PROCEDEMENTOS DE FORMACIÓN DE PALABRAS:

A DERIVACIÓN (POR SUFIXACIÓN E POR

PREFIXACIÓN), A COMPOSICIÓN E A PARASÍNTESE.

Adaptación e tradución ao galego de “Los prefijos y los sufijos”, de MCA: http://www.slideshare.net/fugitiva/prefijos-sufijos-4508482 e complementos engadidos ao

traballo de Román Landín.

Como podo facer se necesito poñerlle nome a algo que aínda non o ten?

Temos dúas opcións:

… tomar a palabra prestada doutra lingua ...

…ou ben inventar unha

nova.

QUE PREFERIDES?

PréstamosPréstamos

DerivaciónDerivación

Mediante procesos Mediante procesos morfolóxicosmorfolóxicos

Mediante procesos Mediante procesos nonnon morfolóxicosmorfolóxicos

ComposiciónComposición

ParasínteseParasíntese

SiglaciónSiglación

AcronimiaAcronimia

Acurtamento Acurtamento

Onomatopeia Onomatopeia

CREAR PALABRAS CREAR PALABRAS NOVASNOVAS

TOMAR PALABRAS DE TOMAR PALABRAS DE DOUTRAS LINGUASDOUTRAS LINGUAS

Escribe unha listaxe de palabras derivadas de:

zapato reloxo mar

Escribe una lista de palabras derivadas para:

zapato reloxo mar

zapatiño reloxos mareiro

zapateiro reloxería mariña

zapatería reloxeiro submarino

Contesta:

Que parte das palabras da familia de “zapato” non mudou ao transformala?

zapato reloxo mar

zapatiño reloxos mareiro

zapateiro reloxería mariña

zapatería reloxeiro submarino

O fragmento “zapat-” fai a función de lexema (raíz). Serve para formar outras palabras relacionadas ao termo: zapat- = zapatear,

etc.

Contesta:

Que parte das palabras da familia de “reloxo” non mudou ao transformala?

zapato reloxo mar

zapatiño reloxos mareiro

zapateiro reloxería mariña

zapatería reloxeiro submarino

“relox-” fai a función de lexema (raíz). Serve para formar outras palabras relacionadas ao termo: relox- = reloxiño, reloxeiro, etc.

Contesta:

Que parte das palabras da familia de “mar” non mudou ao transformala?

zapato reloxo mar

zapatiños reloxos mareiro

zapatería reloxería marina

zapateiro reloxeiro submarino

“mar-” fai a función de lexema (raíz). Serve para formar outras palabras relacionadas ao termo: mar- = marítimo, etc.

O lexema é a parte da palabra que non se altera na familia de palabras, chamada tamén familia léxica

zapato reloxo mar

zapatiño reloxos mareiro

zapateiro reloxería mariña

zapatería reloxeiro submarino

O lexema serve de base para a creación de familias de palabras a través de tres mecanismos: a derivación e a composición e a

parasíntese.

Observa:

Determina os sufixos empregados na familia de “mar”:

Os sufixos son: -eiro, -iña, -ino

Nesta familia sobrounos unha parte da palabra…. sub-,

¿soavos este tipo de partículas?

zapato reloxo mar

zapatiños reloxazo mareiro

zapatería reloxería mariña

zapateiro reloxeiro submarino

Mergullémonos…

Vexamos con detemento:

submarinoLexema (raíz)

Vexamos con detemento:

submarinoLexema (raíz) Sufixo

(derivativo)

Vexamos con detemento:

submarinolexema (raíz)

sufixoCal é a función desta parte?

Vexamos con detemento:

sub-A parte “sub-” é o PREFIXO na palabra “submarino” válenos para

derivar palabras, para crealas.

-

Van antes do lexema. Novo significado á palabra.

PREFIXO DE ORIXE GREGA EXEMPLO PREFIXO DE ORIXE LATINAEXEMPLO

-a/ an--anfi

negacióndunha e doutra parte

asimetríaanfiteatro

co- / con-contra

compañíaoposición

cohabitarcontrabaixo

anti- en contra de antitaurino des-, de- acción contraria decrecerdesanimar

endo- dentro de endoscopia extra- fóra de extraterrestre

exo- fuera de exógeno in- / i- negación invisible

hiper- posición superior,

abundancia

hipermercado pre-

circum-

anterioridade

arredor de

pretemporada

circunnavegar

hipo- posición inferior, escaseza

hipoacusia pos(t)-

ante

posterioridade

anterioridade

posguerra

anteollos

macro-micro-

tamaño superiortamaño inferior

macroconcertomicrobús

re-trans-

tras-, tra-

repeticiónmovemento a

través de...

reutilizartransportar

paraperitele

á beira dearredor dea distancia

paranormalperímetrotelevisión

sub-, su-, super

inferioridadeencima de

subliñarsobredose

Procedemento 2:A COMPOSICIÓN

Procedemento 1A:

DERIVACIÓN POR PREFIXACIÓN

PREFIXOS DE ORIXE GREGAa-

Significado doPREFIXO negación ou privación

a + =

asimetríasimetría

PREFIXOS DE ORIXE GREGAanfi-

Significado doPREFIXO dunha e doutra parte

anfi + =

anfiteatroteatro

PREFIXOS DE ORIXE GREGAmicro-

Significado doPREFIXO tamaño inferior

micro + =

microbusbus

VOLTAR

PREFIXOS DE ORIXE GREGApara-

Significado doPREFIXO á beira de

para + =

paranormalnormal

PREFIXOS DE ORIXE GREGAperi-

Significado doPREFIXO arredor de

peri + =

perímetrometro

VOLTAR

PREFIXOS DE ORIXE GREGAtele-

Significado doPREFIXO lonxe

tele + =

televisiónvisión

PREFIXOS DE ORIXE LATINAante- / ant-

Significado doPREFIXO anterioridade espacial ou temporal

ante + =

anteolloollo

PREFIXOS DE ORIXE LATINAcircum- / circun-

Significado doPREFIXO arredor de

circun + =

circunnavegarnavegar

PREFIXOS DE ORIXE LATINAcon- / com- / co-

Significado doPREFIXO contigüidade, compañía

co + =

cohabitarhabitar

PREFIXOS DE ORIXE LATINAcontra-

Significado doPREFIXO oposición

contra + =

contrabaixobaixo

PREFIXOS DE ORIXE LATINAde-

Significado doPREFIXO de máis a menos ou de arriba a abaixo

de + =

decrecercrecer

PREFIXOS DE ORIXE LATINAdes-

Significado doPREFIXO acción contraria, separación

des + =

desanimaranimar

PREFIXOS DE ORIXE LATINAextra-

Significado doPREFIXO fora de

extra + =

extraterrestreterrestre

PREFIXOS DE ORIXE LATINApos-, post-

Significado doPREFIXO posterioridade

pos + =

posguerra

+ 1 ANO

guerra

PREFIXOS DE ORIXE LATINAsub-, su-, so-

Significado doPREFIXO inferioridade

sub + =

liñar

A

subliñar

A

PREFIXOS DE ORIXE LATINAsuper-, sobre-

Significado doPREFIXO sobre, encima de, exceso

sobre + =

sobredosedose

PREFIXOS DE ORIXE LATINAtrans-, tras-, tra-

Significado doPREFIXO movemento a través de

trans + =

transportarportar

Ao empregar un prefixo formamos unha palabra con significado novo…Indica de que orixe é o prefixo que se

indica e o seu significado…

• preacordo

• subterráneo

• hiperactivo

• expolicia

• extraterrestre

• antimilitar

• amoral

• inmoral

Procedemento 1B:DERIVACIÓN POR SUFIXACIÓN

ALTERATIVO

- Modifican o significado da raíz:

- Seguen a ser substantivos.

DERIVATIVO- O significado cambia.

- Pode tamén cambiar a clase de palabra.

Práctica 1

Indica os sufixos nas seguintes palabras e de que tipo son:

patadón artista saboroso

cuartucho grandísima zapatería

patadón: patad+ón, sufixo alterativo

artista: art+ista, sufixo derivativo

saboroso: sabor+oso, sufixo derivativo

cuartucho: cuart + ucho, sufixo alterativo

grandísima: grand+ ísim+a, sufixo alterativo

zapatería: zapat + ería, sufixo derivativo

SUFIXO VERBAL SIGNIFICADO EXEMPLO EXEMPLO

-ear Acción rpetida durante certo tempo. gotear

-ecer Comezo ou desenvolvemento dun estado. envellecer

-iscar Acción repetida con pouca intensidade. uliscar

-ificar Acción que atribúe unha calidade ou modo de ser. clarificar

-izar Acción que atribúe unha calidade ou modo de ser. civilizar

SUFIXO A PARTIR DE SUBSTANTIVOS

SIGNIFICADO EXEMPLO EXEMPLO

colectivos Indica colectividade. alumnado

locativos Indica lugar barbería

de acción Indica acción ou proceso audición

abstractos Indican calidade abstracta elegancia

profesionais Indican emprego ou oficio. carpinteiro

SUFIXO A PARTIR DE ADXECTIVOS

SIGNIFICADO EXEMPLO EXEMPLO

xentilicos Indican procedencia ou orixe. catalán, -á

caracterizadores Resaltan algo da persoa amable, brután, -ana

TIPOS

DE

SUFIXOS

Procedemento 2:A COMPOSICIÓN

+

+ +

+

Práctica 2

LEXEMA 1 LEXEMA 2 PALABRA COMPOSTA

parabrisasIdentifica as palabras compostas:

- Busca o sacarrollas no moble bar do salón- O gardarríos asistiu ao cabodano do curmán.- Para xantar comeu porco bravo con coliflor.

Procedemento 3: A PARASÍNTESE

Parasíntese “por derivación e prefixación simultánea”.

alaranxado???

alaranxa?

laranxado?

alaranxado

Parasíntese “por composición e derivación”.

2

”.

1

R e p a s e m o s :• O lexema é a parte da palabra que permanece inalterable, achega o

sgdo. léxico e é a base da familia léxica (mareiro, marea, maremoto)

• O sufixo é o morfema que colocamos despois do lexema (mareiro, marea, maremoto. A sufixación é un procedemento de formación de palabras (1a)

• O prefixo é o morfema que vai antes do lexema (submarino). A prefixación é outro procedemento de formación de palabras (1b).

MÁIS PROCEDEMENTOS DE FORMACIÓN DE PALABRAS..

• A composición é un procedemento de formación de palabras que consiste en unir dous lexemas: vacaloura. (2)

• A parasíntese (3) crea novas palabras, (3a) ben prefixando e sufixando a un tempo (aterraxe) ben derivando por sufixación unha palabra composta (botafumeiro) (3b).