Euskera hobeto ulertzeko laguntza

Aditza eta joskera ezaugarrien arteko loturak

Euskeraz mende-perpaus gehienetan joskera ezaugarri batzuk agertzen dira aditz jokatuari lotuta. Esaterako:BIZKAIERAZ BATUERAZ

–Amak ikusi gaituaNEAN... / Amak ikusi gaituENEAN..

– Inork ez dakiaNEZ… / Inork ez dakiENEZ...–Berak esan daueLAKO... / Berak esan

dUELAKO...– Egia daLA... / Egia esan dUELA...–Gugaz dagozaN umeak../GUREKIN daUDEN

umeak..

ADI!

Joskera ezaugarri horreek (-NEAN, -NEZ, -LAKO, -LA, -N...) aditzagaz lotzen diranean, lotura-hizkia behar izaten dabe sarritan. Euskera batuan lokarria -E hizkia da, baina bizkai euskeran -A da, salbuespen batzuk gorabehera.

DEKLINABIDEA

ZALANTZAK:

* MUGAGABEA NOIZ ERABILI?

• Izen propioetan* Adibidez: Zer, zein, zenbat

galdekariekin. Aurretik. Adib:• Edozein• Zenbait• Makina bat• Honenbeste, horrenbeste, hainbeste• Hainbat• Edozer...

• Atzetik. Adibidez:• Asko• Gutxi• Batzuk• Gehiago• Gutxiago...

• Zenbakiekin: Zein diren ez dakigunean.• Zenbait esaera finkoetan.

Adib:• Sutara bota• Eguzkitan bero-bero• Izerditan egunero• Uretara noa

MUGAGABEA ETA ADITZA

• Perpaus bateko aditzarekin komunztatzen duen izen-sintagma mugagabean dagoenean, aditza singularrean edo pluralean jokatuz zalantzak sortzen dira. Puntu horri buruz ez dago arau zehatz eta bakarra. Beraz, badirudi kasu horietan aditza nahiz pluralean nahiz singularrean joka daitekeela.

Adib:•Makina bat haur eskolaratu da.•Makina bat haur eskolaratu dira.

MUGATUARI BURUZKO ZENBAIT OHAR.

• Espainolez artikulurik gabe erabiltzen diren zenbait hitz euskaraz mugatu bezala erabiltzen dira. Esate baterako:

• Izenburu, titulu, errotulu eta horrelakoetan erabiltzen diren hitzak.

* Adib:• Oharra• Jaialdia• Krosa• Jatetxea...

• Izen propioen ondoren, aposizio gisa jartzen diren hitzak.

* Adib:• Indurain, tour-eko txapelduna,

atzo izan zen hemen.• Harridurazko esaeretan

*Adib:• Zein ederra!• Hau poza!

• Dena den, aditzarekin doanean, badirudi mugagabean ere erabiltzen dela.

* Adib:• Etxe zuria da• Abuztua beroa da

Puntu honetan bada mugagabean erabiltzeko joera ere.

ZENORDEA• SOILAK: INDARTUAK:• NI.......................................Ni,

Nihaur, Nerau, Neroni

• Gu.....................................Geu, Guhaur, Gerok

• Zu.........................................Zeu, Zuhaur, Zerori

• zuek.....................................Zeuek, Zuihaur, Zerok

ZER ZIREN PREPOSIZIOAK?• Preposizioak perpausen sintagma batzuen eta aditzaren arteko mendekotasun erlazioa adierazten duten hitzak dira. ( -N, -TIK, -RA...) funtzio berbera betetzen dute, postposizioak.• aurrekoak ez bezala, hitz askeak dira (alde, barru,esker, inguru...)

• Adibidez: • Deklinabide atzizkia: ama

sukaldeaN dago• Postposizioa: gure etxean,

egongela sukaldeAREN ONDOAN dago.

• -N atzizkiak "sukaldea" sintagma "dago" aditzarekin lotzen du, lekua edo kokagunea adierazten duen "sukaldeanN" adizlaguna sortuz. Ondoan postposizioak -N deklinabide atzizkiaren antzera jokatzen du, baina "lekua" edo "kokagunea" kontzeptua gehiago zehazten du.

POSTPOSIZIOEN EZAUGARRIAK:

• Postposizioek hitz talde aski zabal baina mugatua osatzen dute. Gehienetan kasu marka finko bat darama (bideZ, buruZ, bila...) aurreko sintagmari ere kasu marka baten bidez lotzen zaio (-rEN bidez, rI buruz, -TIK hurbil...)

• NORI:• -I buruz: lagunEI BURUZ hitz egin dugu.• -I ESKER: Jonen golARI ESKER irabazi

dugu