eta pazientzia behar dira.Tokiko gobernuei eskatu behar diegu zehaztekozenbateko denbora-epean egin nahi duten lan eta zerepetan lortu nahi dituzten emaitzak. Ahalik etagehienetan nabarmendu behar zaie ekonomia sozial etasolidarioko politikek etorkizuneko ikuspegia eta epeluzera begirako estrategiak izan behar dituztela. Eraberean, gure ardura da tokiko gobernuei jakinarazteaekonomia sozial eta solidarioko egitasmoak.prozesukolektiboetan oinarritzen direla, eta, beraz, erabakiakhartzeko denbora gehiago behar izaten dela; oro har,sendoagoa da, baina oso gutxitan izaten da azkarra, etaoso gutxitan betetzen ditu kanpoko baldintzatzaileekezarri nahi dizkioten erritmoak. Erabaki kolektiboakbehar bezala landu gabe daudenean, estrategia txarrada haiek behartzea, lortzen den bakarra akordiofaltsuak egitea eta berriz bideratzeko zailak direntirabirak sortzea baita. Erritmoak errespetatzea ez daerraza izaten beti, are gutxiago, administrazioarenikuspegitik, epe publikoak betetzearen mendedaudenean agenda eta aurrekontuak.

Irizpideak eta hasierako barne-baldintzak edozeinizanda ere, tokiko garapenerako politikak lantzekomoduari buruz egin behar genukeen gomendio nagusiazentzuzkoa da: kontuan hartzeko dagoenekobadagoena eta dagoeneko badagoenak zer behar duen.Askotan, tokiko gobernuek, batez ere arlo politikoan,beren lurraldeko ekonomia sozial eta solidarioa ezdutela ezagutzen sentitzen dute. Gomendatu behardiegu inolako esku-hartzerik ez hasteko ordurakoekonomia sozial eta solidarioko jarduerak garatzen norari den identifikatu aurretik, eta eskatu behar dieguaurrena haiengana hurbiltzeko eta, apaltasunez,galdetzeko tokiko gobernuak zer egin dezakeen beraienalde. Bermatu behar dugu tokiko gobernuek ezagutzea,garrantzitsutzat jotzea eta aintzat hartzea ekonomiasozial eta solidarioa beren lurraldean errealitate batizan dadin jo eta su lanean ari diren horien egitasmoak.

Zer. Baina nondik hasi? Askotan, konturatu ere egin gabegaratzen dituzte ekonomia sozial eta solidariokopolitikak udal askok (hurbileko azokak, pobrezia

energetikoaren aurkako neurriak, baratze sozialak etaabar). Egiten duten hori identifikatzen laguntzea, egitendutenari garrantzia ematea eta politika publiko integralbaten forma ematea ere norbere buruarekiko aitortzarakopauso bat da, eta tokiko gobernuek eskertu egiten dute.

Udalek ekintza multzo batetik ekonomia sozial etasolidarioaren garapenerako tokiko politika bat egiteraigaro nahi dutenean, estrategia ezberdinak (elkarrekinuztar daitezkeenak) jarrai ditzaketela esandiezaiekegu:� Araudiari lotutako estrategiak: ekonomia sozial

eta solidarioarekin harremana izateko esparru baterrazten dutenak, batez ere gizarte- eta inguru-men-klausulen bidez eta erosketa publiko ardurat-suak egiteko irizpideak berrikusiz eta integratuz.

� Ongarritze-estrategiak: ekonomia sozial eta soli-darioaren zuhaitzari eusten eta hazten laguntzendion humusa sustatzen dutenak, herrian daudenekonomia sozial eta solidarioko jarduerak identi-fikatuz, jarduera horiek ikusgarri eginez, herrikoelkarteak jarduera horietara atxikitzea sustatuz,haurrei eta gazteei ekonomia sozial eta solidarioazer den ezagutaraziz eta herrian nork gauzatzenduen jakinaraziz eta abar.

� Sustapen-estrategiak: ekonomia sozial eta solida-rioaren egitasmoak sortzen eta ontzen laguntzendutenak, motor lanak egingo dituzten proiektu adie-razgarrietan inbertituz; horretarako, lurralde ba-koitzak jakin behar du zein diren bere lehentasu-nak, hau da, zein diren gizarteari, ekonomiari,kulturari eta ingurumenari lotutako bere behar etagaitasun nagusiak.

� Erabilera-estrategiak: lurraldeko ondare materiala-ren eta ez-materialaren (lokalak, etxeak, tresnak,ezagutza, zaintza, garraioak, energia eta abar) era-bilera sustatzen dutenak, eta ez haien jabetza; hauda, edukitzearen gainetik partekatzea sustatzea etajabetza-sarbidearen gainetik erabilera libre eta ire-kia bultzatzea.

� Ezagutza-estrategiak: ekonomia sozial eta solida-rioak tokian duen eragina detektatzen eta neurtzendutenak, ekonomia sozial eta solidarioaren gainekoikerketa sustatuz eta tokiko garapenerako politikapublikoen ebaluazioa bermatu.

Tokiko garapena ekonomia sozial eta solidarioarenikuspegitik lantzeak dagoeneko badagoena ezagutzeaeta sustatzea eskatzen du, eta, horrez gain, ekonomiasozial eta solidarioko errealitate berriak azaleratzeaeta lurraldeko forma ekonomiko hegemonikoekindituen loturak zabaltzea. �

16

Guztiok entzungo genuen, noiz edo noiz, ixterazihoan beren enpresa hartu eta kooperatiba bat

sortu dutela langile batzuek, besteak beste, berenlanpostuei eusteko. Azken aukera horretaz baliatzea«ausardiarekin» lotzen da, langile-mugimenduekin,mugimendu zibilarekin eta abar, eta oso presentedago iruditeria kolektiboan. Nor ez da akordatzen70eko eta 80ko hamarkadetako industria-krisietakojardueren berreskuratze kolektiboez?

Lirika eta emozio hori guztia hor egonda ere,nabarmendu nahi dugu —zorionez— gizarte-enpresara (kooperatiba edo lan-sozietatea)

gerturatzeko ez dela ezinbestekoa enpresa krisianegotea. Berez bestelako errealitateak (jarduerak)zirenak gizarte-enpresara gerturatzeko aukeraerrealak daude gaur egun, naturala da..Egingarria,bideragarria eta desiragarria da hurbilpena; izan ere,alternatiba ekonomiko zuzenagoa, konpromisohandiagokoa eta bidezkoagoa eskatzen duen beharkolektibo bati erantzuten dio gizarte-enpresak.

Hauek dira kooperatiben edo lan-sozietateenformulara gerturatzeko egoerarik ezagunenak etagehien aztertutakoak:

GIZARTE ENPRESAREN EREDUA AUKERA BAT IZAN DAITEKE AURRETIK EXISTITZEN DEN ETA EZ JARRAITZEKOARRISKUAN DAGOEN JARDUERA EKONOMIKO BATI BULTZADA EMATEKO (EDO BERRESKURATZEKO)

Miguel Ángel Muñoz MedinaSocial Business Development

1. Jarduera edo negozio-eredua bideragarria da

Profesionalizatzeko, enpresari jarraipena emateko eta haztekoaukera ematen du gizarte-enpresak.

1.Sozietate zibil pribatu bat kooperatiba edo lan-sozietateizatera aldatzen da. Bazkideen kopurua handitzen denean(autonomoak), beste formula juridiko bat hartzea aholkatzenda. Antolaketari, tamainari, zerga-baldintzei eta erantzukizunjuridikoari lotutako arrazoiengatik, kontuan hartu beharrekoaukera da kooperatiba.

2. Elkarte batek kooperatiba bat sortzen du edo kooperatibaizatera pasatzen da. Bi forma juridikoak izaten jarrai dezakeedo ez. Elkarteak kooperatiba bat sortzen du, eskaintzendituen zerbitzuak profesionalizatzeko.

3.Berriz enpresa: Jabeak erretiroa hartzen du, eta langileeiuzten die negozioa.

4. Fundazio batek kooperatiba bat sortzen du. Eskaintzendituen zerbitzuak profesionalizatzeko, kooperatiba bat sortzendu fundazioak.

17

Gizarte-enpresa ez da krisi-egoera batentzakokonponbidea: erabat normalizatuta dagoen antolatzekomodu bat da, eta enpresa- eta gizarte-helburu batzueierantzuten die. Gizarte-enpresak alternatibadesiragarriak dira, eta kontuan hartzekoak; izan ere,frogatuta dago merkataritzako beste forma juridikoakbezain lehiakorrak direla. Hori nabarmendu ostean,esan beharra dago, egoera jakin batzuetan, gizarte-enpresaren formula jarduera bati jarraipena ematekoaukera izan daitekeela, baldin eta jarraian aztertukoditugun baldintza batzuk betetzen badira.

Artikulu honetan, gizarte-enpresara gerturatzekokasurik dramatikoena aztertuko dugu: jarduerakdesagertzeko arrisku larria du, eta merkataritza-enpresa hartzekodunen konkurtsoan edo ugazaben

itxieran dago zuzenean. Helburua da erakustea nolakobide luzea geratzen zaigun egiteko, eta, horrez gain,ikustea gizarte-enpresaren formulak enpresaksuspertzeko gure eskura jartzen duen benetakogaitasun

Kooperatiba edo lan-sozietatea ex novo sortzea,merkataritza-sozietatearen jarraipenik gabe(aurretik zegoen jarduera): zein da potentzialki bereonera ekar daitekeen enpresaren profila

Jarraian, testuinguru-esparrua aztertuko dugu, azkenurteetako kaudimengabezietatik eta enpresendesagertzeetatik abiatuta, zehazki, hartzekodunenkonkurtsoen figuraren analisia eginda.

2. Jarduera edo negozio-eredua ez da bideragarria gauregungo baldintzetan

Jarduerari bultzada bat eman behar bazaio edo jardueraberreskuratu behar bada, kontuan hartu beharreko aukera dagizarte-enpresa.

1.Merkataritza-sozietatea kooperatiba edo lan-sozietateizatera pasatzen da

Jabeak sozializatu egiten du negozioa, langileen alde (edohaietako batzuen alde). Kooperatiba berriak eskuratzen dituaurreko enpresaren eskubideak eta betebeharrak.

Normalean, enpresa kapitalizatuz gero jarduera bideragarriaden kasuetan gertatzen da. Jabeak gizarte-enpresarekinlotura izaten jarrai dezake edo ez.

2.Kooperatiba edo lan-sozietatea ex novo sortzen da,merkataritza-sozietatearen jarraipenik gabe (aurretikzegoen jarduera)

Normalean, negozioaren zati bat bakarrik denean bideragarriagertatzen da; beraz, zati «on» hori bakarrik pasatzen dakooperatiba berrira.

Hartzekodunen konkurtsoetan ere gertatzen da, langileekkooperatiba bat eratu eta jarraitzeko plan bat aurkeztendutenean.

Kasu batzuetan, kaleratutako langileek beste negozio batsortzen dute, eta aurretik pilatutako esperientzia kolektiboabiltzen duen beste jarduera ekonomiko bati ekitea erabakitzendute (kooperatiba bat edo lan-sozietate bat sortuta).

Iturria: Aracoop I si fem una cooperativa1

1. http://www.aracoop.coop/wp-content/uploads/ManualConversio.pdf

18

1. taula. Ordainbiderik eza aitortu duten enpresak, urtearen arabera2

Iturria: Auzitegiko Ekonomiaren Adituen Erregistroak (REFOR) eta Ekonomialarien Kontseilu Orokorrak (CGR) egina, INEren segidako urteetakoaldagaien eta taulen aukeraketatik abiatuta.

2. taula. Ordainbiderik eza aitortu duten enpresen bilakaera, sektoreka3

Iturria: Espainiako Estatistika Institutu Nazionala (INE)

2. http://s03.s3c.es/imag/doc/2016-03-02/EstudioRefor_Concursos.pdf

3. http://www.revistasice.com/CachePDF/BICE_3083___9C606507B7D93F4AA65EA0350BB5267D.pdf

2016an, ordainbiderik eza aitortu zuten 4.080enpresetatik %36,76k 250.000 euro bainogutxiagoko fakturazioa zuten; aitzitik, %3,87kbakarrik zuten 5 milioi eurotik gorako fakturazioa.

4.080 horietatik 856 merkataritza-sektorekoakziren, eta 739, eraikuntzakoak (horiek dirakaudimenik ezak gehien eragin dien bi sektoreak).Espainian, ordainbiderik eza aitortzen duten enpresatxiki eta ertainetatik eta enpresa oso txikietatik%98k baino gehiagok likidazioan amaitzen dute, etajarduerak ez du jarraipenik izaten.

19

Europan bide laboraletik berreskuratzen direnenpresen erdiak baino gehiago Espainiakoak izanarren (datu horrek erabateko lidertzan kokatzengaitu), azken urteetan berreskuratutako enpresenkopurua ez da urtean 75era iristen (iturria, COCETA),eta kontuan hartu behar da 35.000 konkurtso aurkeztueta ebatzi direla. Horrez gain, aintzat hartzen baduguEspainian Frantzian baino hogei aldiz konkurtsogutxiago aurkezten direla, Alemanian baino sei aldizgutxiago eta Erresuma Batuan baino lau aldizgutxiago, honako hau esan dezakegu: Espainiakoekonomia sozialeko mugimenduek eta erakundeekegundoko ahalegina egin arren, enpresa ertain eta

txikiak eta oso txikiak itxi egiten dira bide laboraletikjarraitzeko aukera aztertu ere egin gabe.

Nolako enpresek eskaintzen dituzte langileekberreskuratzeko erraztasunik handienak?

Berez, ez dago bide laboraletik jarraitzea oztopatzenduen tamainari —fakturazioa eta langile-kopurua—eta jarduerari lotutako mugarik. Alabaina, egia da,kasurik gehienetan, zerikusia izaten dutela bi faktorehoriek.

Tamaina 1-9 langile (+%50)50 langile baino gutxiago (%85)

Fakturazioa 250.000 euro baino gutxiago (+%35)2 milioi euro baino gutxiago (%85)

Sektoreak (garrantziaren araberako hurrenkeran) MerkataritzaEraikuntzaIndustria eta energiaJarduera profesionalakOstalaritza

Hartzekodunen konkurtsoaren emaitzak %95 borondatezkoak dira%95ek likidazioan amaitzen dute

Bide laboraletik berreskuratutakoen ehunekoa (2010-2015) 44.974 concursadas

44.974 hartzekodunen konkurtsoEspainian, bide laboraletik, 50-75 berreskurapen inguruurtean (iturria: CECOP). 2013an, 75 izan ziren, eta Espainiaizan zen berreskurapen gehien egin zituen herrialdea(Europako guztien %50).

Lehiakideek eskuratzen dituzte enpresa handiak (edomarka ondo kokatuta dutenak edo merkatu-kuotahandia dutenak); oso txikiak (batez ere, zerbitzuen etamerkataritzaren sektorekoak), berriz, beren jarduerabideratzeko edo laguntzeko aukera detektatu aurretiklikidatzen dira.

Nola berreskuratu (bide laborala proposatu) eta nolaesku hartu?

Lehenik eta behin, erabat ezinbestekoa da garaizdetektatzea egoera, eta osoa edo zati batberreskuratzeko aukerarik dagoen ondorioztatzekoaukera emango digun azterketa bat egitea. Jarraian,prozesu horretan lagun diezaguketen baldintzak ageridira:

20

Prozesu horien konplexutasuna kontuan hartuta, etanahiz eta kasu bakoitzak bere baldintzatzaileak izan,gida bat prestatu dugu, modu kolektiboan, prozesuhoriek zuzendu behar dituzten profesionalentzat. Gidametodologikoa da, eta beste egitasmo eta argitalpenbatzuekin batera, berreskurapen-prozesuak erraztenlagun dezake, bai eta egoera horiek «hautemateko»eta garaiz esku hartzeko egitasmoak proposatzen ere.

Ekonomia sozial eta solidarioko egitasmoenpremiazko lidergoa, enplegua eta jarduerasalbatzeko

Artikuluaren hasieran aipatu dugun bezala, lanarenbidetik itxiera saihesteko benetako alternatibakegitura daitezkeela bermatzen duten esperientziaugari daude.

Lehen, berreskurapen horien zutabe nagusiaetorkizuneko kooperatibako langile-bazkideenborondatea izaten zen (nahiz eta ondoren babesinstituzionala ere batu). Aurreko krisietanberreskuratutako batzuen adibideak dira hauek:Kataluniako MolMatric Sccl4 (1982an sortua) etaMapsa Cooperativa5 (Mondragon taldea). Biak daudeaktibo eta erabat sendotuta. Berreskuratutako enpresahoriek gehienek zenbait ezaugarri komun izatenzituzten: industria-sektorekoak izatea, langile-masakritikoa izatea (tamaina ertaineko enpresa) eta oinarrisozial oso aktiboa izatea (mobilizatuta zegoena etabatez ere sindikatuen lidergoa zuena).

Espainiako azken depresio handian (2008-2014),zeinaren ondorioak jasaten ari baikaren oraindik,ekonomia sozial eta solidarioaren eta administrazioen(batez ere, autonomietakoak) arteko akordioei esker,hainbat egitasmo egituratu dira. Horretarako,argitalpenak eta gidak egin dira, eta programaespezifikoak antolatu dira (ikusi gomendatutakobibliografia artikuluaren bukaeran). Kasuakdetektatzera, sentsibilizatzera eta esku-hartzerabideratutako programen artean, honako hauek diraazpimarragarrienak: Katalunian Aracoop6 programakgauzatutakoa, Andaluziako Juntarena (No jubiles tuidea) eta duela gutxiko Saving Jobs!7 Europakoprograma (COCETAk zuzentzen du). Adierazgarriada perimetroa nola zabaldu den: dagoeneko ez garakrisian dauden enpresei bakarrik buruz ari, baizik etajabeak erretiroa hartu duelako ixten diren enpreseiburuz ere bai.

Aztertutako adibideen artean —espero dugu lasterkasuen gida oso bat argitaratzea—, Salcedo Muebles8,MEC 20109 eta Ambulancias Andalucia10 enpresenkasuak daude. Hartzekodunen konkurtsotikberreskuratu ziren. Baina hor dago Nou Indret11

enpresaren kasua ere, jabeak erretiroa hartu zuelakoberreskuratua. Musikocoop,12 berriz, eraldaketarenadibide da.

Artikulu hau sinatzen duen egilearen iritziz, egoerakaurrez detektatzeko (behin betiko itxieraren edo

Beharrezko baldintzak

• •Beren ordainsaria eta langabezia-saria (kapitalizazioa)inbertitzeko prest dauden langileen masa kritikoa.

• •Lantaldearen egitura orekatua, jarduera eskaintzeko edojarduerarekin jarraitzeko benetako aukera bermatzen duena.

• •Zorrak beren gain hartzeari buruzko irailaren 5eko 11/2014Errege Dekretuaren eskaerak betetzea (enpresenondorengotzaren bideragarritasuna ahalbidetzea).

Nahikoa diren baldintzak

• •Jarduera bideragarria izango litzateke pasiboen bestelakoosaera batekin. Merkatuaren ikuspegitik eta lehiakortasu-naren aldetik bideragarria da.

• •Langile berriek ---jabeek--- egokitu egin behar dute berenegoera berrira (enpresaburu rola onartu behar dute, eta an-tolatu). Kooperatibista edo lan-sozietate bateko bazkide iza-ten ikasi behar dute, horrek zer esan nahi duen eta nolafuntzionatzen duen. Ezinbestekoa da prestakuntza- eta ego-kitzapen-prozesu bat.

• •Aholkularitza profesionala, tutoretza eta/edo jarraipenaprozesuan zehar.

4. http://www.molmatric.coop5. https://www.mapsa.net

6. www.aracoop.coop7. http://savingjobs.coceta.coop/8. https://www.salcedomueble.com/es/9. http://mec2010.es/10. https://www.ambuandalucia.es/11. http://www.nouindret.com/12. https://www.musicop.cat/

21

likidazioaren aurretik) ahalegina egiten baduguelkarrekin, eta kaudimengabezia edo enpresen itxieretanaritzen diren eragileak (enpresen kudeatzaileak,abokatuak, ekonomialariak, epaileak, konkurtsoetakoadministratzaileak, administrazio publikoak etaekonomia sustatzeko sailak) sentsibilizatzekoprogramak egiten badira, ekonomia sozialeko elkarteeta erakundeen bidez antolatuta, gero eta ohikoagoaizango da bide laboraletik enpresak berreskuratzea etagero eta hobeak izango dira emaitzak. Izan ere, gauregungo emaitzak, serie historikoetakoak bainonabarmen hobeak izan arren, ez dira aski.

Bibliografia

Guía del emprendedor: una metodología paraacompañar procesos de reempresa, 2011,Kataluniako Centro de Reempresa, FundacióCECOT Innovació: www.reempresa.org

Manual de formadores en reciclaje de empresas,Enpresak langileei lan-kooperatibaren formulaneskualdatzeko —krisiagatik edo erretiroagatik—.kontzeptuak eta metodologia, 2017, COCETA(Lan Elkartuko Kooperatiben EspainiakoKonfederazioa):www.coceta.coop, http://savingjobs.coceta.coop/

De la empresa en crisis a empresa cooperativa,COCETA (Lan Elkartuko Kooperatiben EspainiakoKonfederazioa (s.f.): http://www.emprende.coop/documentos/guia-transformacion-empresas.pdf

Dar el relevo es posible. Langileek kooperatibaformularen bidez enpresen erreleboa hartzeko etaenpresak berreskuratzeko sentsibilizaziorakogidaliburua, 2016, FAECTA (Lan KooperatibaEnpresen Andaluziako Federazioa).

I si fem una cooperativa?, Manual De Conversió DeL’activitat Econòmica en Cooperativa, 2014, Ara-coop: http://www.aracoop.coop/wp-content/uploads/ManualConversio.pdf �

22

Gure lagun Mariano Gonzalez1 oroituz hasikogara. 2014an Zaragozan egin zen Ekonomia

Sozial eta Solidarioaren Nazioarteko lehen Kongre-suan, hark eman zigun ekonomia sozial eta solida-rioaren eskalabilitateari eta hazteko aukerei buruzkoeztabaidaren gakoetako bat. Honela zioen: « […]ekonomia solidarioa alternatiba bat izatea nahibadugu, proiektu handiak behar ditugu, bideragarriizateko ezinbestean hazkunde nabarmen batetikabiatu behar dutenak»2.

Ekonomia sozial eta solidarioaren azken kongresuek—besteak beste, aipatutako Zaragozan3 egindakoak(2014), Bilbon egindako Ekonomia Sozial etaSolidarioaren bigarren Kongresuak4 (2016) etaMadrilgo Ekonomia Sozial eta SolidarioarenKongresuak5 (2017) — landu dute gai hori, eta bigaldera deseroso jarri dituzte erdigunean: txikitasunaerosotasun-eremu bat al da eta beldurra ematen aldigu hori hausteak? Gure erakundeen tamaina sektorebezala dugun ahuleziaren erakusle al da? Gurehelburu nagusia zen ekonomia sozial eta solidarioarenegiturarentzako aukerak hautematea eta aztertzea, eta,horrez gain, finantzaketa bilatzeko eta proiektuakeskalatzeko zeuden traba nagusiak aztertzea.Madrilen egindako C2C 2018 topaketetan,Finantzaketa eta eskalabilitatea izeneko bigarrenardatzean, galdera horiek xehatu eta landu genituenmodu kolektiboan, eta artikulu honetan partekatzenditugu hausnarketetako batzuk.

Gure kide Ruben Suriñachek egindako hurbilketabatekin hasiko gara. 2016an Bilbon egindako EkonomiaSozial eta Solidarioaren bigarren Kongresuan, Irismenhandiko egiturak6 izeneko 5. ardatzean, motibazio-hitzaldi bat eman zuen. 1. grafikoak nitxotik korrontenagusirako7 prozesuan mugimendu ezberdinek dutenegoera erlatiboa ikusteko aukera ematen digu, etaeskalabilitateari buruzko eztabaida mugimendu sozialenikuspegitik koka dezakegu.

Hurrengo orrialdeko grafikoak proposamenalternatiboek gizarte-, ekonomia- eta kultura-egituranagusietan duten goraldi- eta hedapen-eskala erakustendigu.8 Sakontze-, hibridazio- eta transakzio-eremuetankokatzen dira mugimenduak, beren gizarte-oinarriaklurraldean duen presentziaren arabera. Suriñachek bereLas economías transformadoras de Barcelona9

liburuan kontatzen digun moduan, eremu horietakobakoitzean bateratze- eta lan-dinamika ezberdinakeman daitezke, jakinda eremu bakoitzak helburu jakinbatzuei erantzuten diela.

Sakontze-eremuan, ekonomia sozial eta solidarioarenikuspegirik eraldatzaileenak ditugu; haiek dirahandinahienak eta desafiatzaileenak, eta babestendituztenen konpromiso militantea izaten dute.Ikuspegi berri horien gauzatze bat da Enric Duranekesaten duena: jardunbide kooperatibista jardunbidekomunalarekin partekatzen ari dela. «Sentitzen dugueragina izan dezakegula ekonomia sozial eta solidariohorretan, elkarrizketaren bidez, eta lankidetzarenbidez ere bai, erakutsi ahal izateko ez dela beharrezkoaEstatuaren legezkotasunean sartzea epe luzera

NOLA ATERA MIKROTIK ETA EROSOTASUN EREMUTIK BIDEAN GALDU GABE

Guillermo Villa LoboMadrilgo Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sarea

1. Mariano Gonzalez Tejada, Tangente talde kooperatibokokidea (sarean)https://tangente.coop/mariano-y-sus-montanas/

2. Marianoren hitzaldia I. Nazioarteko Kongresuan.ESS (enlínea) https://tangente.coop/el-crecimiento-en-es- cala-de-las-cooperativas-debate/

3. Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Nazioarteko lehenKongresua: http://economiameeting.net/es/ Ondorioak

4. II Congreso de Economía Social y Solidaria: https://esskon-gresua.net/es/ Conclusiones

5. Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Madrilgo lehenKongresua: http://comess.reasmadrid.org/

6. Ruben Suriñachen hitzaldia, 5. ardatza, Gizartearen atxikipenaeta ekonomia solidarioa: egitura kooperatibo zabalak.laconstrucción de la ESS https://esskongresua.net/wp-con-tent/uploads/Eje-5-Charla-motivadora-Ruben-Surinach.pdf

7. Seyfang, G., The New Economics of Sustainable Consump-tion: Seeds of Change. Palgrave MacMillan, Basingstoke,2009.

8. Suriñach Padilla, R. (2017), Economías transformadoras deBarcelona. Bartzelona. Bartzelonako Udala.

9. Suriñach Padilla, R. (2017), op. cit.

23

alternatiba ekonomiko sakonagoak eskain ditzaketengizarte iraunkorrak sortzeko. Iruditzen zaigu lege-esparrua oso mugatua dela eta kontraesanez betetadagoela, eta esparru hori oztopo bat dela eraldaketasozial sakonak egiteko; beraz, urrunago joan behar da,eta alternatiba horiek kanpoan eraikitzen ausartu beharda, gizarte-eremuan zentral-izaera galtzeko beldurrikgabe10». Emmanuel Rodriguezek eta David Gamezek,berriz, honako hau azaltzen dute: «Badirudi lan-harreman demokratikoen aldeko apustu batek biltzenduela kooperatibismo berria, balioen politika batsartzeko nahiak, eta, horrez gain, jendearen etagizartearen zerbitzura dagoen ekonomia bat sortzekobokazioak. Politikoki, hori bera balio moduan hartzenda, baita merkatu-ekonomiaren alternatiba moduanere. Galdera da: hori aski da hipotesi politiko moduan?Kooperatiba-modalitate hori eredu kapitalistaren“alternatiba” eraginkorra al da?11» .

Hibridazio-eremuan, ekonomia eraldatzaileenmugimenduek, proposamenek eta kontakizunekelkarrekin topo egiten dute, tresnak partekatzendituzte eta elkar osatzen dute. Gune horretan,sakontze-eremuan esperimentatutako lan-hipotesiakzabaltzen dira, eta transmisio-uhal bat da: sakontze-eremutik datozen espazio militanteenen etatransakzio-eremutik datozen utilistenen artekoa. Horkoka dezakegu gizarte-merkatuaren garapena, bai etasektoreetako egitasmorik aipagarrienak ere, adibidez,hauek: Som Energía, Fiare eta Coop57.

Atutxak eta Zuberok (2016) gogoratzen digutenbezala, «ekonomia sozial eta solidarioa eta ekonomiaarrunta ez dira bi espazio bateraezin, nahiz etaelkarrengandik bereizten dituzten zenbait ñabarduraegon. Hala ere, badaude bi eremuetan koka daitezkeenegitasmoak. Azken urteetan sektore ugaritan(finantzetan, energian, elikagaietan eta abar) zabaltzenari den kooperatibismo “berria” da bi ikuspegien bat-egitearen adibidea»12. Suriñachek dioen moduan13,

10. Vicente, J.-k eta Jimenez, A.-k Diagonal-en egindakoelkarrizketatik aterata (2016),https://www.diagonalperiodico.net/movimientos/32026-enric-duran-estamos-compartiendo-la-practica-cooperativista-con-la-practica

11. Rodriguez, E.-k eta Gamez, D.-k Diagonal-en idatzitakoartikulutik aterata (2016), «Más allá del cooperativismo, másallá de la economía social» (en línea)https://www.diagonalpe- riodico.net/blogs/funda/mas-allá-del-cooperativismo-mas-alla-la-economia-social.html

12. Atutxa, E. eta Zubero, I. (2016), «La contribución del comúna los movimientos sociales y su interacción con lo público,lo privado y lo social» (en línea) https://www.fes-sociologia.com/files/congress/12/papers/3801.pdf

13. Suriñach Padilla, R. (2017), Economías transformadoras deBarcelona. Bartzelona. Bartzelonako Udala.

1. grafikoa. Ruben Suriñach —Ekonomia kolaboratiboak— Iturria: 5. ardatzeko ponentzia (17. diapositiba)

Ekonomia eraldatzaileen ekosistema

Funtzionamendu hierarkikoa;boterea, kontzentratuta

Funtzionamendu horizontala,botere banatua

Konpromisoekosozial

Egilea

Konpromisoekosozial+

Ekonomia kooperatiboa

Ekonomia kolaboratiboak

Ekonomia zuzenak

Prokomuna

Ekonomia sozial eta solidarioa

Ekonomia feministak

Ekonomia komunitarioak

Guztien onerako ekonomia

Ekonomia berdea

Ekonomia zirkularra

Gizartean eta lan-munduan txertatzeko

ekonomia soziala

24

ekonomia sozial eta solidarioa espaziorikmilitanteenekin eta esperimentalenekin nahiz politikokigutxien definitutakoekin eta korronte nagusitik gertuendaudenekin konektatzen duen funtsezko pieza da; eta,beraz, bi poloen artean, etengabeko tentsioan dagoeneremua da. Hori ikusten da aurrez aipatutakoDiagonal-eko Enric Duranen14 elkarrizketan etaGamez eta Rodriguezen15 artikuluan. Merezi duPiñeirok, Suriñachek eta Casadevantek (2017)kontsumo kolaboratiboaren inguruan egindako gogoetainteresgarria aipatzea: «Kontsumo kolaboratiboaliskar-eremu bihurtzen da: alde batetik, harendimentsio eraldatzailea dago, gizartearen eraldaketanahi duen puzzle konplexuago baten barruko funtsezkopieza, arrunten logikarekin eta ekonomiasolidarioarekin konektatuz; beste dimentsioa dateknologia berriek aldatutako testuingurura egindakomerkatu-mekanismoen egokitzapen huts moduanhartzen dena. Hasierako idealismotik urruntzen dutenmugak erakusten hasi da kontsumo kolaboratiboarengarapena, eta, orain, elkartzeko, elkarrizketarako,konplizitaterako eta konfrontaziorako espazio moduanikusten da..Hurrengo hamarkadetan, ezinbestean,elkarrekin bizi beharko dute, modu gatazkatsuan,ekonomia ulertzeko modu ezberdinek16».

Transakzio-eremua da korronte nagusitik gertuendagoena, erosotasun-eremuetatik ateratzeko, zenbaitgauzari uko egiteko eta beste korronteekin eztabaidakirekitzeko bultza egiten duena; Diaz-Fonceak,Marcuellok eta Montrealek (2016)17 honako hau dioteekonomia sozialaren eta ekonomia kolaboratiboarenetekin eta erronkei buruz: «Ekonomia sozialari, huraosatzen duten erakundeek egindako jarduerenirismena handitzea; ekonomia kolaboratiboari,ezagutzera ematea sortzen dituen kanpo-efektupositiboak eta ekosistema horretan sartutakoproiektuek gauzatzen duten jarduerari zentzua ematea,ekonomia sozialari atxikitako forma juridikoak ezerabilita ere, gizarte-enpresatzat har daitezkeelako».

3. ardatzeko ponentzian, Ekonomia sozialarenerronkak eta dilemak izenekoan, aurki dezakegu besteadibide bat. Bilbon egindako Ekonomia Sozial etaSolidarioaren bigarren Kongresuan, Mondragonenkooperatibismoa18 azaldu zuen Igor Ortegak, etagaldetu zuen ea posible ote den kooperatiba-ereduarenespezifikotasunak kooperatiba handietan ere batzea.

Suriñachek ematen digu gai horri buruzko gakoetakobat: «Nola lor dezakegu ekonomia sozial etasolidarioko gure proiektuak alternatiba nagusi izateaeta jende askorengana iristea bidean beren balioakgaldu gabe? Plataformak demokratikoa izateari utzigabe irismen handiko egiturak sortzeko gaigarenean..Som Energiak erakusten du posible dela,nahiz eta bidea ez izan erraza19». 2016an Bilbonegindako Ekonomia Sozial eta Solidarioaren bigarrenKongresuan20, irismen handiko egituren definizio bataurkeztu zen, eta honako funtsezko ezaugarri haunabarmendu zen: haiek sortzeko eta sendotzekodinamiketan, giza kapitalaren sare trinkoek egituratubehar dutela, hau da, milaka pertsonaren eta lurralde-eskalako erakundeen atxikipena behar dela. Definiziohorri tiraka, proiektu paradigmatikoak aurki daitezke:Fiare Banca Ética, Coop57, Landare, Goiener, SomEnergía nahiz mercados sociales.

Conillek, Cardenasek, Castellsek, Hlebikek etaServonek (2016) irismen handiko egituren definizioarengakoetako bat ematen digute, sareen trinkotasuna21

gizarte-ekintzaileen arrisku-pertzepzioarekin lotzendutenean, eta esaten dutenean babes-sareen tamainarenaraberakoa dela, sare horiek zehaztuko dutelakoiraunkortasuna.

14. Vid 10. oharra15. Vid 11. oharra16. Piñeiro, C., Suriñach, R., Casadevante, J. L. (2017), «Entre

el mercado y la cooperación social. Luces y sombras de lasprácticas de consumo colaborativo». Revista Española deSociología, 26 (1), 97-108.

17. Diaz-Foncea, M; Marcuello, C eta Montreal-Garrido, M.(2016), «Economía Social y Economía Colaborativa: Encajey Potencialidades. Economía industrial 402 (2016), 27-35(en línea) http://www.mincotur.gob.es/Publicaciones/Publicacionesperiodicas/EconomiaIndustrial/RevistaEconomiaIndustrial/402/D%C3%8DAZ%20FONCEA,%20MARCUELLO%20Y%20MONREAL.pdf

18. Ortega, I. (2016), «Retos y dilemas de la Economía Social.A partir del caso del cooperativismo de Mondragón», Bilbo(sarean) https://esskongresua.net/wp-content/uploads/Eje- 3-Charla-motivadora-Igor-Ortega.pdf

19.Molina, M.-k Opcions aldizkarian Ruben Suriñachi egindakoelkarrizketatik aterata (2017), «El cambio en el consumo vaunido a la regeneración democrática» (en línea)http://opcions.org/es/entrevistas/ruben-surinach/

20. II Congreso de Economía Social y Solidaria: https://esskon-gresua.net/es/ Conclusiones

21. Conill, J; Cardenas, A; Castells, M; Hlebik, S. eta Servon,L. (2012), Otra vida es posible. Prácticas económicasalternativas durante la crisis. Bartzelona, Editorial UOC(sarean).https://books.google.es/books?id=bJ1uBAAAQBAJ&pg=PT137&lpg=PT137&dq=miedo+crecimiento+cooperativas&source=bl&ots=68YbcfwJz5&sig=thvW9bJJjTLgXt90kk0Z2hUZqB8&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwinlfrtv6HcAhXLaxQKHaOaA3EQ6AEIKzAB#v=onepage&q=miedo%20crecimiento%20cooperativas&f=false

25

Economías transformadoras de Barcelona22 liburuan,Ruben Suriñach egileak hiru multzotan sailkatzenditu hazkunde-dinamikak:■ Handitzea. Landare eta Peñascalen ardatzetan aur-

keztutako dinamika sailka daiteke hor. Mikroa iza-ten hasten den esperientzia batek eskala handitzendu, eta irismen handiagoko egitura profesionalizatumoduan finkatzen da. Santiago Memimbrek, bereeredua azaldu zuenean, gogoeta interesgarria eginzuen. Kontatu zuen etxeko pertsonengan konfi-antza jarri eta haien esku utzi zuela kudeaketa egi-teko ardura, eta urte hauetan ikusi da arrakastaizan duela. Hau da, nahiago zuen eredu monistarenalde egitea dualistaren alde egitea baino. Eztabaidahorretan, Garridok, Salazarrek eta Vargasek(2017)23 argitzen dizkigute gauzak, kudeaketa-eredu kooperatibo ezberdinak aztertuta.

■ Erreplika. Irismenik handiena biderketa-efektu ba-ten bidez lortzen denean gertatzen da. Gure ardat-zean, La Corriente, izan zen adibide bat. Goiener-ren eskutik, kontsumo kooperatiboaren ereduaerreplikatzen du, eta tokiko balioen alde apustuegiten du, tokiko lanpostuen bidez. Handitzeko etaerreplikak egiteko eredu ezberdinek duten gaita-sunari buruzko eztabaida irekitzen du.

■ Translazioa. Handitzeko gaitasuna duten eragilebatzuek mikroesperientzietan jartzen dute arreta,eta haietan inbertitzea erabakitzen dute. Gune es-perimental horiek garatutako produktua edo zer-bitzua beren enpresa/erakundearen idiosinkrasiaraekartzen dute.

Atutxak eta Zuberok (2016) proposatutakoa da berrizhartu beharreko ikuspegietako bat. 2. grafikoak,24

ekonomia sozialaren jardunbide ezberdinak biltzenditu, publikoa-pribatua eta soziala-komuna ardatzetanoinarrituta. Horrek beste ikuspegi bat izateko aukeraematen digu, eta aipatzen ari garen tresna-motahobeto sailka dezakegu.

Ardatzaren lanketan egindako azterketan, zenbaitoztopo nabarmendu ziren, eta horietan, topaketaezberdinetan errepikatuz joan diren elementuakikusten dira, esate baterako, hauek: hazteak eragitenduen beldurra, prozesu erabakitzaileen gainekokontrola galtzeko arriskuagatik; eta gatazkakugaritzeko beldurra, balioen galeragatik. EkonomiaSozial eta Solidarioaren bigarren Kongresukohirugarren ardatzeko ondorioetako bat ere gogoratubehar da. Aipatu zen kultura kooperatiboak gailendubehar duela teknokratikoaren aurrean.25 Hau esaten

22. Suriñach Padilla, R. (2017), op. cit.23. Garrido, M., Salazar, I. eta Vargas, P. (2017), «La elección

del modelo de gestión en las cooperativas españolas»,REVESCO, 123. zk., lehen lauhilekoa, 2017 (94-113 or.).

24. Atutxa, E. eta Zubero I. (2016), op. cit.25. II Congreso de Economía Social y Solidaria: https://esskon-

gresua.net/es/ Conclusiones

2. grafikoa. Publikoa-Soziala-Komuna-Pribatua koadroa. Iturria: Atutxa, E. eta Zubero, I. (2016)

26

digu Monzonek: «Kooperatiben teknokratizazioak etahistorikoki argia eman dieten mugimendu sozialekindituzten loturak ebakitzeak, ezinbestean, haienprintzipioak hutsaltzea dakar, bai eta hain ezagunaden antolaketako isomorfismoa ere. Hala, sistemaekonomikoko beste edozein eragile bezala.aritzen diramerkatuan. Horri lotutako adibide ugari dagoEspainian nahiz Europar Batasunean»26.

Finantza-gihar falta ere nabarmentzen da, eta aldagaihori topaketa eta azterketa27 guztietan agertzen da, baieta gaitasun profesionalen eskasia (enpresa-ezagutzaespezifikoa) ere. Azken horri buruz ari dira Sabin,Fernandez-Casadevante eta Bandres28 (2012) gizarteesku-hartze kooperatibak azaltzen dituztenean. Haienesanetan, kooperatiba horien tamaina txikiakkudeaketa ekonomikoaren debaluazioa ekartzen du,eta ez dute enpresetako ekonomia-jarduerek adinakoprofesionalizazioa izaten. Ildo beretik ari da MercatSozial29 ere bere txostenean. Honako haunabarmentzen du: «Horrela, enpresa eta erakundeaskok nabarmentzen dute mekanismo ekonomikoaketa barne-jarraipena hobetzea mugarri garrantzitsuakdirela jarduera ekonomikoarentzat eta hobekuntzaprofesionalarentzat».

Marcela Baschek Trebol Scholzi30 egindakoelkarrizketak eztabaida honetako funtsezko kontuetakobat nabarmentzen du, gizarte-antolaketarena.Elkarrizketan, honela erantzuten die galderei: «Zeinuste duzu izango litzatekeela eragozpeik handienaplataforma-kooperatiba bat hasteko? Zergatik usteduzu jendeak zalantza egiten duela? Hau ez dateknologiari lotutako kontu bat, jendearen pentsaeraaldatzeari buruz ari gara, lanaren gizarte-antolaketa

aldatzeaz. Garrantzitsuena kooperatiba bat osatzekomoduko pentsaera duten pertsonak aurkitzea da.Teknologiarena beranduago dator; kode irekikoplataforma asko dago, eta haiekin gauza asko egindaitezke dagoeneko. Beraz, teknologia ez da oztopohandia. Oztoporik handiena gizarte-antolaketa da,jendea hau egiteko prest egotea».

Aldeko testuinguru sozialaren fenomenoa, aukeramoduan identifikatutako fenomenoa, Castellsek(2017) azaltzen du. Esaten du krisiaren aurretik eremilaka lagun ari zirela beren bizitzei zentzua emangozieten alternatiben bila, eta bilaketa hori zabaldu etasakondu egin zutela traizionatuta sentitu zirenean, hauda, merkatuak bizitzeko behar zituzten ondasun etazerbitzuak eskainiko zizkien promesa ez zela betetzenikusi zutenean. Hala, honako hau azaltzen diguCastellsek: «Jardunbide ekonomiko alternatiboak,gehienak krisi garaian sortutako mugimendu sozialeilotuak…, azkenean, aldaketa handien aitzindari izanziren pertsonen bizitzetan, kultura eraldatu zutelako,iruditeria berri bat sortu zutelako eta botere-harremanen aldaketan oinarritutako politika berriakjarri zituztelako martxan».31 Aldaketa kulturalaaldaketa politikoaren aurretik gertatzen dela esanezamaitzen du Castellsek.

Errepikatzen den beste kontuetako bat, EkonomiaSozial eta Solidarioaren bigarren Kongresukoondorioetan ere aipatzen dena, marketinari zaionfobia gainditzea da (arazo moduan planteatzeari utzigabe). Ardatzeko lanak azpimarratzen du ekonomiasozial eta solidarioaren balio erantsi horikomunikatzeko balio duela.

Azkenik, aurretik ere landu ditugun bi elementunabarmendu behar dira: alde batetik, transakzio-eremuko kontraesanen gestioa; eta, bestetik,Rodriguezek eta Gamezek funtsezko32 moduanaipatzen zuten proiektuak komunitatearen inguruanegiteko premia, aurrez aipatutako gizarte-korronteezberdinen arteko aliantzen bidez. Artikulu hauamaitzeko, C2Cko ardatzaren amaierako lan-saioanaipatu ziren tresnen laburpen txiki bat egingo dugu.

� Gure kudeaketa-ereduak hobetzeko tresnak lortzea,esperientziak elkarrekin trukatuz, beharrak eta ekar-penak lotuz, eta hala, esperientzien banku bat izatea

26.Monzon, J.L (2010), Ekonomiaz, 79. zk., 1. lauhilekoa.27. COMESS, Plan estratégico de la Economía Social y

Solidaria Ciudad de Madrid (sarean):http://comess.reasmadrid.org/wp-content/ uploads/2017/03/mesa2_ponencia_Resumen_ejecutivo.pdf

28. Sabin Galan, F.; Fernandez Casadevante, J.L. eta Bandres deLucas, I. (2013), «Factor C: Factores de resistencia de lasmicroempresas cooperativas frente a la crisis yrecomendaciones para un fortalecimiento cooperativo delsector de lo social», GEZKI, 9. zk., 2013, 75-100.

29. Suriñach, R. (2016), Informe del Mercat Social 2016(sarean.nea)http://mercatsocial.xes.cat/wp-content/uploads/sites/2/2016/04/informe_mercatsocial_2016_2.pdf

30. Basch, M-k Trebol Scholzi egindako elkarrizketatik aterata(2016), «No es la tecnología, sino la organización social deltrabajo» (en línea) http://elplanc.net/cooperativas-plataforma-entrevista-trebor-scholz/

31. Castells, M. (2017), Otra economía es posible. Madril:Alianza.

32. Rodriguez, E. eta Gamez, D. (2016), op. cit.

27

truke horiek egiteko. Teoria praktikarekin lotzea ereaipatu da, negozio-ereduen garapena ikertuz eta ere-duak sortzeko ikaskuntza-komunitateak sortuz.

■ 1970eko hamarkadan, Gerard Endenburg irakasleeta enpresaburuak soziokrazia izenarekin bataiatuzuen erabakiak hartzeko prozesuan talde batekokide guztien ekarpenak bildu nahi zituen eredua.Eredu horren helburua da jarrera etikoak sustatzeakomunikazio-prozesuetan eta erabakiak hartzekoprozesuetan. Horretarako, kontsentsuan oinarritzenda; hau da, enpresarentzat funtsezkoa den eraba-kirik ezingo da hartu arrazoizko objekzioak dau-denean. Prozesu horiek modu egokian sortu ahalizateko, egitura berri bat proposatzen du. Elkar-rizketa-zirkuluek osatzen dute egitura hori, etahaietan ezagutza eta erabakiak partekatzen dira.Zirkulu batek ordezkatzen du lan-arlo bakoitza,eta lotura bikoitz batekin egongo da goiko zirku-luari lotuta, hau da, gutxienez bi pertsona egongodira, eta horiek zirkuluak berak aukeratuko ditu,eta zirkuluak berak esleituko dizkie funtzioak ere.Zirkulu horiei esker, ekintzen koordinazioa arinagoegin daiteke, eta, aldi berean, erabakiak elkar-rizketa baten bidez hartzeko aukera ematen dute.Erakundea haztea proposatutakoan, demokraziagaltzearena izaten da hautemandako beldurretako

bat. Gerentziari atxikitako beldurra izaten da, bainalangileetan gauzatzen da, erakundeko kide izatea-ren sentimendua gutxitzen baitzaie, eta, ondorioz,motibazioa eta produktibitatea ere bai. Kapitalakbultzatutako etengabeko produktibitate-bilaketadela eta, enpresa talde handiek ere.antolaketa-tresna hauek erabiltzen dituzte gaur egun, eta zer-baitengatik da hori. Ez da inondik inora langileenjabetza kolektiboari buruz hitz egiten, baina «par-taide izate» horri egiten zaio aipamena, langileakapitalarekin alienatzeko modu «finagoa» delako.

■ Topaketa guztietan aipatzen den elementuetako batda, eta akaso ardatz honen funtsa ondoen azaltzenduena: elkar-lankidetza produktiboa, merkatu so-zialaren eraikuntzan eta garapenean gauzatzendena. Sabin et al.-en artikuluan adierazten den be-zala, ekintzen hartzaile diren pertsona edo kolek-tiboekin harreman integralagoak eta interdepen-denteagoak sortzeko aukera ematen du. EtaSuriñachek aipatzen duen bezala, harreman eko-nomiko kooperatiboak elkarrekin eraikitzeko pro-zesu bat da, gizartea eraldatzeko ikuspegitik, etaikusten da hori dela ekonomia sozial eta solidarioahazteko estrategia nagusietako bat. Merezi du Mer-cat Socialek martxan jarritako esparru estrategikoanabarmentzea. 3. grafikoan ageri da.33

33. Suriñach, R. Mercado Social / Jordi Garcia (2002)https://ess-kongresua.net/wp-content/uploads/Eje-5-Charla-motivadora-Ruben-Surinach.pdf

34. Irudiaren iturria: http://mercatsocial.xes.cat/ca/que-mer—cat-social/

3. grafikoa. Mercat Social (Estrategia / Jordi Garcia)34

28

� Proiektuak finantzatzeko formulen artean, partai-detza-tituluen jaulkipena nabarmendu zen, eta in-dartu egin zen enpresa-proiektuak gizarte-oinarribaten bueltan hazi behar duen ideia, aurrez aipa-tutakoa. Sanchez Pachonen (2016)35 artikulua erenabarmendu behar da: finantzaketa-bide berriakaztertzeko beharra aipatzen du, aipatutakoa beza-lakoak; horrez gain, kooperatibentzako legedi pro-pioa egituratzeko beharra ikusten du. Arrisku-ka-pital funts baten ideia ere nabarmendu zen, finantzaetikoen, administrazio publikoaren eta herritarreninguruan antolatutako proiektuak hazteko.

Eta orain zer?

Taldeko lana amaitu ostean egindako bilkuran, gizataldearen eta gobernantzaren ikuspegitik laneanjarraitzea proposatu zen, eta gerentzia hobetzea aipatuzen. Horrez gain, erakundeen artean gerentzia-esperientziak trukatzeko premia nabarmendu zen, etaerakunde guztiek elkarrekin gerentziari buruzkojardunaldiak egitea aipatu zen. �

35. Sanchez Pachon, L. A., «Instrumentos alternativos definanciación para las cooperativas españolas», REVESCO,122. zk., hirugarren lauhilekoa, 2016 (285-313 or.).

29

Ekonomia sozial eta solidarioa: ekonomia ulertzekoeta egiteko modu berri bat

Ekonomia sozial eta solidarioak egitasmosozioekonomikoen sorta aberats eta anitza eskaintzendu. Egitasmo horiek ez dute merkatu kapitalistalehiakorren logika bera: elkarrekikotasunean,altruismoan, elkartasunean eta lankidetzan.oinarritzendiren funtzionatzeko moduak berreskuratzen dituzte,eta pertsonak eta bizitzaren iraunkortasuna jartzendituzte etekinak lortzeko nahiaren gainetik.

Nagusi den garapen eredua espekulazioan nahizhazkundea eta kontsumoa helburu dituen ereduanoinarritzen da. Ahalik eta etekin gehiena lortzea nahidu, eraginkortasun ekonomikoaren printzipioarijarraituz eta merkatuei arreta eskainiz. Horrenaurrean, ekonomia sozial eta solidarioa tokiko gizagarapenaren eredu alternatibo batekin alienatzen da.Hala, eredu horren helburua da giza aukerak etagaitasunak zabaltzea; pertsonak nahiz haien inguruajartzen ditu erdigunean; eta ekitatea nahiz justizia ditujarraibide.

Esan beharra dago ekonomia solidarioaren terminoak(edo ekonomia sozial eta solidarioak) ikusmolde etateoria sorta heterogeneo bati, askotariko mugimendusozial eta ekonomikoei nahiz errealitateinstituzionalei egiten diela erreferentzia, bai etaelkarrengandik ezberdinak diren egitasmo enpresarialeta asoziatiboei ere..Gainera, errealitate horiek,geografikoki, antolatzeko modu ezberdinak etainstituzionalizazio-maila oso ezberdinak hartzendituzte. Alabaina, errealitate anitz hori —etengabehazten ari dena— gure gizarteetan eta munduan1

ekonomiak eta prozesu ekonomikoek duten rolaulertzeko beste modu bat dutenen mugimendu edo

korronte bateko kide izateko sentsazio gero etahandiagoa ari da eraikitzen.

Gaur egun, ekonomia sozial eta solidarioa zikloekonomiko osoan dago presente, zenbait egitasmorenbidez: sorkuntzan (kultura, ondasun komunak,agroekologia, hezkuntza eraldatzailea…), ekoizpenean(kooperatiba-enpresen bidez, laneratze-enpresen bidez,irabazi asmorik gabeko erakundeen bidez…),merkaturatzean nahiz kontsumoan (azoka sozialak,feriak, kontsumo-kooperatibak, erosketa publikoarduratsuak, bidezko merkataritza, denborarenbankuak, trukea, kontsumo kolaboratiboa…), etafinantzetan nahiz soberakinen banaketan (finantzaalternatiboak, banku etikoa, crowdfunding-a, aseguruetikoak, txanpon sozialak…).2

Ekonomia sozial eta solidarioaren mugimenduak bereegitasmoen eragina eta garrantzia —politikoa etaekonomikoa—.handitu nahi ditu proposamenaksustatuta. Horretarako, besteak beste, hiru estrategiaosagarriri buruz hitz egin dezakegu:

� Autokudeatutako gizarte- eta ekonomia-egitas-moak garatzea, lanak, militantziak, kontsumoakedo herritarren babesak sostengatutakoak.

� Ikerketa-, salaketa- eta sentsibilizazio-lana egiteaeta beste mugimendu sozial batzuekin aliantzakegitea, kapitalismoari erresistentzia erakusteko etaegiturazko eraldaketak sustatzeko.

� Ekonomia sozial eta solidarioaren printzipioetanoinarritzen diren eta aldaketak lortzea helburu du-ten politika publikoak sustatzea.

Hiru esparru horien bidez, lurraldeen eraldaketasustatzen dugu, eta bestelako egitasmo sozial etaekonomikoei bultzada ematen diegu; hala, tokiko gizagarapen berri hori sustatzen dugu, eta etengabe eskuhartzen dugu esparru horietan.

EKONOMIA ERALDATU, LURRALDEA ERALDATZEKO. EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA ETA TOKIKO GIZAGARAPENA

M.ª Ángeles Díez López eta Carlos Askunze ElizagaEuskadiko Ekonomia Sozial eta Solidarioaren Sarea

1. Perez de Mendiguren, Juan Carlos, Etxezarreta, Enekoitz, etaGuridi, Luis (2009): «Economía Social, Empresa Social yEconomía Solidaria: diferentes conceptos para un mismodebate», Papeles de Economía Solidaria, 1. zk., REASEuskadi, Bilbo.

2. Askunze Elizaga, Carlos (2013): «Más allá del capitalismo:alternativas desde la Economía Solidaria», DocumentaciónSocial, 168. zk.

30

Ekonomia sozial eta solidarioa tokiko garapen-ereduberri bat lortzeko

Ekonomia sozial eta solidarioaren egitasmoek tokikogarapen-eredu jakin batekin dute lotura. Honela definidaiteke eredu hori: lurraldean esku hartzeko estrategiabat da, tokian bertan gaitasunak sortzeko eta herritarrenbaldintzak hobetzeko eta aukerak gehitzeko, etaaukera-berdintasunaren, iraunkortasunaren, parte-hartzearen eta ahalduntzearen printzipioetan oinarritutasustatzen du giza garapena, giza, gizarte- etaherritartasun-eskubideak bermatuz. Ikuspegialternatibo horrek gizarte bakoitzak berak pentsatzeaeta esku hartzea proposatzen du, erreferentzia moduanpertsonetan (indibidualki eta kolektiboki) oinarritutakogarapena duten proiektu kolektiboak sortzeko.

Horrela ulertuta, ekonomia sozial eta solidarioaklotura estua du tokiko garapenarekin; izan ere,lurraldean sustraituta dago, eta komunitatea da harenproposamenaren helburu eta subjektu; baliabideendogenoak erabiltzen ditu; eta bere buruanoinarritzen da, tokiko beharrak tokiko baliabideekinasetzeari ematen diolako lehentasuna, ikuspegi osobatetik sustatuz lurraldearen gaitasunak eta garapena,hau da, errenta, loturak, gizarte-kohesioa eta ezagutzasortuz, ahalduntze-prozesuak sustatuz

Hala, lurraldeen garapenari buruzko gure ideiakaurrez aurre talka egiten du kapitalismoak sustatutakoeta zabaldutako ideiarekin. Hauek dira harksustatutako garapen-ereduaren ezaugarriak: garapenekonomista eta produktibista nahi du, neurrigabekokontsumoan eta mugarik gabeko hazkundeanoinarritzen dena; pertsonen, haien beharren eta haiengaitasunen gainetik, kapitala pilatzeari ematen diolehentasuna; eta axolagabe jokatzen du berehelburuak bete ahal izateko eragindako giza kalteeneta kalte sozial eta ekologikoen aurrean.

Gaur egungo errealitateak modu gordinean erakustendigu globalizazio neoliberala ez dela inolakoaurrerapausorik ematen ari giza garapen iraunkor batlortu ahal izateko. Adibidez, inondik inora ez dakarenplegu betea, eta ez du errentaren banaketanberdintasun handiagorik eragiten; aitzitik, gero etadesberdintasun handiagoak eragiten ditu diru-sarreretan, eta munduan milioika pertsona etaeskualde pobretzen ditu. Era berean, planetarenbiogaitasunaren gainetik suntsitzen ditu baliabidenaturalak, eta horren erakusle da gure aztarnaekologikoa, bikoiztu egin baita azken 40 urteetan eta

planetaren gaitasun biologikoa baino %30 handiagoabaita dagoeneko.

Ekonomia sozial eta solidarioarentzat, garapenakpertsonek bizitza ona izatearekin du zerikusia, haienbizi-kalitatearekin eta beren gaitasunengarapenarekin, ongizate indibidual eta kolektiboalortu ahal izatearekin. Pertsonek garapenaren helburuizan behar dute, eta ez garapena lortzeko bitartekoabakarrik. Eta ongizate ekonomiko eta sozialak nahizgiza ongizateak ez dute arriskuan jarri beharbizitzaren eta planetaren iraunkortasuna. Azkenfinean, paradigma aldatu behar da, nagusi denikuspegi antropozentrikoa eta mugarik gabekohazkundea posible den ustea zalantzan jartzeko.

Gaur egun, garapena justiziatik birpentsatzekoprozesuan gaude,3 gizarte- eta ingurumen-justiziatik.Paradigma berri bat sortzeko bidea da, eta bidehorretan, ekonomia sozial eta solidarioa ez dagobakarrik: bidelagun ditu pentsamendu kritikoen bestekorronte batzuk ere, esate baterako, gure pentsaeratikoso gertu dauden feminismoa, ekologismoa, bizitzaona eta deshazkundea. Feminismoaren mugimendusoziala eta ekonomia feminista izan zirenkapitalismoak bizitzaren iraunkortasunarekin dituenfuntsezko kontraesanak agerian jartzen lehenak (etaez da harritzekoa). Era berean, mugimenduekologistak eta ekonomia ekologikoak kapitalismoakplanetaren iraunkortasunarekin dituen kontraesanakagerian jarri dituzte. Mendebaldeak garapenarekikoduen ikuspegiari buruzko kritikak mamitu dituzte,azken urteetan, Andeetako herriek, sumak kawsayizeneko ikuspegia garatuz. Mundu-ikuskera horrekbizitza ona kontzeptuak izan ditzakeen askotarikoesanahiak ulertzera eta berriz pentsatzera garamatza.Bestalde, deshazkundeak erakusten digu mugarikgabeko hazkundea posible dela pentsatzeak ez duelazentzurik, baliabide mugatuak dituelako planetak.

Garapena gizarte- eta ingurumen-ikuspegitik berrizpentsatzeko bide honetan, badago alternatiba batekonomia sozial eta solidarioaren proposamenetatikoso gertu dagoena eta bereziki garrantzitsua dena:giza garapena. Ikuspegi horren arabera, baliagarriiruditzen zaien bizitza garatzeko pertsonek etagizarteek dituzten aukerak (gaitasunak) handitzendituen prozesu bat da garapena. Garapenerakoproposamen horrek berreskuratu egiten du

3. Dubois, Alfonso (2014): Marco teórico y metodológico delDesarrollo Humano Local, 23. or. Hegoa, EHU,.Bilbo.

31

ekonomiaren dimentsio etikoa, eta gizon-emakumeenbizi-kalitatea jartzen du paradigma berri horreneraikuntza-prozesuaren erdigunean, askatasunindibidualen nahiz kolektiboen irizpidetik abiatuta,gizarte-justiziaren esparruan.

Hain zuzen, abiapuntutzat ikuspegi hori hartuta,tokiko giza garapenaren proposamena sortzen da:«Prozesu integrala da tokiko giza garapena, edoprozesuen multzoa, eta horren bidez, gizartebakoitzak modu autonomoan zehazten du zein denbere etorkizun desiragarri eta lorgarria; hau da,nolako ongizatea iruditzen zaion baliagarria, ulertuznorbanakoen, talde sozialen eta lurraldeanantolatutako komunitateen (txikiak nahiz ertainak)aukerak gehitzea ekarri behar duela, bai eta haiengaitasunen eta baliabideen mobilizazioa ere, bidezkoetekin komunak lortzeko, genero-berdintasunakontuan hartuz termino ekonomiko, sozial etapolitikoetan, eta giza garapenaren ikuspegitik eginezebaluazioa».4

Lan kolektibo handia egin da, eta definizio horretan,bestelako ikuspegi kritiko batzuk ere joan dirasartzen: ikuspegi feminista, ekologikoa, demokratikoaeta abar, horiek ere garapenaren giza ikuspegihorretan sartzeko helburuarekin.5 Eta garapenariburuzko beste ikuspegi bat izan da emaitza, bizia etademokratikoa. Ikuspegi horrek pentsatzekoproposatzen digu, baina baita esku hartzeko ere,gizarte bakoitzak beretik, erreferentziatzatpertsonetan (haiek indibidualki nahiz modukolektiboan hartuz kontuan) oinarritutako garapen batduten proiektu kolektiboak eraiki ahal izateko. Hala,tokiko gizarteek beren garapena bilatzeko orduanduten protagonismoa nabarmentzen da, eragileaktiboak dira behetik hasten den globalizazio berri batsortzeko. Garapen-prozesuei buruzko ikuspegidemokratikoa eta parte hartzailea berreskuratzen da,eta ekonomia sozial eta solidarioak sustatutakobalioen (justizia, lankidetza, elkarrekikotasuna,elkarri laguntzea…) gainean eraikitzen diraekoizpenari, banaketari, kontsumoari etafinantzaketari lotutako harreman berriak. Bizitzarakobeharrezkoak diren lan guztiak hartzen dira kontuan.

Nahi dugun eta ekonomia sozial eta solidarioarenbidetik eraikitzen ari garen errealitatea interpretatzekoeta ulertzeko kategoria berriak eskaintzen dizkigutokiko giza garapenak, baina, horrez gain, funtsezkoerreferentzia da tokian tokitik giza garapen horieraikitzen laguntzeko politika berriak diseinatzeko.

Proposamenak eta jardunbideak zehazten6

Tokiko giza garapena edukiz betetzeko, harenzenbait dimentsio hartu behar dira kontuan, etadimentsio ekonomiko-produktiboa da horietakobat. Ekonomia sozial eta solidarioak, haren oinarridiren balio, printzipio eta jardunbideei esker—Printzipio Kooperatiboak (ICA, 1995)7 etaEkonomia Solidarioaren Printzipioen Gutuna(REAS, 2011)8—, giza gaitasunak sendotzenlaguntzeko ahalmena du, batez ere gaitasunkolektiboak —erakundeek eta gizarteak berenetorkizuna definitzeko eta kudeatzekoduten.gaitasuna—; hain zuzen, horiek dira tokikogiza garapenaren funtsezko helburuak.

Ekonomia sozial eta solidarioak pertsonen parte-hartze osoa, ekimenerako eta sormenerako gaitasunaeta ikaskuntza nahiz lan kolektiboa sustatzen ditu, eta,aldi berean, bere kideen eta erakundeen konpromiso-maila handitzen du. Hala, lankidetzan, elkarrekikokonfiantzan eta partekatutako balioetan oinarritzenden kultura sortzen du, eta identitate kolektiboa etazerbaiten kide izatearen sentsazioa indartzen ditu. Eraberean, informaziorako sarbidea eta erakundeengardentasuna sustatzen ditu, eta horrek ondorio hauekditu:.konprometitzeko gaitasuna hobetzen du,eguneroko lana suspertzen du eta etorkizunari buruzmodu kolektiboan pentsaraztea eragiten du, identitatekolektibo hori sendotzeko. Identitate kolektibo horrekaukera ematen du lurraldeko beste eragile batzuekinharremanak izateko, norbere burua berretsiz erakundebezala.

4. Dubois, op. cit., 129. or.5. Hegoak egindako lanen eta dokumentuen informazio xehea:

http://www.hegoa.ehu.es/articles/text/desarrollo_humano_local7

6. Hemen oinarrituta: Guridi, L., eta J. C. Perez de Mendiguren:«La Economía Social y Solidaria y el Desarrollo Humanolocal», Perez Hernandorena, Z.-n (koord.) (2016):Transformando los territorios desde la economía solidaria.Herramientas para el impulso de políticas públicas locales,REAS Euskadi, Bilbo.

7. Nazioarteko Aliantza Kooperatiboa:https://www.ica.coop/es/node/13895

8. REAS- Ekonomia alternatibo eta solidarioaren sareen sarea:https://www.economiasolidaria.org/carta-de-principios

32

Ekonomia sozial eta solidarioak lotura estua du tokikogarapenarekin; izan ere, lurraldetik sortzen da, hangopertsona eta erakundeetatik; baliabide endogenoakerabiltzen ditu; eta lurraldean bertan inguruneberritzaile bat sortzeko tokiko gaitasuna sustatzen du.Zentzu horretan, tokiko garapen ekonomikoarenikuspegi tradizionalenak berreskuratzen ditu. Batdator haiekin puntu hauetan: lurraldea garapenerakoeragiletzat hartzen du; gizarte-adostasunei balioaematen die; prestakuntzari eta gaitasunak lortzearigarrantzia ematen die; eta inguruarekikokonpromisoari ere bai.

Ekonomia sozial eta solidarioa ez dago nazioartearibegira tokiko garapen ekonomikoa sustatzeko: tokiantokikoaren alde egiten duapustu, komunitateen beharreierantzuna emateko etakomunitateen garapenarenzerbitzura egoteko. Gaitasunberezia du gizarteko beste arlobatzuekin konprometitzeko, etairabaziak irabazi horiek sortudituen lurraldean bertaninbertitzeko joera handiagoadu. Hala, irabaziak tokianbertan pilatzea sustatzen du.Era berean, ekintzaile-kulturaeta enpresak (arlo ekonomikoannahiz sozialean) sortzeko etazabaltzeko gaitasuna du.

Krisi- eta aldaketa-egoeretan, ekonomia sozial etasolidarioak erakutsi du baduela egoeretara egokitzekogaitasuna, batik bat enplegua sortzeko etadefendatzeko gaitasuna; izan ere, lanaren eta kapitalsozialaren jabetzak kideen etorkizun pertsonal etafamiliarra enpresaren etorkizunarekin lotzen du. Eraberean, zenbat eta aitortza eta agerikotasun handiagoaizan botere publikoen eta eragile sozialean aurrean,orduan eta handiagoa izango da abantailakonparatiboa gizarte-beharrei zuzenean lotutakozerbitzuen horniduran. Sektore horrek, epe ertain etaluzera begira, ageriko potentzialtasuna du.

Ekonomia sozial eta solidarioari lotutako erakundeekerakutsi dute badutela gaitasuna interes eta identitateezberdinak nahiz ikuspegi eta pentsaera ezberdinakkudeatzeko erronkari aurre egiteko; gainera,pertsonen eta bizitzaren ugalketaren zerbitzuradagoen beste ekonomia baten parte izateak eskatzenduen ezinbesteko koherentziarekin egiten du hori.

Horren erakusle da askotariko enpresak etaerakundeak daudela; forma juridiko eta antolaketa-forma ezberdinak dituztela; merkatu-logikaelkartasunarekin eta birbanaketarekin uztartzendutela; eta barne-kudeaketarako erabiltzen dituztensistemak ere askotarikoak direla.

Tokiko politika publikoek9 ere gure proposameneraldatzaileak garatzeko aukera ematen dute. Kontuanizan behar da udalerria dela bizi garen eta gehienoklan egiten dugun espazio administratibo eta politikoa;harremanak gertukoak izaten direla; eta herritarreiondasun eta zerbitzu publiko asko, askotarikoak etagarrantzitsuak ematen zaizkiela han. Beraz, tokiantokiko politiken mende dago, neurri handi batean,

herritarren ongizate indibidualeta kolektiboa.

Era berean, gertuenekoeremutik hasten dademokratizazioa, tokikoespazioaren kudeaketakolektibo eta parte hartzaileasustatzetik. Espazio hori,gainera, goragoko eraldaketa-prozesuen abiapuntu moduanhartu behar da. Horregatik dagarrantzitsua lurraldekogoragoko espazioekin loturakizatea.

Beraz, udalerrian eraldaketak sustatzeak dakartzanaukeretatik abiatuta, tokiko instantzia publikoek rolezberdinak izan ditzakete ekonomia sozial etasolidarioa sustatzeko orduan: egitasmoak garatu ahalizateko baldintzak sortzea, erraztea edo finantzatzea;produktu eta zerbitzu horiez hornitzea; haren onureiburuz sentsibilizatzea herritarrak; edo ekonomia sozialeta solidarioaren garapenean parte hartzea zuzenean.10

Ikuspegi horretatik, REASek lurraldea eraldatzenlagun dezaketen dozenaka tokiko politika etajardunbide publikoren proposamenak ditu. Hiruarlotan sailka ditzakegu:

9. Perez Hernandorena, Z. (koord.) (2016): Transformando losterritorios desde la economía solidaria. Herramientas parael impulso de políticas públicas locales, REAS Euskadi,Bilbo.

10. Garcia Jane, Jordi (koord.) (2014): Guía de economía socialy solidaria para la administración local. BartzelonakoDiputazioa, Bartzelona.

Krisi- eta aldaketa-egoeretan,ekonomia sozial eta solidarioakerakutsi du baduela egoeretaraegokitzeko gaitasuna, batik batenplegua sortzeko eta defendatzekogaitasuna; izan ere, lanaren etakapital sozialaren jabetzak kideenetorkizun pertsonal eta familiarraenpresaren etorkizunarekin lotzendu.

33

1. Kudeaketa instituzionala, guztien onerako.Ekonomia sozial eta solidarioaren balioak betetzendituzten jardunbideak instituzioen kudeaketan.Erakundeak beraiek izan daitezke ekonomia sozialeta solidarioaren eragile aktiboak, besteak beste,honela: auditoretza sozial eta ekonomikorakotresna zehatzekin, aurrekontu parte hartzaileekin,erosketa publiko arduratsuekin eta espazio nahizzerbitzuen bestelako kudeaketarekin.

2. Ekonomia berri bat, bestelako garapen batentzat.Aipatu den bezala, ekonomia sozial eta solidarioaktokiko garapen-eredu berri bati bultzada eman nahidio, gizatiarra, iraunkorra eta bidezkoa izango deneredu bati. Ikuspegi horretatik eta tokikoerakundeek arlo horretan dituzten eskumenetatikabiatuta, ekonomia sozial eta solidarioaren planestrategikoak sustatzeari lotutako zenbaitjardunbide proposatzen ditugu: ekintzailetza sozialeta kooperatiboa, finantzaketa-zirkuituak, genero-ikuspegia sartzea tokiko garapenean,merkataritzan eta kontsumoan…

3. Bizitzaren iraunkortasuna sustatzen dutenestrategiak. Berez, bizitzaren iraunkortasunak eta

hari lotutako prozesu guztiek (ugalketari, zaintzari,ingurumenari eta kulturari lotutakoek eta abar)politika publiko guztien erdigunean egon beharlukete, eta, nola ez, ekonomia sozial etasolidarioago baten eraikuntzan ere bai.11 Hala ere,paradigma horrek erdigunean egon behar duelaonartzen duten zenbait proposamen estrategikonabarmenduko ditugu. Zaintza bizitza sozial,politiko eta ekonomikoaren erdigunean jartzeariburuzko estrategiez ari gara, elikadura-burujabetzaz, eraldatzen ari diren lurraldeei buruzeta abar.

Labur esanda, ekonomia eraldatu behar da,ekonomia- eta enpresa-egitasmoen bidez, lan sozialeta kulturalaren bidez eta ekonomia sozial etasolidarioaren printzipioetan oinarritutako politikapublikoen bidez. Hala, tokiko giza garapenarentzakoeredu alternatibo bat sustatzen lagunduko dugu.Eredu horrek pertsonak, komunitatea eta bizitzareniraunkortasuna izango ditu ekonomiaren etagainerako arlo sozial, politiko eta kulturalenerdigunean. �

11. Hainbat egile (2014): Sostenibilidad de la vida. Aportacionesdesde la Economía Solidaria, Feminista y Ecológica. REASEuskadi, Bilbo.

34

Azken urteetan, prekarietatean lan egiten dutenkolektiboak antolatzen hasi dira, beren eskubide-

ak defendatzeko eta aldarrikatzeko, eta ikusi duteekonomia sozial eta solidarioa aukera bat izan daite-keela beren egoera duintzeko.

2018ko otsailean Madrilen egindako C2Ctopaketetan, mutualizazioari buruzko hirugarrenardatzean, prekarietateari aurre egiteko borroka eginduten zenbait kolektiboren esperientzia ezagutzekoaukera izan genuen. Besteak beste, zaintza sektorekoerakundeek (Senda de Cuidados, TerritorioDoméstico, Abierto hasta el Amanecer,Mujerespa’Lante,) eta hiri-eremuetan hondakinakbiltzen eta tratatzen aritzen diren erakundeek(Alencop Cooperativa) hartu zuten parte.

Ardatz tematiko horretan, eztabaida nagusia bi gaizehatzetara mugatu zen: alde batetik, langileenantolaketa kolektiboak, kooperatiba-formularenbidez, nola hobetu ditzakeen kolektibo horienbaldintzak; eta, bestetik, egitasmo hori babestendutenen rola zein den, batez ere administraziopublikoena eta ekonomia sozial eta solidariokoerakundeena.

Gai berriak eta halako topaketetan gutxijorratutakoak izanik, ardatz honen helburua ez daizan sektore bereziki prekarioetan lan egiten dutenedo kanporatzeko arriskuan dauden pertsonenegitasmoentzako negozio-ereduen prototipoakegitea: egitasmo ezberdinen gogoetak partekatunahi izan ditugu, egitura kooperatiboak sortu etaeragile estrategikoekin aliantzak egiterakoan zeineragozpen eta aukera izan dituzten eta zer ikasiduten jakiteko.

Kolektibo horiek ikasitako ikasgaien laburpenean,bereziki nabarmendu zen premia zehatzei egokitutakoerantzunak emateko premia, eta, horrez gain, esanzen, proiektua planteatzen hasterakoan, sistematikokiikusezin egin diren kolektibo horien gaitasunakagerian jartzea lortu behar dutela egitasmoek.

Bestalde, egitasmoek etorkizunean arrakasta izateko,sarean lan egitearen garrantzia nabarmendu zen.

Ardatz honetan, kooperatiba-formula halakoproiektuentzat egokia ote den eztabaidatzera bideratuzen gogoeta gehienbat. Kooperatiben filosofiak beraknahikoa elementu ematen dizkigu ahalduntzeaeragiten duen formatua dela baieztatzeko —lanamodu kolektiboan eta demokratikoan kudeatzekoaukera ematen du, eta kide diren pertsonakprotagonista aktibo moduan tratatzen ditu, pertsonakerdigunean jarriz—, baina parte hartzaile guztieknabarmendu zuten, lan oso prekarizatuen kasuan,azterketa sakonagoa egin behar dela.

Prekarietatean lan egiten duten eta kooperatibenformatura hurbiltzen diren kolektiboek, formulahorren izaera horizontalari esker, ihes egiten dioteasintentzialismoari eta paternalismoari. Bestalde,formula horrek ematen duen ahalduntzeari esker,gainditu egiten da ikusezintasuna, eta, beraz, langile-izaeraren aitortza lortzen da —etorkinei beren egoeraarautzeko aukera ematen die—. Lan-merkatuformalera sartzen dira langileak, a priori, baldintzaduinekin eta Gizarte Segurantzaren ErregimenOrokorrerako sarbidearekin.

Ardatz honetan parte hartu duten egitasmo gehienekzaintza-lanak landu dituzte espezifikoki, eta bat etorridira: kooperatiben errezetak zaintza-lanak agerianjartzeko balio du; irudi profesionala sustatzen du; etatradizioz aitortzarik izan ez duten lanbideak —etagizarte-aberastasuna sortzen dutenak— duintzeko etabaloratzeko balio du. Horrez gain, eta bestesektoreetan ere gertatzen da, aukera ematen dumerkatuan tarteak ireki eta kolektibo horien bestegaitasun pertsonal batzuk agerian jartzeko, helburusoziala irekiz garapen pertsonalaren aldeko apustuaegiteko.

Kooperatiben formulak ere izan ditzake arriskubatzuk, eta horiek ere nabarmendu dituzte parte-hartzaileek. Lehenik eta behin, epe laburrera nahi

PREKARIETATEAN LAN EGITEN DUTEN PERTSONEI LOTUTAKO EGITASMO EREDUEN SORRERAETA LAN KOLEKTIBOAK NOLA HOBETU DITZAKEEN HAIEN BALDINTZAK

Patricia Polo Navarro Cristina Sánchez HerrandoXES Aragoiko Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren sarea

35

izaten dira konponbideak, eta prozesuarengeldotasuna bateraezina izan daiteke prekarietatehandiko egoeretan, kontuan hartu behar baita gizarte-kapitalaren hasierako ekarpena ere egin behar dela.

Egoerak eragiten dien kolektiboek formula horriburuz duten ezagutza falta dela eta, ez dituzte balizkoemaitzak irudikatzen, eta, ondorioz, ez dute argiikusten merezi ote dien saltsa horretan sartzea. Behinkooperatiben formula ezagututakoan eta arazo horigainditutakoan, autoenpleguari eta hari lotutakozailtasunei buruzko nolabaiteko beldurra sortzen da—izan daiteke idazteko eta irakurtzeko zailtasunakizatea edo kudeaketarako zailtasunak izatea—.

Aurreko guztiari batu behar zaio norbere lanprekarioarekin jarraitubitartean garatu behar delaproiektua. Horrek babesteknikoa eskatzen du, eta horibera ere muga bat izan daiteke.

Alabaina, eztabaidan gehienaipatu den arrisku-elementuahau da: kooperatibarenformulak oraindik etaprekarietate handiagoaeragitea. Kolektibo horiekmodu irregularrean egiten dutelan gehienbat, eta edozeinforma juridikok kostuhandiagoa sortzen du.Horregatik, funtsezkoa dahasieratik agerian jartzea erregulazioak dakarrengainkostua, eta hori merkatuak hartu behar du beregain —inondik inora ez langileek, bestela, noski,prekarietatea handitzen da—. Era berean,beharrezkoa da zerbitzuen bezeroa/erabiltzaileasentsibilizatzea.

Halako egitasmoetan kooperatiben formulak izanditzakeen balizko eragozpenei buruzkohausnarketetan, merkaturatze-arriskuari buruzkoeztabaida interesgarria sortu zen. Hau da, oinarrizkobeharrak (esaterako, zaintza) asetzea nahi duenedozein egitasmok ikusezin egin ditzake behar horiekarlo publikotik asetzearen aldeko borrokak, eta, beraz,oinarrizko zerbitzuak merkaturatzea ekar dezake.Zentzu horretan, guztiak ados daude: oinarrizkozerbitzuak ez dira modu normalizatuan merkatutikeman behar —ekonomia sozial eta solidarioarenbidez izanda ere ez—, eta hori zaindu egin behar da.

Estatuak behar horiek asetzen direla bermatzekoobligazioa duenez, administrazio publikoen lanegiteko modua eraldatu behar luke, eta eredukooperatiboetara bultzatu, zerbitzuak azpikontratatubeharrik ez izateko. Alabaina, eredu horretara iritsiarte, badago beste aukera bat: administraziopublikoek bermatzea eskubide horiek, zenbaittresnaren bidez —esaterako, lizitazioen eta gizarte-klausulen bidez—, eta prekarietatea saihesteko,ekonomia sozial eta solidarioko erakundeetara jotzea.

Babesten gaituzten erakundeen rola

Ardatzean beren esperientziak partekatu dituztenguztiak borroka aldarrikatzailetik eta oinarritik

egindako bultzadatik sortutakoegitasmoak dira. Gehienekantzekotasun handiak dituztenarren, antzeko proiektuek ereondorio ezberdinak ateratzendituzte. Eta ezberdintasunhoriek igarotako fasebakoitzean jasotako babesarilotutakoak dira gehienbat.

Parte hartu zuten egitasmoguztiak aztertu ostean, hiruantzekotasun ikusi zirenhaietan guztietan, zenbaitñabardurarekin: guztiek zutentalde teknikoen laguntza —handiagoa edo txikiagoa—;

gehienek administrazio publikoen laguntza zuten edoizan zuten —oro har, modu puntualean—; eta,azkenik, guztiek zuten loturaren bat sareren batekin.Gehienak bat zetozen: zaurgarritasun-egoeran zeudenkolektiboek gauzatutako egitasmoak zirenez etaoinarrizko zerbitzuetan lan egiten zutenez,administrazio publikoek babestu egin behar zituzten.Egitasmo horiek ikusi dute iraunkortasunekonomikoa lortzea oso zaila dela administraziopublikoen laguntzarik gabe. Zenbait kasutan, argiikusten da administrazioak halako kooperatibakgaratzearen aldeko apustua ari direla egiten. Babeshori aukeratzat hartzen den arren, balizko arriskuakere kontuan izan behar dira.

Hauek dira parte hartu duten egitasmoekidentifikatutako arriskuetako batzuk: erritmoezberdinak, erabakiak hartzeko rola izateaproiektuaren beraren dinamiketan egon gabe eta

Ardatzean beren esperientziakpartekatu dituzten guztiak borrokaaldarrikatzailetik eta oinarritikegindako bultzadatik sortutakoegitasmoak dira. Gehienekantzekotasun handiak dituzten arren,antzeko proiektuek ere ondorioezberdinak ateratzen dituzte. Etaezberdintasun horiek igarotako fasebakoitzean jasotako babesarilotutakoak dira gehienbat.

36

proiektua bideragarria izateari buruz administraziopublikoek duten ideia —ahalduntze sozialerakoprozesu hain luzeetan oso zaila da esparru horiplanteatu ahal izatea—. Aldi berean, ohiko pertzepzioizaten da administrazioen babesa, bereziki«aldaketaren udalak» esaten zaienena, «ekonomiasozial eta solidarioaren burbuila batean» sartzen dela;beraz, arreta jarri behar zaie babes horien behin-behinekotasun arriskuari etahalako proiektuetan izandezaketen eraginari.

Alabaina, argi dago ekonomiasozial eta solidariokoerakundeek rol garrantzitsuadutela halako egitasmoenbabesean, eta hala ikusi zenardatz honetan izandakoeztabaidetan ere. Ekonomiasozial eta solidarioak zenbaitegoera eta behar agerianjartzen laguntzen du, etakooperatibismoa sustatzen du,bere esperientzietan oinarrituta—ez bakarrik teoriaren bidez,praktikaren bidez ere bai—.Balio jakin batzuk bultzatzenditu, eta sinesten du ekonomiasozial eta solidarioarenprintzipioak egiten dugunakduen koherentziaren araberamugitzen direla. Egoeretaraegokitzeko gaitasuna, pilatutakoesperientzia, lurraldearekikolotura estua eta alternatibaksortzeko gaitasuna faktore osopositiboak dira halakoegitasmoei lagundu ahal izateko.Zaurgarritasun-egoera handiandauden kolektiboek —merkatutradizionalean kontratatzen ezdiren profilekoek— hitza etabotoa izaten dituzte ekonomiasozial eta solidarioan, bai eta beren gaitasunakazaleratzeko eta balioesteko babesa ere.

Sareak ehuntzeko eta harremanak izateko moduberriak sortzeko erraztasuna ere nabarmentzekoa da.Prekarietatean lan egiten duten pertsonei lotutakoegitasmo horiek sorkuntza- eta berrikuntza-gaitasunhandiak behar dituzte —ekonomia sozial etasolidarioari oso lotuta—; eta hori, sareak ehuntzeko

eta harremanak izateko modu berriak sortzekoerraztasunekin batera, abantaila handi bat dakolektibo horientzat.

Hala ere, zeinbat alderdi berreikusi behar ditugu,halako kolektiboei babes handiagoa eskaintzeko; esatebaterako, kulturarteko ikuspegia nola sartu. Izan ere,pertsona arrazializatuen eta Europar Batasunetik

kanpokoen ehunekoa gizarteanbaino txikiagoa da kooperatibetan,eta, oro har, ekonomia sozial etasolidarioan —kopurua ez daesanguratsua izatera iristen—.Bestalde, politikan eragitekodugun gaitasuna berrikusi behardugu, eta, aldi berean,administrazioek eta guk elkarrinola eragin behar diogun ikusibehar dugu, autonomia galdu gabeeta gure helburutik atera gabe.

Saioetan, galdera garrantzitsu batere sortu zen, dagoeneko aipatuduguna eta hurrengo topaketetanerantzun beharko duguna:Ekonomia sozial eta solidariotiksustatzen ditugun proiektu guztiek—batez ere prekarizatutakosektoreetakoek— iraunkorrak izanbehar al dute merkatu kapitalistan?Galdera horri erantzuteakeztabaida askoz zabalagoaeskatzen duen arren, zenbaitgogoeta atera ahal izan genituen,eta horien arabera, enpresa horiekez duten zertan iraunkorrak izanmerkatu kapitalistan, bai ordeamerkatu sozialean. Kolektibohorien proiektuak errentagarriaketa iraunkorrak izango dira baldineta oinarrizko beharrak ematenbadizkiete kolektibo horiei. Zentzuhorretan, funtsezkoa da

administrazio publikoen rola.

Eztabaida eta gogoeta guztiak aipatu dira artikuluan,baina, horrez gain, akordio zehatzak ere finkatuzituzten ardatzean parte hartu zuten guztiek:

� Pertsona arrazializatuek eta Europar Batasunetikkanpokoek ekonomia sozial eta solidarioan dutenparte-hartzea neurtzeko konpromisoa hartzea eko-

Ekonomia sozial eta solidarioakzenbait egoera eta behar agerianjartzen laguntzen du, etakooperatibismoa sustatzen du,bere esperientzietan oinarrituta—ez bakarrik teoriaren bidez,praktikaren bidez ere bai—. Baliojakin batzuk bultzatzen ditu, etasinesten du ekonomia sozial etasolidarioaren printzipioak egitendugunak duen koherentziarenarabera mugitzen direla.Egoeretara egokitzeko gaitasuna,pilatutako esperientzia,lurraldearekiko lotura estua etaalternatibak sortzeko gaitasunafaktore oso positiboak dira halakoegitasmoei lagundu ahal izateko.Zaurgarritasun-egoera handiandauden kolektiboek —merkatutradizionalean kontratatzen ezdiren profilekoek— hitza etabotoa izaten dituzte ekonomiasozial eta solidarioan, bai etaberen gaitasunak azaleratzekoeta balioesteko babesa ere.

37

nomia sozial eta solidarioak nahiz haren tresnek,esaterako, balantze sozialak. Helburua da ekono-mia sozial eta solidarioari gogoeta egiten laguntzea,gizartearen isla izan dadin.

� Kooperatibek beren soberakinen zati bat prekari-zatutako baldintzetan hasitako halako proiektuaksustatzera bideratzeko konpromisoa hartzeko lanegitea. Erronka garrantzitsua izan arren, gaiari bu-ruz gogoeta egiten jarraitzeko gonbidapena egitendugu, soberakin horiek zein proiektuk jasoko di-tuzten erabakitzeko balioztatze-prozesua zeinizango litzatekeen pentsatzeko.

� Lanean jarraitzea dinamika arduratsuen araberaegiteko kontratazio publikoak. Hau da, behin etaberriz nabarmentzea kontratazio publikoetan gi-

zarte-klausulak sartzeko beharra,.ekonomia sozialeta solidarioko erakundeek, eta, batik bat, preka-rietatean lan egiten duten kolektiboen egitasmohoriek ere aukerak izan ditzaten

� Iruditzen zaigu adibide ona emango litzatekeelaeta ariketa ona izango litzatekeela ekonomia so-zial eta solidarioko erakundeek beraiek ere berenlangileen eta bazkideen zaintza-premiei buruzkoardura hartzea, sektore prekarizatuetako egi-tasmo horiek eskaintzen dituzten zerbitzuen bi-dez.

� Gure komunikazio-bideen bidez, Lanaren Nazio-arteko Erakundearen 189. Hitzarmenaren berre-spena babestea —etxeko langileentzako lan duinariburuzkoa—. �

38

Ekonomia sozial eta solidariotik ekin?

Ekintzailetza langabeen mantra «suspertzaile»arriskutsu bat izan daiteke; ideietan, esfortzuan etakapitalean oinarritutako arrakasta pertsonalerakokultura berri bat; jarrera neoliberaleko eragileek edoitxuraz desagertzeko bidean den enplegu tradizionalazaparteko beste aukerarik ikusten ez dutenek sustatutakopromesa faltsu bat. Baina gizarte-ekimena.bideratzekomodu bat ere izan daiteke, erronka komunitarioeiekiteko modu bat, lan egiteko, elkarkidetasunerako etaekonomia egiteko modu berrien bidez.

Ekonomia sozial eta solidarioaren esparruan, bigarrenbide horren aldeko apustua egiten dugu, eta estuheltzen diogu hitz horri, berriz esanahiz betetzeko etageure egiteko. Nagusi den diskurtsoa eraldatzea, bainajardunbideak ere bai. Eta hori honela egitea: garapenekonomikorako edo profesionalerako espazioak nahiedo behar dituzten pertsonen eta kolektiboen behar etaaukerei fase guztietan erantzungo dieten programak etatresnak garatuz, ekonomia sozial eta solidarioarenprintzipioen bidetik, eta haien bizitzen iraunkortasunarilagunduz, eraldaketarako eta alteritaterako haienbokazioari kalterik egin gabe, ekintzailetza horienerdigunean kapitala beharrean ekintzaile diren pertsonahoriek beraiek eta haien hartzaileak (bezeroak,kontsumitzaileak, erabiltzaileak, onuradunak…)jarriko dituen sistema baterantz aurrera egiteko.

Kezkak partekatzea

Ekintzaile izateak, enpresa izateak, hazteak eta abargure erosotasun-eremutik ateratzen gaitu, etakontraesanak eragiten dizkigu. Guretzat neketsuakdiren eremuetara eramaten gaitu, baina garrantzitsuada eremu horiek zeharkatzea, gure logikanekintzailetzarako bideak, programak eta tresnaksortzeko. Zalantza handiak eragiten dizkigu, etazalantza horiek are handiagoak dira gure lanaekintzailetza-prozesuan dauden beste batzueilaguntzea denean. Hauek dira kezketako batzuk:

a) Tresna propioak ari al gara erabiltzen edo merkatukapitalistarentzat sortutako metodologiak etatresnak balioen bidez mozorrotzen ari gara? Beharadina partekatzen al dugu gure artean zerkfuntzionatzen digun eta zerk ez?

b) Ekintzailetza kolektiboa ekonomia sozial etasolidarioaren balioetan oinarrituta sustatzekoaukera ugari dago gaur egun, eta, batzuetan,gainezarri egiten dira aukera horiek. Behar adinakoahalegina egiten ari al gara batzeko, elkarrekin batetortzeko eta partekatzeko? Gure programakgaratzerakoan, izan lurralde berekoak edo izanantzeko hartzaileei zuzendutakoak direnean, ez algara eragileen arteko lehia-egoeretan erortzen ari?

c) Batez ere ekonomia sozial eta solidarioarekindagoeneko sentsibilizazio minimo bat dutenpertsonei ari gara eskaintzen gure programak etatresnak edo gizarte-bazterkerian edozaurgarritasun-egoeran dauden kolektiboei. Zergertatzen da ekonomia sozial eta solidarioarendinamiketatik aparte dagoen eta ekintzailetzarenikuspegi horren onurak balia ditzakeen gizartearenbeste zati handi horrekin? Ari al gara haienganazuzentzeko saiakera egiten? Edo, gutxienez,gertuko publikoaren edo zaurgarritasun-egoerandauden horien beharrak asetzen ari al gara?

2018an Madrilen egindako C2C topaketetan,Ekintzailetza eta proto-ekintzailetza ereduetanaurrera egitea izeneko laugarren ardatzean, modukolektiboan landu genituen galdera horiek, etaartikulu honetan partekatzen ditugu hausnarketetakobatzuk:

a) Tresna propioak eta partekatutakoakEkonomia ortodoxoak tresna propioak ditu (CanvasBusiness Model, Enpresa Plana, Ekintzailetzarakogaitasunen gida…). Ekonomia sozial eta solidarioan,horietaz baliatzen eta horiek erabiltzen saiatzen gara,gure balioetan eta jardunbideetan (ikuspegikooperatiboa edo feminista, finantza-kapitalaz gainbeste kapital batzuk ere kontuan hartzen dituztenadierazleak, enpresak eraldatzeko gida, kudeaketa eta

EKINTZAILETZA ETA EKONOMIA SOZIAL ETA SOLIDARIOA: ERAIKITZEN ARI DEN BINOMIOA

Ricardo Antón Troyas Guernica Facundo VericatColabora Bora LabCoop

39

lan kolektiborako metodologiak, tresna libre etairekiak…) oinarritutako ekintzailetzarentzatesanguratsuak eta bereizgarriak izan daitezkeenalderdiak gehituz eta aldatuz. Alabaina, zaila daikuspegi ekonomiko tradizional eta hegemonikoairaultzea.

Gero eta gehiagotan, baina oraindik oso gutxitanlortzen dugu ikuspegi disruptiboak eta erabatezberdinak dituzten programak egituratzea —hauekdira C2C topaketetan ezagutu genituen batzuk:MARES eta La Comunificadora—, non laguntzarenabiapuntua eta helmuga ez baitatozen bat ekintzaileeilaguntzeko logika klasikoekin. Programa horietanerabilitako metodologiek hautsiegiten dituzte ekintzailetza-egitasmoetan tradizionalkierabilitako ideiak sortzeko,probatzeko eta martxanjartzeko eskemak.

Edonola ere, gauza bat argidagoela dirudi: egokitutakoedo aldatutako tresnakerabiltzen dituztenek nahizezagutza metodologikoberriak sortzen dituztenek ezdiote elkarri behar adinajakinarazten zerkfuntzionatzen dien eta zerk ez.Ez daukagu ezagutza libreaneta askean oinarritutakogordailu komun bat, hau da,beste erakunde batzuek eta beste lurralde batzuekegindako jardunbideak probatzeko, gure ezagutzapropioak jakinarazteko eta emaitza kolektiboakhobetzeko aukera emango digun gordailu bat.

Beharrezko ikusi dugu «bolaz betetako igerilekua»ordenatzea eta osatzea guztion artean (baliabideak,tresnak, programak…), eta ekonomia sozial etasolidarioak duen erakundeen arteko interkonexiorakogaitasunaz baliatzea ekintzailetza babesten dugunerakundeon sare konplexuago eta dibertsifikatuagobat indartzeko eta handitzeko. Horretarako, hauekizan daitezke hiru aukera osagarri: 1. Gordailupartekatu, koordinatu eta ireki bat sortzea. 2.Praktikarako komunitate bat sortzea, esperientziak etaikasitakoak partekatzeko. 3. Bakoitzak dituguntresnetatik abiatuta, tresna komunak garatzea,kualitatiboagoak.

b) Zenbat ekintzailetza-bide jasan ditzake gorputz batek?

Ekintzailetzaren aurreko fasea, martxan jartzea,laguntza-prozesuak, erakunde barrukoekintzailetza… Bide orokorragoak izaten dira batzuk,eta kolektibo sozial edo sektore zehatzeizuzendutakoak besteak. Eta hori guztia faktorekooperatiboa, garapen komunitarioa, feminismoak,iraunkortasuna eta beste hainbat faktore sartuz.

Alabaina, zenbat ekintzailetza-bide jasan ditzakegorputz batek? Izan ere, gaur egun, ekonomia sozialeta solidarioaren bidetik ekiteko proposamen sortaerakargarri bat dugu, baina, agian, panorama

zatikatuegia da, eta askotarikoprograma eta tresna horiek,maiz, ez dute elkarrekinloturarik. Horren ondorioz,gure hartzaile diren pertsonaknahasi ditzakegu, etapanoramak zerbitzu hauekeskaintzen ditugunon arteanere sor dezake nahasmena etadesordena.

Izan ere, ekonomia sozial etasolidarioko erakundeok, azkenurteotan, ekintzailetzakolektiborako ekimenasustatzen aritu gara jo eta su,eta batzuetan, gure arteanlehian jardun gara; gainera,askotan, erantzun txikia izan

dugu ustez gure hartzailea den biztanleria ekintzailehorren eskutik. Gure sentsazioa behintzat daprograma ezberdinek ez dutela elkar behar adinaelikatzen, eta, batzuetan,.fase berdinak dituztela etapubliko bera dutela helburu, eta beste behar batzueiez dietela erantzuten.

Gainera, oro har, programen prototipoak direnproposamenak garatzen ditugu, ez dute saiakerainperfektu laudagarri horiek gainditzeko behar adinaeskeleto eta giharreria. Horri denbora-faltaren arazoagehitu behar zaio, eta, askotan, izugarrizko oztopoaizaten da esperientziak partekatzeko; era berean,kanpoko eskaerak ere kuantitatiboak izaten dirakualitatiboak baino gehiago, eta epeak betearaztendituzte eta emaitzak azkartzen. Faktore horien guztieneraginez, praktikan ekonomia sozial eta solidariokogure printzipio, balio eta jardunbideetatik urruntzekoarriskua dago; hala, ezinbestean, autokritika-ariketa

Oro har, programen prototipoak direnproposamenak garatzen ditugu, ezdute saiakera inperfektu laudagarrihoriek gainditzeko behar adinaeskeleto eta giharreria. Horridenbora-faltaren arazoa gehitu beharzaio, eta, askotan, izugarrizkooztopoa izaten da esperientziakpartekatzeko; era berean, kanpokoeskaerak ere kuantitatiboak izatendira kualitatiboak baino gehiago, etaepeak betearazten dituzte etaemaitzak azkartzen.

40

handi bat egin behar dugu, ikusteko zein direndauzkagun aukera errealak eta ea horiek beharbezala.konbinatzen asmatzen ari ote garen etaikusteko eskaintzen dugunak zer irismen eta eragindituen.

Baina ez gara hutsetik hasten. Aipatu ditugun adibideekez ezik, ibilbide handiagoko edo txikiagoko bestebatzuek ere (Emprendes.net, Juntas Emprendemos etaKoop Fabrika dira C2C topaketetan aipatutako batzuk)lagun diezagukete oinarri komun moduan, etaaprobetxatu, kopiatu eta hobetu egin ditzakegu,ekintzailetza sustatzen dugunokesperientziak eta jardunbideakpartekatzeko dugun nahiabetez.

c) Nola sartu ekonomia sozial etasolidarioan rastak utzi gabe eta ezhil saiakeran?

Askotan, ez dugu gure buruaikusgarri egiteko, jarrera bathartzeko eta eragitekogaitasunik, eta ezin duguekonomia sozial eta solidarioanormalean erlazionatzen dengertuko publiko edo dagoenekoharrapatuta dagoen publikohorrengandik urrunago iritsi.Ekonomia sozial etasolidarioaren «kristalezkoleihoarekin» talka egiten duten ekintzailetzarakoprestakuntza- eta laguntza-proposamenak garatzenditugu: ekonomia eraldaketarako eremu hori ezezagunada, eta, horregatik, jende gutxi gerturatzen da «leihora»,beste aldean zer gertatzen den ikusteko. Eta gerturatzendirenean, batzuetan zaila da leihoa zeharkatzea, hizkerakorapilatsua erabiltzen dugulako, jarrera puristadugulako eta kostatu egiten zaigulako bere garaianekonomia sozial eta solidariotik aparte zeuden eta gureohiko eragin-zirkuluetatik kanpo dauden pertsonenganagerturatzea.

Horrez gain, leihoak parez pare irekitzeko egitendugun ahaleginak ez du beti guk nahi bezalakoeragina izaten; izan ere, batzuetan, ekintzailetzakolektiboak ekonomia sozial eta solidarioaren bidetikdituen ontasunen eta ahalmenen ikuspegi baikorregiaerakusten dugu, eta ez diegu behar adina arreta jartzenmugei eta zailtasunei, bereziki zaurgarritasun-egoerandauden pertsonei eta ekintzailetza-jarduera txikikolurraldeei buruz ari garenean.

Bestalde, errealitate konplexuetara iristea lortzendugunean, askotan, ez dugu behar adina baliabideizaten ekintzailetza eta proiektu kolektiboei garatzenlaguntzeko. Ekonomia sozial eta solidariokoekintzailetza-egitasmoek garapen-prozesu luzeagoaizaten dute, eta gure proposamenak, askotan, ideia-fasera eta martxan jartzeko fasera mugatzen dira. Ezdugu proiektu berriei sendotzen laguntzeko beharbezalako tresnarik (eta baliabiderik ere ez).

Azkenik, beste kezka bat: irekiagoak izatea nahidugu, ez hain puristak, baina, aldi berean, beldurra

daukagu, azkar ikasten etajarduten duen sistemakapitalistak ekonomia sozialeta solidarioaren asmoeraldatzailea desegiteko etaneutralizatzeko beldur. Nagusiden gizarte- eta ekonomia-ereduak gure kontakizunahartu, manipulatu eta edukizhustuko duen kezka daukagu.Alabaina, ez dugu gureburuaren inguruan itxitageratu nahi.

Horri aurre egiteko, programairekiagoak, inklusiboagoak etaardazteko,.espezializatzeko etamugitzeko gaitasun handiagoadutenak behar ditugu, ekintza

eta tresna batzuk eraginkorragoak izan daitezen etaamaierako erabiltzaileengana eta ekintzaile izatekohaiek dituzten baldintzetara hobeto egokitzeko gaiizan gaitezen. Gainerako puntuetan bezala, gaihauetako askori aurre egiteko ere hobeto koordinatubehar dugu, eta orain arte egindakoa balioetsi, hobetu,erreplikatu eta eskalatu.

Nola jarraituko dugu ekonomia sozial etasolidarioaren bidetik ekiteko kontu honetannahasita?

2018ko C2C topaketetako gure solasaldietan, lantzenjarraitu beharreko sei ardatz identifikatu genituen,ekonomia sozial eta solidarioa emantzipatzaileaizateko, gizarte-ekimena bideratzeko, erronkakomunitarioei ekiten laguntzeko eta lanerako moduberriak egituratzen laguntzeko, elkarkidetzakoak etaekonomikoak:

Horrez gain, leihoak parez pareirekitzeko egiten dugun ahaleginakez du beti guk nahi bezalako eraginaizaten; izan ere, batzuetan,ekintzailetza kolektiboak ekonomiasozial eta solidarioaren bidetik dituenontasunen eta ahalmenen ikuspegibaikorregia erakusten dugu, eta ezdiegu behar adina arreta jartzenmugei eta zailtasunei, berezikizaurgarritasun-egoeran daudenpertsonei eta ekintzailetza-jardueratxikiko lurraldeei buruz ari garenean.

41

1. Ikasteko eta praktikarako komunitateak. Elkarezagutzeko eta aitortzeko espazioak eratzea.Espazio fisiko eta digitalak sortzea eta haieieustea, elkarrengandik ikasteko, esperientziakbatzeko eta trukatzeko, ondo egindakoak eta gaizkiegindakoak partekatzeko eta tresnak eta prozesuakmodu kolektiboan hobetzeko.

2. Programa eta gordailu komunak. Partekatzekoprograma, tresna eta lan-ildoak sortzea, interesaketa baliabide komunak batuz. Gure prozesu,metodologia eta tresnak dokumentatzea. Ezagutzairekitzeko eta partekatzeko gordailuak sortzea.

3. Emaitzak kualitatiboki balioztatzea. Moduzintzoan eta zientifikoan balioztatzea puntu hauek:zerk egiten dituen ezberdin ekintzailetzarako gureprestakuntza- eta babes-proposamenak; besteereduekin konparatuta, zer funtsezko hobekuntzalortzen ditugun;.eta zein puntutaraino lortzendugun pertsonen bizitzetan eta haien inguruanaldaketa esanguratsuak eragitea.

4. Ekonomia sozial eta solidariotik kanpokoekinere erlazionatzea. Itxura batera ekonomia sozialeta solidariotik urrun dauden kanpoko eragileekinere izatea harremanak (unibertsitateak, ohikoekintzailetzaren sustatzaileak, garapen-agentziak,profesionalen elkargoak, sindikatuak, enpresatradizionalak ordezkatzeko espazioak…),

elkarrekin izan ditzakegun loturak probatzeko etahibridatzeko.

5. Ekonomia sozial eta solidarioaren hipsterrak ezdirenei laguntzea. Gure erosotasun-eremutikateratzea hizkerari, mezuei nahiz jarduera-sektoreei dagokienean, eta, horrez gain, adimenkolektiboa aktibatzea ekonomia sozial etasolidarioaren «aldirietan» dauden pertsonakantolatzera eta elkarrekin nahiz ekonomia sozialeta solidarioko erakundeekin konektatzerabultzatzeko.

6. Errentaren faktorea sartzea ekintzailetza-bideetan. Zaurgarritasun-egoeran dauden pertsonaeta kolektibo askok obligazioagatik edobeharragatik egin behar izaten dute ekintzaile, eta,gainera, prozesu hori erabateko prekarietatematerialean hasi behar izaten dute; bada, neurrizehatzen bidez, egoera hori leuntzen saiatzea.

Gure erronken eta horiek lantzeko balizko bideenjakitun izatea lehen urrats garrantzitsua da, heltzekolektiboaren erakusle, itzulera ederra 2018ko C2Chonetatik. Orain, zirriborratutako neurri horiekbiltzeko eta garatzen saiatzeko gai izatea tokatzenzaigu. Gai izango ote gara? Hurrengo C2Ctopaketetan ebaluatuko dugu. �

42

Z iklo ekonomikoaren fase bakoitzean (ekoizpena,banaketa, kontsumoa eta finantzaketa), jarduera

ekonomia sozial eta solidarioaren printzipioen ara-bera bideratzen duten egitasmo sendoak daudedagoeneko. Hala ere, oraindik beharrezkoa da elkar-ren arteko lankidetza-mekanismoak sustatzea, haienahulgune nagusiari aurre egiteko: isolamenduari.Jordi Garciak1 esaten duen bezala, lankidetzarenkontua behin eta berriz aipatzen dute eragileek,baina asmo hutsean geratzen da, egitasmo horiengehienen artean ez dagoelako koordinaziorik edoelkar ezagutu ere ez dutelako egiten.

Asko dira formula kooperatiboen edo asoziatiboenbidez funtzionatzen duten egitasmoak, baina haietakoaskok ez dituzte bidezko merkaturatze-bideakerabiltzen beren produktuak banatzeko, edo ez dituztefinantzaketa etikorako erakundeak erabiltzen.Bestalde, asko dira arduraz kontsumitu nahi dutenakere, alabaina, eguneroko bizitzan, noizean behinegiten dute halako kontsumoren bat, eta gainerakogehienak ez dira kontsumo arduratsuko ekintzakizaten. Gainera, kontuan hartu behar da, askotan,banaketa-kateetan eskuratzen edo erosten direla«produktu arduratsu» horiek, alegia, jardueraekonomikoaren erdigunean beren langileen interesakjartzetik urrun dauden banaketa-kateetan (gehienetan,beste edozein interes sozial erdigunean jartzetik ereurrun egoten dira).

Isolamendu-egoera horren ondorioz, logikakapitalista nagusi den ekintza-esparruan, egitasmoenarteko koordinazio faltak kontraesan-egoeretarabultzatzen ditu segituan egitasmo horiek, edomugatuta ikusten dute beren burua finkatukohelburuak betetzeko. Hala, B. De Sousa Santosek etaC. Rodriguezek2 honako hau diote: ekonomia sozial

eta solidarioko egitasmoen arrakasta eta gaur egunmerkatu kapitalistako ekonomian nagusi diren botere-harremanak pixkanaka beste eredu bateraberrantolatzeko haiek duten ahalmena egitasmoeklankidetzarako espazioak finkatu eta dimentsioindibidualetik eta tokiko dimentsiotik ateratzekoduten gaitasunaren mende dagoela.

Ildo horretatik, Espainian azken hamarkadetan REASilotuta garatutako ekonomia sozial eta solidariokozenbait kolektibo eta erakunde esanguratsuren helburuestrategikoetako bat da egitasmo horiek elkarrenartean egituratzea, eta elkar babesteko sareak sortzea—ekoizpen kooperatiboaren, bidezko merkataritzaren,kontsumo arduratsuaren eta finantza etikoen logikarenarabera funtzionatzen dute—. Alabaina, helburua ezda bakarrik arlo politikoan (ordezkaritza-arloan)batzea, baizik eta maila praktikoago batean(antolaketan) ere bai. Hau da, A. Hernandezek3 dioenbezala, REASek egiten duen koordinazio politikoaeremu ekonomikora eta komertzialera ere zabaltzeanahi da. Hala, «merkatu sozialak» izenekoenproposamena sortu da.

Merkatu sozialen ideia horrekin, ekoizpen-, banaketa-,kontsumo- eta finantzaketa-kate egonkorrak sortzeaproposatzen da, ekonomia sozial eta solidarioarekinengaiatutako ekintzailetza ekonomikoen etakontsumitzaile arduratsuen arteko lankidetza erraztukoduena, pixkanaka balioa sortzen duten fluxuak katekomaila guztietan printzipio horiek betetzen dituztenzirkuitu ekonomikoetara joateko. Hau da, ekonomiasozial eta solidarioaren printzipioekin bat egiten duteneragile ekonomiko ezberdinen artean gerta daitezkeensinergiak lantzeko mekanismoak sortzea da kontua,ekonomiaren bazterreko esparru batera mugatu ez

MERKATU SOZIALAK: EHUN PRODUKTIBOA SORTZEKO TRESNA BAT EKONOMIAREN PROIEKTU ERALDATZAILEBATEN ESPARRUAN

Gaël Carrero GrosMadrilgo Unibertsitate Autonomoa

1. Garcia, J. (2009), «La economía solidaria no está en paro»,Papeles de relaciones ecosociales y cambio global, 110. zk.,2010, 53-65 or.

2. Sousa Santos, B., eta Rodriguez, C. (2011), «Para ampliar elcanon de la producción», Sousa Santos, B.-n (koord.),

Producir para vivir. Los caminos de la producción nocapitalista. Mexiko: Fondo de Cultura Económica (15-62or.).

3. Hernandez, A. (2012), «Mercado social: construir yexperimentar proyectos económicos alternativos», Papelesde relaciones ecosociales y cambio global, 118. zk, 119-128or.

43

dadin proposamena, hau da, bigarren mailako zerbaitizatera edo merkatu kapitalistaren gehiegikeriakleuntzera mugatu ez dadin.

Katalunian, Aragoin, Nafarroan, Euskadin, Madrilen,Andaluzian, Valentzian, Errioxan, Kanarietan etaBalearretan dagoeneko garatuta daude egitasmohoriek. Alabaina, F. Sabinek eta B. Crespok4 diotenbezala, definizioz irekia da proposamena, eta lurraldebakoitzak bere egoera politiko, sozial etahistorikoetara egokituz garatu du, eta jarraitutakodenbora, prozedura, tresna, estrategia eta bideak osoezberdinak izan dira elkarren artean. Euskadin,Nafarroan eta Katalunian, esate baterako, merkatuhoriek REASen lurraldeko sareek kudeatzea erabakidute; beste lurralde batzuetan, berriz, merkatu sozialaelkarte-izaerarekin sortu dute, adibidez, hori daMercado Social Illes Balearsen kasua; Madrilgomerkatu soziala kooperatiba misto/integrala da; etaAragoiko merkatu soziala, zerbitzu-kooperatiba.5

Hori bai, antolaketarako formula ezberdina izandaere, guztiek dute lurraldeko eragile ekonomikoenparte-hartzea bermatzeko helburua, eta jokoandauden interesak modu demokratikoan eta gardeneankudeatzen dituzte. Gainera, helburu hori betetzendela bermatzeko, merkatu sozialen koordinaziorakoeta lankidetzarako espazio bat dago: merkatusozialen lurraldearteko estatu-batzordea. Sektoreestrategikoetako zerbitzu-kooperatibak ere batzenditu batzorde horrek (Fiare Banca Etica, SegurosCAES, Som Energia eta Coop57), bai eta kontsumoarduratsuan eta ekonomia sozial eta solidarioanerreferente diren erakundeak ere (Ecologistas enAccion, El Salto eta Centro de Informacion eInvestigacion en Consumo-Revista Options).6

Merkatu sozialek hartzen duten forma juridikoazgain, beste bi ezberdintasun ere nabarmentzen diraegitasmo horietan. Madrilgo merkatu sozialak

(MESM)7, adibidez, bi motatako bazkideak ditu:erakunde-bazkideak (ondasunak, produktuak etazerbitzuak eskaintzen dituztenak) eta bazkide-kontsumitzaileak (banakakoak nahiz kolektiboak), etabatzuek eta besteek ordezkaritza berdin-berdina dutemerkatu horretako erabaki-batzordeetan, bai etabatzarretan parte hartzeko eskubide berdina-berdinaere. Hala, Madrilen, ekonomia sozial eta solidarioazabaltzeko funtsezko eragiletzat hartzen dirakontsumitzaileak, ikusten baita horiek ezinbestekoakdirela proiektuari zentzua emateko eta proiektuarieusteko —bai ekonomikoki, bai politikoki—,kontsumitzaileek sortzen baitute mota horretakoekonomiaren eskaera. Hala, merkatuaren barruan,erakundeen eta kontsumitzaileen arteko «komunitate»moduko bat ezartzen saiatu dira, kooperatibarenbarruan ekoizpen- eta kontsumo-interesak batdatozela bermatzeko, ekonomia sozial etasolidarioaren balioak jarriz elkargunetzat.

Bestalde, merkatu sozial batzuen eta besteen artekobeste ezberdintasunetako bat da haietako batzuekeuroaren osagarri8 diren txanponak ezarri dituztela;hori da, esate baterako, MESMen (Boniatoizenekoak) eta Bartzelonako XESen9 (EcoSolesizenekoak) kasua. Txanpon horien helburua da sarebarruko trukeak sustatzea; azken batean, «autarkiaekonomikoko zirkuituak» bihurtzea da merkatuhorien helburua, eta bide horretan lagundu nahi dutetxanpon sozialek ere. Hala, merkaturatze-bidelaburrak erabiltzea sustatzen dute, eta, horrekin,ekonomia berriro ere tokiko eremuan sortzea etakokatzea. Era berean, ekonomia sozial eta solidariokoerakundeek tokiko eremuan duten eragina handitzenlaguntzen dute. Beraz, txanpon sozial hauen erabileraez da beharrak asetzera bakarrik mugatzen (bestetxanpon sozial batzuekin hori gertatzen da), baizik etamerkatu horietako kide direnen «konpromisopolitikoa» lortzea ere nahi dute. Hala, zirkuituekonomiko horietan erakundeen eta parte-hartzaileenartean emandako benetako jarduera ekonomikoarenarabera sortzen eta suntsitzen dira txanpon horiek.

4. Sabin, F., eta Crespo, B. (2014), «Los mercados sociales. Laeconomía solidaria en acción transformadora»,Documentación social, 174. zk. (95-116 or.).

5. https://www.mercadosocial.net/que-es-mercado-social6. Fenomeno honen tamaina neurtzeko, Espainiako Ekonomia

Solidarioaren atarian biltzen diren datuak kontsulta daitezke(https://www.economia solidaria.org/form/adhesiones-ESS);haren arabera, REASek dagoeneko 600 enpresa eta erakundebiltzen ditu (sektoreetako egitasmoetara atxikitakoakkontuan hartu gabe), eta 2017an, 421 milioi euroko irabaziakizan dituzte horiek. 44.000 pertsonak parte hartzen dute, etahorietatik 11.000 inguru langileak dira.

7. https://madrid.mercadosocial.net/8. Normalean, merkatu sozial horietan, euroaren osagarri diren

txanponen aldeko apustua egin da, eta ez euroa ordezkatzenduten txanponen aldekoa (1:1 da elkarren artekobaliokidetasuna). Hala, pixkanaka, dagoeneko ekonomiaformalean martxan dauden enpresak ekonomia-zirkuitualternatibo horietan sartzea lortu nahi da.

9. http://xes.cat/

44

Alabaina, ezberdintasun horiek aparte utzita, badaudebi ezaugarri komun merkatu sozial guztietan, eta esangenezake horien konbinazioan oinarritzen dela,ekonomia kapitalistarekin alderatuta, eraldatzaile etaemantzipatzaile izateko haiek duten gaitasuna.Lehenik eta behin, balio-kateak aztertu eta berrizosatu behar dira, merkatu horien hedadura osoan; hauda, balioa sortzen duten fluxuen gainean eragin nahiduen interferentzia osorako estrategia da, etaziurtagiri bat eskatzen da, hornidura-kateko mailaguztietan zenbait irizpide etikoak eta gizarte- etaingurumen-justiziari lotutako irizpideak errespetatzendirela bermatzeko.

Hala, merkatu horien proposamenari koherentziaemateko auditoretza sozialek (estatukoak) etabalantze sozialek duten garrantzia nabarmendu beharda (lurralde bat baino gehiagotan daude, eta eskualde-mailakoak dira). Horien bidez, informazioa biltzenda, eta ez bakarrik egituraren ezaugarriei eta balantzeekonomikoari buruzkoa, baizik eta arlo hauei lotutakodatu askoz gehiago ere bai: aztarna ekologikoa,arduren banaketa, soldatak, lanorduak, erabakiakhartzeko formulak, sareko beste erakundeekinezarritako lankidetza-motak eta erakunde bakoitzarenbarruan zaintza-lanek duten espazioa. Hala, merkatuhorietan eskuratutako ondasun eta zerbitzu guztienekoizpenean ekonomia sozial eta solidarioak sustatunahi dituen printzipioak errespetatzen direla bermatunahi da (ekitatea, lan-ongizatea, ingurumenareniraunkortasuna, lankidetza, irabazi asmorik gabekoaizatea eta inguruarekiko konpromisoa).10

Horrez gain, C. Ballesterosek eta E. Del Riok11 diotenbezala, diagnosi-sistema horiek interesgarriak diraplanteatzen dituzten galderen eta adierazleen bidezekonomia sozial eta solidarioko printzipio abstraktuakeduki zehatzez betetzen dituztelako ere. Bideratzekoez ezik, sare horiek osatzen dituzten erakundeen etajardueren ezaugarriak ezagutzeko aukera ere ematendute; hau da, ekonomia sozial eta solidarioarenjardunbidearen definizioan aurrera egiteko aukeraematen dute, bai eta sektore moduan ezaugarritzekoere. Izan ere, sistema horien bidez egiten den datu-bilketari esker —eskualdeetan nahiz estatuan—,zenbaki zehatzak eman eta osotasunaren irudi bateraiki daiteke; hau da, «identitate kolektibo» modukobat eraiki daiteke, Espainian ekonomia sozial eta

solidarioaren aterki azpian biltzen diren jardunbideeta egitasmo heterogeneo guztiei kohesioa emangodiena. Eta zaila da hori berez, dagoendibertsitateagatik.12 Azkenik, ahaleginak batzeko,esperientziak partekatzeko eta eremu horretanikaskuntza kolektiboa sortzeko aukera ematen dute.

Merkatu sozial ezberdinen parte diren erakundehoriek garatzen duten jarduera ekonomikoarenezaugarriak eta eraginak ezagutu ostean, egitasmoenarteko lankidetza-harremanak ezartzeko aukeraproposatzen.da. Hala, bigarrenik, merkatu sozialenezaugarri definitzaile moduan aipa dezakeguosagarritasun-sistema zabalak ezartzeko apustua.Askotariko ekoizpen-, merkaturatze- eta finantzaketa-egitasmoen eta ekonomia sozial eta solidarioarekinkonpromisoa duten kontsumitzaileen artean gertatzenda hori, eta helburua da «zirkulu bertutetsuak»eratzen laguntzea, A. Porrok13 dioen bezala, zikloosoan jarduera printzipio horien arabera gidatzekoaukera emango duten zirkuluak eratzea.

Horrek eskala desberdineko sare-logika bateanoinarritzen den ekonomia-eredu bat martxan jartzeaeskatzen du. J. Garciak «ekonomia sozial etasolidarioaren lankidetza-printzipioa modu osoanpraktikatzea» esaten dio horri. Eta horretarako, azokaosatzen duten eragileei proposatzen die, ahal dutenheinean, eskaera hauek betetzeko:

� Kide diren tokiko sareko hornitzaileei ematea le-hentasuna eta pixkanaka kanpoko hornitzaileensalgaiak ordezkatzea, baldin eta beharrezko zer-bitzu eta produktuak eskaintzeko aukera baldinbadago. Horrez gain, sare barruan ase ezin direnbeharrak asetzeko ekintzailetza berriak sustatzeaeta aurkitzea.

� Beste merkatu sozialekin edo antzeko sareekin lan-kidetzan aritzea kontsumitzaileak biltzeko edo egi-

10. https://www.economiasolidaria.org/carta-de-principios11. Ballesteros, C., eta Del Rio, E. (2003), La auditoría social y

la economía solidaria.

12. Esan behar da, gaur gaurkoz, ez dagoela auditoretzasozialerako tresna komun bat estatuan. Alabaina, 2015etik,badaude galdera eta adierazle komun batzuk, eta urteanbehin REASi lotutako espainiar estatuko lurralde-sareetakoerakunde guztiek erantzuten diete horiei. Oinarri komunhorren gainean, lurralde bakoitzak erabakitzen du zeingaldera eta adierazle gehiago erantsi, bakoitzarenberezitasunak kontuan hartuta. Abiapuntu moduan ere baliodie oraindik ebaluaziorako tresna propiorik garatu ez dutenlurraldeei.

13. Porro, A. (2013), «Políticas públicas y cambios de consumoy estilos de vida: de círculos viciosos a círculos virtuosos»,Papeles de relaciones ecosociales y cambio global, 121. zk.(59-75 or.).

45

tasmo horiek bideragarri izateko beharrezko ba-liabideak lortzeko, baldin eta tokiko sarearen kont-sumoa ez bada aski, jarduera-sektorearentzat be-harrezko bada edo ekintzailetza berriak gauzatzekoinbertsioei ezin bazaie aurre egin tokiko sareenahalmenarekin.

� Soberakinak sortzeko gai diren egitasmoak izanezgero, soberakin horiek modu kolektiboan berrizinbertitzea: sareko kide diren banku etiko edo kre-ditu-kooperatibei.lotutako egitasmoetan, haiek sarehorien produktu eta zerbit-zuen eskaintza zabaltzekoaukera emango dutenekintzailetza produktibo ber-riei laguntzeko aukera izandezaten; edo, bestela era-kundearen beraren helburusozialean, eskainitako pro-duktuen eta zerbitzuen kali-tatea eta eskuragarritasunahobetzeko, erakundeahazteko (baldin eta hori bi-deragarria bada ekonomiasozial eta solidarioarenprintzipioekin koherentziamantenduz) edo langileenbaldintzak hobetzeko.

Hala, lankidetzarako meka-nismo horren bidez, J. L.Coraggiok14 esaten duenbezala, «lanean oinarritutakoekonomia bat» sortzeaproposatzen da, eta harremanekonomikoek «batek irabazibesteak galdu» lehia-dinamikaizatea saihesten da. Ildohorretatik, aipatu den bezala,ekoizpen-kateko esparruezberdinetan irabaziak etaetekinak pilatu ahala, irabazi eta etekin horiekekoizpen-katera itzultzea sustatzen da, hedatzenjarraitu ahal izateko eta nahasita dauden eragileguztien bizi-baldintzak hobetu ahal izateko.

Planteamendu horrekin bat etorriz, merkatu sozialhoriek tokiko komunitatera edo eskualdekora daudebideratuta lehenik eta behin, eskala horretan

errazagoa delako nahi den osagarritasun-harremanaezartzea, hau da, konfiantza-harremanak ezartzea,lurralde bakoitzaren beharrak ezagutzeko etapartekatzeko nahiz eskura dauden baliabideak etagaitasunak identifikatzeko eta konektatzeko.Alabaina, aipatu den bezala, komunitatez gaindikoloturak ezartzearen garrantzia ere ez da ahazten,egitasmo horien helburua gaur egungo ereduekonomikoa eraldatzeko proiektu osoago bat eratzenlaguntzea baita. Beraz, estrategikoa irudituz gero,

tokiko merkatu horietakoekintzailetza ekonomikoakbeste merkatu sozial batzuetanedo balio berberak partekatzendituzten beste sare batzuetansartuta ere egon daitezke aldiberean.

Hala, merkatu horiek zubimoduan aritzen dira ekonomiasozial eta solidarioko estatu-esparruan, sektore arteko trukeeta aliantza zabalagoakezartzeko, eta ekoizpen-ehunalurralde osora zabaltzekoeta hedatzeko funtsezkotresnetako bat ere badira.Horrez gain, azken batean,eredu kapitalistaren alternatibaden eredu ekonomiko batendefiniziora egindako lehenhurbilpen bat osatzen dute; hauda, erakusten dute ekonomiakfuntziona dezakeela pertsonetanoinarrituta, ez dela ezinbestekoakapitala handitzea jartzeaerdigunean.

Merkatu sozialen egitasmohoriek.jokaleku ekonomiko

batzuk eratzen dituzte, eta ekonomia sozial etasolidarioak izan nahi duen proiektu eraldatzaileagauzatzen laguntzen dute. Alabaina, praktikan,agerikoa da ekonomia sozial eta solidarioarenprintzipioekin bat datorren ekoizpen-ehuna ezin delahutsaren gainean sortu, eraldaketa eraginkorraizateko, lurralde bakoitzean sustraituta dauden epeluzera begirako prozesuekin eta dinamikekin egituratubehar dela. Zentzu horretan, merkatu sozialenproposamena modu erakargarrian eta lasaian azaldudaitekeen arren, inondik inora ez dira proposatzeneredu ideal moduan (testuingurutik kanpo), baizik eta

14. Coraggio, J. L. (2011). Economía social y solidaria. Eltrabajo antes que el capital. Quito-Ecuador: Ediciones Abya-Yala.

Beraz, merkatu sozialak, ororengainetik, eztabaida politikorako etaestrategikorako espazioak dira. Hauda, espazio horietan aitortu egitenda arlo ekonomikoko erabakiekduten izaera politikoa eta etikoa. Etaaurretik zeuden egiturak etabaliabideak kontuan hartuta,lurralde bakoitzean logikakapitalistaren erreprodukzioasustengatzen duten ereduak etabotere-harremanak desegituratzekoeta eraldatzeko ahalegina egiten da.Hau da, zenbait «koordenatu»proposatzen dira, lurraldebakoitzeko eragile ekonomikoeiberriz kokatzen laguntzeko etabizitzaren iraunkortasunaekonomiaren erdigunean jarrikoduten «ekonomiaegiteko».bestelako moduak lantzenlaguntzeko.

46

eraiki beharreko proiektu moduan proposatzen dira,ekonomia sozial eta solidarioaren gertuko egitasmohoriek idealen eta jardunbideen arteko koherentziarenbilaketan egunez egun izaten dituzten zailtasunakgainditzen lagun dezaketen tresna moduan.

Beraz, merkatu sozialak, ororen gainetik, eztabaidapolitikorako eta estrategikorako espazioak dira. Hauda, espazio horietan aitortu egiten da arloekonomikoko erabakiek duten izaera politikoa etaetikoa. Eta aurretik zeuden egiturak eta baliabideakkontuan hartuta, lurralde bakoitzean logikakapitalistaren erreprodukzioa sustengatzen dutenereduak eta botere-harremanak desegituratzeko etaeraldatzeko ahalegina egiten da. Hau da, zenbait«koordenatu» proposatzen dira, lurralde bakoitzekoeragile ekonomikoei berriz kokatzen laguntzeko etabizitzaren iraunkortasuna ekonomiaren erdiguneanjarriko duten «ekonomia egiteko».bestelako moduaklantzen laguntzeko.

Azkenik, «merkatuaren» interpretazio berri horrenostean, proposatzen da posible dela modu etikoanbideratutako merkatu-ekonomia bat ezartzea, logikakapitalistari erantzungo ez diona. Esaten dakapitalismoa gainditzeak ez duela ezinbesteanmerkaturik eza ekarri behar, baizik eta merkatua berakapitalismoaren osteko gizartearen «locusegituratzailea» izan daitekeela, A. Melok15 esatenduen bezala. Zentzu horretan, egitasmo horienindargunea da erakusten dutela merkatu-ekonomiarenbidez ezartzen diren harremanek ez dutelaezinbestean «salba dadila ahal duena» salmokoak izanbehar, hau da, ez dutela ezinbestean gaur egungokapitalismo neoliberalak ezartzen duen muturrekolehian oinarritu behar. Lankidetzaren eta aldaketarakoborondatearen bidez, posible da merkatu-ekonomiabideratzea eta guztion onaren eta bizitzareniraunkortasunaren zerbitzura jartzea �

15.Melo Lisboa, A. (2004), «Mercado solidario», en Cattani(org.), La otra economía. Argentina: Editorial Altamira (pp.293-306).

47

Ispilu-neuronak beste pertsona batzuek egindakoekintzak ulertzen saiatzen garenean aktibatzen diragure garunean. Haien portaera gure buruan islatzenda, ekintza egiten gu geu ariko bagina bezala, etahortik dator izena. Imitazio bidezko ikasketa-proze-suetan nahiz bizitza sozialerako funtsezko gaitasunkognitiboen (adibidez, enpatia) garapen pertsonale-an ispilu-neuronek duten garrantzia nabarmentzendu neurozientziak.

Urteak zeramatzan Parisen bizitzen Tom Boothek, etalagun batekin Brooklynen bihotzean zegoensupermerkatu kolaboratibo batera (FOOD COOP)joan zenean sortu zitzaion dokumentala egiteko ideia.Une hartan, bi gauza pentsatu zituen: alde batetik,halako supermerkatu batean egin nahiko lituzkeelaerosketak bere auzoan; eta, bestetik, garrantzitsua zelaproiektu horren historiaren berri ematea. Literalki,haren ispilu-neuronak aktibatu egin ziren, eta trebeziasozial berriak ulertzeko, imitatzeko eta garatzekobulkada eragin zioten. Horren emaitza da film hau -Boothe bera da zuzendaria-.

Dokumentalak (trailerra: https://vimeo.com/245611831)ordu eta erdian laburbiltzen du kooperatiben lauhamarkada baino gehiagoko historia, 60ko hamarkadakomugimendu bakezale eta kontrakulturalei lotutakohasiera xalo hartatik hasi eta gaur egun New Yorkekosupermerkaturik errentagarriena denaren historiaraino.16.000 bazkide dira haren jabeak, eta benetakoingenieritza sozial baten bidez antolatzen dira.

Eta garrantzitsuena, supermerkatu horren egunerokofuntzionamendua erakusten digu: produktuekologikoak ageri dira, gertukoak, bidezkomerkataritzakoak, eta, horiekin batera, prezioarendiferentzia oso handia denean, produktukonbentzional batzuk; izan ere, lehentasunetako bat

da errenta baxuak dituztenentzat ere eskuragarriaizatea proiektua. 70 langile ditu supermerkatuak, etabazkideek hilean hiru orduan lan egiteko obligazioadute. Horri esker, lehiakide kapitalistek baino %40merkeago dituzte prezioak. Aldi berean, hornitzaileeibidezko prezioak ordaintzen dizkiete. Hirikosupermerkaturik errentagarriena da FOOD COOP, etasupermerkatu konbentzionalek halako hamarrekosalmentak egiten ditu metro karratuko.

Naturan, ekosistema baten aberastasuna harenbiodibertsitate-mailaren eta han gertatzen direnelkarrekiko erlazioen arabera neurtzen da; bada,esperientzia honen arrakastaren adierazleetako batpantaila aurrean ikusten ditugun pertsonendibertsitatea da: adin, lanbide, azal-kolore, erlijio etaerrenta-mailako guztietako pertsonak ageri dira. NewYorkeko beste edozein udal-erakundek baino hobetoerakuste du hiriko gizarte-osaketa.

Gizarte-erakunde bat da FOOD COOP, eta erosketaosoa egiteko aukera emateaz gain, beste zenbaitzerbitzu ere eskaintzen ditu: haurtzaindegia dubazkideentzat, erosketa egin bitartean erabiltzeko;zenbait pertsona egoten dira erosketa metrora edoautora eramaten laguntzeko; ordaintzeko ilaran egonbitartean, hilabetekari bat irakurtzeko aukera ematendu; eta gizarte- eta kultura-jarduera ugari antolatzenditu. Erakunde demokratikoa da, baina oso zorrotzaprozeduretan. Batzorde batean, plastikozko poltsenkontua nola landu eztabaidatuko dute agian; eta bestebatean, zein produktu sartu daitezkeen supermerkatukokatalogoan.

FOOD COOP proiektuak erosketa gauza onak moduonean dauden leku batean egiteko aukera erakustendigu. Idealismorik gabe. Supermerkatu baten istorioamodu arinean eta dibertigarrian kontatzeaz gain,dokumentalaren bertute nagusia da aparteko tresnadela gure ispilu-neuronak kitzikatzeko: hausnarketakolektiboak akuilatzen ditu, eztabaidak sustatzen ditueta gizarte-jardunbide eraldatzaileak bultzatzen ditu.

FOOD COOP: ISPILU NEURONAK ESTIMULATZEN DITUEN DOKUMENTALA1

José Luis Fernández Casadevante —«Kois»—, Julia del Valle eta Mikel FernándezMARES proiektua

GOMENDATUTAKO EKIMENA

1. Kasu honetan, gaiaren interesagatik eta gaurkotasunagatik,MgE dosierren atal hau FOOD COOP-en kasua eta hariburuzko dokumentala aipatzeko erabiliko dugu —ez ohibezala liburu bat aipatzeko—.

48

Gure egitasmo propioak problema moduanplanteatzeko eta autokonplazentziazkoak bihurtudaitezkeen inertziak zalantzan jartzeko gonbidapenaegiten digu; etsia ez hartzeko eta ekonomia sozial etasolidarioaren bidez arazo handiei beti erantzun txikiakez emateko gonbidapena egiten digu. Dokumentalaikusi ostean, honelako galderak sortzen dira taldeetan:Gure lurraldean nola demokratizatu dezakeguelikadura ekologiko eta osasungarrirako sarbideakooperatiba-eredu handizaleago, zabalago,konplexuago eta inklusiboago baten bidez? Proiektuhoriek bideragarriak izateko, profesionalizazioareneta aktibismoaren artean nolako orekak egon behardu? Agroekologiari lotutako zenbateko kontraesanakonartzeko prest gaude gure egitasmoetan (ohikoproduktuen salmenta, sasoiz kanpoko produktuak,banatzaile komertzialenak, zenbat kilometroartekoak)? Nola lehenesten da auzokoak izatea nahiduten baina martxan jarri ahal izateko hiri osoko masakritikoa behar duten egitasmoen kokalekua? Nolafinantzatzen dira eta nola lortzen da halakoproiektuen oinarri soziala? Halako proiektu batek zersinergia kooperatibo sor ditzake edo sortzen lagundezake auzo edo hiri batean? Tokiko gobernuek zerrol jokatzen dute edo jokatu behar dute prozesuhorietan? Animatuko al gara halako bat jartzera?

Hain zuzen, Parisen FOOD COOPen erreplika batgaratzeko inspirazio-iturri moduan sortu zutendokumentala: hura izan zen, duela urte batzuk,egitasmoaren berri emateko erabilitako tresna nagusia.Gaur egun, dokumentalaren zuzendaria LA LOUVEsupermerkatu-kooperatibaren koordinatzaileetako batda. 5.000 lagun baino gehiago biltzen ditusupermerkatuak, eta zuzendaria kontsumo kolektibokoeredu horren dibulgatzaile sutsua da, antzeko dozenakasustapen-talde ditu Frantzia osoan.

Dokumentala koiuntura oso interesgarrian dator; izanere, elikagaien kontsumo kooperatiboaren eferbeszen-

tziarekin batera dator. Azken hilabeteetan, produktuekologiko ugari agertu dira bat-batean azalera handikosaltokietan, eta supermerkatu ekologikoak ireki dituztegure hirietako gune aberatsetan. Elikagai batzuenordez, osasuntsuagoak diren beste batzuk jarri dituzte,baina elikadura-sistema demokratizatzeko eta ikuspegiagroekologikoak sustatzeko eskatu gabe. Dinamikahorrek produktu ekologikoen denda txikiei jo die, eta,aldi berean, kontsumo-taldeak geldirik daude, ereduhorrek zailtasunak baititu eskalatzeko. Era berean,eredu sinpleagoak eta funtzionalagoak sortu dira; esatebaterako, La Colmena que dice Sí eta beste zenbaitplataforma birtual.

Egoera horren eraginez, sinkronizatuta baina ez modukoordinatuan, proiektu enblematikoei begira jartzengara berriz ere: Iruñean 3.500 pertsona biltzen dituenLandareri (Landare) eta Alacanten kooperatibabihurtutako bere dendetan 1.600 lagun baino gehiagobiltzen dituen BioTremoli (Biotremol) begira.Supermerkatu kooperatiboen egitasmo berriak erebadaude:.esate baterako, Labore Bilbon, eta SomAlimentació Valentzian; beste hiri batzuetan ere arigara batzen egitasmo berriak sustatzeko.

Erromatar Inperioan esklabo izan zen Siropentsalariak esaten zuen aukerak berandu etortzendirela eta azkar alde egiten dutela. Hala, Madrilgoproyecto MARES egitasmoan, penintsulako beste hiriaskotan bezala, dokumentala probokazio moduanhartzen ari gara, eskala-jauziak sustatzeko etakontsumo kolektiboko proiektu kooperatiboakbirplanteatzeko. Aitzakia ederra da sentsibilizatutadauden pertsonen arteko topaketak sortzeko, hizketanhasteko, eta, horren bidez, lanerako planakgauzatzeko. Ikustaldi horiek aukera ematen digutebesoak gurutzatuta edukitzeari utzi eta berensupermerkatu kooperatiboa sustatzeko gai direnpertsona ameslariak elkarrekin harremanetanjartzeko. �

MgE DOSIERRAK

http://ecosfron.org/publicaciones/

1. dosierra: «Nuevos tiempos para la cooperación internacional para el desarrollo», 2011ko apirila.

2. dosierra: «¿Cambiar el mundo desde el consumo?»,2011ko uztaila.

3. dosierra: «Sombras en las microfinanzas», 2011ko urria.

4. dosierra: «La RSE ante la crisis», 2012ko urtarrila.

5. dosierra: «La cooperación al desarrollo en tiempos de crisis.Nuevos actores, nuevos objetivos», 2012ko apirila.

6. dosierra: «Crisis, indignación ciudadana y movimientos sociales», 2012ko uztaila.

7. dosierra: «¿Otra política económica es posible?», 2012ko urria.

8. dosierra: «Banca ética ¿es posible?», 2013ko urtarrila.

9. dosierra: «Desigualdad y ruptura de la cohesión social», 2013ko apirila.

10. dosierra: «Seguridad alimentaria: Derecho y necesidad», 2013ko uztaila.

11. dosierra: «La agenda de desarrollo post-2015:¿Más de lo mismo o el principio de la transición?», 2013ko urria.

12. dosierra: «Economía en colaboración», 2014ko urtarrila.

13. dosierra: «Otra economía está en marcha», 2014ko udaberria.

14. dosierra: «RSC: Para superar la retórica», 2014ko uda.

15. dosierra: «La enseñanza de la economía», 2014ko udazkena.

16. dosierra: «El procomún y los bienes comunes», 2015eko negua.

17. dosierra: «Financiación del desarrollo y Agenda Post-2015», 2015eko udaberria.

18. dosierra: «II Jornadas Otra Economía está en marcha», 2015eko uda.

19. dosierra: «Las exclusiones sociales», 2015eko udazkena.

20. dosierra: «Fiscalidad: eficiencia y equidad», 2016ko negua.

21. dosierra: «Recordando a José Luis Sampedro», 2016ko udaberria.

22. dosierra: «Otra economia está en marcha III», 2016ko uda.

23. dosierra: «El buen vivir como paradigma societal alternativo», 2016ko udazkena.

24. dosierra: «La energía. Retos y problemas», 2017ko negua.

25. dosierra: «Genero-ikuspegia ekonomia sozial eta solidarioan:ekonomia feministaren ekarpenak», 2017ko udaberria.

26. dosierra: «Gure gizarte- eta ekonomia-ereduari buruz berriro pentsatzen», 2017ko uda.

27. dosierra: «Inpaktuko Inbertsioa», 2017ko udazkena.

28. dosierra: «Globalizazioaren gobernua», 2018ko negua.

29. dosierra: «Ekonomia feminista: ikusezina ikusgai egiten», 2018ko udaberria.

30. dosierra: «Begirada kritikoak eta zeharkakoak», 2018ko uda.

Mugarik gabeko EkonomialariakGaztambide kalea, 50(sarrera SETEMen lokaletik barrena)28015 • MadrilTlf.: 91 549 72 79ecosfron@ecosfron.org

MgE dosierrak31. zk., 2018ko udazkena

Laguntzaileak: