ENERGIAENERGIA MOTAK

Energia modu askotan agiri da. Adibidez, energia mekanikoa, argi energia, bero energia, energia kimikoa, energi nuklearra eta energi eletrikoa.

Energi mekanikoa: Mogitzen dagoan objektuek daukien energia da. Adibidez, olatua eta haizea daukiena.

Argi energia: Hainbat gorputzeko argi moduan igorten dabena da. Adibidez naturala ( adibidez eguzkia) eta artifiziala (adibidez bonbilla) izan daitekez.

Bero energia: Gorputzeko bero moduan igorten dabena da, adibidez Eguzkiak edo suak igorten dabena.

Energia kimikoa: Hainbat sustantziatan batzen dan energia da: adibidez petrolioa, elikagaiak edo dinamitak batzen dana; eta subtantzia erreten oxidatzen edo lehertzen da. Pilek eta bateria energia kimikoa gordeten dabe, eta energia hori energia elektrikoa deitzen jake.

Energia nuklearra: Hainbat subtantziatatik lortzen da, adibidez erradiotik eta poloniatik.

Energia elektrikoa: Etxeetan erabiltzen doguna da, adibidez ur jauzien, eguzkiaren argiaren nahiz airearen higidurearen bidez.

ENRRGIA ALDATU EGITEN DA

Energia ez da sortzen, ezta suntsitzen ere; aldatu egiten da. Hau da, hainbat motatako energiak beste mota batzuetako energia bihurtzen dira. Adibidez, esku biak igurtzi ezkero, energia mekanikoa (mogimendua) bero energia (bero ) bihurtzen dogu.

Energia elektrikoa errez lortu daiteke eta beste hainbat motatakoa energia bihurtu daiteke, adibidez, energia mekanikoa, argi energia eta bero energia. Horregaitik sarritan erabiltzen doguna da.

ENERGIA ITURRI BARRIZTAGARIA

Iturri barriztagarriak nagusiak Eguzkia, haizea, ura eta biomasea.

Eguzki panelen bidez eguzki energia aprobetxatu eta bero energia energia elektrikoa bihurtu daiteke.

Aerosorgailua bidez haize energia edo energia eolikoa ustiatzen dogu, eta energia mekanikoa energia elektrikoa bihurtzen da.

Presak eta urtegiak eraikiz, ura batzen da; eta, gero, garaiare jakin batetik isurten da, uraren mogimendua aprobetxatxeko. Energia hidraulikoa zentral hildroelektrikoa ustiatzen da, ur jauzien energia mekanikoa energia elektrikoa bihurtzen da.

Instalazino mareomotrizen bidez, itsas gora eta itsas behera ur masea mogimendua eta itsasoko olatuena erabili daiteke. Energia mereomotrikoa energia elektrikoa lortzeko ustiatzen da.

Material organikoak (adibidez, landara hondakinak edo zaborra) errez edo tratatuz, energia lortzen da, eta energia hori energia termikoa edo energia elektrikoa bihurtu daiteke. Energia iturri hori biomasa deitzen jako.

ENERGIA ITURRI EZ-BARRIZTAGARRIA

Energia iturri ez barriztagarriak oso arin kontsumitzen dira, honango honeek dira: petrolioa, ikatza, gas naturala, subtantzia erradioaktiboak eta lurraren barruko beroa.

Petrolioa: Mundu osoan gehien erabilten dan energia iturria da. Gaur egungo kontsumo erritmoari eutsi ezkero, ostera, 50 urte barrua agortu egingo dala. Petrolioak abiatuta, hainbat erregai lortzen dira, (adibidez gasolinea edo gasolioa) eta, hortik aparte plastikoa fabrikatzen dira

Ikatza: erabiliz, zentral termikoa energia elektrikoa lortzen dabe.

Gas naturala: etxeko zukaldeetan berokuntza erabilten da.

Zentral nuklearretan, subtantzia erradioaktiboetatik abiatuta, energia nuklearra lortzen da eta, gero, energia elktrikoa bihurtzen da.

Lurraren barrualdeko beroaren bidez, energia geotermikoa lortzen da, eta, gero, energia elektrikoa bihurtzen da.

Gaur egun munduan eta energia iturriak

Herrialde garatuek eta garapen bidean dagoza herrialdeek energia asko kotsumitzen dabe. Energia hori iturrie ez-barriztagarrietatik lortu izaten da. Eta horeri energia konbentzional deitutako energia iturria da.

Energia iturria ez barriztagarria horrek, urriak izateaz aparte, Lurreko hainbat zonaldetan kontzentratuta dagoz.

Baliabide horreen kontsumoa murrizteko, gaur egun, energia barriztagarrien kontsumoa sustatzeko. Mota horretakoak energia alternatiboa deitzen jako.

ENERIGAK INGURUMEAN SORTZEN DAUZAN ONDORIOAK

Gasa, petrolioa edo ikatza lortzeko, meatzeak eta hobiak hondeatzen dira, behar horrek paisaia hondatu eta lurzorua eta landaradia suntsitzen dabez. Energia barriztagarriak lortzeko instalazinoek era paisaia eraldatzen dabe.

Energia lortzeko instalazinoek arriskuan jarri daikiez inguru horretako animaliak espeziek. Adibidez aerosogailuek arrisku handia dira hegaztientzat, sorgailuen hegalak jo daikiezalako.

Erregaiak erretea, substantzia kutsagarria asko eta asko igorten dira atmosferara, eta subtantzia horrek ingurumenean era askotako kalteak eragiten dabez

Atmosferara karbono dioxido asko igorten da, eta, horren ondorioz, berotegi efektu naturala haditu egiten da; atmosferan gas horren kantitatea handitzeak Lurreko tenperatura igoera eragiten dau, eta aldaketa kezkagarriak sortu daitekez horrek.

Karbono dioxidoaz aparte, erregaiak erreten atmosferako ura kutsatzen daben beste gas batzuk askatzen dira. Kutsatutako ur horri euri azido deitzen jako eta, landarariaren eta faunearen gainean jaustean, horreek suntsitu daikez.

Zentral nlukearrek karbono dioxidoa oso gutxi igorten dabe, baina hondakin nuklear deitutako arriskua handiko beste hondakin batzuk sortzen dabez. Hondakin horreek lurperatzean, inguruko lurzorua, ura eta airea kutsatu daitekez eta, horregaitik, gatxa da hondakin nuklearreak deuseztatzea

Ekintza kolektiboak

Energia garbia lortzeko energia alternatiboen erabilereabultzatzen dabe, diru laguntza publikoen bidez Eguzki plakak eta aerosogailuak instlatzea sustatuz.

Energia eraginkortasuna hobetzen ahalegintzen dira: energia hobeto aprobetxatzeko neurriak artzen dabez. Horretarako, makinak kontzumo gitxiagokoak fabrikatzen dabez.

Energia aurreztea sustatzen dabe, informazino kanpainen bidez . Halan ere, energia kontsumoa murrizten dabem enpresak sariatzen dabez, eta energia larregi erabilten dabenei, ostera, isunak ezartzen deutseez

BANAKAKO EKINTZAK

Kontsumo txikiko bonbillak erabilten, ohiko bonbillek kontsumitzen daben energia laurena erabilten dabelako.

Argiak eta makinak, erabiltzen ez doguzanean, amatatzea. Berokuntzak eta aire girotua beharrezkoa danean besterik ez

erabiltea Garbigailuan beteta dagoanean bakarrik jartea. Bide laburrak egiteko autoak ez erabili Gure udalak edo herriko alkarteek sustatutako energia aurrezteko

kanpainetan parte hartzea.

EGILEA: IBAI GABANTXO