- A S T E K O G A I A -

2.000 urteko negozio katolikoa

Konstantino enperadoreak jabetzak izateko eskubidea eman zionetik, Eliza Katolikoakondare ekonomiko itzela bildu du, sarri ondasun horiek publiko bihurtzeko egindako

ahaleginak saihestuz. Azkena Nafarroan bertan izan da: Elizak Hipoteka Legearen zirrikitubat aprobetxatu du euro gutxiren truke 1.000 eraikinetik gora bere izenean jartzeko.

Elizaren ondasunak

Nagore Irazustabarrena

STATIC.COM

2010EKO MAIATZAREN 2A 5

E l i z a r e n o n d a s u n a k-

6 2010EKO MAIATZAREN 2A

monasterioak kreditu-erakunde gisa jardunzuten sarri, Elizak lukurreriaren kontrakomezua zabaldu arren –XII. mendean Nor-mandiako abadietan kredituen interesa%15ekoa izan ohi ze–.

Eta prekarioen bidez lur-eremu zabalakeskuratu zituen; kontratu horien arabera,jatorrizko lurjabeak lurra ustiatzen jarraitzen

zuen baina jabegoa Elizarenesku uzten zuen. Gainera preka-ristak errenta finkoa ordaindubehar zion Elizari. Kontratuasinatzea erabakitzen zuen ustia-tzaileak, modu horretan, nekaza-rien ekonomia gorabeheratsuaeta etorkizun iluna saihestenzuen eta bere egoera egonkor-tzen. Eta Elizarentzat jokaldiborobila zen hura: jabegoa esku-

ratzen zuen, errenta jasotzen zuen eta ezzuen ezertxo ere ordaindu behar, zerga-sal-buespena zela-eta.

XIII. eta XIV. mendeetan, hirien goraldia-rekin bat, eraikinen jabetzak izugarri handituzituen Elizak. Katedralak, monasterioak, eli-zak eta hilerriak herritarrek ordaintzen etaeraikitzen zituzten, baina jabegoa eliztarrekzuten eta haiek ustiatzen zituzten ondasunberriak.

Erreforma eta iraultza liberalakAro Modernoan jaurerri feudal laikoak dese-gin ziren Europa osoan, baina Elizak botereekonomikoari eutsi zion zenbait herrialdetan.Beste batzuetan, Erreformaren eraginez,gobernuek Elizaren ondasunak sekularizatueta saldu zituzten. Horixe gertatu zen Ingala-terran eta Alemanian.

JESUSEK ESANA: errazagoa da gamelua josto-rratzaren zuloan sartzea, aberatsa ZeruetakoErreinuan sartzea baino.

Baina Konstantino enperadoreak (272-337) Elizari ondasunen jabe izateko eskubi-dea eman zionetik, zaila izan zaio etsenplua-ren bidez predikatzea. Konstantinorenoinordekoek kultu paganoa debekatu zute-nean, tenplu eta ondasun paga-noak kristauen eskuetara joanziren. Berehala fededunak mortiscausa dohantzak egiten hasi zirenElizaren mesedetan eta V. men-dean ohitura zabaldua zen hil-tzean ondasunak elizgizoneneskutan uztea, ez soilik oinorde-korik gabeko pertsonen artean,baita seme-alabak zituztenenartean ere. Hala, ostrogodoenerrege Teodoriko Handiak dohantza horiekmugatzeko legeak bultzatu zituen familiaaskoren porrota saihesteko.

Erdi Aroan Eliza Katolikoaren ondasunakizugarriak ziren. Datu zehatzik izan ez arren,Prospere Boissonade historialariaren arabera,X. eta XI. mendeetan Europa mendebaldekoondasun higiezin guztien erdia eta herenarenartean Elizaren eskuetan zeuden. Frantzian,XV. mendearen amaieran Elizaren eta Esta-tuaren diru-sarrerak berdintsuak ziren; LuisXIII.aren erregealdian Eliza herrialdekolurralde guztien herenaren jabe zen. Eta1380an Ingalaterrako parlamentuak ere Eli-zak uhartearen herena zuela salatu zuen.

Baina, feudalismo betean, Eliza ez zensoilik fededunen borondatezko dohaintzeiesker aberastu. Zergak biltzen zituen, hama-rren ezagunak nagusiki. Abade-etxeak eta

Prospere Boissonaderenarabera, X. eta XI. mendeetan

Europa mendebaldeko ondasunhigiezin guztien erdia etaherenaren artean Elizaren

eskuetan zeuden

Leireko SanSalbatoremonasterioko kripta.Erdi Aroan ohikoazen monasterioakkreditu-erakundemoduan jardutea.Eliza Katolikoaklukurreriaren aurkakomezua zabaldu arren,interes altukokredituak ohiko diru-sarrera bihurtu ziren.

FLIC

KR

.CO

M

saiakera batzuk. 1766 eta 1808 urteenartean, Karlos III.aren eta IV.arenerregealdietan, gobernuak JesusenKonpainiaren, ospitaleen, umezurtz-etxeen eta erruki-etxeen ondasunakdesamortizatu zituzten.

Jose I.a Bonapartek ere, Espainia-ko errege izendatu zuen Napoleonenbideari jarraiki, Elizaren ondareamurrizteko ahalegina egin zuen.Baina benetako desmortizazioabaino, gerrako gastuak ordaintzenlaguntzeko aldi baterako desjabetzeedo konfiskatzea baino ez zen izan.

Legez ez zion jabetza Elizari kendu eta, gai-nera, 1814an Independentzia Gerra amaituzenen, Elizak ondasunak berreskuratuzituen.

1835ean, Maria Kristina erregeorde zela,Juan Alvarez Mendizabal Ogasun ministroizendatu zuten eta handik hiru hilabetera,presidente. Karlismoari aurre egin ahal izate-ko diru-sarrera premia bizia zuen eta, horre-gatik, desagertutako ordena erlijiosoen onda-sunak saltzeko agindua eman zuen, bidebatez nekazaritza-ekoizpena bizitzeko etazor publikoa murrizteko asmoz. 1836an

Frantzian eta Espainian, aldiz, Kon-traerreforma nagusitu zen eta ElizakErdi Aroan pilatutakoari eutsi zion,gobernu liberalek egoera aldatzekoahaleginak egin zituzten arte. Elizakbildutako lur-eremu eskergak arazobihurtu ziren gobernu burgesentzat.Onibarrak ez zituzten ustiatzen edogaratu gabeko sistemen bidez lantzenzituzten, produktibitatearen kaltetan,ez zuten zergarik ordaintzen, eta gai-nera, indar feudalen erresistentziapolitikoa babesten zuten. Finean, gara-pen ekonomiko eta politikoa oztopa-tzen zuten. Frantzian 1789ko Iraultzarenondorioz, Elizaren ondasunak sekularizatu,nazionalizatu eta saldu zituzten. Espainian,berriz, desamortizazio ahaleginak berandua-go iritsiko ziren eta ez ziren hain eraginko-rrak izan. Horrenbestez, gaur egun ere ElizaKatolikoaren ondare ekonomikoa oso beste-lakoa da Hego eta Ipar Euskal Herrian.

Desamortizazio antzuakEspainiako desamortizazio ahaleginik eza-gunena Mendizabalek 1837an abiatu zuenaizan arren, lehenago ere izan ziren beste

E l i z a r e n o n d a s u n a k -

2010EKO MAIATZAREN 2A 7

1998an PPren gobernuak Espainiako HipotekaLegearen 5. artikulua ezabatzeko erabakia hartuzuen, kulturguneak erregistratzea debekatzen zuenpuntua hain zuzen. Elizak, zirrikitu hori baliatuta etalege horren 206. eta 207. artikuluek babestuta,Nafarroako eliza guztiak Jabetza Erregistroan inskri-batzen hasi zen. 2007. urtean Nafarroako zenbaitherritar Eliza burutzen ari zen kanpainaz jabetu zireneta Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformasortu zuten Elizaren jokabidea salatzeko. Besteakbeste, Escándalo monumental (Altaffaylla, 2009)liburua argitaratu dute

206. artikuluak ondasunak erregistroan inskriba-tzeko pribilegioa ematen dio Elizari eta, 5. puntuarenoztopoa gaindituta, Elizbarrutiaren baimena baino ezzuen behar ondasunak bere izenean jartzeko. Hala,1.000 eraikin baino gehiago erregistratu zituen, ins-kripzio bakoitzeko soilik 20 edo 30 euro ordainduta.Gainera, prozedura horrek ez dakar inskripzioak publi-ko egiteko eta argitaratzeko beharrik. Beraz, ondasunpublikoak erraz pribatizatu zituen, herritarrek nahizordezkari publikoek ezertxo ere jakin gabe.

Elizako ordezkariek diote ondasunen erregistroa ezzutela irabazi-asmoekin egin “kudeaketa eraginkorra-goa egiteko eta kristauen mesederako” baizik. Plata-formako kideek, hainbat adituk eta abokatuk, eta

Espainiako Auzitegi Konstituzionalak zein AuzitegiGorenak emandako zenbait epaiek kontrakoa diote,ondasun horiek publikoak direla, alegia. Eta Nafarroa-ko udal gehienek ere bat egin dute ekimenarekin.Altsasu, Berriozar, Burlata, Etxauri, Irurtzun, Leitza,Puiu eta Uharteko udalak izan ziren auzitegien bideahartzen lehenak eta egun 117 udal ari dira berena denondarea berreskuratzeko ahaleginetan.

Nafarroako ondare publikoa txakur txiki batzuen truke

Juan AlvarezMendizabal(1790-1853).Mendizabalendesamortizazioahaleginaezagunagoa izanarren, Madoznafarrak abiatuzuenaeraginkorragoaizan zen.

Altsasuko Jasokunde Elizako ganga. Altsasuko Udalaizan zen Elizaren jarrera salatzeko auzitegien bideahartu zuen lehenetarikoa.

WORDPRESS.COM

WIK

IME

DIA

.OR

G

E l i z a r e n o n d a s u n a k-

8 2010EKO MAIATZAREN 2A

Mendizabal dimisioa aurkezterabehartu zuten, baina Esparterojeneralak boterea lortu zuenean,berriro izendatu zuten Ogasunministro. Orduan, Esparterokklero sekularraren ondasunakdesamortizatzeko legea (1837)indarrean jarri zuen.

Mendizabalen desamortiza-zioak elizaren ondasunak eta pri-bilegioak –besteak beste, hama-rrenak– deuseztatu zituen, zor publikoamurriztu zuen, baina nekazaritza-ekoizpenaez zen areagotu eta deforestazio larria eraginzuen. Gainera, 1851n Esparteroren gobernuprogresista erori zenean, legea bertan beherageratu zen eta gobernuaren eta Elizaren arte-ko harremanak lehengoratu zituzten.

XIX. mendeko desamortizaziorik eragin-korrena Pascual Madoz iruinsemeak Ogasun

ministroa zela abiatutakoa izanzen. Legea 1855ean onartu etaezarri zen eta mende amaieraraarte indarrean egon zen. Huraxeizan zen ondasun gehien salgaijartzea lortu zuen desamortiza-zioa. Baina ondasunen %30baino ez ziren Elizarenak; desja-betutako ondarearen %50 udale-na zen lehenago, eta beste %20,benefizentziarena.

Errepublikak kendu,Francok atzera emanEspainiako II. Errepublikak ez zion Elizarijabetzei eusteko aukerarik eman. 1933koKonfesio eta Erlijio Kongregazioen Legea-ren 11. artikuluak jabetza publikoa aitortuzien tenplu erlijiosoei, eraikin gehigarriei,errektore-etxeei eta horiek gordetzen zituz-

1933ko Konfesio eta ErlijioKongregazioen Legeak jabetza

publikoa aitortu zien tenpluerlijiosoei eta horiek gordetzen

zituzten artelanei

Inork ez daki zenbatekoa den Eliza Katolikoaren onda-re ekonomikoa. Elizak berak ez du jakitera ematen, etaorain arte behintzat ez dute horretara behartu, funtzio-namendu diozesarrak babesten baitu. Datu zehatzikezean, hona hemen zantzu batzuk.

Vatikanoaren urre altxorra, bereziki Amerikakokolonizazio garaian bildua, munduko handienetakotzatjotzen da, datu zehatzik jakinarazi ez arren. Espainian,Elizak higiezinetan du ondare nagusia. Galiziako Xornalegunkariak 2006ko abuztuan argitaratu zuenez: “Eliza100.000 eraikinen jabe dela kalkulatzen da. Bestelaesanda, Espainiako ondare historiko-artistikoaren%80 Elizarena da”. Komunikabide galiziarraren arabe-ra Toledoko alde zaharreko zoruaren %70 Elizaren eskudago, eta Avilako, Burgosko eta Santiagoko auzunehistorikoetan ere antzera gertatzen da.

Espainiako Eliza, besteak beste, Inditex, Endesa,Banco Popular eta Telefónicako akzioduna da. Elizakogoi-karguek sortutako Umasges sozietatearen bidez,burtsan inbertitzen du. Vatikanoak ere hainbat enpre-sa handiren akzioak ditu: General Motors, IBM, Dis-ney... Horrez gain, Egoitza Santuak zerbitzu eta teleko-munikazio enpresak, bankuak eta seguru-etxeak ditu,12.000 milioi eurotik gorako balioa dutenak. Eta, halaere, Vatikanoak ez ditu bere funtzionario gorenaren,Aita Santuaren bisitak finantzatzen.

Espainiako Estatuak eta Vatikanoak EspainiakoEliza Katolikoaren gai ekonomikoei buruzko akordioasinatu zuten 1979ko urtarrilaren 3an, Elizaren finantza-zio publikoa eta zerga-salbuespena zehazteko. SoilikEstatuko Aurrekontu Orokorretan, Espainiako Elizari141 milioi eurotik gora egokitu zitzaizkion 2005ean.Hori gutxi balitz, urte horretako azaroan El País egun-kariak argitaratu zuenez, orduko PPren gobernuak

Apezpikuen Batzarrari beste 35 milioiko urteroko opa-ria egitea erabaki zuen, legez egokitutako dirulagun-tzaz gain.

Datu zehatz gutxi daude Espainiako Elizak bereondarea gordetzeko administrazio publikoetatik jaso-tzen dituen dirulaguntzei buruz, baina 2006an Ser irra-tiak Caja Madrid fundazioko txosten baten berri emanzuen. Txosten horren arabera, Elizak 2001ean udaleta-tik 106 milioi euro jaso zituen “ondarea kontserbatze-ko”. Gainera, bost urte geroago Estatuak 2.500 milioi-ko laguntza eman zien hezkuntza zentro pribatukatolikoei. Guztia bilduta Elizak laguntza publikotanurtero 3.300 milioi euro inguru jasotzen dituela ondo-rioztatu dezakegu.

Eta, horrez gain, abantaila fiskalak ere baditu: bes-teak beste erosketengatiko BEZik, ondorengotza-zer-garik eta dohaintza-zergarik ez du ordaintzen.

Zer ondasun ditu Eliza Katolikoak?

Toledoko hiri zaharreko lurzoruaren %70 ElizaKatolikoaren esku legoke.

CIT

YPI

CT

UR

ES.C

OM

E l i z a r e n o n d a s u n a k -

2010EKO MAIATZAREN 2A 9

ten altzariei, apaindurei eta oro-tariko artelanei. 12. artikuluakzioenez, aipatutako ondasunak“Eliza Katolikoaren ardura-pean egongo dira, kontserba-zioari, kudeaketari eta erabilera-ri dagokienez”. Baina “Elizakezin izango du horien gainekojabetzarik izan, eta esleitutakoeginkizunetarako soilik erabili-ko ditu”.

Ordea, 1946an, Francorendiktadurapean, Hipoteka Legeaindarrean jarri zen eta, Estatua-ren katolikotasunaren babe-sean, eskumen eta pribilegiougari eman zizkion Elizari.

1978ko Konstituzioak estatuez-konfesionala ezarri zuen etaizaera publikoa aitortu zienatzera elizei, baselizei, apaiz-etxeei, hilerriei eta halakoei.

Dena den, Nafarroan gerta-tutakoak agerian utzi duenez,Elizak baditu zirrikituak bereondasunak ugaritzeko, bultza-ka, gamelua jostorratzarenzuloan sartzen ahalegintzeko. n

Azkaineko hilerria (Lapurdi). 1789ko Iraultzaren ondorioz, Eliza Katolikoak Frantzian eta, beraz, Ipar Euskal Herrian zituenondasunak sekularizatu egin ziren. Nekazaritza-lurrak saldu zituzten eta elizak, katedralak, hilerriak eta abar eskupublikoetan geratu ziren.

STA

TIC

.CO

M