FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

27
LOS EVADIDOS Y EXLIADOS CANARIOS EN FRANCIA Y EN LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA OCCIDENTAL (1936 - 1946)

Transcript of FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Page 1: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

LO

S E

VA

DID

OS

Y E

XL

IAD

OS

CA

NA

RIO

S E

N F

RA

NC

IA

Y E

N L

AS

CO

LO

NIA

S FR

AN

CE

SAS

DE

L A

FRIC

A O

CC

IDE

NT

AL

(1

936

- 19

46)

Page 2: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

INT

RO

DU

CC

ION

La

2."

Rep

úblic

a da

la

posi

bilid

ad d

e in

stal

ar u

n ca

mbi

o po

lític

o y

soci

al ta

mbi

én e

n C

anar

ias.

Con

el n

uevo

régi

men

, las

div

ersa

s opc

ione

s id

eoló

gica

s pu

dier

on i

nici

ar u

n pr

oces

o qu

e ac

ercó

las

isla

s a

un n

ivel

pa

reci

do a

i con

junt

o ae

i Zst

acio

. E

n el

asp

ecto

pol

ítico

, las

div

ersa

s fu

erza

s in

icia

n, y

a de

sde

193

1, u

n es

fuer

zo d

e re

orga

niza

ción

e i

mpl

anta

ción

. De

izqu

ierd

a a

dere

cha

del

espe

ctro

pol

ítico

, est

e pr

oces

o se

gen

eral

iza.

El P

SOE

logr

a te

ner o

rgan

i-

zaci

ón e

n ca

si to

dos

los

núcl

eos

impo

rtan

tes

de p

obla

ción

, y

aún

en l

as

zona

s ru

rale

s, s

uper

ando

con

seg

urid

ad lo

s 1.

500

afili

ados

que

dan

las

es

tadí

stic

as d

e la

Com

isió

n E

jecu

tiva

Fede

ral.

Su c

onfi

gura

ción

com

o pa

rtid

o de

mas

as s

e vi

ó co

nfir

mad

a co

n la

dec

isiv

a in

flue

ncia

ent

re la

s or

gani

zaci

ones

sin

dica

les,

la m

ayor

ía d

e la

s cu

ales

(fed

erac

ione

s ins

ular

es

y lo

cale

s) d

irig

ió e

impu

so s

u or

ient

ació

n id

eoló

gica

. E

l PC

E, f

unda

do e

n 19

32, s

e fo

rtai

ece p

ocos

año

s de

spué

s, d

ispu

tand

o al

PSO

E la

dir

ecci

ón d

e la

s or

gani

zaci

ones

sin

dica

les,

en

algu

nos

caso

s co

n éx

ito c

omo

en G

ran

Can

aria

, Gom

era

y V

alle

de

la O

rota

va. E

n 19

36,

sobr

e to

do t

ras

el t

riun

fo d

el F

rent

e Po

pula

r, a

dqui

rió

un c

onsi

dera

ble

grad

o de

con

solid

ació

n; si

gnif

icat

ivam

ente

, es

la ú

nica

org

aniz

ació

n po

lí-

tica

que

tuvo

una

est

ruct

ura

regi

onal

, pue

s la

s de

más

no

pudi

eron

sup

erar

la

s ba

rrer

as im

pues

tas

por

el h

echo

insu

lar.

En

su 1

Con

gres

o, e

n 19

36,

afir

ma

tene

r 1 S

O0

afili

ados

. E

n el

ám

bito

de

las

orga

niza

cion

es d

e iz

quie

rda m

oder

ada,

de

com

po-

nent

e in

terc

lasi

sta,

fed

eral

ista

y s

ocia

lizan

te, d

esta

ca l

a pr

esen

cia

del

Part

ido

Rep

ublic

ano

Fede

ral.

Su á

mbi

to s

e re

duce

a G

ran

Can

aria

y e

sta

lider

ado

por J

osé

Fran

chy

y R

oca,

min

istro

y F

isca

l Gen

eral

de

la R

epúb

lica.

Page 3: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

622

L. A.

Ana

ya,

S. M

illar

es, J

. Alc

araz

y M

. Suá

rez

En

1936

, las

izqu

ierd

as lo

grar

on u

n ac

uerd

o el

ecto

ral q

ue le

s per

miti

ó ga

nar l

as e

lecc

ione

s en

amba

s pro

vinc

ias,

logr

ando

och

o di

puta

dos

de u

n to

tal d

e on

ce.

La

reco

nstr

ucci

ón y

pot

enci

ació

n pa

rtid

aria

tam

bién

lleg

ó, e

n lo

s añ

os

de la

Rep

úblic

a, a

las

fuer

zas

de la

der

echa

. Una

vez

rec

uper

ados

de

la

"sor

pres

a" q

ue le

s oc

asio

nó la

pro

clam

ació

n de

la R

epúb

lica

y el

cam

bio

de re

gim

en p

olíti

co q

ue e

llo su

pone

, así

com

o de

la p

érdi

da c

ircu

nsta

ncia

l de

l pod

er in

stitu

cion

al -a

unqu

e si

guie

ra m

ante

nien

do im

port

ante

s par

ce-

las d

el p

oder

real-

, in

icia

n su

rec

uper

ació

n si

guie

ndo

las p

auta

s ge

nera

les

prop

ias

del c

onju

nto

del E

stad

o, a

unqu

e co

n pe

cula

ried

ades

. En

las

isla

s oc

cide

ntal

es la

bur

gues

ía e

ncue

ntra

un

repr

esen

tant

e ge

nuin

o en

el P

arti-

do

Rep

ublic

ano

Tin

erfe

ño, d

e ad

scri

pció

n ra

dica

l, co

nfig

urán

dose

com

o la

fuer

za h

egem

ónic

a en

la p

rovi

ncia

. Alg

unos

de

sus

diri

gent

es (Z

árat

e,

Lar

a, O

rozc

o) r

epre

sent

an, i

nclu

so c

omo

min

istr

os, a

nte

el E

stad

o, l

os

inte

rese

s de

la b

urgu

esía

can

aria

. Los

radi

cale

s, ab

ande

rand

o lo

s in

tere

ses

de e

sa m

ism

a cl

ase

soci

al, f

unda

ron

el P

artid

o R

epub

lican

o R

adic

al e

n G

ran

Can

aria

en

1932

, baj

o la

dir

ecci

ón d

e G

uerr

a de

l Río

, por

est

a ép

oca

port

avoz

del

gru

po p

arla

men

tari

o ra

dica

l en

las

Cor

tes.

L

a de

rech

a tr

adic

iona

l y c

aciq

uil

apar

ece

más

fra

gmen

tada

. En

las

czE

zias

fir

fit&

s su

rgef

i &S

part

ides

: e! P

afiid

c P

nn

iils

r A

-y

-.-u

A

-a.U.-

ora

rin

"..

Aii-

nom

o, a

band

erad

o por

el a

boga

do Jo

sé M

esa

y L

ópez

; y A

cció

n Po

pula

r. A

mbo

s es

tuvi

eron

liga

dos

a la

CE

DA

, aun

que

este

últi

mo

tuvo

una

may

or

vinc

ulac

ión.

Pre

cisa

men

te, l

a ri

valid

ad d

e es

tos

grup

os e

ntre

sí y

de

am-

bos

con

los

radi

cale

s pro

vocó

la d

erro

ta d

e la

der

echa

en la

s ele

ccio

nes d

e 19

36. E

n la

s is

las

occi

dent

ales

est

a de

rech

a ap

arec

e en

cuad

rada

en A

cció

n Po

pula

r Agr

aria

. T

ambi

én la

s or

gani

zaci

ones

sind

ical

es c

obra

ron

un r

ápid

o au

ge a

l poc

o de

pro

clam

arse

la

Rep

úblic

a. E

l si

ndic

alis

mo

de c

lase

fue

am

plia

men

te

may

orita

rio

entr

e, lo

s tr

abaj

ador

es c

anar

ios,

bie

n en

su

vers

ión

soci

alde

- m

ócra

ta c

omo

en l

a an

arqu

ista

. E

n al

guno

s ca

sos,

am

bas

tend

enci

as

logr

aron

con

vivi

r uni

tari

amen

te (G

ran

Can

aria

, La

Palm

a); e

n ot

ros,

los

más

, se

impo

ne la

ver

sión

uge

tista

. En

Sant

a C

ruz

de T

ener

ife

la s

ituac

ión

pred

omin

ante

es

la d

ivis

ión

sind

ical

. U

n al

to p

orce

ntaj

e de

la c

lase

trab

ajad

ora

está

sin

dica

da, l

lega

ndo

la

afili

ació

n ha

sta

los t

raba

jado

res

del c

ampo

, hec

ho n

oved

oso

en e

ste

peri

o-

do d

e la

his

tori

a de

las

isla

s. E

l Con

gres

o R

egio

nal C

anar

io, c

eleb

rado

en

1.93

2, e

n el

Hot

el S

anta

Cat

alin

a de

Las

Pal

mas

, es

la e

xpre

sión

más

lo

grad

a de

est

e es

fuer

zo, a

unqu

e no

tuvo

con

tinui

dad.

C

omo

cont

rape

so, l

os e

mpr

esar

ios y

pat

rono

s se

ven

en la

nec

esid

ad d

e or

gani

zars

e pa

ra h

acer

fre

nte

a la

cre

cien

te fu

erza

de

las

orga

niza

cion

es

obre

ras.

Des

de 1

932

se c

rean

las

fede

raci

ones

pat

rona

les

de a

mba

s pr

o-

Page 4: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os e

n F

ranc

ia ...

623

vinc

ias,

eng

loba

ndo

a va

rias

fede

raci

ones

impo

rtan

tes

de d

istin

tos s

ecto

- re

s ec

onóm

icos

. L

a co

nflic

tivid

ad, i

mpu

lsad

a po

r lo

s ca

da v

ez m

ejor

org

aniz

ados

sin-

di

cato

s, fu

e al

ta d

uran

te to

do e

l per

íodo

com

o re

spue

sta

a la

inci

denc

ia d

e la

cri

sis

econ

ómic

a de

los

año

s tr

eint

a; t

ambi

én l

a m

ayor

cap

acid

ad d

e re

pues

ta y

org

aniz

ació

n de

los

trab

ajad

ores

y la

s po

sibi

lidad

es q

ue a

brió

la

situ

ació

n de

moc

rátic

a y d

e pl

enas

libe

rtad

es d

el ré

gim

en re

publ

ican

o.

Alc

anzó

su p

unto

cul

min

ante

-en

1933

y 19

36. E

n es

te ú

ltim

o, d

uran

te lo

s m

eses

del

Fre

nte

Popu

lar,

se p

rodu

jero

n im

port

ante

s m

ovili

zaci

ones

que

hi

cier

on p

ensa

r a

la o

ligar

quía

trad

icio

nal,

acos

tum

brad

a a

la p

az s

ocia

l vi

gent

e du

rant

e ce

ntur

ias,

que

per

día

su s

ituac

ión

de p

rivile

gio

y su

mod

us

vive

ndi,

al s

er r

ecor

tado

el

már

gen

de b

enef

icio

obt

enid

o gr

acia

s a

la

sobr

eexp

lota

ción

de

la m

ano

de o

bra

cam

pesi

na. S

i bi

en n

o se

die

ron

situ

acio

nes d

e vi

olen

cia

soci

al s

igni

fica

tivas

, com

o qu

isie

ron

dem

ostr

ar

los

ideó

logo

s de

l go

lpis

mo

para

jus

tific

ar e

l 18

de

julio

de

1936

y l

a po

ster

ior r

epre

sión

. E

l tri

unfo

del

gol

pe d

e es

tado

des

de lo

s pr

imer

os m

omen

tos

en C

ana-

ri

as, d

ejó

a la

s is

las

en l

a zo

na l

lam

ada

"nac

iona

l",

cons

tituy

endo

est

as

una

reta

guar

dia

impo

rtan

te p

ara

las

fuer

zas r

ebel

des.

1. E

L G

OL

PE M

ILIT

AR

, LA

RE

SIST

EN

CIA

RE

PUB

LIC

AN

A

Y L

A R

EPR

ESI

ON

EN

CA

NA

RIA

S

La

pres

enci

a de

Fra

nco

en T

ener

ife

com

o L

omañ

dañí

e ge

ñera

i dei

ar

chip

iéla

go le

con

vert

irá

en u

na p

ieza

cla

ve d

e la

tra

ma

cons

pira

tiva

cont

ra la

Rep

úblic

a. M

ensa

jero

s env

iado

s des

de la

pen

ínsu

la m

ante

nían

al

gene

ral p

untu

alm

ente

info

rmad

o de

los e

ntre

sijo

s de

la m

ism

a y,

a la

vez

, en

las

isla

s se

hac

ían

prep

arat

ivos

del

gol

pe, c

omo

lo d

emue

stra

el su

pues

- to

tác

tico

que,

con

el

títul

o de

"L

a lu

cha

en l

as c

alle

s y

su a

plic

ació

n pr

áctic

a en

el

caso

de

Las

Pal

mas

", t

iene

lug

ar e

n es

ta c

iuda

d an

te e

l ge

nera

l el 2

8 de

may

o de

193

6'.

Com

o es

sab

ido,

Fra

nco

se t

rasl

ada

a L

as P

alm

as a

prov

echa

ndo

el

entie

rro

del g

ener

al B

alm

es, q

ue h

abía

mue

rto

en la

Isle

ta e

n un

más

que

di

scut

ido

acci

dent

e, la

noc

he d

el 1

6 de

julio

en

com

pañi

a de

su fa

mili

a. E

n Ía

mad

mga

da d

el 1

8 11

egS

desd

e m

me

co

s,

vfa

ieiic

íife,

el

tele

gim

e av

isan

do d

el l

evan

tam

ient

o, lo

que

fue

com

unic

ado

inm

edia

tam

ente

a

Fran

co, q

uien

se

tras

ladó

al G

obie

rno

Mili

tar.

Des

de a

llí c

onvo

carí

a a

los

ofic

iale

s lib

res

de s

ervi

cio,

ocu

parí

a la

ciu

dad

y pr

ocla

mar

ía e

l est

ado

de

guer

ra. T

ras

deja

r el m

ando

al g

ener

al O

rgaz

, Fra

nco

part

ió p

or m

ar h

acia

G

ando

, lug

ar e

n el

que

se

enco

ntra

ba e

l aer

opue

rto,

ante

la in

form

ació

n de

Page 5: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

624

L A

. Am

aya,

S. M

illar

es, J

. Alc

araz

y M

. Suú

rez

que

la c

arre

tera

de

Tel

de s

e en

cont

raba

cor

tada

por

los

repu

blic

anos

, que

ha

bían

tom

ado

esta

loca

lidad

. L

a re

sist

enci

a en

Gra

n C

anar

ia a

pena

s dur

ó ha

sta

el d

ía 2

1, c

uand

o fu

e oc

upad

o el

últi

mo

pueb

lo q

ue a

ún r

esis

tía, e

l de

Aga

ete

en e

l nor

te d

e la

is

la. L

a zo

na n

orte

-sob

re

todo

el m

unic

ipio

de

Aru

cas-

fu

e la

que

más

du

ró e

n m

anos

repu

blic

anas

, ya

que

por

su e

cono

mía

pla

tane

ra e

xist

ía u

n pr

olet

aria

do a

gríc

ola

orga

niza

do si

ndic

alm

ente

, que

, dir

igid

o po

r el d

ipu-

ta

do c

omun

ista

Edu

ardo

Suá

rez

Mor

ales

y e

l del

egad

o gu

bern

ativ

o de

la

zona

Fer

nand

o E

gea,

logr

ó re

sist

ir h

asta

el d

ía 2

1 ya

cita

do. A

mbo

s di

n-

gent

es se

rían

los

prim

eros

fusi

lado

s en

esta

isla

2.

En

Ten

erif

e, el

ejé

rcito

ocu

pó la

cap

ital y

las p

rinc

ípal

es lo

calid

ades

el

mis

mo

día

18, c

onfi

nand

o al

gob

erna

dor c

ivil

Man

uel V

ázqu

ez M

oro

en

,, - su

s dep

ende

ncia

s y c

omen

zand

o a

dete

ner e

n el

rest

o de

la is

la a

los

repu

- E

blic

anos

más

des

taca

dos.

No

obst

ante

, el

rum

or d

e qu

e el

gol

pe h

abía

O

frac

asad

o en

la p

enín

sula

ale

ntó

a lo

s af

ecto

s del

gob

iern

o, q

ue ju

nto

con

n

- -

el te

nien

te d

e la

gua

rdia

de

asal

to, A

lfon

so G

onzá

lez

Cam

pos

y de

sus

m

O E

guar

dias

, int

enta

ron

tom

ar e

l gob

iern

o ci

vil,

dond

e se

rían

rech

azad

os tr

as

i E un

tiro

teo.

Tra

s es

te fr

acas

o y

el d

e la

hue

lga

gene

ral c

onvo

cada

por

los

E

sind

icat

os. l

os s

uble

vado

s ocu

paro

n la

isla

sin

más

opo

sici

6n3.

-

En

la G

omer

a, la

úni

ca re

site

ncia

se

efec

tuó

en V

alle

herm

oso,

don

de la

3

guar

dia

civi

l y l

os tr

abaj

ador

es d

efen

dier

on e

l pu

eblo

por

poc

o tie

mpo

- - 0

fren

te a

las

trop

as e

nvia

das d

esde

Ten

erif

e4. L

a m

ayor

opo

sici

ón a

l gol

pe

m E

tuvo

lug

ar e

n L

a Pa

lma,

don

de l

os r

epub

lican

os ju

nto

a la

gua

rdia

de

O

asal

to co

ntro

laro

n la

isla

dur

ante

una

sem

ana,

apro

vech

ando

la in

hibi

ción

de

su

de l

a g"

;irdi

a ci

vil.

Tro

pas

ieg-

Jlai

es

n E

-

fala

ngis

tas l

lega

dos

de o

tras

isla

s de

sem

barc

aron

y d

esar

mar

on a

los

re-

a

beld

es e

n po

cos

días

5. E

n la

s re

stan

tes

isla

s, ta

nto

las

fuer

zas

mili

tare

s 2

n n

com

o la

s de

orde

n pú

blic

o pe

rman

ecie

ron

a la

esp

era

del d

esar

rollo

de

los

n

acon

teci

mie

ntos

. 3

El c

apítu

lo m

ás tr

ágic

o y

desc

onoc

ido

de n

uest

ra g

uerr

a ci

vil l

o co

ns-

O

tituy

e si

n du

da la

repr

esió

n ef

ectu

ada

sobr

e lo

s de

safe

ctos

al n

uevo

ord

en

que

se in

tent

a im

plan

tar.

En

Can

aria

s, la

s re

sist

enci

a al

gol

pe a

pena

s pro

- du

jo m

edia

doc

ena

de v

íctim

as, r

epar

tidas

por

igua

l ent

re a

mbo

s ban

dos.

A

pes

ar d

e es

to,

las

repr

esal

ias

subs

igui

ente

s fu

eron

num

eros

as y

de

spro

porc

iona

das.

Var

ios

mile

s de

can

ario

s di

eron

con

sus

hue

sos

en

. .

-----c.

A-

A--

---+

-,A

X-

.r

,cv

nn

~-n

o

nt

~n

c

m;

la

c n

nrA

;a

rn

*

E~

IE

tta

ha

;ne

LailipUJ U

G bVllbGllU~IUiI y ~1

1JlU

ll~i

UJ,

U

UU

U 1

ilL

LS

Li

yV

iU

iV

iU

iZ

DU

O U

UU

UJV

rl

y se

vie

ron

som

etid

os a

múl

tiple

s ve

jaci

ones

. Per

o pe

or s

uert

e co

rrer

ían

los

ejec

utad

os tr

as c

onse

jos

de g

uerr

a, o

, más

fre

cuen

tem

ente

sin

este

re-

quis

ito.

Est

a du

ra re

pres

ión

obed

ecer

ía a

div

erso

s m

otiv

os; e

n pr

imer

luga

r al

dese

o de

man

tene

r at

emor

izad

a a

la p

obla

ción

. No

hay

que

olvi

dar

que

Page 6: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os en

Fra

ncia

... 62

5

una

part

e im

port

ante

de

la m

ism

a ha

bía

mos

trad

o su

rep

ulsa

al

golp

e a

trav

és d

e la

res

iste

ncia

y m

edia

nte

fuga

s. A

sim

ism

o, e

xist

ía la

inte

nció

n de

cas

tigar

a lo

s qu

e ha

bían

inte

rven

ido

en p

olíti

ca c

on a

nter

iori

dad,

para

ev

itar

cual

quie

r "t

enta

ción

" de

moc

rátic

a po

ster

ior.

Alg

unos

pat

rono

s ap

rove

char

on la

oca

sión

par

a sa

ldar

cue

ntas

con

los

obre

ros m

ás d

ísco

los,

el

imin

ando

par

a el

futu

ro c

ualq

uier

opo

sici

ón s

indi

cal..

Inf

luir

á, ta

mbi

én,

la c

once

pció

n pu

ra y

sim

ple

de q

ue a

l ene

mig

o ha

bía

que

dobl

egad

o o

elim

inar

lo m

edia

nte

la v

iole

ncia

, acr

ecen

tada

por

los

ejem

plos

de

la g

ue-

rra.

Los

per

iódi

cos

de l

a ép

oca

reco

gen

test

imon

ios

de c

omba

tient

es

cana

rios

en

la p

enín

sula

que

nar

ran

su p

artic

ipac

ión

en f

usila

mie

ntos

de

pris

ione

ros.

Por

últi

mo

habr

ía q

uien

es a

prov

echa

ron

la c

oyun

tura

par

a ve

ngar

pas

ados

agr

avio

s de

tipo

pers

onal

. De

esta

tem

átic

a di

spon

emos

de

estu

dios

bast

ante

com

plet

os so

bre

la p

rovi

ncia

de

Las

Pal

mas

y la

s is

las d

e L

a G

omer

a y

El H

ierr

o, p

ero

no a

sí so

bre

las

otra

s do

s is

las6

. E

n cu

anto

a la

s de

tenc

ione

s, po

dem

os a

firm

ar q

ue a

lred

edor

de

5.00

0 pe

rson

as p

asar

on p

or lo

s ca

mpo

s de

conc

entr

ació

n de

La

Isle

ta y

de

Gan

do

y po

r la

s pr

isio

nes

prov

inci

ales

y m

ilita

res

de G

ran

Can

aria

dur

ante

los

tres

año

s de

la g

uerr

a. U

n nú

mer

o si

mila

r deb

ió p

asar

por

Fyf

fes

y ot

ras

cárc

eles

tine

rfeñ

as. U

nos,

suj

etos

a p

roce

sos y

con

dena

dos;

otro

s, d

enom

i- n&

s gi

lhem

zivn

s, s

in ic

i'rac

ión

cenc

retz

z!g

ma,

pe

r~

tdm

se~n

etid

os

por

igua

l a tr

atos

, vej

acio

nes y

ham

bre.

R

espe

cto

a lo

s su

jeto

s a

cons

ejos

de

guer

ra, m

ucho

s er

an ju

zgad

os,

para

dójic

amen

te,

de "

rebe

lión

mili

tar"

, o

"aux

ilio

a la

reb

elió

n" a

pli-

ca

ndo

las l

eyes

de

la R

epúb

lica.

De

los

cond

enad

os a

la p

ena

capi

tal e

n L

as

Palm

as, f

uero

n se

sent

a lo

s fu

sila

dos,

incl

uyen

do a

los

mili

tare

s de

Ifni

y

Sáha

ra; o

tros

muc

hos,

tras

ang

ustio

sa e

sper

a, v

iero

n es

ta p

ena

conm

utad

a.

Des

taca

n, en

tre

esto

s, la

s ve

intiu

na c

onde

nas a

mue

rte

del c

onse

jo d

e gu

e-

rra

de A

ruca

s.

El c

apítu

lo m

ás tr

ágic

o y

desc

onoc

ido

de la

repr

esió

n lo

con

stitu

ye e

l qu

e lo

s de

sapa

reci

dos,

es

deci

r, lo

s qu

e si

n ju

icio

pre

vio

fuer

on a

sesi

nado

s y

sus c

uerp

os, e

n la

may

oría

de

los

caso

s des

apar

ecid

os. L

os c

adáv

eres

de

algu

nos

en s

ufri

r est

a su

erte

apa

reci

eron

flot

ando

en

el m

ar o

aba

ndon

a-

dos e

n un

a ca

lle e

n un

pri

mer

mom

ento

. Lue

go, p

ara

evita

r la

inte

rven

ción

de

juec

es y

de

la p

rens

a, s

erán

"de

sapa

reci

dos"

en

la tr

iste

men

te fa

mos

a Si

ma

de Ji

narn

ar o

los

pozo

s de

l nor

te d

e G

ran

Can

aria

. A

dif

eren

cia

de l

a Pe

níns

ula,

don

de la

may

oría

de

los

crí

men

es s

e co

met

iero

n en

los

pri

mer

os m

omen

tos

de la

con

tiend

a, e

n G

ran

Can

aria

la

s "s

acas

" m

asiv

as c

omie

nzan

más

tard

e, a

par

tir d

e la

seg

unda

qui

ncen

a de

dic

iem

bre

de 1

936.

Des

de e

sa f

echa

y h

asta

el m

es d

e ab

ril d

e 19

37,

cent

enar

es d

e gr

anca

nari

os se

ran

ases

inad

os y

arr

ojad

os a

los

luga

res a

ntes

in

dica

dos.

Los

crí

men

es e

stab

an o

rgan

izad

os d

esde

la D

eleg

ació

n de

Or-

Page 7: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

626

L A

. Ano

ya,

S. M

illar

es, J

. Alc

eraz

y M.

Suár

a

den

Públ

ico

en c

ombi

naci

ón c

on e

l Ser

vici

o de

Info

rmac

ión

de fa

lang

e, y

con

la c

olab

orac

ión

de la

s di

stin

tas

fuer

zas

polic

iale

s, y

a de

pura

das

de

repu

blic

anos

, sob

re t

odo

el c

uerp

o de

Gua

rdia

s de

Asa

lto. S

u el

evad

o nú

mer

o ha

ce im

pens

able

que

est

os h

echo

s se

real

izar

an s

in e

l con

curs

o y

bene

plác

ito d

e la

s au

tori

dade

s, m

áxim

e si

tene

mos

en

cuen

ta e

l con

text

o di

ctat

oria

l en

que

se v

ivía

. R

espe

cto

al n

úmer

o to

tal

de v

íctim

as e

n G

ran

Can

aria

, pu

es e

n L

anza

rote

y F

uert

even

tura

no

hubo

"sa

cas"

, la

s ci

fras

que

se

han

bara

ja-

do d

ifie

ren

cons

ider

able

men

te en

tre

sí. P

or n

uest

ra p

arte

, cal

cula

mos

que

lo

s as

esin

ados

en n

uest

ra p

rovi

ncia

, con

tabi

lizan

do lo

s se

sent

a fu

sila

dos

por

sent

enci

as ju

dici

ales

, tot

aliz

an u

na c

ifra

alg

o in

feri

or a

qui

nien

tos.

En

El H

ierr

o no

hub

o co

nden

as a

mue

rte n

i "sa

cas"

. E

n ca

mbi

o en

la G

omer

a,

a co

nsec

uenc

ia de

la re

sist

enci

a de

Val

lehe

rmos

o, fu

eron

fus

ilado

s el b

ri-

gada

de

la g

uard

ia c

ivil

Fran

cisc

o M

as y

cin

co tr

abaj

ador

es. A

sim

ism

o,

ases

inar

on s

in j

uici

o a

vari

os d

e lo

s en

cart

ados

en

los

suce

sos

de

Her

mig

ua7.

En L

a Pa

lma,

los

huid

os, t

ras

la ll

egad

a de

reb

elde

s de

otr

as

isla

s en

el

vapo

r "C

anal

ejas

", f

uero

n ca

ptur

ados

en

su m

ayor

ía;

vari

os

serí

an f

usila

dos

en T

ener

ife,

ent

re e

llos

el m

aest

ro J

osé

Mig

uel P

érez

, fu

ndad

or d

el p

artid

o co

mun

ista

cuba

no y

mie

mbr

o de

stac

ado

del c

anar

io.

Otr

os fu

eron

ase

sina

dos

al m

omen

to d

e se

r cap

tura

dos,

entr

e el

los e

l gm

- po

de

"los

tre

ce".

E

n T

ener

ife,

por

la re

sist

enci

a of

reci

da a

los

subl

evad

os en

el G

obie

r-

no C

ivil

será

n fu

sila

dos

el g

ober

nado

r, s

u se

cret

ario

, el

teni

ente

de

la

guar

dia

de a

salto

y o

tros

dos

pai

sano

s. P

or e

l in

tent

o de

ocu

paci

ón d

e .

. A

: -:

l:&

--

-- c

-:--.-&-A--

-S

-?

.-

A:-

-:

--A-..

UI

VC

IS

~S

~

U~

II

II

LI

UI

IG

S

1u

uu

alc

b I

UG

IUII

GJ

GG

UL

~U

U~

U

LI

U~

U

IC

CI

II

U~

V~

, G

IIL

IC

civi

les

y m

ilita

res.

Per

o ta

mbi

én e

n T

ener

ife

se p

rodu

jero

n "s

acas

" di

- re

ctam

ente

des

de e

l ca

mpo

de

conc

entr

ació

n de

Fyf

fes

hast

a al

ta m

ar,

dond

e er

an a

rroj

ados

. Ent

re lo

s no

mbr

es m

ás c

onoc

idos

, el d

el a

lcal

de d

e Sa

nta

Cru

z Jo

sé C

arlo

s Sc

hwar

tz, e

l dip

utad

o L

uís

Rod

rígu

ez F

igue

roa

y el

poe

ta D

omin

go L

ópez

Tor

res e

ntre

otr

os. P

or s

upue

sto,

los

dete

nido

s y

repr

esal

iado

s de

la fo

rma

más

var

iada

alc

anza

ron

algu

nos m

iles.

2. E

XIL

IAD

OS

CA

NA

RIO

S E

N L

AS

CO

LO

NIA

S FR

AN

CE

SAS

DEL

AFR

ICA

OC

CID

EN

TA

L

Dad

a la

situ

ació

n ge

ográ

fica

de

las

isla

s an

te e

l des

enca

dena

mie

nto

de

la g

uerr

a ci

vil y

la re

pres

ión

fran

quis

ta, c

asi t

odos

los

evad

idos

repu

blic

a-

nos

huye

ron

por

mar

hac

ia l

as v

ecin

as c

olon

ias

fran

cesa

s en

Afr

ica.

M

auri

tani

a, S

eneg

al y

el M

arru

ecos

fran

cés

serí

an lo

s de

stin

os d

e aq

uello

s qu

e co

nsig

uier

on h

uir d

e la

s isl

as. M

arin

os y

pes

cado

res,

en m

ucho

s cas

os,

Page 8: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os en

Fra

ncia

... 62

7

tan

solo

tuvi

eron

que

aba

ndon

ar s

u ba

rco

y qu

edar

se e

n lo

s pu

erto

s de

D

akar

, Sa

fi, P

ort-

Etie

nne

o C

asab

lanc

a. O

tros

, si

n em

barg

o, d

ebie

ron

afro

ntar

los

ries

gos

de la

nav

egac

ión

atlá

ntic

a en

peq

ueña

s em

barc

acio

nes

y fa

lúas

, tra

tand

o de

alc

anza

r la

vec

ina

cost

a af

rica

na, c

omo

el c

aso

del

mili

tant

e so

cial

ista

Dom

ingo

del

Pin

o, q

uien

junt

o a

seis

más

se

emba

rcó

prác

ticam

ente

a la

der

iva

por

care

cer

de c

onoc

imie

ntos

naú

ticos

, sie

ndo

resc

atad

os p

or u

n m

erca

nte

fran

cés y

tras

lada

dos a

Cas

abla

nca8

. Si

n em

barg

o, la

may

oría

de

los

que

inte

ntar

on y

, por

lo g

ener

al, c

on-

sigu

iero

n hu

ir p

or e

sta

vía,

era

n m

arin

eros

, sob

re to

do p

esca

dore

s, q

ue

apro

vech

aron

la e

stan

cia

de s

u ba

rco

en a

lgun

os d

e lo

s pu

erto

s ci

tado

s,

aban

dona

ron

el b

uque

y s

olic

itaro

n as

ilo p

olíti

co. E

sta

form

a de

eva

sión

lle

gó a

ser

tan

frec

uent

e qu

e la

s au

tori

dade

s fr

anqu

ista

s te

rmin

aron

po-

ni

endo

fala

ngis

tas a

rmad

os e

n lo

s pe

sque

ros.

Ent

re la

doc

umen

taci

ón q

ue

hem

os m

anej

ado

sobr

e es

tos

hech

os, d

esta

ca, p

or s

u in

teré

s, u

n in

form

e,

que

repr

oduc

imos

en

el a

pénd

ice

docu

men

tal,

del

cóns

ul e

spañ

ol e

n B

urde

os, P

edro

Lec

uona

, en

el q

ue a

visa

a la

em

baja

da r

epub

lican

a en

Pa

rís,

el 3

1 de

mar

zo d

e 19

38, d

e la

lleg

ada

de d

iez

pesc

ador

es c

anar

ios,

en

tre

los

que

se e

ncon

trab

a el

lanz

arot

eño

Juan

Mar

tín D

umpi

érre

z, q

ue

habi

a hi

iido

e! 16

de

fehr

ero

de e

se m

imo

año

de!

he

rtn

de

Las

Pal

mas

, L

o in

tere

sant

e de

est

e do

cum

ento

es

que

reco

ge in

form

ació

n po

lític

a, e

co-

nóm

ica

y m

ilita

r pro

porc

iona

da p

or lo

s hu

idos

g.

La

docu

men

taci

ón p

olic

ial q

ue h

emos

man

ejad

o no

s ha

pro

porc

iona

do

info

rmac

ión

sobr

e he

chos

sim

ilare

s, co

mo

la h

uída

de

once

pes

cado

res

de

Lan

zaro

te, a

ntes

de

febr

ero

de 1

938,

pue

s en

est

a fe

cha

la A

yuda

ntía

de

Mar

ina

de L

anza

rote

soi

icita

ai g

obie

rno

civi

i ae

Las

Yai

mas

que

ios

de-

teng

a pa

ra p

roce

sarl

os p

or e

l del

ito d

e de

serc

iónl

0. Si

n em

barg

o, n

os c

onst

a qu

e co

nsig

uier

on a

lcan

zar z

ona

repu

blic

ana,

ya

que

uno

de e

llos,

el v

ecin

o de

la lo

calid

ad la

nzar

oteñ

a de

Yai

za N

icol

ás T

avío

Mar

tín, s

ería

det

enid

o en

la

pení

nsul

a y

tras

lada

do a

Las

Pal

mas

par

a se

r pr

oces

ado

el 1

7 de

se

ptie

mbr

e de

1940

". O

tro

lanz

arot

eño,

Ped

ro N

oda

Cru

z, te

ndrí

a un

fin

m

ás t

rági

co p

ues

mor

iría

en

el c

ampo

de

conc

entr

ació

n na

zi d

e M

auth

au~

en'~

. Otr

a hu

ída

de p

esca

dore

s, ta

mbi

én d

e L

anza

rote

, es

la p

ro-

tago

niza

da p

or s

iete

de

ello

s, l

os c

uale

s so

n re

clam

ados

por

la

mis

ma

Ayu

dant

ía d

e M

arin

a ci

tada

. A n

ivel

ind

ivid

ual c

onoc

emos

la h

uída

del

m

arin

ero

de A

rrec

ife

Ant

onio

Tor

res A

guila

r, q

ue e

n Po

rt-E

tienn

e ab

an-

A--

L

-1 6

61

-1

:*->

9 A

--

L-A

- 1-

---A

3.

-~

. .. -. -.

3.

UU

IIU

t;i

vapu

i L

uiir

a . f

iwu

au

a i

a gu

eria

ser

ia w

piu

rau

v y

prv

cesa

uv

en L

as P

alm

as.

Las

ent

revi

stas

nos

han

per

miti

do re

cons

trui

r las

viv

enci

as d

e al

guno

s de

los

prot

agon

ista

s de

esta

s si

ngul

ares

huí

das,

com

o es

el c

aso

del m

ari-

ne

ro c

omun

ista

Edu

ardo

Rom

ero

Gut

iérr

ez.

Det

enid

o y

dura

men

te

mal

trat

ado

el p

oco

tiem

po d

el

triu

nfo

del

golp

e m

ilita

r en

Las

Pal

mas

,

Page 9: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

deci

de e

scap

ar tr

as s

er p

uest

o en

libe

rtad

. Apr

ovec

hand

o la

est

anci

a de

su

barc

o, e

l "R

afae

l O

rive

" en

Por

t-E

tienn

e, s

e fu

ga d

el m

ism

o en

com

pa-

ñía

de s

u pa

dre

y do

s m

arin

eros

más

, Dom

ingo

Her

nánd

ez y

Ant

onio

A

rtile

s Pé

rez.

Tra

s con

segu

ir a

silo

pol

ítico

, ser

án c

once

ntra

dos,

en c

om-

pañí

a de

num

eros

os c

anar

ios,

en

unos

bar

raco

nes d

uran

te tr

es m

eses

, a la

es

pera

de

un b

uque

fran

cés q

ue le

s tr

ansp

orta

rá a

Cas

abla

nca.

Des

de a

llí,

unos

par

tirán

hac

ia M

arse

lla y

otr

os h

acia

Bur

deos

, de

dond

e co

nseg

uirá

n lle

gar

a B

arce

lona

y V

alen

cia.

Tra

s lu

char

con

el E

jérc

ito P

opul

ar d

e la

R

epúb

lica,

nue

stro

pro

tago

nist

a es

hec

ho p

risi

oner

o y

envi

ado

a L

as P

al-

mas

, don

de fu

e co

nden

ado

a 12

año

s de

pris

ión,

aun

que

com

o la

may

oría

de

los

dete

nido

s can

ario

s sal

drá

en li

bert

ad a

fina

les

de 1

940.

O

tra

vía

de e

scap

e er

a la

de

emba

rcar

cla

ndes

tinam

ente

com

o po

lizón

m

D

en a

lgun

o de

los

barc

os e

xtra

njer

os q

ue h

abitu

alm

ente

reca

laba

n en

los

E

puer

tos

insu

lare

s. A

lgun

os lo

grar

on e

scap

ar, p

ero

tene

mos

con

stan

cia

de

O

algu

nos q

ue n

o lo

grar

on s

u ob

jetiv

o13.

n

- - m

Tam

bién

cre

emos

que

est

e tip

o de

hec

hos

podr

ían

habe

r si

do u

tiliz

a-

O E

dos p

or la

s.au

tori

dade

s fra

nqui

stas

com

o ju

stif

icac

ión

para

la d

esap

aric

ión

i E fí

sica

de

algu

nos

de l

os d

eten

idos

o s

ospe

chos

os. T

al e

s el

cas

o de

l - E

orn

nrn

nn

rin

Cii

illo

nn

n P

n17

Fe

hle

c

Ao

ton

idn

o1

21

de

mn

r7n

rl

~

1Q

27

a

6'L

U'V

LU

'LU

'V

UY

lllV

llllV

V

lU

Ll. VV

IVU,

UV

LV

lllU

V V

. da U

"

..~

..A

YV

U"

141d

., U

cuya

fam

ilia,

tras

repe

tidas

solic

itude

s de

la m

ism

a pa

ra c

onoc

er su

par

a-

3 -

dero

, el g

ober

nado

r civ

il co

ntes

ta e

n ab

ril d

e 19

38 e

xpre

sand

o qu

e "h

abía

-

0

m

sido

libe

rado

dos

día

s des

pues

de

su d

eten

ción

" y

que,

segú

n co

nfid

enci

as

E

solv

ente

s, h

abía

hui

do c

omo

poliz

ón e

n el

vap

or f

ranc

és "

Hon

t~ri

a"'~

. O

Res

pect

o a

la in

tenc

iona

lidad

de

las h

uida

s, u

no d

e lo

s da

tos

que

con-

-

vien

e te

ner

en c

uent

a es

el

hech

o de

que

la

may

oría

de

los

fuga

dos

-

E

pert

enec

iera

n a

los

reem

plaz

os d

e 19

3 1, 1

932

y 19

33, l

o qu

e in

dica

que

a

2

ante

s de

ser

mov

iliza

dos

para

ser

vir

al e

jérc

ito s

uble

vado

, opt

aron

por

n n

corr

er e

l rie

sgo

de la

hui

da y

, en

la m

ayor

ía d

e lo

s ca

sos,

uni

rse

al e

jérc

ito

n

repu

blic

ano.

3

O

El n

úmer

o ex

acto

de

evad

idos

, por

las

vías

ant

es d

escr

itas,

lo d

esco

no-

cem

os a

un c

on e

xact

itud,

aun

que

sost

enem

os q

ue d

ebie

ron

ser

vari

os

cent

enar

es, e

incl

uso

supe

rar e

l mill

ar, a

teno

r de

las

info

rmac

ione

s man

e-

jada

s. E

n la

ent

revi

sta

ya s

eñal

ada

a E

duar

do R

omer

o se

hab

la d

e 20

4 ca

nari

os e

sper

ando

en

Port-

Etie

nne

la ll

egad

a de

algú

n ba

rco

que

los

trans

- po

rtar

a a

Fran

cia.

Si a

est

o un

imos

la e

vasi

ón s

imul

táne

a de

sie

te b

arco

s de

i arm

ador

Ant

onio

jorg

e, c

onoc

ida

por

vari

as f

uent

es, p

odem

os a

cer-

ca

rnos

con

más

pre

cisi

ón a

las

dim

ensi

ones

real

es d

e la

hui

da. A

todo

ello

ca

be u

nir u

n si

gnif

icat

ivo

info

rme

de la

Jefa

tura

de

Fala

nge

en e

l que

, a

prop

ósito

de

los

rum

ores

de

huel

ga e

ntre

los

pesc

ador

es d

e L

anza

rote

, se

man

ifie

sta:

"D

ebo

obse

rvar

que

en

el v

eran

o de

l 36,

cua

ndo

se p

rodu

jo

el G

lori

oso

Mov

imie

nto

Nac

iona

l? m

ucho

s de

los

mar

iner

os q

ue e

stab

an

Page 10: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os en

Fran

cia ..

. 62

9

trab

ajan

do e

n la

vec

ina

cost

a af

rica

na s

e qu

edar

on a

llí c

on s

us id

eas

con-

tr

aria

s al

mov

imie

nto

y al

lí vi

ven,

eje

rcie

ndo

sobr

e lo

s tra

baja

dore

s de

los

barc

os d

e L

anza

rote

una

inf

luen

cia

que

mer

ece

tene

rse

en c

uent

a"15

. L

os s

uces

os d

e V

illa

Cis

nero

s de

mar

zo d

e 19

37, c

on la

fuga

a D

akar

de

152

per

sona

s en

el

vapo

r V

iera

y C

lavi

jo, c

onst

ituye

n un

o de

eso

s he

chos

inso

litos

de

la g

uerr

a ci

vil e

spañ

ola.

El 1

9 de

ago

sto

del a

ño a

nte-

ri

or e

ran

depo

rtad

os a

l Sáh

ara

espa

ñol 3

7 pr

esos

pol

ítico

s tin

erfe

ños.

Sei

s de

ello

s, e

lem

ento

s des

taca

dos d

e va

rias

org

aniz

acio

nes d

e iz

quie

rda

ads-

cr

itas

al F

rent

e Po

pula

r, l

o se

rían

tem

pora

lmen

te a

la

Güe

ra y

los

ve

intin

ueve

res

tant

es a

l fu

erte

de

Vill

a C

isne

ros,

en

dond

e qu

ince

día

s m

ás ta

rde

se le

s un

iría

n lo

s pr

imer

os.

Su e

stan

cia

de s

iete

mes

es e

n la

ári

da s

uper

fici

e sah

aria

na se

vió

pla

ga-

da d

e pe

queñ

os in

cide

ntes

has

ta q

ue, f

inal

men

te, t

omar

on la

dec

isió

n de

la

huid

a. E

stre

cham

ente

vig

ilado

s po

r la

s "M

ias"

(C

ompa

ñías

nat

ivas

), su

ún

ica

activ

idad

con

stiti

rá e

n el

traz

ado

de v

aria

s pi

stas

en

el d

esie

rto.

El

mes

de

sept

iem

bre,

tres

de

ello

s se

rán

reen

viad

os a

Ten

erif

e par

a se

r juz

- ga

dos,

par

alel

amen

te s

e pr

oduc

e el

rel

evo

del

com

anda

nte

del

fuer

te,

advi

rtié

ndol

es el

reci

én n

ombr

ado

a lo

s de

port

ados

que

en e

l cas

o de

que

el

cru

cero

repu

blic

ano

"Mén

dez

Nuñ

ez",

ata

cara

la g

uarn

ició

n, co

mo

se

tem

ía, e

iios

serí

an in

med

iata

men

te n

isiia

dos.

E

n el

mes

de

octu

bre

son

tras

lada

dos a

Ten

erif

e Hel

enio

Pad

rón,

mae

s-

tro

de Iz

quie

rda

Rep

ublic

ana,

y e

n di

ciem

bre

otra

s si

ete

para

ser

juzg

ados

y

cond

enad

os. C

on p

oste

rior

idad

, tam

bién

ser

ía t

rasl

adad

o el

méd

ico

y m

ilita

nte

soci

alis

ta Jo

sé P

érez

Tru

jillo

. En

ener

o de

193

7, lo

s de

port

ados

qu

e re

stab

an p

arte

n pa

ra e

l ist

mo

de la

pen

ínsu

la d

e Y

ala,

a 7

0 ki

lom

etro

s de

l fue

rte,

par

a co

nstr

uir u

na c

arre

tera

. Al p

arec

er, y

seg

ún n

otic

ias

que

tras

su

fuga

con

firm

aron

los

pres

os, e

l alf

érez

que

dir

igía

las

trop

as re

ci-

bió

órde

nes

de a

plic

arle

s la

"le

y de

fug

as",

per

o an

te l

a ex

igen

cia

del

cita

do o

fici

al d

e re

cibi

r la

orde

n po

r esc

rito

, la

acci

ón n

o se

llev

ó a

cabo

. D

uran

te e

l m

es d

e fe

brer

o se

pro

duci

rán

dos

nuev

as p

artid

as,

la d

e Ju

lio L

ópez

, ofi

cial

de

telé

graf

os d

e ad

scri

pció

n so

cial

ista

, y la

de

Raf

ael

Día

z C

astr

o, h

erm

ano

del d

iput

ado

soci

alis

ta. E

n to

tal,

el n

úmer

o de

reex

- pe

dido

s a T

ener

ife

para

ser

juzg

ados

se

elev

a a

cato

rce,

con

10 q

ue q

ueda

n en

Vili

a C

isne

ros

23 d

e lo

s 37

inic

iale

s.

A f

inal

es d

el m

ism

o m

es,

la "

Mia

" pa

rte

del

fuer

te y

est

e qu

eda

cust

odia

do ex

clus

ivam

ente

por

sol

dado

s, d

e or

ígen

can

ario

en s

u m

ayor

ía,

con

los

que

los

depo

rtad

os h

abía

n tr

abad

o am

ista

d. S

erá

apro

vech

ando

es

ta c

oyun

tura

cua

ndo

en l

a m

adru

gada

del

14

de m

arzo

se

plan

tee

la

fuga

. Los

dep

orta

dos,

arm

ados

con

fusi

les y

en

conc

iert

o co

n lo

s gu

ardi

as

que

cust

odia

ban

el c

ampa

men

to, s

e di

vide

n en

var

ios

grup

os p

ara

hace

rse

con

el c

ontr

ol d

e la

situ

ació

n po

r so

rpre

sa. U

no d

e lo

s gr

upos

se

diri

girá

a

Page 11: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

630

L.. A

. Aw

a, S

. Mill

ares

, J. A

lcar

az y

M. S

uáre

z

la e

stac

ión

de ra

dio

para

inu

tili

zarl

a, d

erri

band

o su

eno

rme

ante

na d

e 70

m

etro

s pa

ra i

mpe

dir t

ras

la f

uga

cual

quie

r com

unic

ació

n co

n el

ext

erio

r.

Otr

o gr

upo

irá

al d

orm

itor

io d

e la

trop

a, e

n do

nde

se h

arán

con

el c

ontr

ol

de la

s ar

mas

, rep

artie

ndol

as e

ntre

los

impl

icad

os e

n el

com

plot

. El t

erce

ro

trat

a de

con

trol

ar a

los

ofic

iale

s, e

n pr

imer

luga

r al c

oman

dant

e de

l fue

rte

Fran

cisc

o M

alo

Est

éban

, el c

ual a

nte

la ó

rden

de

rend

ició

n de

senf

undó

su

pist

ola,

resu

ltand

o m

uert

os e

n el

tiro

teo

el c

itad

o M

alo

y el

sol

dado

com

- pr

omet

ido

en l

a fu

ga V

irgi

lio

Mun

uera

Dom

íngu

ez y

her

ido

uno

de l

os

depo

rtad

os. E

l re

sto

de l

os o

fici

ales

, men

os e

l al

fére

z C

lare

s qu

e lo

gro

huir

, fue

ron

arre

stad

os.

Ent

re l

os d

irig

ente

s de

la

cons

pira

ción

se

enco

ntra

ban

el c

ivil

Lay

o R

odrí

guez

Fig

uero

a, lo

s he

rman

os N

iebl

a y

algú

n ot

ro. E

ntre

los

mili

tare

s im

plic

ados

sob

resa

lían

el

sarg

ento

Mig

uel A

ngel

Rod

rígu

ez y

var

ios

ca-

bos

y so

ldad

os. E

l pr

oyec

to d

e fu

ga c

oinc

idió

con

una

de

las

peri

ódic

as

visi

tas

que

hací

an l

os c

orre

illo

s, p

ara

cuya

tom

a co

ncib

iero

n un

pla

n de

as

alto

. Un

grup

o de

20

hom

bres

en

un c

amió

n se

ace

rcar

ía p

or l

a co

sta

hast

a el

mue

lle, m

ient

ras

el o

tro

de d

oce

lo h

aría

en

una

falu

a y

abor

darí

a al

vap

or d

esde

el

mar

. Cum

plid

o el

pla

n si

n ni

ngún

con

trat

iem

po, s

e hi

- ci

eron

a la

mar

rum

bo a

l pue

rto

de D

akar

, al q

ue ll

egar

on lo

s 15

2 pa

saje

ros

el 1

7 de

mar

zo. D

e es

tos,

cas

l tod

os o

ptar

on p

or p

asar

a z

ona

repu

blic

ana,

m

enos

var

ios

trip

ulan

tes

y al

guno

s so

ldad

os q

ue d

ecid

iero

n vo

lver

a C

a-

nari

as Ih

.

Tra

s el

fin

al d

e la

gue

rra

civi

l la

sue

rte

serí

a di

vers

a. A

todo

s se

les

ab

rió

una

caus

a, la

96/

1937

, por

el d

elito

de

rebe

lión.

Ten

emos

con

stan

cia

docu

men

tal d

e al

guno

s co

nsej

os d

e gu

erra

cel

ebra

dos

cont

ra a

lgun

os d

e el

los

y de

los

que

apor

tam

os re

laci

ón n

omin

al e

n el

apé

ndic

e. O

tros

tuvi

e-

ron

luga

r en

la

pení

nsul

a y,

en

algú

n ca

so c

omo

el d

e L

ucio

Ill

ada,

se

pron

unci

aron

y c

umpl

imen

taro

n la

pen

a ca

pita

l. Pe

ro la

s re

pres

alia

s por

es

tos

suce

sos

no s

e de

tend

rán

en l

os p

rota

goni

stas

, pue

s si

guie

ndo

una

prác

tica

habi

tual

ent

re la

s au

tori

dade

s m

ilita

res

subl

evad

as, s

erán

det

eni-

do

s m

ás d

e un

a do

cem

a de

fam

ilia

res

de l

os t

ripu

lant

es e

n ca

lida

d de

re

hene

s. S

u es

tanc

ia e

n pr

isió

n, s

in e

mba

rgo,

no

será

larg

a, y

a qu

e co

n m

otiv

o de

la "

liber

ació

n" d

e B

ilba

o el

20

de ju

nio

de 1

937,

será

n ob

jeto

de

un

indu

lto y

libe

rado

s".

De

las

vici

situ

des

de lo

s hu

idos

can

ario

s en

las

colo

nias

fran

cesa

s de

A

fric

a te

nem

os u

na m

uy e

scas

a in

form

ació

n. P

ara

muc

hos

de e

llos

la

esta

ncia

en t

erri

tori

o af

rica

no fu

e co

rta,

pue

s ca

si to

dos

quer

ían

pasa

rse

a la

zon

a re

publ

ican

a. S

in e

mba

rgo,

tene

mos

not

icia

s de

la e

stan

cia

de B

er-

nard

o de

la T

orre

que

, una

vez

es

derr

otad

a la

Rep

úblic

a, se

pas

a a

Fran

cia,

lu

ego

huye

de

los

cam

pos

de c

once

ntra

ción

fra

nces

es,

va a

Lis

boa

y C

asab

lanc

a. A

llí l

e m

etie

ron

en u

n tr

en d

e m

erca

ncía

s y

fuer

on a

par

ar a

Page 12: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os e

n F

ranc

ia ...

63

1

Uxd

a (A

lto A

tlas)

, des

de a

llí l

es ll

evar

on a

l Sá

hara

, tie

rra

aden

tro,

par

a tr

abaj

ar e

n el

pro

yect

o de

l fe

rroc

arri

l T

rans

ahar

iano

(de

sde

Orá

n a

Tom

bouc

tu).

Hac

ían

el te

rrap

lén

para

pon

er la

s vi

gas

y, a

prox

imad

amen

- te

, era

uno

s do

ce m

il ho

mbr

es, m

ucho

s es

paño

les,

que

trab

ajab

an p

ara

el

gobi

erno

fran

cés

por

15 c

éntim

os d

e fr

anco

al d

ía; d

e es

os 1

5 c.

don

aban

5

c. p

ara

los

cast

igad

os q

ue lo

s en

viab

an m

ás a

l sur

. Pos

teri

orm

ente

esca

- pó

y, d

esde

Orá

n, v

olvi

o a

Fran

cia1

8.

Tra

s el

fina

l de

la g

uerr

a ci

vil y

con

la s

alid

a de

los

cam

pos d

e co

ncen

- tr

ació

n y

las

pris

ione

s de

los

mili

tant

es d

e la

s di

stin

tas

form

acio

nes

polít

icas

que

hab

ían

apoy

ado

la re

públ

ica,

alg

unos

reor

gani

zará

n su

act

i-

vida

d po

lític

a de

form

a cl

ande

stin

a con

tra

el fr

anqu

ism

o. E

n C

anar

ias,

los

com

unis

tas s

erán

la ú

nica

fue

rza

que

cons

igue

art

icul

arse

de

nuev

o pa

ra,

med

iant

e la

pro

paga

nda

y la

cre

ació

n, d

e dé

bile

s núc

leos

sin

dica

les,

inte

n-

tar

acci

ones

con

tra

el ré

gim

en, s

obre

todo

a la

esp

era

de u

n ca

mbi

o en

la

situ

ació

n in

tern

acio

nal,

tras

la

vict

oria

alia

da e

n la

2"

Gue

rra

Mun

dial

. D

espu

és d

e es

ta, l

a pé

rdid

a de

las

espe

ranz

as e

n un

a in

terv

enci

ón d

e la

s po

tenc

ias

alia

das

y so

met

ido

el P

artid

o C

omun

ista

, a u

na p

erse

cuci

ón

polic

ial,

acab

ará

por

diso

lver

se, p

onié

ndos

e a

salv

o m

ucho

s de

sus

mili

- ta

ntes

med

iant

e la

em

igra

ción

cla

ndes

tina,

may

onta

riam

ente

a V

enez

uela

y,

alg

unos

cas

os, a

la v

ecin

a co

sta

afri

cana

. En

este

cas

o se

enc

uent

ra u

n gr

upo

de m

ilita

ntes

de

las

Juve

ntud

es S

ocia

lista

s Uni

fica

das q

ue, a

nte

el

acos

o po

licia

l, en

sep

tiem

bre

de 1

946

huye

ron

a D

akar

en

un b

arco

. En

este

gru

po s

e en

cont

raba

n Ju

an G

onzá

lez

Soco

rro,

su

herm

ano

Mat

eo,

Juan

San

tana

Ruí

z, e

l mae

stro

Juan

Men

déz

Cas

tro,

José

Hem

ánde

z G

on-

zále

z y

Sant

iago

San

tana

Mor

eno.

Sin

dud

a, a

lgun

os m

ás d

e fo

rma

cole

ctiv

a o

indi

vidu

al in

tent

aría

n y

logr

aría

n es

tabl

ecer

se e

n la

zon

a no

- ro

este

del

con

tinen

te a

fric

ano,

huy

endo

de

la r

epre

sión

com

o es

el c

aso

del

mili

tant

e co

mun

ista

tin

erfe

ño R

amón

Sos

a C

astil

la, e

stab

leci

do e

n C

asab

lanc

a, q

uien

a fi

nale

s de

los

años

50

serv

irá

de e

nlac

e ent

re e

l Com

i- té

Cen

tral

del

PC

E y

los

com

unis

tas

cana

rios

en

su i

nten

to d

e vo

lver

a

reco

nstr

uir l

a or

gani

zaci

ón.

3. L

OS

CA

NA

RIO

S E

N L

A G

UE

RR

A C

IVIL

ESP

OL

A

Y E

L E

XIL

IO E

N F

RA

NC

IA

La

part

icip

ació

n ca

nari

a en

la g

uerr

a ci

vil e

spañ

ola

no s

olo

se ll

evó

a ca

bo d

esde

las

fila

s de

los

subl

evad

os co

ntra

la R

epúb

lica;

tam

bién

, aun

- qu

e m

ucho

más

redu

cida

, se

veri

ficó

al la

do d

e la

s tr

opas

que

def

endí

an a

l ré

gim

en r

epub

lican

o. S

in e

mba

rgo,

el

cará

cter

de

amba

s er

a di

amet

ral-

m

ente

opu

esto

. A

l qu

edar

las

isl

as e

n la

órb

ita d

e lo

s al

zado

s, e

stas

Page 13: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

632

L. A

. Ana

ya, S

. Mill

ares

, J. A

lcar

a y

M. S

uir

a

cons

tituy

eron

un

balu

arte

en

la r

etag

uard

ia d

e un

val

or e

stra

tégi

co

impo

rtan

tísim

o, ap

orta

ndo

recu

rsos

, bar

cos

y tr

opas

regu

lare

s al

fren

te d

e gu

erra

pen

insu

lar.

En

cam

bio,

la a

port

ació

n ca

nari

a al

ban

do re

publ

ican

o es

muc

ho m

ás r

educ

ida

y fr

agm

enta

ria,

aun

que

tiene

gra

n in

teré

s pa

ra

cono

cer e

l des

tino

de m

ucho

s is

leño

s qu

e de

cidi

eron

com

batir

al l

ado

de

la R

epúb

lica.

E

n el

apa

rtad

o an

teri

or s

e ha

n se

ñala

do lo

s as

pect

os re

fere

ntes

a l

os

evad

idos

de

las i

slas

que

, a tr

avés

de

las

colo

nias

fran

cesa

s en

Afr

ica

y de

M

arse

lla, s

e pa

saro

n a

la z

ona

repu

blic

ana;

est

e gr

upo

cons

tituy

e un

nú-

cl

eo im

port

ante

de

cana

rios

per

o no

el ú

nico

. Tam

bién

, muc

hos

dese

rtar

on

de la

s tro

pas d

e Fr

anco

en

los

mis

mos

fren

tes d

e gu

erra

peni

nsul

ares

y co

n po

ster

iori

dad

engr

osar

on la

s fi

las

de l

os c

omba

tient

es r

epub

lican

os. A

m

ucho

s le

s so

rpre

ndio

el a

lzam

ient

o en

la z

ona

leal

a la

Rep

úblic

a do

nde

se e

ncon

trab

an d

e fo

rma

circ

unst

anci

al o

por

cue

stio

nes

de tr

abaj

o. U

n úl

timo

grup

o es

el d

e lo

s ca

nari

os d

e id

eolo

gía

repu

blic

ana,

que

hab

ian

sido

enc

arce

lado

s en

zona

rebe

lde,

y q

ue so

n ca

njea

dos p

or g

ente

s pro

cliv

es

al a

lzam

ient

o m

ilita

r pre

sos e

n zo

na re

publ

ican

a. E

stos

cua

tro

grup

os co

ns-

titui

rán

la a

port

ació

n ca

nari

a en

la d

efen

sa d

e la

Rep

úblic

a.

Las

suc

esiv

as fa

ses d

e la

gue

rra

civi

l y, s

obre

todo

, la

pérd

ida

de C

ata-

lu

ña y

la

derr

ota

fina

l, tr

a~er

on co

nsig

o un

ex

odo

repu

biic

ano

de

cons

ider

able

s pro

porc

ione

s en

cam

inad

o, ló

gica

men

te, h

acia

Fra

ncia

. La

may

or p

arte

de

los c

anar

ios,

sob

re to

do lo

s qu

e hu

yero

n de

las

isla

s,

se in

stal

aría

n en

la z

ona

leva

ntin

o-ca

tala

na, a

l ser

tras

lada

dos

alli

desd

e Fr

anci

a po

r la

úni

ca z

ona

de la

fro

nter

a en

man

os r

epub

lican

as. D

e es

te

~m

po

pr

oven

dria

el m

ayor

núm

ero

de e

xilia

dos,

pue

s lo

s que

luch

aron

en

ya zo

na c

entr

o o

en A

ndal

ucia

lo tu

vier

on m

ás d

ifíc

il. Ig

nora

mos

la c

ifra

to

tal d

e ex

iliad

os is

leño

s, a

unqu

e a

teno

r de

los

que

cono

cem

os d

ebio

de

rond

ar lo

s va

rios

cen

tena

res.

A e

xcep

ción

de

unos

poc

os, q

ue e

n lo

s pr

i-

mer

os m

omen

tos

cons

igui

eron

salir

a M

ejic

o o

a la

UR

SS d

esde

Fra

ncia

, la

may

oría

tuvo

que

per

man

ecer

en

el p

aís

galo

. All

í suf

rier

on la

s vi

cisi

- tu

des

de lo

s re

stan

tes

repu

blic

anos

esp

añol

es: c

ampo

s de

con

cent

raci

ón,

bata

llone

s de

trab

ajo,

resi

sten

cia

anti-

nazi

, etc

. E

l per

iodo

que

tran

scur

re d

esde

el a

band

ono

de E

spañ

a de

la m

ayor

pa

rte

de lo

s ex

iliad

os c

on d

estin

o a

Fran

cia,

a c

omie

nzos

de

1939

, y l

a oc

upac

ión

alem

ana

del t

erri

tori

o fr

ancé

s, v

eran

o de

194

0, e

s ex

trao

rdin

a-

riam

ente

dur

o y

hum

illan

te.

Segú

n nu

mer

osos

test

imon

ios

de c

anar

ios,

so

n co

nfin

ados

en

cam

pos

de c

once

ntra

ción

hab

ilita

dos a

l efe

cto,

"ac

or-

dona

dos

por

dobl

es a

lam

brad

as e

n pl

ayas

inm

ensa

s y

cust

odia

dos

por

guar

dias

sen

egal

eses

, cuy

o tr

ato

fue

muy

rig

uros

o pa

ra lo

s re

cién

lle

ga-

do

~"'

~. Est

os c

ampo

s er

an l

os d

e Sa

int

Cyp

rien

, A

rgel

es S

ur M

er y

B

arca

res,

que

alb

erga

ron

a de

cena

s de

mile

s de

esp

añol

es. M

ucho

s de

ello

s

Page 14: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliaa

bs canarios e

n F

ranc

ia ...

633

perm

anec

iero

n ap

roxi

mad

amen

te u

n añ

o en

dic

hos

cam

pos h

asta

que

, de-

bi

do a

.la i

nvas

ión

alem

ana

de P

olon

ia y

la in

min

ente

ent

rada

de

Fran

cia

en la

gue

rra,

son

des

tinad

os a

cam

pos

de tr

abaj

o e

indu

stri

as d

e tip

o m

ili-

tar.

Es

el c

aso

del c

itado

Ber

nard

o de

la T

orre

, que

apr

endi

o el

ofi

cio

de

fund

idor

y fu

e a

traba

jar a

un

arse

nal d

e gu

erra

fran

ces e

n T

arbe

s (P

irine

os).

Una

vez

con

sum

ada

la i

nvas

ión

alem

ana

en t

erri

tori

o fr

ancé

s, e

n el

ve

rano

de

1940

y e

l pos

teri

or a

rmis

ticio

fran

co-a

lem

án, s

e di

vidi

ó Fr

an-

cia

en d

os z

onas

: una

ocu

pada

por

los

alem

anes

y o

tra

libre

(reg

imen

de

Vic

hy);

al f

rent

e de

est

a úl

tima

se n

ombr

o al

mar

isca

l Pet

ain

com

o pr

imer

m

inis

tro.

La

expe

rien

cia m

ilita

r de

los

espa

ñole

s ser

á m

uy im

port

ante

a la

ho

ra d

e or

gani

zar f

ocos

de

resi

sten

cia

al in

vaso

r ale

mán

. Ten

emos

con

s-

tanc

ia d

e un

num

eros

o gr

upo

de c

anar

ios q

ue p

artic

ipar

on e

n la

mis

ma.

Es

el c

aso

de D

omin

go d

el P

ino,

que

per

man

eció

sie

te a

ños

en T

oulo

use

y tr

abaj

ó en

una

fab

rica

met

alur

gica

don

de h

acia

n tu

bos

que

serv

ían

de

reci

pien

tes

para

bom

bas.

Dic

has b

omba

s se

rvia

n pa

ra v

olar

pos

tes

eléc

tri-

co

s y

otro

s act

os d

e sa

bota

jez0

. Pe

ro e

l cas

o m

ás d

esta

cado

es

el d

el c

anar

io A

nton

io M

edin

a V

ega,

qu

e pa

rtic

ipa

en e

l gru

po d

e C

rist

ino

Gar

cía

que

actu

aba

en lo

s de

part

a-

men

tos d

e L

ozer

e, A

rdec

he y

Vau

clas

e, a

l pri

ncip

io d

e fo

rma

espo

ntan

ea

y iu

ego,

en

i942

, int

egrá

ncio

se en

ia E D

ivis

ión

de ia

s Fue

rzas

Fra

nces

as

del I

nter

ior (

F.F.

I.),

cuyo

com

anda

nte e

n je

fe e

ra e

l mis

mo

Cri

stin

o G

arcí

a,

oper

ando

en

la z

ona

de l

os B

ajos

Pir

ineo

s. M

edin

a V

ega

es n

ombr

ado

capi

tan

de la

s F.

F.I.

y lu

ego

com

anda

nte d

e la

11 C

ompa

ñía

de la

5 B

riga

- da

de

la 2

6 D

ivis

ión.

Par

ticip

a en

la li

bera

ción

del

dep

arta

men

to d

e A

ude

y en

las

bat

alla

s de

Pra

yols

y R

imon

t en

la. z

ona

de A

rieg

e co

ntra

las

tr

opas

ale

man

as. A

lli s

e hi

cier

on c

on a

bund

ante

mat

eria

l móv

il y

arm

as

auto

mát

icas

, lo

que

le v

alió

par

a qu

e el

mis

mo

gene

ral D

e G

aulle

env

ie

desd

e L

ondr

es u

n te

legr

ama

de fe

licita

ción

por

los

éxito

s ob

teni

dos q

ue

deci

a as

i:

"Al

capi

tan

Ant

onio

Med

ina

Veg

a, c

ampo

de

bata

lla d

e A

riege

Foi

x. F

ranc

ia.

Que

rido

capi

tan

de l

as F

.F.I.

: en

tera

do d

e la

s ba

talla

s de

Pr

ayol

s y R

imon

t por

los b

ravo

s luc

hado

res r

epub

lican

os e

spañ

o-

les,

al m

ando

del

com

anda

nte C

ristin

o G

arci

a y

su d

esta

carn

en-

to, d

onde

hic

iero

n su

cum

bir a

un

cont

inge

nte d

e la

Weh

rmac

ht

por

la li

bera

ción

de

Fran

cia,

reci

ba m

i fel

icita

cibn

que

nue

stro

pu

eblo

jam

as o

lvid

ará.

V

iva

la F

ranc

ia L

ibre

w2'

.

Ter

min

ada

la 2

.' G

uerr

a M

undi

al,

el c

apita

n M

edin

a de

sfiló

en

la

tanq

ueta

"G

uada

laja

ra"

en e

l de

sfile

de

la v

icto

ria

de P

an'sz

2. A

unqu

e,

Page 15: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

634

L A

. Ana

ya. S

. Mill

ares

, J. A

lcar

az y

M. S

uáre

z

una

vez

term

inad

a la

gue

rra,

regr

esa

a E

spañ

a a

luch

ar c

ontr

a Fr

anco

per

o es

det

enid

o y

fusi

lado

en

ener

o de

194

6 en

Mad

rid

junt

o a

16 m

aqui

s es

paño

les.

Las

pro

test

as in

tern

acio

nale

s fue

ron

num

eros

as, s

obre

todo

en

fran

cia,

don

de e

ran

cons

ider

ados

hér

oes

naci

onal

es.

Es

sabi

do ta

mbi

én q

ue lo

s pr

imer

os ta

nque

s de

la D

ivis

ion

Lec

lerc

que

en

trar

on e

n Pa

rís

esta

ban

cond

ucid

os p

or e

spañ

oles

y ll

evab

an n

ombr

es

com

o "B

rune

te",

"G

uern

ica"

, "G

uada

laja

ra",

"E

bro7

' y o

tros

sim

ila-

res.

Ent

re s

us o

cupa

ntes

tam

bién

hab

ia u

n ca

nari

o, e

l al

fere

z C

ampo

s,

orig

inar

io d

e G

üim

ar e

n T

ener

ife,

que

man

daba

uno

de

los

blin

dado

s.

Cam

pos j

ugo

un i

mpo

rtan

te p

apel

enr

olan

do v

olun

tari

os e

spañ

oles

en d

i- ch

a di

visi

ón q

ue p

artic

ipó

activ

amen

te en

el e

scen

ario

bél

ico

del n

orte

de

Afr

ica

ante

s de

dese

mba

rcar

en

N~

rman

día

~~

. T

ambi

én c

onoc

emos

el c

aso

de G

erm

án P

irez

Pér

ez, q

ue e

stuv

o m

ás

de tr

es a

ños e

n ca

mpo

s de

conc

entr

ació

n, pr

otag

oniz

ó al

guna

s fu

gas,

par

- tic

ipó

en la

res

iste

ncia

y f

ue d

eten

ido

por

la p

olic

ia d

e V

ichy

y p

roce

sado

. C

uand

o ib

a a

ser

depo

rtad

o a

Ale

man

ia s

e le

ofr

ece

la p

osib

ilida

d de

re

gres

ar a

Esp

aña

al te

ner e

n su

exp

edie

nte

una

nota

fav

orab

le p

or h

aber

sa

lvad

o a

una

niña

de

un i

ncen

dio.

Ace

pta

regr

esar

a E

spañ

a en

194

224.

D

e la

s en

trev

ista

s rea

lizad

as y

de

la in

form

ació

n ob

teni

da h

emos

con

- se

guid

o ai

guna

s in

form

acio

nes

refe

rent

es a

i tra

siad

o de

juai

os a

trav

es d

e te

rrito

rio

fran

cés c

on d

irec

ción

a A

lem

ania

par

a su

ext

erm

inio

. Dom

ingo

de

l Pi

no a

firm

a ha

ber

vist

o en

Tou

lous

e un

vag

ón c

arga

do d

e ni

ños

"pre

visi

blem

ente

judi

os"

que

llora

ban

de m

iedo

y h

ambr

e. G

erm

án P

irez

ta

mbi

én a

firm

a qu

e es

tuvo

, en

Fran

cia,

en

un c

ampo

de

conc

entr

ació

n co

mpu

esto

por

judi

os y

rus

os, c

uyo

núm

ero

se re

duci

a a

med

ida

que

los

alem

anes

les

recl

amab

an.

Ber

nard

o de

la T

orre

suf

rirá

en

carn

e pr

opia

la r

epre

sión

en

los

cam

- po

s de

con

cent

raci

ón s

ituad

os en

la ll

amad

a "F

ranc

ia L

ibre

". D

espu

és d

e tr

abaj

ar e

n la

zon

a sa

hari

ana

cont

rola

da p

or F

ranc

ia c

onst

ruye

ndo

el f

e-

rroc

arri

l Tra

nsah

aria

no, e

scap

a y

desd

e O

rán

emba

rca

para

Fra

ncia

. Alli

, de

spue

s de

trab

ajar

en

la v

endi

mia

, es

capt

urad

o e

inte

rnad

o en

el c

ampo

de

con

cent

raci

ón d

e Sa

int C

ypri

en d

onde

les

met

iero

n en

el l

lam

ado

"Pan

y

baca

lao"

, que

con

sist

ía e

n un

os e

mbu

dos e

n la

are

na ro

dead

os d

e al

am-

brad

as c

on u

n po

ste

clav

ado

en e

l ce

ntro

. Le

rapa

ron,

le

quita

ron

los

boto

nes,

el c

into

, los

cor

done

s de

los

zapa

tos y

los

ciga

rrill

os. A

si p

erm

a-

neci

ó un

os d

ías

alim

enta

do s

ólo

por

una

bote

lla d

e ag

ua, u

n pe

dazo

de

pesc

ado

seco

y u

n cu

arto

de

pan

del e

jérc

ito25

. M

ucho

s de

los

espa

ñole

s ex

iliad

os e

n Fr

anci

a, tr

as e

l arm

istic

io fr

an-

co-a

lem

án, f

uero

n a

para

r a

los

cam

pos

de c

once

ntra

ción

naz

is c

on l

a cl

asif

icac

ión

de ('

rojo

s esp

añol

es",

a lo

s qu

e se

les

unir

ían

los

com

patr

io-

tas

acus

ados

de

part

icip

ar e

n la

res

iste

ncia

. E

n su

m

ayor

ia f

uero

n

Page 16: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os en

Fra

ncia

... 63

5

inte

rnad

os e

n el

cam

po d

e M

auth

ause

n, c

onst

ruid

o en

Aus

tria

en

1938

y

que

esta

ba c

atal

ogad

o de

ntro

de

la o

rgan

izac

ión

peni

tenc

iari

a al

eman

a co

n la

cat

egor

ia 1

11, q

ue c

orre

spon

dia

a lo

s V

erni

chtu

ngsl

ager

, o c

ampo

s de

ext

erm

inio

. En

este

y e

n lo

s au

xilia

res,

sob

re t

odo

en e

l de

Gus

en,

fuer

on a

sesi

nado

s en

tre

7.00

0 y

10.0

00 e

spañ

oles

de

un t

otal

de

12.0

00

depo

rtad

os. L

a ac

tuac

ión

de lo

s pr

esos

esp

añol

es e

n lo

s m

ism

os f

ue im

- po

rtan

te e

n la

org

aniz

ació

n de

la r

esis

tenc

ia c

land

estin

a de

l cam

po, q

ue

logr

ó lib

erar

lo p

oco

ante

s de

la ll

egad

a de

los

alia

dos,

impi

dien

do a

si e

l ex

term

inio

de

la p

ráct

ica

tota

lidad

de

los

pres

os. E

ntre

los

recl

uido

s en

el

cam

po f

igur

aban

var

ias

dece

nas

de c

anar

ios,

de

los

cual

es, a

l men

os, 2

9 fu

eron

ase

sina

dosz

6.

Una

vez

ter

min

ada

la g

uerr

a m

undi

al, m

ucho

s de

los

can

ario

s qu

e pe

rman

ecía

n en

Fra

ncia

logr

arán

un

barc

o pa

ra ir

a A

mér

ica,

pre

fere

nte-

m

ente

a M

ejic

o. E

s el

cas

o de

Ber

nard

o de

la T

orre

, que

des

de C

asab

lanc

a co

nsig

ue el

pas

aje

por

inte

rmed

io d

e la

em

baja

da m

ejic

ana.

Otr

os o

ptar

on

por

qued

arse

en

Fran

cia

o pa

ises

lim

ítrof

es c

omo

Bél

gica

. Per

o ta

mbi

én

habr

á qu

ien

vuel

va a

Esp

aña

a lu

char

en

el in

teri

or, p

roba

blem

ente

em

pu-

jado

s po

r la

euf

oria

de

la v

icto

ria

sobr

e lo

s na

zis.

Muc

hos

enco

ntra

ron

la

mue

rte,

LO

~~

IO A

iii~

lii~

i Med

iiia

Veg

a, p

eio

oiio

s p

die

ron

bUh 4

!a po

licia

fran

quis

ta c

omo

Ger

mán

Pir

ez, q

ue v

olvi

ó a

Las

Pal

mas

y s

e in

te-

gró

en la

luch

a cl

ande

stin

a.

Pero

uno

de

los

caso

s qu

e m

erec

e es

tudi

arse

con

más

det

enim

ient

o es

el

del

abo

gado

gra

ncan

ario

Raf

ael G

uerr

a de

l Río

, des

taca

do d

irig

ente

del

Pa

rtid

o R

adic

al li

dera

do p

or A

leja

ndro

Ler

roux

. Fue

por

tavo

z pa

rlam

en-

tari

o de

la m

inor

ía ra

dica

l en

las

Cor

tes C

onst

ituye

ntes

de

la 2

." R

epub

lica

y no

mbr

ado

post

erio

rmen

te M

inis

tro

de O

bras

Púb

licas

dur

ante

div

erso

s ga

bine

tes d

e L

erro

ux. C

uand

o la

CE

DA

acc

ede

al g

obie

rno

en o

ctub

re d

e 19

34 G

uerr

a lo

aba

ndon

a, p

roba

blem

ente

por

su

adsc

ripc

ión

mas

ónic

a y

por

su o

posi

ción

a q

ue la

der

echa

mas

rec

alci

tran

te a

cced

iera

a re

spon

sa-

bilid

ades

min

iste

rial

es. E

n la

s el

ecci

ones

de

febr

ero

de 1

936

obtie

ne e

l ac

ta d

e di

puta

do a

Cor

tes,

sie

ndo

de lo

s po

cos

radi

cale

s qu

e ob

tiene

n el

es

caño

. A

l es

talla

r la

gue

rra

civi

l em

igra

a F

ranc

ia, a

Mar

sella

, con

tod

a su

fa

mili

a, e

n el

inv

iern

o de

193

6-37

, tem

eros

o de

suf

rir

repr

esal

ias

por

part

e de

los

elem

ento

s m

as e

xtre

mis

tas

del b

ando

rep

ublic

ano.

Pos

teri

or-

men

te v

uelv

e a

Esp

aña

y pa

rtici

pa e

n un

a de

las

sesi

ones

que

las

Cor

tes

de

la R

epúb

lica c

eleb

ran

en V

alen

cia,

sie

ndo

incr

epad

o po

r su

am

bigu

a ac

ti-

tud

por l

a m

ism

a D

olor

es Ib

arru

ri. V

uelv

e a

Fran

cia.

De

su e

stan

cia

en e

l pa

ís g

alo

cons

erva

mos

un c

uerp

o do

cum

enta

l muy

val

ioso

: las

car

tas q

ue

desd

e Mar

sella

enví

a a

sus f

amili

ares

de

Las

Pal

mas

y d

e B

arce

lona

des

de

1938

has

ta 1

9%. C

ontie

ne u

na i

nfor

mac

ión

de p

rim

era

man

o sn

ho

la

Page 17: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

636

L A

. Ay

a,

S. M

illar

es,

J. A

lcar

az y

M. S

uár

a

situ

ació

n de

los r

efug

iado

s es

paño

les e

n M

arse

lla, a

si c

omo

sus-

rela

cion

es

con

el g

obie

mo

de V

ichy

, con

los

alem

anes

y c

on e

l con

sula

do y

la e

mba

- ja

da e

spañ

ola.

U

na v

ez in

stal

ado

en M

arse

lla G

uerr

a de

l Río

se

dedi

ca al

eje

rcic

io d

e su

pro

fesi

ón,

la a

boga

cía.

E

n un

pri

mer

mom

ento

, vi

ve "

mod

es-

tísim

amen

te d

el p

rodu

cto

de u

n tr

abaj

o ho

nrad

o e

inde

pend

ient

e",

afir

mac

ión

hech

a en

193

8 pa

ra s

alir

al p

aso

de u

nas

acus

acio

nes q

ue s

e vi

erte

n en

la p

rens

a ca

nari

a de

que

se

dedi

caba

al n

egoc

io d

e co

mpr

a de

ar

mas

par

a el

gob

iern

o de

la R

epúb

lican

. Pos

teri

orm

ente

, en

com

para

ción

co

n ot

ros c

ompa

trio

tas,

su

situ

ació

n se

rá p

rivi

legi

ada:

"Es

toy

más

sal

uda-

bl

e qu

e nu

nca,

tra

bajo

muc

ho,

estu

dio

muc

ho,

teng

o un

a cl

ient

ela

inte

rnac

iona

l int

eres

antís

ima.

..", e

scri

birá

en

1941

des

de M

arse

llaz8

, aun-

,, D

que

de s

us a

firm

acio

nes s

e de

spre

nde u

na c

iert

a an

gust

ia p

or s

us in

gres

os

E

econ

ómic

os y

por

sus

des

eos d

e vo

lver

a E

spañ

a, c

osa

esta

últi

ma

que

no

O

pued

e ha

cer

porq

ue e

l gob

iern

o es

paño

l no

le fa

cilit

a lo

s pas

apor

tes

nece

- n

-

=

m

sari

os q

ue h

abía

ped

ido

desd

e 19

39. A

l par

ecer

, las

razo

nes q

ue e

sgri

me

el

O E

gobi

erno

de

Fran

co so

n la

s si

guie

ntes

: hab

er a

sist

ido

a la

s C

orte

s rep

ubli-

S E

cana

s en

ple

na g

uerr

a y

pert

enec

er a

la m

ason

ería

. Tie

ne u

ii co

mpa

ñero

de

= E

derp

uche

, Sm

irge

Guh

ez, y

ue v

a u

vdve

r u

Esp

ziz

en d

icie

mbr

e de

19

41. D

e el

afi

rma

que

a ni

vel e

conó

mic

o le

con

vien

e qu

e se

vay

a pu

es

3 -

"tod

a la

clie

ntel

a es

mia

y a

hora

teng

o qu

e pa

rtir

los

ben

efic

io^"

^^.

-

0

m

Sus r

elac

ione

s con

el c

onsu

lado

y e

mba

jada

esp

añol

a m

erec

en d

esta

- E

cars

e. C

on fr

ecue

ncia

se

entr

evis

ta c

on e

l Cón

sul G

ener

al d

e M

arse

lla a

l O

que

le s

olic

ita r

eite

rada

men

te p

asap

orte

s pa

ra é

l y

para

su

muj

er, p

ero

n

rech

azan

su

pehc

ión

desd

e M

adnd

. Tam

bién

se

entr

evis

ta co

n el

em

baja

- -

E

dor e

spañ

ol a

nte

el g

obie

rno

de V

ichy

, Leq

ueri

ca, a

l que

con

oce

desd

e su

a

2

activ

idad

pol

itica

dur

ante

la R

epúb

lica:

"Y

o he

est

ado

reci

ente

men

te e

n n n

Vic

hy, y

he

habl

ado

larg

o y

tend

ido

con

el e

mba

jado

r, a

ntig

uo y

bue

n 0

amig

o. M

e ac

onse

jo q

ue re

gres

ara

a E

spañ

a. Y

o le

con

test

é, c

omo

siem

- 3

O

pre,

que

s61

0 es

pera

ba q

ue m

e en

treg

asen

los

pas

apor

tes,

que

ten

go

solic

itado

s .... M

e of

reci

ó pe

dirl

os. v

e re

mo^

."^^

Alg

unos

año

s de

spué

s, e

n di

ciem

bre

de 1

943,

via

ja a

Par

ís p

or u

n as

unto

pro

fesi

onal

, vis

itand

o la

em

baja

da es

paño

la y

a s

u am

igo

el e

mba

jado

r Leq

ueri

ca, e

l cua

l aco

mpa

- ña

a G

uerr

a y

a su

esp

osa

por l

as p

rinc

ipal

es d

epen

denc

ias d

e la

del

egac

ión

dip

l~m

átic

a~~

Su

s re

iaci

ones

con

ei g

obie

rno

de Y

ichy

no

son

mai

as, c

omo

se d

es-

pren

de d

e la

sig

uien

te a

firm

ació

n: "C

ontr

a lo

que

le p

asa

a la

may

oría

de

los

espa

ñole

s res

iden

tes

por a

qui,

yo e

stoy

bie

n co

nsid

erad

o, y

solo

mot

i-

vos

de g

ratit

ud t

engo

hac

ia l

as a

utor

idad

es,

y, e

n ge

nera

l, ha

cia

los

fran

cese

s ..."

32.

Es

evid

ente

que

sus

rela

cion

es c

on la

s au

tori

dade

s fra

nce-

sa

s no

son

las m

ism

as q

ue la

s de

la m

ayor

ía d

e lo

s esp

añol

es. A

su

desp

acho

Page 18: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os e

n F

rm

ia...

637

acud

en n

umer

osos

espa

ñole

s en

busc

a de

con

sejo

y a

yuda

a lo

s qu

e G

uerr

a pr

esta

sus

ser

vici

os p

rofe

sion

ales

ant

e el

con

sula

do e

spañ

ol o

la p

refe

ctur

a fr

ance

sa, "

y la

may

oría

no

me

pued

en p

agar

", d

ice3

3.

Pero

uno

de

los

acon

teci

mie

ntos

que

le d

ejar

on p

rofu

nda

huel

la s

erá

el

de s

u de

tenc

ión

por l

a G

esta

po a

lem

ana.

El

14 d

e m

ayo

de 1

943 e

s de

teni

- do

a p

unta

de

pist

ola

en s

u do

mic

ilio

por l

os m

ism

os a

lem

anes

, tra

slad

ado

a Pa

n's y

acu

sado

de

ejer

cer u

na a

ctiv

idad

pro

fesi

onal

con

trar

ia a

los

inte

- re

ses

de A

lem

ania

, cos

a qu

e, d

ice

Gue

rra

del R

ío, e

ra c

iert

a "y

a qu

e yo

em

plea

ba to

da m

i act

ivid

ad y

todo

mi s

aber

en

impe

dir q

ue fu

eran

con

du-

cido

s a

trab

ajar

for

zosa

men

te e

n A

lem

ania

nue

stro

des

grac

iado

s co

mpa

trio

tas,

a l

os q

ue n

adie

def

endí

a"34

. A f

ines

de

juni

o de

194

3, y

ci

nco

días

ant

es d

e se

r de

port

ado

a A

lem

ania

es

liber

ado,

gra

cias

a l

a in

terv

enci

ón d

el m

ism

o em

baja

dor e

spañ

ol y

a ci

tado

, que

via

jó d

e V

ichy

a

Parí

s, y

de

un e

x-di

puta

do e

spañ

ol y

abo

gado

resi

dent

e en

Niz

a Pe

dro

Am

asa.

"Y

o so

port

e to

da la

ave

ntur

a ba

stan

te b

ien,

fis

ica

y m

oral

men

te,

aunq

ue n

o ol

vida

ré n

unca

los

horr

ores

que

he

pres

enci

ado

en la

pri

sión

Las

car

tas

de G

uerr

a de

l Río

tam

bién

nos

info

rman

sob

re la

vid

a co

ti-

dian

a de

un

dete

rmin

ado

tipo

de e

xilia

do e

spañ

ol,

el p

rofe

sion

al c

on

--,..,,,,

.. L ..,,,,

,..,,..-

..-m

..-

.. r

--

-:

--

~-

1- r

nr.

.-

LG

LU

IJ

UJ

y

VU

GII

UJ

u

mL

au

uo

, au

llq

uc,

uu

a V

CL

L

clll

uii

du

a ia

uu

erra

iviu

ri-

dial

, se

apre

cian

num

eros

as d

ific

ualta

des

para

pod

er v

ivir

en

Mar

sella

. D

ice

que

el i

nvie

rno

de e

se a

ño s

e pr

esen

ta m

uy d

uro

por

la f

alta

de

cale

facc

ión

y de

avi

tual

lam

ient

o.

En

esas

fech

as G

uerr

a es

pera

una

pro

nta

vuel

ta a

Esp

aña,

per

o su

bsis

- te

n lo

s m

ism

os p

robl

emas

par

a po

der

real

izar

lo.

Fina

lmen

te, e

l 10

de

ener

o de

194

6, co

mun

ica

a su

s fa

mili

ares

de

Las

Pal

mas

su

próx

imo

re-

gres

o a

Esp

aña,

cos

a qu

e re

aliz

a el

28

de e

nero

del

mis

mo

año

a tr

aves

de

Port

Bou

, pas

ando

por

Bar

celo

na, d

onde

resi

dían

fam

iliar

es, y

fina

lmen

te

a M

adrid

3'.

Page 19: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

L A

. Ana

ya, S

. Mill

ares

, J. A

lcar

cil

y M

. Su

arez

1.

PIN

TO

D

E L

A R

OSA

, J. M

.: E

l G

rupo

Mix

to d

e In

geni

eros

n."

4 en

la

Cam

paña

de

Libe

raci

ón.

1936

-39.

San

ta C

ruz

de T

anar

ife,

194

4, p

. 22

. 2.

M

ILL

AR

ES

C

AN

TE

RO

, S.

et

al.:

"Mov

imie

nto

Obr

ero,

Res

iste

ncia

y R

epre

sión

en

la

prov

inci

a d

e L

as P

alm

as (

1931

-193

9)",

en

Est

udio

s de

His

tori

a So

cial

, n."

48-

49,

Mad

rid,

19

89, p

.25

1. 3.

C

AB

RE

RA

A

CO

STA

, M. A

,: La

res

iste

ncia

al g

olpe

de

esta

do d

e 19

36 e

n Te

neri

fe, e

n . .T*T

"

vi1

1 ~

oio

qio

de

kiis

iori

a C

anar

io-A

mer

ican

a, L

as P

aim

as,

iY88

. G

ON

ZA

LE

Z

ZQ

UE

Z, S.:

La c

onsp

irac

ión

en C

anar

ias,

en

IX C

oloq

uio

de H

isto

ria

Can

ario

Am

eric

ana,

Las

Pal

mas

, 19

90.

4.

GR

AC

IA LU

IS, R

. Y

T

OR

RE

S VE

RA

, J.

M.:

Val

lehe

rmos

o "E

l F

ogue

o",

Cen

tro

Am

ilcar

Cab

ral,

San

ta C

ruz

de T

ener

ife,

198

6.

5.

PA

Z, M

. DE:

J

o~

é

Mig

uel

Pér

ez y

la

resi

sten

cia

anti

fran

quis

ta e

n La

Pal

ma,

Vll

l C

oloq

uio

de H

isto

ria

Can

ario

-Am

eric

ana,

Las

Pal

mas

, 19

88.

6.

AN

AY

A

HE

RN

AN

DE

Z,

L.

A.

et a

l.: L

a re

pres

ión

fran

quis

ta

en l

a en

seña

nza

en l

a pr

ovin

cia

de L

as P

alm

as, e

n G

uini

guad

a, n

.' 3,

Ten

erif

e, 1

987.

SU

ÁR

EZ

B

OSA

, M. e

t al.:

La

repr

esió

n fr

anqu

ista

dur

ante

la

guer

ra c

ivil

en L

anza

rore

y

Fue

rtev

entu

ra,

en 1

1 Jo

rnad

as d

e H

isto

ria

de L

anza

rote

y F

uert

even

tura

, Arr

ecif

e ,

1990

. A

LC

AR

AZ

A

BE

LL

ÁN

, J. e

t al

.: Lo

s ex

tran

jero

s y

la g

uerr

a ci

vil

en la

pro

vinc

ia d

e La

s P

alm

as (

1936

-193

9), e

n V

I1 C

oloq

uio

de H

isto

ria

Can

ario

-Am

eric

ana,

Las

Pal

mas

, 19

86.

CA

BR

ER

A

AC

OST

A, M. A

.: La r

epre

sión

fran

quis

ta e

n el

Hie

rro,

Cen

tro

Am

ílcar

Cab

ral,

Ten

erif

e, 1

985.

7.

L

os s

uces

os d

e H

erm

igua

se

prod

ujer

on e

n 19

33 e

n el

con

text

o de

con

flic

tivi

dad

soci

al q

ue v

ivia

el

arch

ipié

lago

, so

bre

todo

por

el a

umen

to d

e pa

rado

s. U

n gr

an n

úmer

o d

e tr

abaj

ador

es e

n pa

ro q

ueri

a tr

abaj

ar e

n un

a ca

rret

era

que

se e

stab

a co

nstr

uyen

do, p

ero

el

caci

quis

mo

impe

rant

e ej

ercí

a un

con

trol

ant

isin

dica

l so

bre

su c

onst

rucc

ión.

En

una

refr

iega

en

tre

las

fuer

zas

de o

rden

púb

lico

y lo

s ob

rero

s ha

y va

rios

mue

rtos

y h

erid

os p

or a

mbo

s ba

ndos

. 8.

L

a P

rovi

ncia

, 26

de f

ebre

ro d

e 19

84.

9.

Info

rme

del C

onsu

l es

paño

l en

Bur

deos

, en

Arc

hivo

Gen

eral

de

la A

dmin

istr

ació

n (A

.G.A

.),

Caj

a 11

.053

, Exp

edie

nte

6.95

3.

10.

Car

ta d

el A

yuda

nte

de M

arin

a de

Lan

zaro

te a

l G

obie

rno

Civ

il de

Las

Pal

mas

de

febr

ero

de 1

938,

en

Arc

hivo

His

tori

co P

rovi

ncia

l de

Las

Pal

mas

, Leg

ajo

de O

rden

Púb

lico.

Page 20: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y e

xilia

dos c

anar

ios

en F

ranc

ia ...

639

11.

Ibid

em,

Leg

ajo

sept

iem

bre

de 1

938.

12

. S

INC

A

VE

ND

RE

LL

, A

.: L

o qu

e D

ante

no

pudo

im

agin

ar:

Mau

thau

sen-

Gus

en. 1

940-

19

45, P

rodu

ccio

nes e

dito

rial

es, B

arce

lona

, 198

0, p

p. 1

53-2

1 5.

13.

Hoy

, 7

de m

arzo

de

1937

. 14

. C

arta

del

gob

iern

o ci

vil

de L

as P

alm

as, e

n A

rchi

vo H

istó

rico

Pro

vinc

ial

de L

os

Pal

mas

, L

egaj

o de

Ord

en P

úblic

o, a

bril

de 1

938.

15

. M

emor

ia d

e ge

stió

n de

l Gob

iern

o C

ivil

de L

as P

alm

as d

e 19

60, e

n A

rchi

vo H

istó

- ri

co P

rovi

ncia

l de

Los

Pal

mas

, L

egaj

o de

Ord

en P

úblic

o.

16.

SA

HA

RE

NO

, Jo

sk V

illa

Cis

nero

s. D

epor

taci

ón y

fuga

de

un g

rupo

de

anri

fasc

ista

s.

Edi

cion

es e

spañ

olas

, Val

enci

a, 1

937,

p.6

6 y

67.

17.

Los

cop

nsej

os d

e gu

erra

de

la c

ausa

961

1937

son

tres

e im

plic

an a

un

tota

l de

54

enca

usad

os.

18.

Ent

revi

stas

a B

erna

rdo

de la

Tor

re C

ham

psau

r, en

La

Pro

vinc

ia,

de 2

2 de

sep

tiem

- br

e de

198

5.

19.

Dec

lara

cion

es d

e B

erna

rdo

de la

Tor

re e

n la

pre

nsa

de C

anar

ias

La P

rovi

ncia

, 22

de

sep

tiem

bre

de 1

985.

20

. D

ecla

raci

ones

efe

ctua

das

a La

Pro

vinc

ia,

26 d

e fe

brer

o de

198

4.

21.

La

Pro

vinc

ia,

22 d

e fe

brer

o de

198

1.

22.

Ibíd

em.

23.

PON

S PR

AD

ES,

E.:

Esp

añol

es e

n la

lib

erac

ión

de P

arís

, H

isto

ria

16, n

." 1

1 1.

24.

Dec

lara

cion

es d

e G

emán

Pir

ez p

ara

el p

erió

dico

Can

ar¿a

s 7,4

de d

icie

mbr

e de

1983

. 25

. E

ntre

vist

a a

Ber

nard

o de

la

Tor

re. I

bíde

m.

26.

RA

ZO

LA

, M. Y

CA

MPO

, M.:

LOS r

epub

lican

os e

spañ

oles

en

Mau

thau

sen,

Ed.

Pen

ín-

..l.

n- ..-

..~-~

,A

-A

b

ula

, D

aiC

elU

lXi,

1

Y /

Y.

27.

Car

ta d

e R

. G

. R

. a R

emed

ios

G. R

. des

de M

arse

lla a

Las

Pal

mas

, de

22 d

e ab

ril

de 1

938.

28

. C

arta

de

Raf

ael G

uerr

a de

l Río

a R

emed

ios G

uerr

a de

l R

ío d

esde

Mar

sella

a L

as

Palm

as, d

e 27

de

dici

embr

e de

194

1.

29.

Ibíd

em.

30.

Ibíd

em.

3 i.

íbi

dem

, 4 d

e fe

brer

o de

194

4.

32.

Ibíd

em, d

e 6

de n

ovie

mbr

e de

194

1.

33.

Ibíd

em,

4 de

feb

rero

de

1944

. 34

. Ib

ídem

, 6

de o

ctub

re d

e 19

45.

35.

Ibíd

em.

36.

Ibíd

em,

6 de

oct

ubre

de

1945

. 37

. Ib

ídem

, 10

de

ener

o de

194

6.

Page 21: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

L A

. Ana

ya, S.

Mill

ares

, J. A

icar

az y

M. Su

árn

CU

AD

RO

1

Rel

ació

n de

dep

orta

dos a

Río

de

Oro

fuga

dos

en m

arzo

de

1937

Luc

io Il

lada

.

Fran

cisc

o S

. Inf

ante

. Fe

licia

no J

érez

. L

ayo

Rod

rígu

ez F

igue

roa.

B

albi

no S

. Mill

án.

Mau

ro R

odrí

guez

. Ju

an H

erná

ndez

Cor

rea.

Ado

lfo

Hem

ánde

z.

Ans

elm

o T

mjii

lo.

jair

ne Q

uint

eiro

. A

nton

io H

emán

dez.

C

arlo

s Pe

stan

a.

Félix

Sos

a.

Man

uel I

llada

.

José

Gon

ín.

Man

uel P

riet

o.

Lui

s N

iebl

a.

Leo

ncio

Nie

bla.

Fr

anci

sco

Ver

dejo

. Pe

dro

Gar

cía

Cab

rera

.

José

Ria

l. N

icol

ás M

ingo

ranc

e.

Pedr

o H

emán

dez.

Pres

iden

te d

e la

Man

com

unid

ad in

teri

nsul

ar y

so

cial

ista

. M

aest

ro d

e ob

ras.

De

C.N

.T.

Méd

ico

y m

ilita

nte

soci

alis

ta.

Pilo

to m

erca

nte

y co

mun

ista

. G

uard

ia m

unic

ipal

. Soc

ialis

ta.

Mec

ánic

o co

mun

ista

. O

fici

al d

el A

yunt

amie

nto

de L

a O

rota

va.

Soci

alis

ta.

Insp

ecto

r de

Cor

reos

de

Izqu

ierd

a re

publ

ican

a.

Com

unis

ta.

.m Mae

stro

com

unis

ta.

Port

uari

o de

C.N

.T.

Apa

reja

dor.

Con

ceja

l de

Ara

fo.p

or Iz

quie

rda

Rep

ublic

ana.

A

lcal

de d

e L

a O

rota

va y

soc

ialis

ta.

Del

egad

o de

Tra

bajo

de

Sant

a C

ruz

y so

cial

ista

. M

ampo

ster

o y

soci

alis

ta.

Cam

arer

o de

C.N

.T.

Obr

ero

bam

izad

or y

com

unis

ta.

Obr

ero

barn

izad

or y

com

unis

ta.

Pilo

to m

erca

nte.

Com

unis

ta.

Poet

a y

publ

icis

ta. C

once

jal d

el A

yunt

amie

nto

de S

anta

Cruz

de T

ener

ife.

Soc

ialis

ta.

Publ

icis

ta y

fun

cion

ario

. Soc

ialis

ta.

Com

erci

ante

. Con

ceja

l del

Ayu

ntam

ient

o de

Sa

nta Cruz.

Soci

alis

ta.

Car

pint

ero.

Soc

ialis

ta.

Page 22: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

p ex

iliad

os ca

nari

os en

Fra

nci a...

64 1

CU

AD

RO

2

Fam

iliar

es d

e tr

ipul

ante

s la

nzar

oteñ

os d

el "

Vie

ra y

Cla

vijo

", d

eten

idos

co

mo

rehe

nes

el 3

0 de

mar

zo d

e 19

37

- Jo

sé B

ethe

ncou

rt G

onzá

lez:

de

cuar

enta

año

s de

eda

d, c

asad

o,

cuña

do d

el e

vadi

do Ju

an R

ocha

Top

han.

- Ju

an C

abre

ra H

erná

ndez

: de

diec

ioch

o añ

os, s

olte

ro, h

erm

ano

del

evad

ido

Fran

cisc

o C

abre

ra H

erná

ndez

. - Ju

lián

Her

nánd

ez G

onzá

lez:

de

sese

nta

y nu

eve

años

, pad

re d

el

evad

ido

Lea

ndro

Her

nánd

ez A

breu

. - M

arco

s H

orm

iga

Her

nánd

ez: h

ijo d

el e

vadi

do M

arco

s H

orm

iga

Hor

mig

a, e

mpl

eado

, nat

ural

de

Puer

to C

abra

s.

- P

rude

ncio

Nav

arro

Nav

arro

: de

sese

nta

y oc

ho a

ños,

cas

ado,

pad

re

del e

vadi

do M

igue

l Nav

arro

Ced

rés.

- Pe

dro

Mar

tín C

amac

ho, d

e di

ecis

iete

año

s, s

olte

ro, h

ijo d

el e

vadi

do

Pedr

o B

las

Mar

tín.

- Jo

sé M

artín

Rob

aina

: de

ses

enta

y t

res

años

, cas

ado,

cuñ

ado

de lo

s ev

adid

os D

omin

go y

Ped

ro C

abre

ra D

éniz

. - R

afae

l Pad

rón

Tor

res,

de

trei

nta

y un

año

s, h

ijo d

el e

vadi

do A

dán

Padr

ón C

ruz.

Eva

dido

s la

nzar

oteñ

os re

clam

ados

por

dese

rció

n el

24

de fe

brer

o de

193

8

- B

AR

RE

TO

PE

RE

Z, D

OM

LN

GO

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e M

anue

l y M

aría

, pes

cado

r, n

acid

o el

27

de n

ovie

mbr

e de

191

2.

- C

AB

RE

RA

MA

RTL

N, J

OA

QU

IN: N

atur

al d

e T

egui

se, h

ijo d

e Ja

cint

o y

M."

Dol

ores

, pes

cado

r, n

acid

o el

30

de a

gost

o de

191

3.

- F

ER

NA

ND

EZ

FU

EN

TE

S, M

AN

UE

L: N

atur

al d

e A

rrec

ife,

hijo

de

Ant

onio

y H

erm

inia

, pes

cado

r, n

acid

o el

2 d

e ab

ril d

e 19

13.

- D

E L

A E

OZ

SA

KiL

4, X

wiib

CL: X

aiur

ai O

e A

rrec

ife.,

hijo

de

Jum

y

Ana

, pes

cado

r, n

acid

o el

23

de d

icie

mbr

e de

191

3.

- M

AR

QU

EZ

MA

RT

IN, F

RA

NC

ISC

O: N

atur

al d

e A

rrec

ife,

hijo

de

Fran

cisc

o y

Mar

ía, p

esca

dor,

nac

ido

el 6

de

febr

ero

de 1

913.

- M

AR

TIN

PE

RE

Z, M

AN

UE

L: N

atur

al d

e A

rrec

ife,

hijo

de

Flor

enci

o y

Car

men

, pes

cado

r, n

acid

o el

14

de o

ctub

re d

e 19

12.

Page 23: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

642

L. A.

Anu

ya, S

. Mill

ares

, J. A

lcar

az y

M. S

uáre

z

- N

OD

A C

RU

Z, P

ED

RO

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e G

rego

,no

y Fe

lipa,

pe

scad

or, n

acid

o e!

30 d

e ag

osto

de

191 3

. - P

AD

RO

N V

AL

IEN

TE

, DO

MIN

GO

: Nat

ural

de

Tía

s, h

ijo d

e R

uper

to

y M

aría

, pes

cado

r, n

acid

o el

7 d

e oc

tubr

e de

191

2.

- R

OJA

S T

AV

IO, J

UA

N: N

atur

al d

e A

rrec

ife,

hijo

de

Juan

e Is

abel

, pe

scad

or, n

acid

o el

1 d

e no

viem

bre

de 1

912.

- S

UA

RE

Z F

UE

NT

ES,

MA

NU

EL

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e Sa

ntia

go y

Ela

dia,

pes

cado

r, n

acid

o el

11

de ju

nio

de 1

912.

- T

AV

IO M

AR

TW

, NIC

OL

AS:

Nat

ural

de

Yai

za, h

ijo d

e Jo

sé y

E

lois

a, p

esca

dor,

nac

ido

el 9

de

dici

embr

e de

191

3.

Eva

dido

s la

nzar

oteñ

os re

clam

ados

por

dese

rció

n el

29

de a

bril

de 1

938

- B

ON

ILL

A M

ESA

, JO

SE: N

atur

al d

e H

aría

, hijo

de

Fern

ando

y

Agu

eda,

nac

ido

el 1

de

mar

zo d

e 19

1 1.

- G

AL

LE

GO

CE

RR

A, R

ICA

RD

O: N

atur

al d

e sa

ntan

dq, h

ijo d

e R

icz

d~

y

Er?

czl?

aciS

r?, n

ucld

v e!

10 d

e n~

viem

hre d

e ! 91

1.

- G

AR

CIA

AB

ER

O, R

AM

ON

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e Ju

an y

Ju

ana,

nac

ido

el 2

2 de

juni

o de

191

1. - G

ON

ZA

LE

Z R

OD

RIG

UE

Z, P

ED

RO

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e B

las

y Fl

oren

cia,

nac

ido

el 2

de

julio

de

191 1

. - M

AR

TIN

RO

BA

YN

A, C

EC

ILIO

: Nat

ural

de

Teg

uise

, hijo

de

Ilde

fons

o y

Est

ela,

nac

ido

el 1

de

febr

ero

de 1

91 1.

- M

AR

TIN

SE

PUL

VE

DA

, MA

RC

EL

INO

: Nat

ural

de

Tin

ajo,

hijo

de

Isid

ro y

Mar

ía, n

acid

o el

26

de a

bril

de 1

91 1.

- P

ER

DO

MO

, BR

AU

LIO

: Nat

ural

de

Teg

uise

, hijo

de

padr

es

desc

onoc

idos

, nac

ido

el 2

4 de

mar

zo d

e 19

1 1.

- R

OD

IUG

UE

Z C

AB

RE

RA

, JU

AN

: Nat

ural

de

Arr

ecif

e, h

ijo d

e Fr

anci

sco

y A

na, n

acid

o el

11

de a

bril

de 1

91 1.

Page 24: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nari

os en

Fra

ncia

..

CU

AD

RO

4

Can

je d

e pr

isio

nero

s "F

rent

e Roj

o". 1

938

;DE

NU

EV

O E

N T

IER

RA

DE

LIB

ER

TA

D!

Lle

gan

a B

arce

lona

los

canj

eado

s de

Can

aria

s y M

elill

a

Aye

r lle

garo

n a

Bar

celo

na,

desp

ués

de u

na p

enos

ísim

a pe

regr

inac

ión,

97

cam

arad

as

repu

blic

anos

que

dur

ante

dos

año

s su

frie

ron

pris

ión

en la

s cá

rcel

es f

asci

stas

de

Can

aria

s y

Mel

illa

y q

ue, m

edia

nte

canj

e, v

iene

n ah

ora

a la

Esp

aña

del

pueb

lo.

Tod

os e

llos

trae

n en

sus

rost

ros

las

huel

las

de la

rgos

y d

uros

pad

ecim

ient

os. C

ansa

dos,

bile

s, d

espo

jado

s de

cua

nto

tení

an (

tierr

a, d

iner

o, f

amil

iare

s, a

fect

os),

res

plan

dece

n, s

in

emba

rgo,

con

la a

legr

ía d

e ha

llar

se d

e nu

evo

entr

e ho

mbr

es l

ibre

s.

Son,

en

su m

ayor

ía, t

raba

jado

res

man

uale

s, a

filia

dos

a di

vers

os p

artid

os y

org

aniz

acio

- ne

s an

tifas

cist

as;

pero

hay

tam

bién

mae

stro

s, m

arin

os,

guar

dias

de

Asa

lto,

empl

eado

s y

repu

blic

anos

de

la c

lase

med

ia.

He

aquí

su r

elac

ión

nom

inal

: Pe

dro

Exp

ósit

o G

arcí

a, M

i&

Con

cepc

ión

Gar

cía,

Man

uel C

amac

ho A

guia

r, M

anue

l T

orbo

t C

orba

cho,

Dom

ingo

Sel

uL,n

Bar

rera

, M

anue

l G

onzá

lez

Abr

eu, M

igue

l B

anio

dero

Fe

mi"

&z,

M

anue

l Aya

ja S

alvu

, joaqüír

i Aii,

j6jZ

kan

iíre

z,

Ga'

orir

i Frr

a&-li

jez

Fe&

&¿,

Fe

lipe

Alc

araz

Lóp

ez,

Raf

ael

Agu

ilar

Ver

a, P

edro

Car

lo B

anti,

Enr

ique

Ara

cil

Cor

tés,

A

nast

asio

Fem

ánde

z B

atiis

ta,

Man

uel

Lau

que

Duq

ue,

Am

ando

Gar

cía

Perd

ón,

Mar

tín

Mol

ina

Rey

es,

Fern

ando

Her

nánd

ez G

onzá

lez,

Seb

astiá

n Pe

rera

Mar

rero

, B

asili

o G

arcí

a Pi

neda

, M

anue

l G

arcí

a M

odoi

g, J

orge

Suá

rez

Mal

eros

, A

gust

ín B

aeza

Arm

as,

Man

uel

Her

nánd

ez G

ómez

, Víc

tor

Mar

rero

Del

gado

, Ant

onio

Ros

Zam

ora,

Jua

n R

odng

ue V

alid

o,

José

Pad

illa

Cab

rera

, A

ndré

s Pl

asen

cio

Pére

z, E

stan

isltt

o B

ello

Lla

nos,

Máx

imo

Mar

rero

D

íez,

Eul

ogio

Gar

cía

Gon

zále

z, J

uan

Her

nánd

ez G

onzá

lez,

Die

go G

onzá

lez

Tru

jillo

, A

n-

gel M

ejía

s Z

amor

ano,

Jos

é Sa

la M

erca

der,

Ant

onio

Cor

rale

s h

é,

Raú

l Her

nánd

ez P

omes

, Jo

sé R

oled

o M

olle

iro,

Sal

vado

r M

arre

ro D

íaz,

Fra

ncis

co M

edin

a G

arcí

a, H

ilari

o L

lano

s G

onzá

lez,

Héc

tor

Mol

ina

Padr

ón, M

anue

l R

odrí

guez

Rod

rígu

ez, S

anti

ago

Gar

cía

Cab

rera

, Fr

anci

sco

Rod

ngue

z, V

icen

te M

énde

z H

erná

ndez

, Ant

onio

Cur

ín F

ranq

ués,

Jus

to S

erra

no

Gon

zále

z, A

nton

io S

olá

Vila

, L

uis

Car

mon

a L

eiva

, Ju

an G

arcí

a Pa

drón

y A

urel

io D

íaz

Mel

iano

. Fr

anci

sco

Mor

ales

Bau

tista

, Fra

ncis

co A

lons

o G

arcí

a, E

rnes

to L

uján

Cam

pos,

Sal

vado

r M

adri

d B

late

, Ju

lio

Reb

elo

Alo

nso,

Eul

ogio

Pri

eto

Prie

to,

José

Cap

rado

Tej

ada,

Jos

é Pe

rdom

o R

odíg

uez,

Ani

ceto

Luq

ue P

érez

, R

afae

l M

artín

PB

rez,

Ang

el G

arcí

a U

bals

, A

nton

io T

ravi

eso

Mol

ero,

Gre

gori

o R

ams

Mon

tes

de O

ca,

Lau

rean

o H

emán

dez

Rui

z,

Fran

cisc

o A

bello

Abe

llo, M

igue

l Jaé

n C

orté

s, D

omin

go M

edin

a Pé

rez,

Jos

é Pé

rez

Gon

zá-

lez,

Rai

mun

do C

arbó

Día

, R

osen

do L

lano

s M

artín

, A

nton

io M

edel

lo R

odrí

guez

, R

amón

Gz{r M=&ez, Lrcreafig Gfi!!~ P,"~'g%er,

Jruq

nkz ~LT~Q,

?e&n

_ u

pe

z LSpez, RE-

fael

Lla

no R

odrí

guez

, Jo

sé D

orta

Día

z, D

omin

go C

abre

ra M

arre

ro,

Ani

ceto

Bue

no

Bue

nafu

ente

, Ant

onio

Bon

i Nar

anjo

, Fra

ncis

co L

eira

Mor

al, M

igue

l Pér

ez M

artín

, Mar

celin

o H

erre

ra A

rtea

ga,

Fide

l R

eyes

Pér

ez,

Flor

enci

o B

arra

med

a G

rasa

, M

anue

l Sa

njuá

n C

on-

cepc

ión,

Aug

usto

Pin

gudé

n Pi

ñana

, G

rego

no D

enis

Cab

rera

, Fra

ncis

co P

este

ña L

oren

zo,

Dam

ián

Hen

era

Día

z, J

osé

Gar

cía

Rod

rígu

ez, P

atri

cio

Cas

pe I

báríe

z y

Aug

usto

Her

nánd

ez

Cas

anov

as.

Page 25: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Car

ta d

cl c

onsu

l de

Bur

deos

al

emba

jado

r en

Par

ir de

la

Rt!p

úblic

a

Exc

mo.

sei

ior:

Ten

eo e

l hon

or d

e pa

rtic

ipar

a V

.E.

que

el d

ia 9

del

cor

rient

e lle

garo

n a

esta

cbd

ad.

proc

eden

tes d

e D

akar

. di

ez c

ompa

trio

tas e

vadi

dos d

e C

ana-

ria

s de

don

de s

alie

ron

el 1

6 de

feb

rero

enr

olad

os e

n u

n b

arco

do

pesc

a ?

con

prem

edita

rion

de

efec

tuar

su

huid

a de

l te

rrito

rio q

ue d

etm

tan

lo*

rebc

ldcs

y s

us a

liado

s ex

tran

jero

s.

Adj

unto

a V

.E.

la re

laci

ón c

ircun

s-

idnc

iada

de

dich

os c

iuda

dano

s co

n la

s m

anife

s<ac

ione

s que

ant

eriu

rmcn

- te

otr

os e

vadi

dos

en l

as m

ism

as c

ondi

cion

es ?

a pr

esen

taro

n iin

te e

ste

Con

sula

do.

Los

evad

idos

han

hec

ho r

elac

ion

de lo

s su

fnm

ient

ns y

vej

:imen

es

a qu

e e

stin

som

etid

os p

or lo

s fa

ccio

sos

cuan

tas

pm

un

as

han

man

ifest

ado

su a

mor

a l

a R

epúb

lica

o si

mpl

emen

te s

u af

inid

ad p

r la

cau

sa d

e la

D

emoc

raci

a y

con

las

idea

s lib

eral

es.

Ha

n h

echo

con

star

qui

e en

los

pu

erto

s C

anar

ios

se o

bser

va u

n g

ran

muv

imic

nto

de b

arco

s de

tuú

i cla

be.

de n

acio

nalid

ad a

lem

ana.

asi

com

o m

ncen

trac

ione

s de

indi

gena

s af

rica-

no

s pr

oced

ente

s de

l R

iii d

e O

ro.

lfn

i y C

olon

ias

Iranc

esas

. a q

uicn

cs s

e re

clut

a ha

sta

de e

dad

de c

ator

ce a

nus

parJ

con

duci

rlos

p>st

erio

rmen

te a

la

fre

ntes

de

la p

enin

sula

. H

an

dic

ho q

ue u

ltim

amen

tc h

a Il

e~

ad

ii un

ob

ispo

lla

mad

o P

ildni

n qu

e de

be d

e se

r e

l mis

mo

que

fue

dip

uu

h e

n la

s C

arie

s C

onst

itu?e

ntes

que

se

dedi

ca a

pre

dica

r de

ma(

tjgic

annc

ntz

por

las

barr

iada

s ob

rera

s. E

n e

llas

el te

rror

es

ahso

lutu

y l

a vi

da d

lc lo

s ir

a-

baja

dore

s m

uy m

i,era

hle.

H

o e

xist

en c

ontr

atos

de

trab

ajo

ni n

orm

a qu

e re

ple

jorn

::djs

). s

alan

os.

Esc

os se

elr

van

par3

10)

ubre

ros

del m

uelle

3

la s

uma

de I

r pe

seta

s di

aria

s po

r &

?ce

hora

, de

jor

nada

. Lin

pat

rono

. fa

lan-

ist.i

i ei

ercc

n un

a du

rri

inte

rrzn

cilin

e i

nllu

enci

a. L

OS

riicw

y -

u.

CU

AD

RO

S

hijo

s ha

n lo

grad

o qu

e u l

es e

xcep

túe

de i

r a

los

fren

tes

y co

n di

!rtin

tas

c le

gaci

ones

lo

cons

igue

n. e

nvia

ndo

en s

urtit

ució

n ot

ros.

a q

uien

es p

agan

pa

ra q

ue o

cupe

n su

s pu

esto

s en

los

Ilam

amic

ntos

. La

vida

est

á m

uy c

ara

la fa

lta d

e an

icul

os d

e pr

imer

a ne

cesi

dad re s

ient

e ho

ndam

ente

. h

le

dice

n qu

e se

des

taca

la

del

jab6

n. a

zuca

r. pa

tata

s. a

rroz

. ga

rbai

rros

y

carn

e. L

os p

láta

nos

se e

xpor

tan

en s

u m

ayor

ia.

com

o e

l re

sto

de l

as

frut

as d

el p

aís.

a A

lem

ania

. L

os q

ue re

pudr

en. c

onsi

ente

n su

s pr

opie

ta-

rios

en e

nter

rarlo

s pa

ra a

bono

de

los

plat

aner

os a

ntes

que

de

vend

erlo

s a

prec

ios

bajo

s. E

stos

alc

ansa

n a

0.55

y 0

.60

pta@

ilo.

La

gua

rnic

ión

de

Las

Pal

mas

. xg

ún

los

decl

aran

tes.

es

de u

nos

4.00

0 ho

mbr

es d

e la

s tr

es

Arm

as.

exis

tiend

o ta

mbi

tn u

n g

ran

num

irm d

e fa

lang

ista

s. a

qui

enes

se

ha a

rmad

o pa

ra l

a co

nstit

ució

n de

las

Iltim

adas

gua

rdia

s ci

vile

s. D

e lo

s di

rigen

tes

obre

ros

han

sido

fusi

lado

r ca

si to

dos.

pe

m m

e se

ñala

n la

exi

s-

tenc

ia e

n lib

erta

d co

ndic

iona

da d

el s

ciio

r A

lvar

ez A

stor

ga.

Seg

ún l

os

evad

idos

. eje

rce

el c

argo

de

Gob

erna

dor

Civ

il de

Las

Pal

mas

el C

oman

- da

nte

mili

tar

Ant

onio

Gar

cía

pz

. L

a !v

igila

ncia

que

eje

rcen

los

faxi

s-

la4

sobr

e lo

s tr

abaj

ador

es i

mpi

de a

Cst

m l

a hu

ida

y lo

s in

tent

os d

e C

sta

x h

an p

agad

o m

ucha

s ve

ces

con

la v

idja

. C

on t

odo.

los

man

ife!it

ante

s m

e di

cen

que

wn

mile

s lo

s ci

udad

anos

que

est

án d

esea

ndo

wlii

r de

la

opre

sidn

en

quc

vive

n en

aqu

ella

zon

a.

De

los

dicz

c\.a

dido

s. a

pet

ició

n de

l Cap

itán

de C

orbe

ta d

on F

ranc

is-

co M

irand

a, p

asan

: Joí

C P

erdo

mo

Ort

ega.

de

cuar

enid

y t

res

atia

~s: h

la-

nuel

Mer

ino

Hcm

ánde

z. d

e ci

ncue

nta

y do

s ai

ios.

y C

ristó

bal G

uard

e M

acía

. de

cua

rent

a y

tres

aio

s. a

ser

cia

rola

dos

com

o m

srin

ertr

i en

el

vapo

r -C

clt

a~

. Lo

s ot

ros

Yet

e sa

ldrh

n rn

afia

na p

ara

~sp

aña.

debi

dam

ente

pasa

por-

ta

d01.

Bui

rdcu

s. 3

1 de

mar

zo d

e 19

38.

El C

ónsu

l de

Esp

aña.

P

ED

RO

LE

CLi

CiN

A

Carlos
Rectángulo
Page 26: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

Los

evad

idos

y ex

iliad

os ca

nnrio

s en

Fra

nc h...

645

CU

AD

RO

6

Rep

ublic

anos

can

ario

s ase

sina

dos e

n lo

s ca

mpo

s de

exte

rmin

io n

azi

de M

auth

ause

n-G

usen

Nom

bre

Afo

nso

Gar

cía,

Fco

.

Cab

rera

Alv

arez

, 1.

Ced

rés

Aro

cha,

Dom

. D

odng

uez

Mor

eno

Dor

ta D

íaz,

Jos

e

Duq

ue P

érez

, Ani

ceto

Fuen

tes

Nie

to, M

anue

l

Gon

zále

z A

brer

u, M

anue

l

Hen

ríqu

ez P

érez

, Dom

ingo

Her

nánd

ez G

onzá

lez,

Nic

.

Lor

enzo

Rod

rigue

z, F

ulg.

Mar

tin P

erez

, Raf

aei

Mat

a R

oMgu

ez, O

rens

io

Mor

eno

Gar

cía,

Ale

jand

ro

Nod

a de

la C

ruz,

Ped

ro

Pere

ra M

aner

o, S

ebas

tián

Ram

os D

íaz,

Ant

onio

R

amos

Gar

cfa,

Vic

ente

R

eyes

Gon

zále

z, E

mili

o

0

D

lX.4

-l

RG

YG

J

níy

GJ

, riu

ci

Rey

es P

érez

, Fid

el

Rod

rígu

ez R

odrí

guez

, J.

Rod

rígu

ez S

ánch

ez, F

elip

e

Laga

r aa

eim

Kot

o

La

Lag

una

(Ten

erif

e)

Can

aria

s L

anzm

te

Las

Pal

mas

S. J

. Ram

bla

(Ten

erif

e)

Sta.

cm

z L

a Pa

lma

Sta.

cru

z T

ener

ife

Los

Silo

s (T

emif

e)

Sta.

Cru

z L

a Pa

lma

Oro

tava

(T

ener

ife)

G

araf

fa

(La

Palm

a)

Las

Pal

mas

G

araf

fa

(La

Palm

a)

Hem

iigua

(G

omer

a)

Arr

ecif

e (L

anza

rote

) L

a L

agun

a (T

ener

ife)

L

as P

alm

as

Las

Pal

mas

T

able

ro

(Ten

erif

e)

----L..-

L'u

laL

lQJ

Sta. C

ruz

La

Palm

a T

ijara

fe

(La

Palm

a)

Sta. C

ruz

La

Palm

a

hw

mw

rte

Mau

thau

sen

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Mau

thau

sen

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Mau

thau

sen

Gus

en

n....--

U

UJ

GlI

Gus

en

Gus

en

Gus

en

Carlos
Rectángulo
Page 27: FRANCIA EN CANARIOS LAS COLONIAS FRANCESAS DEL AFRICA ...

646

L A

. Ana

ya, S

. Mill

ares

, J. A

lcar

az y

M. S

uáre

z

Nom

bre

Fech

a Lu

gar

Fech

a L

ugar

na

cim

ient

o na

cim

ient

o m

uert

e m

uert

e

Salin

as L

izar

ondo

. Jua

n L

as P

alm

as

04/1

2/19

41

Gus

en

Sánc

hez

Sant

ana,

Mat

ías

Las

Pal

mas

31

/07/

1941

G

usen

Sa

nta

Ana

Dom

íngu

ez,

P.

Las

Pal

mas

20

/08/

1941

G

usen

Sa

ntan

a M

artín

. A

ngel

L

as P

alm

a 28

/01/

1942

G

usen

Sa

ntan

a Pé

rez.

Fco

. L

as P

alm

as

26/0

9/19

41

Gus

en

Tab

ares

Her

nánd

ez

23/0

3/19

19

Sta.

Cru

z 05

/05/

1942

G

usen

T

ener

ife

Fuen

re: D

atos

ext

raíd

os d

e Lo

s re

publ

ican

os e

spañ

oles

en

Mau

fhau

sen,

por

Raz

ola,

M.,

y C

ampo

, M. E

d.

Pení

nsul

a. R

arce

lona

. 197

9: y

Lo

que

Dan

se n

o pu

do i

mag

inar

: Mau

fhau

sen,

193

9-19

45, p

or S

inca

Ven

drel

l, A

. Pr

oduc

cion

es E

dito

rial

es. B

arce

lona

. 198

0.

Carlos
Rectángulo