Euskal mitologia

21
EUSKAL MITOLOGIA Egilea: mbg

Transcript of Euskal mitologia

Page 1: Euskal mitologia

EUSKAL

MITOLOGIA

Egilea: mbg

Page 2: Euskal mitologia

Mari da gure irudirik behinena. Lurraren antzirudia da, eta ahaide edo jenio guztien ama. Ume bi izan zituen senar Majurekin: Atarrabi eta Mikelats. Majurekin elkartzen denean sekulako ekaitzak sortzen ditu. Beste izen batzuk ezagutzen dizkiogu: Lezeko Andre, Aralarko Dama, Anbotoko Dama, Basoko Mari,

    Mariren etxea leizea da. Etxe asko ditu Marik, eta denak gure mendietan: Anboton, Oizen, Mugarran, Aketegin, Aizkorrin, Txindokin, Murumendin, Gorbeian eta abar. Mari lur barrutik kobazuloetan zehar mugitzen denean, ahuntz edo oilo hankak izaten ditu; eta leizeetatik ateratzen denean, emakume eder moduan azaltzen zaigu.

Mari

Page 3: Euskal mitologia

MariEsta religión precristiana estaba aparentemente

centrada en un genio o divinidad central de carácter femenino: Mari. Su consorte Maju o Sugar

parece tener también cierta importancia. Esta pareja ctónica (subterránea) parecía tener el poder

ético supremo y también el poder de crear y destruir. Se decía que cuando se reunían en las cuevas de las cumbres sagradas, engendraban tormentas. Estas reuniones las celebraban los

viernes por la noche, el día de los aquelarres. Los "zezen gorri" o "behi gorri" (Betizu), toros salvajes

autóctonos de la zona, eran los encargados de proteger los tesoros de las grutas donde vivía la

diosa.Se decía que Mari vivía en el monte Anboto, y que

periódicamente cruzaba los cielos como una luz brillante para ir a su otra casa en el monte Txindoki

. Según una de las tradiciones, cada siete días Anbotoko Mari viajaba desde su cueva en el monte Anboto a otra en otro monte (según cada historia,

este cambia); el tiempo era húmedo cuando estaba en el monte Anboto, y seco cuando estaba en

Aloña, o Supelegor, o Gorbea. Es difícil saber la antigüedad de esta leyenda; a pesar de los

elementos paganos, uno de sus nombres, Mari Urraca, la relaciona con una princesa navarra histórica de los siglos XI y XII y otras leyendas

dicen que tenía un hermano sacerdote católico, o que su marido era el primer señor histórico de

Vizcaya, Diego López de Haro.

Page 4: Euskal mitologia

BasajaunBasajaun basoan bizi den euskal mitologiakoizakia da, Olentzerorekin batera bizirik geratu zen azken jentila. Sinesmen batzuetan, Basandere du emaztetzat.

Oso indartsua zen, garaia, bizarduna eta ile luzeduna; ilea belaunetaraino iristen zitzaion ia gorputz osoa tapatzen.Gizakiak baino lehenagotik ezagutzen zuen nekazaritza, eta gizakiari gauza asko irakatsi zizkion, hala nola, zerra gaztainondoaren hostoa bezalakoa zela; boluaren ardatza haltzaren egurraz egin behar zela; burdina soldatzeko lohia erabili litztekeela... Basotik oihu eginda adierazten zion artzainari ekaitza zekarrela.

Abereak otsoetatik babesten zituen, eta aurre egiten zien otsoei. Basajauna gertu zegoenean ardiek txintxarrak mugituz esaten zioten artzainari lasai egoteko. Basanderea ere bada.

Page 5: Euskal mitologia

Basajaun

Basajaun o Baxajaun es el señor del bosque, un personaje de la

mitología vasca de prodigiosa talla y fuerza. Habita en los bosques de

Gorbea en Álava y Vizcaya y también en Irati en Navarra. Posee forma humana,

con el cuerpo cubierto de pelo y una melena muy larga. Uno de sus pies

tiene la planta circular, como la pezuña de una ternera.

Lejos de ser agresivo, es el genio protector de los rebaños de ovejas y éstas indican su presencia con una

unánime sacudida de cencerros. Cuando se acerca una tempestad o los lobos, da gritos y silbidos en la montaña

para prevenir a los pastores.Basajaun aparece a veces en los relatos

como un genio terrorífico de fuerzas colosales, mientras que en otros

aparece como el primer agricultor del cual los hombres aprendieron mediante

un ardid a cultivar el trigo.

Page 6: Euskal mitologia

Tartalo loak hartu zuenean berriz, anaia gazteak Tartalok zeukan eraztuna kendu eta sutan zuen burruntzi goria begi bakarrean sartu zion. Tartalo itsu zen, baina bizirik.

Tartalo euskal mitologiako izaki begibakarra da.Elezaharren arabera, haitzuloetan bizi da eta gazteak harrapatu eta jan egiten ditu. Elezahar batek dioena kontatuko dizuet ondoren.Antimuño izeneko baserriko bi anaia ehizan ari zirela ekaitzak harrapatu eta Tartaloren haitzuloan hartu zuten aterpe. Handik gutxira Tartalo begibakarra azaldu zen bere artaldearekin, bi anaiak ikusi eta esan zuen:"Bat gaurko eta bestea biharko"

Ardi artean arakatzen hasi zen gaztearen bila, baina anaia gazteak ardi larrua bizkar gainetik jantzi eta Tartaloren eskuartean pasa zen. "Tartalo gertu zela, behatza eta eraztuna amildegitik behera bota zituen. Tartalo haien atzetik amildu zen betiko

Tartalo

Page 7: Euskal mitologia

Tartalo

En la mitología vasca, Tartalo (o Torto) representa a un cíclope con costumbres antropófagas y comportamiento terrorífico. Vivía en las montañas, según algunas fuentes en el monte que próximo a las localidades navarras de Zizur Mayor y Astráin, el monte Erreniega (1.057m) (conocido como más por la ermita que tiene en la cumbre, Vírgen del Perdón - Monte de El Perdón) y comía ovejas, personas... Es un ser enorme con una fuerza descomunal, incluso hay una vieja leyenda vasca que dice que murió ahogado persiguiendo a una de sus presas humanas tras lanzarse a un pozo.

Page 8: Euskal mitologia

Mamurrek eta Galtzagorriek gizakiei beren lan harrigarrietan laguntzen dieten ahaide txiki-txikiak dira. Praka gorriak dituzte

soinean, eta orraztokian ezkutatzen dira. Euren jabeari biraka-biraka hasten zaizkio oihu batean galdezka. Eta orain zer? Eta orain zer? Eta une batean betetzen dituzte nagusiaren aginduak, nahiz eta ikaragarrienak izan.

Mamurrek eta Galtzagorriek

Page 9: Euskal mitologia

Mamurrek eta

Galtzagorriek

Son los duendecillos del hogar, que también se conocen en otras partes del pirineo como enemiguillos, o en la parte aragonesa de la cordillera como "nemos", que pueden ser benéficos o traviesos, pero también se da algún caso en el que un humano (frecuentemente un cura) los ha domesticado.

Page 10: Euskal mitologia

Mitologian zein artelanetan, lamiak ibai-ertzean eserita eta urrezko orrazi batez ile gorrixka orrazten ageri dira beti. Gazte anitz maitemintzen eta liluratzen zituzten, baina gazteak, lamien oinetan erreparaturik, haiek konturatzen ziren penaz edo etxekoen esanagatik ohartzen ziren haiekin ezin zitezkeela ezkondu. Euskal Herrian lamiei buruz hamaika alegi daude, adibidez: Lamia eta harri-pikatzailea; Lamiak eta Ligiko zubia.

Euskal mitologian, emakume-itxura duen izakia; aldaera desberdinen arabera oinak ahuntz, ahate edo oilarrarenak izan dezakeena. Kostaldeko herri batzuetan arrain isatsez azaldu izan dute.

Gauez trikuharriak egiten dituzte batzuetan, eta etxeetan sartzen dira askotan etxekoak oheratutakoan. Izen desberdinak dauzkate: Maideak, Mairiak, Intxixuak (Oiartzunen), Saindi Maidi (Nafarroa Beherea).

Lamiak

Page 11: Euskal mitologia

Lamiak Son genios mitológicos a menudo descritos con pies de ave, cola de pescado o garras de algún tipo de ave. Casi siempre femeninos, de una extraordinaria belleza, moran en los ríos y las fuentes, donde acostumbran a peinar sus largas cabelleras con codiciados peines de oro. Suelen ser amables y la única forma de enfurecerlas es robarles sus peines. Se cuenta también que han ayudado a los hombres en la construcción de dólmenes, cromlech y puentes.

Page 12: Euskal mitologia

    Katu itxuraz azaltzen dira askotan, eta sorginkeria kentzeko, katuaren itzalari egurra eman behar zaio.

Sorginak Mariren leizetan haren neskame dauden ahaideak dira. Pizti itxura hartzen dute sarritan, eta gorputz atal bat falta zaie gehienetan, eskua, hanka edo burua; katu itxura hartzen dute maiz.

Gauerdian hasi eta goizaldeko oilarraren kukurrukuraino bakarrik iristen da euren aginpidea. Zuberoan Belegile izena hartzen dute.

Sorginak

Page 13: Euskal mitologia

SorginakSorgina quiere decir en

euskera bruja. Las leyendas las sitúan como asistentes de la diosa Mari en su lucha por hacer pagar cara la mentira. Como personajes históricos,

las y los "sorginak" se reunían las noches de los viernes en

una campa llamada frecuentemente "akelarre"

(campa del chivo) o "eperlanda" (prado de la

perdiz) para celebrar rituales mágico-eróticos, que han

pasado a la historia debido a la cruel persecución con que la Inquisición cristiana sometió a

sus participantes.

Page 14: Euskal mitologia

IreltxuakBizkaiko izaki hauek ahotik sua

botatzen duten txorien edo pertsonen itxura izaten dute batzuetan; besteetan zaldi edo katu dira; baina gehienetan txerri itxura hartzen dute.

    Txerri hauek ibiltariei jarraitzen diete gauez, eta ibiltariak neka-neka eginda hasitako lekura iristen direnean desagertzen dira. Bermeon aspaldian akabatu zuten azken ireltxua.

  

  Beste izen batzuk: Iruztargiak, Ieltxuak (Kortezubin), Iditxoak (Mungian), Iritxoak.

Page 15: Euskal mitologia

Ireltxuak Estos seres mitológicos adquieren

forma humana o de pájaro, algunas veces. Otras de caballo o gato, pero la mayoría toman forma

de cerdo.

Echan fuego por la boca y son típicos de Vizcaya.

Estos personajes siguen a los viandantes por la noche y

desaparecen ciando llegan a su casa muy cansados.

Fue en Bermeo donde acabaron con el último Ireltxu

Page 16: Euskal mitologia

Miel Otxin

Espiritu txarrak itxuratzen dituen lapur gaiztoa da.

Astelehenean atzeman ostean, herriko kaleetan zehar pasearazten dute, txistu eta danbor danbolin soinua lagun dutela.

Asteartean, goizeko paseo baten ondoren, exekutatu eta sutan erretzen dute, herritarrek inguruan zortziko bat dantzatzen duten bitartean.

Page 17: Euskal mitologia

Miel Otxin

El Carnaval de Lanz es una de las fiestas más importantes que se

celebran en Lanz y el más multitudinario de la

Comunidad Foral de Navarra.Se trata de una fiesta de carácter

tradicional que tiene lugar en los días que preceden al Miércoles de Ceniza.Cuando cae la noche las calles de la

villa se inundan con los vecinos representando a distintos personajes y escenificando la captura de Miel Otxin, un malvado bandido. que representa a

los malos espíritus. El lunes es capturado y paseado por el pueblo a

ritmo de txistu y tamboril mientras que el martes de carnaval tras un nuevo

paseo matutino y vespertino, es ejecutado y quemado en la hoguera,

mientras los vecinos del pueblo bailan el zortziko alrededor de la misma.

Page 18: Euskal mitologia

Urtarrilaren azken asteburuan inauterien heldueraren berri ematen zuen joareak astinduz.

Iturengoek ardilarru bikoitza eta zapi gorriak daramatzate soinean; Zubietakoek, ordea, ardilarru bakarra eta zapi urdina. Guztiek eramaten dute isipua eskuineko eskuan eta txano dotorea buruan. Txano honi “Ttuntturroa” deitzen zaio.

Gaur egun, joaldunek binakako errenkadan jarrita osatzen duten dantza-taldeari deritzo.Jatorrizko joaldunek, lehendabizi Iturengo joaldunek Zubietako Latsaga auzoan dantzatzen dute, eta ondorengo egunean Zubietakoek Iturenen dantzatzen dute.

Joaldunak

Zanpantzar

Page 19: Euskal mitologia

Miel Otxin

Joaldunak

Zanpantzar

Zanpantzar o Joaldun es un personaje tradicional de la cultura vasca originario de los pueblos navarros de Ituren y Zubieta que anuncia la llegada del Carnaval

agitando sus cencerros (joaleak) en la última semana de enero. También se

les denomina joaldunak. En la actualidad existen comparsas de

Zanpantzar tanto en Navarra como en el País Vasco.

Se trata de una tradición rural cuyo origen se desconoce, pero cuyo

sentido es forzar el "despertar" de la naturaleza, tras el invierno a base de

hacer ruido. Primero los de Ituren realizan la danza en el barrio de

Latsaga, en Zubieta y luego al revés.

Page 20: Euskal mitologia

Deabru Deabrua, Aingeru Erautsia edo Antikristoa Kristautasunean jainkoaren aurka altxatu zen aingerua da, Euskal mitologi kristautuan arimak bahitzen

dituena.Aspaldi deabrua akelarre

izenarekin deitzen zuten, deabrua akerrarekin erlazionatzen

baitzuten.Deabruak toki handia dauka euskal mitologian, eta izen

ezberdin asko eman izan zaizkio: Gaiztoa, Etsai, Txerren,

Ilunbeetako Printzea, Aidegaixto, Izterbegia, Gaizkin, Tusuri, Plaga,

Kinkilimarro, Iruadarreko, Gaueko, Addar, Laxaborrete, Barraban,... Mattin edo Patxi ezizenak ere ematen zaizkio.

Page 21: Euskal mitologia

Deabru

Un aquelarre (del euskera akelarre, "aker" = macho cabrío; "larre" =

campo) es el lugar donde las brujas (sorginak en euskera) celebran sus reuniones y sus rituales. Aunque la

palabra viene del euskera se ha asimilado en castellano y por

extensión se refiere a cualquier reunión de brujas y brujos.

Se cree que en estas celebraciones las cohortes de brujas solían venerar a Akerbeltz (un macho cabrío negro), que tras horas de cánticos y ofrendas

orgiásticas podrían abrir un portal infernal en el centro del campo o

cosechal para ofrendar culto y consulta a Satán, con el fin de

obtener riquezas y poderes sobrenaturales.