ERLAZINO FUNTZIOA

Izaki bizidunak errezeptoreak daukagu eta horren bidez gorputz barruko eta kanpoko informazioa jasotzen dugu;eta nerbio sistema daukagu,informazioa jarraitu,interpretatu eta hainbat erantzun lantzen dau.Erantzun horrek lokomozino aparatuak gauzatzen dauz.

INFORMAZINOA JASOTZEA Gure gorputzak hainbat sentzazino ezagutzeko gai

da,bai kanpotik datozanak bai barrutik datozenak.Sentzazino horreei estimulu deitzen jako.

·Kanpoko estimuluak bizi garan ingurunearen baldintzei buruzko informazioa ematen deusku.Kanpoko errezeptoreak dira zentzumen organoak.

·Barruko estimuluak gorputz barrutik datoz.Gorputz barruan barreituta dagozan barruko errezeptoreak arduratzen dira.

ZENTZUMENAK

Danak pentsatzen dute bost zentzumen dagozala bakarrik,baina ez.Hamairu zentzumen dagoz;hamar animali guztiak daukie,eta beste hirurak animali guztiak gizakia izan ezik.

IKUSMENA• Ikusmenak objetuaren koloreari,formeari eta gugandikoa diztantziari buruzko informazinoa

emoten dau.Ikusmenaren organoa begia da.Argia begi niniaren bidez sartzen da.Irisa uzkurtu eta dilatatu egiten da,zenbat argi pasatuko dan graduatzeko.Kristalinoak objetuak fokuratzen dauz.Erretineak kristalinoak fokuratutako irudiak jasotzen dauz,eta lehenengo irudia sortzen da hor.Ikusmen nerbioak erretinan sortutako irudia garunera igorten dau eta,garunean,guk ikusten dogun irudia sortzen da.

DASTAMENA• Dastamenak zaporeei buruzko informazinoa emoten deuskuen partikula txikiak ezagutzen

dau.Dastamenaren organoa mihia da.Dastamen papilak zaporeak ezagutzen dau.Horreetan,informazinoa garuneraino eroaten dabe dastamen nerbioak.Bost zapore dagoz:Gozoa,gazia,garratza,mingotza eta umami.

ENTZUMENA• Entzumenak entzumen zentzazinoak jasoten dauz.Entzumen organoari belarria deitzen

jako.Soinua belarritik sartzen da,eta kanpoko entzumen hodian aurrera egiten dau.Soinua tinpanora heltzen da,eta tinpanoa bibratzen hasten da.Mailu,igunde eta estribo izeneko hiru hazurtxok osotutako kateak bibrazinoak jasotzen dauz,eta barruko belarrira heduazoten dauz.Barraskiloak erdiko belarritik datozan bibrazinoak jasoten dauz eta seinale bihurtzen.Seinaleak,entzumen nerbioaren bidez,garuneraino heltzen dira,eta garunean soinuak interpretatzen dira.

USAIMENA• Usaimenak usainei buruzko informazinoa emoten deuskuen partikula txikiak ezagutzen

dau.Usaimenaren organoa sudurra da.Airea sudurretik sartzen da,eta sudur hobietara doa.Airea pituitariara heltzen da,eta horrek usain sentzazinoak garunera igortzen dauz,usaimen nerbioaren bidez.Zazpi usain dagoz:Kanforra,almizklea,lorea,menda,eterra,mikatza eta kiratsa.

UKIMENA• Ikumenak hainbat sentzazino jasoten dauz;adibidez,objetuaren gogortasuna,egiturea eta

tenperaturea.Ikumenaren organoa azala da.Dermisa azalaren erdiko geruzea da,eta geruza horretan dagoz ikumen sentzazinoak jasoten dabezan nerbio amaierak.

TERMOZEPZIOA

• Termozepzioa hotza eta beroa perzepzitzen dau.Hau zentzumena azalako termoerrezeptorearen bidez informazinoa entzefalora eramaten dau.Homeostatiko errezetoregaz gorputzaren tenperatura erregulatzen dauz.

NOZIZEPZINOA

• Hau zentzumena prosezu neuronal erabiltzen da kodifiteko eta eta estimuluak prozesatu txarrak direnak gorputzarako.

PROPIOZEPZINOA

• Hau zentzumena gorputzari informatze dau muskuluen posizinoa.Mogimentiuaren direkzinoa eta rangoa erregulatzen dauz ,erreakzinoak eta automatiko erantzunak lantzen dauz,gorputzaren eskemaren garapena interferitzen dau eta honen erlazinoa espaziogaz.

EKILIBRIOZEPZINOA

• Ekilibriozepzinoa animalei itxitzen deuskue mogitzea jausi barik.Animali batzu gizakiak baino ekilibrio asko daukie,adibidez;katua.

ALERTA ZENTZUMENA

• Hau zentzumena defendatzeko arriskuren kontra mekanismoa erabiltzen dau.

ELEKTRORREZEPZINOA

• Hau zentzumena animali batzu ez daukie.Biologiko habilitatea da hartzeko eta erabili elektriko inpulsoak.Erabiliteko kanpo elektrikoak gauzak topatzeko eta imintzeko espazioan.

MAGNETOERREZEPZINOA

• Magnetoerrezepzinoa habilitate bat da topatzeko kanpo magnetikoren norabidea eta sentidoa.

EKOLOKALIZAZINOA

• Ekolokalizazinoa habilitate bat da.Animali batzuk soinuak egiten dute eta bere inguruko objetuaren eta animaliaren ekoak interpratatzen dauz.

NERBIO SISTEMA

• Nerbio sistemeak zentzumenek ezagututako informazinoa jasotzen daugoez,interpretatu egiten dau eta egoera bakotxari zer erantzun jagokon erabagiten dau,lokomozino aparatuak gauzatu daizan.Nerbio sistemearen ehunak neurona izeneko zelula berezi batzuez osotuta dagoez.

NERBIO SISTEMA ZENTRALA

• Nerbio sistema zentrala entzefaloz eta bizkarrazur muinaz osotuta dago.

• Entzefaloa garunaz,zerebeloaz eta bizkarrazur erraboilaz osotuta dago.

Garunak oroimena,emozinoak eta borondatezko ekintzak kontrolatzen dauz.

Zerebeloak orekea eta mogimendua kontrolatzen dauz.

Bizkarrazur erraboilea entzefaloa eta bizkarrazur muina lotzen dauz,eta ohartu bako mogimenduak kontrolatzen dauz.

Bizkarrazur muina bizkarrazurraren barruan dago.

NERBIO SISTEMA PERIFERIKOA

• Nerbio sistema periferikoa gorputz osoan zabalduta dagozan nerbioak osotzen dabe.

• Zentzumen nerbioak bost zentzumenek jasotako informazinoa entzefalora eroaten dabe.

• Nerbio motorrek entzefaloak erabagitako erantzuna muskuluetaraino eroaten dabe.

LOKOMOZINO APARATUA

• Lokomozino aparatua nerbio sistemek agindutako erantzunak mogimenduen bidez gauzatzeaz arduratzen da.Erantzun horreei erntzun motor deitzen jake.

HAZUR SISTEMEA

• Hazur sistemea edo eskeletoa gure gorputzeari formea emoteaz eta eusteaz arduratzen da.

• Hazurrak organo gogorrak eta zurrunak dira.Hiru motatakoak:hazur luzeak,laburrak eta zapalak.Hazur bi edo gehiago alkartzen direnean,artikulazinoak osotzen dira eta bi motatakoak:mogikorrak eta finkoak.

• Kartilagoak malguak eta gogorrak dira.

MUSKULU SISTEMEA

• Muskulu sistemea hainbat mogimendu egiten dabezan 600 muskuluz edo organo elstikoz osotuta dago.Muskuluak,uzkurtzean,laburtu egiten dira,eta,erlaxatzean,luzatu.Muskulu asko tendoien bidez hazurrei lotuta dagoz.

ZENTZUMENEN GAIXOTASUNAK:MIOPIA ETA

HIPERMETROPIA• Miopia eta hipermetropia begiko kristalinoaren akatsak

dira.Miopiak urrun dagozan objetuak behar bezela fokuratzea galazoten dau,eta hipermetropiak,ostera,hurreko objetuak fokuratzea oztopatzen dau.

BEGI LAUSOAK

• Begi lausoak ondorioz,begiko kristalinoak gardentasuna galtzen dau eta,horregaitik,ikusmena murriztu egiten da.

ERRETINEA ASKATZEA

• Eretinea askatzea erretinea zulatzea edo urratzea da.Kolpe eta mogimendu zakarren ondorioz gertatu daiteke.

OTITISA

• Otitisa kanpoko belarriko edo erdiko belarriko handitasuna da.Bakterioek nahiz Eustakioren tronpen handitasunak sortu daikie,eta mina eta entzumena galtzea eragiten dau.

TINPANOAK ZULATZEA

• Tinpanoak zulatzea gorreria sortzen dau.Entzumen hodian objetuak sartzeagaitik edo soinu oso ozenen eraginez gertatu daiteke.

NERBIO SISTEMEAREN GAIXOTASUNAK

• Kausa fisikoak:Parkinson eta Alzheimer.Kausa psikikoak:depresinoa eta antsietatea.

LOKOMOZINO SISTEMEAREN GIXOTASUNAK

• Hazur sistemako hausturak,kolpe baten eraginez hazur bat hausten edo hazurreren fisurea edo pitsadura gertatzen danean,edo erreumatismoak gertatu daitekez.

• Muskulu sisteman okela etenak edo zaintiratuak eragiten dabez kolpeek edo esfortzu handiek.Muskulu distrofia,gaixoen mogitzeko gaitasuna apurka-apurka mugatzen dau.