AURKIBIDEA

TESTU IRUZKINA, PUNTU LAGUNGARRI BATZUK .............................................. 3. ORRIALDEA

TESTU KOHESIORAKO TRESNAK ....................................................................... 7. ORRIALDEA

EZBERDINTZEKO KONZEPTU BATZUK ............................................................ 11. ORRIALDEA

AZKENEKO DEIALDIETAKO AZTERKETAK (ZIKLO ETA UNIBERTSITATERAKOAK)12. ORRIALDEA

TTeessttuu iirruuzzkkiinnaa:: PPuunnttuu llaagguunnggaarrrrii bbaattzzuukk

Komunikazio egoera: Testu baten aurrean egon ezkero, komunikazio ekintza dugu.

Igorlea idazlea da.

Hartzailea hizkuntza hori (kodea) ulertzen duen edozein irakurle izan daiteke (kasu honetan euskera).

Kanala papera eta ikusmena dira.

Deskribapena bada, asmo komunikatiboa zerbait nolakoa den/ nola dagoen irakurleak jakitea da. Narrazioa bada, zein ekintza gertatu diren jakitun izatea. Azalpena izatekotan, datuak eta informazioa jasotzea. Argudioaren kasuan irakurlea idazlearekin bat etortzea.

� Deskribapen testua

Gizaki, gauza, gertakizun, prozeso edo fenomeno baten ezaugarri fisiko, psikologiko nahiz bestelakoak agertu, erakutsi, adierazi edo zehazten dituen testua da.

Egitura: Identifikazioa Definizioa Hedapena

� Narrazio testua

Denbora tarte baten gertatzen diren ekintzen kontaketa da; gertaerak ordenatzea, erakustea, azaltzea.

Egitura Aurkezpena Korapiloa

� Arazoa � Ekintzak � Ondorioa

Konponbidea

Elementuak Ekintza Fokalizazioa Lekua Denbora Pertsonaiak Ahotsak Dikurtso moduak � Zuzena � Zehar estiloa � Zehar estilo librea

� Azalpen testua

Edozein gairi buruz zerbait edo ezer ez dakien hartzaile batentzat gertakizun edo fenomeno baten azalpen objektiboa egiten duen testua da.

Egitura Sarrera Garapena Ondorioa

Ideia kateaketa Kausa/ ondorioa Arazo/ konponbidea Deskribapenezko antolaketa Antolaketa sekuentziala Antolaketa konparatiboa

� Argudio testua

Gertakizun, arazo edo fenomeno baten inguruko tesi, iritzi uste edo postura bat egiaztatzeko zein errefusatu edo baztertzeko ematen diren aldeko edo kontrako arrazoiez osaturiko testua da.

Egitura Hasierako tesia Argudioaren gorputza Ondorioa edo tesi berria

Argudio motak Autoritate argudioa: pertsona ospetsuen edo instituzio baten aipua egiten denean,

norberaren argudioari indarra ematearren Iritzi orokorrarena: herriaren aipua, giza talde batek esana edo onartua dela esaten denean,

igorle-hartzailearen arteko komunikazioa sustatzeko� “gu” erabiltzea “ni” izenordainaren ordez...

Zentzuarena: giza adimena eta logika hartzen dira argudioen sostengu, zentzungabekeriatik, absurdotik libratu garela esateko.

Adibideen bidezkoa: esperientzia, datu, edota ipuinek aberastu eta indartu besterik ez dute egingo gure arrazonamendua, sinesgarria gerta dakien hartzaileei.

Analogiazkoa: defendatu nahi den eta beste baten arteko konparaketa, hain zuzen ere, gureari indar berezia eranstearren.

Aurkarien kontrakoa: pertsonen izen ona hondatzeko, aurkakoaren argudioak errefusatu beharrean, haren izaera edo nortasuna dira kolokan jartzen direnak.

Ezaugarri morfosintaktikoak

Esan, uste, iritzi, argudiatu, erantzun, errefusatu, gure ustez, gure aburuz, zera pentsatzen dut...motatako aditz eta adierazpenak sarritanerabiliko dira.

Menderakuntzazko perpausak ugariak izango dira, batez ere kausalak eta kontzesiboak. era berean, juntaduraren bidezko perpaus eta juntagailuak hainbatetan agertuko zaizkigu.

Era askotako laguntzaileak erabiliko dira (adjektiboak eta aposizioak) testuak argiagoak izan daitezen.

Lehenengo pertsona plurala eta plural maiestatikoa asko erabiliko da.

Subjuntiboko aditz formak eta aditz perifrasikoak ere sarritan aurkituko ditugu.

Ezaugarri lexiko-semantikoak

Esanahi bakarreko ez diren hitzen erabilera, igorlearen subjektibotasuna handitzeko. Beste batzuetan, ordea, kontzeptu bat beramodu askotara ager daiteke, testuaren argitasunaren mesederako.

Zenbait baliabide erretorikoen erabilera: anaforak, elipsiak, paralelismoak, metafora, metonimia, antitesia...

Hitzak behin eta berriz birdefinitzen dira, ulergarritasunaren aldera.

Formulak, kultismoak, aipuak etabar erabiltzen dira.

Testu mailako ezaugarriak

Antolatzaile ugari izango dira, arrazoiak lotzeko eta konklusioak emateko balio dutelako: � Arrazoiak emateko: gainera, baita ere, are gehiago, ez hori bakarrik,

batetik...bestetik, -(en)ez, -(e)lako... � Arrazoiak kontrajartzeko: baina, hala ere, edozein modutan, dena den, nahiz eta... � Konklusiorako: beraz, horrela, laburbilduz, ondorio gisa, horregatik, hori guztia dela

eta… Igorle-hartzailearen jokoak garrantzia du, igorlearen aurkezpenean, zein hartzailearen

tratamenduan. Egituran garrantzi handia du tesien eta argudioen gorputzak.Beste idazle batzuen aipu, erreferentzia edo iruzkinak sarritan ageri dira.

Argudio testuko propietateak

Egokitasuna testua testuinguruarekin egokitzean datza. Hizkuntzak eskainitako aukera linguistikoetatik egoera bakoitzerako egokiena aukeratzen da. Hainbat elementu kontutan hartu behar dira: igorlea, hartzailea, haien arteko harremana, tokia eta unea, erabilera eremua eta erregistroa:

� Erregistro jasoa: zuzentazunari eta zehaztazunari garrantzia, ahoskera zaindua, egokitasun gramatikala, zuzentasun ortografikoa

� Lagunarteko erregistroa: adierazkortasuna (onomatopeiak), adiskidetasuna (hikan hitz egitea), arrunkeriak, silabak jatea, hitz-leloak edo komodinak

Koherentzia testuaren edukia modu argi, logiko eta lotuan ematea da. � Errepikapenak ezin dira agertu � Gaia argi azaldu behar den, zertaz ari den hitz egiten � Gaiaren progresioa ere zuzen agertu behar da � Paragrafoka aurreratu behar da

• Paragrafo bakoitza ideia nagusi baten eramaile da

• Paragrafoko ideiak ordenatzeko, irizpide batzuei jarraitzen zaie

• Paragrafoak eta paragrafo barruko ideiak lotzeko egitura aproposak daude:antolatzileak eta lokailuak

Kohesioa testuko elementuak elkarrekin lotzen dituen lotura-prozedurari deritzo, esaldien lotura sintaktikoa. Hau lortzeko, hainbat errekurtso linguistiko daude

� Anafora: Lehenik agertua den elementu bati, hurrengo paragrafoan berriro erreferentzia edo aipamena egitea

� Pronominalizioa: Beste baten ordezko lana egiten duten hizkuntza-elementuen modu bat da

� Ordezkapen lexikala

• Sinonimia: Esanahi bereko beste hitz bat erabiltzea. Festa = Jai/ Ospakizun

• Hiperonimia: Eremu semantiko zabalagoa duen ordezkoa tartekatzea. Untxia > Animali, abere

• Hiponimia: Eremu semantiko estuagoa duen ordezkoa erabiltzea. Animalia < Zakur

• Perifrasia: Ordezkapen lana hitz multzo batek egitea � Elipsia: Elementu bat esan gabe uztea � Determinazioa: Determinatzaileek ere kohesio lana egiten dute testuan � Hitz-errepikapena: Estiloa apur bat astuna eragiten du, baina kohesio lana

primeran bideratzen du � Zuzentasuna: Gramatikaltasuna. Ortografia, morfosintaxia, lexikoaren ezaguerak � Aurkezpena: Testu idatzia hartzaile bat(zu)entzat antolatu behar da. Kaligrafia,

txukuntasuna, antolamendua, tipografia, marjinak, titulua kontuan hartu � Estilistika: Testua edertzea. Aberastasuna, ugaritasun lexikala, forma sintaktiko

ugariak, erretorika-baliabideez, literatura-baliabideez aberats baliatzea

Testu kohesiorako tresnak Menderagailua perpaus-mailan, perpausen arteko menderakuntza-erlazioa adierazten duen elementua da. Perpaus txertatuko adizkiari erantsitako aurrizkiak eta atzizkiak dira (bait-, ba-, -en, -ela).

Lokailua lotzeko erabiltzen den zernahi gauza da. Diskurtso-mailako lotura gauzatzeko funtzioa duen hitza edo hitz-multzoa da. Beti perpausen arteko lotura gauzatzen dute, inoiz ez bestelako osagaien (izen-sintagma, adjektibo, etab.) artean. Perpaus-elkarketa (hau da, juntadura edo menderakuntza) ez dute bideratzen. Maiz, juntagailuen ondoan erabiltzen dira.

Hori dela eta honako Perpaus Elkartu Motak ditugu:

Juntadura

Maila bereko perpausen elkarketa.

• Juntaduraren bitartez lotu.

• Alborakuntzaren bidez lotu.

Menperakuntza

Perpaus bat beste baten barruan txertatzen da.

• Menderagailuen bidez lotzen dira.

Testu mailako loturak

• Lokailuez baliatzen gara.

TTeessttuu mmaaiillaakkoo lloottuurraakk:: llookkaaiilluuaakk eettaa bbeessttee mmaarrkkaattzzaaiillee bbaattzzuukk

Loturak perpaus mailan eta testu mailan

Perpausak ez dira bakarrik ageri arruntean. Beti testuinguru batean daude, diskurtso batean. Edo testu batean, hizkuntza idatziaz ari baldin bagara. Eta ez dira, gainera, bakarrik ageri: normalean perpaus bat baino gehiago ageri dira. Eta perpaus horiek elkarren artean lotzeko baliabide batzuk erabiltzen ditu hizkuntzak. Lokailuak eta juntagailuak deitzen ditugu horiek. Lotura horiek testu edo diskurtso mailakoak izaten ahal dira, edo perpaus mailakoak, besterik gabe. Horrela, bi perpaus elkarren artean lotzeko juntagailuak erabiltzen dira, perpaus horiek parekoak baldin badira:

• Jon sukaldean sartu zen, baina Mikel bere logelan gelditu zen

Hor ditugu, adibidez, bi perpaus beregainak direnak, pare-parean emanak. Kasu horretan “baina” da juntagailua. Badira beste asko ere: eta, halaber, alabaina, eta abar. Beste batzuetan ez da juntagailurik ere behar, bata bestearen alboan ematen ditugu:

• Jon sukaldean sartu zen, Mikel bere logelan gelditu zen eta Miren baratzera joan zen

Hor baditugu hiru perpaus: lehenbiziko bien artean ez da loturarik, eta bigarrenaren eta hirugarrenaren artean “eta” da lotura hitza. Horri deitzen diogu “juntagailu”. Juntagailuak perpaus mailako lotura hitzak dira.

Perpausak maila berean ez daudenean, baina loturik ageri direnean, “menderagailuak” erabiltzen ditugu:

• Mirenek esan zuen Jon ere etorriko zela

Kasu horretan ere bi perpaus ditugu, baina bigarrenak (“Jon ere etorriko zela”) ez du autonomiarik, ez da beregaina. Aurrekoaren azpian dago, eta -eLA morfemak lotzen du aurreko horrekin. Horri deitzen diogu menderagailua. Menderagailu asko ditugu euskaraz: -eN, -eLAKO, bait-, eta abar.

Beraz, perpaus mailako lotura horiek juntagailuak eta menderagailuak dira.

Beste batzuetan diskurtso mailako lotura hitzak erabiltzen ditugu: hitz horiek ez dituzte perpausak lotzen, baizik testu zatiak. Hona hemen adibide hau:

• Eta gero esango dute ez dugula abisatu

Hor ere bada “eta” bat. Baina horren aurrean ez da beste perpausik, horrekin hasten baita perpausa. Hori ongi ulertzeko aurrean esandakoa jakin beharko genuke. Eta aurreko horrekin lotzeko hemen ere “eta” erabili dugu. Beraz, hitz horrek eusten dio testuaren edo diskurtsoaren hariari. Holako hitzei, testu mailako loturak egiteko erabiltzen ditugun hitzei, “lokailu” esaten diegu. Hemen lokailuak aztertuko dira. Lokailu mota asko dago: emendiozkoak, hautakariak, aurkaritzakoak, ondoriozkoak, eta kausazkoak. Horiek guztiak azaltzen dira atal honetan. Emendiozko lokailuekin hasiko gara. Baina, ez ahaztu:

Testua � Lokailuak

Perpausak � Juntagailuak eta menderagailuak

Lokailuak eta juntagailuak

Ikusten denez, hitz bera, non ageri den, eta nola, juntagailua (perpausen arteko lotura egiteko), edo lokailua (diskurtso mailako lotura segurtatzen du) izan daiteke. Bestetik, hitz hauen esanahiari kasu egiten bazaie, batzuk emendiozkoak izan daitezke (eta da kasu argia), zerbait emendatzen dutelako, gaineratzen dutelako. Baina goiko testuan ageri diren lokailu edo juntagailu guztiak ez dira, bistan denez, emendiozkoak. Hor ageri dira ordea, ere, gainera, hortaz eta edo, azpimarratuak. Horietan, bistan denez, ere eta gainera emendiozkoak dira, eta bezala, ematen den informazio horretan gaineratze zerbait azpimarratzen baita. Aldiz, ordea bezalako zerbaitek aurkaritza adierazten du, edo bezalako batek hautakaritza, eta hortaz bezalako batek ondoriotasuna adierazten du.

Esanahairen aldetik hitz edo partikula hauek sail desberdinetan multzokatzen ditugu, eta batzuetan (ez guztiak) lokailu edo juntagailu izan daitezke, testuinguruaren arabera. Ondoko eskema honek biltzen ditu juntagailu eta lokailu mota nagusiak, parean jarririk eta esanahiaren arabera sailkaturik. Jakina, lokailu edo juntagailu bakoitza bere tokian ikusi behar da, testuinguruan, zer esan nahi den hemen ongi ulertzeko.

Lokailuak Juntagailuak

Emendiozkoak eta eta

ere eta …ere bai

gainera eta… ere ez

bestalde / bertzalde bai eta … ere

halaber baita ere

orobat ezta ere

berebat Eta ere

behintzat bai… bai…, ez…ez

bederen ez ezik, ez ezen, ez eze

bederik

behinik behin

Hautakariak bestela, bertzenaz edo

osterantzean edota

gainerontzean ala

ezpere(n) nahiz, zein

ezpabere ezpa

Aurkaritzakoak ordea baina

berriz baizik

ostera baino, ezpada

aldiz baina (= baizik)

aitzitik ez baina (= ez baizik)

bizkitartean, bitartean, bien bitartean, artean ezezik, ez … ezen

alta, alabaina, alabadere

dena dela, dena den

hala ere, hala eta guztiz ere

haatik, hargatik; horratik,horregatik

barren

Lokailuak Juntagailuak

Ondoriozkoak beraz

bada

hortaz, hortaz bada

orduan

honebestez, horrenbestez, hainbestez

halatan, hala

kausazkoak zeren

zergatik

alabaina

bada

izan ere

Ezberdintzeko konzeptu batzuk

TESTU MOTAK:

-Deskribapena

-Narrazioa

-Azalpena

-Argudioa

TESTU GENEROAK

-Literarioa

-Zientziakoa

-Filosofikoa

-Kazetaritzakoa

-Informaziokoa

-Iritzizkoa

ERABILERA EREMUA

-Erregistro formala-kultoa

-Erregistro estandarra

-Eguneroko erregistroa (“kolokiala”)

MMuuttuurrrreekkoo bbiiaakk ((ZZiikkllooeettaarraakkoo SSaarrbbiiddeeaa 22000088))

Energia-ekoizpena, kontsumoa, berotegi-efektua eta klima-aldaketa urteko gaien zerrendan lehen postuan daudela esan liteke, hanka sartzeko arrisku handirik gabe, baita puska baterako postua ziurtatuta dutela ere. Zenbat ez ote dugun irakurri, aditu, eta ikusi aurten haiei buruz! Izan ere, berotegi-gasak isurita klima aldatzen ari garelako ziurtasuna indartu ahala, energiaren auziak garrantzi handiagoa hartu du agenda politiko, ekonomiko eta sozialetan, eta komunikabideetan garbi islatu da hori.

Berotegi-efektuan duten eraginari begiratuz gero, katearen mutur banatan kokatu behar ditugu energia nuklearra eta ikatza. Hain zuzen, lehenengoak hori du alde, ez duela berotegi efektua areagotzen, zentral nuklearrek ez dutelako karbono dioxidorik isurtzen atmosferara. Eta klima-aldaketarekiko sentikortasuna handitu den garaian, ezaugarri hori ezin hobeki etorri zaio gainbehera zegoen sektore nuklearrari.

Katearen beste muturreko energia-iturriarekin justu kontrakoa gertatzen da: hura aukera gisa defendatzeko argudio berderik ezin da oraindik erabili. Alderantziz: elektrizitatearen ekoizpenari dagokionez, ikatza erabiltzen duten zentralak dira karbono dioxidoa isurtzen txapeldunak.

Eta, hala ere, energia nuklearraren sektoreak baino askoz ere bilakaera oparoagoa izan du azken hamarkadetan. Etorkizunera begira ere, hazten segitzeko aukera onak dituela dirudi, petrolioa baino ia hiru bider urte gehiagorako ikatza dagoelako, besteak beste. Ikatzaren industriak badaki hori, eta azkeneko urteetan ahalegin handia egiten ari da, batetik, ikatzaren teknologien eraginkortasuna handitzeko, eta, bestetik, hura erretzean askatzen den karbono dioxidoa harrapatu eta atmosferara ez isurtzeko.

Carton Virto, Eider

1. Testua sorrarazi duen komunikazio egoeraren ezaugarriak deskribatu. Non publikatu da?, nori zuzentzen zaio?, azalpena, narrazioa ala argudiozko testua da? Publikazioaren zein ataletan esperoko zenuke aurkitzea? (1 p.)

Non

Nori zuzendua

Era diskurtsiboa

Atala

2. Erantzun lerro batean zein den testuaren gaia (1 p.)

3. Idatzi testuan azpimarratutako hitzen sinonimo bana: (1 p.)

auziak

oparoagoa

eraginkortasuna

isurtzeko

4. Ideia nagusiak adierazi eskema baten ierarkizatuz. (2 p.)

5. Idatzi 15 -20 lerroko testu bat, energia-eredua berritzeko estrategien artean zein indartuko den ikusteko gauden honetan, energiaren kontsumo egoki bat defendatuz

Krisia eta energia (Zikloetarako Sarbidea 2009)

Ekonomia krisiaren eraginez, gas natural eta petrolioaren prezioek goia jo zuten 2008ko udan.Udatik hona, petrolioaren prezioa %67 murriztu da, eta gas naturalarena %60. Baina jarraitu beharreko aldagaia ez da salneurria. Benetako gakoa ekoizpen maila da, bereziki munduko petrolio ekoizpena.

Benetan gertatzen ari dena hobeto ulertzeko, oso kontutan hartzekoa da OECDren morroi den Nazioarteko Energia Erakundeak(IEA) azken hamarkadan burutzen ari den ziaboga. IEAk 2030erako aurreikuspen nagusiak plazaratu ditu (…)Etorkizuneko joera argia da:prezioen gorabeherak hegazkortasun handiarekin, alde batetik; eta petrolio ekoizpenaren gainbehera, bestetik. Izan ere, IEAk diagnosi argia dauka:”Munduko energia sistema bidegurutzean dago. Energia hornikuntza eta kontsumo joerak mundu mailan argi eta garbi sostengaezinak dira ingurumenaren, ekonomiaren eta gizartearen ikuspuntutik. Baina hori alda daiteke eta horrela izan behar du; oraindik norabidea aldatzeko denbora dago. Erronkak honako hauek dira:alde batetik energia eskuragarri eta fidagarriaren hornikuntza segurtatzea; bestetik, energia hornikuntza sistema, efiziente eta ingurumenaren aldetik onbera den karbono baxuko sistema arinki bilakatzea.Behar duguna energia iraultza da.”

Ekonomia hondora doa, baina arazoa ez da ekonomiaren erritmoa moteltzen ari dela. Izan ere, horrela gertatuko balitz naturak benetan eskertuko liguke, moteltzeak CO2 isurketen eta hondakinen pilatzearen moteltzea ekarriko bailituzke, adibidez, baita hainbat natura baliabideren agorpena moteltzea ere. Benetako hondamendia krisiari aurre egiteko eta ekonomia berpizteko funtzionatuko ez duten errezetak ezartzen saiatzea litzateke.

Herman Daly ekologi ekonomilariak esaten ohi duenez, egungo ekonomia sistema hain handia denez gizarteak ezin du suposatu mugarik gabeko ekosistema batean funtzionatzen duela. Hazkunde ekonomikoa berreskuratzeko neo-keynesismoak proposatzen dituen neurriak ez dute funtzionatuko , benetako arazoa hazkundea bera baita planeta mugatu batean. Eta jada muga pasatu dugu. Aro berria heldu da: ekonomía ekologikoak plazaratzen dituen diagnostikoak eta proposamenak askoz gehiago kontuan hartzeko. Bestalde, nik ez dut modurik ikusten gauzatu behar dugun energia iraultza burutzeko ekimen publiko sendo baten bidez ez bada.

GORKA BUENO

EHUko irakaslea.

1. Testua sorrarazi duen komunikazio egoeraren ezaugarriak deskribatu. Non publikatu da?, nori zuzentzen zaio?, azalpena, narrazioa ala argudiozko testua da? Publikazioaren zein ataletan esperoko zenuke aurkitzea? (1 p.)

Non

Nori zuzendua

Era diskurtsiboa

Atala

2. Erantzun lerro batean zein den testuaren gaia: (1 p.)

3. Testuan beltzez diren hitzen sinonimo bana idatzi: (1 p.)

aldagaia

gakoa

bidegurutzean

agorpena

errezetak

4. Ideia nagusiak adierazi eskema baten ierarkizatuz. (2 p.)

5. Idatzi 20 lerroko testu bat baloreen krisiaz gau egungo munduan.(5 p.)

Kultura opari (Zikloetarako Sarbidea 2010)

Iragarkia burmuina tortura txinatarreko tanten legez ari zaigu burezurra zulatzen. Zer esan gura ote dute leloa asmatu zutenek: kultura oparia, mauka, pagotxa dela? Kultura oparitu egin behar dela eta ez erosi? Oparia bada doan jaso beharko genukeela? Eta nork nori oparitu behar dio kultura? Kultura oparitu egin behar da baliobakoa delako, ezdeusa delako? Oparitzea erosteari baderitzogu, nork jasotzen du etekina erosten duenak, saltzen duenak, dendara banatzen duenak ala egileak? Elkartasun bete, maitasun bete, bake bete, besarkada bete diren egunotan ez baitugu ezelango banku edo aurrezki kutxen iragarkirik ez ikusi ez entzun dirua opari aldarrikatzen duenik. Kultura opari iragartzen dutenek egunotako kontsumismo materialista itsuari aurka egiteko hautatu dute leloa? Orduan zergatik proposatzen digute 250-300 euro bitarteko prezioa duen liburu elektronikoa oparitzea? Kontzertu baterako proposamena, gaztetxe bateko bertso saiorako gonbita, hogeita bost urtean euskarazko antzerkigintzan diharduen taldearen antzezlan berrirako sarrerak, horrenbeste hunkitu gintuen diskoa, gai jakin batekiko ikuspegia aldarazi zigun liburua, geuk sortutako poema... Koloniak, era guztietako arropak, berrikuntzarik berrieneko tramankuluak eta enparauak erosteko amu diren iragarki berberak erabili behar ditugu kultura bihotz duten eskaintzetarako? Behin baino gehiagotan salatu dugu erabat gaitzestekoa dela BMW autoen iragarkietan askatasuna gidatzearekin lotzea edo CAN aurrezki kutxak iraultza berba manipulatzea bere sarea hedatzeko. Halan da zeren gurago genuke kultura eskaintzeko orduan galbahe bera erabiltzea, kulturari balio material hutsa estigmatizatu ez diezaiogun, salerosketarako esklabo bihur ez dakigun.

Gotzon Barandiaran

6. Testua sorrarazi duen komunikazio egoeraren ezaugarriak deskribatu. Non publikatu da?, nori zuzentzen zaio?, azalpena, narrazioa ala argudiozko testua da? Publikazioaren zein ataletan esperoko zenuke aurkitzea? (1 p.)

Non

Nori zuzendua

Era diskurtsiboa

Atala

7. Erantzun lerro batean zein den testuaren gaia: (1 p.)

8. Testuan beltzez diren hitzen sinonimo bana idatzi: (1 p.)

Legez

Ezdeusa

Prezioa

Hedatzeko

Bihur

9. Ideia nagusiak adierazi eskema baten ierarkizatuz. (2 p.)

10. Idatzi 20 lerroko testu bat publizitatearen eragina gaur egungo munduan.(5 p.)

Klonazioa dela eta ez dela (Zikloetarako Sarbidea 2011)

Duela hiru urte, aldizkari honexetan giza klonazioaren aldeko iritzi-artikulu bat idatzi nuen, ez bereziki alde nengoelako, aurkakoen argudioak funtsik gabeak iruditzen zitzaizkidalako baizik. Geroztik denborak aurrera egin badu ere, eztabaidak bere horretan dirau. Oraindik ere ez dut inolako asmorik nire burua klonatzeko, baina klonazioaren aurkarien izuikarei susmo txarrak hartzen dizkiet.

Hala ere, klonazioaren aurka dagoen jendearen emana ikusita, hauen arrazoiak zein diren jakiten saiatzen naiz, ez baitut nire buruan eta iritzietan halako federik.

EHUko Zuzenbide eta Giza Genoma Katedrako irakasle den Leire Escajedoren ustez, esaterako, “klonazio terapeutiko” terminoa erabiltzea ez da zuzena. Izan ere, klonazio terapeutikoa eta ugalketarako klonazioa teknika berbera dira, eta ez gauza desberdinak. Garai batean idatzi nuenez, nire ustez teknika da gutxienekoa, eta, horren ordez, helburuak eztabaidatu beharko genituzke. Klonazioa, txertaketa, tatuajea edo beste edozein teknika ez zaizkit berez txarrak iruditzen, helburuak jotzen ahal ditut txartzat edo ontzat. Baina hemen, noski, iritzien esparruan gaude, eta nireak ez du irakurleenak edo beste edonorenak baino gehiago balio.

Aipatutako artikuluan klonazioaren aurkako zenbait arrazoi legal eta tekniko ematen dira, baina beste edozein teknika berriren aurrean (in vitro ernalketa, adibidez), arazo tekniko eta legal ugari izan daitezkeen arren, ez da teknika hauen aurka aurrez aurre azaltzen (gaur). Hortaz, zerk egiten du klonazioa hain eztabaidagarri? Leire Escajedo klonazioaren aurka (edo gutxienez, alde ez) egotearen benetako arrazoia ez dirudi artikuluan barrena garatutako argudiotan dagoenik, baizik eta azken esaldian, pasadan, ematen zaigun iritzian. Bertan esaten da, hitzez hitz, klonazioa “naturaren prozesuak bortxatzen dituen teknika” dela.

Horrek txundituta utzi nau, eta naturaren prozesuak bortxatzen dituzten eta ez dituzten tekniken arteko mugak zehazten saiatu naiz. Zenbat eta gehiago saiatu, ordea, gero eta lausoago ikusten dut dena. Lurpean milioika urtez egon den petrolioa 3.000 metroko sakoneratik atera, hura erre, eta planeta oso bateko klima aldatzea natura bortxatzea da?

Bai, agian urrunegi noa, sofisma hutsetan erori naiz. Gizakiaz eta terapeutikaz ari ginen. Baina hemen ere galderak temati datozkit burura. Hildako baten organoa bizi bati txertatzea natura bortxatzea ote da? Eta zer esan in vitro ernalketaz?

Bistan denez, ez dut inondik inora argi zerk bortxatzen dituen naturaren prozesuak eta zerk ez. Baina uste dut funtsean argudio hori erabiltzen dutela klonazioaren aurka daudenek, agerian ez bada ezkutuan, eta hortik abiatuta eraikitzen dutela beraien arrazonamendu osoa. Oinarrizko premisa ordea, nik behintzat ez dut ikusten.

ARTURO ELOSEGI

1. Zein da testuaren helburua? (1 p.)

…………………………………………………………………………………….………………..………

2. Erantzun: (1 p.)

a) Testu mota………………………………………………………………………

b) Era diskurtsiboa…………………………………………………………………

c) Non ager daiteke?.................................................................................................

3. Egiazkoa edo gezurra den adierazi pasarte batekin frogatuz (1 p.)

Kontrako argudiorik ematen ez diotelako, autorea klonazioaren alde azaltzen da.

………………………………………………………………………………………..…………………

………………………………………………………………………………………..………………....

Naturaren prozesua bortxatzen duen teknika delako baztertzen du Leire Escajedok klonazioa.

……………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

Klonazioak, naturaren prozesuan bortxaketa suposatzen duela argi uzten dute teknika honekin bat datozenak eta baita aurka agertzen direnak

……………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………...……………………………………

4. Sinonimo bana adierazi (1 p.)

Bortxatzea

Lausoago

Sofisma

Temati

Premisa

5. Idatzi testuko adibideren bat (1 p.)

Antitesia……………………………………………………………………………….

Teknizismoa…………………………………………………………………………...

Mailegua………………………………………………………………………............

Hitz eratorria…………………………………………………………………………..

6. Hogei lerrotan garatu gaia “ Teknika gutxienekoa da, eta, horren ordez, helburuak eztabaidatu beharko genituzke” (5 p.)

Elikagai mirarigileak (Zikloetarako Sarbidea, 2012)

Gizadiaren zati bat kezkatan blai bizi da, ez dakielako zer jan beharko lukeen osasunaren

onetan. Beste zati handi batek ez du zer janik, bere kezkak ez dira elikagai honen edo bestearen alde

egitea, jatea baizik.

Bi mutur horien artean apenas dagoen erdibiderik. Zalantzarik gabe, gu mutur batean gaude, aberatsen

muturrean eta Somaliako biztanleak bestean. Gure kezka elikagaiak aukeratzerakoan asmatzea da.

Edo, zehazkiago, zertan egin kasu elikagai industriari eta horren inguruan sortu diren milaka sasi-

adituei, nola bereizi egia eta propaganda, nola jan nahi adina gizendu edo gaixotu gabe.

Egunkari osoa beharko nuke bizitzan zehar ezagutu ditudan mito gezurtatuen zerrenda egiteko.

Gogoan dut oliba olioa kaltegarria zela zioen leloa, arrai zuria urdina baino hobea zela zioena edo ogi

zuriaren lehentasuna aldarrikatzen zuena.

Egia da sasoi hartan ez zegoela gure artean hainbeste zalantza jakien inguruan, agian orduan bai

geundela gaur desagertu zaigun erdibidean. Zegoena jaten genuen, gure etxekoek erosten edo

ekoizten zutena eta kezka nagusia ez zen loditasuna, aski jatea baizik. Hain zuzen, horregatik zuen

ospea gain-pisuak, lortzen zaila zelako, gutxiren esku zegoelako.

Geroztik, gure inguruan janaria soberan zen neurrian, beste sinesmen batzuk gureganatu ditugu. Edo

sineskeriak, joan den astean Europako erakundeek adierazi zigutenez. Eskarmentuak erakusten digu

gaurko sinesmenak, sarritan, biharko sineskeriak direla. Baina, gaurkoz, egia erakundeek aldarrikatzen

dutena da, ez harri azpitik ere sortu diren aditu sinestunek esaten digutena, are gutxiago elikagai

industriaren propaganda.

Europako erakundeen esanetan, ez da egia sojak menopausia arintzen laguntzen duenik, ezta bifidoek

defentsak indartzen dituztenik ere. Sinesmenak sinesmen, gauza da gaur egun telebistetan ikusten

dugun iragarki asko aldatu egingo dela derrigorrez datorren abendutik aurrera, ezingo dutela

aldarrikatzen dutena aldarrikatu, legeari kontra egiteko hautua egiten ez badute behintzat.

Beste aitzakia batzuk asmatu beharko ditugu gure grinak zuritzeko. Zeren gutako gehienok ondo asko

baitakigu zer eta nola jan edo edan osasunari kalte ez egiteko. Baina nahiago izaten ditugu mirariak,

horien eta zentzu komunaren artean, nahiago mirariak, nahiago guru baten esanak, batez ere sasi-

zientziaz mozorrotuak badaude.

ARANTZA URRETABIZKAIA

1. Zein da testuaren gaia? (1 p.) ………………………………………………………………………………….

2. Erantzun: (1 p.)

a) Testu mota……………………………………………………………………. b) Era diskurtsiboa………………………………………………………………. c) Non argitaratu daiteke? .....................................................................................

3. Egiazko edo gezurra den adierazi pasarte batekin frogatuz (1 p.)

Zer eta nola jaten dugunaz zalantza egin dugu betidanik ......................................................................................................................................................................................................................................................

Sasi-adituei esker bereizten ditugu elikagai industriaren egi eta gezurra ......................................................................................................................................................................................................................................................

Idazlearen kezkak elikagaiak aukeratzerakoan asmatzea da ......................................................................................................................................................................................................................................................

4. Sinonimo bana idatzi: (1 p.)

sinesmenak

hautua

mozorrotuak

grinak

5. Idatzi testuko adibideren bat: (1 p.)

Hiperbolea..................................................................................................................

Erlatibozko perpausa..................................................................................................

Antitesia.....................................................................................................................

Lokailu kausala..........................................................................................................

6. Hogei lerrotan garatu gaia “Guk geuk zer eta nola jaten dugunak baino, munduko goseteak kezkatu beharko gintuzke.”(5 p.)

Unibertsitaterako Sarbidea: 25 urtetik gorakoentzat EUSKARA (2007 maiatza)

BEGIRADAK X ITZIAR ALKORTA

Giza gorputzaren pribatizazioa Zuzenbideko eskolak ematen ditugunean ikasleei azaltzen diegu giza gorputza «komertziotik kanpo» dagoela, eta gorputz-atalak saltzea debekatuta dagoela. Legeek xedatzen dutenez, esaten diegu ikasleei, giza duintasunaren aurkakoa litzateke berez berritzen ez diren gorputz atalekin negozioa egitea. Zergatik? Gizaki bat, haren gorputza, alegia, ezin delako beste gizaki baten mesedetan erabili. Kanten printzipio ezagunari jarraituz pertsona ezin da instrumentalizatu ez eta beste baten zerbitzurako bitartekoa bailitzan erabili.

Esate baterako, erabakita dago pertsona baten gorputz atalak erabiltzearen truke ezin dela ordainik eman; gehienez ere, organoa erauzteak sortzen dituen gastuen eta kalteen berdinketa eska daiteke, baina ez besterik. Horrez gain, dauden baliabide biologiko urriak beharrean dagoen zein gaixori eman behar zaizkion irabazi asmorik gabeko erakunde batek erabakitzen du. Gazte bat zirkulazio istripu baten ondorioz hiltzen denean haren kornea, bihotza, birikak eta beste zenbait gorputz atal erabili ahal dira itxaron zerrenda luze batean dauden gaixoei transplantatzeko, eta organo bakoitza nori egokitzen zaion aipatu erakundeak erabakitzen du. Antolamendu horri esker hain zuzen, eta legetik kanpoko organoen merkatu beltza egonagatik ere, Europan, giza organoak komertziotik kanpo daudela esan ahal dezakegu.

Organoez gain bada, ordea, medikuntzan erabiltzen hasi garen bestelako baliabide biologiko ugari: ehunak, zelulak, gametoak eta DNA laginak, nagusienak aipatzearren. Nola aplikatzen da res extra commercium delako printzipioa lagin biologiko horien kudeaketan? Har dezagun, esate baterako, giza haziaren kasua. Estatuko legediaren arabera, obuluak eta espermatozoideak doan ematen dira eta hartzaileak ezin du jakin emailea nor den. Horraino organoen transplantean bezala jokatzen ari gara. Baina, hor bukatzen dira bien arteko antzekotasunak. Izan ere, giza hazia ez baita irabazi asmorik gabeko erakunde baten esku jartzen, baizik eta jaso duen klinikaren esku geratzen da. Are gehiago, baliabide biologiko horien banaketa irizpideak zentro bakoitzak erabakitzen ditu: dohaintza egileak erakarri, obuluak zein espermatozoideak erauzi eta horiek itxaron zerrendako emakumeen artean banatu, klinika bakoitzaren esku dago guztiz. Eta, obuluen kasuan jakingarri da, horiek klinika pribatuen esku daudela ia guztiz, sare publikoko oso ospitale gutxitan egiten baita emakumezko haziaren ezarpena.

Giza gorputzaren pribatizazio prozesuaren erakusgarri da lagin biologikoen kasua eta baita DNA-laginen erabilerarena ere. Jakina da, DNA laginak doan emanagatik ere, ikertzaileek informazio hori patentatzeko eskubidea dutela. Ikusten denez, duela gutxi arte erraza zen giza gorputza komertziotik kanpo zegoela aldarrikatzea, gorputzetik erauzitako atalek ez baitzuten deus ere balio. Egun aldiz, hasiak gara aipatu duintasunaren eta solidaritatearen printzipio horiek kolokan jartzen dituzten lehen praktika, legez onartuak ikusten. Gorputzaz ari garenean ere interes komertzialak duintasunaren mailaketa dakarrela egiaztatzea harritzekoa ote?

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu eta arrazonatu zure rantzuna: (1,5p)

a. Non argitaratu da?

b. Nori zuzentzen zaio?

c. Zer da, azalpena, narrazioa, edo argudioa?

d. Zein testu-tiporekin identifikatzen duzu?

2. Azaldu esaldi baten bidez zein den testuaren gaia (1,5p)

3. Laburtu esaldi bakar baten bidez paragrafo bakoitzaren oinarrizko ideia (1,5 p)

1. paragrafoa

2. pagrafoa

3. paragrafoa

4. paragrafoa

5. paragrafoa

4. Azaldu testuan azpimarratuta dauden honako esapideen esanahia. (1,5 p)

“merkatu beltza”

“res extra commercium”

“giza gorputzaren pribatizazio prozesua”

“interes komertzialak duintasunaren mailaketa dakarrela”

5. Azaldu honako hitzek testuan (letra beltzez nabarmenduta) duten esanahia. (1 p)

xedatzen

erauzteak

berdinketa

laginak

kudeaketa

6. Egin testuan erabiltzen den hizkuntza erregistroari buruzko iruzkina. Nabarmendu horren inguruko ezaugarri inportanteenak. (3 p)

Unibertsitaterako Sarbidea: 25 urtetik gorakoentzat EUSKARA (2008 maiatza)

Lust, caution Moldatua Xabier Martinek “Berria”-n publikatutako artikulutik

Espioitzari buruzko thriller politikoa dela diote iragarkiek. Japoniarrek okupatutako Txinan girotutako istorio psikologikoa. Hori bada Ang Leeren Lust, Caution, baita gehiago ere. Gizakiei buruzko istorioa da beste ezeren gainetik, sufritzen duten banakoak biluzik erakusten dituena. (...). Horretan maisu da Ang Lee, eta halaxe aitortu diote aurten Venezian. Txinatarrak bigarrenez lortu du Urrezko Lehoia, Brokeback Mountain-i esker 2005ean ere sari bera irabazi eta gero. (...)

Zeluloideak sarritan jasoko du nazien Paris, espioitzaren sehaska, erresistentzien aristokrazia. Txina okupatua ere islatu du zinemak, baina ez Ang Leek harrapatu duen bezala, ez haren eszenaratze dotorearekin, ez behintzat Shanghai eta Hong Kong Paris bezain eder eta arriskutsu bezala islatuak. Han jarri ditu espioia (Wei Tang) eta torturatzailea (Tony Leung), eta bien artean, sexua; isileko komunikazio sakonaren bidez, bakoitzak bere miseriak atera ditzan baliatzen du zuzendariak.

AEBetan egindako aurreko lanetan baino erritmo motelagoan ibiltzea leporatu dio prentsa espezializatuak Ang Leeri. Venezian ere atera zen gaia. Sexu pasarteak iritsi artean filmak ez duela benetako martxarik hartzen esan dute, sexua dela, hain zuzen, hauspoa. Eta paradoxa, sexu sekuentziek -ez dira hain agerikoak- arazo handiak eman dizkiote Leeri zentsurarekin, esaterako Txinan. Herrialde hartan sexuaren inguruan dauden hainbat tabu hautsi ditu Leek, Brokeback Mountain-ek berarekin zekarren transgresio ukitua berrituz. Txinarako, izan ere, beste egokitzapen bat egin du zuzendariak, pasarte beroenak muntatzetik kenduta. (...)

(...)

Shanghai, 1937; Txinako hiri nagusia japoniarren esku erori da, eta Wong Chia Chi antzerki ikasle gazteak aberriaren alde beste zerbait egin behar duela pentsatu du. Gaztaroko ekintza errebelde batek, ia haurren jolasa zenak, bizitza osoa baldintzatuko dio. Antzerkiko rola bizitzarena bilakatuko zaio segurtasunaz arduratzen den ofizial baten maitale izatea agintzen diotenean. (...). Wong Chia Chi gaztea bakarrik dago, itxura batean lagun ugari dituen arren. Mr. Yee ofizial kolaborazionistak torturatzen dituenekin dauka giza harreman bakarra. Emakume gazteak rolak nahastuko ditu, espioi gisa jokatzen ari den rola eta benetako bizitzakoa. Harreman konplexuak egoera suntsigarrira eramango du Wong. (...)

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu eta arrazonatu zure erantzuna: (1,5p)

a. Non argitaratu da?

b. Nori zuzentzen zaio?

c. Zer da, azalpena, narrazioa, edo argudioa?

d. Zein testu-tiporekin identifikatzen duzu?

2. Azaldu esaldi baten bidez zein den testuaren gaia (1,5p)

3. Laburtu esaldi bakar baten bidez paragrafo bakoitzaren oinarrizko ideia (1,5 p)

1. paragrafoa

2. pagrafoa

3. paragrafoa

4. paragrafoa

4. Azaldu testuan azpimarratuta dauden honako esapideen esanahia. (1,5 p)

“istorio psikologikoa”

“biluzik erakusten dituena”

“espioitzaren sehaska”

“isileko komunikazio sakona”

“pasarte beroenak”

5. Azaldu honako hitzek testuan (letra beltzez nabarmenduta) duten esanahia. (1 p)

islatu

tabu

transgresio

rola

suntsigarria

6. Egin testuan erabiltzen den hizkuntza erregistroari buruzko iruzkina. Nabarmendu horren inguruko ezaugarri inportanteenak.

25 Urtetik Gorakoentzat Unibertsitatera Sartzeko Hautaprobak (2009ko maiatza)

Zientzia eta froga zientifikoak MARIAN IRIARTE-k

“Berria”-n idatzitako artikulutik moldatua

(...) Badira gaur egunean informazio-iturri ugari, eta zalantzarik gabe eskuragarriena Internet bera da. Duela urte gutxi arte, informazioa jasotzeko liburuetara jo behar izaten genuen, eta nire irakasle batek esaten zuen moduan, «libururik okerrena, beti izango da apunterik onenak baino hobea». Liburu batean jarritakoa, gutxienez idazleaz gain beste batek edo batzuek irakurri eta zuzendutakoa da. Garbi dago ez dugula teknologia berrien aurka jo behar, eta teknologia hauek eskaintzen digutenaz baliatzen jakin behar dugula. Baina irizpide kritikoak norberarena izan behar du, eta ez dugu «sarean» aurkitutako edozer aintzat hartuko kristau ikasbidea bailitzan.

Hainbat eta hainbat mito sasizientifiko dago denon ahotan, eta mito urbanoen antzekoak barreiatzen dira gehienetan oinarri zientifiko handiegirik gabe. (...). Gorago Interneten aurki daitezkeenak aintzat hartu baino lehen irizpide kritiko minimoa behar dela esan badut ere, gaurkoan juxtu kontrakoa frogatzeko balio duen informazioaz baliatuko naiz. BBCk duen orrialde batean hainbat eta hainbat mito hori baino ez direla aurkitu dut.

Zenbat aldiz entzun dugu egunean 6-8 basokada ur edatea oso komenigarria dela? Zer froga zientifiko dago horren azpitik? Bada, dirudienez ez dago gauza handirik esaldi horri eusteko. Ura hartzea esaten dugunean, ez du nahita ez ur likido gardena esan nahi. Gure gorputzak ura behar du, baina hainbat iturritatik jaso dezake ur hori, hau da, gure dietan modu askotan hartzen dugu gure gorputzak behar duen ur hori. Eta zertarako dugu, bada, gizakiok egarriaren sentsazioa? Bada, gure gorputzak ura noiz behar duen jakiteko. Beraz, ura edatea ona baldin bada ere, inon ez dago frogatuta hainbeste basokada ur hartzeak gure gorputzari mesede handirik egiten dionik.

(...) Dena den, gure eskura hainbeste informazio daukagun honetan, izan gaitezen neurri batean gutxienez eszeptiko samarrak, eta gauzak bere horretan itsu-itsuan sinistu baino lehen, gutxienez zalantza izpiren bat jar diezaiegun.

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu eta arrazonatu zure erantzuna: (2p)

a. Non argitaratu da?

b. Nori zuzentzen zaio?

c. Zer da, azalpena, narrazioa, edo argudioa?

d. Zein testu-generorekin identifikatzen duzu?

2. Azaldu esaldi baten bidez zein den testuaren ideia nagusia (1,5p)

3. Laburtu esaldi bakar baten bidez paragrafo bakoitzaren oinarrizko ideia (2p)

1. paragrafoa

2. pagrafoa

3. paragrafoa

4. paragrafoa

4. Azaldu testuan azpimarratuta dauden honako esapideen esanahia. (1,5p)

“irizpide kritikoak norberarena izan behar du”

“edozer aintzat hartuko kristau ikasbidea bailitzan”

“mito sasizientifiko”

“hori baino ez direla aurkitu dut”

“honetan”

5. Eman hitz hauen (letra beltzez nabarmenduta) sinonimoak edo ia sinonimoak. Sinonimoek sinonimo

izan behar dute testuan duten esanahiarekin. (1 p)

eskuragarri

baliatzen

“sarean”

gardena

eszeptiko

6. Testuan grisez nabarmenduta agertzen dira zenbait hitz edo hitzen letrak (morfemak). Erantzun elementu horiekin erlazionatutako honako galderak: (2 p)

a. Zein da elementu horien funtzioa testuan? Nola deritzo funtzio horri?

b. Elementu horiek beste hitz edo esaldiei erreferentzia egiten diete. Adierazi honako koadroan zeinei.

Hitza edo morfema Zeri egiten diote erreferentzia

eskuragarriena

norberarena

hori

horri

Unibertsitatera Sartzeko Hautaprobak 25 Eta 45 Urtetik Gorakoentzat (2010eko maiatza)

Gripe berriaren aurkako txertoa 4 edo 6 hilabeteren buruan egongo da prest

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) iragarri du "aste gutxiren buruan" hainbat industria ohiko gripearen aurkako bakunak ekoizteari utzi eta gripe berriaren aurkakoak egiten hasiko direla. Nolanahi ere, lehen dosiak lantegietatik ateratzeko "4 edo 6 hilabete" pasatu beharko direla zehaztu du.

Prentsaurrekoan, Marie-Paule Kieny Txertoak Ikertzeko Elkartearen zuzendariak baieztatu du ohiko txertoa ez dela eragingarria A gripearen birus berriaren aurka. Dena dela, farmazia industriak "esperientzia handia" duela gogorarazi du, eta beraz, lasai agertu da. Adituaren ustez, ez da pandemia ofizialki deklaratu arte itxaron behar AH1N1 birusa zabaltzea galarazten duen txertoa ekoizten hasteko.

OMEk 'txerri gripea' izena ez erabiltzea erabaki zuen atzo, eta orain AH1N1 izena erabiltzen ari da birus berria aipatzeko.

13 kasu baieztatuta Espainiako Estatuan

Bestalde, Espainiako Gobernuko Osasun eta Gizarte Politikako Ministerioak 108ra jaitsi ditu Estatuan dauden balizko gripe kasuak, baina baieztatutakoak 13 dira oraindik. Azken balantzean, 116 ziren balizko kasuak. Hala ere, medikuek nabarmendu dute balizko kasuen %95 faltsuak direla.

Baieztatuta dauden 13 kasu horietatik, berriz, sei Katalunian daude, bi Gaztela-Mantxan eta bana Euskadin, Valentzian eta Murtzian. Dena dela, ez daude larri Katalunian jazotako kasu bat izan ezik. Gainerakoak Mexikotik etorri berri diren pertsonak dira.

Frantziak bere lehenengo bi kasuak atzeman ditu

Roselyne Bachelot Frantziako Osasun ministroak baieztatu du bi kasu atzeman dituztela Parisko eskualdean. Herrialdeko bi lehenak dira. Biak Mexikotik etorri berri dira; beraz, ez dira Frantzian kutsatu. Bacheloten arabera, beste balizko kasu bat atzeman dute, eta emaitza positiboa emango du seguru aski. Osasunaren Mundu Erakundeak ez du gomendatu herrialdeen mugak ixtea, baina gaixo dauden pertsonek haien bidaiak atzeratzea komeni dela adierazi du.

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu (igorlea, hartzailea, erabilera eremua, testu-tipoa, testu-generoa…) eta arrazoitu zeure erantzuna. (2 puntu)

2. Aukeratu ondokoen artean, zure ustez, testuaren helburua hobekien biltzen duena. (1 puntu)

a. Txerto berria laster prest egongo dela esatea jendea lasaitzeko

b. Gripe berriaren gaurko egoera zein den adieraztea eta hartzen ari diren neurriak iragartea.

c. Gripe berriaren egoera pentsatzen zen bezain larria ez dela jakinaraztea.

3. Esan testuan esaten denaren arabera honako esaldiak egiazkoak ala gezurrezkoak diren. Markatu erantzun egokia gurutze batez. (1,5 puntu) Zuzendu gezurrekoak diren esaldiak edo esan zergatik diren okerrak. (0,5 puntu).

-Espainian gripe berriaren kasu susmagarrien artean 13 baino ez dira seguruak.

-OME-k iragarri du ohiko gripearen kontrako txertoak egiteari utziko diola gripe berriaren kontrakoak

ekoizteko.

-Gripe berriaren aurkako txertoa ekoizten hasiko dira, baina ez dira txertoa ipintzen jarriko harik eta

pandemia ofizialki deklaratu arte.

-Gripe berriari “txerri gripea” deitzea ez da zuzena.

-Espainiako Osasun eta Gizarte Politikako Ministerioak hasieran uste zuen 116 kasu posible zeudela,

baina orain uste du 108 baino ez direla.

-Medikuek esan dute balizko kasu gehienak faltsuak direla.

-Frantzian bi kasu daude baieztatuta, baina hiru ere izan daitezke.

-OME-k gomendatzen du pertsona gaixoen atzerrirako bidaiak mugatzea.

4. Eman testuan letra lodiz eta azpimarratuta dauden hitz hauen sinonimoak edo baliokideak, testuan duten esanahia kontuan hartuta. (2 puntu)

Hitza Sinonimoa edo baliokidea

ekoizten

balizko

atzeman

iragarri

eragingarria

jazotako

5. Testuan grisez nabarmenduta zenbait adierazpen agertzen dira. Espresio horien funtzioa esaten denaren segurtasun-maila zehaztea da, edo esaten denaren erantzule norbait egiten dela. Esan nabarmendutako espresio horietatik zeintzuek betetzen dituzten taulan zehazten diren funtzioak (bat baino gehiago egon daiteke): (1 puntu)

Zerbait probabilitate handiarekin gertatuko dela adieraztea

Testuaren idazleak esandakoaren erantzule ez dela egiten, beste norbait baizik

Zerbait seguru gertatuko dela adieraztea

Zerbait seguru gertatu dela adieraztea

7. Egizu testuaren laburpena. (2 puntu)

25 Eta 45 Urtetik Gorakoentzat Unibertsitatera Sartzeko Hautaprobak: (2011ko maiatza)

Zergatik bizi dira luzeago emakumeak? (http://www.zientzia.net/ gunetik moldatua)

Emakumeak gizonak baino luzeago bizi direla ez da berria. Egun, batez beste, bospasei urte gehiagoz bizi dira; 85 urteren bueltan dabiltzan sei emakumeren aurrean lau gizonezko aurki genitzake, eta, 100 urteei begira jarriz gero, aldea are nabarmenagoa da. Zergatik, ordea? Azkenaldian indartzen ari diren hipotesien arabera, azalpena gure biologiaren sakonean dago.

Gizonezkoak lehenago hiltzeko joeraren oinarrian askotan aipatu dira, arrazoi gisa, haien lan-jarduera gogor edo estresagarriak. Baina azken urteotan indargabetuz joan da teoria hori, nolabait, emakumeek egun lan-munduan (etxetik kanpo zein barruan) duten presentzia eta ardurak direla eta.

Beste hipotesi baten arabera, emakumeak luzeago bizi dira, gizonek, oro har, joera handiagoa dutelako ohitura osasungaitzak izateko (tabakoa eta alkohola, kasu); elikadura ez dutela horrenbeste zaintzen ere maiz aipatu izan da. Baina teoria horrek badu kontraesanik: besteak beste, emakume erretzaileen kopuruak gora egin du, askok alkohola kontsumitzen dute, eta bada elikadura asko zaintzen ez duenik ere.

Gainera, luzeago bizi diren arren, zergatik izaten da kaskarragoa emakume adindunen osasuna adin bereko gizonena baino? Eta gainerako animalia gehienetan ere emeen biziraupena hobea izatea kasualitate hutsa al da? Bada, dirudienez, bizimodua eta ohiturak baino harago doan zerbaitetan bilatu behar da horren guztiaren azalpena.

Newcastle Unibertsitateko Tim Kirkwood gerontologo eta irakaslearen ustez, gure unibertso biologikoaren sakonean dago azalpena; bizi-itxaropenari dagokion ezberdintasuna jenero bakoitzaren konposizio genetikoari zor zaiola uste du. Alegia, Kirkwoodek dioenez, gizonezkoen gorputzeko zelulak ez daude genetikoki programatuta hainbeste urtez bizirauteko. Nolabait esatearren, eboluzioaren ikuspegitik “beharrezkoagoak” direlako bizi ohi dira emakumeak luzeago. …

Beste espezie gehienetan ez ezik, gizakion artean ere oso garrantzitsua da emakumeen gorputzaren egoera ugalketaren arrakasta bermatzeko: “umekia amaren umetokian hazten da, eta amak eman behar izaten dio gero bularra. Beraz, amaren gorputza larregi kaltetua egotea arriskutsua da ondorengo osasuntsuak izateko. Gizonek ugalketan betetzen duten funtzioa, berriz, ez dago hain lotua osasun-egoerarekin. Gainera, testosterona-kantitate handiek gizonen ugalkortasuna handitzen dute,

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu (igorlea, hartzailea, erabilera eremua, testu-tipoa, testu-generoa…) eta arrazoitu zeure erantzuna. (2 puntu)

2. Aukeratu ondokoen artean testuaren helburua: (1 puntu)

a. Emakumeek zergatik luzeago bizi diren azaltzeko teoria alternatibo bat zabaltzea.

b. Emakumeak gizonak baino luzeago bizi direla adieraztea.

c. Emakumeak gizonak baino luzeago bizitzeko genetikoki programatuta daudela frogatzea.

3. Esan testuak dioenaren arabera honako esaldiak egiazkoak ala gezurrezkoak diren (testuan esaten ez dena gezurtzat hartu behar da). Markatu erantzun egokia gurutze batez. (1,5 puntu) Zuzendu gezurrezkoak diren esaldiak edo esan zergatik diren okerrak. (0,5 puntu).

-85 urteren bueltan dauden 10 pertsonatik 6 emakume dira.

-Gizonek, oro har, ohitura osasungaitzagoak dituzte, eta horregatik bizitza laburragoa dute.

-Adineko emakumeen osasuna adin bereko gizonena baino kaskarragoa da.

-Tim Kirkwood-en arabera emakumeen bizi-itxaropen handiagoaren kausa gizon eta emakumeen

konposizio genetiko ezberdinari zor zaio.

-Gizonezkoen gorputzeko zelulak urte gutxi irauteko programatuta daude.

-Beste espezie gehienetan gertatzen denaren kontra, gizakiaren kasuan emakumeen gorputzaren

osasuna oso garrantzitsua da ugalketaren eraginkortasunerako.

4. Eman testuan letra lodiz nabarmenduta dauden hitz hauen sinonimoak edo baliokideak, testuan duten esanahia kontuan hartuta. (2 puntu)

joera

maiz

kaskarragoa

bermatzeko

umekia

ondorengo

5. Testuan zenbait espresio daude kolore grisez nabarmenduta. Espresio horien funtzioa esaten dena modulatzea, antolatzea, ideia edo adibide berriak txertatzea...da. Lotu nabarmendutako espresio horiek (lehen zutabean) testuan betetzen duten funtzioarekin (bigarren zutabea): (1 puntu) . .

nolabait oro har . besteak beste dirudienez alegia berriz

Espresioak Esanahia edo funtzioa nolabait

Zerbait azaldu ondoren, informazioa zehazteko, azaldutakoa argitu edo osatzeko erabiltzen da

Gauza bat horrela dela kontsideratzeko aztarnak daudela adierazteko erabiltzen da

Kasu partikularretan erreparatu gabe, gehienetan egia dela adierazteko erabiltzen da

Lehen esandakoarekin kontrastea suposatzen duen zerbait aurkezteko erabiltzen da

Aipatu daitezkeen beste gauza batzuen artean bat aukeratzen dela adierazteko erabiltzen da

Zehazki nola adierazi gabe, ondoren esaten dena lehen aipatutako tesia justifikatzeko balio duela adierazten du

6. Testua sei paragrafotan antolatuta dago. Beheko taulan adierazi paragrafo horietako bakoitzaren gai nagusia esaldi labur baten bidez, adibidean egiten den bezala. (2 puntu)

1. Paragrafoa Testuan zehar gero garatuko den tesia laburtzen da

2. Paragrafoa

3. Paragrafoa

4. Paragrafoa

5. Paragrafoa

6. Paragrafoa

Unibertsitaterako Sarbide Proba 25 Eta 45 Urtetik Gorakoentzat (2012ko maiatza)

Argibideak Probaren iraupena: 45 minutu. Galdera bakoitzaren bukaeran adierazten da balioa.

Irakurri honako testua eta erantzun testuaren ostean datozen galderak.

Titiriteroarena

Ezagutzen dut tipo bat titiritero izateko bokazioa izan duena betidanik. Beti zen kexu, umeen aurrean bere bertuteak erakusteko aukera ematen ez ziotelako. Eguna iritsi zenean, teatro eramangarria hartu eta plazan paratu zen. Parean, dozenaka ume, istorio eder bat ikusteko irrikitan. Ikuskizuna hasi zenean, nire lagunak txotxongilo parea atera zuen oholtzara, eta hizketan jarri zituen, bakoitzari ahots bat emanez. Baina segituan antzeman zen bi pertsonaia horien arteko hizketaldia kalaka hutsa zela, helbururik gabea. Umeak aspertzen hasi ziren, eta berehala iritsi zen matxinada. Batzuk teatroaren atzera abiatu ziren, piztia gosetiak, gezurrezko pertsonaia horien atzean nor zegoen jakiteko irrikaz, iruzurtiari aurpegia ikusteko xede errukigabean. Une batez nire laguna ikusi nuen, lurrean belauniko, gortinen atzean sartutako umeei zeharka begira, kopeta izerdituta, txotxongiloak dantzatzeari utzi gabe, falsete barregarri hura oihukatuz, egoskortuta. Zer egin behar zuen? Korrika alde egitea ez zen itxuroso, baina oldarraldi hari eustea ezinezkoa zen... Azkenean, ez bata ez bestea, ikuskizuna kaos bilakatu zen; hura han belauniko eta umeak trufaka.

Fikzioaren magia da, amerikarrek lehen 30 segundoen froga deitzen dutena: lehen begi kolpean ikuslearen sinesgarritasuna irabazten baduzu, erraz konta dezakezu elefanteek hegan egiten dutela, balea handi batek ontzi bat irentsi duela, edota igela printze bilakatu zela, musu bati esker. Dena da sinesgarri, sinesgarri denean. Zerbait esentziala esateko xedez sortzen ditugu istorioak. Istorioak beste zerbait kontatzeko aitzakia dira beti. Edo ia beti. Baina beste batzuetan aitzakia badaukagu, baina ez esentzia. Ez dakigu zer den kontatu nahi duguna, ezpada tarraka hitzak elkarren aldamenean josi nahi ditugula, kaligrafia ikasten ari den haurraren mekanikotasunaz, hustuta, mutu, antzu.

Milan Kunderak, hain zuzen, “El telón” liburuan esan zuen idazleak ez lukeela besteak baino hobe idazteko idatzi behar, besteek esan ez dutena esateko baino, besteek deskubritu ez dutena deskubritzeko. Nolabait esan, istorio batek egia bat gorde behar du beti. Baina ez da beti hala izaten. Batzuetan idazleak, hain justu, besteek kontatu duten horixe kontatzeko idazten du, besteen egia berea balitz bezala, eta orduan falsete ahotsa jartzen du, eta bi panpina kalakari. Horietan, ez da harritzekoa umeak teatro atzean zer ote dagoen ikustearren oldartzea. Gezurra deskubritzea.

(Lander Garrok “Berria” egunkarian 2011ko urtarrilaren 2an argitaratutako artikulutik moldatua)

GALDERAK

1. Testua sortu den egoera komunikatiboaren ezaugarriak deskribatu (igorlea, hartzailea, erabilera-eremua, testu-tipoa, testu-generoa …) eta arrazoitu zeure erantzuna. (2 puntu)

2. Zein da testuaren helburua? (1 puntu)

a. Adieraztea haurrak engainatzea ez dela erraza lehen 30 segundoen froga ondo erabiltzen ez bada.

b. Idazle baten zeregina zein izan beharko litzatekeen adieraztea.

c. Idazleen lanak eta titiriteroenak edo antzerkigileenak zeinen antzeko izan daitezkeen ilustratzea.

3. Testua hiru paragrafotan antolatuta dago. Hurrengo taulan adierazi paragrafo horietako bakoitzaren gai nagusia esaldi labur baten bidez. (2 puntu)

Paragrafoa Gai nagusia

1. paragrafoa

2. Paragrafoa

3. Paragrafoa

4. Esan testuan grisez nabarmenduta dauden espresioek zer esan nahi duten testuinguru horretan. (2 puntu)

Espresioa Esanahia

“kalaka hutsa”

“piztia gosetiak”

“falsete barregarri”

“lehen 30 segundoen froga”

“hustuta, mutu, antzu”

5. Eman testuan azpimarratuta dauden hitz hauen sinonimoak edo baliokideak, testuan duten esanahia kontuan hartuta. (2 puntu)

Hitza Sinonimoa edo baliokidea

bertuteak

irrikitan

iruzurtiari

itxuroso

tarraka

deskubritu

kalakari

oldartzea

6. Testuko azken paragrafoan ageri dira bi hitz bereziki nabarmenduak (horrela ageri dira jatorrizko testuan), bata letra etzanaz eta komatxoen artean eta bestea letra etzanaz. Azal ezazu zergatik nabarmendu dituen horrela idazleak. (1 puntu)

Nabarmendutako hitzak Arrazoiak

“El telón”

falsete