Elikadura-sistemak · 2019-10-05 · 1. Fasea. Motibazioa.....38 2. Fasea. Aldez aurretiko ideiak...
of 84
/84
Embed Size (px)
Transcript of Elikadura-sistemak · 2019-10-05 · 1. Fasea. Motibazioa.....38 2. Fasea. Aldez aurretiko ideiak...
gure osasunean eta planetan dituzten ondorioakElikadura burujabetzanoinarritutako proiektu bidezko lana. 3. DBHrako curriculum-exenplifikazioa
Elikadura-sistemak:
Diseinua eta ilustrazioa: Laura Fernández BlancoInprimaketa: GráficasUncillaItzultzailea: Iñigo GallastegiISBN: 978-84-16257-42-3Lege-gordailua: BI-859-2019
Financia:
Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe4.0EspainiaLanhonekCreativeCommonslizentziadu.Baimendutadagolanhaukopiatzea,banatzeaetapublikokikomunikatzeaegileaaitortzenbadaetahelburukomertzialekinerabiltzenezbada.Ezindalanhaualdatu,eraldatuedolanhonetatikbestebateratorri.Lizentziaosoa:https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.eu
ArgitalpenhonekGarapenerakoNazioartekoLankidetzakoEspainiakoAgentziaren(AECID)diru-laguntzaizandu.ArgitalpenarenedukiaHegoaInstitutuarenetaVSF-JusticiaAlimentariaelkartearenerantzukizunosoadaetaezduzertanAECIDreniritziaadierazi.
Argitaratzaileak:
CalleFloridablanca66-72,local508015BartzelonaTel.•934237031•Fax93423[email protected] www.vsf.org.es•www.alimentacción.net
ZubiriaEtxea.UPV/EHUAvda.LehendakariAgirre,81•48015BilboTel.946017091•Fax:[email protected]
ArabakoCampusekoLiburutegia.UPV/EHUNievesCano,33•01006GasteizTel.•Fax:945014287 [email protected]
Elikadura-sistemak: gure osasunean eta planetan dituzten ondorioak.
Elikaduraburujabetzanoinarritutakoproiektubidezkolana.3.DBHrakocurriculum-exenplifikazioa.
Argitalpen honen edozein atal inprimatu nahi baduzu PDFa eskuragarri duzu helbide honetan: https://www.alimentaccion.net/es/recursos/elikadura-sistemak-gure-osasunean-eta-planetan-dituzten-ondorioak-elikadura-burujabetzan
ESKERONAK
Argitalpen hau Alimentacción,programarenparteda.Programahorrenmarkoan egindako lan guztiak honako hauek osatutako KomisioPedagogiko baten laguntza eta ikuskapena izan du: Carlos Puerta
(BerritzeguneZentralekozientziaaholkularia,Euskadi);AliciaGarcía(Genero-BerdintasunaholkulariaetaDesazkundekokidea,Euskadi);JordiMenéndez(VSF-JusticiaAlimentariakokidea,Madril);ClaraGarcía-Pleyán(pedagogianeta feminismoanespezializatutako aholkularia, Catalunya);Alicia LópezdeMunain (EHNE-Bizkaia sindikatuko hezkuntza teknikaria, Euskadi) JuanjoCelorio(unibertsitateirakaslejubilatuaetaHEGOAinstitutukokidea,Euskadi);Amaia del Río (HEGOA institutuko Hezkuntza teknikaria eta feminismoanaditua,Euskadi).
Era berean, dokumentu honek Ingurugela-Ceidako (Eusko Jaurlaritzareningurumen-hezkuntza zerbitzua) pedagogia aholkulariak diren Joseba MartínezenetaJoseIgnacioGuzmánenekarpenakizanditu.Horiekhasierakozirriborroaereberrikusizuten.Horrexegatik,haieniradokizunguztiakeskertunahidizkiegu.
Azkenik,eskerrakemandieguVSF-JusticiaAlimentariaGlobalerakundearenAlimentacción programaren koordinazio taldeko kideei -Antoni Camps,Illes Balears; Mª Lidón Martrat, Catalunya; Patricia Gómez, Euskadi; eta CristinaVicente-Almazán eta AnnaMuñoz, País Valenciá). Izan ere, horiekdokumentua osatzen lagundu digute, lehenengo zirriborroari ekarpenakeginez eta lurralde desberdinetako Bigarren Hezkuntzako irakasleekinegiaztapenakeginez.
4
AURKIBIDEA
Koadroen aurkibidea ...................................................................................................................6
Irudien aurkibidea .........................................................................................................................7
Aurkezpena ......................................................................................................................................8
Helburu orokorra ........................................................................................................................10
Curriculumaren zehaztapena ...............................................................................................10
Zehar-konpetentziak/-elementuak...............................................................................12
Oinarrizkodiziplinabarnekokonpetentziak..............................................................13
Etapakohelburuak.3.DBH-koedukienikasgaikakoetaautonomia-ekidegokakozehaztapenarekinbatetortzea...............................16
Euskadi...............................................................................................................................16
Illes Balears.....................................................................................................................19
Catalunya........................................................................................................................22
Comunitat valenciana..............................................................................................24
Edukimultzoenetaebaluazio-irizpideenzehaztapena ikasgaikaetaautonomia-erkidegoka.3.DBH......................................................... 27
Gai-proposamena ......................................................................................................................30
Metodologia ..................................................................................................................................34
5
Proposamenaren garapena ...................................................................................................38
1.Fasea.Motibazioa..................................................................................................................38
2.Fasea.Aldezaurretikoideiak....................................................................................... 40
3.Fasea.Ikerketa-proiektua................................................................................................42
1.Urratsa.Arazo/ikerketa-kasubatmugatzea.......................................44
2.Urratsa.Informazioabiltzeaetaaukeratzea.......................................44
3.Urratsa.Informazioasistematizatzea.......................................................50
4.Urratsa.Informazioaaztertzea.......................................................................51
5.Urratsa.Sintesiaketaondorioaklantzea................................................ 54
6.Urratsa.Komunikazioa.......................................................................................56
Ebaluazioa .................................................................................................................................... 60
Generokobehaketariburuzkoerrubrika. Jantzitzan/kbetaurrekolilak!!!.........................................................................................61
Oinarrizkokonpetentzienebaluazio-errubrika.......................................................63
Talde-lanariburuzkoebaluazio-errubrika.................................................................66
Edukienebaluazio-errubrika..............................................................................................69
Ikasleekebaluatzendute..................................................................................................... 73
Baliabideak ................................................................................................................................... 74
Bibliografia ....................................................................................................................................79
Eranskinak .................................................................................................................................... 80
6
KOADROEN AURKIBIDEA
1.koadroa.Zehar-konpetentziak/-elementuak.....................................................................12
2.koadroa.Oinarrizkodiziplinabarnekokonpetentziak....................................................13
3.koadroa.Euskadi...................................................................................................................................19
4.koadroa.IllesBalears........................................................................................................................22
5.koadroa.Catalunya.............................................................................................................................23
6.koadroa.ComunitatValenciana..................................................................................................24
7.koadroa.Edukimultzoenetaebaluazio-irizpideen zehaztapenaikasgaikaetaautonomia-erkidegoka.3.DBH.......................................... 27
8.koadroa.Proiektuetanoinarritutakoikaskuntza...............................................................36
9.koadroa.Aldezaurretikoideienzundaketa........................................................................ 40
10.koadroa.Ikerketa-prozesuaerraztekourratsak.............................................................43
11.koadroa.Gidoiteknikoaegitekoeskemarenadibidea...............................................58
12.koadroa.Generobehaketariburuzkoerrubrika..............................................................61
13.koadroa.Oinarrizkokonpetentzienebaluazio-errubrika..........................................63
14.koadroa.Talde-lanariburuzkoebaluazio-errubrika....................................................66
15.koadroa.Edukienebaluazio-errubrika.................................................................................69
16.koadroa.Ikasleekebaluatzendute........................................................................................ 73
7
IRUDIEN AURKIBIDEA
1.irudia.Ekonomialineala.....................................................................................................................31
2.irudia.Ekonomiazirkularra.............................................................................................................32
3.irudia.Elikadura-triangelua...........................................................................................................45
4.irudia.Nolasortzendanekazaritza-industria?..................................................................46
5.irudia.Elikagaienetiketatzea........................................................................................................ 47
6.irudia.Blogakomunikazio-baliabidebezala......................................................................48
7.irudia.Filmlaburrenlanketa..........................................................................................................49
8.irudia.Fitxategia....................................................................................................................................50
9.irudia.Idatzizkotestuenazterketa............................................................................................52
10.irudia.Ikus-entzunezkotestuenazterketa........................................................................53
8
Curriculum-exenplifikazio honen bitartez Bigarren Hezkuntzakoikastetxeetan genero-ikuspegia duen elikadura burujabetzatxertatzekoerabilgarridirenhainbat iradokizunemannahidiegu
irakasleei,zeharkakoetadiziplinartekoikuspegibatetik.
Dokumentuzabalaeginnahi izandugu; aldebatetik, lan-ildodesber- dinak jorratzeko eta horren inplementazioan irakasleek erabakiakhartzekoaukeraematenduena(adibidez,berenikasgaitikdiziplinartekoproiektuari ekarpena egiteko eduki egokienak zehazteko orduan) eta,bestetik,honakohauen inguruan ikuspegi jakinbatbermatzekobeharadinaargibideetazehaztapenakematendituena:irakaskuntza-ikasketaprozesua,hezkuntzakritikoetaeraldatzailearekikokoherentzia1eta,jaki- na, aukeratutako gaia ulertzea, hau da, elikadura sistemak eta horiekgureosasuneanetaplanetanduteneragina.
Izandaitezkeenegoera,motibazio,tradizioetatestuingurudesberdinakdirelaeta,proposamenakegituramalguadu.Horrenhelburua,ikastetxebakoitzak,edukiosoagaratugabe,behardituenaldaketakegitekoaukeraemateada, ohikounitatedidaktikoekinezbezala.Hala, dokumentuakbestelako izaera du eta, hortaz, ez du irakasleen esku-hartzearenalderdiguztiakzehaztendituenohikoegiturabat(helburuorokorraketaespezifikoak,edukiensekuentziazioa,metodologia,denbora-plangintza,jarduerak,materialak...). Izanere,antzekobarneantolakuntzabatbaduere,dokumentuakhonakohaufrogatunahidu:posibleda,ProiektuetanOinarritutako Ikaskuntza (POI)metodologiarenbitartez,gai jakinbateninguruan, hain zuzen, genero-ikuspegidun elikadura burujabetzareninguruanirakasgaidesberdinenarteankoordinatutakodiziplinartekolanbatantolatzea.
Hala ere, egitura komun bat proposatzen dugu. Ikasleek, taldeka,elikadura sistemei buruzko ikerketa bat egin beharko dute, gizarte-eta ingurumen-ikuspegi batetik eredu bidezkoagoak lortzeko propo- samenak identifikatuko dituena, eta horiek bideo baten bitartezezagutzeraemangodituzte.
Dokumentuhau,beraz,BidezkoElikaduraketaHegoaksustatzendutenAlimentacción programaren barruan eskaintzen diren baliabideetakobatda.Ekimenakmerkataritzakokapitalismoneoliberaleanoinarritzendengureelikaduraereduhonek (ekoizpena, banaketa,merkaturatzeaeta kontsumoa) sortzen dituen ondorio sozialen, ekonomikoen etaingurumenekoen inguruan kontzientzia kritikoa sortzeko eta hezkuntza ekintzasustatzekohelburuadu.
Horrekin batera, programak kualitatiboki esanguratsuak diren etagenero-ikuspegidunelikaduraburujabetzarenprintzipioetanoinarritzendiren eredu alternatiboak hedatu nahi ditu. Printzipio horiek, bada,herriek eta komunitateek beren elikadura-sistemaren inguruan
AURKEZPENA
1. Ikuspegi hori Alimentacción programaren markoan garatu dugun “Hezkuntza kritikoa eta eraldatzailea Bigarren Hezkuntzako zentroetanElikaduraBurujabetzagenero-ikuspegitiktxertatzekoesparruteoriko-pedagogikoa”dokumentuan azaltzen dugu.Hemen: https://www.alimentaccion.net/es/recursos/hezkuntza-kritikoa-eta-eraldatzailea-bigarren-hezkuntzako-zentroetan-elikadura-burujabetza
9
AURKEZPENA
erabakiakhartzekoeskubideababestendute.Azkenfinean,honakohauda helburua: pertsona guztiek elikadura osasungarria eta iraunkorraeta bizi-baldintza duinak izatea, gizarte bidezkoagoak eta bestelakoekoizpenetakontsumoereduaksortzekobideanaurreraeginez.Ereduhoriek, bada, planetan duten eragina minimizatu eta ekosistemakleheneratzenlagundubeharkodute.
Alimentacción programa lau lurralde hauetan garatzen ari da: Illes Balears, Comunitat Valenciana, Catalunya eta Euskadi. Hori dela eta,exenplifikazio honek erkidego horien curriculum-dekretuak kontuanhartudituedukiaketakonpetentziakantolatzeko.Halaber,programarenhainbat partaidek egin edo inplementatu dituzten unitate didaktikoakkontuan hartu ditugu; izan ere, exenplifikazio hau, bestelako eredubat barik, prozesuaren fase desberdinetan horiek txertatzen etaerreferentziatzat hartzen dituen proposamen bat dela ulertzea nahidugu.Nolanahiere,ikusikodugunez,Alimentacción sareko lurralde eta eragilehorietatikkanpoereantzekotasunakaurkitzenditugueta,hortaz,horerecurriculum-exenplifikaziohauerabiltzeazentzuadu.
10
Exenplifikazio honen bitartez lan-eredu posible bat aurkeztendugu.Horiirakasleekerabakiakhartzekoetalan-ildodesberdinakirekitzeko behar adina irekia da baina eredua artikulatzen duten
zenbait elementu zentral ditu. Hala, 3. DBHko lehen hiruhilekoangaratzeko proposamena da, diziplinarteko izaera duena (Biologia etaGeologia,GorputzHezkuntza,GaztelaniaetaLiteraturaetaGeografiaetaHistoria).Proposamenarenardatztematikoa,bada,elikadurarenarazoada eta Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza du lan-metodologia.Logikoadenez,proposamenhonekezdubeste irakasgaibatzuekerepartehartzekoetaardatztematikohorilantzekoaukerabaztertzen.
HELBURU OROKORRA
CURRICULUMAREN ZEHAZTAPENA
Atalhonetan,dekretuetanzehaztutakokonpetentzien,helburuen,irakasgaien, eduki-multzoen eta ebaluazio-irizpideen arteansor daitezkeen erlazioak aurkeztuko ditugu. Alimentacción
programan parte hartzen duten lau lurraldeetan, (Catalunya, Euskadi,ComunitatValencianaeta IllesBalears)dekretuhorieketapabakoitzaarautzendute.
Kasu guztietan, hautespen bat egin dugu eta, genero-ikuspegidunelikadura burujabetzak espero diren ikaspenei egindako ekarpenabistaratzeko helburuz, lantzen ari garen gai honetaramoldatu dituguebaluazio-irizpideak:elikadura-sistemaketahoriekgureosasuneanetaplanetandituztenondorioak.
Jakina,lauirakasgaihoriekaukeratuizanakezduesannahi,inondikinora,horiekgaiaulertzenetaaipatutakohelburuaketakonpetentziaklortzenlagun dezaketen bakarrak direnik. Aitzitik, oso interesgarria litzatekebeste ikasgai batzuek ere diziplinarteko proposamen honetan partehartzea,testuhonetanaurkeztendituguniradokizunakkontuanhartuz.
Halaber,irakasleekerabakibeharkodituztelandukodirenedukizehatzaketagaratukoetaebaluatukodirenhelburuaketakonpetentziak.
Bestalde, honako hau azpimarratu nahi dugu: proposamen hauexenplifikaziobatda,hauda,izandaitezkeengidaguztienartekobat.
Jarraian, aurrerago ikusiko ditugun koadroak azalduko ditugu, landuduguncurriculum-zehaztapenhorrenlogikalaburbiltzendutenak.
11
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
} 1. koadroa. Zehar-konpetentziak/-elementuak.Koadrohorretan,laulurraldeetakobakoitzak itemhorieiemandako izenabiltzendugu.Autonomia-erkidego batzuetan, zeharkako konpetentziak etaelementuak bereizten dira; hala ere, egitura eta, horren barruan,elementu komunak irudikatzen dituen sintesia aurkeztea erabakidugu.
} 2. koadroa. Oinarrizko diziplina barneko konpetentziak. Kasuhonetan,oinarrizkodiziplinabarnekokonpetentziakbiltzenditugu(izenaldaketatxikiekinlaulurraldeetakodekretuetanageridirenak)etaexenplifikaziohonetarako egokiak diren ebaluazio-irizpideak seinalatzen ditugu,berenformulazioaaukeratutakogairamoldatuz.
} 3tik 6ra arteko koadroak. Etapako helburuak. 3.DBHko edukien ikasgaikako eta autonomia-erkidegokako zehaztapenarekin bat etortzea. Exenplifikazioak hartzendituen lau lurraldeetakobakoitzarentzat eta3. DBHko lau irakasgaietako bakoitzarentzat (Biologia eta Geologia,GorputzHezkuntza,GaztelaniaetaliteraturaetaGeografiaetaHistoria),ikasgaikako etapako helburuen, eduki-multzoen eta ebaluazio-irizpideenatekoelkarrekikotasunazehaztenda.
} 7. koadroa. Eduki multzoen eta ebaluazio-irizpideen zehaztapena ikasgaika eta autonomia-erkidegoka. 3. DBH. Hau da, 3. DBHko lauirakasgaietako bakoitzerako lurraldeka zehaztutako eduki-multzoenlaburpenkoadroa.
12
1.koadroa.Zehar-konpetentziak/-elementuakC
ATA
LUN
YA
EU
SK
AD
IC
OM
UN
ITA
T V
AL
EN
CIA
NA
ILL
ES
BA
LE
AR
S
Ko
mu
nik
azio
rako
ko
np
ete
ntz
iak
Hizkuntza-
komunikaziorakoetaikus-
en
tzu
ne
zko
ko
np
ete
ntz
iaHitzezkoetahitzikgabeko
kom
un
ikaz
iora
ko e
ta
kom
un
ikaz
io d
igit
ale
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Irak
urk
eta
ren
su
stap
en
a Ir
aku
rriz
ko u
lerm
en
a
Ah
ozk
o e
ta id
atzi
zko
ad
iera
zpe
na
Ikus-entzunezko
kom
un
ikaz
ioa
Irak
urr
izko
ule
rme
na
Ah
ozk
o e
ta id
atzi
zko
ad
iera
zpe
na
Ikus-entzunezko
kom
un
ikaz
ioa
Art
era
ko e
ta k
ult
ura
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Ko
np
ete
ntz
ia
me
tod
olo
gik
oak
Informazioarenlanketaeta
kon
pe
ten
tzia
dig
ital
a
Ikas
ten
eta
pe
nts
atze
n
ikas
teko
ko
np
ete
ntz
iaInformazio-eta
Komunikazio-Teknologiak
Informazio-eta
Komunikazio-
Tekn
olo
gia
k
Konpetentzia
mat
em
atik
oa
Ikas
ten
ikas
teko
ko
np
ete
ntz
ia
Ko
np
ete
ntz
ia
pe
rtso
nal
akA
uto
no
mia
rako
ko
np
ete
ntz
iaEkimenerakoetaespiritu
ekintzailerakokonpetentzia.
Ekintzailetza
Ekintzailetza
Elk
arb
izit
zan
e
ta m
un
du
an
biz
itze
an
oin
arri
tuta
ko
kon
pe
ten
tzia
e
spe
zifik
oak
Ingurunefisikoaren
eza
gu
tzar
ako
eta
in
tera
kzio
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Norberaizatenikasteko
kon
pe
ten
tzia
Elkarbizitzarakokonpetentzia
Heziketazibikoaeta
kon
stit
uzi
on
ala
Heziketazibikoaeta
kon
stit
uzi
on
ala
Konpetentziasozialeta
zibikoa
ZE
HA
R-K
ON
PE
TE
NT
ZIE
N D
EFI
NIZ
IOA
Hit
zezk
o e
ta h
itzi
k g
abe
ko k
om
un
ikaz
iora
ko e
ta k
om
un
ikaz
io
dig
ital
era
ko k
on
pe
ten
tzia
. Hitzezkoetahitzikgabekokomunikazioaeta
komunikaziodigitalamoduosagarrianerabiltzeada,kom
unikazioegokiak
etaeraginkorrakegitekoegoerapertsonal,sozialetaakadem
ikoetan.
Ikas
ten
eta
pe
nts
atze
n ik
aste
ko k
on
pe
ten
tzia
. Ika
stek
o et
a la
n eg
iteko
ohiturak,ikastekoestrategiaketapentsam
enduzorrotzaizateada,
ikasitakoaerabilietabestetestuinguruetaegoerabatzuetaratransferitzea,
norberarenikaskuntzaautonom
iazantolatzeko.
Elk
arb
izit
zara
ko k
on
pe
ten
tzia
.Pertsonenarteko,taldekoeta
komunitatekoegoeretanelkarrekikotasun-irizpideakerabilizpartehartzea
da,gainerakopertsoneiaitortuznorkbereburuariaitortzendizkion
eskubideaketabetebeharrak,etahorrela,ekarpenbategiteanorberaren
etaguztiononari.
Eki
me
ne
rako
eta
esp
irit
u e
kin
tzai
lera
ko k
on
pe
ten
tzia
. Ekimenezjarduteaetaprozesuekintzaileaausarteta
eraginkorkudeatzeadaegoeraetatestuingurupertsonal,
sozial,akademikoetalanekoetan,ideiakekintzabihur
daitezen.
No
rbe
ra iz
ate
n ik
aste
ko k
on
pe
ten
tzia
.Bizitzakohainbat
egoeraetaesparrutannorberarisortzenzaizkion
sen
tim
en
du
ez
eta
pe
nts
ame
nd
ue
z h
ausn
artz
ea
eta
norberakegitendituenekintzezgogoetaegitea,eta,
horiengaineanegitendenbalioespenarierreparatuta,
haieksendotzeaedodoitzea;finean,pertsonaren
autorrealizaziorakobideaegiteaberedimentsioguztietan,
etengabekohobekuntzarenbidez.
Iturria:Egileabera,lurraldebakoitzekocurriculum-dekretuetanoinarrituz.Zehar-konpetentziendefinizioaHeziberri2020Planetikhartudira(EuskoJaurlaritzarenHezkuntzaSaila).
13
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
CA
TALU
NY
AE
US
KA
DI
CO
MU
NIT
AT
VA
LE
NC
IAN
AIL
LE
S B
AL
EA
RS
Ko
mu
nik
azio
rako
ko
np
ete
ntz
iak
Hizkuntza-
komunikaziorakoetaikus-
en
tzu
ne
zko
ko
np
ete
ntz
iaHitzezkoetahitzikgabeko
kom
un
ikaz
iora
ko e
ta
kom
un
ikaz
io d
igit
ale
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Irak
urk
eta
ren
su
stap
en
a Ir
aku
rriz
ko u
lerm
en
a
Ah
ozk
o e
ta id
atzi
zko
ad
iera
zpe
na
Ikus-entzunezko
kom
un
ikaz
ioa
Irak
urr
izko
ule
rme
na
Ah
ozk
o e
ta id
atzi
zko
ad
iera
zpe
na
Ikus-entzunezko
kom
un
ikaz
ioa
Art
era
ko e
ta k
ult
ura
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Ko
np
ete
ntz
ia
me
tod
olo
gik
oak
Informazioarenlanketaeta
kon
pe
ten
tzia
dig
ital
a
Ikas
ten
eta
pe
nts
atze
n
ikas
teko
ko
np
ete
ntz
iaInformazio-eta
Komunikazio-Teknologiak
Informazio-eta
Komunikazio-
Tekn
olo
gia
k
Konpetentzia
mat
em
atik
oa
Ikas
ten
ikas
teko
ko
np
ete
ntz
ia
Ko
np
ete
ntz
ia
pe
rtso
nal
akA
uto
no
mia
rako
ko
np
ete
ntz
iaEkimenerakoetaespiritu
ekintzailerakokonpetentzia.
Ekintzailetza
Ekintzailetza
Elk
arb
izit
zan
e
ta m
un
du
an
biz
itze
an
oin
arri
tuta
ko
kon
pe
ten
tzia
e
spe
zifik
oak
Ingurunefisikoaren
eza
gu
tzar
ako
eta
in
tera
kzio
rako
ko
np
ete
ntz
ia
Norberaizatenikasteko
kon
pe
ten
tzia
Elkarbizitzarakokonpetentzia
Heziketazibikoaeta
kon
stit
uzi
on
ala
Heziketazibikoaeta
kon
stit
uzi
on
ala
Konpetentziasozialeta
zibikoa
ZE
HA
R-K
ON
PE
TE
NT
ZIE
N D
EFI
NIZ
IOA
Hit
zezk
o e
ta h
itzi
k g
abe
ko k
om
un
ikaz
iora
ko e
ta k
om
un
ikaz
io
dig
ital
era
ko k
on
pe
ten
tzia
. Hitzezkoetahitzikgabekokomunikazioaeta
komunikaziodigitalamoduosagarrianerabiltzeada,kom
unikazioegokiak
etaeraginkorrakegitekoegoerapertsonal,sozialetaakadem
ikoetan.
Ikas
ten
eta
pe
nts
atze
n ik
aste
ko k
on
pe
ten
tzia
. Ika
stek
o et
a la
n eg
iteko
ohiturak,ikastekoestrategiaketapentsam
enduzorrotzaizateada,
ikasitakoaerabilietabestetestuinguruetaegoerabatzuetaratransferitzea,
norberarenikaskuntzaautonom
iazantolatzeko.
Elk
arb
izit
zara
ko k
on
pe
ten
tzia
.Pertsonenarteko,taldekoeta
komunitatekoegoeretanelkarrekikotasun-irizpideakerabilizpartehartzea
da,gainerakopertsoneiaitortuznorkbereburuariaitortzendizkion
eskubideaketabetebeharrak,etahorrela,ekarpenbategiteanorberaren
etaguztiononari.
Eki
me
ne
rako
eta
esp
irit
u e
kin
tzai
lera
ko k
on
pe
ten
tzia
. Ekimenezjarduteaetaprozesuekintzaileaausarteta
eraginkorkudeatzeadaegoeraetatestuingurupertsonal,
sozial,akademikoetalanekoetan,ideiakekintzabihur
daitezen.
No
rbe
ra iz
ate
n ik
aste
ko k
on
pe
ten
tzia
.Bizitzakohainbat
egoeraetaesparrutannorberarisortzenzaizkion
sen
tim
en
du
ez
eta
pe
nts
ame
nd
ue
z h
ausn
artz
ea
eta
norberakegitendituenekintzezgogoetaegitea,eta,
horiengaineanegitendenbalioespenarierreparatuta,
haieksendotzeaedodoitzea;finean,pertsonaren
autorrealizaziorakobideaegiteaberedimentsioguztietan,
etengabekohobekuntzarenbidez.
2.koadroa.Oinarrizkodiziplinabarnekokonpetentziak
LAU LURRALDEETAN DAUDENAK
EBALUAZIO-IRIZPIDEAK GENERO-IKUSPEGIDUN ELIKADURA BURUJABETZAN IKUSPEGIAREKIN LOTZEA
Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia. Hizkuntza erabiltzeko, ideiak adierazteko eta beste pertsona batzuekin hitzez edo idatziz komunikatzeko gaitasuna da.
Elikadurarengaiadiziplinartekoikuspegikonplexubatenbitartezlantzendutentestuakformatudesberdinetanulertzea(ahozkoak,idatzizkoak,ikus-entzunezkoak...).
Senkritikoaetaetikoagaratzea,elikaduraburujabetzahonelaulertzeko:herrieketapertsonekelikaduraosasungarria,iraunkorra,tokikoaetakulturalkiegokiaizatekoeskubidea.
Elikaduraburujabetzariburuzkolanareninguruankomunikazioeraginkorraetakonstruktiboaezartzeahonakohauekin:
i. hezkuntza-komunitateabera-familiak,eskolakontseilua...-;
ii. ingurukogizarteeragileak-ekoizleak,tokikomerkatuta,dendatxikiak,kontsumotaldeak...-;eta
iii.erakundeak-udala,kontseilaritzak...-.Helburualandutakoproiektuetansortutako proposamenak partekatzea (ekoizpen eta kontsumo eredu alternatiboakelkarrekineraikitzeareninguruan)etaekoizpenetakontsumoeredualternatiboakelkarrekinsendotzeada.
Modukritikoetaeraginkorbateankomunikatzenikastea;ideiaksortuz,ezagutzaegituratuzetadiskurtsoarietanorberarenekintzeietaeginkizuneikoherentziaetakohesioaemanez.
Elikagaienindustriarennarratibaetadiskurtsopublizitarioakkritikokiaztertzea,publizitateiruzurtiaetadiskriminaziozkoestereotipoak(gizarte-klasea,generoa...)identifikatuz.
Pertsonenetaplanetarenosasunazaintzendutenelikagaienkalitateanoinarritutakonarratibaalternatiboaksortzea.
Formarizeinedukieidagokienez,komunikazioezsexistakoestrategiakgaratzea,ikasleenganhartzailepasiboakizatetikinformaziokritikoetaeraldatzaileekoizleakizateraigarotzekogaitasunagaratuz.
Konpetentzia matematikoa eta zientzia eta teknologiarako oinarrizko konpetentziak. Lehenengoa eguneroko arazoak konpontzeko arrazoibide matematikoa aplikatzeko gaitasuna da; zientziarako konpetentzia gure inguruko errealitatea azaltzeko ezagutza eta metodologia zientifikoak erabiltzeko gaitasuna da; eta teknologiarako konpetentzia gizakion nahi eta premiei erantzuna emateko ezagutza eta metodo horiek aplikatzeko gaitasuna da.
Arrazoibidematematikoaaplikatzeaelikadurarenarazoareningurukokausa-ondoriosekuentziakzehazteko,etaizakibizidunenetaplanetarenosasunakaltetzendutensistemakzeintzukdirenetasistemaalternatibo,iraunkoretaekologikoakzeintzukizandaitezkeenidentifikatzeko.
Irudikapenetaobjektumatematikoak(taulak,grafikoak,formulak,estatistikak...)beharbezalaerabiltzea,elikadurarenarazoarietagenero-ikuspegidunelikaduraburujabetzaalternatibeilotutakoegoerakulertzenetainterpretatzenlagundudezaketeninformazioaedodatuaksintetizatzeko.
Elikadurarenarlokoaurrerapenzientifikoenetateknologikoeninguruanikuspegikritikobatgaratzea,ereduagroindustrialenetaagroekologikoenarteanerabakiarrazoituakhartuahalizateko.
Balioetajarreraegokiakhartzea,bizitzafisiko/mentalosasungarrialortzekoetainguruneiraunkorra,bidezkoaetaekitatiboafinkatzenlaguntzeko.
Zientziarenetateknologiarenneutraltasunazalantzanjartzenduenikuspegikritikoagaratzeaetagenerokojoerakidentifikatzea.
14
LAU LURRALDEETAN DAUDENAK
EBALUAZIO-IRIZPIDEAK GENERO-IKUSPEGIDUN ELIKADURA BURUJABETZAN IKUSPEGIAREKIN LOTZEA
Konpetentzia digitala.
IKTak segurtasunez eta kritikoki da, informazioa lortzeko, aztertzeko, sortzeko eta partekatzeko..
Alfabetatzeetahezkuntzadigitala.
Internetekoetasaresozialetakoinformaziohartzaileakritikoakizatetikedukidigitalenekoizlekritikoak,informatuaketaarduratsuakizaterapasatzekobeharrezkoakdirenezagutza,jarreraketagaitasunakgaratzea.
Internetekoedukidigitalenarteaninformaziogarrantzitsuaidentifikatzenlagundukodutenirizpideakzehazteaeta,zentzuhorretan,internetenikasgaieiburuzkobilaketadoituakegitenikastea.
Genero-ikuspegidunelikaduraburujabetzareningurukoedukidigitalaksortzea,elkarrekinegindakoproiektubidezkolanarenemaitzakbiltzendituztenak.
Gailudigitalakmezukritikoakformatudesberdinetanhedatzekoetakomunikatzekotresnabezalaerabiltzea(testuak,blogak,ikus-entzunezkoak...).
Ikasten ikasteko konpetentzia. Konpetentzia nagusietako bat da eta, helburu bat lortze aldera, ikasleak ikasketa hasteko eta mantentzeko, bere eginkizunak eta denbora antolatzeko eta banaka zein elkarrekin lan egiteko gaitasuna garatzea dakar..
Ahozko,idatzizko,ikus-entzunezkoadierazpenaetakomunikazioa,etaadierazpenetakomunikaziodigitalerakogaitasunakhobetzekogogoaizatea,mahai-inguruetanetaeztabaidetanargudiosendoakerabiliahalizateko.
Besteiritzibatzukentzutekoetanorbereikuspuntuaaldatzekoirekieraizatekogaitasunaksortzea,demokraziansakontzekoezinbestekoakdirenak.
Norkbereburuarigalderakegiteko,erantzunanitzakidentifikatzekoetabalioestekoetaerabakietikoak,arrazoituaketakritikoakhartzekoestrategiakgaratzekojakin-minaizatea.
Honetazohartzea:nolaerlazionatzendiraikaspenberriakaurretikoezagutzarekin(horizabalduzetahobetuz);etanolajartzendituztezalantzaneta,kasuarenarabera,gainditzenlaguntzendutelandutakogaieninguruanaurretikzeudenideiak.
Proiektubidezkolanaksortzenduenlankidetza-eremuahonetarakoaprobetxatzea:a)partehartzeko,besteekikoharremanerakoetakomunikazioeraginkorrerakogaitasunengarapeneannorberarenaukerakesploratzeko;etab)taldekideekerabilitakoikasketa-estrategiadesberdinakbehatzekoetahorietatikikasteko,batezeregenero-ikuspegidunelikaduraburujabetzariburuzkoikerketa-lanetan(informazioabiltzea,iturriakegiaztatzea,analisia,elkarrizketak,bisitak;analisi-,sintesi-etakomunikazio-gaitasuna).
Konpetentzia motorra. Modu autonomoan, kritikoan, sormenezkoan eta adierazgarrian, arlo motorreko hainbat egoerari aurre egitea; bizimodu osasuntsu baten bitartez, ongizate integrala lortzen laguntzen duten jarduera fisiko eta kirol praktika ohiturak hartzeko.
Osasunintegralazaintzekoetahobetzekoetabizitzaorekatubatizatekoezinbestekoelementugisa,egunerokoanjarduerafisikoaberariaztxertatzea-horrekduenedozeinadierazpenenbitartez-,horrilotutakobarrukoetakanpokoalderdiguztiakidentifikatuz.
15
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
LAU LURRALDEETAN DAUDENAK
EBALUAZIO-IRIZPIDEAK GENERO-IKUSPEGIDUN ELIKADURA BURUJABETZAN IKUSPEGIAREKIN LOTZEA
Konpetentzia sozial eta zibikoak. Beste pertsona batzuekin harremanak izateko eta bizitza sozial eta zibikoan modu aktibo eta demokratikoan parte hartzeko gaitasunak dira.
Elikadurarenarazoaikuspegiekosistemikobatetiklantzea,tokiko-globalikuspegibaterabilizetagizarteetaingurumenjustiziarenprintzipioetanoinarrituz.
Nekazaritza industriaren ekoizpen ereduak gizartean eta ingurumenean sortzendituenondorioaketahonakohauekinduenerlazioaidentifikatzea:bidegabekeriakhanditzea,desberdintasunakerreproduzitzeaetabizidugunkrisiekologikoalarriagotzea.
Genero-ikuspegidunelikaduraburujabetzarenprintzipioakezagutzeaetahorrek gizartea aldatzeko duen ahalmen politiko eraldatzailea kritikoki argudiatzea.
Genero-ikuspegiatxertatzea,proiektubidezkolanakjorratzendituenekoizpen ereduek emakumeei eta gizonei egokitzen dizkieten rolak eta emakumeenganetagizonengandituztenondorioakaztertzeko.
Gizarte-etaingurumen-justiziairizpideetanoinarritutakoerabakiakhartzenlagundukoduensenetikoagaratzea.
Bizitzareniraunkortasunasustatzearren,herritarrekonarditzaketenaldaketaindibidualakidentifikatzea,kontsumo-,besteekikoharreman-etaelikadura-ereduakaldatzeaekarrikodituztena,besteakbeste.
Hainbateremutan(familian,eskolan,udalean...)sentsibilizazioekintzetanetaherritarkritikoakprestatzekoekintzetanesku-hartzekolektiboasustatzendutenekimenakproposatzea.
Ekimen-sena eta espiritu ekintzailea. Ideiak ekintza bilakatzeko behar diren gaitasunak dira, hala nola, sormena edo arriskuak hartzeko eta proiektuak planifikatzeko eta kudeatzeko gaitasunak.
Genero-ikuspegidunelikaduraburujabetzariburuzkolanarekinlotutakoarazobataukeratzeaetahorretansakontzea,banakaedoelkarrekinhartzekokonponbideaktopatzealdera
Ideiakekintzabihurtzea,sormenarenbitartez,moduerrealistanetatestuinguruarenbeharretaradoituz
Eskolaproiektuetanekonomiasozialetasolidarioarenprintzipioetanoinarritutakonegozio-ereduaksortzea.
Elikadurarenarazoareninguruanegindaitezkeenproiektuakimajinatzea,diseinatzeaetaburutzea;kontsumoarduratsuetabidezkobatenaldekosentsibilizazioko,kontzientziahartzekoetajarreraaldatzekokonpromisoak/ekintzakekarrikodituztenak.
Hobekuntzakidentifikatzenlagundukoduenjarraipensistemabatezartzea,proiektuabideonetikjoateaetabesteekimenbatzuetanaplikatuahalizangodirenikaspenakateratzenlagundukodutenebaluazio-irizpideakbermatzealdera.
Kontzientzia eta kultura adierazpenak. Musikaren, arte plastikoen eta eszenikoen edota literaturaren bitarteko adierazpenaren garrantzia aintzat hartzeko gaitasunari dagozkio.
Taldeanlanegitea,egingodirenbideoklipakardaztukodituennarrazio-gidoiarenideianagusiaklankidetzarenbitartezzehazteko-agroekologiaren,bidezkokontsumoarduratsuarenetabizitzareniraunkortasunarenalde-.
Genero-ikuspegiamoduesplizituanbistaratzea.
Kapitaletaboteremetaketanbarik,pertsonenongizateanoinarritzendirenelikadurarenetabizitzarenmundu-ikuskeraezeurozentrikoetanoinarritutakoproduktuaksortzea.
Bideoarengidoiteknikoaetanarratiboataldeansortzea.
Ikus-entzunezkoproduktubatsortzea;elikaduraosasungarri,ekologikoetakulturalkiegokiarekikokonpromisoaerakustendutenemozioak,bizipenaketaideiakadierazteko,irudikatzekoetakomunikatzekomodubezala.
Iturria:Egileabera.
16
3tik6raartekokoadroak.Etapakohelburuak.3.DBH-koedukienikasgaikakoetaautonomia-ekidegokakozehaztapenarekinbatetortzea
3. k
oad
roa.
Eu
skad
i
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
IRIZ
PID
EA
K
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
1Gizakiarenorganismoariburuzkoezagutzazientifikoa
erabiltzea,norberarengorputzarenfuntzionam
endua
nahizosasuntsuegoteaahalbidetzenduten
baldintzakazalduz,horrenbidezosasuna
zaintzekoohiturakgaratzekoetanorberarennahiz
komunitatearenongizateahobetzeko.
2.Ekosistemenfuntzionam
enduariburuzkoezagutza
zientifikoaerabiltzea,haietangertatzendiren
interakzioakazalduz,etaekosistemenorekaeta
huraaldatzendutenfaktoreakdeskribatuz,horren
bideznaturabalioestekoetakudeatzekonahizhartaz
gozatzeko,zientziaketateknologiakgizartearekin
eta
ing
uru
me
nar
eki
n d
itu
zte
n in
tera
kzio
ak ik
usp
eg
i kritikozaztertzeko,etagarapeniraunkorrarenalde
moduaktiboanetaarduratsuanpartehartzeko.
4.Gaizientifikoeiburuzkoinformazioalortzea
zenbaititurritatik,barneanhartutainformazioaren
teknologiak,kontuanhartutagaizientifikoeiburuzko
lanakfuntsatzekoetabideratzekobaliagarritasuna,
etagaihorieiburuznorkberejarrerakhartzea,
funtsatutaetaikuspegikritikoz.
5.Zientzieiburuzkoinformazioadutenmezuakmodu
aktiboanetakritikoaninterpretatzea,etamezu
zientifikoaksortzea,ahozkonahizidatzizkohizkuntza
zuzenerabiliz,baietabestenotazio-etaadierazpen-
sistemabatzukere,zehaztasunezkomunikatuahal
izat
eko
eta
zie
ntz
iare
n e
spar
ruan
aza
lpe
nak
eta
argudioakemanahalizateko.
Edukikomunak
(B1).
B1.
1 Gidoibatoinarrihartuta,ikerketak(…)
egitealanzientifikoarenberezkometodologia
etaestrategiakaplikatuz,etahaiengarapena
balioesteaetaemaitzakinterpretatzea.
B1.
3 Bereiritziaeratzea,adierazpenak
zehaztasunezegitea,etaproblema-egoerei
buruzkoargudioakematea,informazio
zientifikoabilatuz,hautatuzetainterpretatuz.
Pertsonaketa
osasuna(B3).
Ikerketa-
proiektua(B6).
B3
.7 Osasunetagaixotasunkontzeptuen
esanahiakoinarrihartuta,haiekbaldintzatzen
dituztenfaktoreakidentifikatzea
B3
.8 Ohituraetabizi-estiloosasungarriak
izatearengarrantziabalioestea,nutrizioan
partehartzendutenorganoek,aparatueketa
sistemekbeharbezalafuntzionadezaten,
etaadibideenetaegoerapraktikoenbidez
azaltzea.
B6
.14
Ingurukoekosistemabatiburuzko
ikerketasoilakegitea,osagaiaketadesorekak
eragitendituztenfaktoreakidentifikatuz,eta
aintzathartzeaekosistemakbabesteareneta
kontserbatzearengarrantzia.
17
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
3. k
oad
roa.
Eu
skad
i
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
IRIZ
PID
EA
K
Gaz
tela
nia
eta
lit
era
tura
1.Hizkuntzarenzenbaiterabilera-eremutansortutako
ahozko,idatzizkoetaikus-entzunezkodiskurtsoak
ulertzea,baietahaienedukianahizformamodu
kritikoaninterpretatzeaere,zenbaitmotatako
komunikazio-egoereiaurreegiteko.
2.Baiahozetabaiidatzizmodutxukun,koherente
etazuzeneanespresatzeaetainteraktuatzea,eta
horretan,errespetua,kooperazioaetaespiritukritikoa
hartzeaoinarri,zenbaitkomunikazio-premiarimodu
eraginkorreanerantzuteko.
4.Norberakhautatutakoidatzizko,ahozkonahizikus-
entzunezkoliteratura-testuerreferentzialezgozatzea,
norberarenesperientziarizentzuaemateko,m
undua
ulertzekoetasentsibilitateestetikoanaurreraegiteko.
7.IKTakmodukritikoetaautonomoanerabiltzea,
informazioaeskuratu,komunikatuetalankidetzan
jarduteko.
Ah
ozk
o
kom
un
ikaz
ioa:
hitzegitea,
en
tzu
tea
eta
e
lkar
reki
n
sola
sean
jardutea(B2).
B2
.1Hainbateuskarritandaudenahozko
testuakulertzea,zentzuorokorrazohartuzeta
informazioegokiahautatuz.
B2
.4 G
izar
teko
ah
ozk
o h
arre
man
eta
n p
arte
hartzea.
Idat
zizk
o
kom
un
ikaz
ioa:
ir
aku
rtze
a e
ta
idaztea(B3).
B3
.2 Hainbateuskarritandaudenidatzizko
testuakulertzea,zentzuorokorrazohartuz
etainformazioriketadaturikgarrantzitsuenak
hautatuz.
B3
.3 Azalpen-etaargudio-testueraginkorrak
egitea,argiaketaegituratuak.
Go
rpu
tz-
He
zku
ntz
a
1.Jarduerafisikoetakirol-jardueraosasungarria
zehaztendutenalderdiguztiakidentifikatzeaeta
aztertzea,modukontzienteanbalioestekoongizatea
lortzekodakartzanonurak,alderdiguztietan,eta
gizarteakosasunari,jarduerafisikoari,kirol-jarduerari,
gorputzarentratamenduarietagorputz-irudiariburuz
duenikuspegiajarrerakritikozaztertzea.
B.2
.5 Elikaduraorekatuakosasunerakoduen
gar
ran
tzia
z h
ausn
artz
ea
18
Iturria: Egilea bera, Heziberri 2020 Planaren Oinarrizko Hezkuntza Curriculumean oinarrituz.EuskalAutonomiaErkidegoa,2015.Hemen:http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.eus/contenidos/informacion/heziberri_2020/eu_2_proyec/adjuntos/OH_curriculum_osoa.pdf
3. k
oad
roa.
Eu
skad
i
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
IRIZ
PID
EA
K
Ge
og
rafia
eta
H
isto
ria
8.Gauregungogizarteenarazoakzeindiren
jakitea,haienjatorrihistoriko-sozialakaztertuz,
etaerrealitateaketaegoerakebaluatuz.Horren
guztiarenhelburuadahaiekikoiritzipertsonal
kritikoaetaarrazoituaizatea,etaekintzaalternatibo
eraginkorraksustatzeaetaabianjartzea,zenbait
eskalatan,pertsonenartekoetagizarte-taldeen
artekoharremanakhobetzekoetabaliabidenaturalak
ardurazerabiltzeko.
9.Gizarte-fenomenoakzuzentzendituztenprozesuak
etamekanismoakzeindirenjakitea,gertaera
sozialen,politikoen,ekonomikoenetakulturalen
artekoloturakaztertuz.Jakintzahorigauregungo
gizarteenbilakaeraazaltzendutenkausakugariak
direlaulertzekooinarriaizangoda,baitaHistoriaren
ikuspegiarrazoituaetakritikoaedukitzekoere,eta
horrieskerherritarrokgizarteahobetzekomoduan
egongogara.
11.Talde-lanakegiteaetaeztabaidaetadebateetan
partehartzeajarrerakonstruktiboa,irekia,arduratsua,
krit
iko
a e
ta t
ole
ran
tea
izan
da
eta
irit
ziak
eta
proposamenakbeharbezalaarrazoituta.Orobat,
de
sad
ost
asu
nak
eta
elk
arri
zke
ta g
izak
ien
ate
ko
gatazkaketagatazkasozialakkonpontzekobidea
delaikusibeharkodute,etataldekolan-teknikak
landukodira,baisormenezkolorpenkomunbat
izateko,baitapertsonarenetataldeareninterakzio
nagusidengizarteanegokitxertatzekoere.
12.Informaziogeografikoaetahistorikoalortzea.
Horretarako,ahozkoinformazioa,informazio
grafikoa,ikonobidezkoa,estatistikoaeta
kartografikoaplanifikatu,aukeratuetaerlazionatu
behardute(informazioahainbatiturritatiklortuko
dute,komunikabideaketainformazioareneta
komunikazioarenteknologiakbarne).Informazio
horilaburbilduegingodute,etalortutakoemaitzak
besteeim
oduantolatuanetaulergarrianazaltzen
jakinbeharkodute.
Gizaespazioa.
An
tola
keta
ekonomikoa,
sozi
ala
eta
politikoa(B2).
B2
.1 Ekonomia-eragileeta-erakunde
nag
usi
ak e
zag
utz
ea
eta
ge
ro e
ta
me
nd
eko
tasu
n h
and
iag
oko
eko
no
mia
n
elkarrekikozereginkizundutenjakitea,
etajakintzahorihurbilekozenbaitegoera
ekonomikoaztertzekoetabalioesteko
erabiltzea.
B2
.3 EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropako
nekazaritzarenezaugarribatzukidentifikatzea
etagauregungoarazobatzukadieraztea.
B2
.12
Jardueraekonomikoeneta
norbanakoenetataldeenportaeren
ingurumen-eraginakingurunehurbilekokasu
batenbidezdeskribatzea,ongibereiztea
zerjardueradirengarapenjasangarriaren
aldekoaketazerjarduerakeragoztenduten
hura.
19
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
4. k
oad
roa.
Ille
s B
ale
ars
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
2.Arazoakkonpontzekoestrategiazientifikoak
erabiltzea,halanola,aurkeztutakoarazoen
interesakeztabaidatzea,hipotesiakformulatzea,
kon
po
ntz
eko
est
rate
gia
k e
ta d
ise
inu
esperimentalekoestrategiaklantzea,egindako
ike
rke
tare
n a
plik
azio
ak e
ta o
nd
ori
oak
ko
ntu
an
hartzeaetakoherentziaorokorraikertzea.
4.Hainbatiturrierabiliz,IKTakbarne,zientzia-gaiei
buruzkoinformazioalortzeaetahorienedukia
baloratzea,gaihorieningurukolaneioinarri
ematearrenetahoriekbideratzearren.
5.Banakaedotaldeanzientzia-gaiakaztertze
aldera,biologia-etageologia-ezagutzan
oinarritutakojarrerakritikoakhartzea.
6.Osasunpertsonalaetakomunitarioasustatzeko
lagungarriakdirenjarreraketaohiturak
garatzeaeta,elikadurari,kontsumoari,droga-
menpekotasunarietasexualitatearidagokienez,
gau
r e
gu
ng
o g
izar
tear
en
arr
isku
ei a
urr
e e
gite
n
lagundukodutenestrategiakematea.
7.Biologiaetageologiaezagutzakgizakion
premiakasetzekoetamundukoarazoeiburuzko
erabakietanpartehartzekodutengarrantzia
ulertzea.
8.Zientziaetateknologiarenetagizarteeta
ing
uru
me
nar
en
art
eko
inte
rakz
ioak
eza
gu
tze
a etabaloratzea,baitairaunkortasunerakobidean
aurreraegitekokonponbideegokiakbilatu
etaaplikatubeharraere.Horretarako,gaurko
gizarteakdituenarazoeiarretabereziaeman
beharkodiegu,batezereBalearUharteetan
eraginzuzenadutenhoriei.
Metodologia
zientifikoa(B1).
B1.
2 Informaziozientifikoabilatzea,aukeratzeaeta
interpretatzeaetainformaziohoriberezkoiritzia
sortzeko,horimoduzehazteanadieraztekoeta
ing
uru
me
nar
eki
n e
ta o
sasu
nar
eki
n lo
tuta
ko a
razo
ei
buruzargudiatzekoerabiltzea.
Pertsonak
etaosasuna,
osa
sun
are
n
sustapena(B4).
B4
.3 Osasunetagaixotasunkontzeptuen
ezagutzarenbitartez,horietaneragitenduten
faktoreakidentifikatzea.
B4
.11 Elikaduraetanutrizioabereiztenjakiteaeta
nutrientenagusiaketahorienoinarrizkofuntzioak
ezagutzea.
B4
.12
Dietaketaosasunaerlazionatzeaadibide
praktikoenbitartez.
B4
.13
Elikaduraonbateketaariketafisikoak
osasuneanduengarrantziaargudiatzea.
20
4. k
oad
roa.
Ille
s B
ale
ars
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Gaz
tela
nia
eta
lit
era
tura
4.Autonomiazetaespiritukritikozgizarte
komunikabideaketaInformazioetaKomunikazio
Teknologiakerabiltzea,informazio,iritzieta
sentimendudesberdinakhainbatformatutan
jasotzeko,interpretatzeko,lantzekoeta
aurkezteko.
5.Ahozedoidatziztestuinguruakademiko,sozial
etakulturaletan,m
odukoherenteetaegokian,
elkarrieragitea,adierazteaetaulertzeaeta
begirunezkoetalankidetzazkojarrerabat
hartzea.
13.Informazioaeskuratzearren,aukeratzearren
eta
tra
nsm
itit
zear
ren
eta
lan
aka
de
mik
o
zehatzak,argiaketakoherenteaksortzearren,
inp
rim
atu
tako
itu
rria
k ze
in it
urr
i dig
ital
ak
erabiltzea.
16.Komunikazio-egoerabakoitzaridagokion
hizkuntza-erregistroaerabiltzearengarrantzia
aintzathartzea..
Ah
ozk
o
komunikazioa.
Entzuteaeta
hitzegitea(B1).
B1.
1Hainbateremuko-pertsonala,akademikoa/
eskolakoaetasoziala-ahozkotestuakulertzea.
B1.6Jendaurreanhitzegitenikastea,egoeraformal
zeininformaletan,banakazeintaldean.
Idat
zizk
o
komunikazioa.
Irak
urt
zea
eta
idaztea(B2).
B2
.3 Literaturatestuakedolanakirakurtzeanjarrera
kritikoaerakustea,adostasunedodesadostasun
jarrerakidentifikatzekoaukeraematenduen
irakurketaburutsubatenbitartez,betierebesteen
irit
ziak
err
esp
eta
tuz.
Go
rpu
tz-
He
zku
ntz
a
1..Jarduerafisikoamaizetasistematikoki
praktikatzeakosasunindibidualetakolektiboan,
garapenpertsonaleanetabizi-kalitateandituen
onurak,arriskuaketakontraesanakezagutzea
etaaintzathartzea.
2..Fenomenosoziokulturaltzathartzendiren
gorputz-etaosasun-ereduenetagorputz-
etakirol-adierazpenenmanifestazioen
aurrean,jarrerakritikoaerakusteaetaohitura
osasungarriakezartzea.
Osasuna(B1).
B1.
1 Ekintzamotorreanetajarduerafisikoaren
inte
nts
itat
ea
kon
tro
latz
eko
me
kan
ism
oe
tan
partehartzendutenfaktoreakaintzathartzea,
norkberepraktikanaplikatzeaetaosasunarekin
erlazionatzea.
21
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
Iturria: Egilea bera, honetan oinarrituta: Balear Irletako 34/2015 DEKRETUA, maiatzaren15ekoa, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculuma ezartzen duena. Hemen: http://www.caib.es/eboibfront/es/2015/10308/564908/decreto-34-2015-de-15-de-mayo-por-el-que-se-establl
4. k
oad
roa.
Ille
s B
ale
ars
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Ge
og
rafia
eta
H
isto
ria
1.Gertakaripolitiko,ekonomikoetakulturalen
pro
zesu
ak e
ta m
eka
nis
mo
ak e
ta h
ori
en
art
ean
sortzendirenharremanakidentifikatzea.
Ezagutzahorigizarteenbilakaeraetahorien
araz
o n
agu
siak
aza
ltze
n d
itu
zte
n k
ausa
k ulertzekoerabiltzea.
2.Eremuaetabaliabideakerabiltzerakoan,eskala
desberdinakerabiliz,ingurunefisikoaren
oinarrizkoelementuakidentifikatzea,aurkitzea
etaaztertzea,baitahorienetagizataldeen
artekointerakzioakere.Interakziohorienondorio
ekonomikoak,sozialak,kulturalak,politikoaketa
ingurumenekoakbalioztatzea.Balearirletako
baliabideenerabilerarenarazoespezifikoak
ezagutzea.
3.Lurraldeagizarteenetaingurumenarenarteko
interakzioenemaitzabezalaulertzea;izanere,
giz
arte
ek
ing
uru
me
n h
ori
ku
de
atze
n d
ute
eta
horretangaratzendira.
9.Geografiarenetahistoriarenberezkometodoak
etateknikakerabiliz,hainbatiturritiklortutako
-ingurumenfisikoetasoziala,liburutegiak,
hedabideaketaInformazioetaKomunikazio
Teknologiak-informaziomotadesberdinak
-ahozkoa,grafikoa,ikonikoa,estatistikoaeta
kartografikoa-bilatzea,aukeratzea,ulertzeaeta
erlazionatzea;informaziohorilortunahiden
helburuarenaraberalantzeaetabestebatzuei
moduantolatuetaulergarribateanigortzea.
10.Taldelanetanetaeztabaidetanjarrera
konstruktibo,kritikoetatolerantebatezparte
hartzea,iritziakondooinarrituzetaelkarrizketa
giza-etagizarte-arazoakkonpontzekofuntsezko
bidetzathartuz.
Giz
a e
spaz
ioa
(B1).
B1.
3 BalearIrleketaEspainiak
aurreandituzteningurumen-
arazoaketa-erronkak,horien
jatorriaetahoriekkonpontzeko
bideakereezagutzeaetaaztertzea.
B1.
12 G
arap
en
irau
nko
rrar
en
ide
ia
etahorrenondorioakulertzea.
22
5. k
oad
roa.
Cat
alu
nya
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Nat
ura
ren
Z
ien
tzia
k:
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
4.Eskolaeremuanikertzekomodukoarazo
zientifikoakidentifikatzeaetaebaztea,ikerketa
esperimentalakdiseinatzea,egiteaeta
komunikatzeaeskatzendutenak.
11.Gizakionesku-hartzeakingurumenean
dit
ue
n o
nd
ori
oak
sai
he
ste
n e
do
min
imiz
atze
n
dituztenneurriakhartzea,irizpidezientifikoak
erabiltzendituztenak.
12.Gizabanakoarenetagizarteareneremuetan,
gizagorputzarendetekzio-etaerantzun-
est
rate
gia
k e
zag
utz
ean
oin
arri
tze
n d
ire
n
prebentzio-neurriaketaohituraosasungarriak
hartzea.
14.Elikaduraanitzekoetaorekatukoohiturak
garatzea,osasunasustatzendutenaketa
jokabidearriskutsuak,elikaduraarazoak
etahorrilotutakogaixotasunaksaihesten
dituztenak.
Teo
ria
eta
ge
r-ta
era
esp
eri-
mentalak(B2).
B2
.2 Bestebatzuekegindakoikerketeiburuzko
dokumentuakkritikokiirakurriz,gaisozio-zientifiko
polemikoeninguruannorberarenikuspuntua
argudiatzea,emandakoprozeduraketaarrazoiak
baloratuahalizateko.
Giz
a n
utr
izio
a (B4).
B4
.5 Elikaduraorekatubatengarrantziajustifikatzea,
zelulekbehardituztennutrienteaketadietareneta
osasunarenartekoharremanaaipatuz.
B4
.11 Elikaduraanitzarenetaorekatuareneta,
orokorrean,ohituraosasungarriengarrantzia
baloratzea.
Kat
alan
a e
ta
gaz
tela
nia
1..Informazioaeskuratzeaetaeguneroko
idatzien,hedabideenetaidatziakademikoen
edukiainterpretatzeaetabaloratzea,horiek
ulertuahalizateko.
3.Informazioabilatzekoetakudeatzeko
estrategiakgaratzea,ezagutzaeskuratzeko
helburuz.
4.Idatziakomunikazioegoerarenarabera
(hartzailea,asm
oa)etaideiaksortuzeta
antolatuzplanifikatzea.
9.Diskurtsoahasteko,m
antentzekoeta
amaitzeko,ahozkointerakzioestrategiak
komunikazioegoerarenaraberaerabiltzea.
Irak
urr
izko
d
ime
nts
ioa
(B1).
B1.
2 Eguneroko,gizarteharremanetako,bizitza
akademikoaketahedabideetakoidatziakirakurtzea,
ulertzea,interpretatzeaetabaloratzea,zentzu
orokorraantzemanez,informaziogarrantzitsua
identifikatuz,informaziozehatzakateraz,inferentziak
eginez...
Idat
zizk
o
dim
en
tsio
a (B2).
B2
.6 Egunerokobizitzaren,gizarteharremanen,
bizitzaakademikoarenetahedabideenerabilera
eremuarekinerlazionatutakotestuakidaztea,eta
horienhelburuarekinerlazioadutenak.
Ah
ozk
o
dim
en
tsio
a (B3).
B3
. 10
Jendaurreanhitzegitenikastea,egoeraformal
zeininformaletan,banakazeintaldean.
B3
.11 Eztabaidaetamahai-inguruetanpartehartzea,
pixkanaka,komunikazioharremanaarautzen
dutenarauetaramoldatuz:koherentzia,kohesioa,
zuzentasuna,egokitasuna.
23
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
5. k
oad
roa.
Cat
alu
nya
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Nat
ura
ren
Z
ien
tzia
k:
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
4.Eskolaeremuanikertzekomodukoarazo
zientifikoakidentifikatzeaetaebaztea,ikerketa
esperimentalakdiseinatzea,egiteaeta
komunikatzeaeskatzendutenak.
11.Gizakionesku-hartzeakingurumenean
dit
ue
n o
nd
ori
oak
sai
he
ste
n e
do
min
imiz
atze
n
dituztenneurriakhartzea,irizpidezientifikoak
erabiltzendituztenak.
12.Gizabanakoarenetagizarteareneremuetan,
gizagorputzarendetekzio-etaerantzun-
est
rate
gia
k e
zag
utz
ean
oin
arri
tze
n d
ire
n
prebentzio-neurriaketaohituraosasungarriak
hartzea.
14.Elikaduraanitzekoetaorekatukoohiturak
garatzea,osasunasustatzendutenaketa
jokabidearriskutsuak,elikaduraarazoak
etahorrilotutakogaixotasunaksaihesten
dituztenak.
Teo
ria
eta
ge
r-ta
era
esp
eri-
mentalak(B2).
B2
.2 Bestebatzuekegindakoikerketeiburuzko
dokumentuakkritikokiirakurriz,gaisozio-zientifiko
polemikoeninguruannorberarenikuspuntua
argudiatzea,emandakoprozeduraketaarrazoiak
baloratuahalizateko.
Giz
a n
utr
izio
a (B4).
B4
.5 Elikaduraorekatubatengarrantziajustifikatzea,
zelulekbehardituztennutrienteaketadietareneta
osasunarenartekoharremanaaipatuz.
B4
.11 Elikaduraanitzarenetaorekatuareneta,
orokorrean,ohituraosasungarriengarrantzia
baloratzea.
Kat
alan
a e
ta
gaz
tela
nia
1..Informazioaeskuratzeaetaeguneroko
idatzien,hedabideenetaidatziakademikoen
edukiainterpretatzeaetabaloratzea,horiek
ulertuahalizateko.
3.Informazioabilatzekoetakudeatzeko
estrategiakgaratzea,ezagutzaeskuratzeko
helburuz.
4.Idatziakomunikazioegoerarenarabera
(hartzailea,asm
oa)etaideiaksortuzeta
antolatuzplanifikatzea.
9.Diskurtsoahasteko,m
antentzekoeta
amaitzeko,ahozkointerakzioestrategiak
komunikazioegoerarenaraberaerabiltzea.
Irak
urr
izko
d
ime
nts
ioa
(B1).
B1.
2 Eguneroko,gizarteharremanetako,bizitza
akademikoaketahedabideetakoidatziakirakurtzea,
ulertzea,interpretatzeaetabaloratzea,zentzu
orokorraantzemanez,informaziogarrantzitsua
identifikatuz,informaziozehatzakateraz,inferentziak
eginez...
Idat
zizk
o
dim
en
tsio
a (B2).
B2
.6 Egunerokobizitzaren,gizarteharremanen,
bizitzaakademikoarenetahedabideenerabilera
eremuarekinerlazionatutakotestuakidaztea,eta
horienhelburuarekinerlazioadutenak.
Ah
ozk
o
dim
en
tsio
a (B3).
B3
. 10
Jendaurreanhitzegitenikastea,egoeraformal
zeininformaletan,banakazeintaldean.
B3
.11 Eztabaidaetamahai-inguruetanpartehartzea,
pixkanaka,komunikazioharremanaarautzen
dutenarauetaramoldatuz:koherentzia,kohesioa,
zuzentasuna,egokitasuna.
Iturria:Egileabera,honetanoinarrituta:Kataluniako187/2015DEKRETUA,abuztuaren25ekoa, derrigorrezkobigarrenhezkuntzako ikasketen antolaketari buruzkoa.Hemen:https://www.siis.net/documentos/legislativa/503987.pdf
5. k
oad
roa.
Cat
alu
nya
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Go
rpu
tz-H
ezk
un
tza
1.Osasunaridagokionez,norberarenegoera
fisikoahobetzekoedomantentzekolan-
planaaplikatzea.
2.Ariketafisikoanohituraosasungarriak
txertatuz,bizimoduaktibobatenondorioak
baloratzea.
Egoerafisikoa
eta
osa
sun
a (B1).
B1.
5 Elikaduraorekatuareneta,
egitendenjarduerafisikoaren
arabera,beharrezkoegokitzapenen
garrantziaonartzea.
Giz
arte
Zie
ntz
iak:
Geografiaeta
His
tori
a
3.Etorkizunagaurkoerabakienetaekintzen
emaitzaizangodelaulertzeko,oraina
iraganarenemaitzadelaulertzea.
5.Eremugeografikokoelementuenarteko
harremanakazaltzea,lurraldeangiza
jarduerakiraunkortasunirizpideenarabera
kudeatzeko.
7.Politika-,ekonomia-etalurralde-antolaketa
eredudesberdinaketahorieksortzen
dituztendesberdintasunakaztertzea,
horiekpertsonenbizitzanduteneragina
balioztatzekoetaekintza-proposamenak
garatzeko.
11.Gizarte-arazogarrantzitsueninguruan
berezkoiritzibateratzea,pentsam
endu
kritikoagaratzeko.
13.Justiziaren,askatasunarenetagizoneta
emakumeenartekoberdintasunaren
defentsarenaldeagertzeaetahorrekin
konprometitzea.
Jarduera
eko
no
mik
oa
eta
an
tola
keta
politikoa(B2).
B2
.1Adierazlesozio-ekonomikoak
erabiliz,baliabideenbanaketaren
desorekakaztertzea,izan
dai
tezk
ee
n k
ausa
k e
ta o
nd
ori
oak
azalduz,etagarapeniraunkorra
laguntzekoneurriakidentifikatzea.
B2
.2Mundukoetabatez
ereEuropakoekonomiaren
funtzionam
enduarenalderdi
desberdinakaztertzea,herrien
interdependentziaetazenbait
politikaekonomikonabarmenduz.
B2
.3Nekazaritza-eremuaketa
berenezaugarriakaztertzeaeta
mundukonekazaritza-paisaia
nagusiakbereiztea.
B2
.4Industria-eremuak
deskribatzeaetaaztertzeaeta
zenbaitpaisaiaindustrialbereiztea.
Mundukoindustria-ekoizpeneremu
edoekoizpen-gunenagusiak
identifikatzeaetaglobalizazio
eko
no
mik
oan
gau
r e
gu
ng
o
loka
lizaz
io e
ta d
esl
oka
lizaz
io
faktoreakidentifikatzea.
24
6. k
oad
roa.
Co
mu
nit
at V
ale
nci
ana
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
K(E
z d
ira ik
asg
aika
esp
ezifi
katz
en
, be
raz,
eta
pak
o
he
lbu
ru o
roko
rre
tatik
cu
rric
ulu
m-e
xen
plifi
kazi
o
ho
ne
kin
ze
riku
si h
and
iag
oa
du
ten
ho
riek
auke
ratu
d
itug
u)
ED
UK
I-M
ULT
ZO
AK
EB
ALU
AZ
IO-I
RIZ
PID
EA
K
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
i)Gelanikasketakooperatiboa,diziplinarteko
proiektuak,InformazioetaKomunikazio
Teknologienerabileraetahezkuntza
inklusiboarenpraktikatxertatzendituzten
metodologiadidaktikoberritzaileakgaratzea.
k)Konpetentziakeskuratzeanoinarritutako
ikasketaraetaikaskuntzarabideratutako
materialdidaktikoaksortzea.
Metodologia
zientifikoa
etaikerketa-
proiektua(B1).
B1.
4 Ikerketadokumentaledoesperimentalbaten
abiapuntubezala,arazoesanguratsuakplanteatzea,
fenomenonaturaleiburuzkogalderakeginez,eta
hipotesiegokiakproposatzea,esperimentazioaren
edobehaketarenetaarrazoiketarenbitartezhoriek
egiaztatzeko.
B1.
6 Lanedoproiektuindibidualakedokolektiboak
planifikatzeaetaingurumenariburuzkotalde-
ikerketaproiektubatgaratzea.
Pertsonaketa
osasuna(B2).
B2
.6 Elikadura-ohiturapertsonalaketakulturalak
etanutrizioprozesufisiologikoakbereiztea,
elikagaiennutrientemotanagusiaketaberen
funtzioakidentifikatzea,baitadietaorekatubaten
ezaugarriakere;elikadura-ohituraosasungarriek
etaariketafisikoaegiteakongizateahanditzeko
etaobesitateaprebenitzekodutengarrantzia
justifikatuz,etaelikadura-jokabidearazoenaurrean
laguntzekopremiaonartuz.
25
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
6. k
oad
roa.
Co
mu
nit
at V
ale
nci
ana
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Kat
alan
a e
ta
gaz
tela
nia
i)Gelanikasketakooperatiboa,diziplinarteko
proiektuak,InformazioetaKomunikazio
Teknologienerabileraetahezkuntza
inklusiboarenpraktikatxertatzendituzten
metodologiadidaktikoberritzaileakgaratzea.
k)Konpetentziakeskuratzeanoinarritutako
ikasketaraetaikaskuntzarabideratutako
materialdidaktikoaksortzea.
Entzuteaeta
hitzegitea(B1).
B1.
1Ikasleeninteresekinbatdatozengaurkotasun-
gaieiburuzkokomunikazioharremanetanmodu
aktiboanetabegirunezpartehartzea.
B1.
3Berezkoiritzibatsortzearren,hainbat
motako,tipologiakoetaerregistrokoahozkoeta
ikus-entzunezkotestuakinterpretatzea,eremu
pertsonal,akademikoetasozialekoak;testuraeta
entzutekohelbururaegokitutakoahozkoulermen
estrategiakmoduautonomoanerabiliz.
Irak
urt
zea
eta
idaztea(B2).
B2
.5 Sormenaerabilizetahausnarketareneta
elkarrizketarenbitartez,ikasleentzatmotibatzaileak
direngaieiburuzkolanedoproiektuindibidualak
egitea,lan-proiektubatenfaseeijarraitzendietena
eta
aza
lpe
ne
zko
ed
o a
rgu
dio
zko
pro
du
ktu
ori
gin
al
batlortzekohelburuadutenak.Gidenlaguntzaz
prozesuaetaemaitzaebaluatzea;etalortutako
emaitzakmodupertsonaleankomunikatzea.
Go
rpu
tz-
He
zku
ntz
a
i)Gelanikasketakooperatiboa,diziplinarteko
proiektuak,InformazioetaKomunikazio
Teknologienerabileraetahezkuntza
inklusiboarenpraktikatxertatzendituzten
metodologiadidaktikoberritzaileakgaratzea.
k)Konpetentziakeskuratzeanoinarritutako
ikasketaraetaikaskuntzarabideratutako
materialdidaktikoaksortzea.
Egoerafisikoa
eta
osa
sun
a (B1).
B1.
4 Jarreraetabizimoduosasuntsuenetagorputz-
irudiaren,aisialdikojardueren,jarduerafisikoaren
etakirolarenetagaixotasunenetaadikzioen
prebentzioarenartekoharremanaaztertzeaeta,
gauregun,jokabidehoriekbizitzapertsonalean
dutenonuraknabarmentzea.
26
6. k
oad
roa.
Co
mu
nit
at V
ale
nci
ana
IKA
SG
AIA
ETA
PA
KO
HE
LB
UR
UA
KE
DU
KI-
MU
LTZ
OA
KE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
Ge
og
rafia
eta
H
isto
ria
i)Gelanikasketakooperatiboa,diziplinarteko
proiektuak,InformazioetaKomunikazio
Teknologienerabileraetahezkuntza
inklusiboarenpraktikatxertatzendituzten
metodologiadidaktikoberritzaileakgaratzea.
k)Konpetentziakeskuratzeanoinarritutako
ikasketaraetaikaskuntzarabideratutako
materialdidaktikoaksortzea.
Giz
a e
spaz
ioa
(B3).
B3
.3 Eremugeografikokogizarteetapolitika
era
gile
en
eki
ntz
ak o
inar
rizk
o g
izar
te p
rem
iak
ase
beharrarekinlotzea,etamerkatu-ekonomiaren
testuinguruan,jarreraetaintereshoriek
ingurumenean,gizarteanetaekonomianondorioak
dituztelaerakustendutenadibideakaukeratzea;
pro
zesu
eko
no
mik
o e
ta p
olit
iko
esa
ng
ura
tsu
ak
hobetoulertzeko.
B3
.4Tam
ainadesberdinetakoeremugeografikoen
dinam
ikaetafuntzionam
enduaketahoriek
dituzteninterkonexioenglobaltasunaaztertzea
etahorienadibideakematea,honakohauek
erreferentziagisahartuta:produktueta
ondasunenetainformazioarenhartu-emana,
biztanleenlekualdaketa,etaerabakipolitikoaketa
ekonomikoak.
B3
.6 Jarrerakritikoahartuz,zenbaitgizarte-,
ekonomia-edolurralde-politikarenegokitasuna
balioztatzea-gatazkapolitikoak,gizarte
desberdintasunaketaingurumenarazoaksortzeko
ahalmenarenarabera-,etagizaeskubideaketa
gar
ape
n ir
aun
korr
a e
rre
spe
tatz
ean
oin
arri
tuta
ko
proposamenaksortzea.
Iturria:Egileabera,honetanoinarrituta: Valentziako Erkidegoko87/2015DEKRETUA,ekainaren5ekoa,curriculumaezartzeneta Derrigorrezko Bigarren HezkuntzakoetaBatxilergokoantolamendu orokorra garatzenduena.Hemen:https://www.docv.gva.es/portal/portal/2015/06/10/pdf/2015_5410.pdf
27
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
7.koadroa.Edukimultzoenetaebaluazio-irizpideenzehaztapenaikasgaikaetaautonomia-erkidegoka.3.DBH
IKA
SG
AIA
ED
UK
I-M
ULT
ZO
AK
EB
ALU
AZ
IO-I
RIZ
PID
EA
K
CA
TALU
NY
AC
OM
UN
ITA
T
VA
LE
NC
IAE
US
KA
DI
ILL
ES
BA
LE
AR
S
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
Ikerketa,
Metodologia.
B2
.2 Gaisozio-
zientifikopolemikoen
inguruanberezko
iku
spu
ntu
a argudiatzea.
B1.
4 Ik
erk
eta
d
oku
me
nta
l ed
o
esperimentalbaten
abiapuntubezala
araz
o g
arra
ntz
itsu
ak
planteatzea.
B1.
6 B
anak
ako
edotalde-lanak
edo-proiektuak
planifikatzea.
B1.
1 eta3Ikerketak
egitea,berezkoiritzia
eratzea.
B1.
2 Informazio
zientifikoa
inte
rpre
tatz
ea
eta
arg
ud
iatz
eko
erabiltzea.
Nutrizioa,
pertsonak,
osasuna.
B4
.5 Elikadura
orekatubaten
gar
ran
tzia
justifikatzea.
B4
.11Elikadura
anit
z e
ta o
reka
tu
bateneta,
orokorrean,ohitura
osa
sun
gar
rie
n
garrantziabaloratzea.
B2
.6 Ohitura
pe
rtso
nal
ak
etakulturalak.
Elikaduraohitura
osa
sun
gar
rie
n
gar
ran
tzia
justifikatzea.
B3
.7 Osasun
etagaixotasun
kon
tze
ptu
ak
ezagutzea.
B3
.8Ohituraetabizi-
est
ilo o
sasu
ng
arri
ak
izat
ear
en
gar
ran
tzia
balioestea.
B6
.14
Ing
uru
ko
ekosistemabati
buruzkoikerketa
soilakegitea,
de
sore
kak
identifikatuzetahori
babesteareneta
kontserbatzearen
gar
ran
tzia
ain
tzat
hartuz.
B4
. 3, 1
1, 1
2
eta
13Osasun
etagaixotasun
kontzeptuakulertzea.
Elikaduraeta
nutrizioabereiztea.
Die
tare
n e
ta
osa
sun
are
n a
rte
ko
loturaezartzea.
Elikaduraonaren
gar
ran
tzia
ain
tzat
hartzea.
28
IKA
SG
AIA
ED
UK
I-M
ULT
ZO
AK
EB
ALU
AZ
IO-I
RIZ
PID
EA
K
CA
TALU
NY
AC
OM
UN
ITA
T
VA
LE
NC
IAE
US
KA
DI
ILL
ES
BA
LE
AR
S
Gaz
tela
nia
eta
lit
era
tura
Ah
ozk
o
komunikazioa.
Entzuteaetahitz
egitea.
B3
. 10
eta
11
Jendaurreanhitz
egitea.Eztabaidetan
partehartzea.
B1.
1Komunikazio-
har
rem
ane
tan
par
te
hartzea.
B1.
3 Ahozkoetaikus-
en
tzu
ne
zko
te
stu
ak
ulertzea.
B2
.1 Hainbat
eu
skar
rita
n d
aud
en
ah
ozk
o t
est
uak
ulertzea,zentzu
oro
korr
az o
har
tuz
eta
informazioegokia
hautatuz.
B2
.4 G
izar
te
inte
rese
ko g
aie
i buruzkoahozko
har
rem
ane
tan
par
te
hartzea.
B1.
1 Hainbat
eremuko(pertsonala,
akad
em
iko
a/e
sko
lako
a e
ta
soziala)ahozko
testuakulertzea.
B1.
6 Jendaurreanhitz
egitenikastea.
Idat
zizk
o
komunikazioa.
Irak
urt
zea
eta
idaztea.
B1.
2 Eguneroko,
gizarte-
harremanetako,
bizitzaakademikoko
etahedabideetako
testuakirakurtzea,
ule
rtze
a in
terp
reta
tze
a e
ta
aintzathartzea.
B2
.6 Helburuari
dag
ozk
ion
te
stu
ak
idaztea.
B2
.5 B
anak
a e
ta t
ald
ean
lan-proiektuak
egitea,azken
em
aitz
a lo
rtze
ko
beharrezkoakdiren
faseeijarraituz.
B3
.2 Hainbat
eu
skar
rita
n d
aud
en
id
atzi
zko
te
stu
ak
ulertzea,zentzu
oro
korr
az o
har
tuz
etainformaziorik
eta
dat
uri
k g
arra
ntz
itsu
en
ak
hautatuz.
B3
.3 Azalpen-eta
argudio-testu
era
gin
korr
ak
egitea,argiaketa
egituratuak.
B2
.3 T
est
ue
n
irak
urk
eta
kri
tiko
a e
ta
burutsuaegitea.
29
CURRICULUMARENZEHAZTAPENA
IKA
SG
AIA
ED
UK
I-M
ULT
ZO
AK
EB
ALU
AZ
IO-I
RIZ
PID
EA
K
CA
TALU
NY
AC
OM
UN
ITA
T
VA
LE
NC
IAE
US
KA
DI
ILL
ES
BA
LE
AR
S
Go
rpu
tz-H
ezk
un
tza
Egoerafisikoaeta
osasuna.
B1.
5Elikadura
ore
katu
a iz
ate
are
n e
ta
horijarduerafisikoaren
araberamoldatzearen
gar
ran
tzia
ain
tzat
hartzea.
B1.
4 Jarrera
etabizi-estilo
osa
sun
gar
rie
n e
ta
gorputz-irudiaren
artekoharremana;
gaixotasunak
prebenitzea.
B.2
.5 Elikadura
ore
katu
ak
osa
sun
era
ko
du
en
gar
ran
tzia
z hausnartzea.
B1.
1 Ekintza
motorrekofaktoreak
etajarduera
fisikoarenkontrol
me
kan
ism
oak
identifikatzea;
osa
sun
are
kiko
erlazioa.
Ge
og
rafia
eta
H
isto
ria
Jarduera
eko
no
mik
oa
eta
antolaketapolitikoa.
Gizaespazioa.
B2
.1 Baliabideen
banaketandauden
desorekak,horien
kausaketaondorioak,
eta
gar
ape
n ir
aun
korr
a la
gu
ntz
eko
ne
urr
iak
aztertzea.
B2
.2 Munduko
ekonomiaaztertzea,
he
rria
lde
en
art
eko
in
terd
ep
en
de
ntz
ia
nabarmenduz.
B2
.3 Munduko
nekazaritza-eremuen
ezaugarriakaztertzea.
B2
.4 Industria-
eremuakaztertzea.
Mundukoekoizpen-
gu
ne
nag
usi
ak
aurkitzeaeta,
globalizazio
eko
no
mik
oar
en
barruan,lokalizazio-
etadeslokalizazio-
faktorenagusiak
identifikatzea.
B3
.3 G
izar
te e
ta
po
litik
a e
rag
ilee
n
jarduerakeremu
geografikoan;
merkatu-ekonomia
testuingurubatean
ing
uru
ne
an e
mat
en
direnondorioak.
B3
.4 Dinam
ikak,
interkonexioaketa
produktuenhartu-
em
ana
azte
rtze
a.
B3
.6 Politiken
egokitasunmaila→
→gatazkak,jarrera
krit
iko
a →g
iza
garapen(GG)eta
gar
ape
n ir
aun
kor
(GI)proposamenak.
B2
.1 Ekonomia-
era
gile
eta
-erakundenagusiak
eza
gu
tze
a e
ta g
ero
e
ta m
en
de
kota
sun
h
and
iag
oko
e
kon
om
ian
elk
arre
kiko
ze
r e
gin
kizu
n d
ute
n
jakitea,etajakintza
horihurbilekozenbait
eg
oe
ra e
kon
om
iko
az
tert
zeko
eta
balioestekoerabiltzea.
B2
.3 N
eka
zari
tzar
en
e
zau
gar
ri e
ta a
razo
batzukidentifikatzea.
B2
.12
Inguruhurbileko
kasubat;jarduera
eko
no
mik
oe
n
ingurumen-
eraginak,garaparen
jasangarriarenformak
bereiziz.
B1.
3 Ingurumen-
araz
oak
eza
gu
tze
a etaaztertzea.
B1.
12 G
arap
en
ir
aun
korr
are
n id
eia
etabereinplikazioak
ulertzea.
Iturria:Egileabera.
30
2. Eskubide-ikuspegia. Desberdintasunen azterketan zentratzen da honako helburu hauekin: aldebatetik,banaketabidegabehorietaboteredesorekakkonpontzekoekintzak sustatzea;etabestetik,pobreziaetabazterketaezabatzea.Beraz,pertsoneketakomunitateekbereneskubideekin,kulturarekinetalurraldeekinbatdatozenberezkogizarte-etapolitika-ereduakgaratzekobaldintzaksortunahidute,ikuspegikritikoak,anitzaketafeministakerabiliz.
3.Egiaesan,ereduagroindustrialaetaereduagroekologikoaesploratzenditugunheinean,fasehorietakobakoitza lantzeko ikuspegiaetasortzendituztenondorioakerabatdesberdinakdirelaohartukogara.Esatebaterako, lehenengoereduak tratatugabekohondakinaskosortzenditu,osokutsagarriaketaingurumen-eragin handikoak; bigarrenak, aldiz, ekoizpen eredua ingurumen-eragina minimizatzekohelburuzantolatzendu,ekosistemakleheneratzeko-ziklonaturalakerrespetatuz-etahondakinkopuruminimoasortzeko (edo,behintzat,horiekerabileraberrietarakoberreskuratuzedobirziklatuz).Azkenhonenkasuan,ikuspegiaintegralada.
4.HitzhoriekBoaventuradeSousaSantosekematendienzentzuarekinerabiltzenditugu:“Hegoaldeglobala ez da, beraz, kontzeptu geografiko bat, herrialde horietako biztanle gehienak hegohemisferioan bizi badira ere. Aitzitik, kapitalismoak eta kolonialismoak mundu osoan sortzen duengiza-sufrimenduaren metafora bat da, baita hori gainditzeko edo minimizatzeko erresistentziarenaere. Horrexegatik, Hegoaldea antikapitalista, antikoloniala eta anti-inperialista da. Hegoalde horiIparralde globalean ere aurkitzen dugu, baztertutako, isilarazitako etamarjinatutako biztanleengan,hauda,paperikgabekoetorkinengan,langabeengan,gutxiengoetnikoetaerlijiosoetan,sexismoarenbiktimengan,homofobianetaarrazakerian”(2011:35).
GAI-PROPOSAMENA
Proiektua arazo garrantzitsu batean zentratuko da, elikadurarengaian, alegia. Izan ere, hori gai konplexua da eta jakintza-eremudesberdinetatiklandubeharradago.Horiulertzeko,beraz,ikuspegi
ekonomikoak,politikoak,sozialak,kulturalaketaeskubidekoaktxertatubeharditugu2,besteakbeste;betieregeneroko inplikazioak,bizitzareniraunkortasuna eta -gizarte eta ingurumen- justiziaren etika kontuanhartzendutenazterketakeginez.
Exenplifikazio honek elikadura ikertzea proposatzen du, honakohauek biltzen dituen ziklo batean oinarrituz: i) lehengaien erauzketaeta erabilpena; ii) elikagaien ekoizpena -hain zuzen ere, nekazaritzaeta abeltzaintza ekoizpena-; iii) elikagaien eraldaketa; iv) banaketa; v)kontsumoa;etavi)hondakinenkudeaketa3.
Azterketa honen bitartez, alde batetik, ingurumenean eta gizarteaneragin handia duen eredu agroindustrialaren -ekonomia lineala-funtzionamenduaren arrastoari jarraitu ahal izango diogu. Eraginhori bistakoa da bizi dugun krisi ekologiko sakonari eta hegoaldeglobaleko gizarteen pobreziari eta desberdintasunei erreparatzendiegunean.Horiek,gainera,iparraldeglobalarenekintzarenondoriozlarriagotzen dira4.
31
GAI-PROPOSAMENA
LEHENGAIA EKOIZPENA KONTSUMOA HONDAKINA
Bestetik, genero-ikuspegidun elikadura burujabetzaren proposame-narekin bat datorren eredu agroekologikoa -ekonomia zirkularra-ezagutukodugu.Horialternatibabatdagauregungoelikadura-eredua-ren aurrean, gizarte-justizia eta ingurumen-iraunkortasun irizpideetanoinarritzenbaita.
Munduglobalizatubateanbizigara.Horretan,erauzketanoinarritutakosistema kapitalista ekoizpen-eredu posible bakar bezala aurkeztudigute -horregatik esaten dugu hori hegemonikoa dela- eta, hala,sistema hori planeta osora hedatu da tokiko eta eskualdeko ekonomiei kalte eginez eta gure buruak gizarte-, hezkuntza- eta komunikazio-baliabideenbitartezkolonizatuz.Horrenondorioz,kulturaindibidualistaeta hiperkontsumista sortu eta hedatu da eta hori oztopo handi batda guztion ona eta bizitzaren iraunkortasuna bilatzen duten eredualternatiboabilatzearidagokionez.
Ekoizpen-bide kapitalista ekonomia lineal batean oinarritzen da,planetaren mugak eta pertsonek eta komunitateek bizitza duina,bidezkoa eta iraunkorra izateko dituzten premiak kontuan hartzen ezdituena.Izanere,ereduhorrekkrisiekologikosakonalarriagotzenduetamundukogehiengohandiakbaztertzenditu,pobrezia,desberdintasunaeta bazterkeria handituz. Sistema hori erauzi-produzitu-kontsumitu-botalogikaduensistemabatda.
1.irudia.Ekonomialineala
32
LEHENGAIA
EKOIZPENA
KONTSUMOA
HONDAKINA
BIRZIKLATZEA
Beste ekoizpen-eredu batzuk, ordea, ziklo naturalak, planeta etapertsonak eta beren lurraldeak eta kulturak errespetatzen saiatzendira; lehengaiak modu jasangarri batean erabiltzen saiatzen dira,energia fosilen erabilera murriztuz eta, horien ordez, energia garbieta berriztagarriak erabiliz; behar den kontsumo horretarako ekoiztendute; tokiko ekonomia sustatzen dute, merkaturatze bide laburrak;eta hondakinenmurrizketa eta berrerabiltze- eta birzilatze-estrategiaerabiltzendituztebaliabideakahaliketagehienaprobetxatzeko.Horida,hainzuzenere,ekonomia zirkularra.
2.irudia.Ekonomiazirkularra
Errealitatearenazterketakritikoaegitekoetaelikadurariburuzkoarazoakhobetoulertzekoezinbestekoada,eredubatarenetabestearenlogikasozioekonomikoakaztertzean,ikuspegifeministatxertatzea.
Emakume baserritarrek mendeetan zehar honako lau hauek hartudituzteberengain:pertsonenzaintza-lanerreproduktiboa-;elikagaienekoizpena (lurra landuz, abereaz haziz, baliabideak -ura, haziak...-kudeatuz,belaunaldizbelaunalditransmititutakoezagutzaketajakintzakbilduz, ziklo naturalak errespetatuz eta beraien familiak elikatuz) -lan
33
GAI-PROPOSAMENA
6.“Agentzia”emakumeek aldaketaren eragile eta gizarte eraldaketen sustatzaile dinamiko bezalagaratzenduten gaitasuna da.Azkenfinean,munduan eragiteko eta hori eraldatzeko gaitasunada.Emakumeenagentzia-gaitasuna handitzeko beharrezkoakdirahonako hauek: hezkuntzan eta gizartean emandako suposizio patriarkalak eta androzentrikoak deseraikitzeko prozesuak;errealitateaetamenperatze-
5.“Zaintzak”,bada,pertsonei eta komunitateei ongizate fisiko,psikiko,afektiboeta emozionala ematekojarduerakdira.Jarduerahoriek askotarikoak etadesberdinakdira egoeren eta testuinguruen araberaetagenero,senidetasun eta adin kategoriek zeharkatzendituzte.Hala,historikoki,emakumeei eman zaiezaintzarenardura,lan horiei ez ikusia eginez,baliogutxiemanezetabizitzareniraunkortasunerako duten garrantzia gutxietsiz.
produktiboa-; eta komunitatearen kudeaketa, antolaketa eta zaintza-lankomunitarioa-.Historikokihoriguztiaeremupribatukoaizandaeta,hala,aldebaterautzietaezdabeharbezalaaintzathartuizan.Bestalde,nekazaritza lanaren eremupublikoa gizonen eskuetan izan da, horiekizanbaitiratransakzioekonomikoakegindituztenak;plazaetaazoketanproduktuaksalduz,abereensalerosketaeginezeta,orokorrean,lurrarenjabeizanez.
Eredu kapitalistaren hedapenaren ondoriozgenero-desberdintasun hori larriagotu eginda.Kapitalismoak-kostutxikienarekinirabaziekonomiko handiena bilatuz- nekazaritza-industria bultzatu du eta multinazionalhandien eskuetan utzi du elikadura. Lur-pilaketa, ekoizpenaren mekanizazioa etaeraldaketa-, banaketa- eta merkaturatze-sistemakkonplexuagobihurtzekoprozesuenondorioznekazariaskoberen lurraldeetatikkanporatu dituzte. Hala, emakumeakdirelarikegoeraahuleneangeratudirenak.
Zentzu horretan, elikadura burujabe-tzareneredualternatiboakdesberdin-tasunhoriekkontuanhartzenditueta ikuspegi feministatxertatzen du bestelako eredu bidezkoak,iraunkorrak, osasungarriak eta kulturalkiegokiaklortzekobideanaurreraegiteko.Ikuspegihorrek,bada,honakohau proposatzen du:
Zaintza lanen ardurakidetza. Bizitzareniraunkortasunerakofuntsezkoakdiren zaintzak5 emakumeen eskuetan egon ohi dira baina horiekbirbanatu beharra dago, gizonen eta emakumeen artean moduekitatiboanbanatuz.
Emakume baserritarren lana aintzat hartzea, honako hauei dagokienez: elikagaiakekoiztea,haziakgordetzea,jakintzaetaezagutzaherritaretazientifikoak sortzeaeta transmititzea, etaekosistemenoreka zaintzen,ziklo naturalak errespetatzen eta bioaniztasuna mantentzen dutennekazaritzapraktikakmartxanjartzea.
Emakume baserritarrak ahalduntzea.Emakumebaserritarraksubjektupolitikotzathartzea,beraienagentzia-gaitasuna6sendotuzetaberaienborrokak,erresistentziaketaproiektupolitikoakbistaratzenlagunduz.
34
METODOLOGIA
Gauregungoelikadura-sistemeiburuzkolanarenbitartezikaskuntzaesanguratsuaetaikasleenparte-hartzeaktiboasustatunahidugueta honako hauei lotutako gaitasunak garatzen lagundu nahi
dugu: ikerketa, tokiko-global errealitatea modu konplexuan ulertzea,planteatutako arazoei sormenkidetzazko konponbideak bilatzea etaeraldaketa ekintzekiko konpromisoa. Hori guztia eta komunikaziogaitasunak garatzea dira, hain zuzen, proposamenaren elementunagusiak.
Exenplifikaziohonetarako,beraz,ProiektuetanOinarritutakoIkaskuntza(POI) metodologiaren bitartez lan egitea proposatzen dugu. Horrekikasleeiematendieberenikasketa-prozesuarenprotagonismoa.
POImetodologiakdiziplinartekoprogramabatgaratzenlagundukodu,konplexutasunez eta zeharkakotasunez sortutako jakintzen, edukieneta interpretazio-markoen arteko harremanak eta loturak ezartzenlagundukoduena.
POImetodologiatxertatzendutenikerketaprozesueiesker,ikasleakgaiizango dira elikaduraren negozioaren atzean dauden testuinguruak eta interesak ulertzeko; hori konplexutasunez aztertzeko; ekoizpen-ereduagroindustrialak eta agroekologikoak irudikatzen dituzten kontrako eredu horietan ematen diren erauzketa-, ekoizpen-, banaketa-, kontsumo-eta hondakinen kudeaketa-prozesuen arteko desberdintasunakidentifikatzeko.Etahoriguztiabehatzekoetabaloratzekoplanteamenduetikoaeta ikuspegiekosistemikoa, feministaetaeskubidekoaerabilikodugu.
35
METODOLOGIA
Gaiaren inguruan taldeakgaratubeharkoduen ikerketa-lanakhainbatestrategiatxertatukoditu:
1. Lankidetza-planbatezartzea;
2. Harreman-eskemaketamapakontzeptualaksortzea;
3. Iturrianitzerabiltzea;
4. Informazioa aztertzea, horretan eragileak, interesak etaikergaiaren ezaugarrien kausak identifikatzea beharrezkoadelarik.
5. Gizartean orokorrean eta kolektibo jakinetan sortzen direneraginaketaondorioakulertzea;
6. Bidezko eta berdintasunezko alternatibak bilatzea eta,aldaketa lortze aldera, maila indibidual eta kolektiboanonargarriakdirenkonpromisoakzehaztea;
7. Ikasitakoa publiko jakin batekin partekatzeko komunikazio-kanalbatzehaztea.Estrategiahorrekhiruhelburuhauekditu:
} Ikasleei prozesuan zehar ikasitakoari buruzko informazioaematea;
} Informazioa modu egituratuan sistematizatzeko etaantolatzekoaukeraematea;
} Hartzaileengangauregungoelikadura-sistemekpertsoneneta planetaren osasunean sortzen dituzten ondorioei buruzko kontzientzia sortzea eta genero-ikuspegidunelikaduraburujabetzari lotuta izandaitezkeenalternatibakezagutzeraematea.
36
8.koadroa.ProiektuetanOinarritutakoIkaskuntza
LAN-PROZESUARI DAGOKIONEZ
1. Motibazio-fasea.Ikasleentzatmotibagarriadenjarduerabatproposatzea,landukodengaiaezagutzekojakin-minapiztendienaetalan-prozesuanpartehartzerabultzatzendituena.
2. Aldezaurretikoideiak.Ikasleekkontzientziahartzenetaproiektuareninguruandakitenhoriadieraztendute.
3. Ikerketa-faseahipotesibatekinabiatzenda.Horrekinbateraprozesuabideratukoduengalderaeragilebatizangodugu.Taldebakoitzakbereibilbidea,erabilikodituenbaliabideak,behardueninformazioaetaabarzehaztukodu.
4. Amaierakolanbategingodute,formatuarenaraberaproduktudesberdinakemangodituena(testua,ikus-entzunezkoa,aurkezpena,horma-irudia,lanartistikoa,maketa,bloga...).Exenplifikaziohonetanamaierakoproduktuhoribideobatizateaproposatzendugu.
TALDE-LANARI DAGOKIONEZ 1. Taldebakoitzaosatukodutenikasletaldeaeratzea(gutxienez3,gehienez5).Talde
heterogeneoaizateakomenida,gaitasundesberdinakdituena.
2. Lan-prozesuaelkarrekineztabaidatzeaetazehaztea,norberarenetataldearenardurakbetetzekokonpromisoarekin.
3. Arazoarenhasierakoazterketa.Horreninguruanikasleekaldezaurretikdituztenezagutzakpartekatzea.Gaiak,ikuspegiakedoaztertzekoalderdiakproposatzea.
4. Antzekoeginkizunakekitatibokibanatzea(hauda,kideguztiekikertzendute,aztertzendute,idaztendute...;lanjakinbatzukhobeto-edoerrazago-egitendituztenhoriekberenlankideaklaguntzeaetaezagutzaedogaitasunhoripartekatzealortunahidugu).
5. Ikerketaetaazterketalana.Banakakolanerako,lanapartekatzeko(ziklodesberdinakizanditzakete),aztertzekoetaedukieneztabaidarakoepeakzehaztukodira.
6. Emaitzenzirriborroakomunikatzea.Taldebakoitzakgainontzekotaldeekinpartekatzenetakontrastatzendituztebereondorioak.Hala,lanakideenekarpenekinedoiradokizunekinaberastekoaukeraematenda.
7. Akordioaklortzeaetalanaegitea.Formatuaaukeratzea:testua,aurkezpena-impress,powerpoint,prezi...-,ikus-entzunezkoa,artistikoa.
8. Komunikatzea.Horretan,kidebakoitzakantzekoardurabatizateakomenida.
Iturria:Egileabera.
37
METODOLOGIA
Irakasleen rola
Irakasleen rola funtsezkoadaprozesuabideratzekoeta taldeekgelanegitendutenlanalaguntzeko.Arretabereziaeskainibehardiegutaldeenbarnedinamikei, POImetodologiagidatzenduenfilosofiagauzatzeko;hau da, elkar-laguntzaren, lankidetzaren, gaitasunak batzearen,autonomiaren eta pentsamendu kritikoa garatzearen bitartez ikasketaerraztunahiduenfilosofia.
Halaber,ikusikodugunez,horrekikasleakmotibatzea,beraieninteresekinkonektatzea, zalantzak argitzea eta fase bakoitzean orientabideaemateaeskatzendu; emaitzazgain ikasketa-prozesua aintzat hartzenduen eta ikasleak tartean sartzen dituen ebaluazio-sistema ezartzea,ikaslebakoitzakbereikasketaetaprozesuosoaebaluatzekoaukeraizandezan.
Ikasleek banakako lana eta talde lana balioztatzeko erabiliko denebaluazio-sistema hasieratik ezagutzea oso garrantzitsua da. Hala,ebaluazioglobala-prozesuosoarena-etaulerkorra-ezkonpetentziaketaedukiak lortzekoabakarrik,baiziketa taldean lanegiteko,genero-ikuspegia txertatzeko, talde-lana dinamizatzeko eta modu kritiko etaarduratsuan parte hartzeko gaitasunak garatzekoa ere- dela jakinbeharkodute.
Ikasleek informazio hori prozesu hasieratik izatea lagungarria izandaitekelanaantolatzekoetaPOImetodologiarenaraberaegituratutakoproposamenhonekbiltzenditueneginkizunezetajarduerezarduratzeko.
Hala,hasieratikizangodituzteexenplifikaziohonenamaieranaurkeztukoditugunebaluazio-errubrikak:
} Generokobehaketariburuzkoerrubrika.Jantzitzan/kbetaurrekolilak!!!
} Oinarrizkokonpetentzienebaluazio-errubrika
} Talde-lanariburuzkoebaluazio-errubrika
} Edukienebaluazio-errubrika
} Ikasleekebaluatzendute
38
7.Exenplifikaziohonetan ikasleek ikus-entzunezkomateriala egin dezaten proposatzendugu,bainairakasleekbestekomunikaziobidebatzukesploratzeko aukera dute.Beraz,ikasleekhala nahi dutenean testu edo artikulu laburrakeginahalizango dituzte (sare sozialetan hedatzekoerebaliodutenak).Horrela,komunikazio aukerak handitzen dira etakomunikazio-tresnaeta-estilodesberdineninguruan ikasteko aukeraematenda.
Instagramer, youtuber, influencer… Horiek ingelesetik hartutako hitzakdira eta sare sozialen erabilerari lotutako zenbait rol identifikatzenlaguntzen digute. Hitz horiek, bada, bideo laburren bitartez beren
-bizitzari,gaurkotasunari,modari,joereiburuzko-ikuspegiaketairitziakpartekatzen,aholkuakematenedoplanakiradokitzendituztenpertsoneidagozkie.Horrela,pertsonahoriekberensarearijarraitzendiotenjendekopuruahanditzealortzendute.
Proiektu bidezko lanari ekiteko, ikasleak influencer/eragin-sortzaile7 bilakatzeaproposatzendugu,hauda,elikaduraosasungarri, jasangarrietabidezkobatenaldekojoera-sortzaile.Moduargi,kritikoetaeraginkorbatean,gizarte-etaingurumen-justiziahandiagoasortzendutenbesteelikadura-eredu batzuetara ibili beharra komunikatzeko gaitasunagaratzenlagundunahidiegu.
Beraz, esku-hartzearen hasieran martxan jartzen bada ere, jarduerahorrek amaieran ematen ditu emaitzak. Izan ere, hori garatzeko-amaierakoproduktubezalaproposatutakoikus-entzunezkoenedukiaksortzeko- ikasleek proiektu bidezko lanak dakarren ikerketa-prozesuaeginbeharizangodute.
Hasieratikkapsula/bideokliptematikoenatzeandagoenlanarenegituraezagutzea komeni da:
1. Ikasleekmotibatzendituenelikadurariburuzkoarazoeningurukoinformaziobildubehardute(produktuarenarabera:freskagarriak,janari lasterra, snackak...; osagarrien arabera: azukrea, gatza,gantzaseak,gehigarriak,kontserbagarriak....;ekoizpen-ereduarenarabera: industriala, intentsiboa, ekologikoa; gertutasunaren ara-bera:produktukilometrikoak,sasoikoproduktuak;sortzendituenondorioen arabera: planetan, generoari dagokionez, ekoizle etakontsumitzaileenbizitzahobetzeariedokaltetzearidagokionez).
Gaiariburuzkoinformazioabilduetaaztertu,horrilotutakoarazoakulertu (kausak, irismena, tokiko/mundumailakoondorioak...), zernolako eragina duen ulertu eta hori konpontzeko alternatibakidentifikatu. Ikerketa prozesuak berak, bada, informazio zehatzaetanahikoaemangodu.
PROPOSAMENARENGARAPENA
1. FASEA. MOTIBAZIOA
39
PROPOSAMENARENGARAPENA
2. Edukiasortzea(izenburua,laburpena,#etiketak/hashtag-ak,saresozialetanjarraitzea...),bideoklipareniraupenak3-5minutuartekoaizanbeharduela kontuanhartuz.Denborahorretaramoldatzekobaina batez ere edukia interesgarria izan dadin, egitura soilekogidoibateginbeharkodute.Horretanhonakohau identifikatukodute:
a. landukodutenarazoa-grabazioajakin-minapiztenduenideiabatekinhasteakomenida-,
b. horizergatikgertatzendenazaltzea,
c. horiulertzenlagundukodutenbizpahiruideianagusiak,eta
d. egindaite(z)keenalternatibabat(zuk)proposatzea;horiikustenduenakegoerahobetzeko/aldatzekozeregindezakeenjakindezan.
3. Bideoa grabatzean kontuan hartu beharreko jarraibide hauekezagutubehardituzte:
a. Originaltasuna eta sormena. Ez edukian bakarrik, baizik etahorierakustekomoduanere.
b. Alderdi teknikoak. Grabazio-ekipoei dagozkie, baina baitaargiztapenari, plano-motari, antzeztokiei, musikari, atzekoplanoeietagerokoedizioariere.
c. Bideoaren iraupen kontrolatua. Komeni da bideoa 3-5minutukoaizatea.
4. Bideoaren fitxa. Bideoak ordenatzeko garrantzitsua da, baitasortu dugun kanalaren beraren barruko bilaketa zein bilaketaorokorrakerraztekoere.Fitxakhonakoinformaziohauizanbehardu:izenburua,deskribapena,etiketak,iraupenaetadata.
5. Ikasleekkanalbatsortubeharkodute(gelaosokoa)etahorretaraprozesuan sortzen diren bideo guztiak igoko dituzte. Izenlabur, adierazgarri eta iradokitzailea izan beharko du eta horiidentifikatzekoirudibataukeratukodute.
6. Bideo bakoitzak sortzen dituen erantzunak bildu eta aztertukodituztesustatuedohobetubehardenhorrenerreferentziabezalahartzeko.
40
2. FASEA. ALDEZ AURRETIKO IDEIAK
Ikasleekelikadura-sistemari (ekoizpena-banaketa-kontsumoa-honda-kinen kudeaketa) buruz aldez aurretik dituzten ideiak aztertzekoestrategia ugari dugu: galdetegiak, eztabaida gidatuak, arazoen
ebazpena, ideia-jasa, argumentu-lanketa argazkietan, marrazkietan,bideoetanetaabarretanoinarrituz.
Bakarbatedokonbinaziobaterabildezakegukomenidenarenarabera.
Honakohauproposatzenduguadibidebezala:
9.koadroa.Aldezaurretikoideienzundaketa
IKASGAIA LANTZEKO PROPOSAMENA
GEOGRAFIA ETA HISTORIA
Baaldakizuzerdirenelikagaikilometrikoak?
Zeindaemakumeekelikagaienekoizpeneandutenpapera?
Zergatikdaudeurrunetikdatozenelikagaiak?
Norkekoiztenditunireelikagaiak?
Bidezkoprezioaordaintzenalduguelikagaiengatik?
BIOLOGIA ETA GEOLOGIA
Gauzaberaaldaelikaduraetanutrizioa?
Bizi-funtzioakgaratzekofuntsezkoakdirenzenbaitnutrienteaipaditzakezu?
Zureelikadurabataldatordietaorekatubatekin?
Baaldagoerlaziorikelikadurarenetaosasunarenartean?Zergatik?
GAZTELANIA ETA LITERATURA
Defini ezazu: Elikagai freskoa; Sasoiko produktua; Elikagai prozesatua; Kontserba;Elikagaiizoztua.
Presta ezazu gidoi bat gelan gaiari buruz egingo den eztabaidarako zure ideiakantolatzeko:zergatikdagarrantzitsuaazalerahandibateanedodendatxikibateanedoazokabateanerostea?
Prentsa-izenburua: “Txiroak obesoak dira”. Adierazpen horren aldeko edo kontrakoargudioak eman, gelan eztabaidatu eta gero artikulu honetan ematen deninformazioarekinegiaztatu(ikusEranskinak).
GORPUTZ-HEZKUNTZA
Baaldagoerlaziorikariketafisikoarenetaelikadurarenartean?
Zeresannahiduondoetaosasungarrijateak?
Zeintzukdiraelikadura-ohituraosasungarriakezizatearenondorioak?
41
PROPOSAMENARENGARAPENA
GORPUTZ-HEZKUNTZA
Iturria:Egileabera.
Aldez aurreko ideiak ezagutzea -gazteek horietaz jabetu behar dute-erabilgarria izango da hurrengo faseei dagozkien pausoak emateko,baina honen barruan okerrak, nahasiak edo faltsuak diren aurretikoideieiarretaeskaintzeakomenidahoriekzalantzanjartzenlaguntzekojarduerarenbatburutzearren.
Adibidez,elikaduraetanutrizioasinonimotzathartzekotan,honakohaugaldediezaiekeguikasleei:izandaitekeondoelikatutakopertsonabateknutriziotxarraizatea?Hortiksortutakoeztabaidakhasierakohausnarketaharago eramaten, kontraesanak identifikatzen, sinesmenak zalantzanjartzen lagunduko die (ikasketaren psikologian gatazka kognitiboderitzona)etagerokoikerketa-prozesuanikasketaberriakmodusendobateanbarneratzekojarrerahobeapiztukodie.
https://www.astursalud.es/documents/31867/36150/5.+Lengua.pdf/0dad3e53-b7a9-7884-39a3-9d7ab5b97412
42
Horrierantzutekoikasleekhonakohaueginbeharkodute:a) ikerketaprozesuagaratu;b)horretatikateratzendirenondorionagusiaknabar-mendu; c) herritarrak sentsibilizatzeko/kontzientziatzeko estrategiabatidentifikatu;etad)horimartxanjarri.
Lantaldeak eratzea(3-5kidekoak):
Komenidaikasleekbereklantaldeakberaiennahienaraberaosatzea.Hala ere, beharrezkoa balitz, irakasleek horretan parte hartzeaproposatzen dugu, batez ere desberdintasun handiak ekiditearren;hau da, taldeak beren artean homogeneoak -lanerako ahalmenaridagokionez-etabarruanheterogeneoakizandaitezen.Horrenbitartezprozesuan sortutako ikasketa aberastendutengaitasundesberdinakizatealortunahidugu.
3. FASEA. IKERKETA-PROIEKTUA
Proiektuak, kapitalismoaren ekoizpen- eta kontsumo-ereduekelikaduraren sektore zabalean sortzen dituzten ondorioak argitunahiditu,iraunkortasuneanetaelikaduraburujabetzanoinarritutako
eredueksortzendituztenhoriekinalderatzeko.Horretarako,nekazaritza-industriaren eta agroekologiaren arteko konparazioak egingo ditugu,lehengaiak erauztetik hondakinak sortzera/murriztera edo tratatzera (edoez)artekoprozesuarijarraituz.
Honako Hipotesihauerabilikodugu:
Etagaldera eragile hau egingo dugu:
Gauregungoelikadura-sistemaksortzendituenondorionegatiboeiburuzkoinformaziozehatzetakritikoakherritarrenarteanagroekologiarenaldekokontzientziakritikoahanditzenlagundukolukegizarte-etaingurumen-justiziasortzailebezala,elikaduraburujabetzareneremuan.
Nolakontzientziatukozenituzkezureingurukoakgizarteeremuanbidezkoaetaingurumeneremuaniraunkorradenelikaduraosasungarriaizatekobeharrariburuz?
43
PROPOSAMENARENGARAPENA
10.koadroa.Ikerketa-prozesuaerraztekourratsak
Iturria:Egileabera.
Ikerketa-arazoa/ -kasua mugatzea
Informazioaren sistematizazioa
Informazioa aztertzea
Sintesiak eta ondorioak ateratzea
Komunikazioa
Informazioa bilatzea eta aukeratzea
Zerjakinbehardugu?Aukeraketa-irizpideakZeriturrimotaerabildezakegu?Nonaurkiditzakegu?
OinarrizkokontzeptuakZerdioteiturriek?Informazioaantolatzea
Zerdakigugaiariburuz?Zerinterpretazioemandezakegu?Zeintzukdiraondorionagusiak?
Zer aurkeztu nahi diegu gainontzeko taldeei -ikasleak,gurasoak,ikastetxea,auzoa...-lanarenemaitzabezala?Nolaaurkeztukodugu?Komunikazio-kanalaaukeratzea
Fitxategibatsortzea
Zerikertunahidugu?1
2
3
4
5
6
44
Zer ikertu nahi dugu?
2. urratsa. Informazioa bilatzea eta aukeratzea
Zer jakin behar dugu?
Biologia eta Geologia
Elikagaienezaugarriak(elikagaiensailkapena,nutrientemotak,funtzioak,elikagaieneraldaketak...)
Zeintzukdiraelikagaiosasungarriedodietaorekatubatenezaugarriak?Zer dira nutrizio-profilak eta zertarako balio dute? Eraginik al duteetiketatzearenetapublizitateareningurukoarauetan?
Elikaduraburujabetzarenereduaereduagroindustrialarenalternatibaalda?
Zerelikadura-eredudirapertsonenbizitzarakoetaplanetareniraunkortasunerakoonuragarriagoak?
1. urratsa. Ikerketa-arazoa/-kasua mugatzea
45
PROPOSAMENARENGARAPENA
Bioteknologia (Genetikoki Eraldatutako Organismoak, pestizidak, herbizidak,ongarriak...).Etorkizunekoelikadura,joerak,arazoak...
Nekazaritza industrial konbentzionalak errendimendu handiko haziaketa ongarriak behar ditu hazkuntza arin bat lortzeko eta pestizidaketa herbizidak behar ditu laboreak izurrien eta gaixotasunen aurreanbabesteko. Zer dira Genetikoki Eraldatutako Organismoak (GEO)?Gauza bera al dira GEOak eta transgenikoak? Nortzuk kontrolatzendituztehaziak,noreneskudaude?Haziindustrialenekoizpen-sistemakbioaniztasuna bermatzen al du? Zentzuk dira pestizidak eta ongarrikimikoak modu intentsiboan erabiltzeak lurrean eta ekosistemetandituenondorioak?
Alternatibak,dietaosasungarriak
3.irudia.Elikadura-triangelua
Iturria: https://www.gezondleven.be/files/voeding/Healthy-Living-2017-Food-Triangle.pdf
UNITATE DIDAKTIKOA: Azukrea,gozo-garratza.
UNITATE DIDAKTIKOA: Nork ematen digu jaten? Gure osasuna etaplanetarenamultinazionaleneskuetan(Batezere2.Uda:Zeintzukdiraosasuntsuegotenlaguntzendigutenelikagaiaketazeintzukgaixotzengaituzte?Etanutrizio-profileiburuzkoariketak).
46
Geografia eta Historia
} Merkatu-nekazaritza.Nekazariakereduagroindustrialarenmenpe.
} Elikaduraburujabetza.Nekazariakereduagroekologikoarenmenpe.
} Ekonomialineala.Zerda?
} Ekonomiazirkularra.Zerda?Nolaartikulatzenduerauzketa-ekoi-zpen/eraldaketa-banaketa-kontsumo-hondakinzikloa?
} Nolakoazenelikaduraereduagroindustrialahedatuaurretik?
} Tokiko-globalikuspegia.Herrialdepobretuenetaaberastuenartekoloturasozialetaekonomikoakelikaduraridagokionez.
} Zeintzukdiraemakumeeknekazaritza-ekoizpeneanbetetzendituz-ten/beteizandituztenrolak?Etaetxeko/familiarenelikaduran?Ereduekitatiboagoaketaardurakideagoaklortzekobideanalgaude?
} Eredubienondoriosozialakhonakohaueidagokienez:lurraklortzea,lekualdatzeaketamigrazioak,generokoinpaktuak,lan-baldintzak,bizitzaduina,gosea,obesitatea.
} Eradubataketabesteaningurumeneandituenondorioak.
4.irudia.Nolasortzendanekazaritza-industria?
Iturria:Egileabera.
47
PROPOSAMENARENGARAPENA
} Nolaeragitendutepublizitate-mezuekgureburuarenirudiaerat-zean,guregorputzakhautematekomoduan,edertasuntzathartzendugunhorrenkarakterizazioan?
} Nolalotzenditupublizitateakelikagaijakinbatzuenkontsumoaosasunarekinetaedertasunarekin?
} Zerirakurketaegindezakegugenero-ikuspegiedoikuspegifemi-nistabatetik?
Gaztelania eta Literatura
Irakurrizko ulermena. Publizitate-hizkuntza. Elikagaien publizitatea (janari lasterra,gozokiak,elikagaidietetikoak...).
5.irudia.Elikagaienetiketatzea
Iturria:Egileabera.(Ikus“Gezurustela”kanpaina:https://justiciaalimentaria.org/mentira-podrida#top)
Idatzizko adierazmena eta ahozko komunikazioa. Ikus-entzunezkohizkuntza (gidoinarratiboaketateknikoak,ekoizpena,edizioa,emisioa).Elikaduraosasungarria.
Diskurtsoetikoaketaestetikoak.
UNITATE DIDAKTIKOA: Nork ematen digu jaten? Gure osasuna etaplanetarenamultinazionaleneskuetan(Batezere1.UDa:Zergatikdaudegoseaetaobesitateamunduan?;etaZergatikjatenduguhaintxarto?3.UDko3.5Jarduera).
JARDUERA: Emakumebaserritarrenbizi-historia.
UNITATE DIDAKTIKOA: Lanakbanatzea:ardurakidetza.
48
} Elikadura/nutrizioa/osasunaharremana.Jarduerafisikoarenpaperaetanutrizio-beharrakezaugarrienarabera(adina,sexua,egunerokojarduera,aniztasunfuntzionala...).
} Kirola,elikadura,osasuna.Kontsumo-gizarteeilotutakoelikadu-ra-ereduakaztertzea(dietak,bitamina-gehigarriak,nutrizio-pres-takinindustrialak,prestakinfarmakologikoak...).Horiekelikaduraosasungarrietaagroekologikobatenekarpenekinalderatzea.
} Gorputzarenkultua,edertasun/gorputzosasuntsukontzeptuarilotutakopremiaestetikoak...
6.irudia.Blogakomunikazio-baliabidebezala
Iturria:Egileabera.
UNITATE DIDAKTIKOA: Publizitateagara
UNITATE DIDAKTIKOA: Nork ematen digu jaten? Gure osasuna etaplanetarenamultinazionaleneskuetan(Batezere3.UDa:Zergatikjatenduguhaintxarto?).
Gorputz-Hezkuntza
49
PROPOSAMENARENGARAPENA
7.irudia.Filmlaburrenlanketa
Iturria:BartzelonakoLestonnaceskolako4.DBHko ikasleekegindakobideoarenfotogramabat(2016-2017). https://vimeo.com/221597717.
Zer iturri mota erabil dezakegu?
} Testuak,Artikuluak,Dokumentuak
} Bideoak/Filmak/Filmlaburrak/Dokumentalak…
} Blogak/Weborriak/Atariak
} Saresozialak(Facebook,Twitter,Instagram,Pinterest,Youtube...)
} Wikipedia
} Datuestatistikoak(Taulak,Grafikoak...)
} Irudiak,Argazkiak,Kartelak
} Mapak,Planoak
} Ahozko testigantzak
Non aurki ditzakegu?
} Liburutegiak
} Internet
} Prentsa
} Elkarteak,GGKEak,Gizarte-mugimenduak,PlataformaketaHainbatkolektibo
} Erakundepublikoak
UNITATE DIDAKTIKOA:
Zori(txarreko)erruleta
50
Informazioa biltzeko, hainbat iturri ditugu. Interesgarria izan daitekeirakasleekinformazioaaurkeztekomoduariburuzkohausnarketatxikibatproposatzeaetaiturrihoriekegiaztatubeharraazpimarratzea-batezere,egoera jakinbat interpretatzenduteniturriezaribagara,kasuhonetanelikadurari, elikadura-sistemei eta beren gizarte- eta ingurumen-ondorioei dagokiona-. Horretarako, irakasleek hegemonikoak ez direnikuspegiakeskaintzendituztenhedabideezkonbentzionalenzerrendaemandezakete.Askosakondugabe,honahemenzenbaiterreferentzia:
} ATTAC TV:http://www.attac.tv/
} Ekologistakmartxan:https://www.ekologistakmartxan.org/es/
} REASEuskadi:https://www.economiasolidaria.org/eu/reas-euskadi
} Alimentacción:https://www.alimentaccion.net/
} JusticiaAlimentaria:https://justiciaalimentaria.org/
} EHNE.EuskalHerrikoNekazarienElkartasuna:http://www.ehne.eus
} Elikaherria.ElikaduraBurujabetza:https://www.elikaherria.eus/category/elikadura-burujabetza-2/?lang=es
3. urratsa. Informazioaren sistematizazioa
Fitxategi bat sortzea
Asmoa talde txikietako kide ba- koitzak topatu eta kontsultatu duen informazioasistematizatzeada,gainon-tzekokideekinpartekatuahalizateko.
Horretarako, iturri guztiak eta bildutakodokumentazio guztia fitxen bitartezantolatu beharra dago; izan ere, horiekerraz kontsulta daitezke prozesuaren hurrengofaseariekiteko.
8.irudia.Fitxategia
Iturria:Egileabera.
51
PROPOSAMENARENGARAPENA
Fitxakoinarrizkodatuakizangoditu,beharrezkoadeneandokumentua(testuaedoikus-entzunezkoa)berreskuratuahalizateko.
Irakasleekdatu-basebezalaerabildaitekeenaplikaziorenbateanfitxahoriekiraultzeakomenidenerabakikodute,gelakotaldeguztieneskuraegondaitezen.
4. urratsa. Informazioa aztertzea
Oinarrizko kontzeptuak
Behinbehardeninformazioguztiabildutaetasistematizatuta,azterketahasibainolehen,zenbaitkontzeptuargitzeaproposatzendugu:
Lan produktiboa • Lan erreproduktiboa
Lanaren sexu-banaketa • Berdintasuna/Ekitatea • Zaintza-lana
Nekazaritza intentsiboa • Nekazaritza estentsiboa
Nekazariak • Baserritarrak
Hazi industrialak eta transgenikoak • Hazi tradizionalak eta tokiko barietateak
Ongarri kimikoak • Ongarri naturalak
Pestizida kimikoak • Izurriteak kontrolatzeko metodo natural alternatiboak
Monolaborantza • Polilaborantza
Zer diote iturriek? Informazioa antolatzea
Hauxedaikerketa-prozesuantaldeekbilduduteninformaziobaliagarriaateratzeko eta lotzeko momentua. Horren helburua honako hauekhobetoulertzeada:elikaduraren ingurukoarazoak,elikadura-ereduak,ekoizpen-banaketa-kontsumo sistemak eta horiek pertsonen etaplanetarenosasuneanetabizitzandituztenondorioak-ez indibidualakbakarrik,baiziketasozialak,eskubidekoak,generokoak,etab...-.
Horretarako, ikasleek idatzizko zein ikus-entzunezkodokumentuetatikhartutako informazioa aztertzeko lagungarriak izan daitezkeenbi fitxaaurkeztenditugu.
52
IDATZIZKOTESTUAK
9.irudia.Idatzizkotestuenazterketa
Iturria:Egileabera.
Dokumentuaren irakurketa arretatsua
▪ 1.irakurketa,testuosoarena ▪ 2.irakurketakontzeptueta/edohitzberriakidentifikatzeko.Esanahiakberrirobilatzea
▪ 3.irakurketaideianagusiakidentifikatzekoetaazpimarratzeko
Kontzeptu-mapa edo -eskema egitea
Beste testu batzuekin alderatzea eta gai beraren inguruko interpretazio desberdinak biltzea
Lantzen ari garen gaiaren azalpen-/ulertze-egitura bat sortzea
▪ Sarrera(gaiaaurkeztea) ▪ Deskribapena(adibideakematendituztendatuaketaegoerak)
▪ Kausak(testuinguruhistorikoaaztertzea)
▪ Ondorioak ▪ Konklusioak(azalpenezkointerpretazioak;berezkoekarpenak)
53
PROPOSAMENARENGARAPENA
IKUS-ENTZUNEZKOAK
10.irudia.Ikus-entzunezkotestuenazterketa
Iturria:Egileabera.
1 Banakako lana. Planteatzenduengaiareneta hori aurkezteko moduaren lehenengo inpresiobatizatekoikusibideoosoa
2 Bideoa berrikusi, oraingoan arreta handiagoz,aginteaerabilizirudiageldituzeta/edoatzeraeginezetapaperbateanoharrak idatziz:
} Ezagutzenezditugunhitzak,kontzeptuberriak,kokatubeharditugungunegeografikoak,datugarrantzitsuak
} Ideia nagusiak
3 Idatzi dugun guztia erabiliz, bideoaren egitura irudikatzen duen eskema egitea (gaiarisarrera,adibideak,ematendirenazalpenak,ateratzendirenondorioak...)
4 Talde txikian elkartzea. Aurrekofaseetanbakoitzakidatziduenapartekatzea.Eskemakomuna sortzea
54
5. urratsa. Sintesiak eta ondorioak ateratzea
Zer dakigu gaiari buruz? Zer interpretazio eman dezakegu? Zeintzuk dira ondorio nagusiak?
Fase honetan, garrantzitsua da ezagutza-eremu desberdinetanikasitakoarenarteanerlazioaksortzea; izanere,horrela, ikasleakgaiariburuzko interpretazio konplexuak eta sakonak emateko gai izangodira. Leku desberdinetako nekazariek partekatzen dituzten arazoakidentifikatu ahal izango dituzte, baita ekoizpen-eredu desberdinek-agroindustrialak eta agroekologikoak- munduko hainbat lekutanemakumeenetagizonenbizitzansortzendituztenondorioak,planetaneta ekosistemetan sortzen dituzten ondorioak eta bioaniztasunakontserbatzean/leheneratzeanduteneraginaere.
Taldeekikertutakogaiakberreskuratzenditugu;ikuspegihorrenaraberaantolatu beharko baitituzte informazio- eta azterketa-prozesuarenondorionagusiak.
Elikadura burujabetzaren eredua eredu agroindustrialaren alternatiba al da?
Ikasleek, beraz, alderatu ditugun eredu bietako bakoitzaren ezaugarrinagusiakidentifikatubehardituzte.
Nekazaritza industriala globalizazio neoliberalaren markoan. Merkatu-nekazaritza.
} Korporazioetamultinazionalhandiakelikadurarennegozioan.Biote-knologia,errendimenduhandikohaziak,ongarriaketapestizidak.
} Inpaktusoziala:dependentzia;desberdintasunaetapobreziaarea-gotzea;lekualdatzeaketamigrazioak.
} Inpaktuaemakumeenbizitzan:beraienekarpeneietaezagutzeiezikusiaegitea,eskubide-desberdintasuna(adibidez,lurrarenjabet-zan).
} Hiperkontsumoarenkultura,ikuskizunarenkultura,gorputzakeste-tikakonbentzionalgenerizatzailearenmenpejartzendituenkultura.
} Bizi-estiloak,zabor-jana,janarilasterra.
} Inpaktuekologikoa:berotzeglobala,deforestazioa,energiafosilakagortzea,hondakingehiagosortzea.
55
PROPOSAMENARENGARAPENA
Elikadura burujabetza, gizarte bidezkoagoak eta ekitatiboagoak lortzeko alternatiba agroekologikoa.
} Ekosistemenikuspegiintegrala,osagarrisozialaerekontuanhartzenduena.
} Nekazaritza-sistemairaunkorrak.Elikagaiosasungarriakekoiztea.
} Erresilientzia.Labore-txandaketa,baliabidenaturalak,bioaniztasuna,lurrabirsortzea...
} Landa-eremuaberpiztea.Lurraldeakontrolatze,nekazaritza-edoabeltzaintza-ustiategitxikiak.
} Gizartejustizia.Baldintzaduinaknekazarientzat,jakintzaketaeza-gutzakberreskuratzeaetaaintzathartzea,komunitateasendotzea,parte-hartzea,sareaketaaliantzak.
} Genero-ekitatea.Emakumeenpaperalanda-eremuan,elikagaienekoizpenean,pertsonenzaintzan,etxekoelikaduranetakontsu-moan.
} Merkaturatzezuzena,tokikomerkatuak,gertukonekazaritza,tokikoetasasoikoproduktuak.
} Kontsumobidezkoaetaberriztagarria.
} Energiaberriztagarriak,hondakinakmurriztea,birziklatzea.
Zer elikadura-eredu da onuragarriagoa pertsonen bizitzarako eta planetaren iraunkortasunerako?
Galderahorrierantzuteko,ondorioetaneredubatetaezbesteaaukeratuizanaren arrazoiak argudiatu beharko ditugu, honako irizpide hauekkontuan hartuz:
} Osasuneandituenondorioak
} Pertsonenetakomunitateen(ekoizleenetakontsumitzaileen)bizit-zandituenondorioak.
} Gizarte-justiziaetagenero-ekitateirizpideak.
} Ingurumen-iraunkortasuneandituenondorioak.
56
6. urratsa. Komunikazioa
Taldeek lana aurkezteko erabiliko dituzten komunikazio-gailuakprestatzeko momentua heldu da. Elikadura osasungarriaren, genero-ikuspegidunelikaduraburujabetzarenetagizartebidezkoak,ekitatiboaketazaintzaileaksortzekobehardengizarte-aldaketarenaldekoeragin-sortzaile/influencer bihurtzea proposatu zaienez, lehenik, bideoakzeinsaresozialetan(Instagram,Youtube,Facebook,Twitter...)eskegikodituztenerabakibeharkodute.Nolanahiere,gelarenkontuedokanalbatsortzeakomenida;horretaralanguztiakiraulikodira.
Prestaketa. Komunikazio fasehori ereproposamenak sustatzenduenHezkuntza kritikoaren printzipioetan oinarritzeko, bideoak guztionarteanegiteakomenida,baibideoklipbatenekoizpenaeskatzendituenlanguztieidagokienez,baifilmlaburrarenprotagonismoaridagokionez.Hala,erreproduzitukodentestuataldekokideguztienarteanbanatzekoaukera dago. Aitzitik, pertsona bakarreko planoak grabatu nahiizatekotan, hainbat klip egin daitezke, serie bat osatuz, taldeko kidebakoitzakkapsulabatenprotagonistaizatekoaukeraizandezan.
Halaber, bideo bakoitzerako gidoi bat izan behako dute, oinarrizkoeskemahonenaraberakoa:
} Sarrera(arazoaaurkeztea)
}Garapena(testuinguruaetazergatiaklaburkiazaltzea)
}Ondorioak(zeintzukdirapertsonengan,komunitateetan eta planetan dituzten ondorioak)
} Alternatibak(zereginditzaketepertsonek,banakaetaelkarrekin,elikadura-eredubidezkoak,osasungarriaketairaunkorraklortzekobideanaurreraegiteko)
57
PROPOSAMENARENGARAPENA
Lantaldeentzako proposamenak:
1. Gaia aurkeztu: “Gaur elikadura osasungarriari buruz hitz egingo dugu”; gerointeresa pizten duengaldera bat egin: “Ba al dakizu zer jaten duzun?”. Honahemenbesteadibidebatzuk:
} “Elikagaiprozesatueietaultraprozesatueiburuzhitzegingodugu”.Baalzenekiten“Azukrefinduen,koipeosasungaitzenetagatzarenkontsumoaetengabehanditudelaazken30urteotanetaosagaihorien%70elikagaiprozesatuetan“ezkutatzen”direla”?Iturria: https://www.eldiario.es/tribunaabierta/ali-
mentacion-enferma_6_750035016.html
} “Baaldakizuezerelikaduramotakgaixotzengaituen?”(koipe,azukreetagatzgehiegi).“Espainiakobiztanleen%44kezinduelikaduraosasungarriaizanhorrenkostualtuagatik;etaelikaduradesegokiarilotutakogaixotasunak,halanola,diabetesa,minbiziaetaarazokardiobaskularrakEspainiakoosasunarazonagusiadira”.Iturria: https://www.eldiario.es/tribunaabierta/alimentacion-en-ferma_6_750035016.html
} “Zergatikdagogeroetapertsonaobesogehiago?”“TheNewEnglandJour-nalofMedicinealdizkarianargitaratutakoikerketabatenarabera,munduan,2.000pertsonakbainogehiagokdituzteobesitatearietagehiegizkopisuarilotutakoosasunarazoak”.Iturria:https://www.agenciasinc.es/Noticias/Una-de-cada-tres-personas-en-el-mundo-tiene-obesidad-o-sobrepeso
2. Jarraian, arazoa azaldu (datu deigarriak erabil ditzakezue), baita horrektestuinguruzabalagobatekinduenloturaedoaldatunahidugunegoerahorrenkausakere,besteakbeste.
3. Ondorioak.Landutakogaiapertsonengan-gizarteandituenondorioakargiazaldubehar dituzue (honako hauei dagokienez: osasuna, genero-desberdintasuna,inpaktu ekonomikoa, manipulazioa, gure elikaduraren gaineko kontrol falta,menpekotasuna, lekualdatze behartuak...), baita ekosistemetan eta planetanere(bioaniztasunagaltzea,lurrennarriadura,kutsadura...).
4. Alternatibak eskaini. Bideoaren ikusleen esku dauden irtenbideak azaldu,elikadura- eta kontsumo-ohitura aldaketak proposa itzazue... Halaber,interesgarria izan daiteke ekintza kolektiboagoak eskaintzea, orokorrean,elikaduraburujabetzalortzenlagundiezagukeenedozer(ikastetxeaneragitea,kontsumo-taldeak sortzea, tokiko ekoizleei erostea, agroekologia sustatzea,bestepertsonabatzukkontzientziatzea...).
58
Gidoiteknikoaprestatzekoegituraerrazbaterabiltzeaproposatzendugu:
11.koadroa.Gidoiteknikoaegitekoeskemarenadibidea.
IKUS-ENTZUNEZKOAREN IZENBURUA. GIDOI TEKNIKOA
1. eszena. Barrualdea – Eguna ____/__/__
Zkia. Planoa Bideoaren deskribapena
Audioaren deskribapena
Etiketak Iraupena
1 Laburra?
Erdikoa?
Panoramikoa?
Ikaslerikgabekogelabatikustenda.Zakarrontziarenplanolaburra;horretangozoki-etaopil-bilgarriakikustendira.Xsartzen da eta kezka aurpegiajartzendu.
Hau gertatzen al dazuregelanere?Hitz egin dezagun jolas-orduetanjatenditugunhamaiketakoei buruz.Txokolatezkopalmerak ala fruta-mazedonia?
#elikagaiultraprozesatuak
#elikagaifreskoak
45seg.
2
KONTUAN HARTZEKOA
Argihitzeginetaerritmobiziamantendu-ezmotelegiaezarinegia-.
Doinua mezuaren edukira egokitu -sorpresa, zalantza, galdera,harridura,interesa...-.
Erabiltzenditugunkontzeptuteknikoeiburuzkoazalpenlaburetaargiakeman.
Kontuz, hizkuntzaren erabilerarekin, hizkuntza inklusiboa eta ezsexistaerabili.Genero-ikuspegiabistaratu:zernolakoeraginadukontatzen ari garen horrek emakumeengan, zer egin dezakegusistemaekitatiboagoaksustatzeko.
Dekoratuazaindu.Orokorreanplanolaburedoerdikoakerabiltzendireneanere,dekoratuerakargarriakerabiltzea-lantzenarigarengaiarekinzerikusiadutenak-betidalagungarria.
Mezuadagarrantzitsuena.Horregatik,ezdakomenimugimendugehiegiren bidez (eskuenak, besoenak...) arreta desbideratzea.Horrekezduesannahijokaerazakaredoserioaizanbehardugunik-izan ere, umorea baliabide ona da- baina ez dugu publikoadistraitubehar,edukiaargieta“zaratarik”gabeheldadin.
59
PROPOSAMENARENGARAPENA
Bideoaren grabaketa, edizio eta produkzio fasean,HezkuntzaPlastiko,IkusizkoetaIkus-entzunezkoirakasleenlaguntzaizateakomenida.
Behinklipakeditatuta,gelako lanakezagutzeraematekosortudugunkontu edo kanalera igotzeko momentua da. Horretan lagungarriakizangodiraedukieiematendizkiegun#etiketaketa#hashtagak.
Gainera, horiek ikusten dituzten pertsonak beren iradokizunak uzteraanimatzeakomenida.
Proposameneaninplikatutakoirakasleeketaikasleekelkarrekinprestadezakete aurkezpen bat ikastetxean.Horretara,gainontzekoirakasleezeta ikasleezgain, familiak (deialdiaprestatzekoetahedatzekoGurasoElkartearen laguntza izandezakegu)etaproiektuanpartehartudutengizarte-eragileakgonbidatzeakomenida.
Halaber,filmlaburretarikobatzukfilm labur- edo dokumental-jaialdiren bateraaurkezteaereinteresgarriaizandaiteke.
} Evennial..Zinemaldiaketaikus-entzunezko,argazki-,kultura-edoarte-lehiaketakantolatzeko,ezagutzeraematekoetakudeatzekoplataforma.https://evennial.com/es/festivals
} Festival de cine lento.Guadalajaranospatzendenzinemaldibatda.ContrapicadoFilmsetaElRinconLentoekimenek2011ansortuzutenhori,jendeairudienbitartezberenideiaktransmititzeraani-matzekoetapublikoaribestelakozinebatikustekoaukeraematekohelburuz.Horrenezaugarrinagusia“geldotasunaren”edo“bizitzageldoaren”ideiada,hauda,gizabanakoekberenbizi-kalitateahobedezaten,berendenborakontroladezatenetagauregungoeko-nomia-etagizarte-sistemarekinkritikoakizandaitezenlaguntzendutenekintzamultzobat(Ingurumenaetapertsonakerrespetat-zea,kontsumoarduratsua,kulturababestea,desazkundea,bizitzaetaaisiaalternatiboa,lankidetza,elikaduraburujabetza,ekonomiasoziala...). http://contrapicado.es/festival-de-cine-lento/
} Cortos en femenino.Emakumeekegindakofilmlaburrak https://cortosenfemenino.net
} TRAMA.Emakumeekegindakozine-,bideo-etamultimedia-erakus-taldieneta-jaialdienkoordinakundea. https://tramabcn.wordpress.com/
GARRANTZITSUA.Momentuona izandaitekehonakohauzundatzeko:zein neurritan dago prest ikastetxea epe ertain eta luzean elikaduraburujabetzaren aldeko konpromisoak hartzeko; adibidez, kafetegianelikagaiosasungarriaksartzeko,auzoaribegirasentsibilizazio-kanpainabatburutzeko;eskola-ortubatmartxanjartzeko...
60
EBALUAZIOA
Prozesuan ardaztua, parte hartzekoa eta globala. Ezagutzak-kognitiboak,emozionalak,prozedurazkoak-ulertzea/eskuratzea/barneratzea baloratzeaz gain, subjektu kritiko eraldatzaileak
sortzen laguntzen duten gaitasunak garatzera bideratzen dena:erantzukizuna,kontzientziakritikoa, ikuspegifeminista,ekitatearekikoeta gizarte-justiziarekiko konpromisoa bizitzaren iraunkortasunarenalde.
Hala,5errubrikahauekproposatzenditugu,ProiektuetanOinarritutakoIkaskuntzaren metodologia aplikatzean sortzen den ikasketa-prozesuarendimentsiodesberdinakebaluatzeko:
} Generokobehaketariburuzkoerrubrika.Jantzitzan/kbetaurrekolilak!!!
} Oinarrizkokonpetentzienebaluazio-errubrika
} Talde-lanariburuzkoebaluazio-errubrika
} Edukienebaluazio-errubrika
} Ikasleekebaluatzendute
61
EBALUAZIOA
12.koadroa.Generobehaketariburuzkoerrubrika
BIK
AIN
Ge
ne
ro-e
kita
tea
eta
b
izik
ide
tza
on
a
OS
O O
NG
I
Har
rem
an e
kita
tib
oak
izat
eko
ahal
men
han
dia
NA
HIK
O
Ge
ne
roar
en
era
gin
a iz
an d
eza
kete
n
ten
tsio
ak
GU
TX
I
Ge
ne
ro-
de
sbe
rdin
tasu
na
No
la s
ort
u d
ira
tald
eak
? Ta
lde
b
ere
izia
k al
a m
isto
ak
sort
zeko
joe
ra d
ute
?
Tald
e o
reka
tuak
sortzendituzte.
Tald
e g
eh
ien
ak m
isto
ak
dira.
Orokorreanbereiziak,
batzukmistoak.
Erabatbereiziak.
No
la b
anat
zen
dir
a ro
lak
tald
ee
n b
arru
an?
Tald
ee
tako
ze
nb
at
bo
zera
mai
le d
ira
ne
skak
?
Rolaktxandakatzen
dir
a p
ert
son
a g
uzt
iek
gaitasundesberdinak
lan
du
dit
zate
n
(lidergoa,ordezkaritza,
komunikazioa...).
%60bainogehiago.
Tald
e g
eh
ien
eta
n
eg
inki
zun
ak e
ta r
ola
k ekitatibokibanatudira,
bainaezguztietan.
%60inguru.
Tald
e g
eh
ien
eta
n
banaketakgeneroko
joeradu.
%30inguru.
Ne
ske
k la
gu
ntz
a e
ta
bitartekaritzarolak
hartzendituzte,
lide
rgo
a e
do
ordezkaritzabaino
gehiago.
Batereez.
Lan
tald
ee
tan
g
arra
ntz
i be
ra e
mat
en
za
ie n
esk
en
eta
m
uti
len
be
har
eta
in
tere
sei?
Ne
ske
n e
ta m
uti
len
beharraketainteresak
entzuten,baloratzen
eta
ain
tzat
har
tze
n
dira,garatzenari
de
n la
nar
eki
n d
ute
n
koh
ere
ntz
iare
n
araberaetainolako
desberdintasunikgabe
generoaridagokionez.
Ne
ske
n e
ta m
uti
len
beharreietainteresei,
ustez,kasuberaegiten
zaie,bainaam
aierako
lan
eta
n m
uti
len
irit
zie
k p
rese
ntz
ia h
and
iag
oa
dute.Beraz,inplizituki,
ne
ske
n e
karp
en
ak e
z diraberdinbaloratzen.
Neskenbehareta
interesei,ustezkasu
egitenzaie,bainaoso
presentziagutxidute
amaierakolanean.
Neskenbeharrak
eta
inte
resa
k bigarrenmaila
bateangeratzen
dira,beraien
eka
rpe
nak
gutxiestendituzte
edoezzaizkiebehar
adin
a g
arra
ntz
ia
ematentalde-
lanarengarapenean.
Hit
za k
en
tze
n
dio
te e
lkar
ri h
itz
eg
ite
rako
an?
Hit
za e
rre
spe
tatz
en
duteetabesteei
entzutendiete.
Ia e
z d
iote
hit
za e
lkar
ri
ken
du
eta
ho
ri g
ert
atu
d
en
ean
ez
da
ge
ne
roko
arrazoiengatikizan.
Bat
zue
tan
hit
za k
en
du
dioteelkarrietabatez
ereneskeikendudiete.
Etengabekendudiote
hitzaelkarrietabatez
ereneskei.
Jantz itzan/k betaurreko lilak!!!
Zaintza-ikuspegia
Nesken ahalduntzea
Hizkuntza inklusiboa, ez sexista
Ezagutza ez androzentrikoa
Botere-harreman ez autoritarioak
Eskubide-kontzientzia eta -praktika
62
BIK
AIN
Ge
ne
ro-e
kita
tea
eta
b
izik
ide
tza
on
a
OS
O O
NG
I
Har
rem
an e
kita
tib
oak
izat
eko
ahal
men
han
dia
NA
HIK
O
Ge
ne
roar
en
era
gin
a iz
an d
eza
kete
n
ten
tsio
ak
GU
TX
I
Ge
ne
ro-
de
sbe
rdin
tasu
na
Ge
rtat
u iz
an a
l da
ge
ne
ro a
rraz
oie
ng
atik
o
gat
azka
rik
ed
o
ten
tsio
rik?
Tald
eak
har
mo
nia
o
na
du
eta
ge
ne
ro
arra
zoie
ng
atik
so
r d
aite
zke
en
gat
azka
k e
rre
gu
latz
e a
lde
ra
modupositiboanesku
har
tze
ko g
aita
sun
a garatudu.
Ia e
z d
a te
nts
iori
k e
go
n e
ta t
ald
eak
n
orm
alta
sun
ez
kon
po
nd
u d
itu
izan
direnak.
Ten
tsio
ak iz
an d
ira
zentzuhorretan,baina
pu
ntu
alak
izan
dir
a e
do
ezdaargiidentifikatzen
ge
ne
roar
eki
n lo
tuta
dauden.
Errespetufaltak,
gutxiespenaketa
dis
krim
inaz
ioak
em
an
diraneskenedobeste
ed
oze
in p
ert
son
are
n
aurka,itxurariedo
ge
ne
roko
est
ere
oti
po
ei
lotuta(“maritxu”,“mari-
mutil”,lodiaedoargala
izatea”,etab.).
Ed
uki
ak g
en
ero
-ik
usp
eg
iz la
nd
u
dit
uzt
e?
Emakumeek
elik
adu
ran
du
ten
rola(lanproduktiboa,
erreproduktiboa,
zain
tzak
oa
eta
komunitarioa)
bistaratzenduten
informazio-iturriak
erabilibeharraz
jabetzendira.
Elikadura-ereduen
eg
oki
tasu
na
baloratzean
horietakobakoitzak
em
aku
me
en
gan
d
ue
n e
rag
ina
(positiboa/negatiboa)
kontuanhartudute,
baitagizoneneta
em
aku
me
en
art
ean
e
kita
tea
sust
atze
ko
dutenahalmenaere.
Iabetijabetu
dir
a e
mak
um
ee
k e
likad
ura
n d
ute
n
rola(lanproduktiboa,
erreproduktiboa,
zain
tzak
oa
eta
komunitarioa)
bistaratzenduten
informazio-iturriak
erabilibeharraz.
Elikadura-ereduen
eg
oki
tasu
na
baloratzean
horietakobakoitzak
em
aku
me
en
gan
du
en
eragina(positiboa/
negatiboa)kontuan
hartudute.
Zenbaitkasutanjabetu
dir
a e
mak
um
ee
k e
likad
ura
n d
ute
n
rola(lanproduktiboa,
erreproduktiboa,
zain
tzak
oa
eta
komunitarioa)
bistaratzenduten
informazio-iturriak
erabilibeharraz.
Batzuetan,elikadura-
eredubakoitzak
em
aku
me
en
gan
du
en
eragina(positiboa/
negatiboa)kontuan
hartudute.
Ezdiraiainoiz
jabetzenemakumeek
elik
adu
ran
du
ten
rola(lanproduktiboa,
erreproduktiboa,
zain
tzak
oa
eta
komunitarioa)
bistaratzenduten
informazio-iturriak
erabilibeharraz.
Ezdiraelikadura-
eredubakoitzak
em
aku
me
en
gan
du
en
eragina(positiboa/
negatiboa)seinalatzeko
gai.
Iturria:Egileabera.
63
EBALUAZIOA
13.koadroa.Oinarrizkokonpetentzienebaluazio-errubrika
Ko
np
ete
ntz
ia e
sku
ratz
e-m
aila
Ko
np
ete
ntz
iak
Ikas
keta
est
and
arra
kB
IKA
IN
Lort
zen
du
OS
O O
NG
I E
z g
uzt
izN
AH
IKO
Z
ailt
asu
ne
zG
UT
XI
Ez
du
lort
zen
Hiz
kun
tza-
kom
un
ikaz
iora
ko
kon
pe
ten
tzia
Modukritikoetaeraginkor
bateankomunikatzen
ikastendu,ideiasortuz,
ezagutzaegituratuz,
diskurtsoarietabere
eki
ntz
a e
ta la
ne
i ko
he
ren
tzia
eta
ko
he
sio
a emanez.
Diskurtsoargi,egituratu,
zeh
atz
eta
inte
resg
arri
a e
gite
ko g
ai d
a e
ta m
od
u
krit
iko
eta
era
gin
kor
bateankomunikatzendu.
Dis
kurt
so e
git
ura
tua
eg
iteko
gai
da
eta
mo
du
egokiankomunikatzendu.
Diskurtsoanezagutza-
hu
tsu
ne
ak a
ntz
em
ate
n
diraetaegiturapixkabat
nahasiada.Komunikazioa
hobetzekomodukoada.
Dis
kurt
soa
kao
tiko
a d
a e
ta
ezduegituralogikorik.
Komunikazioaezda
eraginkorra.
Ko
np
ete
ntz
ia
mat
em
atik
oa
eta
zie
ntz
ia
eta
te
kno
log
iara
ko
oin
arri
zko
ko
np
ete
ntz
iak.
Elikadurarilotutako
aurrerapausozientifikoei
buruzkoikuspegikritikoa
garatzendu,eredu
agro
ind
ust
rial
en
eta
e
red
u a
gro
eko
log
iko
en
artekohautuetanerabaki
arrazoituakhartzeko.
Betigizarte-eta
ingurumen-justizia
iriz
pid
e e
tiko
ak
txertatzenditueta,
horietanoinarrituz,
aurrerapausozientifiko
eta
te
kno
log
iko
ak
balioztatzenditu,horiek
bizitza,pertsonaketa
pla
ne
ta z
ain
tze
ko
etababestekoduten
ahalmenarenarabera.
Gehienetangizarte-eta
ingurumen-justizia
iriz
pid
e e
tiko
ak
txertatzenditueta,
horietanoinarrituz,
aurrerapausozientifiko
eta
te
kno
log
iko
ak
balioztatzenditu,horiek
bizitza,pertsonaketa
pla
ne
ta z
ain
tze
ko
etababestekoduten
ahalmenarenarabera.
Batzuetangizarte-eta
ingurumen-justizia
iriz
pid
e e
tiko
ak
txertatzenditueta,
horietanoinarrituz,
aurrerapausozientifiko
eta
te
kno
log
iko
ak
balioztatzenditu,horiek
bizitza,pertsonaketa
pla
ne
ta z
ain
tze
ko
etababestekoduten
ahalmenarenarabera.
Ezditugizarte-eta
ingurumen-justizia
irizpideetikoaktxertatzen,
ezta,horietanoinarrituz,
aurrerapausozientifiko
eta
te
kno
log
iko
ak
balioztatzenere,horiek
bizitza,pertsonaketa
pla
ne
ta z
ain
tze
ko
etababestekoduten
ahalmenarenarabera.
64
Ko
np
ete
ntz
ia e
sku
ratz
e-m
aila
Ko
np
ete
ntz
iak
Ikas
keta
est
and
arra
kB
IKA
IN
Lort
zen
du
OS
O O
NG
I E
z g
uzt
izN
AH
IKO
Z
ailt
asu
ne
zG
UT
XI
Ez
du
lort
zen
Ko
np
ete
ntz
ia d
igit
ala
Genero-ikuspegidun
elikaduraburujabetzari
buruzkoedukidigitalak
sortzenditu,horietan
elk
arla
ne
an e
gin
dak
o
pro
iekt
ue
n e
mai
tzak
bilduz.
Ikus-entzunezko
materialaksortzenditu,
konplexuak,originalaketa
berritzaileakdirenaketa
elikadurarenproblematika
etaalternatibakulertzen
laguntzendutenak.
Ikus-entzunezkohainbat
grabaketa-teknika
konbinatzendituetaIKT
edosoftware-tresnak
txertatzenditu.
Ikus-entzunezkomaterial
originalaksortzenditu,
elik
adu
rare
n a
rlo
ko
arazoetaalternatiba
nag
usi
ak e
zag
utz
era
ematendituztenak.
Ikus-entzunezkozenbait
grabaketa-teknika
konbinatzenditueta
IKTetasoftware-tresna
batzuktxertatzenditu.
Ikus-entzunezkomaterial
originalaksortzenditu,
elik
adu
rare
n a
rlo
ko
zenbaitarazoeta
alternatibaerakusten
dituztenak.Ediziorako
etazabalkunderakoIKT
errazakerabiltzenditu.
Ikus-entzunezkomaterial
soilaksortzenditu,gaia
mo
du
de
seg
itu
ratu
an
lantzendituztenak.
Ediziorakoeta
hedapenerakoIKTerrazak
erabiltzekozailtasunak
ditu.
Ko
np
ete
ntz
ia s
ozi
al
eta
zib
iko
ak
Elikaduraren
problematikaikuspegi
ekosistemikobatetik
lantzendu,tokiko-global
ikuspegiaerabilizeta
gizarte-etaingurumen-
justiziarenprintzipioetan
oinarrituz.Beharrezkoak
dir
en
ald
ake
tak
identifikatzenditu:
indibidualak(kontsumo-
etaelikadura-jarraibideak
aldatzea)etakolektiboak
(eremudesberdinetan
he
rrit
arta
sun
kr
itik
oa
sort
zeko
eta
sentsibilizatzeko
eki
ntz
eki
n in
plik
atze
n
lag
un
tze
n d
ute
n
ekimenak:fam
ilian,
eskolan,udalerrian...).
Ho
ne
tara
ko g
ai d
a:
elikadurarenproblematika
diz
iplin
arte
ko ik
usp
eg
i konplexubatetik
lantzeko,gauregungo
ere
du
ag
roin
du
stri
alar
en
ondorioakebaluatzeko,
ere
du
ag
roe
kolo
gik
oa
gizarte-etaingurumen-
justiziaalternatiba
bezalaulertzekoeta
genero-ikuspegidun
elikaduraburujabetza
lortzekobeharrezkoak
direnaldaketaindibidual
etakolektiboekin
konprometitzeko.
Ho
ne
tara
ko g
ai d
a:
diz
iplin
arte
ko e
zag
utz
ak
erabiliz,elikaduraren
problematikaaztertzeko;
gau
r e
gu
ng
o e
red
u
agro
ind
ust
rial
are
n
on
do
rio
latz
en
ak
aipatzeko,eredu
agro
eko
log
iko
a gizarte-etaingurumen-
justiziaalternatiba
bezalahartzeko;eta
genero-ikuspegidun
elikaduraburujabetza
lortzearren,zenbait
aldaketaindibidual
etakolektiborekin
konprometitzeko.
Elikaduraren
problematikari
buruzkoezagutzak
ditu,diziplinarteko
ikuspegibatetik.Eredu
agro
ind
ust
rial
eta
ag
roe
kolo
gik
oar
en
ezaugarribatzuk
ezagutzenditu.Kontsumo
ard
ura
tsu
are
n a
lde
ko
aldaketarenbategiteko
konpromisoahartzendu.
Zai
ltas
un
ak d
itu
elikadurarenproblematika
mo
du
eg
itu
ratu
an
aurk
ezt
eko
eta
ere
du
ag
roin
du
stri
alar
en
ondorionegatiboen
irismenaulertzeko.Ez
dugenero-ikuspegidun
elikaduraburujabetza
lortzekobeharrezkoak
dir
en
ald
ake
teki
n
kon
pro
mis
o s
en
do
a hartzen.
65
EBALUAZIOA
Ko
np
ete
ntz
ia e
sku
ratz
e-m
aila
Ko
np
ete
ntz
iak
Ikas
keta
est
and
arra
kB
IKA
IN
Lort
zen
du
OS
O O
NG
I E
z g
uzt
izN
AH
IKO
Z
ailt
asu
ne
zG
UT
XI
Ez
du
lort
zen
Eki
me
n-s
en
a e
ta
esp
irit
u e
kin
tzai
lea
Ideiakekintzabihurtzea,
mo
du
err
eal
ista
eta
sormenezkobateaneta
test
uin
gu
ruar
en
pre
mie
i egokituz.
Genero-ikuspegidun
elikaduraburujabetzaren
ildotik,proiektu
kolaboratiboak
(sentsibilizaziokoak,
eraginekoak,
ekoizpenekoak...)
asmatzeko,planifikatzeko
etagauzatzekogaida,
elik
adu
rare
n a
rlo
ko
arazoetarikobati
era
ntz
un
a e
mat
eko
helburuz.
Proiektukolaboratibo
batmartxanjartzeko
lan
eta
n g
og
oz
par
te
hartudu,elikaduraren
problematikarierantzuna
emateko.
Batzuetangenero-
iku
spe
gid
un
elik
adu
ra
burujabetzarenaldeko
zenbaitekintzatanparte
hartudu.
Genero-ikuspegidun
elikaduraburujabetzaren
ald
eko
eki
ntz
ak
martxanjartzekoardura
gai
no
ntz
eko
kid
ee
n e
sku
uztendu,profilbaxukoeta
konpromisogutxikolanak
beregainhartuz.
Ko
ntz
ien
tzia
eta
ku
ltu
ra a
die
razp
en
ak
Genero-ikuspegiamodu
esplizituanbistaratzea.
Ikus-entzunezkoproduktu
batsortzea;elikadura
osasungarri,ekologikoeta
kult
ura
lki e
go
kiar
eki
ko
konpromisoarenadibide
direnemozioen,bizipenen
eta
ide
ien
ad
iera
zpid
ea
etakomunikabideadena.
So
rme
ne
zko
eta
kalitatezkoikus-
en
tzu
ne
zko
ak e
gite
ko g
ai
da.Hizkuntzainklusiboa
etaezsexistaerabiltzeko
gaida.Edukiakgenero-
ikuspegibaterabiliz
aurk
ezt
en
dit
u e
ta
elikaduraosasungarri,
eko
log
iko
eta
ku
ltu
ralk
i egokibatenaldeko
alternatibakeskaintzen
ditu.
Ikus-entzunezkoak
egitekogaida,hartzaileek
elikadurarenproblematika
ule
r d
eza
ten
lag
un
tze
ko
beharrezkoakdiren
gutxienekoedukiekin.
Hizkuntzainklusiboaeta
ezsexistaerabiltzekogai
da.Genero-ikuspegia
kon
tuan
har
tze
n d
u e
ta
elikaduraosasungarri,
eko
log
iko
eta
ku
ltu
ralk
i egokibatenaldeko
biekintzabehintzat
proposatzenditu(bata
indibidualaetabestea
kolektiboa),edozein
pe
rtso
nar
en
esk
u
daudenak.
Elikadurarenarloko
araz
oe
kin
lotu
tako
edukirenbatlantzen
dutenikus-entzunezkoak
egitekogaida.Hizkuntza
inklusiboaetaezsexista
erabiltzendu.Elikadura
osa
sun
gar
riar
en
aldekoekintzarenbat
proposatzendu.
Arazoareninguruanikus-
entzunezkobategiteko
gaida,bainaezdu
edukiaondoegituratzen.
Ezdukontuanhartzen
genero-ikuspegia
eta
ez
du
hiz
kun
tza
inklusiboaetaezsexista
erabiltzen.Ezduelikadura
burujabetzarenaldeko
alternatibarikeskaintzen.
Iturria:Egileabera.
66
14.koadroa.Talde-lanariburuzkoebaluazio-errubrika
OS
O G
AI
GA
I H
OB
E D
EZ
AK
EE
ZG
AI
Tald
e-l
anag
atik
o
go
go
be
tetz
ea
Gogobetetze-
mai
la a
ltu
a ad
iera
zi d
u
tald
ean
lan
eg
in
ahal
izat
eag
atik
e
ta p
roie
ktu
a e
lkar
lan
ean
e
gite
agatik.
Talde-lanean
ero
so s
en
titu
da
eta
elk
arla
ne
an
eg
ind
ako
p
roie
ktu
an p
arte
h
artu
ahalizandu.
Go
go
han
dir
ik
gabeb
ain
a m
od
u e
go
kian
p
arte
har
tu d
u
elk
arla
ne
an
eg
ind
ako
proiektuan.
Ezdaerososentitu
taldeanlanegiten.
Tald
e-l
anak
e
git
ea
Jarrerapositiboa
etaproaktiboa
izan
du,taldeari
beregaitasuna
esk
ain
iz e
ta
tald
eki
de
en
gan
dik
ikasiz.Lan-giro
eg
oki
a so
rtze
n
lag
un
du
du
eta
ta
lde
kid
ee
n
krit
ikak
eta
g
om
en
dio
ak
onartuditu.
Jarreraaktiboa
izan
du
eta
eg
oki
tu
zaiz
kio
n la
ne
taz
ard
ura
tuda.
Lan-giroegokia
sort
zen
lag
un
du
o
hi d
u e
ta
tald
eki
de
en
kri
tika
e
ta g
om
en
dio
g
eh
ien
ak o
nar
tu
ditu.
Be
re e
gin
kizu
nak
beteditu,
gutxienekolana
eg
inezbaina
ge
hia
go
inp
likat
u
gabe.
Ezdulan-giro
eg
oki
a so
rtze
n
lagundueta,
orokorrean,ez
dit
u t
ald
eki
de
en
kr
itik
ak e
ta
go
me
nd
ioak
onartu.
Ezditubeti
eg
oki
tuta
ko
lanakegin,ez
denborarenetaez
formarenaldetik.
Lan-girotxarra
sortzendu;
tald
eki
de
ei k
riti
kak
egitendizkiebaina
ezdituberaien
kritikakonartzen.
Ban
akak
o
era
ntz
uki
zun
aEgokitu
tako
e
gin
kizu
n g
uzt
iak
beteditu.
Osoondo
anto
latz
en
dit
u
lan
ak e
ta m
od
u
era
gin
korr
ean
ku
de
atze
n d
u
denbora.
Eginkizun
ge
hie
nakbete
ditu.
Ondoantolatzen
dit
u la
nak
eta
h
ori
ek
eg
iteko
denbora.
Proposatutako
jardueretako
batzukbesterikez
dituegin.
Lan-planifikazioa
etadenboraren
kud
eaketahobe
ditzake.
Ezdujarduerarik
egiten.
Lan-planifikazioa
kao
tiko
a d
a e
ta
aurr
eik
usi
tako
denborakezdira
nahikoak.
Ikasten ikasteko konpetentzia. Proiektu bidezko lanak eskaintzen duen lankidetza-eremua honetarako baliatzea: a) parte hartzeko, besteekin harremanak izateko edo komunikazio eraginkorrerako gaitasunak garatzeko norberak dituen aukerak esploratzea; eta b) taldekideek erabiltzen dituzten ikasketa-estrategia desberdinak behatzea eta horietatik ikastea, batez ere genero-ikuspegidun elikadura burujabetzari lotutako ikerketa-lanetan (informazioa biltzea, iturriak kontrastatzea, azterketa, elkarrizketak, bisitak; azterketa-, sintesi- eta komunikazio-gaitasuna).
67
EBALUAZIOA
OS
O G
AI
GA
I H
OB
E D
EZ
AK
EE
ZG
AI
Pro
iekt
ua
aurk
ezt
ea
eta
ik
us-
en
tzu
ne
zko
ak e
git
ea
Au
rke
ztu
tako
pro
iekt
ua
bikainadaetaedukiak
-genero-ikuspegia
txertatzendutenak-
diz
iplin
arte
ko ik
usp
eg
i batetiklantzenditu.
Osomoduzehaztean
arra
zoit
zen
du
ere
du
ag
roin
du
stri
alar
en
au
rre
an e
likad
ura
burujabetzababestera
daram
anlogika.
Au
rke
ztu
tako
pro
iekt
ua
oso
on
a d
a e
ta e
du
kiak
d
izip
linar
teko
iku
spe
gi
batetiklantzenditu;
genero-ikuspegiaatal
batuetanbesterikez
duerabiltzen.Elikadura
burujabetzababesteko
arg
ud
io n
ahik
o e
mat
en
ditu.
Bid
eo
en
gid
oia
on
a d
a etaikus-en
tzu
ne
zko
e
rre
aliz
azio
a ar
gia
eta
interesgarria.
Au
rke
ztu
tako
pro
iekt
ua
eg
oki
a d
a e
ta e
du
kiak
diziplinenarabera
antolatzenditu;genero-
iku
spe
giaatalbakar
bateanlantzenda.
Elikaduraburujabetza
babestekoarrazoibatzuk
ematenditu.
Aurkeztutakobideoen
gidoiahob
e d
aite
ke
etaikus-entzunezko
errealizazioaapalada.
Au
rke
ztu
tako
pro
iekt
ua
nah
asia
da
eta
eg
itu
ra
esk
asa.Elikadura-
ereduendeskribapenean
okerrakdaude.
Bideoakgidoirikgabe
egindiraetaikus-
en
tzu
ne
zko
em
aitz
a e
skasada.
Par
te-h
artz
ea
Lan
du
tako
gai
en
in
gu
ruan
inte
res
han
dia
adieraztendu,galdera
eg
oki
ak egitenditu,bere
irit
ziak
eta
hau
snar
keta
k partekatzenditu,gelako
eztabaideta
n g
og
oz
par
te
hartzendu,adidago,eta
ge
laki
de
en
arg
ud
ioe
tara
irekitadago.
Lan
du
tako
gai
en
ing
uru
an
inte
resa
ad
iera
zte
n
du,bereiritziaketa
hau
snar
keta
k p
arte
katz
en
ditu,gelakoeztabaidetan
gogozpartehartzendu.
Lan
du
tako
gai
en
ing
uru
an
nolabaitekointeresa
adieraztendu,gelako
eztabaidetanparte
hartzendubereiritziaedo
hau
snar
keta
k e
skat
zen
zaizkioneanbakarrik.
Osointeresgutxi
adie
razt
en
du
lan
du
tako
gaieninguruan,bere
irit
ziak
eta
hau
snar
keta
k za
iltas
un
ez
adie
razt
en
dituetaezinbestekoa
deneanbakarrikparte
har
tze
n d
u g
ela
ko
eztabaidetan.
68
OS
O G
AI
GA
I H
OB
E D
EZ
AK
EE
ZG
AI
Jarr
era
eta
bal
ioak
Kritikoagoadajasoduen
informazioariesker.
Elikadurarenproblematika
lan
tze
ko ik
usp
eg
i desberdinakbaloratzen
dituetatokiko-global
dim
en
tsio
a ko
ntu
an
hartzendu.
Kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzenda.
Elikaduraaldatzekoeta
oh
itu
ra o
sasu
ng
arri
ago
ak
eta
ko
nts
um
o
ard
ura
tsu
ago
a iz
ate
ko
gogoaadieraztendu.
So
lidar
ioa
eta
en
pat
iko
a d
a g
ert
uko
ze
in
urr
un
eko
err
eal
itat
e
etapertsonekin,
baitaplanetaren
kontserbazioarekin
ere,kontsumoareneta
ingurumen-etagizarte-
on
do
rio
en
art
eko
lotu
ra
ulertzenbaitu.
Ge
ro e
ta k
riti
koag
oa
da
jasodueninformazioari
esker.
Au
rke
ztu
tako
ara
zoa
tokiko-globalikuspegi
bateanoinarrituz
baloratzendu.
Geroetagehiago,
kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzenda.
Elikadura
osa
sun
gar
riag
oa
eta
ko
nts
um
o a
rdu
rats
uag
oa
izatearren,zenbait
ald
ake
ta e
gite
ko g
og
oa
adie
razt
en
du
So
lidar
ioa
eta
en
pat
iko
a d
a g
ert
uko
err
eal
itat
ee
kin
e
ta p
lan
eta
ren
kontserbazioarekin.
Espiritukritikogutxidu,
daukaninformazioa
errepikatzekojoeradu.
Aurkeztutakoarazoabere
eg
un
ero
koar
eki
n lo
tuta
ko
alderdienaraberabakarrik
lantzendu.
Kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzeko
zailtasunakditu.
Elikaduranzenbait
ald
ake
ta e
gite
ko p
rest
d
ago
ora
in a
rte
izan
dak
o
ere
du
osa
sun
gai
tzar
i e
ta e
uts
iezi
nar
i uko
eg
in
beharezbadio.
Ezdaososolidarioa
eta
en
pat
iko
a aurkeztutakogizarte-eta
ingurumen-arazoekin.
Informaziokritikoki
azte
rtze
ko z
ailt
asu
nak
ditu.
Elikaduraarlokoarazoen
irak
urk
eta
par
tzia
lak
ed
o
loturarikgabekoakegiten
ditu.
Ezdakontsumo-ohituren
etagauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzekogai.
Ezdagoelikadura
osa
sun
gar
riag
oa
eta
ko
nts
um
o a
rdu
rats
uag
oa
izat
eko
ald
ake
tari
k egitekoprest.
Ezdabateresolidarioa,
ezpertsonatxiroekin,
ezplanetarekin,eta
gainerazoritxarrekoeta
errespeturikgabeko
komentarioakegitenditu.
Iturria:Egileabera.
69
EBALUAZIOA
OS
O G
AI
GA
I H
OB
E D
EZ
AK
EE
ZG
AI
Jarr
era
eta
bal
ioak
Kritikoagoadajasoduen
informazioariesker.
Elikadurarenproblematika
lan
tze
ko ik
usp
eg
i desberdinakbaloratzen
dituetatokiko-global
dim
en
tsio
a ko
ntu
an
hartzendu.
Kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzenda.
Elikaduraaldatzekoeta
oh
itu
ra o
sasu
ng
arri
ago
ak
eta
ko
nts
um
o
ard
ura
tsu
ago
a iz
ate
ko
gogoaadieraztendu.
So
lidar
ioa
eta
en
pat
iko
a d
a g
ert
uko
ze
in
urr
un
eko
err
eal
itat
e
etapertsonekin,
baitaplanetaren
kontserbazioarekin
ere,kontsumoareneta
ingurumen-etagizarte-
on
do
rio
en
art
eko
lotu
ra
ulertzenbaitu.
Ge
ro e
ta k
riti
koag
oa
da
jasodueninformazioari
esker.
Au
rke
ztu
tako
ara
zoa
tokiko-globalikuspegi
bateanoinarrituz
baloratzendu.
Geroetagehiago,
kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzenda.
Elikadura
osa
sun
gar
riag
oa
eta
ko
nts
um
o a
rdu
rats
uag
oa
izatearren,zenbait
ald
ake
ta e
gite
ko g
og
oa
adie
razt
en
du
So
lidar
ioa
eta
en
pat
iko
a d
a g
ert
uko
err
eal
itat
ee
kin
e
ta p
lan
eta
ren
kontserbazioarekin.
Espiritukritikogutxidu,
daukaninformazioa
errepikatzekojoeradu.
Aurkeztutakoarazoabere
eg
un
ero
koar
eki
n lo
tuta
ko
alderdienaraberabakarrik
lantzendu.
Kontsumo-ohitureneta
gauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzeko
zailtasunakditu.
Elikaduranzenbait
ald
ake
ta e
gite
ko p
rest
d
ago
ora
in a
rte
izan
dak
o
ere
du
osa
sun
gai
tzar
i e
ta e
uts
iezi
nar
i uko
eg
in
beharezbadio.
Ezdaososolidarioa
eta
en
pat
iko
a aurkeztutakogizarte-eta
ingurumen-arazoekin.
Informaziokritikoki
azte
rtze
ko z
ailt
asu
nak
ditu.
Elikaduraarlokoarazoen
irak
urk
eta
par
tzia
lak
ed
o
loturarikgabekoakegiten
ditu.
Ezdakontsumo-ohituren
etagauregungoosasun-,
ingurumen-,ekonomia-
etagizarte-arazoenarteko
harremanazjabetzekogai.
Ezdagoelikadura
osa
sun
gar
riag
oa
eta
ko
nts
um
o a
rdu
rats
uag
oa
izat
eko
ald
ake
tari
k egitekoprest.
Ezdabateresolidarioa,
ezpertsonatxiroekin,
ezplanetarekin,eta
gainerazoritxarrekoeta
errespeturikgabeko
komentarioakegitenditu.
15.koadroa.Edukienebaluazio-errubrika
Ikas
gai
aM
ULT
ZO
AE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
BIK
AIN
Lo
rtze
n d
uO
SO
ON
GI
Ez
gu
ztiz
NA
HIK
O
Zai
ltas
un
ez
GU
TX
I E
z d
u lo
rtze
n
Bio
log
ia e
ta
Ge
olo
gia
Nutrizioa,
pertsonak,
osasuna.
B4
.5Elikadura
orekatubaten
gar
ran
tzia
justifikatzea(CT).
B3
.8Ohitura
etabizi-estilo
osa
sun
gar
riak
iz
ate
are
n g
arra
ntz
ia
balioestea...(EU).
B2
.6Elikadura-
oh
itu
ra p
ert
son
alak
etakulturalak.
Elikadura-ohitura
osa
sun
gar
rie
n
gar
ran
tzia
justifikatzea(CV).
B4
.13Elikaduraon
bateketaariketa
fisikoakosasunean
du
en
gar
ran
tzia
argudiatzea(IB).
Elikagai
gar
ran
tzit
sue
ne
n
osaeraetafuntzioa
identifikatzeneta
azaltzenditu.Dieta
etabizi-estilo
osa
sun
gar
riak
identifikatzen
dit
u e
ta o
hit
ura
o
sasu
ng
aitz
eta
tik
bereiztenditu.
Osasunakaltetzen
dutengizarte-
praktikajakinak
eza
gu
tze
n d
itu
eta
badakihorieknola
saihestu.
Elikagai
gar
ran
tzit
sue
ne
tako
batzuenosaeraeta
funtzioaidentifikatzen
etaaipatzenditu.
Dietaetabizi-estilo
osa
sun
gar
riak
identifikatzen
dit
u e
ta o
hit
ura
o
sasu
ng
aitz
eta
tik
bereiztenditu.
Elikagai
gar
ran
tzit
sue
ne
n
osa
era
eta
funtzioaaipatzeko
zailtasunakditu.
Dietaetabizi-estilo
osa
sun
gar
riak
identifikatzeko
eta
oh
itu
ra
osa
sun
gai
tze
tati
k bereizteko
zailtasunakditu.
Ezdituelikagai
gar
ran
tzit
sue
ne
n
osaeraetafuntzioa
ezagutzen.Ezditu
dietaetabizi-estilo
osa
sun
gar
riak
eta
o
sasu
ng
aitz
ak
bereizten.
CT:Catalunya
EU:Euskadi
CV
: Co
mu
nit
at V
ale
nci
ana
IB: I
lles
Bal
ear
s
70
Ikas
gai
aM
ULT
ZO
AE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
BIK
AIN
Lo
rtze
n d
uO
SO
ON
GI
Ez
gu
ztiz
NA
HIK
O
Zai
ltas
un
ez
GU
TX
I E
z d
u lo
rtze
n
Gaz
tela
nia
e
ta L
ite
ratu
raA
ho
zko
komunikazioa.
Entzuteaeta
hitzegitea.
B3
. 10
eta
11
Jendaurrean
hitzegitea.
Eztabaidetanparte
hartzea(CT).
B1.
1Hainbat
ere
mu
ko
(pertsonala,
akad
em
iko
a/e
sko
lako
a e
ta
soziala)ahozko
test
uak
ule
rtze
a (IB).
Jendaurreanhitz
eg
iteko
go
go
a ad
iera
zte
n d
u
betietaoso
mo
du
eg
oki
an
adie
razt
en
dit
u
ideiak.Komunikatu
nah
i du
en
m
ezu
a p
rim
era
n
eg
itu
ratz
en
du.Genero-
iku
spe
gid
un
e
likad
ura
burujabetzaren
gar
ran
tzia
justifikatzeko
arg
ud
io s
en
do
ak
ematekogaida.
Gehienetan,
jendaurreanhitz
eg
iteko
go
go
a ad
iera
zte
n d
u
eta,orokorrean,
mo
du
eg
oki
an
adieraztendituideiak.
Komunikatunahiduen
me
zua
eg
itu
ratz
en
du.Genero-
iku
spe
gid
un
elik
adu
ra
burujabetzaren
gar
ran
tzia
justifikatzekozenbait
arg
ud
io e
mat
eko
gai
da.
Batzuetan,
jendaurreanhitz
egitendubaina
adie
razt
eko
moduahobe
daiteke.Laguntzaz,
kom
un
ikat
u n
ahi
du
en
me
zua
eg
itu
ratz
en
du.Genero-
iku
spe
gid
un
e
likad
ura
burujabetza
alternatibabezala
pro
po
satz
en
du
bainaezduhorren
ald
eko
arg
ud
io
sendorikematen.
Ia e
z d
u
jendaurreanhitz
eg
iten
eta
ide
iak
mo
du
eg
oki
an
adie
razt
eko
zailtasunakditu.
Mezuaezdago
eg
itu
ratu
ta e
ta
ezdagenero-
iku
spe
gid
un
e
likad
ura
burujabetzaren
iku
spe
gia
aza
ltze
ko
gai.
Idat
zizk
o
komunikazioa.
Irak
urt
zea
eta
idaztea.
B2
.5Lan-proiektu
indibidualak
edokolektiboak,
fasedesberdinei
jarraituzam
aierako
produktubat
lortzeko(CV).
B3
.3Azalpen-eta
argudio-testu
era
gin
korr
ak
egitea,argiaketa
egituratuak.(EU).
POIlan-prozesuan
go
go
z p
arte
hartudu,fase
guztieijarraituz,
beregaitasunak
tald
eki
de
eki
n
par
teka
tuz
eta
e
likad
ura
ren
ar
azo
are
n
azte
rke
tari
izae
ra
kritikoaemanez.
Ho
rtik
so
rtu
tako
ikus-entzunezkoak
krit
iko
ak e
ta
propositiboakizan
dira.
POIlan-prozesuan
partehartudu,fase
gehieneijarraituz
etaberegaitasunak
tald
eki
de
eki
n
partekatuz.Hortik
sortutakoikus-
en
tzu
ne
zko
ak
arg
iak
izan
dir
a etaalternatibak
proposatzendituzte.
POIlan-prozesuan
par
te h
artz
eko
laguntzabehar
izandu,fasegutxi
batzueijarraituz.
Ho
rtik
so
rtu
tako
ikus-entzunezkoak
soila
k iz
an d
ira
eta
eta
dir
a o
so
sormenezkoakizan.
Ia e
z d
u p
arte
har
tu
POIlan-prozesuan.
Ho
rtik
so
rtu
tako
ikus-entzunezkoak
kalitatebaxukoak
eta
nah
asp
ilats
uak
izandira.
71
EBALUAZIOA
Ikas
gai
aM
ULT
ZO
AE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
BIK
AIN
Lo
rtze
n d
uO
SO
ON
GI
Ez
gu
ztiz
NA
HIK
O
Zai
ltas
un
ez
GU
TX
I E
z d
u lo
rtze
n
Go
rpu
tz-
He
zku
ntz
aEgoerafisikoa
eta
osa
sun
aB
1.1Ekintza
mo
torr
eko
faktoreak
etajarduera
fisikoarenkontrol-
me
kan
ism
oak
ai
ntz
at h
artz
ea
eta
osa
sun
are
kin
erlazionatzea(IB).
B1.
4Jarrera
etabizimodu
osa
sun
tsu
en
eta
gorputz-irudiaren
etagaixotasunen
prebentzioaren
artekolotura(CV).
B1.
5Elikadura
orekatuareneta,
jarduerafisikoaren
arabera,beharrezko
eg
oki
tzap
en
en
g
arra
ntz
ia o
nar
tze
a (CT).
B.2
.5Elikadura
ore
katu
ak
osa
sun
era
ko
du
en
gar
ran
tzia
z hausnartzea.(EU).
Bizi-estilo
osa
sun
gar
ria
izateko,jarduera
fisikoegokia
eta
elik
adu
ra
osa
sun
gar
ria
konbinatzearen
gar
ran
tzia
identifikatzekogai
da.Modukritikoan
etagenero-
ikuspegiaerabiliz,
go
rpu
tz o
sasu
nts
ua
etapublizitateak
-merkatu-logika
patriarkalbatean
oinarrituz-
esk
ain
tze
n d
ue
n
ed
ert
asu
n/
osa
sun
ideiabereizteko
gaida.
Jarduerafisikoaren
eta
elik
adu
ra
osa
sun
gar
riar
en
g
arra
ntz
ia u
lert
zeko
gaida.Tokiko
elik
agai
en
ko
nts
um
oa
bereeguneroko
oh
itu
ren
art
ean
txertatzendu.
Publizitateakgorputz-
iru
dia
n d
ue
n e
rag
ina
identifikatzendu
eta
kri
tiko
a d
a o
hik
o
edertasun-kanonekin.
Batzuetanbakarrik
lotzenditujarduera
fisikoaetaelikadura
osasungarria.
Publizitateak
gorputz-irudian
du
en
era
gin
a identifikatzendu.
Ezduerlazio
sen
do
rik
iku
ste
n
jarduerafisikoaren
eta
elik
adu
ra
osa
sun
gar
riar
en
artean.Ezda
krit
iko
a g
orp
utz
en
publizitatearekin,
ezt
a sa
ltze
n
direnedertasun-
kanonekinere.
72
Ikas
gai
aM
ULT
ZO
AE
BA
LUA
ZIO
-IR
IZP
IDE
AK
BIK
AIN
Lo
rtze
n d
uO
SO
ON
GI
Ez
gu
ztiz
NA
HIK
O
Zai
ltas
un
ez
GU
TX
I E
z d
u lo
rtze
n
Ge
og
rafia
eta
H
isto
ria
Jarduera
eko
no
mik
oa
eta
an
tola
keta
politikoa.Giza
espazioa.
B2
.1Baliabideen
banaketaren
desorekak,kausak
etaondorioak,eta
gar
ape
n ir
aun
korr
a la
gu
ntz
eko
ne
urr
iak
aztertzea(CT).
B3
.6Politiken
eg
oki
tasu
na
gatazkak,
jarrerakritikoa
gizaeskubideen
eta
gar
ape
n
irau
nko
rrar
en
p
rop
osa
me
nak
(CV).
B2
.3
Ne
kaza
ritz
are
n
eza
ug
arri
ak
eta
ara
zoak
identifikatzea(EU).
B1.
3 In
gu
rum
en
ar
azo
ak e
zag
utz
ea
etaaztertzea(IB).
Egokitasunezeta
iniziatibaz,hainbat
iturrierabiltzendu
ind
arre
an d
aud
en
elikadura-ereduen
eza
ug
arri
nag
usi
ak
identifikatzeko;
ele
me
ntu
en
(energetikoak,
teknologikoak,
finantzarioak,
ingurumenekoak,
osasunekoak,
gizarte-mailakoak)
arte
ko h
arre
man
a p
rim
era
n
ule
rtze
n d
u e
ta
horiekgizartean,
ekonomian,
politikan,
ing
uru
me
ne
an
eta
ku
ltu
ran
d
itu
zte
n o
nd
ori
oak
ze
haz
tasu
n
han
diz
aza
ltze
n
ditu.Berezkoiritzi
arra
zoit
ua
du
eta
eredudesberdinen
abantailaketa
desabantailak
egokitasunez,
asertibotasunez
eta
ze
haz
tasu
n
kon
tze
ptu
ale
z eztabaidatzeko
gaida.
Iniziatibaz,hainbat
iturrierabiltzenditu
ind
arre
an d
aud
en
elikadura-ereduen
eza
ug
arri
nag
usi
ak
eta
ho
rie
n a
rte
ko
loturakidentifikatzeko,
horiekgizartean,
ekonomian,politikan,
ing
uru
me
ne
an
eta
ku
ltu
ran
d
itu
zte
n o
nd
ori
oak
e
go
kita
sun
ez
azal
tze
n
ditu.Berezkoiritziadu,
nahikoarrazoitua,eta
eredudesberdinen
abantailaketa
desabantailak
asertibotasunez
eta
eg
oki
tasu
n
kon
tze
ptu
ale
z eztabaidatzekogaida.
Laguntzaz,hainbat
iturrierabiltzen
dit
u in
dar
rean
daudenelikadura-
ere
du
en
eza
ug
arri
n
agu
siak
eta
ho
rie
n
arte
ko lo
tura
k identifikatzeko
eta,orokorrean,
horiekgizartean,
ekonomian,
politikan,
ing
uru
me
ne
an e
ta
kult
ura
n d
itu
zte
n
on
do
rio
ak a
zte
rtze
n
ditu.Berezko
iritziadu,ezoso
arrazoitua,eta
eredudesberdinen
abantailaketa
desabantailak
mo
du
eg
oki
an
eztabaidatzeko
gaida.
Lag
un
tza
duenarren,
mo
du
oke
rre
an
erabiltzenditu
iturridesberdinak
ind
arre
an d
aud
en
elikadura-ereduen
eza
ug
arri
nag
usi
ak
eta
ho
rie
n
arte
ko lo
tura
k identifikatzekoeta
horiekgizartean,
ekonomian,
politikan,
ing
uru
me
ne
an e
ta
kult
ura
n d
itu
zte
n
on
do
rio
ak m
od
u
oke
rre
an a
zte
rtze
n
ditu.Arrazoitu
gabekoiritziadu
eta,hortaz,ezda
eredudesberdinen
abantailaketa
desabantailak
argudiatzekogai.
Iturria:Egileabera.
73
EBALUAZIOA
16.koadroa.Ikasleekebaluatzendute
IRAKASKUNTZA-IKASKETA PROZESUA AUTOEBALUAZIOA
Irakasleen jokabideari buruz
} Irakasleakargiazaldudulan-proposamena,sortu diren zalantzak argitu ditu eta gelako erritmoetaramoldatuda.
} Irakasleaksortuduenikasketa-giroakinterakziosozialpositiboa,talde-laneangogozpartehartzeaetaikastekomotibazioasustatuditu.
} Irakasleakbilaketaaktiboa,lankidetza,etaelkar-laguntzanoinarritutakointerakzioasustatudugelan.
} Irakasleakhainbatikasketa-estrategiaeskainidu pentsamendu kritikoa garatzen laguntzeko etaikerketa-prozesuakerrazteko.
Banakakoa
}Elikadurarenproblematikariburuzkolan-proposamenarekinmotibatutasentitunaiz.
}Talde-lanarieskerelkarrekinlanegitenikasidudala uste dut eta pertsona arteko eta gizarte-harremanetarakogaitasunerabilgarriakeskuratuditudala.
}Gaialantzekoerabilidugungenero-ikuspegiakestereotipoakedojarrerasexistaetadiskriminatzaileakgainditzenlagundudit.
}Nagusidirenelikaduraeredueietaelikadura-eredualternatiboeiburuzgauzaberriakikasiditut.
}Genero-ikuspegiakemakumeenekarpenak,ezagutzaketajakintzaketabereneskubideaketaelikaduraburujabetzarenaldekoproposamenakbistaratzenlagundudit.
} Lankolektiboetanizandudanahaleginpertsonal,erantzukizun-etalankidetza-maila.
}Amaierakoproduktuarekiko(ikus-entzunezkoak)gogobetetzemaila.
}Nirekontsumo-ohiturakhobetzekokonpromisozehatzetaerrealistakhartzekogainaiz.
Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza (POI) metodologia buruz.)
} Lan-planaargiaetaerakargarriaizanda.
}Elikadurarenproblematikariburuzkoedukiakiradokitzaileaketaerakargarriakizandira.
}POImetodologiakalderdiberriakezagutzekoaukera eman du eta diziplinarteko ikasketa erraztudu.
}Metodologiakpartehartzeaktiborakoetaeztabaidakolektiborakoaukeragehiagoeskainiditu.
}Talde-lanakikerketa-proiektuaaberastudu.
}Taldekideen arteko interakzioak prozesuan sortutako zailtasunak gainditzeko aukera emandu.
} Ikus-entzunezkoakegokiakizandiraikaspenakkomunikatzeko.
Talde-lana
}Taldekokideguztiekberengaitasunenaraberakoekarpenaegindute.
}Taldea ondo antolatu da elkarlanaren errendimendualtuenaklortzeko.
}Gainontzeko taldeekiko eta gela osoarekiko interakzioakosopositiboakizandira.
}Taldeaklan-prozesuansortutakozailtasunakgainditzekogaitasunaizandu,batezeregenerokojoeradutenhoriek.
}Kontsumoalternatibokoproposamenkolektiboakelkarrekinproposatzeko/sortzekogaiizangara.
Iturria:Egileabera.
74
BALIABIDEAK
Janaria kultura da. Slow Food International.
https://www.youtube.com/watch?v=Mr4Zo1jW_7k
Bide berriak. Elikadura burujabetza. Euskal Herria
https://vimeo.com/87773811
Elkarrekin planeta hoztu dezakegu – Elikadura Burujabetza. Vía campesina eta Grain.
https://www.youtube.com/watch?v=ZlAccOmFdiQ
75
BALIABIDEAK
Gauzen hiztoria. Workgroup for sustaninable production an consumption.
https://www.youtube.com/watch?v=9GorqroigqM
Irtenbideen historia. The Story of Stuff Project.
https://www.youtube.com/watch?v=cpkRvc-sOKk
Ingurumen-justizia mapa
http://ejatlas.org/
76
Aztarna ekologikoa neurtzeko. Country Overshoot Days.
https://www.footprintnetwork.org/
Sombra sariak. Ecologistas de acción.
https://www.ecologistasenaccion.org/article34513.html
Lan-banaketa: ardurakidetza. De la Peña, Eva María.
http://www.educarenigualdad.org/documento/?id=1229
77
BALIABIDEAK
Bideoa: Master Choff osasungarria
https://youtu.be/YQF7e-LzTT4
Lanak: enplegua, zaintzak eta lanaren banaketa sexuala. FUHEM.
http://www.fuhem.es/proyecto_igualdad/pdf/cap_3.pdf
Unitate didaktikoa: Nork ematen digu jaten? Gure osasuna eta planetarena multinazionalen eskuetan. Justicia alimentaria.
https://www.alimentaccion.net/sites/default/files/DAME%20VENENO-SECUNDARIA-PDF-INTERACTIVO-EUSKERA-CAMBIOS%202018.pdf
78
Nork emanten digu jaten? Disziplinen arteko proiektua “Master choff osasungarria”. Justicia alimentaria.
https://www.alimentaccion.net/s i tes/defaul t/f i les/MASTER-CHOFF-SECUNDARIA-EUSK-PDF-INTERACTIVO_0.pdf
SUGAR: gozo bat oso mingotsa
https://alimentaccion.net/es/recursos/sugar-gozo-bat-oso-mingotsa
Erakuslehioak gara. Norberaren erabakietan publizitatearen eragina murrizteko giltzak. Justicia alimentaria.
https://www.alimentaccion.net/sites/default/files/PUBLIZITATEA-UNITATE%20DIDAKTIKOA_0.pdf
79
BALIABIDEAK
BIBLIOGRAFIA
} ÁlvarezRivera,Beatriz(2012):Porfolio docente.Valentzia,Trilemaeducación.Hemen:
� http://www.ceice.gva.es/documents/162784507/163142369/Porfolio.pdf
} BahamondeCobo,RafaelArturo(2017):De la agroindustria a la agroecología: una reflexión para el caso ecuatoriano. Hemen:
� http://repositorio.puce.edu.ec/handle/22000/14234
} Egea,Alex;Barbeito,Cécileetal.(2012):Competencias y EpD. La educación para el desarrollo en el currículum escolar desde la perspectiva de las competencias básicas. Barcelona,Edualter/EscoladePau.Hemen:
� http://edualter.org/documents/competencies/mec/mec.pdf
} Gallar, David y Ángel Calle (2017): “La construcción de sujetos políticos y laagroecología: una lucha por lavida”.Dossier Agroecología, un paso más hacia la sostenibilidad de la vida en Boletín Ecos, 39. zkia. FUHEM Ecosocial. pp. 16-22. Hemen:
� http://www.fuhem.es/ecosocial/articulos.aspx?v=10241&n=0
} DeSousa Santos, Boaventura (2011): “Epistemologías del Sur” enUtopía y Praxis Latinoamericana, 16. libk. 54. zkia., uztaila-iraila. 17-39. orr. Universidad del Zulia,Maracaibo,Venezuela.Hemen:
� http://www.redalyc.org/service/redalyc/downloadPdf/279/27920007003/1 �
80
ERANSKINAK
TXIROAK OBESOAK DIRA
JavierMato(2018kouztailaren14a-16:16)
Urtero,elikagaienzenbaitmultinazionalenexekutiboak,dozenaerdiinguru, nazioarteko inbertitzaile agresiboen aurrean aurkeztendira beren emaitza ekonomikoak azaltzeko. Burtsa-analistek,
diruarenjabeakordezkatzendituztelarik,emaitzakkontuhandizaztertzendituztebainaezduteinoizdesengainuahartzen;izanere,enpresahorienkudeatzaileeknegozio-bolumenarenetairabazienhazkuntzasistematikoaaurkeztendute;geroetaherrialdegehiagorahedatzendirelaegiaztatzendute; gero eta tokikomarka gehiago erosten dituzte, betiko horiek; etamundumailandutenpresentziasendotzendute,inorkerehorieieustekogauza ez delarik. Exekutiboen emaitza horiek saritzen dituzten urtekobonusakzintzoetagusturaordaintzenzaizkie,negozioaprimeranbaitoaazken hamarkadetan. Enpresa horien finantza-zuzendariek power pointsofistikatuakerabiltzendituztehonakohauekerakusteko:ROIanolahaztenden,salmentaknolahaztendiren,markaknolafinkatzendireneta,jakina,nolasaritzendituztenmerkatuekbalorehoriekberenkotizazioakhandituz.Izan ere, elikagaien multinazionalen kudeaketa, bilakaera eta emaitzakgorakogezimultzobatenbitartezlaburbiltzendira.
Oraindikere,gogoandaukagunolaenpresahorietakobatekBalearretarabidalizituenberenzuzendariaketa,22.000miloipezetakoeramaile-txekebatenbitartez,MenorcakoElCaseríomarkaetafabrikaospetsuaerosizuen.Abeltzainak, eskulanak, langileen ezagutzak eta gaztaren zapore berezihorrek haingarrantzi gutxi zutennon lastermultinazionalabertatik joanzen,benetanmerezizitzaienlogoaetaizenaberarekineramanez.Hangoa,ordea,RuizMateos xelebreareneskuetanabandonatutautzi zuten. Egiaesan, El Caserío garrantzirik gabeko oztopo bat zen xerretako gaztarenEspainakomerkatuosoaberemenpe izateko;horixebaitzen,hainzuzenere, enpresaren zuzendaritzak asmatutako estrategia. Negozio-ereduhutsezinaduzunean,arrakastabermatutadagoenean,merkataribatekereez amestutako hori lortzeko prest zaudenean, orduan negozioak egiteaosoerrazada.
Hala ere, ikuspegi etikobatetik, elikagaiennegozioak iruzur handiadira.Ez dago zigor-kodean tipifikatuta, baina lotsagarria da beste edozeinikuspegitik. Ez, multinazional horiek ez dituzte iraungitako produktuaksaltzen,ezduteekilore-olioaoliba-olioaizangobalitzbezalasaltzen,etaezgaituzteosagaiekinengainatzenbaina,halaere,trikimailuakerabiltzendituzte.Denadagardena,bainairuzurtia.Zientifikokidiseinatutakoiruzurra,agintarieketahedabideekhoriizorraezdezaten.
81
ERANSKINAK
Azken hamarkadetan, enpresa horiek janari-adikzioa sortzen ikasi dute;izanere,laborategiangaratutakozenbatiosagaierabilizkontsumitzaileakberen menpe jartzen dituzte. I+G famatuaz ari gara, baina dastamenariaplikatuta,emaitzenkontuari.Kasubatean,publizitateakberakestrategiahori argitzen du: “once you pop you can’t stop” (pop egindakoan ezinzara gelditu) onartzen du patata-iragarki batek. Izan ere, kimikak horiahalbidetzen du. Normalean, azukre dosi altuak eta karbohidrato osokontzentratuak erabiltzen dituzte, askotan artotik ateratzen dituztenak.Azkenhoriekazukrearenabsortzioaerraztenduteberehalakoasebetetzeaeskainiz. Osagai kimiko horietako bat, glukosa jarabea hain zuzen ere,elikagaiaskotanaurkitzendugubainaeznaturan.Horrekmundukokaloria-ahorakinaren%12osatzendu.Ezdailegala,bainaosasungarriaereez.
Halaber,askotan,osagaikimikohoriekgozagarriekin,koipeekin,gatzarekin,zapore-indartzaileekinedokafeinarekinnahastendituzteetaiaproduktuindustrial guztietan aurkitzen ditugu: pizzetan zein izozkietan, gailetetanzein gosaltzeko zerealetan, freskagarrietan zein patata frijituetan.Txokolatezkoizozkibatek,adibidez,karbohidratohoriezgain,irinfinduak,gatza, olioa, kakaoa, zapore-indartzaileak eta kontserbatzaileak ditu. 37osagaiere izanditzake,osogozagarriadenemaitzabatemanez.Horrenaurrean,FetaSóller-ekaukeragutxiditu.
Azken bi hamarkadetan, zenbait ikertzaile independentek egoera horiezagutzera ematen saiatu dira, batez ere horrek osasunean dituenondorioakikusita.Ondorioakesperodaitezkeenakdira,elikagaihorietakobatzuek, espero ez ditugun horiek ere, kaloria-ahorakina hamarrezbiderkatzen baitituzte. «Janariaren eremua erabat aldatu da [azkenurteetan] mendekotasun-sortzaileak diren janariak agertzearekinbatera -azaltzen du artikulu akademikoetako batek-. Industria aurrekogaraian, gizakiek prozesatu gabeko dieta bat zuten, proteina, ale etaedukiaskokoaetagatzgutxikoa.(...) Industrializazioarekinetaaurrerapenteknologikoarekin,kaloriaugarikodietabateraigaroginen;koipe,azukre,gatz,kafeinaetazapore-indartzaileartifizialugariduna».Pizzaindustrialzatibateklaranjabatekbaino20biderkaloriagehiagoizanditzake.Akademikoaskokelikadurarenmanipulaziohorrenefektuadrogekinlotzendute;izanere,helburuaadikzioasortzeada,fidelizatuzetakontsumoahandituz.
Inorkezditutrikimailuhoriekezagutzenbainakontsumitzailegutxibatzueisenakhonakohauesatendie:produktuindustrialakezdirelaosasuntsuak.Gizartearenbestezatibatekezduhorieresusmatzen,bainabetikomoduanjateanahiagodu.Aitzitik,industriakgeroetaherritargehiagobereganatzenditu.Esatebaterako,AEBkobiztanleen%35obesoada;Espainian%17da,dagoeneko, eta %50k gehiegizko pisua du. Espainian, 1970az geroztik,obesitatea hirukoiztuda, elikaduraren negozioarenmerkantilizazioarekinbatera.Honahemenkontraesana:duelaehunurte,argaltasunapobreen
82
ezaugarriazen;gaur,ordea,guztizkontrakoada,pobreakobesodaudeezdutelakoondojatekoprestakuntzariketa,ondorioz,janarilasterrerajotzendutelako.
Multinazionalhandieklegeekuztendituztenhutsuneakbetetzendituztenbitartean, gure politikoak ez dira enteratu ere egin, besteak beste, ezdaudelakoesplotazioarekinkezkatuta.Kapitalismobasatiakhauerakustendigu:Adorno pesimistak arrazoia zuen. Konponbidea behar duten arazoasko ditugu baina, zoritxarrez, politikoek konponbide asko dituzte etaarazoenbiladabiltza.Tabakoarekingertatutakoaelikadurarekingertatzenarida,bainamodularriagobatean;bainahoriezdapolitikokizuzenaeta,hortaz,guztiekezikusiaegitendiote.
JavierMatokazetariaetaCESAGekoirakasleada.ElMundo,Acontracorriente.http://www.elmundo.es/baleares/2018/07/14/5b4a0591e2704e2f338b45c4.html
83
ERANSKINAK
ELIKADURA TRADIZIONALETIK NEKAZARITZA-INDUSTRIARA IGAROTZEA
Urratsik garrantzitsuena laboreen eta abereen banaketa izan zen;izan ere, horrela, korporazioek taldeen arteko funtzio gehigarriak(batez ere, lurrak lantzea, abereentzako bazka eta animalia-
jatorrikoongarrinaturalak)ordezkatukozituzteninputindustrialakeskainiahal izangozituzten.Hala,korporaziohandiaksortuziren,honakohaueksaltzenzituztenak:erregai fosilenkontsumoanoinarritutakonekazaritza-makinak,ongarrikimikoaketaartoerasojairinezegindakopentsuak.Bestealde batetik, abeltzaintza intentsiboko operazioek, bada, nekazaritza-ustiategiak giza-kontsumorako elikagaiak ekoiztetik animalientzakopentsuakekoizterapasatzeraanimatuzituzten,batezeresojaetaartoa[...]
Zentzu horretan,monolaborantza berriak izugarri ahulak ziren izurriteenaurrean (intsektuak, gaixotasunak, onddoak, belar txarrak) eta horiekpestizidaartifizialetaraegokitzenzirenneurrian,geroetapestizida-kopuruhandiagoak erabili behar zituzten. Denboraz, teknologia genetikoarenaplikazionagusiekbazkarakolaborehoriekgeroetaglifosato (herbizida)gehiagotoleratzekoahalmenaizateaizangozutenhelburu[...]
Zentzuhorretanere,azpimarratzekoadanekazaritza-industriarensorrerajabetza pribatuaren ekonomia-sistema kapitalistaren berezko logikarilotutakogertakaribatdela[...]
Beraz,faktoreetaindarhoriekbategitearenondorioz,elikagaien,zuntzen,hazien, produktu kimikoen eta substratu farmazeutikoen ekoizpenean,eraldaketan eta merkaturatzean zuzenean zein zeharka sartutako sektore “kate”batsortuzen.Katehorri,bada,nekazaritza-industriadeituohizaio(Agrifood.info, 2017).Hala, nekazaritza-industriaren “kate-mailak”honakosektore hauek hartzen dituzte:
}Hainbatcommodityrenekoizpena:elikagaiezeraldatuak,akuikultura,zuntzaetasubstratukimikoak.
}Commodityakproduktulandubihurtzenditueneraldaketatertziarioa.
}Lehenetahirugarrensektoreetakoinputenekoizpena.
}Txikizkakoetahandizkakomerkaturatzea-lehengaienazeinelikagaiprozesatuena,zuntzarenaetabestehainbatprodukturena-,kontsumitzaileei.
}Gaikuntza,finantza,ikerketaetaaholkularitzateknikozerbitzuakemateakate-mailaguztiei”.
Iturria:BahamondeCobo,RafaelArturo(2017:29-32).
http://repositorio.puce.edu.ec/handle/22000/14234
Alimentacción VSF-Justicia Alimentariaren eta Hegoa institutuaren hezkuntza proposamen bat da. Horren bitartez, Elikadura Burujabetzaren printzipioetan oinarritutako elikadura eredu alternatibo bat sustatu nahi dugu. Hala, ikastetxea elikadura onarekin eta bizitzaren iraunkortasunarekin konprometitutako instituzio bat bihurtzen da. Alimentacciónetik irakasleak eta ikasleak laguntzen ditugu, hauen bitartez: prestakuntzak, tailerrak, baliabide didaktikoak, etab. Baliabide horiek erabiliz, hezkuntza komunitatea gure elikadura ereduak gizartean, ekonomian eta ingurumenean dituen ondorioen (ekoizpena, banaketa, merkaturatzea eta kontsumoa) inguruan kontzientziatu nahi ditugu. Gizarte-hezkuntza ekimen horrek elikaduraren gaia ikuspegi global batetik lantzen du, genero eta iraunkortasun ikuspegietan oinarrituz. Alimentacción programak Nazioarteko Lankidetzarako Espainiako Agentziaren (AECID) laguntza du.
